Załącznik do uchwały nr 167 KM PO KL
Transkrypt
Załącznik do uchwały nr 167 KM PO KL
Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” Lp. Wniosek Rekomendacja Adresat rekomendacji Sposób wdrożenia Status Termin Realizacji MEN rzetelnie i systematycznie informuje o celach i korzyściach podejmowanych działań: 1. Szeroko rozumiane grono interesariuszy Priorytetu III wykazuje się niską wiedzą o zrealizowanych projektach i osiągniętych efektach Priorytetu. Informacje umieszczane na stronach internetowych instytucji oświatowych nie są wystarczające. Należy rzetelnie i systematycznie informować o celach podejmowanych działań i o korzyściach, jakie ich realizacja przynosi poszczególnym grupom interesariuszy. MEN Na stronie www.efs.men.gov.pl – fundusze unijne dla oświaty zamieszczano ok. 120 komunikatów miesięcznie na temat POKL. Na stronie Ośrodka Rozwoju Edukacji (IP2) www.ore.edu.pl jest uruchomiona podstrona www.ip2.ore.edu.pl, na której Wdrożona zamieszczane są informacje częściowo dotyczące bieżącej działalności i nie 2015-08IP2,na stronie www.zasobyip2.ore. podlega 31 edu.pl działa wyszukiwarka monitorowa służąca upowszechnieniu niu. rezultatów projektów konkursowych. MEN zgodnie z dokumentem „Opis serwisu internetowego Instytucji Pośredniczącej Programu” przygotowuje nową stronę. Przygotowywana strona jest elementem systemu stron internetowych dla funduszy europejskich w latach 2014-2020 w Polsce. Nowa strona będzie wdrożona 15.12.2015 r. 1 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” System został zaprojektowany dla szeroko rozumianego grona interesariuszy. Struktura zaprojektowanego serwisu jest przejrzysta i łatwa w wyszukiwaniu informacji. Została wystandaryzowana w celu rozpoznawalności szerokiemu gronu interesariuszy. Do momentu pojawienia się rzeczowych efektów z nowej perspektywie będą prezentowane osiągnięcia i efekty z POKL oraz cele do osiągnięcia dot. PO WER. Ponadto interesariusze są rzetelnie i systematycznie informowani o projektach i korzyściach z realizacji funduszy unijnych dla oświaty poprzez m.in.: pokazywanie przykładów „dobrych praktyk” na konferencjach, wystawach plenerowych organizowanych w Polsce, programach telewizyjnych, w filmach nt. projektów, kampanii na citylightach w 8 miastach (Warszawa, Kraków, Łódź, Poznań, Szczecin, Trójmiasto, GOP, Wrocław). 2 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” 3 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” 2. W projektach PO KL wymagana jest trwałość uzyskanych efektów. Beneficjenci w miarę możliwości i w różnym stopniu wywiązują się z tego zobowiązania. Jednak barierą dla rzeczywistej trwałości jest brak odgórnego pomysłu na jej zapewnienie. Portal Scholaris, który mógłby stanowić jedno z narzędzi do zapewniania trwałości efektów, z różnych powodów nie jest traktowany w środowisku oświatowym jako przydatne źródło materiałów. Trwałość jest kryterium ewaluacji, które pozwala ocenić czy pozytywne efekty projektu na poziomie celu mogą trwać po zakończeniu finansowania, a także czy możliwe jest utrzymanie się wpływu tego projektu w dłuższym okresie na procesy rozwoju na poziomie sektora, regionu czy kraju. W kolejnym okresie programowania funduszy na oświatę należy opracować system zapewniania trwałości wypracowanych już efektów. Należy go też stosować w bieżącej realizacji projektów oraz monitorować, w jakim stopniu odpowiada on na potrzeby beneficjentów oraz interesariuszy systemu oświaty. W związku z powyższym MEN udostępnił stronę https://wyszukiwarka.efs.men.gov.p l/. z produktami projektów systemowych. MEN Natomiast IP2 uruchomiło wyszukiwarkę produktów dostępnych pod adresem http://zasobyip2.ore.edu.pl/. Wdrożona w całości. 2015-0831 Zasoby wyszukiwarek www.wyszukiwarka.efs.men.gov.pl i www.zasobyip2.ore.edu.pl można oceniać, a wynik oceny oraz liczba pobrań mogą stanowić potwierdzenie jakości danego produktu - jest to także forma promocji najlepszych rozwiązań. Wyszukiwarka na portalu Scholaris zawiera elektroniczne zasoby edukacyjne dostosowane do wszystkich etapów kształcenia. 4 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” Materiały dostępne na portalu Scholaris są zgodne z nową podstawą programową i kompatybilne ze wszystkimi tablicami interaktywnymi i innymi urządzeniami wspomagającymi pracę nauczyciela, np. tabletami. Portal Scholaris ma na celu wsparcie nauczycieli w przygotowaniu ciekawych, często interaktywnych zajęć poprzez dostarczenie im gotowych i sprawdzonych materiałów edukacyjnych. Zgodnie z dokumentem „Opis serwisu internetowego Instytucji Pośredniczącej Programu” sukcesy i efekty projektów, które będą realizowane w nowej perspektywie będą umieszczane na ogólnym portalu prowadzonym przez DFS MEN www.efs.men.gov.pl. Przygotowana strona jest elementem systemu stron internetowych dla funduszy europejskich w latach 2014-2020 w Polsce. System został zaprojektowany dla szeroko rozumianego grona interesariuszy. 5 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” Struktura zaprojektowanego serwisu jest przejrzysta i łatwa w wyszukiwaniu informacji. Została wystandaryzowana w celu rozpoznawalności szerokiemu gronu interesariuszy. Do momentu pojawienia się rzeczowych efektów w nowej perspektywie będą prezentowane osiągnięcia i efekty z POKL oraz cele do osiągnięcia dot. PO WER. 6 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” 3. Nawet sprawdzone rozwiązania wypracowane w projektach konkursowych w Priorytecie III nie mają pewnych szans na wdrożenie i upowszechnienie w systemie po zakończeniu finansowania ze środków UE. Główną przyczyną jest brak funduszy, ale często jest to też zmiana priorytetów w polityce MEN. Brakuje też metod i procedur bieżącej analizy oraz oceny tych efektów. MEN w większym stopniu przykłada wagę do strony formalnej projektów konkursowych oraz ich właściwego rozliczenia, niż strony merytorycznej. Należy ocenić dotychczasowe efekty projektów konkursowych z punktu widzenia celów długofalowej polityki MEN i zapewnić wykorzystanie sprawdzonych rozwiązań w tych instytucjach i grupach odbiorców, które były grupami docelowymi projektów. IP2 inicjowało i przeprowadzało czynności mające na celu ocenę i wybór produktów projektów, które można by zarekomendować jako najlepsze praktyki, zasługujące na ich szerokie upowszechnienie i wdrożenie do głównego nurtu polityki edukacyjnej. MEN W toku monitorowania projektów zostały ocenione (podczas przeglądów okresowych i walidacji) produkty projektów innowacyjnych realizowanych w ramach konkursu 4/POKL/2009. Ponadto przy wsparciu ekspertów zewnętrznych IP2 dokonała oceny programów nauczania i obudowy dydaktycznej do nauczania wczesnoszkolnego opracowanych w ramach konkursu 1/POKL/03.03.04/13. Informacje o najlepszych zidentyfikowanych programach wraz z obudową są aktualnie umieszczone na stronie internetowej IP2 http://www.ore.edu.pl/edukacjanajmlodszych/4291-programynauczania-edukacjawczesnoszkolna. Wdrożona w całości. 2015-0831 7 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” W ramach utrzymania jakości oceny efektów projektów wykorzystano sprawdzone rozwiązania. W okresie od września 2014 r. do marca 2015 r. odbywały się spotkania ze wszystkimi beneficjentami konkursowymi. Spotkania wzmocnione były siłą ekspercką posiadającą odpowiednie kompetencje merytoryczne. Beneficjenci prezentowali narzędzia i otrzymywali eksperckie uwagi dotyczące sposobu ich opracowania. 4. W Priorytecie III zabrakło działań spajających projekty, zwłaszcza na zaawansowanym etapie ich realizacji. To sprawia, że komplementarność jest zbyt niska w stosunku do początkowych założeń. Z tego też powodu, na obecnym etapie wdrażania Priorytetu III rzadko występuje efekt synergii. Potrzebne są systemowe i skuteczne rozwiązania, które na bieżąco będą zapewniać komplementarność projektów oraz efektów. MEN Celem zapewnienia synergii w priorytecie III POKL było omawianie na poziomie ministra i ekspertów wspólnych/ujednoliconych w podziale na obszary kierunków działań dla projektów systemowych. Wdrożona w całości. 2015-0831 Przedstawiciele beneficjentów projektów systemowych wskazywali na dążenia realizowanych działań i wymieniali się możliwościami ukierunkowania na komplementarne wykorzystanie efektów projektów. 8 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” Spotkania ministra z beneficjentami systemowymi odbywały się systematycznie w podziale kwartalnym w szerokim gronie eksperckim w 2014 r. i 2015 r. W tym czasie IP2 organizowało spotkania dla wszystkich beneficjentów konkursu z przedstawicielami posiadającymi odpowiednie kompetencje merytoryczne z Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej (KOWEZiU) oraz Departamentu Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego MEN. Beneficjenci prezentowali narzędzia, otrzymywali eksperckie uwagi dotyczące sposobu ich opracowania. Ponadto została wzmocniona synergia jeszcze w większym gronie. Przedstawiciele MEN, MIR, ORE, CKE, KOWEZiU, urzędów marszałkowskich, partnerów społecznych, organizacji pozarządowych oraz przedstawiciele beneficjentów projektów konkursowych na spotkaniach grupy roboczej ds. edukacji prezentowali finalne produkty POKL. 9 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” 5. Interwencja realizowanych zadań dla systemu oświaty w ramach PO WER została zaprojektowana w porozumieniu z instytucjami zarządzającymi regionalnymi programami operacyjnymi tak, by zachowana została komplementarność i wspólny kierunek działań. W Priorytecie III realizowano liczne projekty systemowe. To sprawia, że ich finalni odbiorcy dyrektorzy i nauczycieleprzytłoczeni ilością zmian, których nie rozumieją i nie wiedzą, w jaki sposób mają one podnieść jakość pracy szkoły. To powoduje chaos w pracy szkoły. Ich zdaniem zmian jest za dużo, ale muszą za nimi podążać i z tego powodu „nie mają kiedy uczyć”. Nie chcą kolejnych rewolucyjnych zmian, nowych pomysłów, potrzebują stabilizacji i czasu na ugruntowanie zmian, które wprowadzono w Priorytecie III. Zakres porozumienia szczegółowo określają wytyczne w zakresie realizacji przedsięwzięć z udziałem środków Europejskiego Funduszu Społecznego w obszarze edukacji na lata 2014-2020. Konieczna jest zmiana podejścia do wdrażania zmian w nowym okresie programowania. MEN i instytucje realizujące projekty systemowe Wytyczne określają warunki i procedury realizacji projektów w obszarze edukacji w ramach PO WER i RPO współfinansowanych ze środków EFS w latach 2014 – 2020. Wdrożona w całości. 2015-0831 Wytyczne służą zapewnieniu niezbędnej koordynacji działań podejmowanych w całym kraju z wykorzystaniem środków EFS w celu tematycznym 10 Inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenie zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i uczenia się przez całe życie. 10 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” Wytyczne wyznaczają jednolite warunki i procedury realizacji interwencji EFS w ramach RPO, w zakresie usług edukacyjnych, zarówno w obszarze edukacji przedszkolnej, kształcenia ogólnego, kształcenia i szkolenia zawodowego, edukacji osób dorosłych, jak i szkolnictwa wyższego. Wyżej wymieniony dokument ma zapewnić zgodność działań podejmowanych w celu tematycznym 10 z udziałem środków EFS z polityką krajową w obszarze edukacji, której warunki zostały określone w krajowych dokumentach strategicznych i programowych, a także spójność między interwencją EFS na poziomie krajowym i regionalnym oraz komplementarność interwencji EFS i EFRR. 11 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” 6. Szkoła lub placówka dobrze oceniana przez system nadzoru potwierdza wysoką jakość organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki oraz ich efektów. Priorytet III PO KL ma na celu zapewnienie wysokiej jakości systemu oświaty. Temu służyć mają wszystkie projekty systemowe i konkursowe. Jednak wysoka jakość systemu oświaty jest różnie definiowana przez różnych interesariuszy. Niezbędne jest doprecyzowanie, czym obecnie dla MEN jest wysoka jakość systemu Mimo realizacji wielu projektów w oświaty i zdefiniowanie ramach Priorytetu III zbyt mało jakie standardy uwagi poświęcono ustaleniu, jak świadczą o wysokiej każdy z projektów może jakości oświaty. przyczyniać się do podnoszenia jakości systemu oświaty. Z tego też powodu interesariusze nie tylko nie rozumieją wielu podejmowanych działań, ale też nie są w stanie dostrzec, a tym bardziej ocenić jakości efektów uzyskanych w projektach. MEN Organ sprawujący nadzór pedagogiczny wspomaga szkoły i placówki w szczególności przez: 1) przygotowywanie i podawanie do publicznej wiadomości na stronie internetowej organu analiz wyników sprawowanego nadzoru pedagogicznego, w tym wniosków z ewaluacji zewnętrznych i kontroli; 2) promowanie wykorzystania ewaluacji w procesie doskonalenia jakości działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki. Wdrożona częściowo i nie 2015-08podlega 31 monitorowa niu. Wyniki oceny szkoły lub placówki są wykorzystywane w procesie podejmowania decyzji skierowanych na zapewnienie wysokiej jakości edukacji. 12 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” W rządowym dokumencie strategicznym „Perspektywa uczenia się przez całe życie” termin dotyczący jakości oświaty jest używany w szerszym kontekście. Obejmuje całość edukacji - nie tylko oświatę, ale również szkolnictwo wyższe (gdzie funkcjonuje Państwowa Komisja Akredytacyjna, której statutowym zadaniem jest ocena jakości) oraz kształcenie inne, niż formalne. Jakość edukacji jest jednym z zagadnień wymagających interdyscyplinarnej refleksji, uwzględniającej różnorodne czynniki ją warunkujące, w tym m.in.: przygotowanie nauczycieli, organizację nauki w szkole, metody i środki nauczania, motywację, umiejętność samodzielnej nauki, środowisko i tzw. kapitał kulturowy uczniów. W ramach projektu systemowego PO KL „Program Wzmocnienia Efektywności Systemu Nadzoru Pedagogicznego i Oceny Jakości Pracy Szkoły (Etap III)” została opublikowana praca zbiorowa „Jakość Edukacji. Różnorodne Perspektywy”. 13 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” Na podniesienie jakości systemu oświaty wpłynęły projekty, których główne obszary działań realizowane były przez: -wdrożenie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego -doskonalenie strategii zarządzania oświatą na poziomie regionalnym i lokalnym -wzmocnienie efektywności systemu nadzoru pedagogicznego i oceny jakości pracy szkoły -opracowanie elektronicznych podręczników i e-zasobów do kształcenia ogólnego -modernizacja systemów informatycznych do obsługi systemu egzaminów zewnętrznych i nadzoru pedagogicznego -modernizacja systemu doskonalenia nauczycieli (system wspomagania pracy szkół) -wdrożenie systemu kształcenia i doskonalenia dyrektorów szkół i placówek -usprawnienie systemu zbierania i analizy danych dotyczących funkcjonowania system oświaty m.in. przez rozwój SIO 14 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” -aktualizację podstaw programowych kształcenia w zawodach oraz opracowanie nowatorskich programów nauczania, -rozwój systemu doradztwa edukacyjno-zawodowego, -opracowanie i wdrożenie innowacyjnych, ponadregionalnych programów doskonalenia nauczycieli kształcenia zawodowego we współpracy z przedsiębiorstwami, -zwiększenie zainteresowania uczniów gimnazjów kontynuacją nauki w szkołach zawodowych, -dostosowanie systemu zewnętrznych egzaminów zawodowych do potrzeb rynku pracy. -opracowano Standardy jakości kształcenia zawodowego. W obecnej perspektywie finansowej w PO WER działania wpływające na jakość systemu oświaty będą oceniane poprzez osiągnięcie celów szczegółowych w tym: 15 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” 1. Poprawę funkcjonowania i zwiększenie wykorzystania systemu wspomagania szkół w zakresie kompetencji kluczowych uczniów niezbędnych do poruszania się na rynku pracy (ICT, matematyczno-przyrodniczych, języków obcych), nauczania eksperymentalnego, właściwych postaw (kreatywności, innowacyjności, pracy zespołowej) oraz metod zindywidualizowanego podejścia do ucznia; 2. Poprawę funkcjonowania i zwiększenie wykorzystania systemu wspomagania szkół w zakresie kompetencji kluczowych uczniów niezbędnych do poruszania się na rynku pracy (ICT, matematycznoprzyrodniczych, języków obcych), nauczania eksperymentalnego, właściwych postaw (kreatywności, innowacyjności, pracy zespołowej) oraz metod zindywidualizowanego podejścia do ucznia; 3. Zapewnienie funkcjonowania Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji zawierającego wszystkie pełne kwalifikacje; 16 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” 4. Włączenie kwalifikacji nadawanych poza systemami oświaty oraz szkolnictwa wyższego do zintegrowanego systemu kwalifikacji; 5. Zwiększenie wiedzy o potrzebach kwalifikacyjnozawodowych w poszczególnych sektorach gospodarki; 6. Zwiększenie dostępu osób dorosłych do różnych form uczenia się przez całe życie; 7. Zwiększenie dostępu do wysokiej jakości usług z zakresu całożyciowego doradztwa edukacyjno-zawodowego; 8. Dostosowanie kształcenia i szkolenia zawodowego do potrzeb rynku pracy poprzez zaangażowanie przedstawicieli pracodawców i pracowników na wszystkich etapach jego programowania; 9. Zwiększenie wykorzystania zmodernizowanych treści, narzędzi i zasobów wspierających proces kształcenia zawodowego; 10. Wypracowanie modelu trwałej współpracy uczelni ze szkołami zawodowymi (technika, zasadnicze szkoły zawodowe); 17 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” 11. Zapewnienie informacji zwrotnej dla systemu kształcenia zawodowego na temat losów absolwentów szkół zawodowych. Natomiast standardy świadczące o wysokiej jakości zostały określone w wymaganych do zrealizowania w PO WER wskaźnikach. Projekty, które będą realizowane w nowej perspektywie wzmacniają działanie projektów POKL. 7. Powszechnym problemem związanym z wdrażaniem projektów w Priorytecie III PO KL jest nadmierna sztywność procedur, nadmiar i zmienność regulacji oraz biurokracja. Z jednej strony jest to zrozumiałe działanie zabezpieczające poprawne wydatkowanie funduszy. Z drugiej strony, powoduje to mniejszą trafność i elastyczność projektów, szczególnie w przypadku projektów długotrwałych. Ze względu na dynamicznie zmieniającą się sytuację w systemie oświaty projekty, które trwają kilka lat, powinny być traktowane z większą elastycznością. MIR (DZF) Na podstawie doświadczeń w wdrażaniu Priorytetu III w PO KL w ramach PO WER 2014-2020 MIR jako Instytucja Zarządzająca dla programu przyjęła zasadę realizacji projektów krótszych (max. 2 letnich). Dodatkowo we współpracy z MEN zostało wypracowane podejście w ramach którego koncepcje projektów w obszarze edukacji podzielone zostały na etapy, z których pierwszym jest etap koncepcyjny (pozakonkursowe projekty), mający na celu wypracowanie założeń konkursów, a następnie realizacja wsparcia w projektach konkursowych. Wdrożona w części 2015.06. 30 18 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” Ponadto, zgodnie z postanowieniami każdy projekt powinien określać: Uzasadnienie realizacji projektu w trybie pozakonkursowym; Zasadnicze założenia interwencji publicznej, której wsparcie zaplanowano w ramach projektu w tym: kolejnych etapów realizacji projektu, działań planowanych w projekcie, kamieni milowych niezbędnych do osiągnięcia po każdym etapie; Zasadniczych działań ukierunkowanych na wsparcie podejmowanej interwencji publicznej zrealizowanych dotychczas przez wnioskodawcę lub inne instytucje; Uwarunkowania skutecznej realizacji założeń interwencji publicznej; dalsze etapy planowane do wdrożenia, o ile zostaną spełnione warunki umożliwiające ich skuteczne wykonanie; Zakładane efekty projektu wyrażone wskaźnikami rezultatu i produktu. 19 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” Taki mechanizm ma zapewnić stabilność działań projektowych. Jakkolwiek bardzo istotnym elementem każdego projektu będzie racjonalne budowanie jasnej logiki interwencji projektów, systemu wskaźników w projekcie oraz sposobu ich monitorowania. Dodatkowo MIR dąży do wprowadzenia jak największej liczby uproszczeń przy wdrażaniu projektów finansowanych z EFS. Kluczowymi uproszczeniami w perspektywie 2014-2020 jest: - rozliczanie wszystkich kosztów administracyjnych projektu ryczałtem, tj. bez weryfikacji poszczególnych dokumentów księgowych w ramach kosztów pośrednich (w małych projektach aż 20% wszystkich kosztów kwalifikowalnych w projekcie będzie rozliczana w ten sposób), - łatwiejsza możliwość angażowania nauczycieli do projektów EFS w związku ze zmianą Karty Nauczyciela w tym zakresie, - komunikacja pomiędzy beneficjentem a instytucją nadzorującą projekt w systemie elektronicznym SL. 20 Badanie ewaluacyjne efektów działań zrealizowanych w ramach Priorytetu III POKL „Wysoka jakość systemu oświaty” W związku jednak z licznymi wymogami dot. wdrażania projektów EFS, w szczególności określonymi na poziomie wspólnotowym, wdrażanie projektów EFS będzie wymagało wiedzy i umiejętności w tym zakresie, stąd bardzo istotne będzie bieżące wsparcie instytucji nadzorujących projekty dla beneficjentów. W zakresie zmian w projektach, należy podkreślić, że są one możliwe, w tym drobne zmiany w ponoszonych wydatkach mogą być dokonywane bezpośrednio przez beneficjentów (elastyczność budżetu). 21