Wpływ zarządzania środowiskiem w gminie na jej rozwój The impact

Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH
Nr 94
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2012
prof. nzw. dr hab. Janusz Toru ski
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny
w Siedlcach
Wp!yw zarz"dzania #rodowiskiem w gminie
na jej rozwój
The impact of environmental management
on the community for its development
Streszczenie: Wspó cze!nie konieczno!" ochrony !rodowiska wynika z wiedzy o niekorzystnych skutkach intensywnego rozwoju gospodarki. Post#p techniczny, maj$cy charakter ci$g ej
rewolucji przemys owej, prowadzi do rosn$cej nieprzerwanie konsumpcji surowców. Konsekwencj$ tego jest zanieczyszczenie terenów, wód gruntowych i powierzchniowych, zanik wielu
gatunków fauny i flory na znacznych obszarach. Usuwanie i zapobieganie szkodom ekologicznym oraz koszty tych dzia a% sta y si# problemami, z którymi stykaj$ si# zarówno przedsi#biorcy, jak i organy administracji. W artykule podj#to prób# oceny dzia a% w adz samorz$dowych
gminy X zwi$zanych z jej rozwojem i ich wp ywem na stan !rodowiska naturalnego. Do realizacji
przyj#tego celu artyku u zastosowano metod# analizy i krytyki pi!miennictwa z badaniem dokumentów &ród owych oraz metody bada% sonda'owych z zastosowaniem techniki ankietowej
i wywiadu.
S!owa kluczowe: ochrona rodowiska, gmina, program ekorozwoju gminy
Abstract: Today, the need for environmental consciousness results from the adverse effects of
intensive economic development. Technical progress combined with the continuous nature of
the industrial revolution leads to a continuously increasing consumption of raw materials. The
consequences of this procedure is pollution of land, groundwater and surface water,
disappearance of many species of flora and fauna over large areas. Removal and prevention of
environmental damage and the costs of these actions are problems faced by both business and
the administration. This article attempts to evaluate the actions of local authorities community X
related to its development and its impact on the environment. For the attainment of the purpose
of this article a method of analysis and critique of the literature, the examination of source
documents, and a survey method using questionnaire and interview techniques are used.
Keywords: environmental protection, community, community sustainability program
Wst$p
Konieczno ! zaspokajania potrzeb "yciowych od zawsze zmusza#a
cz#owieka do korzystania z zasobów przyrody i dokonywania w niej zmian.
Intensywno ! wykorzystywania zasobów natury wi$za#a si% z poziomem kultury materialnej i duchowej, geograficznie by#a zatem zró"nicowana. W Polsce w latach 1950-1988 wskutek nieracjonalnego podej cia do korzystania
z zasobów naturalnych nast$pi#o systematyczne pogarszanie si% stanu ro-
10
J. Toru!ski
dowiska w wielu regionach kraju. Polska w owym czasie nale"a#a do pa&stw
Europy o najbardziej zdegradowanym rodowisku naturalnym. Przyczyn tego stanu nale"y dopatrywa! si% m.in. w niskich cenach surowców, nadmiernym rozwoju przemys#u ci%"kiego, jak równie" narastaj$cym opó'nieniu
technologicznym i cywilizacyjnym. Pomimo tych negatywnych tendencji,
w Polsce zachowa#y si% obszary o bogatej ró"norodno ci biologicznej, unikatowe w skali europejskiej.
W wyniku przeobra"e& ustrojowych i integracji z Uni$ Europejsk$
wprowadzano zmiany legislacyjne, które przyczyni#y si% do zrównowa"onego rozwoju spo#eczno-ekonomicznego.
Zorganizowane dzia#ania na rzecz ochrony rodowiska maj$ wspó#cze nie zasi%g globalny. Rozwi$zywanie problemów rodowiskowych jest
jednym z najwa"niejszych wyzwa& wspó#czesno ci, decyduj$cych o dalszym
rozwoju ludzko ci na kuli ziemskiej1. Tak samo wa"ne s$ dzia#ania na
szczeblu pa&stwowym, jak i na poziomie samorz$dów lokalnych.
Samorz$d lokalny g#ównie podejmuje dzia#ania maj$ce przyczyni! si%
do gospodarczego, rodowiskowego i spo#ecznego rozwoju gminy. Do zada& gminy w ramach ochrony rodowiska nale"y: utrzymanie #adu przestrzennego, zaopatrzenie w wod%, odprowadzanie cieków, gospodarka odpadami, ochrona terenów zieleni. Tak"e transport, ochrona zdrowia,
o wiata, kultura, gospodarka komunalna maj$ wp#yw na stan rodowiska
i jako ! "ycia mieszka&ców gminy.
Uwarunkowania zarz"dzania #rodowiskiem w gminie
Zarz$dzanie rodowiskiem jest nauk$ i dzia#alno ci$ praktyczn$, zajmuj$c$ si% projektowaniem, wdra"aniem, kontrolowaniem i koordynowaniem
procesów gospodarowania rodowiskiem. Procesy u"ytkowania, ochrony
i kszta#towania rodowiska przebiegaj$ w sferze spo#ecznej, gospodarczej
i przyrodniczej2.
Gmina jest podstawow$ jednostk$ samorz$du terytorialnego. W ród
zada&, którymi musi si% zajmowa!, najcz% ciej wymienia si% szeroko rozumian$ ochron% rodowiska (#ad przestrzenny, zaopatrzenie w wod% i odprowadzanie cieków, utrzymanie czysto ci urz$dze& sanitarnych, wysypisk
odpadów, zieleni miejskiej itp.), gospodark% komunaln$, lokalne drogi
i transport, ochron% zdrowia, o wiat%, kultur%, handel. Samorz$d gminny
sprawuje w#adz% lokaln$. Sprawowanie w#adzy to nie tylko realizacja zada&
wskazanych w aktach prawnych, lecz przede wszystkim dzia#anie na rzecz
rozwoju gminy w sferze gospodarczej, spo#ecznej i rodowiskowej3.
W zakresie szeroko rozumianej ochrony rodowiska gmina mo"e
skoncentrowa! uwag% na:
ochronie rodowiska, która w praktyce polega na wprowadzaniu zakazów i nakazów dotycz$cych sposobu u"ytkowania powierzchni,
1
B. Poskrobko (red.), Zarz$dzanie !rodowiskiem, PWE, Warszawa 2007, s. 8.
Ibidem, s. 14.
3
K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona !rodowiska, PWE, Warszawa 1998, s. 160.
2
Seria: Administracja i Zarz dzanie (21)2012
ZN nr 94
Wp"yw zarz dzania #rodowiskiem w gminie na jej rozwój
11
przestrzeni i zasobów naturalnych oraz inspirowaniu – organizacyjnym i finansowym – budowy komunalnych urz$dze& sanitarnych,
inspirowaniu, opracowaniu i wdra"aniu jednostkowych proekologicznych programów rozwojowych, np. budowy obwodnicy, ograniczeniu niskiej emisji,
wdra"anie zarz$dzania rodowiskowego gmin$,
opracowaniu i wdro"eniu programu ekorozwoju gminy4.
Koncentrowanie uwagi w#adz gminy na jednostkowych problemach bezporedniej ochrony rodowiska, np. budowie wysypiska mieci, oczyszczalni
cieków, mo"e by! ma#o efektywne w d#u"szej perspektywie czasu, a nawet
mo"e prowadzi! do spowolnienia rozwoju gminy.
Obecnie ka"da gmina opracowuje i realizuje plan dzia#a& na rzecz
ochrony rodowiska. Tre ! i zakres programu oraz proces i techniki jego
sporz$dzania mog$ by! zró"nicowane. Zale"$ od charakteru gminy (miejska
lub wiejska), stopnia jej rozwoju, sytuacji demograficznej i spo#ecznej itp.
Opracowany program ekorozwoju mo"e mie! charakter pomocniczy lub decyzyjny. Program pomocniczy wskazuje kilka wariantów rozwoju gminy.
Obejmuje aspekty gospodarcze, spo#eczne i rodowiskowe. Podstaw% bie"$cych dzia#a& gminy i jej zarz$dzania stanowi program o charakterze decyzyjnym. Zawiera wizj% rozwoju gminy oraz strategi% i polityk% wdra"ania.
Dokument ten musi by! zatwierdzony przez rad% gminy.
Na program ekorozwoju gminy sk#adaj$ si% nast%puj$ce elementy5:
waloryzacja przyrodnicza – powinna zawiera! opis stanu faktycznego, zadania dotycz$ce ochrony obszarów i obiektów; ocen% potencja#u, pojemno ci i jako ci rodowiska terenów nie obj%tych
ochron$; ocen% zmian, jakie zachodz$ w ekosystemach; preferowane kierunki dzia#alno ci gospodarczej i rozwoju urbanizacji,
waloryzacja demograficzno-spo#eczna obejmuje charakterystyk%
demograficzn$, wielko ! wolnej si#y roboczej i mo"liwo ! jej reorientacji zawodowej; cechy kulturowe i miejscowe tradycje istotne
podczas wdra"ania ekorozwoju; ocen% stanu wiadomo ci oraz
stosunek mieszka&ców do ekorozwoju,
waloryzacja gospodarcza – uwzgl%dnia ocen% potencja#u gospodarczego gminy z punktu widzenia jej efektywno ci i konkurencyjno ci, ocen% stopnia uci$"liwo ci podmiotów gospodarczych; ocen% stopnia wykorzystania zasobów przyrodniczych, ludzkich
i kapita#owych. Mo"e obejmowa! tak"e zagospodarowanie turystyczne, infrastruktur% spo#eczn$ i inne,
ocena zagro"e& rodowiska – zawiera ocen% zagro"e& g#ównych
sk#adników rodowiska, m.in. gleb, wód, powietrza; wskazuje 'ród#a zagro"e& (odpady, cieki, ha#as, promieniowanie) i ich wp#yw
na zdrowie mieszka&ców. Okre la sposoby przeciwdzia#ania zagro"eniom,
4
5
B. Poskrobko (red.), Zarz$dzanie …, op. cit., s. 8, 14, 76.
Ibidem.
ZN nr 94
Seria: Administracja i Zarz dzanie (21)2012
12
J. Toru!ski
scenariusze ekorozwoju gminy – zawieraj$ po"$dane kierunki
dzia#alno ci gospodarczej, ich wielko ! i rozmieszczenie, ocen%
ekologiczn$ efektów proponowanych rozwi$za&,
kierunki rozwoju i charakterystyka szczegó#owych przedsi%wzi%!
z podzia#em na obszary dzia#alno ci gospodarczej, spo#ecznej i infrastruktury sanitarnej,
instrumenty, warunki i rodki ekorozwoju w gminie – obejmuje wykaz problemów i dzia#a&, które wymagaj$ podj%cia odpowiednich
uchwa# przez rad% gminy; system informowania spo#ecze&stwa
o zagro"eniach ekologicznych oraz o celach i za#o"eniach programu,
wykonawcy i 'ród#a finansowania programu - ta cze ! wskazuje
zadania, jakie gmina b%dzie realizowa! bezpo rednio oraz po rednio; 'ród#o finansowania i sposoby pozyskiwania rodków.
Program ekorozwoju gminy jest wa"nym dokumentem informacyjnym,
odgrywa podstawowe znaczenie przy sporz$dzaniu studium miejscowych
planów zagospodarowania przestrzennego.
Ogólnie rzecz bior$c kompetencje organów gminy w zakresie ochrony
rodowiska nie s$ zbyt szerokie6. Organy gminy nie maj$ prawie "adnych
uprawnie& w zakresie ochrony wód i powietrza przed zanieczyszczeniem.
Nie mog$ wstrzyma! dzia#alno ci zagra"aj$cej rodowisku. Najistotniejsze
uprawnienia gminy ograniczaj$ si% do miejscowego planowania przestrzennego, ochrony zieleni oraz niektórych zagadnie& ochrony gatunków rolnych
i le nych. Gminy maj$ prawo pobierania op#at, wymierzania kar. Organy
gminy posiadaj$ tak"e kompetencje interwencyjne wobec u"ytkowników
maszyn i urz$dze& technicznych uci$"liwych dla rodowiska.
Wa"nym zadaniem gminy jest ustanowienie uchwa# reguluj$cych post%powanie z odpadami komunalnymi. G#ówn$ podstaw% tych uchwa# stanowi! mog$ jedynie przepisy art. 4 pkt 1-3 ustawy dotycz$ce: wymaga&
w zakresie utrzymania czysto ci i porz$dku na terenie nieruchomo ci, rodzaju urz$dze& przeznaczonych do gromadzenia odpadów komunalnych na terenie nieruchomo ci oraz na drogach publicznych i zasad ich rozmieszczania, cz%stotliwo ci, zasad i sposobów usuwania odpadów komunalnych.
Na tej podstawie mo"na: wprowadzi! podzia# odpadów komunalnych
wed#ug zasad ich usuwania, selekcji oraz przyjmowania na sk#adowisko
(szerzej unieszkodliwiania), okre li! zasady selekcjonowania odpadów,
okre li! wymagania dotycz$ce urz$dze& przeznaczonych do gromadzenia
odpadów, okre li! okres przechowywania dowodów zap#aty za us#ugi i stosownych umów, okre li! cz%stotliwo ! i inne zasady usuwania odpadów7.
Rada gminy mo"e nie tylko ustali! cz%stotliwo !, zasady i sposób usuwania
odpadów i zanieczyszcze&, lecz tak"e wprowadzi! obowi$zek przechowywania dokumentu stwierdzaj$cego wywóz nieczysto ci na dane wysypisko.
6
7
K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona !rodowiska, PWE, Warszawa 1998, s. 160.
J. Bo! , K. Nowicki, E. Samborska-Bo!, Ochrona !rodowiska, PPH KWANT, Kolonia 2000, s. 271.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (21)2012
ZN nr 94
Wp"yw zarz dzania #rodowiskiem w gminie na jej rozwój
13
Przegl"d wybranych bada
Badania zosta#y przeprowadzone na próbie 62 osób na terenie gminy
X z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety. Ankieta zosta#a przeprowadzona w ród losowo wybranych osób. Badanie mia#o charakter anonimowy.
Kwestionariusz ankiety sk#ada# si% z 19 pyta& dotycz$cych stanu rodowiska na terenie gminy oraz dzia#a& podejmowanych przez samorz$d z zakresu ochrony rodowiska przyczyniaj$cych si% do jej rozwoju.
Stan rodowiska w znacznym stopniu oddzia#uje na poziom "ycia
mieszka&ców. Stopie& zanieczyszczenia powietrza zwi$zany jest mi%dzy innymi z wielko ci$ zanieczyszcze& wprowadzanych do atmosfery (zarówno
ze 'róde# naturalnych, jak te" antropogenicznych). Zanieczyszczenia antropogeniczne zwi$zane s$ g#ównie z procesami spalania paliw sta#ych, p#ynnych i gazowych.
Wi%kszo ! respondentów (64%) oceni#a stan rodowiska jako dobry,
natomiast 36% ankietowanych jako z#y (wykres 1).
36%
64%
1 - dobry
2 - z"y
Wykres 1. Ocena stanu rodowiska
Graph 1. Environmental assessment
(ród#o: opracowanie w#asne na podstawie bada&.
Source: own study based on research.
Zdaniem mieszka&ców badanej gminy najwi%kszym problemem dla
ochrony rodowiska s$ nielegalne wysypiska mieci, takiej odpowiedzi
udzieli#o 72% ankietowanych (wykres 2).
7%
21%
72%
1 - nielegalne wysypiska #mieci
2 - nawozy i #rodki ochrony ro#lin
3 - #cieki
Wykres 2. Problemy ekologiczne w badanej gminie
Graph 2. Ecological problems in the study community
(ród#o: opracowanie w#asne na podstawie bada&.
Source: own study based on research.
ZN nr 94
Seria: Administracja i Zarz dzanie (21)2012
14
J. Toru!ski
Kolejnym zagro"eniem jest niew#a ciwe stosowanie nawozów i chemicznych rodków ochrony ro lin w rolnictwie – 21%. Trzecim co do wielkoci problemem jest zanieczyszczenie wód ciekami komunalnymi i przemys#owymi – 7%.
Analiza obecnego stanu rodowiska gminy wykaza#a, "e priorytetowym zadaniem w zakresie ochrony rodowiska b%dzie poprawa jako ci wód
powierzchniowych. W dzia#aniach d#ugoterminowych gmina b%dzie zwraca#a
szczególn$ uwag% na dalsz$ popraw% gospodarki wodno- ciekowej, ze
szczególnym naciskiem na uporz$dkowanie systemu oczyszczania i odprowadzania cieków.
Na pytania dotycz$ce dzia#a& podejmowanych przez gmin% w zakresie
ochrony rodowiska i czy s$ one odpowiednie oraz czy mog$ przyczyni! si%
do rozwoju gminy, 57% ankietowanych ocenia pozytywnie dzia#alno ! gminy, 14% osób bior$cych udzia# w badaniu stwierdzi#o, "e dzia#ania gminy s$
zbyt powolne i negatywnie ocenia#o realizacj% przedsi%wzi%! dotycz$cych
ochrony rodowiska w gminie, natomiast 29% respondentów nie jest zorientowanych i nie wie, jakie zadania realizuje gmina z zakresu ochrony rodowiska.
29%
57%
14%
1 - pozytywne
2 - negatywne
3 - nie wiem
Wykres 3. Ocena dzia#alno ci gminy w zakresie ochrony rodowiska
Graph 3. Evaluation of the community's environmental activities
(ród#o: opracowanie w#asne na podstawie bada&.
Source: own study based on research.
Podsumowanie
Urbanizacja, rozwój przemys#u, nieodpowiednia lokalizacja zak#adów
przemys#owych stanowi$ dla rodowiska naturalnego ogromne zagro"enia.
Dlatego tak wa"ne s$ racjonalne dzia#ania, które zmierzaj$ do ich zminimalizowania.
W#adze samorz$dowe badanej gminy w ostatnich latach intensyfikuj$
dzia#ania zwi$zane z ochron$ rodowiska naturalnego mog$ce si% przyczyni! do jej rozwoju, wiadcz$ o tym mi%dzy innymi: „Program ochrony rodowiska gminy” z 2007 roku, „Plan gospodarki odpadami w gminie na lata
2007–2015”, „Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj$cych azbest
dla gminy na lata 2007–2032”.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (21)2012
ZN nr 94
Wp"yw zarz dzania #rodowiskiem w gminie na jej rozwój
15
Istotn$ spraw$ dla zrównowa"onego rozwoju lokalnego gminy X jest
pozyskiwanie unijnych funduszy, które pomog#yby przyspieszy! inwestycje
zwi$zane z odprowadzaniem cieków, usuwaniem azbestu.
Jedn$ z przyczyn spowalniaj$cych rozwój gminy jest zbyt s#abo rozwini%ta sie! dróg lokalnych lub ich z#a nawierzchnia. Poprawienie ich stanu
przyczyni#oby si% do rozwoju miejscowo ci po#o"onych na terenie gminy,
a wytyczenie cie"ek rowerowych w obszarach chronionych podwy"szy#oby
atrakcyjno ! turystyczn$.
Bibiografia
Bo! J., Nowicki K., Samborska-Bo! E., Ochrona !rodowiska, PPH KWANT,
Kolonia 2000.
Górka K., Poskrobko B., Radecki W., Ochrona !rodowiska, PWE, Warszawa
1998.
Poskrobko B. (red.), Zarz$dzanie !rodowiskiem, PWE, Warszawa 2007.
ZN nr 94
Seria: Administracja i Zarz dzanie (21)2012