Grenzgeschichten Historie graniczne

n
e
t
h
c
i
h
c
s
e
g
Grenz
Historie granicz
ne
Begr üßung
Grenzgeschichten aus dem Projekt Junge Journalisten on Tour
Liebe Leserinnen und Leser,
die folgenden Seiten sind der deutsch-polnischen Grenzregion und den Menschen, die in ihr leben,
gewidmet. Schülerzeitungsredakteure aus Deutschland und Polen schauen auf die wenig beachtete
Region und finden ihre Themen: Von Jugendkultur über den Zauber von Gebäuden hinzu Schmuggel oder Stereotypen. Untermalt werden die Texte durch Fotos, die ebenfalls von den Jugendlichen
stammen.
Vom 17.-25. März 2007 entstanden die Texte und Fotos im Rahmen des Projekts „Junge Journalisten on Tour“. Sie entstanden in den letzten Tagen des Projekts, nachdem die Jugendlichen ein
Workshopprogramm durchliefen, eine Recherchereise planten und durchführten. Die Jugendlichen
sammelten dabei spannende Erfahrungen, die sie mit dieser Broschüre weitergeben wollen.
Organisiert wurde das Projekt durch die Kreisau-Initiative Berlin und die Stiftung Kreisau für Europäische Verständigung und ermöglicht durch die Förderung der Stiftung „Großes Waisenhaus zu
Potsdam“ und des Deutsch-Polnischen Jugendwerks.
Wir wünschen viel Spaß beim lesen!
Drogie Czytelniczki, Drodzy Czytelnicy,
następujące strony są dedykowane polsko-niemieckiemu regionowi przygranicznemu oraz jego
mieszkańcom. Redaktorzy gazetek szkolnych z Polski i Niemiec obserwowali ten trochę zapomniany teren i znaleźli tam tematy swoich artykułów: od kultury i młodzieży, poprzez czar architektury
i budowli do szmuglowania i stereotypów. Teksty uzupełnione zostały przez fotografie, których
autorami są również nasi młodzi dziennikarze.
Teksty oraz zdjęcia powstały w ramach projektu „Młodzi dziennikarze w drodze”, który trwał
od 17 do 25 marca 2007. Publikowane prace powstały w ostatnich dniach projektu. Po odbytych
warsztatach młodzi ludzie zaplanowali i odbyli podróż w celu poszukiwania tematów i materiałów
do swoich prac. Przy okazji młodzież zebrała interesujące doświadczenia, które poprzez tę broszurę
są publikowane.
Projekt został zorganizowany poprzez Kreisau-Initiative Berlin oraz Fundację Krzyżowa dla
Porozumienia Europejskiego oraz wsparty finansowo poprzez Fundację „Großes Waisenhaus zu
Potsdam“ oraz Polsko-Niemiecką Współpracę Młodzieży.
Życzymy miłej lektury!
Powitanie
Historie graniczne z projektu Młodzi dziennikarze w drodze
Grenzgeschichten
Die Broschüre zum Projekt Junge Journalisten on Tour
4 Nichts passiert
7 Das Kulturhaus und die Löwen
9 Kultur in preußischen Hallen
11 Brudne granice
13 Jak w Görlitz nie dać się nudzie
15 Miasto dwóch narodów
17
Idziemy na zakupy
20
Jeśli nie szata, to co
22
Fotos/ Zdjęcia
24
Gruppen/ Grupy
26
Weitere Informationen/
Pozostałe informacje
Historie graniczne
Broszura do projektu „Młodzi dziennikarze w drodze“
Nichts passiert
D
ie Oder schläft noch und spült ihr
Wasser langsam um die Brückenpfeiler. Sie wälzt sich durch ihr Bett. Auf der
Oderbrücke steht ein Bein in Polen, das andere schon in Deutschland. Der Mann geht
schnell auf die Grenze zu. Er hat seinen
Ausweis in der Hand. Durch die Drehtür,
den Tunnel entlang, der mit Metallplatten
verkleidet ist. Er läuft schnurrstracks an
den Männern hinter den Glasscheiben vorbei. Sie sehen etwas Grünes aufblitzen. Die
Polizeibeamten winken die Leute durch. Sie
blicken ins Leere, die Hände wie zum Beten
gefaltet, und heben selten den Blick um auf
einen Ausweis zu gucken. Immer mehr werden, wie Fische, in den langen metallenen
Gang gespült. Manche sehen sich um, kramen nach den Papieren und schauen ganz
erleichtert, wenn sie nach dem langen Tunnel endlich in Frankfurt ankommen.
Der Zoll ist nicht an der Oder, der Grenze.
Die Straßenbahn rattert vorbei an kleinen
Schrebergärten mit altem Laub, kein Mensch
ist auf der Straße, es gibt keine Ampeln.
Das Hauptzollamt ist ein roter Klinkerbau.
Wie überdimensionale Legosteine reiht sich
ein Haus hinter das andere. Es gibt keinen
Zaun, keinen Pförtner. Man läuft direkt in
Frau Pitz‘ Büro. Frau Pitz ist Zollbeamte.
Sie hat wasserstoffblonde Haare und ist ein
bisschen zu dick. Die Frankfurter Zollbeamten haben im vergangenen Jahr 58 Milli-
-4-
onen Schmuggel-Zigaretten beschlagnahmt.
Die strengen Bestimmungen für Zigaretten
gelten so lange „bis Polen seine Preise an
den europäischen Standard angepasst hat.
Wir müssen den Binnenmarkt ja schützen”,
sagt Frau Pitz.
Von der Mitte der Brücke sind die Angler
auf beiden Seiten zu sehen. Die Mütze tief
ins Gesicht geschoben, die blaue Daunenjacke eng um den Körper, der Blick konzentriert auf das dunkle Wasser des Flusses. Die Oder sieht größer, stärker aus,
als ob sie sich gerade erst zu voller Größe
gestreckt hat. Auf der Brücke erzählt ein
kleiner Mann: „ Ich bringe mir immer zwei
Stangen mit. Bis jetzt hat das noch keiner
gemerkt.” Es hat angefangen zu schneien.
Die Oder verschluckt jede einzelne Flocke.
Der Mann, ein Berliner, sagt: „Wir essen
auch immer was, wenn wir hier sind, damit
es sich auch wirklich lohnt.” Bald wir sich
das nicht mehr lohnen. Zur Zeit kostet eine
versteuerte Marlborozigarette in Polen 8,9
Cent und in Deutschland 23,5 Cent. Wenn
die Preise angehoben werden, wird der Zigarettentourismus als wichtiger Wirtschaftszweig in Slubice wegbrechen. Der Mann,
der in der Zigarettenstraße von Slubice
eingekauft hat, läuft auf die Beamten zu,
die zwei Stangen in einer orangenfarbenen
Plastiktüte schwingen neben ihm, wenn sie
ihn erwischen, muss er mit einer Geldstrafe
rechnen. Nichts passiert.
Hinter der Brücke sieht man überall Zigaretten in Slubice. Ein Mädchen sitzt hinter einem Tresen. Der Laden ist eine kleine Kiste
deren Wände mit Zigaretten tapeziert sind.
Sie raucht nicht, sitzt nur da und liest ein
Buch. Blaue, gelbe und rote Logos glänzen
im Licht durch das Cellophan. Die Schachteln sehen aus wie die von Edelschokoladen
oder teuren Parfüms. Jürgen steckt sich eine
Zigarette an. Er geht über die Brücke Richtung Slubice. Sein Gesicht ist leer und verbraucht. Seine Wangen hängen nach unten.
„Seit die der EU beigetreten sind, haben die
Preise schon ordentlich angezogen. Meine
Freunde und ich haben zum Spaß mal auf
dem Basar eingekauft und dann die gleichen
Sachen im Lidl. Bei Lidl war der Einkauf
um die Hälfte billiger”, sagt er. „Der Polenmarkt ist doch nur Abzocke. Man muss in
die kleinen Läden gehen.” Die Oder scheint
jetzt riesig. Sie kann alles mitreissen, was in
ihren Weg kommt. Die Angelleinen hängen
schräg im Wasser. Die Schneeflocken treiben bevor sie unbarmherzig in die Tiefe
gezogen werden.
Die polnischen Schüler und Studenten kaufen gern in Frankfurt. In den Einkaufpassagen gibt es mehr kurze Tops, gestreifte
Pullover und glitzernde Haarspangen. „Die
Qualität ist einfach besser.”, sagt ein Mädchen. Sie trägt eine enge Jeans, die Harre
haben einen Stufenschnitt. Die deutschen
Jugendlichen gehen fast nie freiwillig über
die Grenze. „Meine Oma fährt manchmal
zum Polenmarkt um etwas für den Garten
zu kaufen.”, erzählt ein dünner Junge, der
ständig auf den Boden guckt.
„Ich verstehe auch nicht warum die Deutschen auf dem Basar einkaufen.”, sagt die
polnische Studentin Martyna Grosicka.
Sie arbeitet für das Institut für angewandte Geschichte. Das Büro ist flach, voll mit
Postern, Büchern und Prospekten. Hinter
ihr liegen getrocknete Rosen. Sie hat einen
schwarzen Topfschnitt und trägt eine eckige
Brille. Sie geht gern bei Rossmann einkaufen. „Natürlich gibt es auch in Polen solche
Läden, aber Rossmann gefällt mir einfach
besser.”
Der deutsche Fahrer steht neben seinem
Taxi, geistesabwesend starrt er auf die vor-
-5-
beieilenden Menschen. „Wenn man bei den
Polen noch sparen will muss man schon
100 km ins Land reinfahren.”, sagt er und
schaut in Richtung Grenze. Nach Polen.
„In den letzten Jahren sind es immer mehr
Polen geworden, die ich fahre. Meistens
Studenten, die zum Frankfurter Bahnhof
oder zum Wohnheim wollen.” Auch er hat
eine Zigarette im Mund. Es gibt ein ungeschriebenes Gesetz für Taxifahrer: „Die
Polen bleiben auf ihrer Seite und die Deutschen auf der anderen.” Zum Tanken fährt
er nicht nach Slubice. „Nee, ich hab Angst,
dass die was damit anstellen. Bei denen sind
ja auch schon die Autos kaputt gegangen.”
Er flüstert und schaut sich nach allen Seiten
um. „Ich meine, dass die das Benzin panschen, mit Wasser strecken.” Die Oder ist
nicht zu sehen.
„Ich bediene eigentlich nur deutsche Kun-
den.”, sagt die Bedienung hinter dem Tresen der nächsten polnischen Tankstelle. Sie
sieht aus wie eine Stewardess. Haare zum
Zopf gebunden, gestärkte hellblaue Bluse.
Draussen stehen deutsche Mittelklassewagen. Hinter jedem zweiten sieht man eine
gebeugte Gestalt. Grüne und dunkelblaue
Kanister füllen sich rauschend mit dem billigen Benzin.
Der Schnee und die Oder kämpfen gegeneinander. Menschen eilen durch die Blechtunnel. Das Wetter macht keine Unterschiede. Der Schnee verdeckt die vielen Spuren.
In Slubice flüchten die fliegenden Händler.
Zigaretten vertragen keine Nässe.
-6-
Julia Michalsky
Das Kulturhaus und die Löwen
D
as riesige Gebäude wartet darauf,
seine Gäste zu verschlingen. Und
tatsächlich: Im Inneren liegen zwei steinerne Löwen auf der Treppe. Es scheint,
als wollen sie alle Eindringlinge mit einem
grausigen Song begrüßen, schrammelige
Gitarrenmusik dröhnt durch die Eingangshalle. Über eine Treppe gelangen wir in den
Rachen des Ungetüms. Aus den dunklen
Gemäuern tritt ein junger Mann hervor. Er
lächelt. Das ist also der Keller vom Dom
Kultury. Im Hintergrund ist Rockmusik zu
vernehmen – eine Band probt gerade.
Michał trägt ein Bild von seiner Freundin
auf der Brust. Der dunkelhaarige Junge
spielt seit acht Jahren Keyboard in seiner
Reggae-Band Paihivo. Dan vom autonomen Jugendclub “Basta!” in Görlitz berichtet: „Die Band ist auch auf der deutschen
Seite der Grenze bei der Jugend sehr bekannt.” Auf die Frage, worum es in seinen
Texten geht, antwortet Michał mit einem
breiten Lächeln. Die meisten Songs handeln von Liebe und Freundschaft. „Musik
ist das, was wir am besten fühlen können.”,
schwärmt der blasse Junge, der genauso gerne für zehn Leute, wie für ein Hallenpublikum spielt. Seine blauen Augen zeigen uns
die Leidenschaft, die auch in seinen Worten liegt. Das positive Gefühl, das in seinen
Liedern steckt, möchte er an alle Menschen
weiter geben - “Positive Vibration” heißt es
-7-
in einem Song. Hier wird gute Laune durch
Melodie versprüht.
Dom Kultury stellt ihnen einen Proberaum
zur Verfügung. Der Raum ist klein, aber
gemütlich. In jeder Ecke stehen Verstärker
und Monitore. Der Gitarrist lehnt an dem
kleinen Aufnahmegerät . Um die anderen
Nutzer des Kulturhauses nicht zu stören,
wurde der Raum gedämmt. Wenn sie ihre
Künste zur Schau und zu Gehör stellen
möchten, können die Musiker im Saal Konzerte geben.
Die Musik im Hintergrund wird melodischer.
Michał bekommt einen ernsten Gesichtsausdruck. In Zgorzelec ist es schwer, Konzerte zu organisieren. Ihnen fehlt das Geld,
die Gagen für bekanntere Musikgruppen
zu zahlen. Deshalb finden ab und zu Konzerte von regionalen Gruppen statt. Der
Eintritt kostet fünf Złoty. Trotz finanzieller
Barrieren hatte Paihivo Auftritte in Görlitz,
Bautzen, Küstrin, Breslau und in anderen
Grenzstädten. Weil es an Geld für professionelle Studioaufnahmen fehlt, haben Paihivo ihre drei CDs selbst produziert. Der
26-jährige lässt die anderen Bands montags
und dienstags in den Proberaum und steht
ihnen mit technischem Rat und freundlicher Tat zur Seite.
Jedes Jahr veranstalten die deutschen und
polnischen Bands ein bis zwei Festivals.
Michał organisiert das “Marlejki”-Festival,
das am 12. Mai statt findet. In der Vergangenheit trafen sich dort polnische und deutsche Bands, um miteinander zu spielen, zum
Essen, zum Trinken und um einfach Spaß
miteinander zu haben. Das Treffen war jedoch nur Dank der finanziellen Unterstützung der Deutschen Musiker möglich.
Die Musik im Hintergrund verstummt.
WAIEA- “WER AUFHÖRT IST EIN
ARSCH” lautet das Motto der Ulica, einer
deutsch-polnischen Plattform für Musiker.
“Es finden sich Bands aus Deutschen und
Polen zusammen und geben gemeinsame
Konzerte. Wir wollen eine Basis und einen
Ort für Begegnung schaffen“, sagt Dan
vom autonomen Jugendclub “Basta!”. Er
fügt hinzu: „Es kommen jedoch mehr Polen nach Deutschland als umgekehrt. Die
Polen machen zu wenig Werbung für ihre
Veranstaltungen.”
Die Band ist fertig und die nächsten stehen
schon in den Startlöchern. Drei junge Menschen kommen mit ihren Instrumenten aus
dem Proberaum. Die Musiker von “Kissed
the Rail” beschreiben ihre Musik mit drei
Worten: “Spass-Melodie-Energie!” Die Jugendlichen (18-21) machen seit einem Jahr
Skaterpunk und organisieren ihre Auftritte
selbst. Lockenkopf Grzgeorz klagt: “Wir
können zwar den Raum für unsere Proben
nutzen, wären aber lieber unabhängig.”
Denn in der Zeit von 15.00- 21.00 Uhr
müssen sich drei Bands das Musikzimmer
teilen. “Manchmal gibt es keine Proben,
weil im Saal über uns Veranstaltungen stattfinden”, ergänzt ihn die kleine Dorota. Das
dunkelhaarige Mädchen guckt traurig zum
Boden. Sie opfert viel Kraft und Freizeit
für ihre Musik. Die drei lassen sich von
anderen Bands inspirieren. Sie hören auch
deutsche Bands, wie z.B. Rammstein. Als
sie den Namen dieser Band sagen lachen
sie laut, tief und herzhaft. Die Jugendlichen
verabschieden sich und es lärmt höllisch aus
dem Kellerraum - eine Grindcore Band hat
zu spielen begonnen. Der Sänger brüllt wie
ein gequältes Tier, die Gitarren schreien voll
aufgedreht um die Wette und verleihen dem
Steinriesen Dom Kultury eine gruselige
Stimme. Auf die Frage, worum es in ihren
Texten ginge, schnauft der Frontmann: “Es
-8-
gibt keine.”
Nun stellt sich die Frage, warum sie
musizieren: “Um Lärm zu machen!”
schreit er und lacht die Gemäuer in Grund
und Boden.
Der Verwalter des Dom Kultury, Janusz
Hajdamowicz, berichtet über das musikalische Angebot in seinem Haus: „Es gibt acht
Musikgruppen, darunter ein klassisches Or-
chester und ein Mandolinenorchester mit
über hundert Mitgliedern.”Die Musikszene
rund um Zgorzelec ist sehr ausgeprägt und
vielfältig!
Und der Tattoo-übersähte Schlagzeuger der
Grindcore Band kommt verschwitzt aus
dem Raum. Er sieht den Löwen in der Eingangshalle irgendwie ähnlich.
Sylvia Swierkowski
Kultur in preußischen Hallen
D
ie große und schwere Holztür schiebt
sich nicht von allein auf. Auf Polnisch
steht über dem Knauf in welche Richtung
gedreht werden soll. „Na Prawo”. Die große
graue Treppe mit ihren hohen Stufen muss
jeder allein gehen. Der Eintritt in das Kulturhaus gleicht einem Gang in eine alte Zeit.
Zwei steinerne schwarze Löwen bewachen
die Treppe zur zweiten Etage. Hinter den
Löwen scheint eine riesige goldene Sonne,
die mit ihren etagengroßen Strahlen den
Raum erleuchtet. Das Zentrum des Raumes
wird durch einen großen von der Decke
hängenden Lichterbaum erhellt, an dem die
-9-
Lampen wie reife Früchte baumeln.
Die alte Halle liegt im Stadtpark von Zgorzelec – umrandet vom östlichen Ufer der
dunklen Neisse und den großen laublosen
Bäumen des Parks. Viele kleine Wege der
Grünanlage ziehen sich, wie Adern, dem
Bau entgegen. Ein abgeschaltener Springbrunnen markiert einen Wegpunkt – als
nächstes kommt: Dom Kultury.
Im Keller der ehemaligen Oberlausitzer
Ruhmeshalle wartet Janusz Hajdamowicz.
In einem alten Zimmer, mit massiver Holzdecke, sitzt er an einer langen schwarzen
Holztafel auf einem der vielen Stühle mit
purpurnen Bezug. Die Stühle stehen eng
bei einander und die Tafel besteht aus zwei
zusammen geschobenen Tischen. Seine
Strickjacke trägt er offen. Sein hellblaues TShirt und seine dunkelblaue Jeans stehen im
Kontrast zur Farbe der Stühle.
„Das heutige Kulturhaus war vor dem Krieg
ein Museum”, erzählt Janusz Hajdamowicz.
Der aus der wilhelminischen Zeit stammende Bau, wurde als Gedenkhalle für Kaiser
Wilhelm I. und Friedrich III. errichtet. Das
Gebäude erinnert an den alten Reichstag.
Die Kuppel ist längst angelaufen und mit
einer Patina überzogen. Aussen angebracht
sind Germania, Friedrich I. und andere
Berühmtheiten der deutschen Geschichte.
Sie sind längst verfärbt, trotzdem intakt,
wie vor hundert Jahren. Die Wahl aus dem
ehemaligen deutschen Prunkmuseum ein
Kulturhaus zu machen, begründet Hajdamowicz mit dem Satz: „Die Kultur soll hier
bleiben.”
In den riesigen meterhohen und langen
Räumen wird geschauspielert, getanzt und
gemalt. Die Wände sind verkleidet mit Holz,
dort wo sie es nicht sind, hängen Bilder der
Kinder oder die Wand ist gelb gestrichen.
Riesige Vorhänge dunkeln die Räume für
Veranstaltungen ab und große Lampen fluten die Räume mit Licht.
Ein Theaterwettbewerb mit verschiedenen Schauspielern findet in einem langen
und hohen Raum im Erdgeschoss statt.
Der Raum ist abgedunkelt. Nur die Bühne
ist beleuchtet. Viele Kinder und Jugendliche drängen sich im Raum. Sie sitzen auf
Stühlen, die mit jeder Vorstellung enger zusammen gerückt werden. Auf einer kleinen
Bühne spielen in der Pause mehrere Musiker. Zwei Männer mit Gitarre und drei
Frauen, die singen. Nach jedem Stück machen sie Musik. Wenn die Pause vorbei ist,
beginnt ein Theaterstück. Auf der Bühne
springt eine männliche Biene Maja herum.
Es geht um Techno-Zwerge und die RockOma von Rotkäppchen. Ein Theaterstück,
das mit einer Moral endet: „Schaut euch
nicht so etwas an, lest lieber ein Buch.”
Aus den vielen Zischlauten sind germanische Wörter raus zu hören. Hajdamowicz
erklärt, dass viele Deutsche das Dom Kultury besuchen und mit der Zeit lernen sie
auch Polnisch. Dort wo die Kommunikation nicht funktioniert, wird mit „Händen
und Füßen” geredet, wie er erläutert. Für
ihn ist normal, das viele Ausländer hier sind
- es ist „gewohnte Internationalität”.
Hajdamowicz selbst findet seinen Arbeitsplatz interessant, auch wenn ihn die großen
Räume schon lange nicht mehr wie am ersten Tag beeindrucken. Es ist ein Ort an dem
sich Künstler treffen. „Künstler ist Künstler. Alle sind willkommen.” Seine Arbeit
beschreibt er als Bürokratie. Verantwortlich
für die Buchführung und Verwaltung arbeitet er sich täglich durch Stapel von Papier
und Prospekten. Der Staat finanziert das
monumentale domgleiche Haus und die
Veranstaltungen. Michał Węgrzyn wirft ein,
dass junge Bands die Räume zum proben
- 10 -
benutzten dürften. Er selbst spielt in einer
Band und ist oft hier.
Die Hallen erwachen jeden Tag zum Leben.
Gelächter und Schreie wandern durch die
Räume und Wände. Musik ist zu hören und
die große braune Eingangstuer ist ein Tor
zu einer anderen Welt. Nach rechts muss
der Türknauf gedreht werden, damit die
Tür sich öffnet.
Pierre Kurby
Brudne granice
M
imo panującego mrozu, bazar w
Słubicach tętni życiem. Kolorowe
paczki papierosów tworzą mozaikę. – Ja?
– pyta się młoda sprzedawczyni. – Eine
Schachtel Malrboro, bitte – odpowiada
niemiecki klient. Polscy sprzedawcy
papierosów nie mogą odgonić się od
klientów. Większość kupujących na
słubickim bazarze to właśnie Niemcy.
Przyciągają ich niskie ceny.
Oprócz oficjalnych interesów prowadzone są również nielegalne. Bardzo częstym
zjawiskiem jest przemyt. Na terenie
woj. Lubuskiego w roku 2007 zabezpieczono 12 mln nielegalnie przewożonych sztuk
papierosów. Celnicy odnajdują je w wannach czy automatach od coli. Przenoszą je
rownież tzw. mrówki. Grupa osób bierze ze
soba po kilka paczek papierosów i przenosi
je przez granicę.
- 11 -
Często przemycane są też stare zdobione
elementy architektury: fontanny, łuki ogrodowe, futryny drzwi padają łupem polskich
złodzieji. Są cięte i wywożone za granicę do
prywatnych odbiorców w Niemczech. – Jest
to łamanie prawa, ponieważ z naszego kraju
nie można wywozić rzeczy starszych niż 25
lat bez odpowiedniej zgody – mówi Beata
Downar-Zapolska, rzecznik prasowy Izby
Celnej w Rzepinie. Zdarzały się przypadki,
że próbowano wywieźć cały salon, pod pretekstem transportu artykułów sanitarnych.
Same komplety łazienkowe mają duże powodzenie wśród Niemców. Kupują je i „na
czarno” zatrudniają do montażu polskich
robotników.
Z Niemiec często przemycane są do Polski
śmieci. Według podsumowania Służby
Celnej w Rzepinie wynika, że w czerwcu 2006 roku celnicy zatrzymali transport
wiozący 23 tony zmielonych odpadów
plastiku, papieru, pianki poliuretanowej,
ziemi i rozdrobnionych kabli. Dokumenty mówiły, że nadawcą towaru jest firma z Niemiec, natomiast odbiorcą – Gall
Anonim. Takie transporty stają się często
„ozdobą” lubuskich lasów. Legalny wywóz
odpadów nie jest możliwy bez odpowiednich dokumentów. “Przyczyną pocederów
tego typu jest chęć obustronnego zysku.
Zachodni przedsiębiorca pozbywa się odpadów, których koszt utylizacji jest kilkakrotnie wyższy niż w Polsce, z drugiej
strony przedsiębiorczy Polak może dodatkowo część tych śmieci po przesortowaniu sprzedać jako złom, makulaturę itp.”
– mówi raport rzepińskiej Służby Celnej.
Przemycane są również buty oraz odzież.
Służba celna ma problem, gdy trafia na
transport takiego towaru (np. buty Adidos). Producent oryginalnych produktów,
dowiedziawszy się o podróbce swojego towaru, przeważnie każe go zniszczyć. Jednak
celnicy walczą, aby obuwie podarować dzieciom z biednych rodzin, domów dziecka,
organizacjom charytatywnym. W większości
przypadków to się udaje.
Transporty przekraczające naszą granicę są
poddawane kontroli, a towary znajdujące
się w nim - testom. Na przykład długopisy
sprawdza się pod względem bezpieczeństwa.
Testery składowane są w magazynach. Gdy
uzbiera się ich dużo, Urząd Celny stara
się zdobyć odpowiednie uprawnienia, by
przekazać je potrzebującym, podobnie jak
buty czy ubrania.
Przez słubickie przejście graniczne próbuje przejechać van. Urzędnik zatrzymuje
go i każe otworzyć tylne drzwi. Kierowca
jest zdenerwowany. Dokładne oględziny
samochodu, krótka pogawędka z kierowcą.
Wszystko jasne - rutynowa kontrola. Spokojny kierowca wsiada do auta i odjeżdza.
Zmarznięty celnik kontynuuje kontrolę
paszportów.
Łukasz Czernuszka
- 12 -
Jak w Görlitz nie dać się nudzie
N
iemcy z granicznego miasta Görlitz z
myślą o młodych ludziach otworzyli
klub „Basta”. Pełna sala. Kapela na zaimprowizowanej scenie wykonuje rockowy
kawałek. Ciemno fioletowe pomieszczenie jest pełne tańczących i śmiejących się
młodych ludzi. – Ten budynek przydzieliło
nam państwo, byśmy mogli stworzyć miejsce,
gdzie będzie mogła spędzać czas młodzież
– mówi Dan, 22-letni współwłaściciel
„Basty”. – Przychodzą tu ludzie między
16. a 30. rokiem życia. „Basta” często gości
polskie zespoły. Właściciele uważają to za
wspaniałą okazję „wkręcenia” w swoją
działalność ludzi zza granicy. – Chciałbym
jednak, żeby klub nie był tylko miejscem
do imprezowania, ale także nauki i rozwijania swoich pasji, gdzie Polacy i Niemcy
mogą spokojnie porozmawiać – mówi Dan.
Właściciele oraz ludzie zaangażowani w
życie klubu, chcieliby organizować wykłady
i spotkania integracyjne. Nie mają jednak
wystarczająco funduszy, ponieważ ciągle
remontują pomieszczenia.
Na piętrze jest sala ze ścianami pomalowanymi przez młodego mieszkańca Zgorzelca. Są na nich potwory i magicy. Na środku
pomieszczenia znajdują się piłkarzyki, a
pod ścianami stoliki i krzesła. W rogu jest
bar, główne źródło dochodów „Basty”.
Pieniądze z wejściówek na imprezy także
dofinansowują budżet klubu. Prócz tego są
- 13 -
organizowane zbiórki funduszy. Budynek
klubu został przydzielony właścicielom w
1994 roku. Był zniszczony i musieli włożyć
sporo pracy w jego renowacje. Od początku
miał być miejscem, gdzie przeciętny niemiecki nastolatek, bez wydawania majątku,
może spędzić miło czas.
W Görlitz jest także „Jugendhaus”. Pomimo,
że stworzony z myślą o młodych ludziach,
przychodzą tam nie tylko nastolatki. Słychać
śmiech małych dzieci. Maluchy siedzą na
podłodze w przytulnym pomieszczeniu
pełnym zabawek. Trzymają swoje ulubione
pluszaki i spoglądają na opiekunkę
czytającą bajkę. W tym przedszkolu matki
mogą zostawić swoje pociechy wśród ich
rówieśników. Dla dzieci jest przeznaczone
specjalne piętro, by starsza młodzież nie
przeszkadzała im w zabawie.
W pomieszczeniu do gry w ping-ponga oraz
bilarda, do spektaklu przygotowują się trzy
dziewczyny. Dzisiaj wystawią sztukę swojego
autorstwa. Śmieją się i żartują. Przypominają
sobie rolę, aby występ wyszedł perfekcyjnie. Przyjdą na niego rodziny i znajomi,
niekoniecznie z „Jugendhaus”. Dziewczyny przychodzą tu co czwartek, by wraz ze
swoją grupą poćwiczyć przedstawienie. Nie
mają nauczycieli, ani kogoś kto ich przypilnuje. Same wszystkim się zajmują, od pisania sztuki, po jej wystawienie.
– Ten klub powstał nie tylko z myślą o niemieckiej młodzieży – mówi Dietmar Kollei (42 lata). – Jest zarówno dla nich, jak i
dla Polaków. Młodzież w wieku 13 czy 14
lat, już może pomagać w „Jugendhaus” np.
sprzątając. Ale to nie tylko praca. Organizujemy imprezy, na których gramy muzykę
od popu do rocka, zależnie od tego, kto
przyjedzie.
„Jugendhaus” jest placówką prywatną
prowadzoną przez około 30 osób.
Dofinansowuje ją państwo. Prócz tego, są
organizowane zbiórki pieniędzy, lub szukani
sponsorzy.
Dom młodzieży oferuje nastolatkom
koła zainteresowań prowadzone przez
specjalistów, którzy pomagają i uczą. Jednak
większość zajęć jest powiązanych w jakiś
sposób z religią, ku której zmierza cała
idea powstania „Jugendhaus”. Nie jest to
bowiem miejsce stworzone tylko po to, by
młodzież miała gdzie spędzać czas, ale także
po to, by pokazać im na czym polega wiara z
trochę innego, weselszego punktu widzenia.
Są tu organizowane przedstawienia i
konkursy plastyczne o tematyce religijnej,
tak, by młodzież i dzieci poprzez zabawę
poznawały Biblię.
Jeżeli nie jesteś typem imprezowicza,
są miejsca, w których możesz spokojnie porozmawiać. Dla tych, którzy nie
przepadają za długimi rozmowami w
przyjemnym otoczeniu są koncerty lub imprezy w lokalach jak „Basta”. „Jak się nie ma
co się lubi, to się lubi, co się ma”. Ale po co
się męczyć, skoro jest tak wiele możliwości?
Wystarczy rozejrzeć się po okolicy lub,
jeżeli mieszkamy blisko Gorlitz, wstąpić do
„Basty” lub „Jugendhausu”.
- 14 -
Emilia Ferdin
Miasto dwóch narodów
M
iasto tak przeciętne w swym
wyglądzie, jak wiele innych w Polsce, a jednak tak wyjątkowe. Wyróżnia się
swym przygranicznym położeniem, a także
specyficzną i rzadko spotykaną atmosferą.
Na ulicach słychać dwujęzyczność i nikogo
to nie dziwi. Niemcy i Polacy nauczyli się
żyć ze sobą i być tolerancyjni wobec siebie.
Ludzie łamią stereotypy. „Zgorzelec i
Görlitz to właściwie jedno miasto dwóch
narodów“, mówi Roman Latosiński, Naczelnik Wydziału Promocji i Współpracy z
Zagranicą Urzędu Miasta. „Możliwe, że
są tu stereotypy, szczególnie u ludzi starszych, ale są głęboko tłumione. W Zgorzelcu panuje raczej ogólnospołeczna to-
lerancja“, dodaje. Sylvia Hennersdorf z
Biura Promocji i Współpracy Kulturalnej
Görlitz uważa, że „Wszelkie uprzedzenia
wynikają ze złych doświadczeń poszczególnych osób, a potem zostają przełożone na
cały naród. Poza tym łatwiej jest uogólnić
jakąś przywarę niż później odnieść ją w
osobistych kontaktach.“ Po chwili dodaje, W „Görlitz ciągle są ludzie, którzy nie
mają dobrego zdania o Polakach i nawet nie
chcą chodzić wspólnym dla obu narodów
Mostem Staromiejskim. Ale są i tacy, którzy
wolą mieszkać i pracować po stronie polskiej, gdyż uważają, że Polacy są przyjaźni,
ambitni i przedsiębiorczy.“
Latosiński i Hennersdorf
uważają
- 15 -
zawirowania historyczne za główne źródło
polsko-niemieckich stereotypów. Wywarły
one ogromne piętno na obu narodach.
Rodzina, w szczególności dziadkowie,
którzy przeżyli wojnę, także mają swój
wkład w kreowaniu uprzedzeń na tle
narodowościowym. Również media, przede
wszystkim ogólnokrajowe, wywierają duży
i niestety negatywny wpływ na wzajemne
postrzeganie się Polaków i Niemców.
Sztucznie uwypuklają niektóre drażliwe
problemy.
Tutejszy tygiel narodów uzupełniają
Grecy i dawni Jugosłowianie oraz nieliczni
byli radzieccy wojskowi. Ta wyjątkowa
mieszanka
narodowościowa
stwarza
niezwykłą atmosferę miasta. Kultury i
języki wzajemnie się przenikają tworząc
niepowtarzalną aurę. Stąd według Romana
Latosińskiego, „Trudno mówić o tworzeniu
stereotypów, szczególnie w pokoleniu
młodym i otwartym na świat. Z punktu
widzenia mieszkańca Zgorzelca nie zauważa
się stereotypów, bo w życiu codziennym
ludzie nie mają na to czasu.“
Według Romana Latosińskiego zupełne
wyeliminowanie stereotypów z życia
społecznego byłoby bardzo trudne –
Ludzie musieliby bardzo tego chcieć. Sylvia
Hennersdorf uważa, że „Stereotypy trudno
jest wyeliminować, gdyż tam gdzie są ludzie,
są i uprzedzenia. Społeczeństwo zawsze
znajdzie sobie tzw. kozła ofiarnego.“
Ale w kierunku zbliżania i powolnego
zacierania się różnic, Niemcy przysyłają
swoje dzieci do polskich przedszkoli, a
Polacy do niemieckich. „To przynosi korzyści
obu stronom, gdyż dzieci poprzez wspólną
zabawę uczą się postrzegania ludzi nie przez
pryzmat narodowości. Również język nie
stanowi dla nich większej przeszkody, bo
dla nich liczy się zabawa“, uważa Natalia,
uczennica Liceum Ogólnokształcącego im.
Braci Śniadeckich w Zgorzelcu.
Współpraca między miastami po obu stronach Nysy Łużyckiej układa się poprawnie.
Jednak czasem jest wykorzystywana tylko po
to, żeby wspólnie pozyskać fundusze unijne. Licealiści brali udział w projektach, które nie zawsze były nastawione na wymianę.
„Zaprosili nas do wspólnego projektu tylko
dlatego, że otrzymali dużo większe dotacje
z funduszy europejskich. Później wszyscy
pracowali w swoich grupach narodowych
i mówili w swoich językach. Zdarzały
się również fajne projekty, gdzie wszyscy
mówili po angielsku. Wszystko zależy od
ludzi i intencji“, relacjonuje Natalia. Frank,
24 lata z Görlitz dodaje, że „rzadko młodzi
Niemcy chcą tworzyć wspólne projekty z
Polakami, gdyż są niechętnie nastawieni do
współpracy z rówieśnikami zza Nysy i mają
inne zainteresowania.“
Jednak są budowane różne inicjatywy
pomiędzy Zgorzelcem i Görlitz. Bardzo
materialną jest Most Staromiejski. Łączy
miasta i narody. Jest spoiwem, które pozwala pokonać nie tylko rzekę, ale również
i wzajemne, narodowościowe obawy przed
tym co nieznane, choć tak bliskie. Na pograniczu stereotypy są dużo mniej widoczne
niż w głębi kraju. Zarówno w Polsce jak i w
Niemczech. Polityki rządów obu sąsiadów
nie wpływają na lokalne stosunki, ale często
ocena społeczności wynika z formalnych
ocen politycznych. Ludzie żyją tu według
własnych zasad i nie kierują się ogólnie
przyjętymi uprzedzeniami. W przeciwnym
razie nie mogliby normalnie żyć.
- 16 -
Ewelina Ziędalska
Idziemy na zakupy
P
oranek w Słubicach. Bazar blisko granicy. Wokół słychać mieszające się języki:
polski i niemiecki. Gra niemiecka muzyka.
Wystarczy spojrzeć na wystawy sklepowe
czy reklamy zachęcające obcokrajowców do
zakupów. Słubice są miejscem, gdzie towary
i usługi nastawione są na gości zza Odry.
Jak mówią sami zainteresowani zachęca ich
zarówno korzystna cena jak i dobra, polska
jakość.
W długich kolejkach słubickiego bazaru widać głównie Niemców z pełnymi
reklamówkami. Witają się wzajemnie,
pozdrawiają i polecają kupione towary.
Małżeństwo z Berlina: przyjeżdżamy tu
regularnie dwa razy w miesiącu. Kobieta
uśmiecha się, pokazuje kupione właśnie
owoce, warzywa i oczywiście papierosy.
Chętnie pozuje do zdjęcia, gdyż jak się
chwali: przed chwilą odwiedziłam fryzjera.
Na słubickim bazarze widać głównie stoiska z papierosami, przy których tłoczą się zagraniczni klienci. Znaleźć można także wiele zakładów fryzjerskich. Jeden z właścicieli
przyznaje, że na „gości z Niemiec“ nie
może narzekać - Często nas odwiedzają. Są
zadowoleni, więc wracają. Z tego powodu
zakładów fryzjerskich w Słubicach nie brakuje. Pani pijąca herbatę i pilnująca swojego straganu śmieje się: przychodzą głównie
Niemcy, bo kto tu może przychodzić. Po
chwili dodaje: przyjmuję każdą walutę. Je-
- 17 -
den z taksówkarzy stojących przy bazarze
wspomina, gdy Niemcy jeszcze jeździli na
główny bazar w Słubicach, przy ulicy Sportowej. Po jego spaleniu sytuacja się zmieniła.
Na gorsze. Nie ma już takiego ruchu.
Słubicki deptak ze sklepami papierosowymi.
Jak mówi Ania, jedna z tutejszych studentek:
Na tę ulicę mówimy Zigarettenstrasse. Zaparkowane przy niej samochody z niemieckimi rejestracjami świadczą, że sprzedaż
papierosów jest w Słubiach dochodowym
interesem.
Przy granicy stoi wiele taksówek. Czekają na
niemieckich klientów. Jednak taksówkarze
mówią: Teraz Niemcy wolą przyjeżdżać
własnymi samochodami. Tak im wygodniej.
Przy okazji zakupów mogą również taniej
zatankować. Inni taksówkarze w ogóle nie
chcą mówić. Jest zimno. Siedzą zamknięci
w samochodach.
W całodobowej stacji benzynowej pani Ola
opowiada, jak wielu ma niemieckich klientów każdego dnia. Czasem jest ich więcej
niż Polaków. Przyjeżdżają już od 5 rano.
Sama też nie kryje faktu, że robi zakupy w
Niemczech. Uwielbiam niemiecki dżem.
Ale to wszystko to kwestia gustu. Tam
jest większa różnorodność. Kolejna stacja.
Sprzedawca śmieje się na pytanie o liczbę
niemieckich klientów. W kolejce słychać
jednak tylko język niemiecki. Sprzedawca
nie ma czasu na dyskusje. Wraca do pracy.
Rozmawia z niemieckim kierowcą.
Po południu ludzie tłocznie przechodzą
przez most łączący Słubice z Frankfurtem.
Rozmawiają, śmieją się. Wielu z nich trzyma
reklamówki wypełnione nowo kupionymi
rzeczami. Daria, 20-latka, przyznaje: robię
zakupy w Niemczech. Większość moich
znajomych tak robi. Niemieckie ubrania
mają lepszą jakość. Mówi, że sprzedawcy po
drugiej stronie Odry chodzą nawet na kursy
języka polskiego. Wraca do Słubic. Zakupy
zrobione.
Frankfurt. Duży sklep towarowy. W oczy
rzucają się napisy Sales (Wyprzedaż). Wśród
klientów oglądających towar słychać język
polski. Kobieta z córkami przebiera kolejne półki z ubraniami i dodaje: Kurtka za
5 euro, pokazuje. W Polsce za taką cenę i
tej jakości żadnej kurtki nie kupię. Szczególnie młode dziewczyny, takie jak moja córka,
mają duży wybór towarów. Polki z pełnymi
reklamówkami wychodzą zadowolone ze
sklepu. Zapewniają, że jeszcze tu wrócą.
Na jednej z frankfurckich ulic znów słychać
język polski. Jedna z dziewczyn skrupulatnie
ogląda wystawy sklepowe - Pochodzę z
małej miejscowości w Polsce. Robienie
zakupów wybieram właśnie po stronie
niemieckiej. U nas nie ma tylu promocji i
wyprzedaży. Zakupy się udały. Opłacało
się tu przyjechać. Dziewczyna cieszy się.
Wkrótce wraz z rodzicami przeprowadza
się do Słubic - Stąd będzie jeszcze bliżej na
zakupy do Niemiec. Wchodzi do następnego
sklepu.
Kolejny market we Frankfurcie. Mały
chłopczyk kładzie się na podłodze i
krzyczy: Mamo, mamo! Kobieta przyznaje,
że ubranka dla dzieci wybiera w niemieckich
sklepach - Tu jest większa różnorodność
przy wyborze ubrań. Odchodzi prosząc
dzieci o spokój. Wśród sklepowych półek
co pewien czas słychać dyskutujących
Polaków zmierzających z ubraniami do
przymierzalni. W kolejce sklepu chemicznokosmetycznego także słychać język
polski. Normalne zakupy, tyle tylko, że w
Niemczech. Płacenie w euro nie stanowi dla
nich problemu.
Zaczyna padać. Niemiecki taksówkarz
z papierosem w ręku mówi o niepisanej
umowie pomiędzy nimi, a Polakami. My
- 18 -
nie wjeżdżamy na ich teren, a oni na nasz.
Pali dalej i dodaje: czasami mam polskich
klientów, ale tylko na krótkie dystanse, np.
odbieram studentów z dworca i podrzucam
na uczelnię. Wsiada do auta.
Ściemnia się. Ludzi przekraczających
granicę nie ma już tak wielu. Większość
ucieka przed deszczem. Jedna z kobiet: W
Niemczech kupuję głównie produkty chemiczne, słodycze i kawę. Zapracowana pani
ze sklepu jubilerskiego w Słubicach z chęcią
mówi o swoich zakupach w niemieckich
marketach – Po drugiej stronie Odry kupuję
karmę dla psów, kawę, łososia – jest tańszy i
lepszy, ubrania, torebki i bieliznę. Jak mi się
coś podoba to nie patrzę na cenę. Kiedy istnieje potrzeba to jeździ nawet do Berlina.
Drugi dzień wiosny. Wczesny poranek.
Pada piękny śnieg. Zespół Szkół Licealnych
w Słubicach. Uczniowie śmieją się z
pogody. Być może zrobią sobie kulig po
zajęciach. Zaczyna się dyskusja o zakupach
w Niemczech. Większość odpowiada tak
samo. Tak, robimy zakupy w Niemczech.
Ich produkty są o wiele lepsze pod
względem jakościowym. Mają po prostu
lepsze ubrania. Jakiś chłopak dodaje:
Tam jest więcej wyprzedaży. Można kupić
lepsze ubrania i sprzęt komputerowy. Pani
nauczycielka także chętnie podpowiada:
Duży asortyment do wyboru. Koniec
dyskusji. Uczniowie wyciągają czyste kartki.
Zaraz będą pisać sprawdzian z geografii.
- 19 -
Karolina Bąkowicz
Jeśli nie szata, to co
G
war rozmów młodych ludzi przerwał
dźwięk dzwonka. Przerwa dobiegła
końca. Uczniowie flegmatycznie wlewają
się do sal lekcyjnych. W tym samym czasie w czytelni grupa młodych ludzi zasiada
przy długim stole. – Ocenianie drugiego
człowieka jest elementem wpisanym w naszą
naturę – mówi Mateusz, dziewiętnastoletni
uczeń Liceum Ogólnokształcącego im.
Braci Śniadeckich w Zgorzelcu. – Jest to
niezależne od naszej woli.
– Naród polski nie jest tolerancyjny – mówi
Kasia, siadając obok młodzieńca z długimi
blond włosach. Natalia, uśmiechnięta dziewczyna w czerni, dodaje – Ludzie starają się
wyglądać tak, aby nie rzucać się nikomu w
oczy, boją się odepchnięcia. W Polsce istnieje jeden nurt, za którym wielu podąża.
Jednak przechadzając się po dowolnie wybranym miejscu kraju, bardzo łatwo jest
dostrzec osoby, znacznie wyróżniające się
spośród tłumu. Społeczeństwo jest podzielone na subkultury. Styl ubierania się, dostosowany do rodzaju słuchanej muzyki, nie
określa człowieka. Uprzedzenia biorą się z
niewiedzy, lecz duży wpływ ma na nas wychowanie rodziców.
– Uważam, że poszczególne subkultury
potrafią za sobą współegzystować. Mają
odmienne interesy, ale potrafią je ze sobą
pogodzić – mówi Mateusz. – Ludzie
inteligentni będą starać się unikać używania
- 20 -
stereotypów. Inni czasem prowokują
członków innych subkultur i stwarzają
konflikty. Ludzie mądrzy szanują drugiego
człowieka i cenią jego indywidualność –
uzupełnia Mateusz.
Pogoda w żadnym stopniu nie zapowiada
nadejścia wiosny. Na dworze jest pochmurno
i deszczowo. Spaliny samochodowe mieszają
się z wilgotnym powietrzem. Mimo to w
Domu Kultury w Görlitz panuje przyjemna
atmosfera. W pomieszczeniach unosi się
aromat parzonej kawy. Jeszcze większego
ciepła dodaje czerwona ściana znajdująca
się na wprost wejścia. – Stereotypy biorą
się z doświadczeń pojedynczych osób,
a następnie się uogólniają - mówi Sylvia
Hennerdort z Domu Kultury w Görlitz.
– Podział i rywalizacja między subkulturami
były bardziej widoczne przed dziesięciu
laty. Teraz podstawowa różnica pomiędzy
młodymi ludźmi uwidocznia się w ich
ambicjach. Uważam, że stereotypy bardzo
trudno byłoby wyeliminować – dodaje
Arvid Strauss.
Zaczyna się przejaśniać. Od czasu do czasu
promienie słoneczne, jakby walcząc z sza-
rymi chmurami, usiłują się przebić przez
ich puch. W Görlitz można zaobserwować
przewagę takich subkultur jak punk i hip
hop. Ludzi nie zawsze cechuje tolerancja.
A człowiek zmienia swój wizerunek, aby
wybić się z tłumu. Ma dość monotonii życia.
Z czasem jednak zaczyna przywiązywać
mniejszą wagę do ubioru, skupiając się na
ideologii, według której żyje. Pojmuje, że
istnieje dla siebie – nie dla innych. Swoją
osobą prezentuje wartości, którymi kieruje
się na co dzień.
Zadźwięczał kolejny dzwonek, ostatni już
tego dnia. Słońce, kończąc swą codzienną
wędrówkę, chowa się za horyzont, nadając
niebu barwę purpury, a uczniowie wracają
do swych domów.
Stereotypy przetrwają w kulturze. Ocenianie
drugiego człowieka to nieodzowny element
egzystencji każdego z nas, bez względu
na narodowość. Należy dostrzec, co jest
naprawdę ważne. Odbierając ubiór jako
przykrywkę dla wyznawanych wartości, nie
decydujmy na jego podstawie o sympatii do
człowieka.
Daria Olejniczak
- 21 -
Fotos
Na koncercie hip-hop w Gubinie. / Bei einem Hip-Hop-Konzert in Gubin.
Tokio Hotel Double w Gubinie. / Tokio Hotel Double in Gubin.
Zdjęcia
- 22 -
Fotos
Klub młodzieżowy w Weißwasser. / Ein Jugendclub in Weißwasser.
Zgorzelec inaczej. / Görlitz mal anders.
Zdjęcia
- 23 -
Die Gruppen:
Guben/ Gubin
Friedhelm Weinberg,
Michaela Trenner,
Rafał Muskała,
Klaudia Oświęcimska,
Roman Kreusch
Görlitz/ Zgorzelec
Christina Quast,
Daria Olejniczak,
Ewelina Ziędalska,
Rene Kallweit
Ohne Foto in Görlitz/ Zgorzelec: Arkadiusz Bloda, Sylvia Swierkowski,
Radosław Chyzy, Emilia Ferdin, Pierre
Kurby
Grupy
- 24 -
Die Gruppen:
Bad Muskau/ Lęknica
Iris Riedel,
Julia Birtel,
Roman Szlązak,
Paulina Krystkowiak,
Frans Katzwinkel
Frankfurt/ Słubice
Jan Dąbkowski,
Łukasz Czernuszka,
Julia Michalsky,
Karolina Bąkowicz
Bez zdjęcia w Görlitz/Zgorzelcu: Arkadiusz Bloda, Sylvia Swierkowski,
Radosław Chyzy, Emilia Ferdin, Pierre
Kurby
Grupy
- 25 -
Weitere Infos:
Kontakt:
Kreisau-Initiative Berlin
Stiftung Kreisau für
c/o Allianz
Europäische Verständigung
An den Treptowers 3
Krzyżowa 7
12435 Berlin
58-112 Grodziszcze
[email protected]
[email protected]
www.kreisau.de
www.krzyzowa.org.pl
Jugendpresseverband
Brandenburg
Schulstraße 9
14482 Potsdam
[email protected]
www.jpvb.de
Informationen über das Projekt auf:
www.junge-journalisten.net
Pozostałe informacje:
- 26 -
von:
ten on Tour
s
li
a
:
rn
u
o
J
e
Jung
ny był przez
a
e
w
rd
o
u
iz
w
n
a
rt
ie
rg
dze“ zo
Organis
ikarze w dro
n
n
ie
z
d
i
z
d
Projekt „Mło
Gefördert wurde das
Projekt durch:
Projekt był wspierany
finansowo przez:
Junge Journalisten
on Tour