WPROWADZENIE

WPROWADZENIE
Przedmiotem monografii jest zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwach sektora niefinansowego, produkcyjnych, handlowych i usługowych.
Codziennie tysiące podmiotów gospodarczych małych i dużych, o zasięgu
lokalnym, krajowym i międzynarodowym staje przed koniecznością rozwiązywania wielu problemów, które dotyczą zarówno sfery technicznej, produkcyjnej jak również finansowej. Przedsiębiorstwa działają w niezwykle
złożonym otoczeniu. Coraz bardziej zaostrzająca się konkurencja, zwiększanie się zmienności na rynkach instrumentów finansowych powoduje, że
proces podejmowania decyzji obarczony jest coraz większym ryzykiem.
W tych warunkach szczególnego znaczenia nabiera umiejętność efektywnego zarządzania ryzykiem w działalności przedsiębiorstw bez względu na
ich rangę i formę własności. Skutki kryzysu finansowego i gospodarczego,
który trwa w większości krajów od 2007 roku uwidocznił konieczność posiadania umiejętności w zakresie zarządzania ryzykiem1.
Monografia, wychodząc naprzeciw potrzebom przedsiębiorstw, przedstawia wybrane problemy związane z zarządzaniem ryzykiem i ma na
celu przede wszystkim dostarczenie fundamentalnej wiedzy niezbędnej do
rozwiązywania problemów w tym zakresie. Materiał w niej zawarty ujęto
w dziesięciu rozdziałach.
W rozdziale pierwszym, mającym charakter wprowadzający, czytelnik
zostaje zapoznany z terminologią związaną z pojęciem przedsiębiorstwa,
przedsiębiorczości, ryzyka i niepewności. Omówiono rodzaje ryzyka i metody zarządzania nim w przedsiębiorstwach, podkreślając znaczenie informacji w ograniczaniu negatywnych skutków ryzyka.
W rozdziale drugim przedstawiono metodologiczne założenia zaprojektowania i wdrożenia systemu zarządzania ryzykiem strategicznym
w przedsiębiorstwie. Zdefiniowano i opisano poszczególne kroki implementacji systemu zarządzania ryzykiem z uwzględnieniem występujących
ograniczeń wynikających ze specyficznych czynników funkcjonowania
przedsiębiorstw. Znaczną część rozdziału przeznaczono na praktyczne
wdrożenie systemu zarządzania ryzykiem strategicznym w przedsiębiorstwie. Przedstawiono podstawowe czynności, które są niezbędne do prawidłowego wdrożenia systemu zarządzania ryzykiem strategicznym. Tabele
1
Szkody związane z trwającym trzy lata kryzysem Międzynarodowy Fundusz Walutowy
ocenia na 2,3 biliona USD, przy czym gross ich przypada na przedsiębiorstwa sektora
niefinansowego.
15
Wprowadzenie
pokazujące przykładowe programy wdrożenia systemu zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie czy proces oceny prawdopodobieństwa i skutków
wystąpienia ryzyka z określeniem poziomu istotności mają duże znaczenie
praktyczne.
W rozdziale trzecim przedstawiono podstawy ilościowego opisu ryzyka, zwracając jednocześnie uwagę na konieczność wprowadzenia opisu ilościowego zagrożeń, które mogą mieć wpływ na realizację założonych celów.
Przedstawiono podstawy teoretyczne wynikające z rachunku prawdopodobieństwa i statystyki matematycznej, na bazie których pokazano podstawowe mierniki ryzyka oparte o prawdopodobieństwo czy też zmienne losowe..
Omówiono specyficzne rodzaje miar opisujące zagrożoną wielkość zysku
czy też zagrożoną wartość przypływów pieniężnych. Teorię uzupełniono
o przykłady jej wykorzystania.
W rozdziale czwartym czytelnik zostaje zapoznany z ryzykiem inwestycji ze szczególnym uwzględnieniem bezpośrednich inwestycji zagranicznych /BIZ/. Przesłanką zawarcia tego problemu w monografii jest nasilenie
procesów internacjonalizacji przepływów gospodarczych. Inwestycje zagraniczne wymagają analizy ogólnego ryzyka związanego z inwestowaniem
oraz ryzyka specjalnego wynikającego z lokowania kapitału poza granicami kraju macierzystego. Omówiono podstawowe aspekty ryzyka inwestycyjnego, a zwłaszcza ryzyka BIZ z punktu widzenia inwestora, a nie kraju
goszczącego. Ryzyko to wynika z warunków inwestowania i łącznie z nim
stanowi klimat inwestycyjny świadczący o atrakcyjności dla lokującego kapitał.
W rozdziale piątym omówiono zagadnienie zarządzania ryzykiem należności – wierzytelności – nierozerwalnie związane z kredytem handlowym. Pogoń za wyższym zyskiem i wartością firmy, powodują, że sprzedaż
produktów i usług oparta jest na coraz bardziej łagodnej polityce kredytowej, mimo, że kondycja finansowa kontrahentów jest różna i ulega znacznemu pogorszeniu w sytuacjach kryzysowych. Sprzedaż z odroczonym
terminem płatności – na ogół nie zabezpieczona – powoduje zamrożenie
środków pieniężnych w należnościach handlowych i ponoszeniu przez dostawcę – wierzyciela – ryzyka z tym związanego. Ryzyko to negatywnie
wpływa na efektywność działania i płynność finansową, a fakt ten może być
przyczyną długotrwałych kłopotów finansowych. Klasyfikacji ryzyka finansowego oraz doborowi metod i instrumentów zarządzania ryzykiem należności – które powinno być nieodzownym procesem decyzyjnym w każdym
przedsiębiorstwie – poświęcona znaczna część treści tego rozdziału. W dalszej części rozdziału omówiono produkty oferowane przez podmioty rynku
finansowego, które umożliwiają ograniczanie i finansowanie ryzyka związanego z należnościami handlowymi.
16
Wprowadzenie
W rozdziale szóstym przedstawiono złożony problem zarządzania ryzykiem walutowym. Z ryzykiem tym spotykają się na co dzień importerzy, eksporterzy oraz przedsiębiorstwa – kredytobiorcy, którzy zadłużyli się
w walucie innej, niż uzyskiwane przychody. Duża i znaczna zmienność kursów EUR/USD oraz polskiego złotego /PLN/ w stosunku do tych walut powoduje, że umiejętność zarządzania ryzykiem walutowym staje się obecnie
nieodzowna. Wynika to z faktu, że poziom kształtowania się kursu walutowego wpływa na rentowność prowadzonej działalności każdego podmiotu
gospodarczego i na ceny dóbr i usług wykorzystywanych w działalności
tych przedsiębiorstw. Na wstępie rozdziału przedstawiono istotę i rodzaje
ryzyka walutowego z punktu widzenia zarówno przedsiębiorstwa eksportera jak i importera oraz omówiono wewnętrzne metody jego ograniczania.
W drugiej części rozdziału scharakteryzowano instrumenty zabezpieczające
przed ryzykiem kursowym jakie oferuje rynek finansowy. Teorię uzupełniono o liczne przykłady, tabele i wykresy.
W rozdziale siódmym omówiono problem zarządzania ryzykiem stopy
procentowej. Przedstawiono istotę ryzyka stopy procentowej, metody jego
pomiaru z uwzględnieniem możliwości ich zastosowania w przedsiębiorstwie
niefinansowym. Zasadniczą część rozdziału stanowi przedstawienie dostępnych metod i instrumentów wykorzystywanych w procesie zarządzania ryzykiem stóp procentowych:. kontrakty FRA, futures, opcyjne, SWAP-y
W rozdziale ósmym przedstawiono niedoceniany a zarazem złożony
problem zarządzania ryzykiem personalnym i osobowym. Przesłanką zawarcia tego zagadnienia w monografii jest fakt, ze zasoby ludzkie są obok
zasobów finansowych najważniejszym zasobem przedsiębiorstwa. To od
kompetencji, doświadczenia a także od stanu zdrowia zatrudnionych ludzi w dużej mierze zależy sukces lub porażka przedsiębiorstwa. Ryzykiem
również zarządzają ludzie. Przedstawiono istotę ryzyka personalnego i osobowego oraz metody zarządzania nimi w przedsiębiorstwie. Ponadto omówiono metody pomiaru zarówno ryzyka personalnego jak i osobowego.
Rozdział dziewiąty poświęcono na omówienie ryzyka bankructwa
przedsiębiorstw niefinansowych. Trwający kryzys finansowy spowodował
eskalację zjawiska bankructwa również w Polsce. Bankructwo jest kojarzone przede wszystkim z negatywnymi jej następstwami w postaci ponoszonych kosztów społecznych, jak wzrost bezrobocia czy kosztów finansowych,
takich jak utrata środków pieniężnych przez właścicieli, pożyczkodawców
czy strat kontrahentów współpracujących z podmiotem upadłym. Rozpatrując bankructwo jako kategorię ekonomiczną, podjęto próbę identyfikacji
przyczyn upadłości przedsiębiorstw i symptomów natury finansowej i niefinansowej mogących sygnalizować zbliżające się zagrożenie kontynuacji
działalności. Ponadto scharakteryzowano metody predykcji bankructwa,
17
Wprowadzenie
które mogą być pomocnym instrumentarium dla kadr zarządzających, służb
finansowo-księgowych a także pozostałych interesariuszy.
Monografię kończy rozdział dotyczący tworzenia rezerw, które są podstawowym narzędziem zabezpieczającym przedsiębiorstwa przed ryzykiem.
Zdefiniowano, sklasyfikowano i scharakteryzowano rezerwy oraz przedstawiono normy prawne obowiązujące jednostki gospodarcze w zakresie
tworzenia, wykorzystania a także rozwiązania rezerw. Ponadto określono
sytuacje obligujące podmioty gospodarcze do ujmowania rezerw w księgach rachunkowych.
Charakter niniejszej monografii sprawia, że jest ona adresowana do
szerokiego kręgu odbiorców. Są nimi zarówno studenci uczelni biznesowych
i ekonomicznych jak również menedżerowie i pracownicy zarządzający ryzykiem w przedsiębiorstwach. Zamysłem autorów było, aby monografia
w jak największym zakresie miała charakter implementacyjny. W tym celu
wzbogacono ją licznymi przykładami, wykresami i tabelami, które mają pomóc w zrozumieniu funkcjonowania podstawowych narzędzi związanych
z zarządzaniem ryzykiem w przedsiębiorstwach sektora niefinansowego.
Romuald N. Hanisz
18