wyklad z logiki 1

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Logiczne podstawy prawoznawstwa
Piotr Łukowski
Katedra Logiki i Metodologii Nauk
Uniwersytet Łódzki
1
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Literatura
[1] Kazimierz Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, PWN, Warszawa 1965.
[2] Zygmunt Ziembiński, Logika praktyczna, PWN, Warszawa, [1959-] 2006.
[3] Logika dla prawników. Słownik terminologiczny, red. Andrzej
Malinowski, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004.
2
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
WYKŁAD 1
działy logiki, znaczenie, język,
zdanie, sąd, wartość logiczna
3
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Działy logiki
Logika
Semiotyka
Semantyka
Logika formalna
Syntaktyka
Ogólna metodologia nauk
Pragmatyka
Psychologia społeczna
Teoria manipulacji
4
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Znaczenie wyraŜeń (Ajdukiewicz)
Kiedy powiemy, Ŝe dwie wypowiadające się osoby biorą dane wyraŜenie Z w tym
samym znaczeniu?
5
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Odpowiedź negatywna pierwsza:
Nie biorą, gdy to samo wyraŜenie Z odnoszą do róŜnych stanów rzeczy lub do róŜnych
obiektów, czyli gdy nie myślą o tym samym np.
problem wieloznaczności: Czy słowo „pióro” oznacza przyrząd do pisania, czy część
upierzenia ptaków?
problem nieostrości: Czy „stara nauczycielka” ma 30, czy 70 lat?
problem okazjonalności: Która ściana jest za „moimi plecami”?
6
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Odpowiedź negatywna druga:
Nie biorą, gdy to samo wyraŜenie Z odnoszą co prawda do tego samego, lecz pod
róŜnymi względami, czyli gdy stosują inną metodę rozstrzygającą czy uŜycie
wyraŜenia Z jest poprawne.
1. słowo „heksagon” rozumiane jako oznaczające wielobok o sumie kątów 720° lub
oznaczające wielobok o dziewięciu przekątnych
2. słowo „ojciec” rozumiane w sensie biologicznym lub prawnym
7
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Odpowiedź negatywna trzecia:
Nie biorą, gdy funkcja uŜycia wyraŜenia Z jest róŜna.
Wypowiedź złoŜona z następujących słów w podanej kolejności:
„Stach” „pójdzie” „do” „szkoły”
Czy chodzi tu o funkcję sprawozdawczą, pytającą, Ŝyczeniową (optatywną),
humorystyczną, czy rozkazującą?
Pomocą moŜe tu być brzmienie wypowiedzi. Jednak nie zawsze (np. powaŜne
opowiadanie dowcipu).
8
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Odpowiedź negatywna czwarta:
Nie biorą, gdy róŜne jest zabarwienie emocjonalne towarzyszące uŜyciu wyraŜenia Z
Jakie jest uŜycie słowa „filozof” („polityk”, „literat”, „prawnik”, „nauczyciel”),
neutralne, pozytywne, czy negatywne?
Pomocą moŜe tu być brzmienie wypowiedzi. Jednak nie zawsze... (oczywiście).
9
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Podsumowanie:
ToŜsamość znaczenia wyraŜenia Z
zaleŜy więc od jednoczesnego zajścia wszystkich następujących warunków:
- toŜsamości tego do czego Z się odnosi (obiektu, stanu rzeczy)
- toŜsamości metody rozstrzygania o poprawności uŜycia Z
- toŜsamości funkcji uŜycia Z
- zgodności zabarwienia emocjonalnego towarzyszącego uŜyciu Z
10
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Jednak toŜsamość znaczenia uŜytego przez dwie osoby tego samego wyraŜenia Z, nie
dowodzi tego, Ŝe obie osoby myślą to samo na temat Z lub na temat dotyczący
wypowiedzi o Z!
Paradoks: ([1], str. 26)
Słowa słuŜą ludziom do ukrywania ich myśli, uczuć, dąŜeń.
Wniosek Ajdukiewicza: ([1], str. 26)
Aby odgadnąć czyjeś myśli naleŜy bacznie obserwować czyny tego kogoś
a nie ograniczać się do słuchania jego wypowiedzi.
Ha, ha, ha ... wyborco mądry po szkodzie!
☺
11
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Stąd zwrot Ajdukiewicza w [1]:
„wyraŜenie przy pewnym swym znaczeniu”
12
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Język
Językiem nazywamy zbiór wyraŜeń wraz z dwoma rodzajami reguł: znaczeniowych i
składniowych.
Problem:
Jak się uczymy obcego języka?
Banalna odpowiedź:
Poznając jego słownik wraz z regułami znaczeniowymi i składniowymi.
13
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Język naturalny
Język sztuczny
Problem:
Czym się róŜnią?
Czy spontanicznością powstawania, rozwojem trwającym w czasie, otwartością,
ścisłością reguł znaczeniowych i składniowych?
14
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Poziomy języka
Jeśli język L1 słuŜy do opisu wyraŜeń języka L2, to powiemy, Ŝe L1 jest metajęzykiem
języka L2.
Języki mogą stanowić hierarchię, w której jeden język jest metajęzykiem innego
języka.
Językiem pierwszego stopnia (przedmiotowym) jest język, w którym wypowiadamy się
o rzeczywistości nas otaczającej (pozajęzykowej).
Językiem drugiego stopnia jest język, w którym wypowiadamy się o wypowiedziach
formułowanych w języku pierwszego stopnia.
Językiem (n+1) stopnia jest język, w którym wypowiadamy się o wypowiedziach
formułowanych w języku n stopnia.
15
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Język naturalny (np. polski) zawiera w sobie taką hierarchię (jest taką hierarchią), gdyŜ
naleŜy do niego kaŜde wyraŜenie sformułowane przy pomocy słów języka naturalnego
przy zachowaniu jego reguł składniowych, bez względu na stopień języka do którego
naleŜy.
Przykład
stopień
języka
język
przedmiotowy
język 2-go
stopnia
język 3-go
stopnia
język 4-go
stopnia
...itd.
zdanie w języku danego stopnia
Jan jest ospały.
„Jan jest ospały” jest krótkim zdaniem.
„„Jan jest ospały” jest krótkim zdaniem” jest zdaniem oznajmującym.
„„„Jan jest ospały” jest krótkim zdaniem” jest zdaniem
oznajmującym” jest zdaniem języka polskiego.
16
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Problem:
Jak się uczymy pierwszego w naszym Ŝyciu języka?
Brak banalnej odpowiedzi
Pytanie pomocnicze:
Ostensja (wskazywanie), czy definiowanie?
17
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Zdanie, wartość logiczna, sąd
Zdanie w sensie gramatycznym, to wyraŜenie o odpowiedniej strukturze.
Zdanie w sensie logicznym, to wyraŜenie posiadające wartość logiczną (np. prawdy lub
fałszu)
Uwaga:
Zdaniem w sensie logicznym najczęściej jest zdanie oznajmujące, ale moŜe być nim
takŜe czasownik, rzeczownik (np. poŜar), zdanie pytajne (w znaczeniu retorycznym).
18
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Przykłady wartości logicznych stosowanych w logikach formalnych:
1, P, T - prawda, truth (wszystkie logiki formalne, w tym klasyczna)
0, F - fałsz, falsehood (wszystkie logiki formalne, w tym klasyczna)
½ - dziś nieznana wartość logiczna, która w przyszłości zastąpiona zostanie przez
prawdę lub fałsz - wartość logiczna zdań orzekających o przyszłości
(trójwartościowa logika Łukasiewicza)
U - nieznana wartość logiczna, unknown (logika Kleenego)
N - bezsens, nonsens, nonsense (nie absurd!) (logika Bochwara)
liczby rzeczywiste (wymierne) z przedziału [0,1] - stopnie prawdy (logiki
rozmyte)
19
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Sąd jest to myśl, która zdaje sprawę z pewnego stanu rzeczy.
Moment asercji (moment przekonania), to psychologiczny element, który występuje w
sądach wydanych a nie występuje w sądach tylko pomyślanych.
Rodzaje sądów:
Sąd wydany (przekonanie) - przekonaniem danej osoby jest kaŜdy sąd, w który osoba
ta wierzy - jest do niego przekonana - wierzy w jego prawdziwość (silny moment
asercji).
Sąd tylko pomyślany (neutralny) - sądem tylko pomyślanym danej osoby jest kaŜdy
sąd, co do którego osoba ta nie jest przekonana - nie wierzy ani w jego prawdziwość,
ani w jego fałszywość (brak momentu asercji).
Przypuszczenie - przypuszczeniem danej osoby „Ŝe tak jest” jest kaŜdy sąd, dla
którego moment asercji dla tej osoby jest silniejszy dla sądu „Ŝe tak jest” niŜ dla sądu
„Ŝe tak nie jest”.
Wątpienie - wątpieniem danej osoby w to „Ŝe tak jest” jest kaŜdy sąd, dla którego
moment asercji dla tej osoby jest silniejszy dla sądu „Ŝe tak nie jest” niŜ dla sądu „Ŝe
tak jest”.
20
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Zatem, z definicji sądu i zdania w sensie logicznym wynika, Ŝe zdanie w sensie
logicznym wyraŜa sąd, czyli myśl odnoszącą się sprawozdawczo do jakiegoś stanu
rzeczy.
Innymi zdaniami, czyli tymi niebędącymi zdaniami w sensie logicznym, są zdania
które odnoszą się do jakiegoś stanu rzeczy pytająco, pragnąco, nakazująco, Ŝartobliwie
(humorystycznie). Reasumując, w wypowiedziach mogą wystąpić zdania oznajmujące,
pytajne, optatywne, rozkazujące, humorystyczne. Wszystkie zdania oznajmujące i
tylko te zdania mają wartość logiczną (Ajdukiewicz).
21
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Problem:
Jakie powinno być kryterium prawdy i fałszu?
Rodzaje kryteriów prawdy i fałszu:
klasyczne - prawdziwym jest sąd zgodny z rzeczywistością
koherencyjne - prawdziwym jest sąd zgodny (spójny, niesprzeczny) z innymi sądami
oczywistości (intuicyjne) - prawdziwym jest sąd, który wydaje się być oczywistym
(zgodność z normą transcendentalną, z której wynikają nakazy (normy), a więc i nasza
względem nich powinność - Rickert)
strukturalne (formalno-logiczne) - prawdziwość sądu wynika z budowy składniowej
zdania go wyraŜającego, moŜe teŜ być wypadkową prawdziwości i fałszywości innych
sądów
autorytetu - prawdziwym jest sąd wypowiedziany przez kogoś obdarzonego
autorytetem lub przez znawcę tematu (prestiŜowy ośrodek naukowy, ekspert z danej
dziedziny, wiarygodna gazeta/stacja tv)
zgody powszechnej - prawdziwym jest sąd podzielany przez większość ludzi
pragmatyczne - prawdziwym jest sąd, który jest poŜyteczny
22
Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
Dwie uwagi wykraczające poza kontekst prawniczy:
1. Dla kaŜdego powyŜszego kryterium prawdy istnieje sytuacja, w której rozsądnym
wydaje się być zastosowanie tego kryterium.
2. Dla kaŜdego powyŜszego kryterium prawdy istnieje sytuacja, w której rozsądnym
wydaje się być powstrzymanie się od zastosowania tego kryterium.
23