plik do pobrania pdf - Gospodarka Materiałowa i Logistyka
Transkrypt
plik do pobrania pdf - Gospodarka Materiałowa i Logistyka
GMiL_1.qxd 2015-04-19 22:54 Page 1 Spis treści ROK LXVII Nr 4 (1244) Komitet redakcyjny: Dr Teresa Magdalena Dudzik (redaktor naczelny) Prof. dr hab. Joanna Cygler (współpraca) Prof. dr hab. Tomasz Gołębiowski (współpraca) Prof. dr hab. Włodzimierz Januszkiewicz (współpraca) Dr Paweł Lesiak (współpraca) Prof. dr hab. Krystyna Michałowska-Gorywoda (współpraca) Prof. dr hab. Joanna Plebaniak (redaktor statystyczny) Mariusz Gorzka (sekretarz redakcji) Magdalena Szwarc, Adam Kupczyk, Piotr Borowski, Michał Sikora, Wojciech Będkowski, Joanna Stasiak-Panek, Janusz Piechocki Stan aktualny, atrakcyjność i perspektywy sektora biogazu rolniczego w Polsce 2 Present condition, attractiveness and prospect of agricultural biogas sector in Poland Rada naukowa: Prof. dr hab. Halina Brdulak — Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Prof. Ludovít Dobrovský, Ph.D. — Uniwersytet Techniczny w Ostrawie (Czechy) Prof. dr hab. Danuta Kempny — Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Mgr Joanna Mildner-Woś — Bombardier Transportation (ZWUS) Polska Sp. z o.o. Prof. Ing. Vladimir Modrák — Uniwersytet Techniczny w Koszycach (Słowacja) Prof. dr hab. Czesław Skowronek — Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Siedlcach Prof. dr hab. Michał Trocki — Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Prof. dr hab. Jarosław Witkowski — Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Dominik Zimon, Bartłomiej Dąbrowski Wpływ systemu zarządzania jakością na organizację i doskonalenie prac magazynowych 14 Influence of quality management system on the organization and improvement of warehouse work Karolina Kolińska Rynek powierzchni magazynowych w Polsce w 2014 roku 21 Warehouse market in Poland in 2014 Adres redakcji: 00-099 Warszawa, ul. Canaletta 4, pok. 305 tel. (22) 827 80 01 w. 381, faks: (22) 827 55 67 e-mail: [email protected] strona internetowa: www.gmil.pl Informacje dla autorów, zasady recenzowania i lista recenzentów są dostępne na stronie internetowej czasopisma. Wersja drukowana miesięcznika jest wersją pierwotną. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowania redakcyjnego oraz dokonywania skrótów w nadesłanych artykułach. „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” jest czasopismem punktowanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (7 punktów). Wydawca: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA 00-099 Warszawa, ul. Canaletta 4 Strona internetowa: www.pwe.com.pl Z praktyki przedsiębiorstw Marian Brzeziński, Tomasz Waśniewski, Magdalena Kijek Modelowanie systemu organizacji przewozów w firmie transportowej 27 Modelling of organizational system of deliveries within transportation company Warunki prenumeraty: Cena prenumeraty krajowej w 2015 r.: roczna 648 zł; półroczna 324 zł. Cena pojedynczego numeru 54 zł. Nakład: 850 egz. Prenumerata u Wydawcy: Roczna 25% taniej Półroczna 10% taniej Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA Dział Handlowy ul. Canaletta 4, 00-099 Warszawa, tel. (22) 827-82-07, faks (22) 827-55-67, e-mail: [email protected]. Prenumerata u kolporterów: Poczta Polska — infolinia: 801 333 444, http://www.poczta-polska.pl/prenumerata Ruch — tel. 801 800 803, (22) 693 70 00 w godz 7–17, e-mail: [email protected], lub na stronie: www.prenumerata.ruch.com.pl Kolporter — tel. (22) 355 04 72 do 75, http://dp.kolporter.com.pl Garmond Press — tel. (22) 837 30 08, http://www.garmondpress.pl/prenumerata Sigma-Not — tel. (22) 840 30 86, e-mail: [email protected] As Press — tel. (22) 750 84 29, (22) 750 84 30; GLM — tel. (22) 649 41 61, e-mail: [email protected], http://www.glm.pl Skład: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Druk: Lotos Poligrafia sp. z o.o., ul. Wał Miedzeszyński 98 04-987 Warszawa, tel. 22 872 33 66. Szanowni Czytelnicy i Autorzy Archiwalne artykuły z 2014 r. już dostępne na stronie internetowej naszego pisma. Co miesiąc wraz z nowym numerem GMIL-u kolejny numer archiwalny: http://www.gmil.pl/archiwum W najbliższych numerach: Inventory stocks management under the limited capital conditions — nonlinear analysis Kształtowanie decyzji w logistyce miasta w perspektywie interdyscyplinarnej Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 1 GMiL_1.qxd 2015-04-19 22:54 Page 2 Magdalena Szwarc, Adam Kupczyk, Piotr Borowski, Michał Sikora, Wojciech Będkowski Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Inżynierii Produkcji Joanna Stasiak-Panek Agencja Rynku Rolnego, Warszawa Janusz Piechocki Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn Stan aktualny, atrakcyjność i perspektywy sektora biogazu rolniczego w Polsce Present condition, attractiveness and prospect of agricultural biogas sector in Poland W artykule omówiono aktualną sytuację sektora biogazu rolniczego w Polsce, produkcję, zdolności produkcyjne i stopień ich wykorzystania oraz atrakcyjność sektora. Przedstawiono aspekty prawne regulujące OZE, w tym dotyczące sektora biogazu, oraz scharakteryzowano technologie produkcji biogazu. Artykuł zgłębia również kluczowe dla biogazu aspekty, jak: opłacalność czy oddziaływanie na środowisko, w tym również redukcję emisji CO2. Stwierdzono, iż pomimo wielu problemów, realną szansę na poprawienie sytuacji sektora biogazu w Polsce stwarza wejście w życie ustawy o OZE. The article presents the situation of the biogas sector in Poland. It touches also the areas such as Renewable Energy Sources law and biogas production technology. The article also penetrates key aspects like profitability, attractiveness or influence on environment, like the reduction of carbon dioxide emissions. The conclusion is that despite many problems, the Renewable Energy Sources Act that is to come into effect, creates a real opportunity for improvement of the Polish biogas sector. Słowa kluczowe: sektor biogazu, odnawialne źródła energii, atrakcyjność sektora, biomasa. Key words: biogas sector, renewable energy sources, attractiveness of sector, biomass. Wprowadzenie i bardzo niska cena świadectw pochodzenia, przez co prowadzona działalność jest nieopłacalna. Niejasna też jest długofalowa polityka rozwoju sektorów energetycznych, w przypadku odnawialnych źródeł energii (OZE) wymagająca wsparcia finansowego. Sektor biogazowni rolniczych w Polsce ma bezsporną szansę na rozwój ze względu na szeroko dostępne, tanie zaplecze surowcowe (m.in. odchody zwierzęce, odpady, surowce uboczne) czy realizowaną w Unii Europejskiej (UE) strategię rozwoju odnawialnych źródeł energii. Autorzy artykułu przeprowadzili wnikliwą analizę sektora, bazując na własnych badaniach zrealizowanych wśród przedsiębiorstw produkujących bioetanol oraz dokonali przeglądu literaturowego. Wnioski wynikające z badań pokazują, że mimo korzystnej sytuacji w sektorze inwestorzy odraczają rozruch już wybudowanych obiektów biogazowych lub zmniejszają skalę produkcji w działających biogazowniach. Przyczyną sceptycznego nastawienia jest przede wszystkim zmienna 2 Aspekty prawne i polityka państwa Polska, będąc krajem Unii Europejskiej, czynnie uczestniczy w tworzeniu wspólnej polityki energetycznej, dokonuje implementacji jej głównych postanowień przy jednoczesnym uwzględnieniu specyficznych warunków krajowych, takich jak m.in. ochrona interesów odbiorców, zasoby energetyczne oraz uwarunkowania technologiczne. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 GMiL_1.qxd 2015-04-19 22:54 Page 3 Podstawowymi kierunkami „Polityki energetycznej Polski do roku 2030” są: poprawa efektywności energetycznej, zwiększenie bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, rozwój wykorzystania energii z OZE, rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii, ochrona środowiska przez ograniczenie negatywnego oddziaływania energetyki. Cele polityki energetycznej Polski to m.in.: 15% udział energii z OZE w filialnym zużyciu energii do 2020 r., 10% udział biopaliw w paliwach transportowych, ochrona środowiska naturalnego, rozwój energetyki rozproszonej. W odniesieniu do rozwoju rynku biogazu opracowano „Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 2010–2020”, określając cele i efekty rozwoju biogazu, w tym w szczególności stworzenie warunków do wybudowania 2000 biogazowni rolniczych, opracowanie odpowiednich regulacji prawnych, wskazanie programów finansowania i działań promocyjnych, wykorzystanie krajowych surowców do produkcji energii, oparcie znaczącej części dostaw gazu, energii elektrycznej i ciepła oraz biogazu rolniczego jako paliwa transportowego na wielu lokalnych wytwórniach biogazu, co stworzy możliwość dostawy biogazu rolniczego o jakości gazu ziemnego dla wielu mieszkańców wsi i miasteczek oraz przedsiębiorstw. Kolejnym celem strategii jest pobudzenie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, poprawa lokalnej infrastruktury energetycznej, wzrost konkurencyjności polskiego rolnictwa, pozyskanie wysokiej jakości przyjaznych dla środowiska nawozów organicznych w formie pozostałości pofermentacyjnych substratu pochodzenia rolniczego. Według Krajowego Planu Działania (KPD) w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, biogaz jest paliwem istotnym dla osiągnięcia założonych celów rozwoju wykorzystania OZE, które obejmują zarówno produkcję energii elektrycznej, jak i ciepła. Przewiduje się, że wzrost produkcji energii elektrycznej z biogazu w 2020 r. w stosunku do 2010 r. wyniesie 125%, przy średniej rocznej stopie wzrostu 28,5%, natomiast wzrost produkcji ciepła z biogazu w 2020 w stosunku do 2010 r. wyniesie 597%, przy średniej rocznej stopie wzrostu 21,4% (Wnuk i Asztemborski, 2013). W dniu 11 września 2013 r. weszła w życie nowelizacja ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. — Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012, poz. 1059 z późn. zm.), w ramach tzw. Małego Trójpaku Energetycznego, która rozszerzyła definicję odnawialnego źródła energii o dwa zasoby energii: aerotermalną i hydrotermalną, czyli ciepło lub chłód pozyskiwane odpowiednio z powietrza lub z wody. Oba zasoby energii mogą być wykorzystywane np. przez pompy ciepła. Ponadto znowelizowana ustawa wprowadziła dwa nowe rodzaje instalacji wytwórczych, tj.: 1) mikroinstalacje — OZE o łącznej mocy zainstalowanej maks. 40 kW elektrycznych (przyłączone do sieci poniżej 110 kV) lub 120 kW termicznych; 2) małe instalacje — OZE o łącznej mocy zainstalowanej od 40 do 200 kW elektrycznych (przyłączone do sieci poniżej 110 kV) lub od 120 do 600 kW termicznych. Powyższa ustawa określa także preferencyjne warunki przyłączania mikroinstalacji do sieci. Zgodnie z przepisami mikroinstalacje są zwolnione z opłaty przyłączeniowej (właściciele mikroinstalacji starający się o wydanie warunków przyłączenia muszą dostarczyć jedynie tytuł prawny do nieruchomości, na której planowane jest przyłączenie, oraz tytuł prawny do samego urządzenia). Ponadto wytwórcy energii w mikroinstalacjach zostali zwolnieni z obowiązku prowadzenia działalności gospodarczej i koncesjonowania, jednak zakup wytworzonej przez nich energii elektrycznej odbywa się po cenie równej 80% średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim roku kalendarzowym, która jest ustalana przez prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (URE). Wytwórcy biogazu rolniczego w mikroinstalacjach zostali również pozbawieni możliwości ubiegania się o świadectwa pochodzenia. Wprowadzone zmiany w ramach „Małego Trójpaku Energetycznego”, ze względu na niewielką moc pojedynczych biogazowni, nie wpłyną bezpośrednio na ich rozwój. Jednak ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (w dniu 23 lutego 2015 r. przekazana do podpisu Prezydenta) określa m.in. zasady i warunki wykonywania działalności w zakresie wytwarzania energii elektrycznej z biogazu rolniczego w instalacjach odnawialnego źródła energii, jak również mechanizmy i instrumenty wspierające jej wytwarzanie. Celem powyższej ustawy jest także realizacja założeń Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. i Krajowego Planu Działania w zakresie energii odnawialnej. Dotychczas w ustawie Prawo energetyczne obowiązywała wyłącznie definicja biogazu rolniczego, który został określony jako paliwo gazowe otrzymywane w procesie fermentacji metanowej surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych bądź pozostałości z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego lub biomasy leśnej, z wyłączeniem gazu pozyskanego z surowców pochodzących z oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. Ustawa o OZE wprowadza do krajowego systemu prawnego definicję biogazu jako gazu uzyskiwanego z biomasy, w szczególności z instalacji przeróbki odpadów zwierzęcych lub roślinnych, oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. Ponadto definicja biogazu rolniczego uzyskała nowe brzmienie. Zgodnie z nową regulacją biogazem rolniczym jest gaz otrzymywany w procesie fermentacji metanowej surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych, odpadów lub pozostałości z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego lub biomasy leśnej albo biomasy roślin- Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 3 GMiL_1.qxd 2015-04-19 22:54 Page 4 Rysunek 1 Biogazownie rolnicze w Polsce Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARR na dzień 27.02.2015. nej zebranej z terenów innych niż zaewidencjonowane jako rolne lub leśne, z wyłączeniem biogazu pozyskanego z surowców pochodzących z oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. Przygotowanie inwestycji w biogazownię rolniczą niesie za sobą wysokie początkowe nakłady inwestycyjne, co w dużym stopniu spowalnia rozwój sektora. Od stycznia 2014 r. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) proponuje dofinansowanie w ramach programu „Bocian”. Propagowane będzie ograniczenie lub całkowita redukcja emisji CO2 oraz zwiększenie produkcji zielonej energii. O wsparcie ubiegać się mogą biogazownie — obiekty wytwarzające energię elektryczną lub ciepło z wykorzystaniem biogazu rolniczego od 300 kW do 2 MW, instalacje wytwarzania biogazu rolniczego w celu wprowadzania go do sieci gazowej dystrybucyjnej i bezpośredniej, wytwarzanie energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji na biomasę do 5 MW. Przewidywana forma dofinansowania w programie „Bocian” to pożyczka preferencyjna niepodlegająca 4 umorzeniu, której wartość minimalna to 2 mln zł, a maksymalna 40 mln zł. Z NFOŚiGW otrzymać można również wsparcie w ramach Systemu Zielonych Inwestycji (GIS), nierealizującego programu priorytetowego — biogazownie rolnicze. Możliwe formy beneficji to pożyczki i dofinansowanie. Dostępne jest dofinansowanie: kosztów nabycia lub kosztu wytworzenia nowych środków trwałych, kosztu montażu i uruchomienia środków trwałych, kosztu nabycia materiałów lub robót budowlanych, zakupu wartości niematerialnych, i prawnych np. patentów, licencji, technologii. W ramach działania „Różnicowanie w działalności nierolniczej”, finansowanego z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013, istnieje możliwość uzyskania bezzwrotnej dotacji na budowę biogazowni rolniczej w wysokości do 500 tys. złotych. Przyznane dofinansowanie nie może przekroczyć 50% kosztów inwestycji. Ubiegać się też można o dofinansowanie w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014–2020, który wspiera gospodar- Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 GMiL_1.qxd 2015-04-19 22:54 Page 5 kę niskoemisyjną, ochronę środowiska, przeciwdziałanie i adaptację do zmian klimatu, transport i bezpieczeństwo energetyczne oraz ochronę zdrowia i dziedzictwo kulturowe. Aktualny stan w zakresie biogazowni w Polsce W założeniach sektor biogazu rolniczego miał rozwijać się bardzo szybko. W strategii „Biogazownia w każdej gminie” przewidywano, że do 2020 r. powstanie w Polsce ponad 2000 biogazowni rolniczych (Borowski, 2010). Realia odbiegały jednak znacząco od planów. Rysunek 1 prezentuje mapę biogazowni rolniczych w Polsce w lutym 2015 r. Z informacji zawartych na stronie internetowej Agencji Rynku Rolnego wynika, że w Polsce obecnie funkcjonuje 58 biogazowni rolniczych należących do 51 przedsiębiorców. Łączna wydajność instalacji do wytwarzania biogazu rolniczego wynosi 254,55 mln m3/rok, z kolei łączna zainstalowana moc biogazowni rolniczych wpisanych do rejestru wynosi 66,32 MW energii elektrycznej i 67,84 MW ciepła. Wszystkie przedsiębiorstwa energetyczne ujęte w powyższym rejestrze wykonywały działalność gospodarczą wyłącznie w zakresie wytwarzania energii elektrycznej z biogazu rolniczego w układzie kogeneracyjnym. Krajowe biogazownie to w większości przedsiębiorstwa o zainstalowanej mocy elektrycznej powyżej 1 MWe — 30 instalacji, 25 o mocy 500–999 kWe i 3 o mocy poniżej 500 kWe. W Europie liderem na rynku biogazu rolniczego są Niemcy (ponad 7 tys. biogazowni w 2012 r.). Do 2000 roku w Niemczech rozwijały się szczególnie małe biogazownie wykorzystujące surowce odpadowe i uboczne z rolnictwa (odchody zwierzęce, kiszonka). W latach 2000–2004 powstawały instalacje o większej mocy. Na skutek zmian prawnych dotyczących energetyki ze źródeł odnawialnych w okresie tym rozwinęły się także pierwsze biogazownie pracujące na biomasie pochodzenia rolniczego. Kolejne lata to okres tworzenia biogazowni w oparciu o nowe prawo ekologiczne (gwarantujące zakup energii elektrycznej) oraz wcześniej wprowadzo- Rysunek 2 Produkcja energii z biogazu w Unii Europejskiej w roku 2013 (ktoe) w podziale na poszczególne sektory biogazu Źródło: EurObserv'ER (2014). Biogas barometer 2014. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 5 GMiL_1.qxd 2015-04-19 22:54 Page 6 nych rozwiązaniach opartych o celowo produkowaną biomasę. W ostatnich trzech latach w Czechach nastąpił szybki rozwój tego sektora biogazowni rolniczych. Nie byłoby to możliwe bez preferencyjnego wsparcia. W Czechach funkcjonuje zróżnicowany system wsparcia. Z jednej strony jest system zielonych certyfikatów, z drugiej zaś — odgórnie ustalona ryczałtowa stawka odkupu wytworzonej energii z OZE (stawka ogłaszana jest przez rząd i jest znacznie wyższa od zakupu energii przez zwykłych odbiorców). W ten sposób Czesi chcą osiągnąć w 2015 r. 8-proc. udział bioenergii w energii ogółem. Dzięki jasnym formom wsparcia potencjalny inwestor może kalkulować opłacalność planowanych inwestycji. Przyjęte na poszczególne lata preferencyjne ceny zakupu są na tyle lukratywne, że Czesi kalkulują spłatę instalacji tylko ze sprzedaży energii elektrycznej. Polski sektor biogazu rolniczego powinien skorzystać z dobrych praktyk Niemiec, Austrii, Szwecji czy Czech dotyczących produkcji biogazu. W Niemczech w ciągu zaledwie kilkunastu lat rozbudowano produkcję biogazu i udoskonalono metody jego wykorzystania. Biorąc pod uwagę to, że potencjał produkcyjny biogazu rolniczego w Polsce i Niemczech jest porównywalny, a niemieccy rolnicy czerpią profity z biogazowni, to krajowi producenci także powinni wykorzystać możliwości osiagania zysków generowanych przez biogazownie rolnicze. Zasady przyznawania dotacji są niejasne, cena odkupu wytworzonej energii jest niska (w Polsce ok. 37 gr/kWh, w Czechach ok. 68 gr, w Niemczech 60–98 gr). Mamy także problemy z przyłączaniem instalacji do przestarzałych sieci energetycznych. Trzeba jednak liczyć, że sytuacja będzie zmieniać się na lepsze i zapowiadany przez Ministerstwo Gospodarki plan budowy biogazowni w każdej polskiej gminie do 2020 r., będzie możliwy do realizacji. Najwięcej energii z biogazu (łącznie wszystkich rodzajów) produkowane jest w Niemczech (prawie 6716,8 ktoe w 2013 r.), Wielkiej Brytanii, Włoszech, Czechach, Francji, Holandii, najmniej na Malcie, w Bułgarii, Estonii, na Cyprze i w Rumunii. Polska zajmuje 8. miejsce w UE (251,2 ktoe w 2013 r.). Biorąc pod uwagę produkcję biogazu rolniczego, największą produkcją energii poszczycić się mogą Niemcy (6215,3 ktoe), Włochy (1356,1 ktoe), Czechy (502,5 ktoe; znaczny wzrost od 2011 r. — 179,9 ktoe, czyli w ciągu 2 lat wzrost produkcji o 180%), natomiast Polska zajmuje w Unii dopiero 8. miejsce (98,2 ktoe w 2013 r.) pomimo szerokiego zaplecza surowcowego do produkcji biogazu rolniczego (Licznerski, 2011). Na skutek braku konkretnych regulacji prawnych tworzą się nowe bariery wejścia na rynek biogazowni 6 — banki powstrzymują się przed udzielaniem kredytów inwestorom, władze lokalne wstrzymują pozwolenia na budowę. Niska cena skupu energii ze źródeł odnawialnych i niestabilna wartość certyfikatów pochodzenia (głównie zielonych i żółtych) spowodowały stagnację we wciąż ograniczonym sektorze (Wnuk, i Asztemborski, 2013). Produkcja biogazu rolniczego uznawana jest przez wielu specjalistów za jeden z najbardziej przyszłościowych kierunków energetycznego wykorzystania biomasy. Ustawa o OZE zakłada stworzenie szczegółowej listy substratów, które mogą być użyte do wytwarzania biogazu rolniczego lub wytwarzania energii elektrycznej oraz uznanie za biogaz gazu wysypiskowego, powstającego z organicznej frakcji odpadów komunalnych, które ulegają biodegradacji, a także gazu z osadów ściekowych, powstającego w wyniku fermentacji metanowej z osadu tworzącego się w procesie biologicznego oczyszczania ścieków. Obecnie w Polsce funkcjonują 193 biogazownie wysypiskowe i ściekowe o łącznej mocy 117,82 MW. Biogaz to temat wciąż polityczny i bardzo kontrowersyjny, co było zauważalne podczas głosowania nad poprawkami senackimi dotyczącymi ustawy o OZE w zakresie zasad sprzedaży energii z domowych mikroinstalacji OZE. Poprawka prosumencka autorstwa posła PSL wprowadza obowiązek zakupu energii od wytwórcy energii z mikroinstalacji o mocy do 3 kW wykorzystującej różne odnawialne źródła energii po określonej, stałej w okresie 15 lat, cenie (tylko dla pierwszych 300 MW). Dla mikroinstalacji o mocy powyżej 3 do 10 kW przewidziano natomiast taryfy gwarantowane (tylko dla pierwszych 500 MW). Obecne założenia dla rozwoju sektora przewidują powstawanie instalacji o niewielkiej mocy, produkujących energię na własny użytek gospodarstw (nie będzie co do nich wymogu zakładania działalności gospodarczej). Ustawa o OZE wprowadzić ma definicje mikro (do 40 kW) i małych (40–100 kW) instalacji, które mają być szczególnie traktowane, np. co do kwestii pozyskania dofinansowania (Kowalczyk-Juśko, 2014). Mikrobiogazownie pozwolą na zagospodarowanie biomasy jak najbliżej miejsca jej powstawania, zgodnie z ideą energetyki rozproszonej (Kowalczyk-Juśko, 2014; Popczyk, 2014). Ogromny potencjał stanowią mikrobiogazownie rolno-utylizacyjne (wykorzystujące surowce i pozostałości pochodzenia rolniczego, jak również biodegradowalną frakcję odpadów komunalnych) w kraju istnieje około 200 tys. gospodarstw, w których mogą pracować mikrobiogazownie o mocy elektrycznej 10–20 kW, co odpowiada polskiej rozproszonej strukturze rolnictwa. Jest to technologia o dyspozycyjności ponad 90%, idealna do realizacji reelektryfikacji rolnictwa i pełnienia funkcji zabezpieczenia dostaw energii elek- Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 GMiL_1.qxd 2015-04-19 22:54 Page 7 trycznej (Popczyk, 2012). Mimo to inwestorzy bardziej zainteresowani są instalacjami o mocy około 1 MW. Surowce do produkcji biogazu wykorzystane na bieżąco W tabeli 1 przedstawiono wykaz surowców wykorzystanych w latach 2011–2013 do produkcji biogazu rolniczego w Polsce. Tabela 1 Wykaz głównych surowców wykorzystywanych do produkcji biogazu rolniczego w latach 2011–2013 (w tonach) Lp. Surowiec 1 gnojowica 2 wywar pogorzelniany 3 4 pozostałości z warzyw 2011 r. 2012 r. 2013 r. 265 960,79 349 173,12 455 583,14 30 465,11 146 607,49 354 877,00 kiszonka z kukurydzy 108 876,14 241 590,19 287 470,52 i owoców 10 984,35 86 109,22 268 599,14 5 wysłodki 6 922,45 37 081,80 101 660,99 6 obornik 11 640,53 23 502,98 30 778,09 …. pozostałe Łącznie 469 416,06 917 121,56 1 574 179,27 Źródło: www.arr.gov.pl (27.02.2015). Tabela 2 Produkcja biogazu rolniczego, energii elektrycznej i ciepła z biogazu rolniczego w latach 2011–2013 Lata Ilość wytworzonego biogazu rolniczego [w mln m3] 2011 r. 36,65 73,43 82,63 2012 r. 73,15 141,80 160,13 2013 r. 112,38 227,88 249,06 Ilość ciepła Ilość energii wytworzonego elektrycznej biogazu wytworzonej z biogazu rolniczego rolniczego [w GWh] [w GWh] Źródło: www.arr.gov.pl (27.02.2015). Podstawowymi substratami wykorzystywanymi do produkcji energii elektrycznej z biogazu rolniczego są gnojowica, kiszonka z kukurydzy, wywar z gorzelni, a także pozostałości z produkcji i przetwórstwa warzyw i owoców, które w 2013 r. stanowiły wagowo około 86% wszystkich substratów za- stosowanych w polskich biogazowniach rolniczych. W 2012 r. widoczne jest podwajanie produkcji biogazu rolniczego rok do roku (tab. 2). W roku 2013 wzrost ten jest nieco mniejszy, gdyż na poziomie 53,63%, chociaż w dalszym ciągu nie są wykorzystywane maksymalne możliwości produkcyjne instalacji wpisanych do rejestru przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem biogazu rolniczego lub wytwarzaniem energii elektrycznej z biogazu rolniczego. Potencjał biomasy do produkcji biogazu Potencjał biomasy do wykorzystania na cele energetyczne w Polsce jest bezsporny. Jego dokładne określenie jest trudne wskutek braku możliwości przewidywań w dłuższym okresie rozwoju i dostępności technologii i sposobu użytkowania gruntów. Instytut Energetyki Odnawialnej (IEO) w ekspertyzie z 2007 r. określił potencjał ekonomiczny biogazu na 2020 r. na 204 PJ, co odpowiada 6,6 mld m3 biogazu. Szansą rozwoju biogazu w Polsce jest szeroki potencjał energetyczny krajowego rolnictwa, w pierwszej kolejności produkty uboczne rolnictwa, odchody zwierzęce oraz produkty uboczne i pozostałości przemysłu rolno-spożywczego. Równolegle przewiduje się prowadzenie upraw roślin energetycznych. Jest to możliwe na około 700 tys. ha, co pozwoli na zapewnienie krajowych potrzeb żywieniowych oraz pozyskanie surowców do wytwarzania biopaliw i biogazu. Realny potencjał produktów ubocznych rolnictwa oraz przemysłu rolno-spożywczego to 1,7mld m3 biogazu rocznie (847 ktoe, 35,6 PJ). Produkcja takiej ilości energii mogłaby spełnić zapotrzebowanie 1,2% w zużyciu energii finalnej. W projekcie REFUEL oszacowano potencjał biomasy w Unii Europejskiej (rys. 3). Z raportu wynika, że Polska jest w stanie dostarczyć 12% (2200 PJ; Lando i in., 2010) europejskich zdolności (17,5 EJ/rok) w zakresie biomasy energetycznej. Produkcja biomasy na cele energetyczne postrzegana jest jako zasobne i niedostatecznie wykorzystane źródło energii. Równolegle rysuje się drugi, poza produkcją roślinną, potencjalny rynek biomasy: rozwinięta produkcja zwierzęca (Moreira, 2005). Analizując główne substraty w biogazowniach rolniczych, tj. kiszonkę kukurydzianą i gnojowicę (wysoka dostępność), oszacować można możliwości produkcji biogazu rolniczego. W 2013 r. powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych pod zasiewami w Polsce wy- Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 7 GMiL_1.qxd 2015-04-19 22:55 Page 8 Rysunek 3 Potencjał dostępności biomasy w UE na cele energetyczne Źródło: De Witt, 2007. REFUEL Project. nosiła 10 278 891 ha, w tym tereny przeznaczone pod kukurydzę na zielonkę i pozostałą zielonkę — 462 247 ha. Ilość kiszonki kukurydzianej potrzebnej do zaopatrzenia instalacji o mocy 1 MW to 19 tys. ton rocznie. Przeciętny plon zielonki z hektara kukurydzy to 65 ton. W Polsce powierzchnia zasiewów kiszonki na zielonkę to 462 200 ha, z czego wynika, że rocznie zebrać można 30 043 000 ton zielonki, co daje potencjał do zasilenia instalacji biogazowej o łącznej mocy 1581 MW. Dodatkowy potencjał energetyczny, kryje się w zastosowaniu upraw kukurydzy modyfikowanej genetycznie (Popczyk, 2008). Jest on jednak kontrowersyjny ze względu na politykę unijną ograniczającą wprowadzanie roślin genetycznie modyfikowanych do środowiska oraz zastosowanie roślin spożywczych do celów przemysłowych. Modyfikacje genetyczne drzew, możliwe do opracowania w przyszłości, są znacznie łatwiej akceptowalne przez społeczeństwo. Obecnie, wg danych FAO, przodującymi krajami w tej dziedzinie są kraje Ameryki Północnej (48% w skali światowej), ale również w Europie Zachodniej (32%) i Azji (14%) istnieją firmy zajmujące się komercyjnie ulepszaniem odmian drzew pod kątem wykorzystania ich w przemyśle energetycznym. Przykładowo, w SweTree Technologies z siedzibą w Szwecji zidentyfikowano ok. 300 genów wpływających na kompozycję chemiczną drewna oraz kontrolujących procesy przyrostu ogólnej biomasy, które można potencjalnie wykorzystać do ulepszenia drzew. Również w Polsce ramach projektu PBS1/A8/16/2013 WOODTECH finansowanego przez Narodowe Centrum Badań 8 i Rozwoju prowadzone są badania nad możliwościami wykorzystania biomasy modyfikowanych genetycznie topoli w przemyśle energetycznym. W przeciwieństwie do roślin jednorocznych (np. kukurydza) genetycznie modyfikowane topole mogą być bezpiecznie sadzone i uprawiane, gdyż wycinka następuje na długo przed osiągnięciem przez drzewo dojrzałości, a więc zdolności do samoistnego wysiewania. Przewidywany przyrost biomasy na plantacjach szacowany jest na ok. 10–60 Mg/ha/rok, zaś cykl produkcyjny na około 6 lat. Z opracowania IEO wynika, iż duże stada zwierząt, tj. 100 sztuk bydła, 500 sztuk trzody chlewnej, 5000 sztuk drobiu, wytwarzają taką ilość odchodów, jaka pozwala na zaopatrzenie biogazowni rolniczej o mocy 100 kW (zakładając, że odchody będą jedynym substratem). Na tej podstawie oszacowano możliwy potencjał mocy biogazowni zasilanych odchodami zwierzęcymi, które mogłyby pracować w Polsce (głównie w gospodarstwach posiadających duże stada zwierząt lub w gospodarstwach zrzeszonych w ramach grup producentów rolnych) — wynosi ona 10 406,3 MW (tab. 3). Z powyższego zestawienia wynika, że z potencjał produkcji biogazu rolniczego w Polsce, wykorzystującej podstawowe produkty i pozostałości z rolnictwa, to łącznie 11 987,3 MW, co odpowiada mocy ponad dwu elektrowni Bełchatów. Potencjał biogazu uzyskanego z odchodów zwierząt i kiszonki kukurydzianej jest wysoki. W praktyce jednak instalacje biogazowe powstają tylko przy dużych gospodarstwach rolnych i zakładach Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 GMiL_1.qxd 2015-04-19 22:55 Page 9 Tabela 3 Oszacowanie potencjału biomasy — odchodów zwierzęcych do produkcji biogazu rolniczego Liczba Łączna moc Pogłowie instalacji instalacji [tys. sztuk] o mocy 100 kW [MW] [sztuk] Bydło Trzoda chlewna Drób 5 595,5 55 955 5 595,5 10 994,4 21 989 2 198,9 130 596,4 26 119 2 611,9 Suma 10 406,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie: http:/www.gus.gov.pl (27.02.2015); http:/www.ieo.pl (27.02.2015). przetwórstwa rolno-spożywczego. Wiąże się to z ograniczonym dostępem do informacji na temat produkcji biogazu dla rolników. Dotychczas brak jest organizowanych szkoleń czy konferencji dla mieszkańców wsi, dlatego też podejmowanie takich inicjatyw wiąże się z protestami lokalnej społeczności. W Polsce istnieje wysoki potencjał do produkcji biogazu z oczyszczalni ścieków. Obecnie jest ok. 1800 przemysłowych i 1500 komunalnych oczyszczalni ścieków. Zakłada się, że z 1 m3 osadów ściekowych uzysk biogazu to ok. 10–20 m3. W Polsce zarejestrowanych jest ok. 700 czynnych składowisk odpadów. Ich szacunkowa roczna produkcja metanu wynosi ponad 600 mln m3. W praktyce pozyskiwane zasoby gazu wysypiskowego nie przekraczają 30–45% łącznego potencjału (Mirowski, Szurlej i Wielgosz, 2005). dwutlenku węgla, tj. CO2-eq. Spalanie biogazu dodatkowo 100-krotnie zmniejsza emisję SO2 i 3-krotnie emisję NOx, w porównaniu ze spalaniem paliw konwencjonalnych. Przykładowa redukcja emisji gazów cieplarnianych przez biogazownie rolnicze przedstawia się następująci: Instalacja o mocy 1,81 MWe, w której główne substraty to pomiot kurzy i wywar gorzelniany, cechuje się redukcją emisji do 7,7 tys. ton CO 2-eq. Instalacja o mocy 0,86 MWe, gdzie główne substraty to gnojowica i kiszonka kukurydziana, cechuje się redukcją emisji rzędu 3,1 tys. ton CO2-eq. Uważa się ponadto, że przy użyciu biomasy do celów energetycznych cykl obiegu dwutlenku węgla w przyrodzie jest teoretycznie zamknięty (powstający CO2 jest przyswajany przez inne rośliny), co w świetle dyrektyw unijnych przeciw zakazom wprowadzania do atmosfery nadmiernych ilości tego gazu ma duże znaczenie. W przypadku zakładania plantacji roślin na cele energetyczne w tym plantacji topoli, możliwa jest uprawa na stanowiskach o glebach silnie zdegradowanych, suchych, ubogich w składniki pokarmowe; rośliny te mogą zatem pełnić dodatkowo rolę pionierską w remediacji. Wykorzystanie silnie zanieczyszczonych, przesuszonych lub zasolonych gleb (wg danych FAO 43,1% powierzchni rolniczej w Polsce jest zdegradowana, a 25,4% bardzo silnie zdegradowana) jest zatem wartością dodaną. Podobnie plantacje taki mogą chronić gleby przed dodatkową erozją i wpływać korzystnie na obieg wody w środowisku. Atrakcyjność sektora biogazu rolniczego i jego perspektywy Efekt ekonomiczny i ekologiczny biogazowni Inwestycja w biogazownię rolniczą jest kapitałochłonna, a ponadto ze względu na niską cenę skupu energii i certyfikatów pochodzenia okres zwrotu inwestycji jest bardzo wydłużony (tab.4). Oddziaływanie na środowisko Produkcja biogazu, jako odnawialnego źródła energii, wpisuje się doskonale w działania służące ochronie środowiska naturalnego. Poprzez ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, łączna redukcja emisji: dwutlenku węgla, metanu oraz podtlenku azotu przedstawiana jest w jednostkach ekwiwalentu Od wielu lat autorzy publikacji badają atrakcyjność rynku biogazu rolniczego. Ocenę atrakcyjności tego sektora wykonano za pomocą metody M.E. Portera, z uwzględnieniem czynników wpływających na atrakcyjność biogazowni, wg zasady 20:80 (20% czynników mających wpływ w 80% na atrakcyjność sektora). Analizowane czynniki to m.in.: wielkość sektora, stopa zwrotu, substraty, bariery wejścia do sektora, ceny, możliwości finansowania, postrzeganie społeczne. Sektor atrakcyjny to sektor, który ma cechy sektora idealnego lub sektorów idealnych w poszczególnych kategoriach (kryteriach) ocenianych. Idealny sektor teoretycznie ma atrakcyjność 100%, praktycznie jednak sektor oceniany powyżej 65% określa się mianem atrakcyjnego. Bariery produkcji biogazu rolniczego w Polsce to przede wszystkim: Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 9 GMiL_1.qxd 2015-04-19 22:55 Page 10 Tabela 4 Oszacowanie przewidywanego okresu zwrotu inwestycji w biogazownię rolniczą Rodzaj biogazowni Ilość energii elektrycznej wytworzonej [MWh/rok] Ilość ciepła wytworzonego [MWh/rok] 10 kW 50 kW 100 kW 250 kW 500 kW 1 MW 2 MW 80 400 800 2000 4000 8000 16 000 83,20 416 832 2080 4160 8320 16 640 Wykorzystanie substraty [t/rok] wywar gorzelniany (k) kiszonka z kukurydzy (w) gnojowica (w) pozostałości z warzyw i owoców (w) obornik (w) inne (k) Łącznie: 343,20 198,00 66,00 26,40 19,80 6,60 660,00 1 326,00 765,00 255,00 102,00 76,50 25,50 2 550,00 2 652,00 1 530,00 510,00 204,00 153,00 51,00 5 100,00 6 630,00 3 825,00 1 275,00 510,00 382,50 127,50 12 750,00 13 260,00 7 650,00 2 550,00 1 020,00 765,00 255,00 25 500,00 26 520,00 15 300,00 5 100,00 2 040,00 1 530,00 510,00 51 000,00 53 040,00 30 600,00 10 200,00 4 080,00 3 060,00 1 020,00 102 000,00 Koszty Koszt substratów [zł] wywar gorzelniany (k) kiszonka z kukurydzy (w) inne (k) Łącznie: Koszty operacyjne* (bez substratów) w zł Łącznie: 1 830,77 9 900,00 528,00 12 258,77 7 094,10 38 250,00 2 040,00 47 384,10 14 188,20 76 500,00 4 080,00 94 768,20 35 470,50 191 250,00 10 200,00 236 920,50 70 941,00 382 500,00 20 400,00 473 841,00 141 882,00 765 000,00 40 800,00 947 682,00 283 764,00 1530 000,00 81 600,00 1 895 364,00 13 741,23 26 000,00 82 615,90 130 000,00 165 231,80 260 000,00 413 079,50 650 000,00 826 159,00 1 300 000,00 1 652 318,00 2 600 000,00 3 304 636,00 5 200 000,00 Przychody Przychód z substratów [zł] pozostałości z warzyw i owoców (k) inne (k) Łącznie: Przychód ze sprzedaży energii elektrycznej i zielonych certyfikatów [zł/rok] Przychody ze sprzedaży ciepła [zł/rok] Łącznie: DOCHODY Suma przychodów pomniejszona o koszty operacyjne [zł/rok] 6 864,00 1 716,00 8 580,00 26 520,00 6 630,00 33 150,00 53 040,00 13 260,00 66 300,00 132 600,00 33 150,00 165 750,00 265 200,00 66 300,00 331 500,00 530 400,00 132 600,00 663 000,00 1 060 800,00 265 200,00 1 326 000,00 24 197,60 2 021,76 34 799,36 120 988,00 10 108,80 164 246,80 241 976,00 20 217,60 328 493,60 604 940,00 50 544,00 821 234,00 1 209 880,00 101 088,00 1 642 468,00 2 419 760,00 202 176,00 3 284 936,00 4 839 520,00 404 352,00 6 569 872,00 8 799,36 34 246,80 68 493,60 171 234,00 342 468,00 684 936,00 1 369 872,00 32 000 000,0 50 16 000 000,0 Dofinansowanie Koszt budowy [zł] Dofinansowanie [%] Przewidywane dofinansowanie [zł] Koszt budowy pomniejszony o dofinansowanie [zł] 500 000,00 2 500 000,00 50 30 250 000,00 750 000,00 4 000 000,00 30 1 200 000,00 6 000 000,00 30 1 800 000,00 10 100 000,0 18 500 000,00 50 50 5 050 000,00 9 250 000,00 250 000,00 1 750 000,00 2 800 000,00 4 200 000,00 5 050 000,00 25 15 9 250 000,00 16 000 000,00 Okres zwrotu Przewidywany okres zwrotu [rok] 28 51 41 14 12 *cena 1 MWh ciepła — 32,4 zł; cena zielonego certyfikatu 1 MWh — 155,98 zł (średnia z 2014 r.); cena 1 MWh energii elektrycznej — 195,32 zł. Źródło: opracowanie własne. 10 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 GMiL_1.qxd 2015-04-19 22:55 Page 11 Tabela 5 Wartości typowe* i standardowe** dla przykładowych biopaliw produkowanych bez emisji netto dwutlenku węgla w związku ze zmianą sposobu użytkowania gruntów Biopaliwo Typowe ograniczenie emisji gazów cieplarnianych [%] Standardowe ograniczenie emisji gazów cieplarnianych [%] etanol z buraka cukrowego 61 52 etanol z pszenicy (paliwo technologiczne nieokreślone) 32 16 45 34 69 69 etanol z trzciny cukrowej 71 71 biodiesel z ziaren rzepaku 45 38 biodiesel z soi 40 31 biodiesel z oleju palmowego (technologia nieokreślona) 36 19 czysty olej roślinny z ziaren rzepaku 58 57 80 73 biogaz z mokrego obornika jako sprężony gaz ziemny 84 81 biogaz z suchego obornika jako sprężony gaz ziemny 86 82 etanol z pszenicy (gaz ziemny jako paliwo technologiczne w konwencjonalnym kotle) etanol z pszenicy (słoma jako paliwo technologiczne w elektrociepłowni) biogaz z organicznych odpadów komunalnych jako sprężony gaz ziemny * wartość typowa — oznacza szacunkową wartość ograniczenia emisji gazów cieplarnianych reprezentatywnego dla danej ścieżki produkcji biopaliw; ** wartość standardowa — oznacza wartość wyprowadzoną z wartości typowej przy zastosowaniu czynników określonych z góry, która może być stosowana zamiast wartości rzeczywistej w pewnych okolicznościach, określonych w niniejszej dyrektywie. Źródło: Dyrektywa 2009/28/WE, załącznik V. trudność uzyskania pozwolenia na budowę i przyłączenia do sieci; miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego nie uwzględniają instalacji z OZE, długotrwała procedura przyłączenia do sieci — do 150 dni, niestabilny system certyfikatów i ich niska cena, nieuregulowane przepisy dot. wykorzystania masy pofermentacyjnej do nawożenia upraw, brak zaplecza technicznego, merytorycznego, słaba infrastruktura sieci gazowej, elektroenergetycznej, ciepłowniczej, brak dostępu do informacji o zasadzie działania biogazowni, niechęć środowisk lokalnych (protesty; Wnuk i Asztemborski, 2013). Wynika z powyższej oceny, że atrakcyjność sektora biogazu rolniczego staje się wątpliwa przy aktualnych, wysokich barierach wejścia i ryzyku związanym z niepewnością odnośnie do sposobu płatności za zieloną energię w przyszłości, w szczególności świadectw pochodzenia (nie tylko ich ceny, ale i ograniczonego okresu funkcjonowania; Tucki, Szwarc, Będkowski, Stęplewska i Kupczyk, 2014). Aktualnie atrakcyjność sektora bioga- zu rolniczego ocenia się na 47%, biorąc pod uwagę, że w 2008 r. wynosiła ona ponad 69%, a w 2011 r. — 56,1%, widoczna jest znaczna tendencja spadkowa (rys. 4). Niewątpliwie duże wyzwania stoją przed sektorem biogazowni w Polsce. Pomimo wspomnianych wcześniej przeciwności pojawiających się na drodze jego rozwoju, możliwości są ogromne. Duże znaczenie ma fakt, że areał pod uprawy roślin energetycznych, a co za tym idzie skala uzyskania substratu do produkcji biogazu, jest porównywalny z niemieckim. Według planów do 2020 roku miało powstać ponad 2000 biogazowni, niestety zgodnie z tempem powstawania nowych instalacji nie będzie osiągnięte nawet 10% tej ilości. Istotny wpływ na rozwój biogazowego sektora ma wejście w życie ustawy o odnawialnych źródłach energii. Gwarantuje ona stałą podstawę prawną do wspierania biogazowni, zapobiegając możliwości zmiany systemu wsparcia w trakcie rozwoju inwestycji. Nowa ustawa ureguluje też system zielonych certyfikatów, stabilizując ich wartość, a brak tejże stabilności był największą bolączką poprzedniego systemu wpierania OZE. Równie istotne dla rozwoju biogazowni są naj- Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 11 GMiL_1.qxd 2015-04-19 22:55 Page 12 Rysunek 4 Dynamika zmian atrakcyjności w sektorze biogazu rolniczego w Polsce Źródło: opracowanie własne (wyniki badań publikowane od 2006 r. na łamach GMiL). nowsze postulaty klimatyczne Rady Europejskiej. Unia Europejska w dalszym ciągu prowadzi politykę energetyki proodnawialnej. Ważnym aspektem wpływającym na korzystne postrzeganie krajowych biogazowni jest możliwość zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju. Biorąc pod uwagę możliwości tego sektora i niestabilną sytuację polityczną na Wschodzie, rodzime biogazownie mogą stanowić zabezpiecze- nie w przypadku ewentualnych sankcji energetycznych. W podsumowaniu należy stwierdzić, że w dynamicznie zmiennym świecie energii nieznana jest przyszłość dyrektywy 2009/28/EC po roku 2020, wspierającej OZE, w tym sektor biogazu rolniczego. Praca powstała w ramach projektu PBS1/A8/16/2013 (WOODTECH) finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Literatura Art. 3 ust. 20a ustawy z dn. 10.04.1997 r. — Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz. 1059, z późn. zm.); Bioalians (2011). Przegląd surowców oraz potencjał biomasy w produkcji biogazu, materiały konferencyjne. Warszawa. Borowski, P. (2010). Rolnictwo energetyczne odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie energii. Agrotrendy, (1), s. 66–69. GUS (2013). Użytkowanie gruntów i powierzchnia zasiewów. IEO (2007). Możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce do roku 2020. Warszawa. EurObserv'ER (2014). Biogas barometer 2014. IEO (2011). Podręcznik dla inwestorów zainteresowanych inwestycją w biogazownię rolniczą. Warszawa. De Witt (2007). REFUEL Project. IERE (2008). Innowacyjna energetyka, rolnictwo energetyczne (projekt). Warszawa. EkoEfekt (2009). Technologie odzysku energetycznego i przetwarzania odpadów organicznych ze strumienia odpadów komunalnych z naciskiem na technologie suchej fermentacji odpadów, Warszawa. KAPE (2013). Mapa Drogowa Rozwoju Rynku Biometanu w Polsce. Warszawa. Kowalczyk-Juśko, A. (2014). Mikrobiogazownie rolnicze. Czysta Energia, (1), 32–34. Licznerski, E. (2011). Rozwój biogazowni rolniczych w Polsce na tle osiągnięć innych krajów UE. Warszawa: „Biogaz i Biomasa”. Ledakowicz, S., Krzystek, L. (2005). Wykorzystanie fermentacji metanowej w utylizacji odpadów przemysłu rolno-spożywczego. Biotechnologia, 3(70), 165–183. Kaparaju, P., Serrano, M., Thomsen, A.B., Kongjan, P., Angelidaki, I. (2009). Bioethanol, biohydrogen and biogas production from wheat straw in a biorefinery concept. Bioresource Technology. Elsevier, 2562–2568. Kwaśny, J., Kowalski, Z., Banach, M. (2012). Technologie produkcji biogazu różnego pochodzenia. Czasopismo techniczne, 2-Ch, 83–102. Londo, M. i in. (2010). The REFUEL EU road map for biofuels in transport: Application of the project's tools to some short-term policy issues. Biomass&Bioenergy, 34(2), 244–250. 12 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 GMiL_1.qxd 2015-04-19 22:55 Page 13 Mirowski, T., Szurlej, A., Wielgosz, G., (2005). Kierunki energetycznego wykorzystania biomasy w Polsce. Polityka Energetyczna, 8(2), 55–75. Ministerstwo Gospodarki (2014). Kluczowe elementy projektu Ustawa o odnawialnych źródłach energii. Moreira, J.R. (2005). Global biomass energy potential. Die Technik der Biogas-Aufbereitung, Oekoenergie, (60). Pontailler, J.Y., Ceulemans, R., Guittet, J. (1999). Biomass yield of poplar after five 2-year coppice rotations. Forestry, (72), 157–163. Popczyk, J. (2014). Mikrobiogazownia jako innowacja przełomowa. Czysta energia, (2), 28–32. Popczyk, J. (2011). Energetyka rozproszona. Od dominacji energetyki do zrównoważonego rozwoju, od paliw kopalnych do energii odnawialnej i efektywności energetycznej. Warszawa: Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki. Truax, B., Gagnon, D., Fortier, J., Lambert, F., (2012). Yield in 8 year-old hybrid poplar plantations on abandoned farmland along climatic and soil fertility gradients. Forest Ecology and Management, (267), 228–239. Tucki, K., Szwarc, M., Będkowski, W., Stęplewska, M., Kupczyk, A. (2014). Przegląd sytuacji biogazowni rolniczych w Polsce. Hodowca Bydła, (4), 72–77. Ustawa z dnia 20.02.2015 r. o odnawialnych źródłach energii — projekt przekazany w dn. 23.02.2015 r. do podpisu Prezydenta RP. http://www.fao.org/countryprofiles (27.02.2015) http://www.nfosigw.gov.pl (27.02.2015) http://www.arimr.gov.pl (27.02.2015) http://www.kriegfischer.de. (27.02.2015) http://www.energiaidom.pl (27.02.2015) http://forumopolskiegobiznesu.pl/jak-finansuja-biogazownie-w-czechach (27.02.2015) http://www.fao.org/docrep/008/ae574e/AE574E06. htm#TopOfPage (27.02.2015) http://www.eurobserv-er.org/downloads.asp (27.02.2015) http://www.ieo.pl (27.02.2015) http://www.refuel.ue (27.02.2015) http://Bioalians.pl (27.02.2015) http://www.greengasgrids.eu (27.02.2015) http://www.mae.com.pl/files/poradnik_biogazowy_mae.pdf (27.02.2015) http://www.swetree.com/application-areas/transgenic-trees.html (27.02.2015) www.kriegfischer.de: Fischer T., Krieg A., Biogazownie rolnicze — przegląd sytuacji na świecie (27.02.2015) www.pwe.com.pl Funkcjonowanie współczesnych przedsiębiorstw coraz częściej opiera się na realizacji różnych projektów. Poznanie metod operacyjnego zarządzania projektami pozwala osiągnąć zamierzone cele dotyczące czasu i terminu realizacji, kosztów i jakości wyniku. W książce autorzy przedstawili między innymi: E PW X istotę i rodzaje projektów, X planowanie sieciowe w zarządzaniu projektami, X metody i techniki tworzenia harmonogramów realizacji projektów, X metody wyznaczania optymalnego wariantu realizacji projektu, X tworzenie planów realizacji projektów przy ograniczonych zasobach. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 13 GMiL_2.qxd 2015-04-19 22:51 Page 14 Dominik Zimon, Bartłomiej Dąbrowski Politechnika Rzeszowska, Katedra Systemów Zarządzania i Logistyki Wpływ systemu zarządzania jakością na organizację i doskonalenie prac magazynowych Influence of quality management system on the organization and improvement of warehouse work Głównym celem pracy była ocena wpływu systemu zarządzania jakością na organizację prac magazynowych w dużym przedsiębiorstwie produkcyjnym. Realizując proces badawczy, skupiono się szczególnie na wpływie wymagań normy ISO 9001 na doskonalenie procesów logistycznych oraz minimalizację błędów i pomyłek. Na podstawie analizy wyników badań stwierdzono, że implementacja znormalizowanego systemu zarządzania jakością pozytywnie wpływa na usprawnienie działań logistycznych w magazynach oraz spotyka się z akceptacją kadry zarządzającej. The main objective of this study was an assessment of the impact of the quality management system to organize work in a large warehouse manufacturing company. In carrying out the research process the authors focused particularly on the impact of ISO 9001 on the improvement of logistics processes and minimizing errors and mistakes. Based on the analysis results it was found that the implementation of standardized quality management system has a positive effect on the improvement of logistics operations in warehouses and is accepted by management. Słowa kluczowe: jakość, ISO 9001, gospodarka magazynowa. Key words: quality, ISO 9001, warehouse management. Wstęp cepcji na grunt biznesu może być impulsem prowadzącym do zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw (Zimon, 2013, s. 6). Wraz z rozwojem logistyki można zauważyć coraz większy jej związek z różnymi koncepcjami zarządzania, w tym z zarządzaniem jakością. Wynika to ze znacznego wpływu, jaki wywierają systemy zarządzania jakością na doskonalenie i usprawnianie kluczowych procesów w przedsiębiorstwach. Wgłębiając się w zarysowaną problematykę można stwierdzić, że koncepcje te wzajemnie się uzupełniają, co daje podstawy do ich znacznej integracji. Z poglądem tym zgadza się P. Blaik, twierdząc, że wyższa jakość znajduje wyraz w odpowiednim wzroście świadczeń logistycznych i odwrotnie (Blaik, 2010, s. 322). Ponadto zaznacza, że wdrażanie wytycznych standardów i koncepcji zarządzania jakością w zarządzaniu logistycznym może wyrażać się we wzroście wartości i jakości relacji logistycznych. W podobnym tonie wypowiadają się J. Łunarski i D. Malindžák uznając, że systemy i techniki zarządzania jakością usprawniają zarówno działania logistyczne, jak i produkcyjne (Łunarski, 2012, s. 12; Malindžák, 2012, s. 346). Ponadto mogą wpływać na doskonalenie obsługi klienta i wzrost jakości usług logistycznych (Gajewska, 2013, s. 31–36). Zatem łączenie tych nauk i przenoszenie wypracowanych w ten sposób kon- 14 Cel pracy i metodyka badawcza Głównym celem pracy była ocena wpływu systemu zarządzania jakością na organizację prac magazynowych w dużym przedsiębiorstwie produkcyjnym. W badaniach skupiono się na implementacji wymagań normy ISO 9001 w magazynie wyrobów gotowych i surowcowo-materiałowym w wybranej organizacji oraz konsekwencjach jej wdrożenia. System zarządzania jakością według normy ISO 9001 ze względu na swą uniwersalność należy do grona najpopularniejszych systemów zarządzania jakością na świecie (Zimon, 2012, s. 72). Realizując proces badawczy, szczególnie zwrócono uwagę na wpływ systemu zarządzania jakością na: usprawnienie przykładowych czynności magazynowych (poprawności kompletacji zamówień i wysyłek, poprawności w wypełnianiu dokumentów), minimalizację błędów i niezgodności. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankietowy skierowany do 28 pracowników zatrudnionych Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 GMiL_2.qxd 2015-04-19 22:51 Page 15 w badanym przedsiębiorstwie. Na potrzeby procesu badawczego opracowano dwa warianty ankiety, pierwsza skierowana była do osób odpowiedzialnych za wdrożenie i utrzymanie systemu zarządzania jakością, kontrolerów jakości i pracowników średniego i wyższego szczebla (pracowników decyzyjnych). Druga skierowana została do szeregowych pracowników magazynów materiałowych M01 i M02 i wyrobów gotowych W01. Osoby poddane badaniu wypełniły ankietę anonimowo. Termin przeprowadzenia badań to okres 1–5 września 2014 r. Łącznie rozdano 28 kwestionariuszy, wszystkie zostały wypełnione bez anulujących je błędów. 12 ankiet skierowanych zostało do pracowników decyzyjnych, a 16 do pracowników szeregowych magazynów. Ostatecznie liczba 28 prawidłowo wypełnionych ankiet stanowi podstawę analizy empirycznej. Uzupełnieniem danych zebranych przez ankietę była analiza zapisów, formularzy i protokołów kontroli jakości z okresu 2007–2013 oraz wywiady bezpośrednie z pracownikami przedsiębiorstwa. Badana organizacja jest największym polskim przedsiębiorstwem produkcyjnym w swojej branży i jednym z trzech najważniejszych producentów europejskich. Partnerskie stosunki, wysoki poziom obsługi klienta, a przede wszystkim nienaganna jakość produktu poparta certyfikatami CE, VDE, TÜV, PCBC przesądza o długiej współpracy z odbiorcami z takich krajów, jak Niemcy, Dania, Szwecja, Finlandia, Czechy, Słowacja, Węgry, Portugalia, Holandia, Cypr, Serbia, Rosja, Ukraina, Litwa. Wpływ systemu zarządzania jakością na organizację prac magazynowych Pierwsze pytanie zostało skierowane zarówno do pracowników decyzyjnych, jak i fizycznych i dotyczyło wpływu systemu zarządzania jakością na organizację prac magazynowych. Na rysunku 1 zaprezentowano procentowy udział odpowiedzi, których udzielili pracownicy decyzyjni. Analizując wykres, można zauważyć, że 58% badanych pracowników decyzyjnych odpowiedziało zdecydowanie twierdząco na postawione pytanie, 23% badanych zaznaczyło odpowiedź raczej tak i tylko 17% stwierdziło, iż system zarządzania jakością raczej nie wpływa na poprawę organizacji prac magazynowych. Należy zatem stwierdzić, iż pracownicy średniego i wyższego szczebla kierowniczego, jak i kontrolerzy jakości w 83% dostrzegają pozytywne aspekty wynikające z implementacji wymagań normy ISO 9001 w magazynach. Rysunek 2 przedstawia poglądy pracowników fizycznych na ten temat. Analizując rozkład odpowiedzi zauważa się, że 37% badanych pracowników szeregowych stwierdzi- ło, iż znormalizowany system zarządzania jakością bezpośrednio i zdecydowanie poprawił organizację prac w magazynie. Co ciekawe, aż 50% osób wybrało odpowiedź raczej tak, a tylko 13% stwierdziło, iż implementacja wymogów normy ISO 9001 raczej nie poprawia organizacji prac w magazynach. Porównanie liczby udzielonych odpowiedzi przez dwie badane grupy ukazuje rysunek 3. Analiza danych ukazanych na rysunku 3 pozwala stwierdzić, że wśród kadry dominują pozytywne opinie na temat wpływu systemu zarządzania jakością na organizację prac magazynowych. Taki rozkład odpowiedzi wynika z pewnością z mocnego nacisku, jaki kładzie norma ISO 9001 na opracowanie spójnej i logicznej dokumentacji systemowej, co ma wpływ na efektywną i skuteczną realizację kluczowych procesów w przedsiębiorstwie. Ponadto norma ISO 9001 wymaga, aby kierownictwo organizacji zapewniło pracownikom optymalną infrastrukturę i zasoby rzeczowe, takie jak m.in. odpowiedni park maszynowy, infrastrukturę transportowo-magazynową oraz przyjazne środowisko pracy. Warto zaznaczyć również, że wdrożenie systemu zarządzania jakością zmusza organizację do przeprowadzania wstępnego oraz okresowych audytów, które wpływają na organizację i doskonalenie prac magazynowych poprzez (Urbaniak, 2014, s. 6524): nacisk na przestrzeganie przepisów prawnych (zwłaszcza w zakresie zdefiniowanych w wymaganiach stosownych norm technicznych, przepisów bhp, przepisów dotyczących bezpieczeństwa produktów), nadzór nad infrastrukturą logistyczną, nadzór nad wyposażeniem pomiarowo-kontrolnym, wzrost poziomu świadomości pracowników w zakresie bezpiecznego postępowania z produktami w procesach operacyjnych związanych z zapewnieniem jakości, nadzór nad dokumentami i zapisami. Podsumowując, trzeba podkreślić, że pomimo ogólnego sceptycyzmu w podejściu do wdrażania systemu zarządzania jakością w magazynach, jaki wyrażali początkowo pracownicy analizowanego przedsiębiorstwa, z badań wynika, że w tym aspekcie było to trafione przedsięwzięcie. Prawidłowo funkcjonujący system zarządzania jakością ukierunkowany jest na wspieranie i doskonalenie podstawowych procesów zachodzących w przedsiębiorstwie. W podobnym tonie wypowiada się M. Urbaniak, twierdząc, że założenia normy ISO 9001 kładą nacisk na zdefiniowanie przez organizację ściśle określonych kryteriów dotyczących realizacji procesów operacyjnych (związanych między innymi z transportem i magazynowaniem towarów), poprzez instrukcje stanowiskowe, programy szkoleń pracowników, zapewnienie kluczowych zasobów, a także określenie metod monitorowania i pomiaru (Urbaniak, 2013, s. 12). Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 15 GMiL_2.qxd 2015-04-19 22:51 Page 16 Rysunek 1 Struktura odpowiedzi pracowników decyzyjnych na pytanie: Czy wdrożenie systemu zarządzania jakością wg normy ISO 9001 wpłynęło pozytywnie na organizację prac magazynowych? Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań. Rysunek 2 Struktura odpowiedzi pracowników fizycznych magazynów na pytanie: Czy wdrożenie systemu zarządzania, jakością wg normy ISO 9001 wpłynęło pozytywnie na organizację prac magazynowych? Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań. Rysunek 3 Liczba i rodzaj udzielonych odpowiedzi na pytanie: Czy wdrożenie systemu zarządzania jakością wg normy ISO 9001 wpłynęło pozytywnie na organizację prac magazynowych? Z podziałem na dwie grupy respondentów Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań. 16 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 2015-04-19 22:51 Page 17 Rysunek 4 Liczba i rodzaj zaznaczonych odpowiedzi przez pracowników decyzyjnych w pytaniu: W jakim stopniu SZJ wg normy ISO 9001 usprawnia lub nie podane procesy (wg skali 1 — minimalnie usprawnia; 5 — bardzo usprawnia) Liczba udzielonych odpowiedzi GMiL_2.qxd Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań. W związku z powyższym celem kolejnego pytania było określenie stopnia wpływu implementacji wymagań normy ISO 9001 na usprawnianie procesów magazynowych (rys. 4). W obrębie działania analizowanych magazynów wyróżniono szereg procesów, począwszy od przyjęć na magazyn wyrobów gotowych lub materiałów, poprzez magazynowanie, kontrolowanie, a kończąc na procesie inwentaryzacji. W kwestionariuszu ankietowym zastosowano tabelę z pytaniami, na które badani pracownicy mogli udzielić odpowiedzi w pięciostopniowej skali. Odpowiedź 1 oznaczała, że system zarządzania jakością (SZJ) ma minimalny wpływ na usprawnienie danego procesu, z kolei odpowiedź 5, że bardzo pozytywnie na niego wpływa. Następnie dokonano obliczeń wagi dla danej odpowiedzi, co pozwoliło zobrazować poziom wpływu systemu zarządzania jakością na konkretny proces (rys. 5). Respondenci proszeni byli o wzięcie pod uwagę zarówno regulacji procesów, obiegu dokumentów, jak i działań korygujących, które wpłynęły usprawniająco na dany proces. Analiza rozkładu odpowiedzi na rysunkach 4 i 5 pozwala stwierdzić, jaki jest faktyczny wpływ systemu zarządzania jakością na usprawnienie procesów i czynności mających miejsce w obrębie magazynów. Według respondentów procesami, na które znormalizowany system zarządzania jakością ma najwyższy wpływ są proces przyjęcia na magazyn i proces transportu materiałów i surowców. Dalsza analiza pozwala stwierdzić, że system zarządzania jakością ma co najmniej średni lub duży wpływ na usprawnianie wszystkich procesów. Pozytywna ocena wpływu wymagań normy ISO 9001 na doskonalenie procesów magazynowych nie jest zaskoczeniem, ponieważ obliguje ona w swych postanowieniach zarząd organiza- cji do prowadzenia szerokiego nadzoru nad produkcją, dbania o identyfikację wyrobu, postępowania w odpowiedni sposób z własnością klienta oraz zabezpieczenia towarów w procesie dystrybucji (Zimon, 2014, s. 1560). W podobnym tonie wypowiada się J. Oxley, uznając, że wdrażanie systemów zarządzania jakością odgrywa kluczową rolę w doskonaleniu procesów logistycznych (Oxley, 2002, s. 407). Obligują one bowiem przedsiębiorstwo do identyfikacji i udokumentowania najlepszych doświadczeń w procesach przemieszczania, przechowywania, pakowania i dystrybuowania wyrobów, monitorowania realizacji zamówień i podejmowania działań korygujących. Warto podkreślić, że implementacji wymagań normy ISO 9001 w badanym przedsiębiorstwie towarzyszył przegląd istniejących procesów i ich modyfikacja celem lepszego dostosowania do spełnienia wymogów jakościowych. Z analizy danych wynika, że system zarządzania jakością w dużym stopniu usprawnia procesy zachodzące w magazynie. Wpływ na to miał zarówno gruntowny przegląd prac, jak i jasne ustalenie wytycznych dla pracowników, klarowny podział zakresu kompetencji oraz usprawnienie obiegu dokumentów. Na przykładzie badanego przedsiębiorstwa w sferze przyjęć na magazyn były to działania mające głównie na celu minimalizację pomyłek w ewidencji przyjmowanych wyrobów gotowych na magazyn, a także ukierunkowane na wzrost efektywności prac wykonywanych przez personel. Po zgłoszeniu kierownictwu problemu oraz analizie stopnia jego wpływu na jakość został on zadowalająco rozwiązany. Wyznaczono dwie strefy przyjęć na magazyn, wydano nakaz przyjmowania towaru tylko w ich obrębie. Dodatkowo wprowadzono elektroniczny Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 17 GMiL_2.qxd 2015-04-19 22:52 Page 18 Rysunek 5 Wykres obrazujący stopień, w jakim SZJ usprawnia dany proces wg pracowników decyzyjnych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań. Rysunek 6 Wykres obrazujący stopień, w jakim SZJ usprawnia dany proces wg pracowników fizycznych magazynów i towarów Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań. system przyjęć na magazyn z pomocą bezprzewodowych terminali, a także komputerową ewidencję zapasów. Został w ten sposób wyeliminowany problem ręcznych zapisów przez pracowników magazynów, co również skróciło czasy operacji. Analogicznym procesem badawczym objęto pracowników fizycznych (magazynierów). Strukturę ich odpowiedzi przedstawiono na rysunku 6. Analiza danych pozwala zauważyć znacznie mniej optymistyczny odbiór systemu zarządzania jakością przez pracowników fizycznych. Wprawdzie uważają oni, że system doskonali procesy magazynowe, jednak jego wpływ nie jest bardzo znaczący. Zdaniem respondentów wymagania normy ISO 9001 mają najmniejszy wpływ na usprawnienie ewidencji zapasów. Jednak warto podkreślić, że istnieją procesy, które 18 w dużym stopniu zostały udoskonalone dzięki wdrożeniu znormalizowanego systemu zarządzania jakością, należą do nich proces kompletacji, inwentaryzacji oraz transportu wewnętrznego. Reasumując można stwierdzić, że zdaniem obu grup badanych implementacja wymagań systemowych w relatywnie dużym stopniu usprawniła procesy magazynowe. Wynika to w dużej mierze z faktu, że norma ISO 9001 kształtuje na nowo środowisko pracy w badanych obszarach, poprzez (Łunarski, 2008, s. 268): korzystniejsze usytuowanie stanowisk względem dróg roboczych, preferowanie systemów sterowania maszynami ułatwiających ich obsługę i nadzór, posiłkowanie się instrumentami zarządzania jakością (5S, Poka-Yoke itp.), Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 GMiL_2.qxd 2015-04-19 22:52 Page 19 racjonalne rozmieszczenie elementów stanowiska pracy (szafy narzędziowe, infrastruktura magazynowa, organizacja miejsc dostaw itp.), wdrażanie rozwiązań usprawniających warunki pracy. Ostatnie pytanie dotyczyło wpływu systemu zarządzania jakością na minimalizację liczby reklamacji związanych z procesem magazynowania. Pytanie to zostało skierowane jedynie do pracowników decyzyjnych, ponieważ pracownicy szeregowi nie mają wglądu w dokumenty związane z reklamacjami od klientów (rys. 7). Z analizy danych zawartych na rysunku 7 wynika, iż 25% badanych pracowników decyzyjnych stwierdziło, iż system zarządzania jakością według normy ISO 9001 zdecydowanie wpływa na zmniejszenie liczby reklamacji związanych z pracami w magazynie. Znaczna większość ankietowanych (59%) wybrała odpowiedź raczej tak. Odpowiedzi o charakterze przeczącym rozłożyły się po równo, 8% ankietowanych wybrało odpowiedź raczej nie, kolejne 8% było przekonanych, iż system zarządzania jakością w żadnym stopniu nie poprawił sytuacji związanej z reklamacjami. Pracownicy decyzyjni przedsiębiorstwa mieli świadomość, że na każdym etapie realizacji procesów magazynowych może dojść do błędów i uszkodzenia materiałów, które stają się podstawą do reklamacji przez klienta. W związku z tym projektując i wdrażając system zarządzania jakością mieli na względzie wyeliminowanie takich możliwości. W tym celu zdawane są sprawozdania z wykonywanych prac przez pracowników magazynu. Organizowane są również audyty mające na celu dokładny przegląd działania danych komórek przedsiębiorstwa. Działania te mają w konsekwencji zapewnić jak najwyższy poziom obsługi klienta. Ponadto w analizowanym przedsiębiorstwie funkcjonuje system katalogowania reklamacji względem klientów i typów uszkodzeń, lub pomyłek, które były powodem danej reklamacji. Daje to możliwość późniejszej dokładnej analizy genezy reklamacji i wyeliminowania możliwości jej powstania w przyszłości. Podsumowanie Na podstawie przeprowadzonego procesu badawczego stwierdzono, że: Opracowanie dokumentacji systemowej (procedur, instrukcji) oraz audyty w znacznym stopniu minimalizują prawdopodobieństwo wystąpienia błędów w magazynach. Wpływ na to ma opracowywanie szablonu przeprowadzania kontroli prac i wyrobów w obrębie magazynów, a także uporządkowanie wykonywanych działań. Znormalizowany system zarządzania jakością ogranicza możliwość powstawania wad produktu podczas magazynowania, transportu, czy zaistnienia pomyłek w wysyłce towarów oraz w sposób zauważalny zmniejsza liczbę reklamacji napływających od klientów. Głównym celem systemu zarządzania jakością jest zapewnienie jak najwyższego poziomu oferowanych produktów lub usług. Jednym ze sposobów jej osiągnięcia jest poprawa organizacji zachodzących procesów. W normie ISO 9001 zawartych jest szereg zaleceń, które w umiejętny sposób opracowane w znaczny sposób ułatwiają kierowanie pracami magazynowymi. Przykładem jest dokument Proces Główny Magazynowanie (opracowany w badanej organizacji). Określa on kolejność wykonywanych prac związanych z przyjęciem i wydawaniem towarów z magazynów. Związane z nim instrukcje szczegółowo opisują kolejne podprocesy. Ich opracowanie oparto na badaniach czasów danych prac. W konsekwencji zostały one udoskonalone, zwiększono ich skuteczność i efektywność. Rysunek 7 Procentowy udział odpowiedzi pracowników decyzyjnych na pytanie: Czy prawidłowo funkcjonujący SZJ wg normy ISO 9001:2009 wpływa na zmniejszenie liczby reklamacji związanych z procesami magazynowania? Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 19 GMiL_2.qxd 2015-04-19 22:52 Page 20 Od czasu wdrożenia wymagań normy ISO 9001 pracownicy aktywnie włączają się w proces doskonalenia systemu zarządzania jakością i organizacji pracy w magazynach. Zarówno systematyczny przegląd i weryfikacja wykonywania prac w magazynie jak i wspomniany wyżej system raportowania zaistniałych błędów przyczyniają się w dużym stopniu do modernizacji infrastruktury magazynowej. Niemal każ- da zmiana mająca miejsce w magazynach, począwszy od wprowadzenia nowych środków transportu a na powiększeniu magazynów kończąc miała swój początek w zgłaszanych przez pracownikach niedogodnościach podczas wykonywania swoich prac. Implementacja wymagań systemowych przyczyniła się do usprawnienia logistycznej obsługi klienta. Literatura Blaik, P. (2010). Logistyka. Koncepcja zintegrowanego zarządzania. Warszawa: PWE. Gajewska, T. (2013). Analiza porównawcza wybranych aspektów oceny jakości usług logistycznych w zakresie transportu chłodniczego. Gospodarka Materiałowa i Logistyka, (12), 31–36. Łunarski, J. (2008). Zarządzanie jakością standardy i zasady. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne. Łunarski, J. (2012). Zarządzanie jakością w logistyce. Rzeszów: Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej. Oxley, J. (2002). Przemieszczanie, magazynowania, pakowanie i dostarczanie. W: D. Lock (red.), Podręcznik Zarządzania Jakością, Warszawa: PWN. Malindžák, D. (2012), Application of logistic principles in metallurgical production. Metalurgija, (3), 346. Urbaniak, M. (2013). Standardy zarządzania jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem żywności w działaniach operatorów logistycznych. Problemy Jakości, (5), 12. Urbaniak, M. (2014). Uwarunkowania związane z wdrażaniem systemowego zarządzania jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem w przedsiębiorstwach sektora logistycznego. Logistyka, (3), 6524. Zimon, D. (2012). Ocena efektów wdrożenia wymagań normy ISO 9001 w małych i średnich organizacjach handlowych. Problemy Zarządzania, (2), 72. Zimon, D. (2013). Zarządzanie jakością w logistyce. Warszawa: CeDeWu. Zimon, D. (2014). Implementacja wytycznych normy ISO 9001 drogą do usprawnienia podsystemów logistycznych. Logistyka, (4), 1560. PWE www.pwe.com.pl 20 Niemal codziennie każdy ma do czynienia z negocjacjami i/lub mediacjami. Dotyczą one życia prywatnego, spraw zawodowych, kontaktów biznesowych (zarówno krajowych, jak i zagranicznych), stosunków międzynarodowych. Wprawdzie za każdym razem negocjacje czy mediacje mają swoje szczególne cechy, to jednak można też wskazać wiele wspólnych elementów. Znajomość przedstawionych w książce zasad negocjacji i mediacji pozwala zwiększyć skuteczność w osiąganiu przyjętych celów, a pokazane praktyczne sposoby stosowania tych zasad mogą być wykorzystane na co dzień. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 GMiL_3.qxd 2015-04-19 22:47 Page 21 Karolina Kolińska Instytut Logistyki i Magazynowania w Poznaniu Rynek powierzchni magazynowych w Polsce w 2014 roku Warehouse market in Poland in 2014 W niniejszym artykule przedstawi0no analizę trendów na rynku powierzchni magazynowych w Polsce. Zakres analizowanych danych obejmuje lata 2009–2014. W celu szczegółowego przedstawienia sytuacji na rynku powierzchni magazynowych zestawienia przygotowano w podziale na poszczególne województwa oraz typ właściciela danej powierzchni magazynowej. This paper presents an analysis of trends in the industrial market in Poland. The scope of the data analyzed covers the period 2009–2014. In goal a detailed presentation of the situation in the industrial market prepared statement, broken down by province and type of owner. Słowa kluczowe: powierzchnie magazynowe, BTS. Key words: warehouse, BTS. Wprowadzenie Specyfika procesów magazynowych powoduje konieczność koncentracji na tych czynnikach, które mają kluczowy wpływ na ciągłość przepływu materiałów w całym logistycznym łańcuchu dostaw. W badaniach naukowych oraz badaniach praktyki gospodarczej dotyczących zarządzania logistyką można znaleźć wiele czynników — procesów i zasobów, wpływających na całość procesu magazynowania. Należy zatem stwierdzić, że zarządzanie magazynem powinno koncentrować się na sposobach poprawy efektywności procesów zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego łańcucha dostaw oraz ciągłego nadzorowania i oceniania uzyskanych rezultatów. Przyznając słuszność tezie, że zarządzanie magazynem ma istotne znaczenie dla funkcjonowania przedsiębiorstwa, oczywiste jest, iż trzeba dążyć do ciągłej poprawy tego procesu. Do najważniejszych czynników mających na to wpływ należą (Niemczyk, 2010, s. 252–253): dostosowanie przepływu do zdolności przepustowej magazynu — za punkt wyjścia trzeba przyjąć określenie zdolności przepustowej magazynu. W oparciu o nią, współpracując z innymi działami przedsiębiorstwa, należy tak ustalać harmonogram dostaw i wysyłek, aby uniknąć spiętrzenia prac w ciągu dnia i nadmiaru jednostek ładunkowych przepływających przez magazyn; wykorzystanie przestrzeni składowania — dotyczy efektywnego zagospodarowania dostępnej wysokości strefy składowania; racjonalizacja dróg pokonywanych przez pracowników i towar — czynnik ten ma największe znaczenie w przypadku procesu kompletacji towaru, należy także dążyć do eliminacji lub skracania dróg przebytych przez pracowników bez towaru; wykorzystanie personelu — analizując ten czynnik, należy zwrócić uwagę na trzy kryteria: obciążenia pracowników w czasie, posiadane przez nich kompetencje i uprawnienia oraz stałość zatrudnienia; efektywny obieg informacji — czynnik ten wywiera kluczowy wpływ na realizację wszystkich faz procesu magazynowania towaru. Każde bowiem zakłócenie w przepływie informacji (szczególnie w fazie kompletacji i wydawania) może skutkować opóźnieniami w realizacji zamówień. Niniejsze rozważania skłaniają Instytut Logistyki i Magazynowania do stałego monitorowania rynku powierzchni magazynowych w celu identyfikacji trendów zarówno w rozwoju tego rynku, jak i efektywności ich wykorzystania w łańcuchu dostaw. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 21 GMiL_3.qxd 2015-04-19 22:47 Page 22 Obecna sytuacja na rynku powierzchni magazynowych Analiza istniejących powierzchni magazynowych w 2014 r. została przedstawiona w podziale na poszczególne województwa i porównana do roku 2013, co pozwala na uchwycenie tendencji w tym zakresie. Otrzymane wyniki prezentuje rysunek 1. dostępność wielkogabarytowych nieruchomości nadających się do konstruowania budynków i struktur magazynowych; regulacje prawne związane z uzyskaniem rzeczywistych warunków deweloperskich i pozwoleń na budowę; jakość infrastruktury transportowej w danym obszarze; lokalny rynek pracy, w tym dostępność potencjalnych pracowników magazynowych. Zmiana w zakresie poszczególnych kryteriów może spowodować, że któreś z województw stanie Rysunek 1 Udział istniejących powierzchni magazynowych w danym województwie w latach 2013–2014 (w proc.) Źródło: badania własne ILiM. Na podstawie powyższego zestawienia można zauważyć, że zarówno w 2013, jak i 2014 roku najwięcej powierzchni magazynowych zlokalizowanych było na terenie województw mazowieckiego, śląskiego, łódzkiego oraz wielkopolskiego. W przypadku pozostałych województw w żadnym z nich nie nastąpił nagły przyrost istniejącej powierzchni magazynowej. Można zatem wywnioskować, że mało prawdopodobna jest sytuacja zmiany układu sił na rynku powierzchni magazynowych w zakresie inwestycji. Najbardziej możliwym scenariuszem jest budowa powierzchni na terenie województw, które mają ich obecnie najwięcej. Dodatkowo podczas podejmowania decyzji o wyborze lokalizacji brane są w szczególności pod uwagę następujące kryteria (Kolińska, 2012, s. 34): warunki infrastrukturalne — zarówno powierzchni magazynowych, jak również warunki ich alokacji; 22 się ważnym elementem w strukturze rynku powierzchni magazynowych. Analizując stan powierzchni magazynowych w latach 2009–2014 można zauważyć, że największy wzrost nastąpił na przełomie 2009 i 2010 roku oraz 2013 i 2014 (rys. 2). W pozostałych latach wzrost powierzchni magazynowych nie był tak zauważalny. W latach 2013 i 2014 tak znaczna zmiana wynika w głównej mierze z budowy obiektów typu BTS (ang. Build-to-Suit) i nie jest spowodowana wzrostem powierzchni magazynowych pod wynajem. Szczegółowa analiza powierzchni magazynowych w latach 2013–2014 pozwala zauważyć, że powierzchnie istniejące zwiększyły się w 2014 roku o 11% w stosunku do roku poprzedniego (tab. 1). Natomiast powierzchni znajdujących się w budowie w 2014 roku jest mniej niż w roku 2013, ale tylko o 6%. W przypadku powierzchni planowanych ich poziom spadł aż o 55%, co wynika w dużej mie- Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 GMiL_3.qxd 2015-04-19 22:48 Page 23 Rysunek 2 Istniejąca powierzchnia magazynowa w latach 2009–2014 (w m2) Źródło: badania własne ILiM. rze z urealnienia prognoz budowy czy też rozbudowy magazynów. Podczas prowadzonych badań przez Instytut Logistyki i Magazynowania dla poszczególnych powierzchni magazynowych definiowany jest typ inwestora, tj. deweloper, właściciel i BTS. Niemniej jednak warto nadmienić, że większość rynku należy do deweloperów, w związku z tym tę grupę poddano szczegółowej analizie (rys. 3). W wyniku tego można zauważyć, że połowa powierzchni magazynowych dostępnych obecnie na rynku deweloperów należy do trzech z nich: Prologis, Panattoni oraz Segro. Rysunek 3 Udział dewelopera w rynku powierzchni magazynowych (w proc.) Pozostali 35% Segro 10% Prologis 29% Panattoni 26% Źródło: badania własne ILiM. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 23 GMiL_3.qxd 2015-04-19 22:48 Page 24 Tabela 1 Zmiana powierzchni magazynowych w 2014 roku w stosunku do 2013 roku (w proc.) Powierzchnie magazynowe istniejące w budowie planowane 111 94 45 Źródło: badania własne ILiM. Dodatkowo przeprowadzono analizę lat 2009–2014, co pozwala na zaobserwowanie trendów w tym obszarze. Na podstawie wyników analiz zaprezentowanych na rysunku 4 można wywnioskować, że w poszczególnych latach nastąpił niewielki spadek udziału w rynku firmy Prologis kosztem wzrostu konkurenta — Panattoni. W roku 2014 nastąpiła zmiana parków Millenium Logistic Park na Segro, dlatego też w 2014 roku nie ma na liście powierzchni magazynowych należących do Millenium. Budynki BTS na rynku polskim Jak wspomniano w jednym z poprzednich raportów dotyczących stanu powierzchni magazynowych w Polsce (Kolińska, 2012, s. 34), coraz większym zainteresowaniem cieszą się rozwiązania ty- pyu BTS w związku z możliwością dopasowania budynku do indywidualnych potrzeb danego klienta. W poprzednim artykule na temat stanu powierzchni magazynowych w Polsce (Kolińska, 2014, s. 15) omówiono główne cechy budowli BTS, ich zalety i wady. Dodatkowo przedstawiono zestawienie budowli, które powstały w ostatnim czasie wraz z informacją o kliencie oraz wybudowanej powierzchni lub inwestycji znajdującej się na ukończeniu. W związku ze stałym wzrostem liczby nowych budynków typu BTS omawiane szczegółowej listy nie jest zasadne. Po przeprowadzeniu analizy na rynku BTS można stwierdzić, że obecnie wiodącym deweloperem realizującym projekty w tym zakresie jest Panattoni, który obejmuje nieco ponad 60% tego rynku (rys. 5). Planuje się, że wielkość rynku BTS wrośnie do poziomu ponad 1,3 mln m2, a więc o 60% w stosunku do dotychczasowego stanu. Rysunek 4 Udział deweloperów w rynku deweloperskim (w proc.) Źródło: badania własne ILiM. 24 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 GMiL_3.qxd 2015-04-19 22:48 Page 25 Rysunek 5 Udział deweloperów w rynku BTS (w proc.) Źródło: badania własne ILiM. Podsumowanie Stan istniejących powierzchni magazynowych uległ zwiększeniu w stosunku do roku poprzedniego, co z jednej strony wynika z oddania do użytku powierzchni na wynajem, a z drugiej z zamówień na budowle szyte na miarę (BTS). Dużą zaletą tego typu budynków jest idealne ich dopasowanie do wymogów danego klienta, co eliminuje ryzyko związane z późniejszym brakiem wynajmu powierzchni magazynowej, a z punktu widzenia dewelopera jest bezpiecznym rozwiązaniem. Udział deweloperów w posiadanych powierzchniach magazynowych podlega niewielkim wahaniom, ale można przyjąć, że struktura udziałów nie zmienia się w ostatnich latach. Nadal do największych deweloperów zaliczani są Prologis oraz Panattoni i prawdopodobnie taki układ sił na rynku pozostanie niezmieniony. W dalszym ciągu województwa mazowieckie, śląskie, łódzkie, dolnośląskie oraz wielkopolskie posiadają największy udział w powierzchni magazynowej w stosunku do całego kraju, jednak w związku z rozbudową infrastruktury drogowej istnieje szansa na pojawienie się nowych powierzchni w innych częściach Polski. Niemniej jednak decyzja ta zależy głównie od decyzji strategicznych deweloperów, do których należy znacząca część powierzchni magazynowych w kraju, jak również od przedsiębiorstw zlecających budowy w systemie BTS. Literatura Kolińska, K. (2012). Powierzchnie magazynowe w Polsce — analiza stanu obecnego. Logistyka, (6), 34–36. Kolińska, K. (2014). Rynek powierzchni magazynowych w Polsce — analiza trendów. Gospodarka Materiałowa i Logistyka, (3), 13–16. Niemczyk, A. (2010). Zarządzanie magazynem. Poznań: Wyższa Szkoła Logistyki. Gospodarka Materiałowa i Logistyka w Internecie ODWIEDŹ NAS www.gmil.pl Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 25 GMiL_3.qxd 2015-04-19 22:48 Page 26 GMiL_Z praktyki przeds.qxd 2015-04-19 22:44 Page 27 Z praktyki przedsiębiorstw Marian Brzeziński, Tomasz Waśniewski Wojskowa Akademia Techniczna, Wydział Logistyki, Instytut Logistyki Magdalena Kijek Wojskowa Akademia Techniczna, Wydział Mechaniczny, Instytut Logistyki Modelowanie systemu organizacji przewozów w firmie transportowej Modelling of organizational system of deliveries within transportation company Globalny transport samochodowy wykorzystywany w wielu gałęziach gospodarki zapewnia dostawy do klientów. Fragmentaryzacja działań firm transportowych komplikuje wykonywanie zadań i nie pozwala na optymalizację dostaw. Powoduje to wydłużenie czasu realizacji, podnosi koszty i nie pozwala reagować elastycznie na potrzeby klienta. Konsekwencją tego jest malejące zadowolenie klienta z logistycznej obsługi, co w efekcie prowadzi do utraty klientów, a co za tym idzie do spadku zysków. Przedsiębiorstwa transportowe powinny ukierunkować się na zamiany w podejściu procesowym, transport odgrywa bowiem znaczącą rolę w procesach logistycznych. W rezultacie jego optymalizacja zmierza do usprawnienia procesów bezpośrednio wpływających na wzrost wartości przedsiębiorstwa. Global trucking used in various branch of industry enables deliveries to respective customers. Fragmentation of activities of transport companies makes complex providing some tasks and not allows for optimization of deliveries. It causes delays of realization of deliveries, rises costs and is not flexible towards customer needs. As a consequence, customer satisfaction from logistic service is going down and it leads to losing of customers and decreasing of profit. Transportation companies should aim in changing into processes approach, respecting the significant role of transportation in logistic processes. In result, optimization of transportation process aims in rationalization of global processes affecting the growth of the company. Słowa kluczowe: transport, przeładunek kompletacyjny, metoda euklidesowa. Key words: transport, cross docking, Euclidean method. Wstęp Podstawowym celem organizacji przewozów w firmach transportowych jest efektywne wykorzystanie środków transportu i minimalizacja kosztów eksploatacji. Przetrwanie i rozwój firm transportowych wiąże się z ich ciągłym dostosowaniem do potrzeb przewozowych klientów obserwowanych na rynku pod względem ilości przewożonych towarów, kosztów, czasu i jakości usług. Firmy mogą zwiększyć swoje możliwości przewozowe poprzez zakup taboru albo efektywniejsze wykorzystanie posiadanych środków transportu. Zakup pojazdów to duży wydatek finansowy, lecz to tylko wierzchołek góry lodowej, dopiero bowiem koszty eksploatacji pojazdów stanowią o wyniku finansowym przedsiębiorstwa przewozowego. Efektywniejsze wykorzystanie taboru wiąże się z zastosowaniem technologii informatycznych oraz poszukiwaniem nowych rozwiązań organizacyjnych. Są to bardzo ważne zagadnienia mające wymiar zarówno teoretyczny, ale przede wszystkim praktyczny. W celu poprawy efektywności floty samochodowej można wykorzystać szereg narzędzi informatycznych, które umożliwiają bieżącą analizę kosztów zarówno wykonywanych przewozów, jak i ocenę zastosowanych rozwiązań organizacyjnych. Zapewniają one automatyczne optymalizowanie dróg przewozów, szczególnie wtedy, gdy nie są to trasy stałe, ale zależne od zlecenia klienta. W takich przypadkach samo- Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 27 GMiL_Z praktyki przeds.qxd 2015-04-19 22:45 Page 28 chody bez ładunku mogą pokonywać długie odcinki w celu dojazdu do zleceniodawcy, co naraża przedsiębiorstwo na zbyt wysokie koszty działalności. Możliwości usprawnienia przewozów stwarza rozwiązanie organizacyjne zwane przeładunkiem kompletacyjnym. Problemem badawczym niniejszego opracowania jest odpowiedź na pytanie: czy zastosowanie przeładunku kompletacyjnego wpłynie na wzrost stopnia wykorzystania taboru samochodowego w przedsiębiorstwie. Celem opracowania jest wykazanie, że zastosowanie przeładunku kompletacyjnego umożliwi zoptymalizowanie wykorzystania taboru oraz tras przewozu ładunków, a tym samym przyczyni się do obniżenia kosztów działalności firmy przewozowej. W celu rozwiązania problemu zastosowano takie metody badawcze, jak: analiza i ocena literatury, modelowanie matematyczne oparte na metodach wyznaczania lokalizacji, analiza scenariuszowa. Analiza obecnego systemu procesu transportowego — założenia Na terenie Polski funkcjonuje 4 dostawców zlokalizowanych w Gdańsku, Zielonej Górze, Katowicach i Białej Podlaskiej. Zaopatrują oni swoich odbiorców w Warszawie, Szczecinie i Częstochowie. Stawka przewozowa uzależniona jest głównie od wielkości przewożonego ładunku (im większy ładunek tym wyższa stawka przewozowa za km) i waha się ona od 2,50 do 4,50 zł. Do obliczeń wykorzystano uśrednioną stawkę w wysokości 3,50 zł/km. Dostawca 1 z Gdańska dostarcza miesięcznie 190 t ładunku do trzech odbiorców. Do Warszawy oraz Częstochowy dostarcza 80 t miesięcznie ładunku, co daje na jedną dostawę 20 t. Natomiast do odbiorcy ze Szczecina 30 t, czyli na dostawę przypada 7,5 t (tab. 1). W tabeli 2 przedstawiony jest miesięczny wolumen przewożony przez dostawcę 2 z Katowic. Dostarcza on łącznie 170 t pomiędzy trzech odbiorców. Do odbiorców z Warszawy oraz z Częstochowy dostarcza po 70 t ładunku, co daje na jedną dostawę 17,5 t. Natomiast do odbiorcy ze Szczecina wolumen ładunku to 30 t (7,5 t na dostawę). Dostawca 3 z Zielonej Góry miesięcznie dostarcza 70 t ładunku pomiędzy trzech odbiorców. Do odbiorców zlokalizowanych w Warszawie oraz w Szczecinie dostarcza po 30 t (na jedną dostawę przypada 7,5 t). Natomiast do odbiorcy z Częstochowy dostarcza 10 t ładunku miesięcznie, co daje 2,5 t na dostawę (tab. 3). Ostatnim, w rozpatrywanym artykule, jest dostawca 4 z Białej Podlaskiej. Jego łączny miesięczny wolumen przewożonego ładunku to 110 t. Do odbiorców z Warszawy oraz z Częstochowy dostarcza 28 Tabela 1 Wolumen przewożonego ładunku przez dostawcę 1 z Gdańska Wolumen przewożonego ładunku/ miesiąc [t/miesiąc] Wolumen ładunku przypadający na 1 dostawę [t] Stawka przewozowa [zł/km] Odbiorca 1: Warszawa Odbiorca 2: Częstochowa Odbiorca 3: Szczecin 80 80 30 20,0 20,0 7,5 3,50 3,50 3,50 Łączny wolumen przewożonego ładunku od dostawcy 1 190 Wolumen przewożonego ładunku/ miesiąc [t/miesiąc] Wolumen ładunku przypadający na 1 dostawę [t] Stawka przewozowa [zł/km] Odbiorca 1: Warszawa Odbiorca 2: Częstochowa Odbiorca 3: Szczecin 70 70 30 17,5 17,5 7,5 3,50 3,50 3,50 Łączny wolumen przewożonego ładunku od dostawcy 2 170 Wolumen przewożonego ładunku/ miesiąc [t/miesiąc] Wolumen ładunku przypadający na 1 dostawę [t] Stawka przewozowa [zł/km] Odbiorca 1: Warszawa Odbiorca 2: Częstochowa Odbiorca 3: Szczecin 30 10 30 7,5 2,5 7,5 3,50 3,50 3,50 Łączny wolumen przewożonego ładunku od dostawcy 3 70 Źródło: opracowanie własne. Tabela 2 Wolumen przewożonego ładunku przez dostawcę 2 z Katowic Źródło: opracowanie własne. Tabela 3 Wolumen przewożonego ładunku przez dostawcę 3 z Zielonej Góry Źródło: opracowanie własne. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 GMiL_Z praktyki przeds.qxd 2015-04-19 22:45 Page 29 W ten sposób otrzymujemy współrzędne w postaci dziesiętnej gotowe do wprowadzenia do programu. Po dokonaniu obliczeń otrzymaliśmy następujące współrzędne miast w formacie DD (tab. 5). Tabela 4 Wolumen przewożonego ładunku przez dostawcę 4 z Białej Podlaskiej Wolumen przewożonego ładunku/ miesiąc [t/miesiąc] Odbiorca 1: Warszawa Odbiorca 2: Częstochowa Odbiorca 3: Szczecin 20 20 70 Łączny wolumen przewożonego ładunku od dostawcy 4 110 Wolumen ładunku przypadający na 1 dostawę [t] 5,0 5,0 17,5 Stawka przewozowa [zł/km] Tabela 5 Współrzędne miast przedstawione w formacie DD Współrzędne 3,50 3,50 3,50 Lp. 1 2 3 4 Dostawcy Gdańsk Katowice Zielona Góra Biała Podlaska Odbiorcy Źródło: opracowanie własne. po 20 t ładunku, co daje na jedną dostawę 5 t. Do Szczecina natomiast dostarcza 70 t ładunku, czyli podczas jednego transportu przewozi 17,5 t ładunku (tab. 4). Aby wykorzystać obecnie stosowane metody wyznaczające lokalizacje, tj. metodę współrzędnych prostokątnych oraz metodę euklidesową (przedstawioną w zadaniu), niezbędne jest wyznaczenie współrzędnych geograficznych. Każdy punkt na mapie ma współrzędne geograficzne, które są wyrażone w formacie DMS (ang. Degree–Minute– –Second; stopnie–minuty–sekundy). Taki zapis długości i szerokości geograficznej w formacie DMS utrudnia obliczenia. Należy format DMS zamienić na bardziej czytelny format wykorzystywany przez programy, czyli na format DD (ang. Decimal Degrees; stopnie dziesiętne). Zamianę z formatu DMS na format DD można zrobić za pomocą arkusza kalkulacyjnego, wprowadzając następujące zależności: (1) (2) Czyli znając współrzędne w formacie DMS, możemy przedstawić je w formacie DD w następujący sposób: 1 2 3 Szczecin Warszawa Częstochowa E N 18,648828 19,018866 15,507313 23,144632 54,352084 50,264396 51,935940 52,038492 E N 14,549779 21,008322 19,129638 53,431537 52,231887 50,811273 Źródło: opracowanie własne. Na rysunku 1 przedstawiono obecnie stosowany model systemu transportowego w przedsiębiorstwach. Dostawcy, dostarczając raz w tygodniu towary do trzech odbiorców, wysyłają po 3 pojazdy ciężarowe na kierunku Warszawa, Szczecin, Częstochowa. W systemie tym wykorzystywanych jest do transportu zatem 12 pojazdów. Przykładowo dostawca z Gdańska przewozi wolumen 47,5 tony raz w tygodniu i pokonuje drogę 1231 km. Raz w tygodniu 12 pojazdów dostawców wyjeżdża w trasę z towarami o wolumenie 135 ton pokonując razem odległość 4488,8 km. Miesięczny wolumen to 540 ton oraz 17 995,2 km przejechanych przez wszystkie ciężarówki. Mnożąc wolumen i liczbę kilometrów przez 12 miesięcy, otrzymujemy wolumen 6480 ton oraz 215 462,4 km. W nawiązaniu do wyżej wymienionego przykładu dostawca z Gdańska na przewiezienie ładunku do odbiorców zlokalizowanych w różnych częściach kraju wykorzystuje 3 środki transportowe. Gdzie średni czas transportu dostawy (przy założeniu, że pojazd porusza się z średnią prędkością 60 km/h) to 6 h 50'. Łączny koszt dostawy wynosi 4308,50 zł na odległość 1231 km (tab. 6). W tabeli 7 przedstawiono dane dotyczące dostawcy 2. Kontrahent z Katowic, dostarczając towar do swoich klientów, pokonuje łącznie 939,8 km, wykorzystując do tego celu 3 środki transportowe (niezależnie od wielkości przewożonego ładunku). Ponosi on tym samym koszt transportu jednej dostawy w wysokości 3289,30 zł. Średni czas transportu ładunku do kontrahenta wynosi 5 h 13'. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 29 GMiL_Z praktyki przeds.qxd 2015-04-19 22:45 Page 30 Rysunek 1 Obecnie stosowany model transportowy pomiędzy dostawcami a odbiorcami Źródło: opracowanie własne. Tabela 6 Zestawienie danych dla dostawcy 1 z Gdańska Warszawa Odległość [km] Stawka przewozowa [zł/km] Koszty przewozu [zł] 418 3,50 1 463,00 20,0 Czas Wolumen przewożonego ładunku/miesiąc [t] 73,15 6 h 58' 80 80 Stawka Wolumen ładunku za przewiezienie przypadający 1 tony [zł/t] na 1 dostawę [t] Częstochowa 450 3,50 1 575,00 20,0 78,75 7 h 30' Szczecin 363 3,50 1 270,50 7,5 169,40 6 h 3' Suma 4 308,50 30 190 Źródło: opracowanie własne. Tabela 7 Zestawienie danych dla dostawcy 2 z Katowic Odległość [km] Stawka przewozowa [zł/km] Koszty przewozu [zł] Stawka Wolumen ładunku za przewiezienie przypadający 1 tony [zł/t] na 1 dostawę [t] Czas Wolumen przewożonego ładunku/miesiąc [t] Warszawa 289 3,50 1 011,50 17,5 57,80 4 h 50' 70 Częstochowa 73,8 3,50 258,30 17,5 14,76 1 h 14' 70 Szczecin 577 3,50 2 019,50 7,5 269,27 9 h 37' Suma 3 289,30 Źródło: opracowanie własne. 30 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 30 170 GMiL_Z praktyki przeds.qxd 2015-04-19 22:45 Page 31 Tabela 8 Zestawienie danych dla dostawcy 3 z Zielonej Góry Warszawa Odległość [km] Stawka przewozowa [zł/km] Koszty przewozu [zł] 457 3,50 1 599,50 Stawka Wolumen ładunku za przewiezienie przypadający 1 tony [zł/t] na 1 dostawę [t] 7,5 213,27 Czas Wolumen przewożonego ładunku/miesiąc [t] 7 h 37' 30 Częstochowa 352 3,50 1 232,00 2,5 492,80 5 h 52' 10 Szczecin 224 3,50 784,00 7,5 104,53 3 h 44' 30 Suma 3 615,50 70 Źródło: opracowanie własne. Tabela 9 Zestawienie danych dla dostawcy 4 z Białej Podlaskiej Odległość [km] Stawka przewozowa [zł/km] Warszawa 163 3,50 570,50 5,0 Częstochowa 388 3,50 1 358,00 5,0 Szczecin 734 3,50 2 569,00 17,5 Suma 4 497,50 Koszty przewozu [zł] Czas Wolumen przewożonego ładunku/miesiąc [t] 114,10 2 h 43' 20 271,60 6 h 28' 20 146,80 12 h 14' 70 Stawka Wolumen ładunku za przewiezienie przypadający 1 tony [zł/t] na 1 dostawę [t] 110 Źródło: opracowanie własne. Dostawca z Zielonej Góry pokonuje w ciągu jednej dostawy 1033 km. Aby przewieźć ładunek do swoich dostawców (niezależnie od wolumenu ładunku), wykorzystuje 3 pojazdy, co znacznie podwyższa koszty transportu — za przewiezienie 1 tony ładunku. Pomimo iż koszt 1 dostawy towaru do kontrahentów wynosi 3615,50 zł pojazdy w pełni nie są wykorzystywane. Średni czas dostawy wynosi 5 h 44´ (tab. 8). Dostawca z Białej Podlaskiej pokonuje podczas jednej dostawy 1285 km, wykorzystując 3 pojazdy. Łączne koszty transportu do trzech odbiorców kształtują się na poziomie 4497,50 zł. Natomiast średni czas dostawy wynosi 7 h 8´ (tab. 9). Łączne koszty transportu obecnego systemu transportowego, wykorzystującego 12 pojazdów ciężarowych w tygodniu wynoszą 15 710,80 zł, co daje miesięcznie 62 843,20 zł. Ten rodzaj dostarczania towarów jest dość kosztowny i wymaga od dostawcy utrzymania pełnego taboru pojazdów ciężarowych będących w gotowości. Firmy transportowe w Polsce posiadają najnowocześniejszy tabor w Europie. Niestety, tak eksploatowany tabor w pewnym momencie przestanie być konkurencyjny na rynku europejskim i krajowym. Wprowadzenie nowego spojrzenia na usługę Tabela 10 Łączne koszty transportu dla obecnego systemu transportowego Miasto Koszty transportu [zł] Gdańsk 4 308,50 Katowice 3 289,30 Zielona Góra 3 615,50 Biała Podlaska 4 497,50 Łączne koszty transportu 15 710,80 Źródło: opracowanie własne. transportową pod kątem dostaw towarów umożliwi bycie konkurencyjnym i lepsze wykorzystanie posiadanego taboru. Metoda przeładunku kompletacyjnego pozwoli na zweryfikowanie dotychczasowego podejścia do przewozu towarów, pełne wykorzystanie taboru i wyeliminowanie nadmiarowych przewozów, które podnoszą koszt towaru przy niezauważalnym wydłużeniu czasu dostaw. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 31 GMiL_Z praktyki przeds.qxd 2015-04-19 22:45 Page 32 Wyznaczenie punktu przeładunku kompletacyjnego z wykorzystaniem metody euklidesowej nia miesięcznych kosztów przewozu ładunku, a następnie kolejno pomnożenie ich przez współrzędne kontrahentów (tab. 12). Do wyznaczenia punktu przeładunku kompletacyjnego zostanie wykorzystana metoda euklidesowa. W metodzie tej odległość pomiędzy dwoma punktami jest pierwiastkiem kwadratowym z sumy wartości kwadratu różnic współrzędnych. Aby dokonać obliczeń tą metodą, niezbędne jest wyznaczenie stawki za przewiezienie 1 tony ładunku. Stawkę tę określono wykorzystując wzór na średnią ważoną: Tabela 11 Dane dla wyznaczenia środka ciężkości (3) xE Stawka za Wolumen przewieprzewożozienie nego 1 tony ładunku/ — średnia miesiąc ważona [t/miesiąc] [zł] yN Gdańsk 18,648828 54,352084 190 90,71 Katowice 19,018866 50,264396 110 77,40 gdzie: cśr — średnia ważona stawki przewozowej za 1 tonę, w — wolumen przewożonego ładunku dla poszczególnych kontrahentów, c — stawka przewozowa za przewiezienie 1 tony. Zielona Góra 15,507313 51,935940 170 206,60 Biała Podlaska 23,144632 52,038492 70 163,55 Szczecin 14,549779 53,431537 200 166,08 Warszawa 21,008322 52,231887 180 92,89 Częstochowa 19,129638 50,811273 160 98,30 Korzystając z powyższego wzoru, otrzymujemy: dostawca 1 — Gdańsk: Źródło: opracowanie własne. dostawca 2 — Katowice: Tabela 12 Wstępne obliczenia niezbędne do wyznaczenia środka ciężkości Koszty Koszty Koszty przewozu * przewozu przewozu * ładunku współrzędna E współrzędna N Kp Kp yN Kp xE dostawca 3 — Zielona Góra: z Gdańsk dostawca 4 — Biała Podlaska: odbiorca 1 — Szczecin: 17 234,00 321 393,90 z 936 703,82 Katowice 13 157,20 250 235,02 661 338,71 Zielona Góra 14 462,00 224 266,76 751 097,56 Biała Podlaska 17 990,00 416 371,93 936 172,47 Szczecin 26 572,00 386 616,73 1 419 782,80 Warszawa 18 578,00 390 292,61 970 364,00 Częstochowa 17 693,20 338 464,51 899 014,02 125 686,40 2 327 641,46 6 574 473,38 Suma odbiorca 2 — Warszawa: Źródło: opracowanie własne. odbiorca 4 — Częstochowa: Na postawie pierwotnie wyliczonych danych wyznaczamy tzw. punkt ciężkości (współrzędne) za pomocą następujących wzorów (Krawczyk, 2001): (4) Zestawienie danych potrzebne do wyznaczenia lokalizacji punktu przedstawia tabela 11. Znając średnią stawkę, jaką kontrahenci ponoszą za przewiezienie 1 tony ładunku, możemy przejść do dalszych obliczeń. A mianowicie wylicze- 32 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 (5) GMiL_Z praktyki przeds.qxd 2015-04-19 22:45 Page 33 Tabela 13 Odległości euklidesowe dla punktu ciężkości x1 = 18,5194377 i y1 = 52,3085503 Gdańsk xE yN (xE – x1)2 (yN – y1)2 Odległość euklidesowa dj1 18,648828 54,352084 0,01674 4,17603 2,04763 Katowice 19,018866 50,264396 0,24943 4,17857 2,10428 Zielona Góra 15,507313 51,935940 9,07290 0,13884 3,03508 Biała Podlaska 23,144632 52,038492 21,39242 0,07293 4,63307 Szczecin 14,549779 53,431537 15,75819 1,26110 4,12544 Warszawa 21,008322 52,231887 6,19454 0,00588 2,49006 Częstochowa 19,129638 50,811273 0,37234 2,24184 1,61684 Źródło: opracowanie własne. Znając współrzędne punktu ciężkości, obliczamy odległość euklidesową z następującego wzoru (Krawczyk, 2001): Tabela 14 Zestawienie odległości euklidesowych w km oraz kosztów transportu 1 dostawy wg punktu x1, y1 (6) gdzie: dji — odległość euklidesowa pomiędzy współrzędnymi kontrahentów a wyznaczonym punktem ciężkości, xE, yN — współrzędne dostawcy/odbiorcy, xj, yj — współrzędne punktu ciężkości. W tabeli 13 przedstawiono obliczone odległości euklidesowe od kontrahentów do wyznaczonego punktu ciężkości. Znając odległości euklidesowe od planowanego punktu przeładunku kompletacyjnego (wyznaczonego na podstawie punktu ciężkości) niezbędne jest przedstawienie ich w postaci kilometrowej, wykorzystując zależność: 1 = 111196,672 m = 111,196672 km Odległość pomiędzy Gdańskiem a punktem (x1, y1) jest zatem równa: 2,20698 111,196672 = 227,69 km z W tabeli 14 przedstawiono zestawienie wyliczonych kilometrów na podstawie wyżej wymienionej zależności. Do wyznaczenia kosztów transportu, wykorzystując punkt przeładunku kompletacyjnego, zastosowano zależność na podstawie przewożonego ładunku z tabeli 1. Łączne koszty transportu jednej dostawy wynoszą 7804,17 zł. Koszty transportu 1 dostawy [zł] Odległość euklidesowa [km] Stawka przewozowa [zł/km] Gdańsk 227,69 3,50 Katowice 233,99 3,50 818,96 Zielona Góra 337,49 3,50 1 181,22 Biała Podlaska 515,18 3,50 1 803,14 Szczecin 458,74 3,50 1 605,57 Warszawa 276,89 3,50 969,10 Częstochowa 179,79 3,50 629,26 Suma 796,91 7 804,17 Źródło: opracowanie własne. Optymalizacja punktu przeładunku kompletacyjnego Aby przeprowadzić optymalizację wyznaczonego punktu należy dokonać skorygowania wyników. Polega to na podzieleniu wartości z tabeli 13 przez odległości euklidesowe dj1 poszczególnych miast. Zestawienie skorygowanych wartości przedstawia tabela 15. Następnie, wykorzystując następujące wzory, wyznaczamy skorygowane współrzędne punktu kompletacyjnego (Krawczyk 2001): Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 33 GMiL_Z praktyki przeds.qxd 2015-04-19 22:45 Page 34 (7) Tabela 17 Koszty transportu dla skorygowanego punktu kompletacyjnego x2, y2 Odległość euklidesowa [km] (8) Znając skorygowane współrzędne nowego punktu kompletacyjnego, wyznaczamy odległości euklidesowe (tab. 16). Tabela 15 Obliczenia wyników potrzebnych do korekty współrzędnych — punkt (x2, y2) Kp xE Kp yN dj1 dj1 dj1 Koszty transportu 1 dostawy [zł] Gdańsk 246,02 3,50 861,07 Katowice 212,01 3,50 742,03 Zielona Góra 352,97 3,50 1 235,41 Biała Podlaska 497,13 3,50 1 739,94 Szczecin 480,68 3,50 1 682,40 Warszawa 259,65 3,50 908,77 Częstochowa 156,13 3,50 546,46 Suma Kp z Stawka przewozowa [zł/km] 7 716,08 Źródło: opracowanie własne. z Tabela 18 Obliczenia wyników potrzebnych do korekty współrzędnych — punkt (x3, y3) Gdańsk 8 416,58 156 959,29 457 458,47 Katowice 6 252,59 118 917,16 314 282,62 Zielona Góra 4 764,94 73 891,45 247 471,77 Biała Podlaska 3 882,95 89 869,52 202 063,02 Szczecin 6 441,00 93 715,18 344 152,71 Kp Kp xE Kp yN Warszawa 7 460,85 156 739,95 389 694,29 dj2 dj2 dj2 Częstochowa 10 943,05 209 336,56 556 030,25 Suma 48 161,96 899 429,11 2 511 153,13 Źródło: opracowanie własne. Na podstawie wyliczonych odległości euklidesowych dokonano obliczeń. Możemy zaobserwować, iż łączny koszt dostawy (przejechania od dostawcy do wyznaczonego punktu oraz od punktu do odbiorcy) po optymalizacji zmniejszył się o 88,09 (1,13%) w stosunku do wyznaczonego wcześniej punktu ciężkości (x1, y1) — tabela 17. z z Gdańsk 7 789,44 145 263,95 423 372,37 Katowice 6 900,83 131 246,04 346 866,25 Zielona Góra 4 555,92 70 650,13 236 616,16 Biała Podlaska 4 023,99 93 133,77 209 402,37 Szczecin 6 146,89 89 435,92 328 437,90 Warszawa 7 956,15 167 145,42 415 564,86 Częstochowa 12 601,14 241 055,21 640 279,88 Suma 49 974,37 937 930,44 2 600 539,80 Źródło: opracowanie własne. Tabela 16 Odległości euklidesowe dla skorygowanego punktu kompletacyjnego x2, y2 Gdańsk xE yN (xE – x2)2 (yN – y2)2 Odległość euklidesowa dj2 18,648828 54,352084 0,00068980 4,894387 2,212482 Katowice 19,018866 50,264396 0,11818059 3,516982 1,906610 Zielona Góra 15,507313 51,935940 10,03482353 0,041542 3,174329 Biała Podlaska 23,144632 52,038492 19,97678819 0,010255 4,470687 Szczecin 14,549779 53,431537 17,01820700 1,668694 4,322835 Warszawa 21,008322 52,231887 5,44396243 0,008488 2,335048 Częstochowa 19,129638 50,811273 0,20661210 1,764872 1,404095 Źródło: opracowanie własne. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 GMiL_Z praktyki przeds.qxd 2015-04-19 22:46 Page 35 Optymalizacji punktu przeładunku kompletacyjnego możemy dokonywać aż do uzyskania pożądanego efektu. W tym celu zaprezentowano, iż kolejne skorygowanie współrzędnych obniży łączne koszty transportu. Po drugim skorygowaniu wielkości przedstawionych w tabeli 18 (uwzględniające odległości euklidesowe dj2), możemy wyznaczyć nowe współrzędne punktu. Można zaobserwować, iż o ile współrzędna x rośnie o 0,09313673, to w przypadku współrzędnej y po skorygowaniu maleje ona o 0,10228928. (9) (10) W tabeli 19 wyliczono nowe odległości euklidesowe dla punktu (x3, y3), gdzie średnia odległość pomiędzy punktem przeładunku kompletacyjnego wynosi 2,81°(313 km). Optymalizacja współrzędnych, aż do uzyskania pożądanego efektu, pozwoli na takie wyznaczenie trasy, aby uwzględniając wolumen przewożonego ładunku, minimalizować odległość, jaką muszą pokonać kontrahenci, przy jednoczesnym obniżeniu kosztów (pomiędzy punktem x1, y1, punktem x2, y2 różnica ta wynosi ok. 131 zł — 1,67%) — tabela 20. Wnioski W dobie zastosowania rozbudowanej sieci transportowej, która jest oparta na przewozach samochodowych, nie jest brana pod uwagę kosztowność tych przedsięwzięć. Transport drogowy wielokrotnie przewozi minimalną ilość towarów na duże odległości co podwyższa koszty usług transportowych. Wprowadzenie punktu kompletacyjnego nie tylko wpłynie na aspekty ekonomiczne przedsiębiorstwa, ale także pozwoli na optymalizację tras dostaw i wykorzystanie środków transportu w prawie 100%. Obniży także natężenie ruchu przez samochody ciężarowe, co ma istotny wpływ na zanie- Tabela 19 Odległości euklidesowe dla skorygowanego punktu kompletacyjnego x3, y3 Gdańsk Katowice Zielona Góra Biała Podlaska Szczecin Warszawa Częstochowa xE yN (xE – x3)2 (yN – y3)2 Odległość euklidesowa dj3 118,648828 19,018866 15,507313 23,144632 14,549779 21,008322 19,129638 54,352084 50,264396 51,935940 52,038492 53,431537 52,231887 50,811273 0,01425652 0,06281906 10,63357111 19,15290597 17,79531776 5,01801805 0,13061669 5,357445 3,143786 0,010308 1,05E-06 1,943427 0,037799 1,503555 2,317693 1,790700 3,262496 4,376403 4,442831 2,248514 1,278347 Źródło: opracowanie własne. Tabela 20 Koszty transportu dla skorygowanego punktu kompletacyjnego x2, y2 Gdańsk Katowice Zielona Góra Biała Podlaska Szczecin Warszawa Częstochowa Odległość euklidesowa [km] Stawka przewozowa [zł/km] Koszty transportu 1 dostawy [zł] 257,72 199,12 362,78 486,64 494,03 250,03 142,15 3,50 3,50 3,50 3,50 3,50 3,50 3,50 Suma 902,02 696,92 1 269,73 1 703,25 1 729,10 875,10 497,52 7 673,62 Źródło: opracowanie własne. czyszczenie środowiska oraz na zużycie infrastruktury drogowej. W tabeli 21 przedstawiono zestawienie kosztów dla wyznaczonych punktów. Obecny system transportowy wykorzystuje 12 pojazdów przy łącznym koszcie transportu równym 15 710,80 zł. W proponowanym systemie do przewozu 135 t ładunku potrzebnych będzie jedynie 7 pojazdów. Po kilkakrotnym skorygowaniu wyników zaobserwowano, iż koszt dostawy zmalał o 758,19 (w stosunku do obecnego systemu transportowego). Rysunek 2 przedstawia potencjalną lokalizację punktu kompletacyjnego wyznaczonego metodą euklidesową. Możemy zaobserwować, iż o ile przyrost zmian pomiędzy punktem 1 i 2 jest stosunkowo duży, to w procesie dalszej optymalizacji dane te będą nieznacznie się różniły. Wykorzystując znane metody oceny, można zbudować taką bazę punktów, która pozwoli na wybór optymalnego punktu, gdzie oprócz aspektów ekonomicznych będziemy mogli uwzględnić: dostępność do infrastruktury, czas dojazdu itp. Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015 35 GMiL_Z praktyki przeds.qxd 2015-04-19 22:46 Page 36 Odbiorcy Dostawcy Tabela 21 Łączne koszty transportu dla wyznaczonych punktów kompletacyjnych Koszty transportu uwzględniające ilość potrzebnych pojazdów — pkt x1, y1 Koszty transportu Koszty transportu uwzględniające uwzględniające ilość potrzebnych ilość potrzebnych pojazdów pojazdów — pkt x3, y3 — pkt x2, y2 Wolumen ładunku przypadający na 1 dostawę Ilość pojazdów potrzebnych do przewiezienia ładunków Gdańsk 47,5 2 1 593,82 Katowice 42,5 2 1 637,92 1 484,06 1 393,84 Zielona Góra 17,5 1 1 181,22 1 235,41 1 269,73 Biała Podlaska 27,5 2 3 606,28 3 479,88 3 406,49 Razem 135 7 8 019,24 7 921,50 7 874,09 Szczecin 40 2 3 211,15 3 364,79 3 458,20 Warszawa 50 3 2 907,31 2 726,32 2 625,29 1 722,14 1 804,04 Częstochowa 45 2 1 258,51 1 092,92 995,04 Razem 135 7 7 376,98 7 184,03 7 078,52 15 396,22 15 105,53 14 952,61 Łączne koszty Źródło: opracowanie własne. Rysunek 2 Model systemu opartego na przeładunku kompletacyjnym Źródło: opracowanie własne. Literatura Bendkowski, J., Kramarz, M., Kramarz, W. (2010). Metody i techniki ilościowe w logistyce stosowanej — wybrane zagadnienia. Gliwice: Wydawnictwo Politechniki Śląskiej. Krawczyk, S. (2001). Metody ilościowe w logistyce (przedsiębiorstwa). Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck. Krawczyk, S., Logistyka — Teoria i praktyka. Warszawa: Difin. 36 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 4/2015