Irena Stypa

4
Ziemniak Polski 2015 nr 1
Nasiennictwo i odmianoznawstwo
ANALIZA STRUKTURY ODMIANOWEJ
NASIENNICTWA ZIEMNIAKA W POLSCE
W 2013 ROKU
mgr inż. Irena Stypa
IHAR – PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie
e-mail: [email protected]
Streszczenie
Zastosowano metodę porównawczo-opisową oraz porównań i analogii. Strukturę odmianową analizowano na przykładzie odmian o największym udziale w produkcji nasiennej Polski w latach 2012 i
2013. Odnotowano duży spadek powierzchni plantacji nasiennych. Zakwalifikowano polowo 4759 ha,
tj. 1,6% całkowitej powierzchni uprawy ziemniaka w Polsce. 66% ogólnej powierzchni nasiennej zajmuje 25 czołowych odmian o udziale w reprodukcji powyżej 1%. Odmiany jadalne stanowią 50%,
przeznaczone do przetwórstwa spożywczego 35% i skrobiowe 15%. Dominują na rynku nasiennym
(pow. 3%): wczesna Vineta, bardzo wczesne Denar i Lord oraz średnio wczesna Tajfun. Wzrastająca
liczba odmian zagranicznych, często nie zbadanych w naszych warunkach przyrodniczo-klimatycznych i niedostosowanych do lokalnych preferencji, powoduje rozdrobnienie produkcji i obrotów na
rynku nasiennym. W grupie tej przeważają odmiany jadalne o cechach podobnych do cech odmian
polskich.
Słowa kluczowe: odmiany ziemniaka, rynek nasienny w Polsce, struktura odmianowa, ziemniak
Ziemniak Polski 2015 nr 1
W
Polsce oprócz 122 odmian ziemniaka wpisanych w 2014 r. do krajowego rejestru (KR) od 1 maja
2004 mogą być uprawiane i reprodukowane
odmiany z listy Wspólnotowego Katalogu
Odmian Roślin Rolniczych (CCA). Katalog
ten tworzą odmiany zarejestrowane w poszczególnych krajach członkowskich UE.
Odmiany znajdujące się w CCA (1527 wg
danych z 2012 r.) są dopuszczone do obrotu
na całym terytorium Unii i w konsekwencji w
Polsce z roku na rok wzrasta ich liczba w
reprodukcji (www.coboru.pl). Świadczy to o
postępującej presji konkurencyjnej odmian
zagranicznych, wynikającej w szczególności
z dość agresywnego marketingu hodowli
niemieckich i holenderskich, co ma wpływ na
dużą rotację tych odmian i powoduje niekorzystne rozdrobnienie struktury odmianowej
w naszym kraju.
Dobór odmian w poszczególnych krajach i
regionach powinien być dostosowany do
lokalnych preferencji rynku, gdyż jest to
istotny czynnik, decydujący o efektywności
produkcji ziemniaków (Stypa, Chotkowski
2012). Walory odmian hodowli polskiej, mającej długą tradycję i osiągnięcia, uzasadniają podjęcie starań o odzyskanie przynajmniej
części utraconego na rzecz hodowli zagranicznych krajowego rynku nasiennego.
Celem opracowania jest analiza struktury
odmianowej nasiennictwa ziemniaka w Polsce oraz zwrócenie uwagi na podobieństwo
odmian polskich, pod względem specyficznych cech określających przydatność użyt-
5
kową, do odmian zagranicznych, również
tych z CCA. Porównanie cech użytkowych
może być pomocne przy doborze odmian w
poszczególnych regionach naszego kraju i
zachętą do tego, by mając do wyboru dwie
odmiany o podobnych cechach, polską i zagraniczną, i znając lokalne preferencje rynku, wybrać jednak odmianę polskiej hodowli.
Materiał i metody
W analizie zastosowano metodę porównawczo-opisową oraz porównań i analogii. Strukturę odmianową analizowano na przykładzie
odmian o największym udziale w produkcji
nasiennej Polski w latach 2012 i 2013
(www.piorin.gov.pl). Jako materiał źródłowy
wykorzystano zamieszczone na stronach
internetowych dane inspekcji nasiennej dotyczące wielkości zakwalifikowanej polowo
powierzchni plantacji nasiennych ziemniaka,
charakterystyki odmian zawarte w listach
opisowych odmian COBORU (www.coboru.
pl), katalogach krajowych i zagranicznych
odmian ziemniaka oraz we Wspólnotowym
Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (www.
europa.eu.int/eurlex/en/index).
Produkcja nasienna w Polsce
W 2013 r. odnotowano duży spadek powierzchni plantacji nasiennych ziemniaka.
Zakwalifikowano polowo 4759 ha, co stanowi
1,6% całkowitej powierzchni uprawy ziemniaka w Polsce. Liczba odmian reprodukowanych przekracza liczbę odmian zarejestrowanych o 1/3 (tab. 1).
Tabela 1
Udział odmian ziemniaka w nasiennictwie w 2013 roku
Dostawca, producent
materiałów nasiennych
Hodowla polska
Hodowla zagraniczna
(krajowy rejestr)
Hodowla zagraniczna
(katalog CCA)
Razem
69
Liczba odmian
w produkcji
nasiennej
61
Powierzchnia
reprodukcji
nasiennej (ha)
1599
53
31
1764
37,1
-
86
1396
29,3
122
178
4759
100
Liczba
odmian w KR
Struktura
(%)
33,6
Ziemniak Polski 2015 nr 1
6
Odmiany dominujące w reprodukcji
nasiennej. W Polsce 25 czołowych odmian
o najwyższym udziale w reprodukcji nasiennej (powyżej 1%) zajmuje 66% powierzchni
nasiennej. W tym skoncentrowanym areale
produkcji nasiennej (3147,3 ha) odmiany
jadalne stanowią 50% (tab. 2, 6), przeznaczone do przetwórstwa spożywczego 35%
(tab. 3, 5, 6) i skrobiowe 15% (tab. 4). Dominujące, o największym udziale w rynku nasiennym ziemniaka (powyżej 3%), i najważniejsze z grupy odmian jadalnych to: niemiecka wczesna Vineta, a następnie 3 odmiany polskiej hodowli – 2 bardzo wczesne
Denar i Lord oraz średnio wczesna Tajfun.
W przedziale tym, ale o nieco mniejszym
udziale (poniżej 3%), mieszczą się 3 odmia-
ny niemieckie: średnio wczesna Satina,
wczesna Bellarosa i średnio późna Jelly. W
tabeli 2 dobrą pozycję zajmują również 2
odmiany polskie – wczesna Owacja i średnio
wczesna Irga, zarejestrowana w 1987 r.
Każda z tych wyróżnionych odmian oprócz
bardzo dobrego smaku i wysokiej plenności
ma dobrą morfologię bulw: płytkie oczka i co
najmniej dobrą regularność kształtu. Odmiany te reprezentują różne typy kulinarne: AB
(miąższ o zwięzłej konsystencji i delikatnej
strukturze) – Denar, Lord i Vineta, B (miąższ
lekko mączysty, wilgotny, o dość zwięzłej
konsystencji) – Irga, Satina, Bellarosa i Jelly,
B-BC (miąższ lekko mączysty – Tajfun i
Owacja.
Tabela 2
Jadalne odmiany ziemniaka z KR, dostępne na rynku w sezonie 2013/2014,
o udziale w rynku przekraczającym 0,2% (zakwalifikowane w ocenie polowej)
Odmiana
Vineta
Denar
Lord
Tajfun
Satina
Bellarosa
Jelly
Owacja
Irga
Carrera
Dali
Miłek
Arielle
Impala
Cyprian
Sagitta
Oman
Michalina
Bryza
Gawin
Cekin
Bila
Ewelina
Viviana
Właściciel,
przedstawiciel
hodowcy
Europlant Niemcy
HZ Zamarte
HZ Zamarte
PMHZ Strzekęcino
Solana Niemcy
Europlant Niemcy
Europlant Niemcy
PMHZ Strzekęcino
PMHZ Strzekęcino
HZPC Holandia
HZPC Holandia
HZ Zamarte
Agrico Holandia
Agrico Holandia
PMHZ Strzekęcino
HZPC Holandia
HZ Zamarte
HZ Zamarte
PMHZ Strzekęcino
PMHZ Strzekęcino
PMHZ Strzekęcino
HZ Zamarte
Europlant Niemcy
Europlant Niemcy
Udział
w rynku (%)
Powierzchnia
nasienna (ha)
10,2
4,3
4,0
3,6
2,8
2,2
2,3
1,3
1,3
0,7
0,7
0,6
0,6
0,5
0,5
0,4
0,3
0,3
0,3
0,3
0,2
0,2
0,2
0,2
483,6
205,6
192,3
171,7
134,0
114,5
105,9
61,2
59,6
34,4
32,6
29,7
28,9
24,2
21,6
18,1
15,8
12,7
12,5
12,3
11,7
11,5
10,6
10,2
Wskaźnik wzrostu
powierzchni
nasiennej w 2013 r.
w porównaniu
z 2012 (2012 = 100)
80
84
76
89
79
101
101
59
83
69
57
93
45
49
64
89
56
211
125
39
54
72
36
127
Ziemniak Polski 2015 nr 1
7
Tabela 3
Odmiany ziemniaka z KR do przetwórstwa spożywczego,
dostępne na rynku w sezonie 2013/2014,
o udziale w rynku przekraczającym 0,2% (zakwalifikowane w ocenie polowej)
Właściciel,
przedstawiciel
hodowcy
Odmiana
Innovator
VR 808
Fresco
Asterix
Ramos
Courlan
Victoria
Udział
w rynku (%)
Powierzchnia
nasienna (ha)
9,0
0,9
0,8
0,4
0,4
0,4
0,2
426,5
41,1
40,0
19,3
17,7
17,5
11,0
HZPC
KWS Holandia
Agrico Holandia
HZPC Holandia
KWS Holandia
SASA Szkocja
HZPC Holandia
Wskaźnik wzrostu
powierzchni
nasiennej w 2013 r.
w porównaniu
z 2012 (2012 = 100)
97
37
105
156
233
56
85
Tabela 4
Skrobiowe odmiany ziemniaka z KR, dostępne na rynku w sezonie 2013/2014,
o udziale w rynku przekraczającym 0,2% (zakwalifikowane w ocenie polowej)
Odmiana
Kuba
Skawa
Harpun
Inwestor
Rudawa
Glada
Zuzanna
Jasia
Hinga
Pasja Pomorska
Pasat
Kuras
Cedron
Ikar
Właściciel,
przedstawiciel
hodowcy
HZ Zamarte
HZ Zamarte
PMHZ Strzekęcino
PMHZ Strzekęcino
HZ Zamarte
PMHZ Strzekęcino
Europlant Niemcy
HZ Zamarte
PMHZ Strzekęcino
PMHZ Strzekęcino
PMHZ Strzekęcino
Agrico Holandia
HZ Zamarte
PMHZ Strzekęcino
Następną grupę odmian czołowych, przydatnych na produkty smażone, głównie na
frytki lub chipsy, tworzą tylko odmiany zagraniczne. Są one akceptowane przez przemysł przetwórczy ze ściśle określoną technologią uprawy i specjalnymi parametrami co
do partii surowca i odmiany określonej w
umowie kontraktacyjnej. Dominującą odmianą z krajowego rejestru jest Innovator, o 9-proc. udziale w reprodukcji, a następnie
Hermes, Lady Rosetta i Saturna, niechronio-
Udział
w rynku
(%)
Powierzchnia
nasienna
(ha)
2,1
1,8
1,7
1,5
1,5
1,5
0,9
0,9
0,8
0,8
0,7
0,6
0,4
0,4
98,4
86,9
78,8
73,2
69,0
68,5
42,7
42,2
39,8
35,8
34,1
30,5
19,9
17,9
Wskaźnik wzrostu
powierzchni
nasiennej w 2013 r.
w porównaniu
z 2012 (2012 = 100)
84
116
138
196
121
125
148
74
97
187
52
317
224
99
ne prawem autorskim, o 2-3-proc. udziale w
rynku nasiennym (tab. 5). Również dużą
powierzchnię zajmuje Verdi, a w dalszej kolejności Markies, Omega i Albatros, która
została skreślona w roku 2013 z KR.
Tabela 4 przedstawia odmiany skrobiowe
mające najwyższy udział w rynku nasiennym. W tym sektorze dominują odmiany polskie wyróżniające się wysokim plonem skrobi: średnio wczesne Kuba, Harpun i Glada
oraz późne Skawa, Investor i Rudawa.
Ziemniak Polski 2015 nr 1
8
Tabela 5
Odmiany ziemniaka z CCA
o największym udziale w produkcji nasiennej w Polsce w 2013 r. – niechronione
Powierzchnia
(ha)
Udział
(%)
Hermes
142,6
3,0
Lady Rosetta
139,1
2,9
Saturna
110,4
2,3
Russet Burbank
22,0
0,45
Premiere
13,6
0,3
Odmiana
Przydatność użytkowa
przetwórstwo – chipsy, średnio
wczesna do średnio późnej
przetwórstwo – chipsy, średnio
wczesna
przetwórstwo – chipsy, średnio
wczesna do średnio późnej
przetwórstwo – frytki, średnio
wczesna do średnio późnej
przetwórstwo – frytki, chipsy,
bardzo wczesna do wczesnej
Typ
kulinarny*
BC
C
BC
CD
BC
* typ kulinarny BC (pośredni – ogólnoużytkowy do mączystego), C (mączysty), CD (pośredni – mączysty do bardzo mączystego)
Odmiany z katalogu wspólnotowego.
W tabeli 6 wymieniono odmiany z katalogów
wspólnotowych o udziale w powierzchni reprodukcji nasiennej od 0,2 do 2,6%, z podziałem na dystrybutorów (dostawców) materiałów rozmnożeniowych. W ogólnej liczbie
tych odmian najwięcej jest jadalnych – 16,
następnie przydatnych do przetwórstwa na
frytki i chipsy – 8 i tylko jedna odmiana skrobiowa. Wśród jadalnych kreacji najwięcej ma
krótki okres wegetacji (7 bardzo wczesnych,
4 wczesne), pozostałe 5 to odmiany średnio
wczesne. W tym przedziale przydatności
użytkowej dominują odmiany w typie kulinarnym B, ogólnoużytkowym (7 odmian) i pośrednim AB, sałatkowym do ogólnoużytkowego (6 odmian), pozostałe 3 są w typie
pośrednim BC, od ogólnoużytkowego do
lekko mączystego.
Tabela 6
Odmiany z CCA o największym udziale w produkcji nasiennej w Polsce w 2013 r.
Odmiana
Powierzchnia
(ha)
Udział
(%)
Przydatność użytkowa
Właściciel Solana Polska Sp. z o.o.
Verdi
122,0
2,6
przetwórstwo – chipsy, śr. wczesna
Primadonna
24,2
0,5
jadalna, wczesna
Lilly
21,9
0,45 jadalna, śr. wczesna
Natascha
21,1
0,4
jadalna, wczesna
Red Lady
13,4
0,3
jadalna, śr. wczesna
Arcona
10,0
0,2
jadalna, bardzo wczesna
Właściciel Agrico Polska Sp. z o.o.
Markies
92,8
1,9
przetwórstwo – frytki, późna
Agata
27,8
0,6
jadalna, bardzo wczesna
Riviera
27,3
0,6
jadalna, bardzo wczesna
Madeleine
19,7
0,4
jadalna, wczesna do śr. wczesnej
Arsenal
11,9
0,25 przetwórstwo – frytki, późna
Właściciel Europlant Handel Ziemniakami Sp. z o.o.
Omega
56,7
1,2
przetwórstwo – chipsy, śr. wczesna
Nandina
18,1
0,4
jadalna, bardzo wczesna
Eurostarch
14,0
0,3
skrobiowa, śr. późna do późnej
Typ
kulinarny
BC
B
BC
B
B
B
BC
AB
AB
AB
BC
BC
B
-
Ziemniak Polski 2015 nr 1
Odmiana
Powierzchnia
(ha)
Udział
(%)
Colette
12,5
0,25
Red Fantasy
10,5
0,2
Właściciel Norika Polska Sp. z o.o.
Albatros
54,0
1,1
Gala
46,0
1,0
Kiebitz
14,7
0,7
Przydatność użytkowa
jadalna, bardzo wczesna
jadalna, śr. wczesna
przetwórstwo – chipsy, śr. wczesna
jadalna, wczesna
przetwórstwo – chipsy, wczesna do śr.
wczesnej
przetwórstwo – chipsy, śr. wczesna
Pirol
12,5
0,25
Właściciel HZPC Polska Sp. z o.o.
Taurus
34,2
0,7
przetwórstwo – chipsy, śr. wczesna
Volumia
15,9
0,3
jadalna, bardzo wczesna
Bellini
12,4
0,25 jadalna, śr. wczesna do śr. późnej
Właściciel Nasiennictwo Bałtyckie Sp. z o.o.
Melody
41,6
0,9
jadalna, średnio wczesna
Właściciel KWS Polska Sp. z o.o.
Inova
11,1
0,2
jadalna, bardzo wczesna do wczesnej
9
Typ
kulinarny
AB
B
C
B
BC
BC
BC
AB
BC
BC
AB
* typ kulinarny: AB (pośredni – sałatkowy do ogólnoużytkowego); B (ogólnoużytkowy)
Podsumowanie
1. W Polsce 66% ogólnej powierzchni nasiennej zajmuje 25 czołowych odmian o
udziale w reprodukcji powyżej 1%. Odmiany
jadalne zajmują 50% tego areału.
2. Wzrastająca liczba zagranicznych odmian
ziemniaka, często nie zbadanych w naszych
warunkach przyrodniczo-klimatycznych i
niedostosowanych do lokalnych preferencji
rynku, powoduje rozdrobnienie produkcji i
obrotów na rynku nasiennym. W grupie tej
przeważają odmiany jadalne przeznaczone
do bezpośredniej konsumpcji, o cechach
podobnych do cech odmian polskich.
Literatura
1. Chotkowski J., Wróbel S., Rembeza J., Lenartowicz T. 2007. Polski katalog odmian ziemniaka. Wyd.
Wieś Jutra Warszawa; 2. Lenartowicz T. 2013. Ziemniak. [W:] Lista opisowa odmian. Rośliny rolnicze.
COBORU Słupia Wielka: 73-111; 3. Lubecka-Ziębińska J., Janiak W. 2011. Ziemniak. [W:] Lista opisowa odmian. Rośliny rolnicze. Cz. 2. COBORU Słupia
Wielka: 51-84; 4. Stypa I., Chotkowski J. 2012. Kryteria doboru odmian ziemniaka do produkcji i użytkowania. [W:] Produkcja i rynek ziemniaka. Red. nauk. J.
Chotkowski. Wyd. Wieś Jutra Warszawa: 89-100;
5. Żalejko K. 2014. Bank informacji o sprzedaży sadzeniaków jesień 2013/wiosna 2014. – Ziemn. Pol. 1:
46-52