Przeczytaj fragment - Wydawnictwo UMCS

Podmiotowe uwarunkowania budżetu czasu wolnego osób migrujących zarobkowo i sposobów jego spędzania;
Marcin Cabak, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2016
Wstęp
Świadomość znaczenia czasu wolnego w życiu człowieka wydaje się być dzisiaj
powszechna. Dzięki postępowi technicznemu, społecznemu, zdobyczom nauki
w wieku XX przestał być on dobrem dostępnym jedynie nielicznej, uprzywilejowanej części społeczeństwa i jest postrzegany jako istotny element jakości życia
każdej jednostki. Nie budzi już dzisiaj wątpliwości fakt, że od jego ilości, ale także
jakości zależy: „jakość wykonywanej pracy, kształtowania i doskonalenia zawodowego, codziennego samopoczucia i zdrowia” (Denek 2006).
Jednocześnie czas wolny nie jest już obiektem zainteresowania jedynie ośrodków naukowych. Jego znaczenie dostrzegają dziś również coraz liczniej instytucje niezwiązane bezpośrednio z nauką. Aby przekonać się, jak wielkie i różnorodne jest zainteresowanie tym zagadnieniem, wystarczy wpisać frazę „czas wolny”
w dowolnej wyszukiwarce internetowej czy bibliotecznej. Przeszukując zasoby internetowe, biblioteczne, przeglądając prasę zarówno tę specjalistyczną, jak
i popularną, znajdziemy wielką różnorodność tekstów powiązanych z wyszukiwanym hasłem. Będą to nie tylko prace badawcze realizowane w ramach poszczególnych ośrodków naukowych czy instytucji państwowych, badania GUS (np.
2014a Badanie budżetu czasu ludności), CBOS (np. 2014), lecz także te realizowane na zlecenie gmin, miast czy innych ośrodków samorządowych lub biznesu
(np. Millward Brown SMG/KRC). Wysiłki badawcze podejmowane są zarówno
na poziomie ogólnokrajowym, jak też lokalnym. Relatywnie łatwo dotrzemy do
informacji o czasie wolnym zarówno ogółu Polaków, jak też konkretnych grup,
np. osób bezrobotnych (np. Orłowska 2007), dzieci miejskich (np. Martyka 2012),
czy mieszkańców konkretnej aglomeracji, dajmy na to Wrocławia (np. Koncepcja
badań nad czasem wolnym mieszkańców Wrocławia… 1997).
Można więc zaryzykować tezę, że na podstawie analizy dostępnego piśmiennictwa jesteśmy w stanie przy niewielkim nakładzie czasu stworzyć stosunkowo klarowny obraz sposobów spędzania czasu wolnego przez Polaków zarówno jako ogółu obywateli zamieszkujących nasz kraj, jak i na poziomach lokalnych czy w płaszczyznach w inny sposób mniej lub bardziej szczegółowych oraz
8
Wstęp
szczególnych. Nie znaczy to, że obraz jest zamknięty i nie ma w nim luk, że
wszystko zostało już zmierzone i zbadane.
Jedną z grup, o której w tym względzie wiadomo niewiele, wydają się być
obywatele Polski, którzy w celach zarobkowych wyemigrowali lub migrują poza
granice ojczyzny, a jak wskazują dane statystyczne – jest to zbiorowość liczna,
znacząca i odmienna.
Liczna, bo według szacunków GUS „w końcu 2013 roku poza granicami Polski
przebywało czasowo około 2196 tys. mieszkańców naszego kraju, tj. o 66 tys. (3,1%)
więcej niż w 2012 roku (około 2130 tys.)” (GUS 2014a), czyli 5% oficjalnego stanu
ludności Polski. Jeśli dodać do tego fakt, że odpływ netto ludności w wieku 15–59 lat
w pierwszych 32 miesiącach po akcesji Polski do Unii Europejskiej wyniósł 1 mln 77 tys.
osób, a więc 4% potencjału siły roboczej kraju (Grabowska-Lusińska i Okólski 2009),
to już tylko te dwa fakty mogą stanowić o tym, że jest to zbiorowość ważna.
Szczególny charakter tej grupy wynikać może z samego faktu migracji, który
jak wiadomo niesie ze sobą specyficzne konsekwencje osobiste i społeczne.
Jeśli przyjąć za Kamińskim (1965) założenie, że nie sposób traktować czasu
wolnego w oderwaniu od czasu pracy, to już tylko to powoduje, że nie można
wyrobić sobie wiarygodnego poglądu na czas wolny osób migrujących zarobkowo
na podstawie tego, jak spędzają go osoby zatrudnione w kraju. Prawdopodobne
natomiast wydaje się przypuszczenie, że specyficzne przeobrażenie warunków,
jakie niesie ze sobą zmiana otoczenia obyczajowego, językowego, niemożność
pełnienia wielu ról społecznych (w tym np. zawodowych i rodzinnych), napotykanie nieznanych dotąd barier, ale także swoiste „poszerzenie horyzontów” w spotkaniu z nową obyczajowością i kulturą mogą mieć wpływ zarówno na budżet
czasu wolnego, jak i jego jakość.
„Sama tęsknota za rodziną w Polsce jest już bardzo męcząca – mówią Polacy
z Londynu. − W Wielkiej Brytanii życie przyspiesza. Nawet jeśli jesteśmy tu już
jakiś czas, to zawsze mamy coś do nadrobienia” (Emito.net 2015).
Czy rzeczywiście jest tak, jak chce autor pewnego artykułu, że kiedy zbliża się wyczekiwany piątek: „Niektórzy, zaciskając zęby, decydują się «na przeczekanie». Często, gdy warunki w pracy pozwalają, biorą kolejne nadgodziny.
Kiedy się człowiek czymś zajmie, mniej myśli o sobie i swoich problemach. Albo
o tym, czy mu czegoś albo kogoś czasem nie brakuje. Jak jest co robić, czas szybciej upływa, a jeszcze przy okazji parę funtów wpadnie do kieszeni”. Na ile prawdziwe jest twierdzenie, że „kolejnym sposobem na radzenie sobie z osamotnieniem i życiem w nowej, czasem trudnej rzeczywistości, są trwające do białego
rana zabawy. Siedzenie w pubach przy piwie i imprezy w klubach albo domówki, żeby wyszło taniej” (Opinia.co.uk 2015).
Wstęp
9
Uznałem, że interesujące może być już samo tylko zbadanie budżetu czasu
wolnego osób migrujących zarobkowo. Jak duże są to zasoby i jak rozdysponowywane? Jakim funkcjom i w jakim stopniu czas ten służy? Jakie formy aktywności są w tym czasie preferowane, a jakie stanowią zaledwie margines? Uogólniając jeszcze bardziej, możemy zadać pytanie z punktu widzenia pedagogiki
być może najistotniejsze: jaka jest jakość tego czasu? Czy jest to czas (i jeśli tak
to w jakim stopniu) wykorzystywany do samorozwoju i osiągania pełni człowieczeństwa? Czy i w jakim stopniu jest to jedynie chwila wytchnienia, moment na
zregenerowanie energii fizycznej i psychicznej utraconych w pracy ponad siły?
A może jest to jedynie czas trywialnych rozrywek i brak w nim miejsca na wartości wyższe? Słowem, czy jest to czas spożytkowany czy może roztrwoniony?
Nie mniej zajmujące wydało mi się ustalenie, czy zachodzą jakieś związki między dokonywanymi przez emigrantów wyborami związanymi z realizacją czasu
wolnego a wyznawanymi przez nich wartościami czy specyficzną sytuacją pracy,
jaką jest podejmowanie zatrudnienia na emigracji.
Z tego powodu celem mojej pracy uczyniłem analizę sposobów spędzania
czasu wolnego przez osoby migrujące zarobkowo rozpatrywanych w kontekście
uwarunkowań jednostkowych, takich jak: pełnione role zawodowe, cenione wartości osobiste oraz poczucie obciążenia pracą.
Nie było moim celem uzyskanie jakichkolwiek ostatecznych rozstrzygnięć.
Postawione pytania, jak i uzyskane odpowiedzi miały jedynie zasygnalizować
pewne problemy, które jak sądzę warto dokładniej zgłębić i opisać.
Jako obiekt badań wybrałem emigrację zarobkową do Niemiec. Złożyło się na
to kilka przyczyn. Choć, jak wynika z analizy literatury, główny kierunek migracji poakcesyjnych stanowią Wyspy Brytyjskie (według GUS po 2008 r. znajdowało się tam 40% wszystkich migrantów czasowych, podczas gdy w Niemczech
jedynie 22%), to jednak właśnie Niemcy stanowiły do tego momentu główny kraj,
w którym Polacy szukali pracy, o wiele popularniejszy od Wielkiej Brytanii czy
Irlandii. Co wydawało się dawać możliwość łatwiejszego dostępu do osób z różnych fal emigracyjnych i porównania, np. jak mogą różnić się sposoby spędzania czasu emigracji „starszej” w porównaniu do tej po wstąpieniu Polski do UE.
Z emigracją w Niemczech łączą mnie również związki rodzinne. Kontakty i rozmowy nawiązane z emigrantami z Polski w trakcie wizyt w Niemczech były jedną
z bezpośrednich inspiracji do napisania tej książki. Posiadanie rodziny i znajomych w kilku niemieckich miastach będących tradycyjnymi ośrodkami polskiej
emigracji stanowiło też ułatwienie w stworzeniu sobie bazy badawczej i umożliwiało mi bezpośredni kontakt z wybraną grupą w terenie.
10
Wstęp
Książka ma charakter teoretyczno-empiryczny i stanowi efekt zrealizowanego przewodu doktorskiego. Składa się zasadniczo z dwóch części. Część teoretyczna zawarta jest w rozdziałach pierwszym, drugim i trzecim. Rozdział pierwszy poświęcony jest problematyce migracji, a w szczególności migracji zarobkowej Polaków po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej oraz charakterystyce polskiej migracji w Niemczech. Rozdział ten zawiera również próbę diagnozy stanu
badań nad migracją zarobkową Polaków.
W rozdziale drugim zawarte zostały rozważania dotyczące zagadnień związanych z czasem wolnym, takie jak: analiza pojęcia czasu wolnego, jego funkcje,
problematyka budżetu czasu, a także analiza stanu badań nad czasem wolnym
osób pracujących zawodowo. W rozdziale tym znalazła się również próba własnej definicji czasu wolnego.
Rozdział trzeci obejmuje zagadnienia związane z podmiotowymi uwarunkowaniami spędzania czasu wolnego, takimi jak: wartości osobiste, pełnione role
zawodowe, sytuacja zawodowa.
Rozdział czwarty zawiera metodologiczne podstawy badań własnych.
Rozdział piąty poświęcony jest budżetowi czasu wolnego i sposobom spędzania czasu wolnego przez badanych emigrantów zarobkowych z uwzględnieniem wszystkich trzech rodzajów czasu wolnego, tj.: czasu wolnego krótkiego,
średniego i długiego.
W rozdziale szóstym omówione zostały wybrane czynniki warunkujące
budżet czasu wolnego oraz sposoby spędzania czasu wolnego przez badanych
emigrantów, takie jak: wartości osobiste emigrantów, pełnione przez nich role
zawodowe, poczucie obciążenia pracą.
Rozdział siódmy to analiza zależności między budżetem czasu wolnego emigrantów oraz sposobami jego spędzania a wymienionymi wcześniej czynnikami
podmiotowymi. Dokonano w nim weryfikacji wcześniej sformułowanych hipotez.
Książkę kończy podsumowanie zawierające odpowiedzi na pytania (problemy) badawcze i weryfikacja hipotez roboczych. Uzupełnienie zaś stanowi bibliografia oraz spis tabel, rysunków i wykresów, a także aneks zawierający zastosowane narzędzia badawcze.
j j j
Dziękuję Mai Żurawieckiej, Henryce Cabak oraz Jadwidze Cabak za wsparcie,
Gerhardowi, Janinie i Tadeuszowi Jankowskim, a także Annie Marcinek za gościnę i nieocenioną pomoc podczas prowadzenia badań. Dziękuję także wszystkim
innym osobom mieszkającym w Niemczech, które otworzyły przede mną drzwi,
umysły i serca.