MSZ - Collegium Medicum

Transkrypt

E FAC U
LT
A
A
ATIS JAGI
EL
SIT
ER
GI
I M ED I C I U N
IV
.M
EDICAE C
SM
OL
A
.D
LE
I CA
TE
N
LO
T
DA
CC
N
U
CLXI V F
Małgorzata Schlegel-Zawadzka
Zakład śywienia Człowieka
Instytut Zdrowia Publicznego
Wydział Ochrony Zdrowia
Collegium Medicum UJ
Ul. Grzegórzecka 20,
31-531 Kraków,
tel 012-431-26-97
Genom a Ŝywienie, aktywność fizyczna
MSZ
Jesteśmy róŜni ....
Nadwaga:
Picie alkoholu:
Palacz:
Aktywność ruchowa:
Zdrowa dieta:
Tak
Tak
Tak
Brak
Brak
Ostatnia praca: Premier Wielkiej
Brytanii w wieku 80 lat
Umarł – 90 lat
Gill-Garrison, 2005
MSZ
Jesteśmy róŜni ....
Jim Fixx
Author: The Complete Book
of Running
Umarł, atak serca – 52 lata
Gill-Garrison, 2005
MSZ
Cogito ergo sum.
(Myślę, więc jestem)
Kartezjusz (1596-1650)
Geny zakreślają moŜliwości poznania.
Nasze ego (człowieczeństwo i nasza toŜsamość)
zakodowana w sekwencji par nukleotydów.
Wiek XX – wiek genu - genetyki
Wiek XXI – wiek genomu - genomiki
MSZ
ZDROWIE
Stan pełnego dobrostanu
fizycznego
psychicznego
i społecznego,
a nie tylko brak choroby lub kalectwa.
UDZIAŁ CZYNNIKÓW DECYDUJĄCYCH
O ZDROWIU CZŁOWIEKA WG WHO
10,0%
Styl Ŝycia
20,0%
Środowiska
50,0%
20,0%
optymalizacja stresu
odpowiednio zbilansowana
dieta,
uprawianie sportu,
właściwy odpoczynek
Czynniki
genetyczne
Opieka
zdrowotna
MSZ
Czynniki mające wpływ na zdrowie, które przychodzą pierwsze na myśl
Konsumentom.
Cogent Research
58%
Dieta i Ŝywienie
40%
Aktywność ruchowa
13%
9%
8%
8%
7%
6%
4%
2%
Ogólne zachowania
Waga i otyłość
Pogląd na świat/stan umysłowy
Stres
Palenie papierosów
Czynniki środowiskowe
Dostęp do dobrej opieki zdrowotnej
Leki/picie alkoholu
0
10
20
30
40
50
60
70
Które – jeden lub dwa czynniki moŜesz wskazać, jako mające największy wpływ
na osoby?
MSZ
1910 – wprowadzenie nazwy gen – abstrakcyjna jednostka dziedziczenia
odpowiedzialna za pojedynczą cechę.
Chromosom – „ciałko barwiące”.
Całe DNA zawarte w jądrze ludzkiej komórki (czyli ludzki genom) ma
półtora metra długości.
MSZ
Podwójna helisa nici DNA
MSZ
Kariotypy
męŜczyzna
23 pary chromosomów męŜczyzny
kobieta
MSZ
MSZ
Istoty ludzkie są w 99,99% takie same, ale mogą rozwijać
podobne (choroby) fenotypy.
Muller, 2005
Mendel G. Versuche über Pflanzen-Hybriden. Verhandlungen des
naturforschenden Vereines, Abhandlungen, Brünn 4, 3-47 (1866).
Wydanie polskie 1915 r. – Badania mieszańców ...
MSZ
WATSON James D., CRICK Francis H.
Molecular structure of nucleic acids; a structure for deoxyribose
nucleic acid. Nature. 1953 Apr 25;171(4356):737-8.
Genetical implications of the structure of deoxyribonucleic acid.
Nature. 1953 May 30;171(4361):964-7.
The structure of DNA. Cold Spring Harb. Symp. Quant Biol.
1953;18:123-31.
MSZ
Marshall Nirenberg, Har Gobind Khorana,
Robert Holley – złamanie kodu genetycznego
kaŜda trójka zasad RNA koduje jeden aminokwas
Frederick Sanger, Allan Maxam, Walter Gilbert –
rozwój metod sekwencjonowania DNA
GenBank
MSZ
Zlokalizowanie pierwszego genu
odpowiedzialnego za dziedziczenie
choroby pląsawica Huntingtona.
MSZ
Koordynacja:
U.S. Department of Energy,
National Institutes of Health.
Planowany początkowo na 15 lat.
Koszt zakładany – 3 mld $.
Rzeczywisty koszt w 2003 r. – 2,7 mld $.
Udziałowcy:
20 naukowych ośrodków z:
Chin,
Francji,
Niemiec,
USA,
Wielkiej Brytanii
MSZ
The Human Genome Program of the U.S. Department of Energy Office of Science funds this suite of Web sites
New Featuring
Gene
Gateway
tools for
exploring
the sequence
Welcome! Explore this
site for information about
the Human Genome Project (1990-2003).
MSZ
Cele projektu
Identyfikacja – wszystkich 20 tys. – 25 tys. genów w DNA człowieka.
Oznaczenie sekwencji 3 miliardów par zasad tworzących DNA
człowieka.
Zgromadzenie tych informacji w formie bazy danych.
Ulepszenie narzędzi potrzebnych do analizy danych.
Transfer pokrewnych technologii do sektora prywatnego.
Zwrócenie uwagi na problemy etyczne, prawne i socjalne jakie mogą
powstać w wyniku projektu.
Wynik badań – 4 „a”
Accurate – dokładny, pozbawiony błędów – bezbłędność 99,99%.
Assembled – właściwie zmontowany – badania róŜnych fragmentów
DNA ponownie potem łączone.
Affordable – przynoszący poŜytek, stworzenie nowych technologii.
Accessible – bezpłatna baza danych z opisem produktu dostępna dla
kaŜdego przez 24 h.
MSZ
2001
Pierwsza wersja genomu człowieka
1999
Chromosom 22
MSZ
Nature, 2001, 409, 15 February 934-941.
MSZ
Celera Genomica została załoŜona przez
Applera Corporation i dr J. Craig Venter’a,
z pierwotną misją zsekwencjonowania i
skompletowania genomu człowieka w ciągu 3 lat
Marzec 2000 Drosophila (muszka owocowa) opublikowanie sekwencji
genomu wspólnie z Berkeley Drosophila Genome Project.
Czerwiec 2000 – pierwszy projekt genomu człowieka.
MSZ
To, Ŝe kogoś znasz,
jest waŜniejsze od
tego, co umiesz.
(551-479 p.n.e.)
MSZ
Bromatogenomika
– broma [gr.] - Ŝywność
– genomika – opisywanie całych
zestawów genów
śywność – jakość Ŝywności
składniki naturalnie występujące
składniki celowo dodane
zanieczyszczenia
procesy technologiczne
GMO – Ŝywność genetycznie
modyfikowana – GIS genetic
improved subjects
MSZ
Nutrigenomika
- nutri – od nutrition – Ŝywienie
- genomika
nie jest akcentowana Ŝywność
jako produkt spoŜywczy poddany
procesowi technologicznemu
Nutrigenomika – badania na poziomie –
komórki
tkanki
organizmu
Pytanie: jak Ŝywienie zmienia
homeostazę organizmu?
MSZ
US Department of Agriculture
The Times 20 październik 2005
Strategie genomiczne
1) Podejście tradycyjne – poszukiwanie
specyficznych genów i białek, których
ekspresja jest pod wpływem składników
odŜywczych;
narzędzia metabolomiki, transkryptomiki,
proteomiki
Modele zwierząt transgenicznych, linie
komórkowe.
Szczegółowe informacje na poziomie
cząsteczkowym o interakcji pomiędzy
Ŝywieniem a genomem.
MSZ
Strategie genomiczne
2) Podejście biologii systemowej – bardziej
teoretyczne spojrzenie.
Skatalogowanie genów, białek i metabolitów
odpowiadających składnikom odŜywczym i
Ŝywieniu; mogą one być wczesnymi
cząsteczkowymi biomarkerami zaburzeń w
homeostazie wywołanej przez składniki
pokarmowe.
Takie podejście waŜniejsze dla Ŝywienia
człowieka, ale trudniejsza – dostęp do
tkanek zdrowych osobników. MoŜliwość
analizy porównawczej.
MSZ
Bariera w identyfikacji cząsteczkowych
biomarkerów u ludzi – brak dostępności do
tkanek ludzi zdrowych.
Krew – łatwo dostępna.
Badania microarray - ludzkie limfocyty.
Limfochipy – diagnostyka medyczna.
Składniki odŜywcze – słabe sygnały,
ale długodziałające.
MSZ
SNPs – single nucleotide polymorphism zróŜnicowanie w zapotrzebowaniu na
składniki odŜywcze
Badania poziomu cholesterolu HDL i LDL;
zaburzenia w zapotrzebowaniu na kwas
foliowy.
ZróŜnicowanie jednostek chorobowych:
monogeniczne i poligeniczne:
fenyloketonuria, cukrzyca/otyłość,
cukrzyca
MSZ
MSZ
Przekarmienie = Geny + Kalorie + Styl zycia...?
Muller, 2005
to nie jest prosty problem
Zastosowania nutrigenomiki
Gill-Garrison, 2005
Wahadło zdrowia.
Determinanty ryzyka choroby niedokrwiennej serca i raka
‘WraŜliwe’
geny
‘Ochronne’
geny
Złe odŜywianie
podczas Ŝycia
płodowego
Dobre odŜywianie podczas Ŝycia płodowego
Wysokie czynniki ryzyka
w stylu Ŝycia
Zdrowy
styl Ŝycia
Czas
MSZ
Nutrigenomika – droga w kierunku spersonifikowanej diety?
Optymalne Ŝywienie
Indywidualny genotyp
UŜytkowany fenotyp
Poprawa
Zdrowia
Utrzymywanie
Muller, 2005
Styl Ŝycia
Jedz odpowiednio do swojego genotypu
Frank Desiere, 2005
Fairweather-Tait, 2005
OTYŁOŚĆ GŁÓWNY śYWIENIOWY PROBLEM
W KRAJACH ROZWINIĘTYCH
Jaki jest powód?
Czynniki środowiskowe: nadmierne spoŜycie Ŝywności
mniejsza aktywność fizyczna
styl Ŝycia
śywienie w okresie rozwoju?
Specyficzna składniki Ŝywności?
Wewnętrzne czynniki: geny
Więcej niŜ 430 genów i rejonów w chromosomach jest
łączonych z fenotypem otyłości u ludzi.
Prawie
100
genów jest odpowiedzialnych
wprost za otyłość
http://obesity gene.pbrc.edu
Leptyna w Ŝołądku człowieka - immunohistochemia
Pallou, 2005
Pacjent poszczący
Pacjent, który nie pości
Utrzymanie masy ciała
SpoŜycie Ŝywności
Wydatek energetyczny
Metabolizm podstawowy
Termogeneza
Aktywnośc
Dieta kafeteryjna pociąga za sobą adaptację do termogenezy
m.in.
Boczek
Cukierki
Mleko z 20% zawartości cukru
Sery
Ciasteczka
Pallou, 2005
Pallou, 2005
śywność i termogeneza
Składniki Ŝywności wzmagające adrenergiczną stymulację
Termogenezy i lipolizy
- stymulacja uwalniania NE z zakończeń sympatycznych
(efedryna)
- hamowanie degradacji pozakomórkowej NA
(katechiny w zielonej herbacie)
- hamowanie fosfdiesterazy cAMP
(kafeina, teofilinma, teobromina)
Niektóre składniki przypraw (kapsaicyna) i imbir
podwyŜszają termogenezę (wzrost zuŜycia O2)
Składniki podwyŜszające zdolność termogenezy:
indukcja UCPs ekspresji i funkcji – karotenoidy, PUFA,
MCFA
Pallou, 2005
Epidemia cukrzycy 2003-2005
Marju Orho-Melander, 2005
Wprowadzenie intensywnego stylu Ŝycia obniŜa częstość
i ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2
u osób z wysokim ryzykiem
Odpowiedź organizmu na zmianę diety mierzona jako
stęŜenie lipidów we krwi jest róŜna
Cukrzyca typu 2 – genetyka 2005
Monogeniczna postać cukrzycy typu 2 –
1 gen wywołuje cukrzycę
Wielkość
efektu
na gen
Najczęstszy typ cukrzycy typu 2
wiele genów o słabym efekcie działania
podwyŜsza ryzyko wystąpienia
Liczba genów mających udział w powstaniu cukrzycy
Cukrzyca typu 2
NOWA DEFINICJA ZESPOŁU METABOLICZNEGO WEDŁUG
INTERNATIONAL DIABETES FEDERATION (IDF)
U osoby z ZM muszą występować:
Otyłość centralna – zdefiniowana jako obwód w talii > 94 cm u Europejczyków i
> 80 cm u Europejek (dla innych grup etnicznych – odpowiednie
wartości)
oraz 2 z 4 następujących czynników:
zwiększone stęŜenie triglicerydów: > 150 mg/dl (1,7 mmol/l) lub leczenie tego
zaburzenia lipidowego
zmniejszenie stęŜenia cholesterolu HDL: < 40 mg/dl (1,0 mm0l/l) u męŜczyzn i
< 50 mg/dl (1,3 mmol/l) u kobiet lub leczenie tego zaburzenia
lipidowego
podwyŜszone ciśnienie tętnicze: skurczowe > 130 mm Hg lub rozkurczowe
> 85 mm Hg lub leczenie rozpoznanego wcześniej nadciśnienia
tętniczego
zwiększone stęŜenie glukozy na czczo (FPG) > 100 mg/dl (5,6 mmol/l) lub
wcześniej rozpoznana cukrzyca typu 2
Jeśli FPG wynosi > 5,6 mmol/l (100 mg/dl) zdecydowanie zaleca się wykonanie
doustnego testu obciąŜenia glukozą, ale nie jest on konieczny do rozpoznania
Zespołu metabolicznego
Geny związane z cukrzycą typu 2 i zespołem metabolicznym a
umieralność z powodu chorób serca
GYS1 i APOE
Czynniki ryzyka – umieralność z powodu choroby niedokrwiennej serca
polimorfizm GYS1 XbaI (CT/TT) u męŜczyzn
Czynniki ryzyka – umieralność z powodu choroby niedokrwiennej serca
Ryzyko APOE – kombinacja genowa u kobiet
Czy moŜemy zapobiec cukrzycy typu 2 przez zmianę
stylu Ŝycia?
TAK
Czy mamy dowody na to, Ŝe określając SNPs moŜemy
przewidzieć wystąpienie cukrzycy typu 2/zespołu
metabolicznego/śmierci z powodu chorób krąŜenia?
TAK
Czy mamy dowody na to, Ŝe SNPs modulują indywidualną
odpowiedź na dietę?
TAK
Produkty roślinne bogate w składniki mające
wpływ na geny człowieka
Roślina
Herbata
Gen
HER-2
Funkcja genu
Stymulacja
wzrostu
komórek
Działanie długofalowe
Zmniejsza aktywność
genu w komórkach
rakowych
Zielona herbata wycisza geny
sprzyjające rozwojowi raka
jajnika poprzez zmniejszenie
aktywności genu HER-2
MSZ
Roślina
Czosnek
Gen
Zespół genów
Funkcja genu
Regulacja
enzymów fazy I
ObniŜenie aktywności
działania enzymów –
wolniejsze tworzenie
produktów przemiany
– obniŜenie
rakotwórczego
działania
Substancje chemiczne z czosnku mają
wpływ poprzez geny na enzymy fazy I.
ObniŜają ich aktywność. Efektem
działania jest wolniejsze tworzenie produktów
przemiany – obniŜenie rakotwórczego działania
MSZ
Roślina
Gen
GST
Brokuły
Funkcja genu
Produkcja silnego
przeciwutleniacza
glutationu
Zespół genów Regulacja
enzymów fazy II
Zwiększenie ilości
glutationu zapobiega
zwyrodnieniu tętnic
Zwiększenie
aktywności enzymów
II fazy
Związki zawarte w
brokułach stymulują geny
odpowiedzialne za
produkcję glutationowej stransferazy (GST).
MSZ
Roślina
Soja
Gen
m.in. P53
(ogółem 123
geny)
Funkcja genu
Niszczenie
zmutowanych
komórek
MSZ
Zwiększona
aktywność genu
hamuje powstawanie
nowotworu
Zawarte w soi białko lunazyna podwyŜsza
aktywność 123 genów w gruczole krokowym,
hamując wzrost nowotworu i zapoczątkowują
proces naprawy uszkodzonego DNA.
Roślina
Kurkumina
Gen
Cox-2
Funkcja genu
Udział w stanach Pozwala zapobiegać
powstawaniu raka
zapalnych
jelita grubego,
chorobie Alzheimera
Kurkumina znajduje się w
przyprawie curry wycisza geny
odpowiedzialne za stany zapalne.
Przeciwdziała powstaniu betaamyloidu w chorobie Alzheimera.
MSZ
Jeśli coś wiesz, przyznaj,
Ŝe wiesz. Gdy zaś czegoś
nie wiesz, przyznaj, Ŝe nie
wiesz. Oto prawdziwa
wiedza.
Konfucjusz
(551-479 p.n.e.)
MSZ
Nutrigenomika
badanie charakterystycznych zróŜnicowań transkrypcji
sprowadza się do:
- ścieŜek sygnałowych
- czynników jądrowej transkrypcji
- mechanizmów metabolizmu regulacji składników
odŜywczych
Model
-kultura komórkowa
-mysz transgeniczna
-organizm człowieka
+/odŜywianie
bioaktywne
Analiza
-transkryptomika
-proteomika
-metabolomika
Biomarkery
Cele, obiekty
Bioaktywne
składniki
Biologia układów
badanie kompleksowych zmian w złoŜonych parametrach
sprowadza się do:
- dynamicznego opisu zakłóceń homeostazy
- badania wczesnych róŜnorodnych prewencyjnych
biomarkerów
- przyłącza nutrigenomikę do fizjologii Ŝywienia
MSZ
Bioaktywne
komponenty
Ŝywności
N
U
T
R
I
G
E
N
O
M
I
K
A
Nutrigenetyka
Epigenomika
Ŝywieniowa
Transkryptomika
Ŝywieniowa
Proteomika
Nutrigenetyka,
epigenomika
Ŝywieniowa,
transkryptomika
Ŝywieniowa,
proteomika, metabolomika
są niezbędne do zrozumienia
roli Ŝywienia w karcinogenezie.
Metabolomika
DNA
RNA
Białko
Metabolit
K
A
R
C
I
N
O
G
E
N
E
Z
A
MSZ
Kombinacja molekularnego spojrzenia na Ŝywienie i nutrigenomiki
MSZ
Stan
zdrowia i choroby
Genom
człowieka
Ekspresja genów
&
odpowiedź metaboliczna
Zapotrzebowanie
na składniki
odŜywcze
Czynniki
środowiskowe
SpoŜycie
składników
odŜywczych
Interakcja pomiędzy genomem człowieka i Ŝywieniem.
MSZ
Pro-karcinogen
Karcinogen
Błędy
transkrypcji i mitozy
Wolne rodniki
Uszkodzenie genomu
Apoptoza
- mutacje
- metylacje odbiegające od
normy
- uszkodzenia chromosomów
- skrócenie telomerów
Wstrzymanie
cyklu komórkowego
Naprawa
DNA
Nowotwory mogą wzrastać jeśli uszkodzenie genomu nie zostanie naprawione.
Na wszystkie te procesy moŜe wpływać Ŝywienie.
MSZ
Wybrane składniki bioaktywne, które mogą oddziaływać
na komórki nowotworowe i ich zachowanie
Klasa
Bioaktywny składnik
Źródło Ŝywieniowe
Witaminy
Witamina D
Kwas foliowy
Witamina A
Witamina E
Witamina C
Produkty mleczne
Warzywa
Warzywa
Oleje roślinne
Warzywa, owoce
Składniki mineralne
Wapń
Selen
Cynk
Produkty mleczne, warzywa
Ziarna zbóŜ, mięso, ryby
Mięso, warzywa
Karotenoidy
Likopen
Luteina
beta-karoten
Pomidory
Warzywa ciemnozielone
Warzywa pomarańczowo-Ŝółte
Flawonoidy
Genisteina
Rezweratrol
Kwercetyna
Soja i produkty sojowe
Winogrona i czerwone wino
Warzywa, owoce
Siarka organiczna
Allyl sulfur
Diallyl sulphide
Cebula i jej rodzina
Czosnek
Izotiocyjaniany
Izotiocyjanian allylu
sulforfan
Kapusta
Brokuły
Kwasy fenolowe
Kurkumina
Kwas chlorogenowy
Curry, mustard
Owoce, kawa, soja
MSZ
Przykładowe geny analizowane w badaniach nad wpływem diety
na czynniki genetyczne lub w innych badaniach Ŝywieniowych.
Problem/związek
Gen
OMIM
Lipidy, dieta, palenie, płeć
Apolipoproteina–A1
107680
Lipidy, dieta, płeć
Apolipoproteina–A4
Apolipoproteina–Ab
107690
107730
Receptor LDL
606945
Dehydrogenaza alkoholowa-3
103730
Lipaza wątrobowa
151670
Lipidy, dieta
Akohol
Dieta
MSZ
Przykłady interakcji dieta – geny.
Dieta
Gen
Aa1:Acr
Genotyp
Ya1:Ycr
Cyclin MCS2
N-Ras
2,7
CYP27 (hydroksylaza
sterolu)
0,4
Aa1:Ya1
Acr:Ycr
0,4
0,3
0,1
Beta-łańcuchowa
syntaza adenozyno
trifosforanu
6,7
Genotyp
Dieta
3,2
Dieta w 1
genotypie
Receptor interleukiny-6
Kinaza-2 janus
Regulacja
3,4
0,4
Genotyp w
1 diecie
10,4
Genotyp x
środowisko
0,2
Genotyp x
środowisko
A – agouti (A/a) mysz; Aa1:Acr, stosunek ekspresji genów w wątrobie z myszy agouti karmionej 100% kalorii podzielona przez ich ekspresję u agouti myszy karmionych dietą
70% kalorii; cr, ograniczenie kalorii (70% kalorii); Y; obese yellow myszy (Avy/A) myszy karmione ad libitum.
MSZ
Wpływ róŜnych dawek witaminy C na metabolizm w organizmie świnek
morskich rasy Hartley, u których rozwija się stan zapalny stawów i kości
w okresie ich Ŝycia. Wyniki analizy wieloczynnikowej spektrum NMR
składników moczu po usunięciu róŜnych egzo- i endogennych metabolitów
witaminy C.
MSZ
MSZ
Określenie optymalnego stęŜenia mikroskładnika
odŜywczego potrzebnego do stabilności genomu:
badania in vitro
Limfocyty, fibroblasty, komórki macierzyste
Dawka-odpowiedź dla kaŜdego składnika odŜywczego stosując
wyczerpujące oznaczenia CBMN w celu pomiaru linii bazowej
stabilności genomu i wydolności naprawy DNA
Optymalne stęŜenie mikroskładników odŜywczych dla
stabilności genomu
CBMN – oznaczenie blokowania cytokinezy mikrojądra.
Dawka – odpowiedź – wyznaczenie waŜne dla szacowania cytotoksyczności.
MSZ
Określenie normy Ŝywienia dla stabilności genomu:
badania in vivo
Identyfikacja populacji wysokiego ryzyka
(np. jednostki z wysokim stosunkiem uszkodzeń DNA i/lub
posiadający niewydolny mechanizm naprawy DNA)
Kontrola-placebo interwencja z podwyŜszonymi dawkami powyŜej
wydłuŜonego okresu czasu, zaleŜna od stopnia obrotu metabolicznego
w badanej tkance (np. 3 tygodnie dla komórek policzkowych)
Oznaczenie uszkodzeń genomu stosując biomarkery uszkodzenia
komplementarnego DNA w celu zidentyfikowania dawki mikroskładnika
odŜywczego, dla którego określona jest osiągana stabilność genomu
MSZ
How the genomics be a global
solution to diseases caused by
unhealthy foods, when most people
have no access to sophisticated
health care?
MSZ
Piśmiennictwo
http://ornl.gov/sci/techresources/Human_Genome/
http://www.ncbi.nlm.mih.gov/
Cousins R,J,, Blanchard R.K., Moore J.B., Cui L., Green C.L., Liuzzi J.P., Cao J., Bobo J.A. Regulation of zinc
metabolism and genomic outcomes. J. Nutr. 2003, 133, 1521S-1526S.
Davis C.D., Milner J. Frontiers in nutrigenomics, metabolomics and cancer prevention. Mutat. Res. 2004, 551, 51-64.
Fenech M. Nutritional treatment of genome instability: a paradigm shift in disease prevention and in the setting of
recommended dietary allowances. Nutr. Res. Rev. 2003, 16, 109-122.
Green M.R., van der Ouderaa F. Nutrigenetics: where next for the foods industry. Pharmacogenomics J. 2003, 3, 191193.
Kaput J. Diet-disease gene interactions. Nutrition 2004, 20, 26-31.
Kaput J., Rodriguez R.I. Nutritional genomics: the next frontier in the postgenomic era. Physiol. Genomics 2004, 16, 166177.
Kornman K.S., Martha P.M., Duff G.W. Genetic variations and inflammation: a practical nutrigenomics opportunity.
Nutrition 2004, 20, 44-49.
Mathers J.C. The biological revolution – towards a mechanistic understanding of the impact of diet on cancer risk. Mutat.
Res. 2004, 551, 43-49.
Milner J.A. Incorporating basic nutrition science into Health interventions for cancer prevention. J. Nutr. 2003, 133,
3820S-3826S.
Milner J.A. Molecular targets for bioactive food components. J. Nutr. 2004, 134, 2492S-2498S.
Muller M., Kersten S. Nutrigenomics: goals and strategies. Nature Rev. 2003, 4, 315-322.
Van Ommen B. Nutrigenomics: exploiting systems biology in the nutrition and health arenas. Nutrition, 2004, 20, 4-8.
Ordovas J.M., Corella D. Nutritional genomics. Ann. Rev. Genomics Hum. Genet. 2004, 5, 71-118.
Roche H.M. Dietary lipids and gene expression. Biochem. Soc. Transac. 2004, 32, 6, 999-1002.
Swanson K.S., Schook L.B., Fahey G.C. Jr. Nutritional genomics: implications for companion animals. J. Nutr. 2003, 133,
3033-3040.
MSZ
Zespół Szkół Gastronomicznych w Nawojowej im. Wincentego Witosa
MSZ

MSZ - Collegium Medicum

Transkrypt

Podobne dokumenty