Plik - Akademia Pomorska w Słupsku

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 3 • 2006
PARK PODWORSKI W BORZĘCINIE JAKO OBIEKT
EDUKACJI PRZYRODNICZEJ
EX-MANOR PARK IN BORZĘCINO AS THE OBJECT
OF THE NATURAL EDUCATION
Anna Kreft, Kamila Wysocka
Akademia Pomorska
Zakład Botaniki i Genetyki
Instytut Biologii i Ochrony Środowiska
ul. Arciszewskiego 22b, 76-200 Słupsk
e-mail: [email protected]
ABSTRACT
The role of educational natural path on the area of ex-manor park in Borzęcino is
presented in the article. The path consists of 10 stops. The marked natural path in
the area of the ex-manor park in Borzęcino shows interesting plant communities, the
native trees of remarkable sizes (Quercus robur L., Tilia cordata Mill.) and the foreign origin taxa (Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco, Abies concolor (Gordon et
Glend.) Lindl. ex Hildebr.). The following trees, localised on the route of natural
path: three specimens of Quercus robur L. with the perimeter of 515 cm, 495 cm and
436 cm should be recognized as nature monuments.
Słowa kluczowe: park podworski, dendroflora, pomnik przyrody, ścieżka przyrodnicza
Key words: ex-manor park, dendroflora, nature monument, natural path
WPROWADZENIE
Edukacja przyrodnicza odgrywa obecnie ważną rolę, dlatego powinna stać się
koniecznym elementem świadomości każdego człowieka. Wiedzę przyrodniczą należy najpierw zdobyć, następnie utrwalać ją i stale poszerzać swoje wiadomości
i umiejętności. Trzeba także nauczyć się tę wiedzę stosować w każdej sytuacji.
Edukacja ekologiczna pojawia się na wszystkich poziomach kształcenia w Polsce. Podlega ona nieustannej zmianie, podążając za zmianami dokonującymi się
w sferze mentalności, polityki społecznej i gospodarczej (Błażejowski 2005). Sza33
cunek do przyrody wynika zarówno z wiedzy, jak i wiąże się z uznawaną hierarchią
wartości – staje się wewnętrzną powinnością etyczną, imperatywem ludzkiego postępowania (Dobrzański i in. 1997).
Parki podworskie są dobrym obiektem edukacji przyrodniczej, przejawem poziomu kultury, gospodarki, polityki minionych pokoleń. Bardzo często stare, piękne
niegdyś założenia parkowe wraz z zabytkową zabudową uległy degradacji, a te zachowane są cennym źródłem wiedzy dla historyków oraz obiektem badań przyrodników. Wkomponowane w krajobraz stanowią ważny składnik szaty roślinnej, wnoszą w nią dużo estetyki i uroku (Olaczek 1974). Parki te spełniają wiele ważnych
funkcji. W miastach i uzdrowiskach poprawiają warunki środowiska i są miejscem
wypoczynku. Często towarzyszą budowlom zabytkowym, osłaniając je od wiatru
i upiększając ich otoczenie. W okolicach zaś bezleśnych są ważnym czynnikiem
klimatotwórczym, siedliskiem dla wielu gatunków rodzimych roślin i schronieniem
dla zwierząt. Nie można też zapomnieć, że obrazują historyczny rozwój sztuki ogrodowej, są materialnym dokumentem tego rozwoju, odzwierciedlają zmieniające się
gusty estetyczne. Czasami są pamiątkami po wybitnych ludziach. Obecnie duża
część parków przeszła w ręce prywatnych właścicieli. Zniknięcie parków wiejskich
byłoby stratą dla kultury i krajobrazu polskiego, ale nie jest też doskonałym rozwiązaniem zamykanie ogrodów i zastępowanie ich funkcji społecznych przez funkcję
służenia osobistemu prestiżowi właściciela (Olaczek 1998).
ŚCIEŻKA PRZYRODNICZA NA TERENIE PARKU PODWORSKIEGO
W BORZĘCINIE
Park podworski znajdujący się na terenie miejscowości Borzęcino i zajmujący
powierzchnię około 3 ha, powstał w drugiej połowie XIX wieku, w stylu krajobrazowym. Drzewostan w większości był oparty na doborze gatunków rodzimych,
przeważnie liściastych. Dopiero na początku XX wieku wzbogacono go, zgodnie
z panującą modą, w niewielkie ilości drzew iglastych obcego pochodzenia oraz
w wyszukane formy drzew liściastych. Nie jest on wpisany do rejestru zabytków, ale
już w sporządzonej ewidencji parku w 1976 r. postulat taki był zgłoszony (Wierzchowiecki i in. 1976). Park jest cennym obiektem przyrodniczym ze względu na bogatą dendroflorę, utworzoną głównie przez gatunki rodzime, z dość dużą liczbą
drzew mających wymiary drzew pomnikowych.
Ścieżka przyrodnicza wyznaczona na terenie parku podworskiego w Borzęcinie
przeznaczona jest dla wszystkich, którzy są zainteresowani przyrodą. Może być wykorzystana przez nauczycieli na lekcjach przyrody, biologii, podczas zajęć pozalekcyjnych, a także przez lokalną społeczność, jak również przez licznych turystów,
odwiedzających w sezonie letnim gminę Dębnica Kaszubska.
Borzęcino to niewielka miejscowość położona na terenie gminy Dębnica Kaszubska w powiecie Słupsk, zamieszkała przez około 400 osób, wraz z niewielkimi wsiami
– Borzęcinko i Brzeziniec tworzy obręb geodezyjny Brzeziniec, którego powierzchnia
wynosi 1236,69 ha (dane z Urzędu Gminy Dębnica Kaszubska z 2006 r.). Do miejscowości Borzęcino w gminie Dębnica Kaszubska prowadzą ze Słupska dwie drogi:
34
krótsza przez Warblewo (18 km) oraz dłuższa przez Dębnicę Kaszubską (25 km).
Można także dojechać autobusem PKS z Dworca Autobusowego w Słupsku lub komunikacją prywatną z przystanku przy Dworcu PKP oraz samochodem. Czas dojazdu
zajmuje około 20-30 min. w zależności od trasy i środka komunikacji.
Realizacja wszystkich przystanków wytyczonej ścieżki przyrodniczej zajmuje
około 1,5 godziny. Niewątpliwie poruszanie się po niej indywidualnych i grupowych
miłośników przyrody byłoby łatwiejsze w momencie ustawienia odpowiednich tablic informacyjnych w miejscu wytyczonych przystanków.
Trasę przebiegu ścieżki przedstawia Rycina 1. Obejmuje ona dziesięć przystanków.
Ścieżkę przyrodniczą opracowano na podstawie przeprowadzonych badań terenowych w latach 2005-2006. Nomenklaturę gatunków podanych w pracy przyjęto za
pracą Mirek i in. (2002).
Ryc. 1. Plan ścieżki przyrodniczej w Borzęcinie
Fig. 1. The plan of natural path in Borzęcino
35
TRASA ŚCIEŻKI
Przystanek I – Brzeg stawu
Przystanek I znajduje się w odległości 450 metrów od głównej drogi Słupsk–
Czarna Dąbrówka. Należy skręcić na pierwszym skrzyżowaniu z asfaltowej drogi
w lewo (trakt betonowy) i dojść do granicy parku, potem skręcić na północny
wschód w leśną ścieżkę prowadzącą do stawu.
W miejscu tym rosną dęby szypułkowe Quercus robur L. oraz pojedyncza lipa
drobnolistna Tilia cordata Mill. W podszycie występują: czeremcha zwyczajna Padus avium Mill., leszczyna pospolita Corylus avellana L., klon zwyczajny Acer platanoides L., klon jawor Acer pseudoplatanus L., dziki bez czarny Sambucus nigra
L., buk pospolity Fagus sylvatica L. Runo jest bardzo obfite, w skład niego wchodzą: gajowiec żółty Galeobdolon luteum Huds., zawilec gajowy Anemone nemorosa
L., czyściec leśny Stachys sylvatica L., kuklik pospolity Geum urbanum L., jaskier
rozłogowy Ranunculus repens L., niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora
DC., gwiazdnica pospolita Stellaria media (L.) Vill., gwiazdnica gajowa Stellaria
nemorum L., ostrożeń warzywny Cirsium oleraceum (L.) Scop. oraz bluszcz pospolity Hedera helix L., ale też wkracza tu pokrzywa zwyczajna Urtica dioica L. Bezpośrednio przy brzegu występuje płat zespołu Scirpetum sylvatici Ralski 1931 z dominacją sitowia leśnego (Matuszkiewicz 2001).
Szczególną uwagę zwraca Tilia cordata Mill. rosnąca nad brzegiem stawu z prawej strony ścieżki, podawana we wcześniejszym opracowaniu jako wyjątkowy okaz
z trzema zrośniętymi konarami (Wierzchowiecki i in. 1976). Niestety dwa z tych
konarów zostały zniszczone, pozostał jeden pień o pierśnicy 391 cm.
Tilia cordata Mill. występuje w Europie, zachodniej Syberii, na Bliskim Wschodzie na siedliskach od nizin po wyższe partie gór. Gatunek ten jest wrażliwy na późne przymrozki wiosenne i zanieczyszczenie powietrza, znosi dobrze silnie ocienione
miejsca, często jest sadzona w parkach i przy drogach (Aas i Riedmiller 1993).
Powierzchnia zbiornika wodnego pokryta jest obficie płatem fitocenozy Lemno
minoris–Salvinion natantis Slavnić 1956 em. R. Tx. et A. Schwabe 1981. Zbiorowisko to charakteryzuje się szeroką amplitudą od megatroficznych wód o odczynie zasadowym lub obojętnym i niskim stopniu zanieczyszczenia do ubogich w związki
pokarmowe zbiorników dystroficznych (Matuszkiewicz 2001). Gatunkiem charakterystycznym dla Lemno minoris–Salvinion natantis i występującym obficie na powierzchni stawu w parku podworskim w Borzęcinie jest rzęsa drobna Lemna minor
L., która jest drobną byliną wodną, swobodnie pływającą. Niewielkie, płaskie, koliste człony pędowe występują z pojedynczym korzeniem. Kwiaty są mocno zredukowane – męskie do jednego pręcika, żeńskie tylko do słupka; pojawiają się
w kwietniu, ale bardzo rzadko. Rzęsa drobna rozmnaża się głównie wegetatywnie
(Szwedler i Sobkowiak 1998).
36
Przystanek II – Okazy drzew choiny kanadyjskiej – Tsuga canadensis (L.)
Carrière
Cofamy się kilka metrów od stawu i dalej kierujemy leśną ścieżką w prawo.
Na terenie parku występują dwa okazy Tsuga canadensis (L.) Carrière; jeden
zrośnięty z dwóch pni, o pierśnicy 183 cm i 158 cm i drugi o pierśnicy 150 cm.
W Europie Tsuga canadensis osiąga wysokość do 20 m, w ojczyźnie (północno-wschodnia Ameryka Północna) nawet do 50 m. Gatunek ten lubi miejsca cieniste,
wilgotne, gleby kwaśne; dobrze znosi zimę, ale jest wrażliwy na suszę; jest gatunkiem płytko korzeniącym się. W Europie Środkowej traktowany jest jako drzewo
ozdobne (Aas i Riedmiller 1993). Igły choiny kanadyjskiej są bardzo krótkie (0,3-1,8 cm), górna strona z rowkiem, dolna z szerokimi białymi paskami i wąskimi zielonymi brzegami. Szyszki są bardzo małe (1,5-2,5 cm), jajowate, z nielicznymi zaokrąglonymi łuskami, miękkie (Seneta i Dolatowski 1997).
Warto tu również zwrócić uwagę na bluszcz, który występuje w runie i pnie się
po dębie szypułkowym Quercus robur L. i klonie zwyczajnym Acer platanoides L.
z drugiej strony ścieżki.
Przystanek III – Stanowisko bluszczu pospolitego – Hedera helix L.
Kierujemy się dalej prosto leśną ścieżką, po przejściu około 10 m dochodzimy
do kolejnego przystanku.
Drzewa przy rowie wychodzącym ze stawu pokryte są obficie bluszczem pospolitym Hedera helix L. Drzewa podporowe to klon jawor Acer pseudoplatanus L.
oraz jesion wyniosły Fraxinus excelsior L. Bluszcz pnie się po zachodniej stronie
tych drzew, występuje również w runie. Brak jest tu pędów kwitnących.
Hedera helix L. rośnie niemal w całej Europie, z wyjątkiem najbardziej północnej jej części. Pnie się po drzewach i skałach osiągając wysokość 20 m, a w warunkach sprzyjających osiąga średnicę do 15 cm w dolnej części rośliny. W Polsce rośnie przeważnie w lasach mieszanych lub bukowych na terenie całego kraju, w górach sięga do wysokości 780 m n.p.m. W stanie dzikim kwitnące okazy występują
bardzo rzadko, jednak uprawiane spotyka się często na murach domów i zamków
oraz na pniach starych drzew parkowych (Browicz 2003). Bluszcz jest gatunkiem
długowiecznym, znane są okazy nawet 500-letnie. Kwiaty pojawiają się późno, dopiero po 8-10 latach. Na stanowiskach naturalnych występuje dosyć rzadko, w Polsce jest najczęściej spotykany na zachodzie kraju (Szwedler i Sobkowiak 1998).
Przystanek IV – Aleja z jesionami wyniosłymi – Fraxinus excelsior L.
Przechodzimy przez niewielki rów dochodzący do stawu i idziemy ścieżką na
południe, wzdłuż brzegu zbiornika wodnego.
Według wcześniejszych opracowań, po wschodniej stronie ścieżki występowały
wiązy – Ulmus sp. (dawna aleja wiązowa) (Wierzchowiecki i in. 1976). Teraz rośnie
tam kilka osobników jesionu wyniosłego – Fraxinus excelsior L. o dość pokaźnych
rozmiarach (212 cm, 293 cm, 227 cm, 295 cm w pierśnicy), a wiąz górski Ulmus
glabra Huds. spotkać można jedynie w podszycie.
37
Fraxinus excelsior L. występuje w Europie poza rejonami południowymi i północnymi, w części Azji Mniejszej, na Kaukazie. W Polsce spotykany jest w całym
kraju, na glebach żyznych, zasobnych w wodę i wapń, szczególnie często w lasach
łęgowych, poza tym w grądach i żyznych buczynach. Liście jesiona wyniosłego
rozwijają się późną wiosną, a w jesieni opadają przeważnie zielone, także późno
(Seneta i Dolatowski 1997).
Po zachodniej stronie ścieżki rosną przy brzegu stawu dwa duże drzewa olszy
czarnej Alnus glutinosa (L.) Gaertn. Natomiast po wschodniej stronie ścieżki występuje obfity płat lepiężnika różowego – Petasites hybridus (L.) P. Gaertn., B. Mey. &
Scherb.
Przystanek V – Pomnikowe dęby szypułkowe – Quercus robur L.
Kierując się nieznacznie na wschód od alei, po przejściu około 20 m dochodzimy
do piątego przystanku, rozciągającego się na długości około 75 m.
Na stanowisku tym rosną licznie osobniki dębu szypułkowego Quercus robur L.
Największe z nich osiągają następujące rozmiary w pierśnicy: 515 cm, 492 cm, 348
cm, 334 cm. Rozmiary dwóch okazów spośród tych drzew kwalifikują je do uznania
jako pomniki przyrody.
Według Ustawy o ochronie przyrody (2004) pomnikami przyrody są pojedyncze
twory natury ożywionej lub nieożywionej, bądź ich skupiska odznaczające się wyjątkowymi walorami naukowymi, przyrodniczymi, kulturowymi, historycznymi lub
krajobrazowymi. Za pomniki przyrody uważa się głównie sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych i obcych, głazy narzutowe, jary, wodospady, źródła, wywierzyska, skałki, jaskinie.
Najczęściej za pomniki przyrody uznawane są stare i okazałe drzewa, co do wymaganych rozmiarów – jest to zależne od odpowiednich zaleceń, obowiązujących
w całym kraju, jednakże opracowywanie lokalnych zestawień w tej kwestii jest
znacznie lepszym rozwiązaniem. Minimalne wymiary kwalifikujące drzewo na pomnik przyrody przedstawiają się dla wybranych taksonów następująco: dąb szypułkowy, topola biała, topola czarna – 377 cm w pierśnicy; dąb bezszypułkowy, jodła,
lipa, modrzew, sosna, świerk, buk, wierzba biała, wierzba krucha – 314 cm; jawor,
jesion – 251 cm; klon, osika, wiązy, brzoza brodawkowata – 220 cm. Podane wytyczne co do rozmiaru drzewa są tylko wskazówką, za pomnik przyrody może być
uznany także okaz mniejszy, ale na przykład stojący w interesującym miejscu czy
o ciekawej budowie i odwrotnie, jeśli dany okaz pomimo osiągnięcia odpowiednich
rozmiarów nie jest czymś wyjątkowym w danej okolicy, niekoniecznie musi zostać
objęty statusem pomnika. Należy pamiętać, że przy wyborze obiektu na pomnik
przyrody najistotniejsza jest jego wyjątkowość i wartość na stopniu lokalnym (Pawlaczyk i Jermaczek 2000).
Quercus robur L. występuje w Europie (poza północą i najbardziej południowymi rejonami), w Azji Mniejszej i na Kaukazie. Wymagania glebowe dębu są duże –
lubi gleby świeże, głębokie i żyzne, dobrze znosi okresowe zalewanie, na glebach
suchych i uboższych drzewa są często krzaczaste i krzywe. Jest to gatunek światłolubny, ale w młodości znosi dobrze ocienienie. Quercus robur L. to drzewo długo38
wieczne, żyje nawet 1000 lat i dłużej. Drewno tego gatunku uważane jest za najcenniejsze. Dąb szypułkowy jest symbolem długowieczności i trwałości, żyje najdłużej
z drzew liściastych rosnących w naszym kraju, dlatego też często jest sadzony jako
drzewo pamiątkowe (Seneta i Dolatowski 1997).
Przystanek VI – Daglezja zielona – Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco
Przemieszczając się dalej na północny zachód i po przejściu kilku metrów znajdujemy się na stanowisku VI.
Rośnie tu daglezja zielona Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco o pierśnicy 275
cm, na obszarze parku jest to jedyny przedstawiciel tego gatunku.
Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco występuje wzdłuż wybrzeży Oceanu Spokojnego, od południowo-zachodniej Kanady po północną Karolinę. Jest to drzewo
długowieczne, żyje często 700-800 lat. Należy do najwyższych północnoamerykańskich drzew iglastych. Takson ten został odkryty przez Archibalda Menziesa, w czasie wyprawy morskiej kapitana Vancouvera, na wyspie nazwanej nazwiskiem tego
ostatniego; do Anglii wprowadził ją w 1827 r. botanik szkocki David Douglas.
Obecnie w lasach europejskich, zwłaszcza na zachodzie, jest najważniejszym drzewem obcego pochodzenia – „egzotem” nr 1. Poza tym od dawna była ona (i jest
nadal) sadzona jako drzewo ozdobne, w dużym stopniu wytrzymałe na mrozy, nadające się do wprowadzania w całej prawie Polsce (Seneta i Dolatowski 1997).
Przystanek VII – Rodzime gatunki drzew
Idąc dalej ścieżką i kierując się na południowy zachód dochodzimy do miejsca,
gdzie na dość dużej przestrzeni wyznaczono stanowisko VII przystanku.
W miejscu tym rośnie wiele przedstawicieli gatunków drzew rodzimych: głównie
klon pospolity Acer platanoides L., ale też dąb szypułkowy Quercus robur L., buk
pospolity Fagus sylvatica L., lipa drobnolistna Tilia cordata Mill. W podszycie występuje wiąz górski Ulmus glabra Huds., leszczyna pospolita Corylus avellana L.,
buk pospolity Fagus sylvatica L., bez czarny Sambucus nigra L. Podszyt i podrost
stanowią wszystkie taksony, tworzące drzewostan.
Przystanek VIII – Kasztanowce zwyczajne Aesculus hippocastanum L. i pomnikowy dąb szypułkowy Quercus robur L.
Idąc dalej ścieżką, wychodzimy na brukowaną drogę i skręcamy w lewo.
Po prawej stronie drogi rośnie pięć osobników kasztanowca zwyczajnego –
Aesculus hippocastanum L. pomiędzy okazami lipy drobnolistnej – Tilia cordata
Mill.
Aesculus hippocastanum L. występuje na Bałkanach, zwykle w wilgotnych dolinach górskich. W Polsce jest to gatunek w pełni zadomowiony, często daje samosiew, jest to drzewo powszechnie uważane za rodzime i traktowane jak swojskie,
nawet w krajobrazie otwartym, wiejskim. Kasztanowiec to jedno z pierwszych
drzew ozdobnych w naszym kraju obcego pochodzenia, sadzone od XII wieku, trafi-
39
ło do Europy Środkowej z Bałkanów (Wiedeń – 1576 r.) w wyniku tureckiej ekspansji, podobnie jak Hibiscus syriacus L. i Syringa vulgaris L. Wymaga gleb świeżych
lub wilgotnych, żyznych – w miejscach zbyt suchych liście wcześnie zasychają
i opadają, lubi miejsca ciepłe, słoneczne lub półcieniste. Jest odporny na mrozy.
Starsze drzewa posadzone osobno wyglądają imponująco (Seneta i Dolatowski
1997).
Niestety na tym stanowisku można zaobserwować uszkodzone liście przez szrotówka kasztanowcowiaczka Cameraria ohridella Deschka & Dymić, stanowi on
główne zagrożenie dla kasztanowca białego.
Szrotówek kasztanowcowiaczek należy do rodziny kibitnikowatych (Gracillaridae) z rzędu motyli (Lepidoptera). Od kilku lat poszukuje się skutecznej metody
zwalczania tego uciążliwego owada w Europie, także w Polsce. Wydaje się, że najbardziej obiecującą i możliwą do zaakceptowania metodą ochrony kasztanowców
przed szrotówkiem jest metoda chemiczna polegająca na doglebowym stosowaniu
insektycydów systemicznych (substancje te są pobierane przez korzenie i przemieszczają się z sokami po całej roślinie docierając do najbardziej odległych miejsc)
z grupy chloronikotynoli (Malinowski 2006).
Do zwalczania tego szkodnika stosuje się również mniej skuteczne metody polegające na paleniu opadłych liści lub oklejaniu pnia samoprzylepnym materiałem
(specjalne opaski).
Z lewej strony drogi, na wysokości bramy wjazdowej do szkoły, rośnie pokaźnych rozmiarów dąb szypułkowy Quercus robur L. o pierśnicy 436 cm. Drzewo to
powinno zostać uznane za pomnik przyrody.
Przystanek IX – Dęby szypułkowe f. stożkowata – Quercus robur f. fastigiata
(Lam.) O. Schwarz i jodły kalifornijskie – Abies concolor (Gordon et Glend.)
Lindl. ex Hildebr.
Na końcu drogi dochodzimy do skrzyżowania z główną ulicą asfaltową. Należy
skręcić w lewo w boczny trakt, a następnie w drogę dojazdową do pałacu.
Wzdłuż drogi po obu stronach, rośnie pięć okazów dębu szypułkowego f. stożkowata Quercus robur f. fastigiata (Lam.) O. Schwarz o pierśnicy 208 cm, 205 cm,
175 cm, 215 cm, 198 cm.
Po lewej stronie uwagę przyciągają występujące blisko siebie na polanie dwa
okazy jodły kalifornijskiej Abies concolor (Gordon et Glend.) Lindl. ex Hildebr.
(pierśnica 218 cm i 188 cm), o bardzo charakterystycznych igłach, długich, od 4 do
7 cm, koloru szarozielonego z obu stron.
Pokrój Quercus robur f. fastigiata (ryc. 2) zbliżony jest do topoli włoskiej, od
której rośnie znacznie wolniej, żyje jednak o wiele dłużej. Gałęzie są często falisto
pogięte. Jest to najczęściej stosowana forma dębu szypułkowego, zmienna, lecz często wysiewana, gdyż znaczna część siewek wykazuje typowy dla tej formy pokrój.
Okazy o wyjątkowo wąskiej sylwetce można określać nazwą 'Cupressoides' – odmiana cyprysowata (Seneta i Dolatowski 1997).
Abies concolor (Gordon et Glend.) Lindl. ex Hildebr. występuje w centralnej
Ameryce Północnej, siedliskiem naturalnym są dla niej góry (1800-3600 m n.p.m.),
40
w Europie Środkowej jest traktowana jako drzewo ozdobne (Aas i Riedmiller 1993).
Jodła jednobarwna jest to najmniej wymagający gatunek jodły i dlatego pełni najważniejszą rolę w zalesianiu terenów zielonych. Rośnie dobrze zarówno na glebach
ubogich, jak i żyznych, znosi upały, susze, zanieczyszczone powietrze i jest prawie
całkowicie odporna na mrozy (Seneta i Dolatowski 1997).
Ryc. 2. Quercus robur f. fastigiata (Lam.) O. Schwarz w Borzęcinie
Fig. 2. Quercus robur f. fastigiata (Lam.) O. Schwarz in Borzęcino
Przystanek X – Pałac
Pałac znajduje się na końcu drogi dojazdowej.
Ostatni przystanek to zabytkowy pałac (ryc. 3), który w drugiej połowie XIX
wieku był jedną z świetniejszych rezydencji na ziemi słupskiej. Na przełomie
XVII/XVIII wieku majątek był lennem Puttkamerów, następnie po stuletnim włada41
niu przez rodzinę von Baer przeszedł w ręce rodziny von Lewinsky. W 1841 r. Borzęcino zostało kupione przez rodzinę von Zitzewitz, która była właścicielem majątku do 1945 r. (Wierzchowiecki i in. 1976).
Dwór borzęciński wybudowany w 1832 r. przez Ursina von Baer, został przebudowany przez Wilhelma von Zitzewitz, a potem przez jego syna Günthera (Świetlicka i Wisławska 1998).
Obecnie pałac jest budynkiem mieszkalnym zamieszkałym przez siedem rodzin,
które dbają o jego wygląd zarówno wewnętrzny, jak i zewnętrzny oraz tereny wokół
budynku. Budynek starego dworu jest nie tylko zabytkiem architektonicznym, ale
także pamiątką po dawnej kulturze oraz namacalnym dowodem przeszłości.
Ryc. 3. Pałac w Borzęcinie
Fig. 3. The manor-house in Borzęcino
PODSUMOWANIE
Jednym ze sposobów kształtowania świadomości ekologicznej jest wyznaczanie
ścieżek przyrodniczych, będących ciekawą i efektywną formą poznawania natury,
często pobudzają one poczucie odpowiedzialności za działania na rzecz przyrody.
Poprzez bliskie obcowanie z naturą o wiele łatwiej jest zauważyć jej urok, istniejące
42
zagrożenia oraz potrzebę ochrony, a także jest to najlepsza droga do świadomego
postrzegania otoczenia, co jest elementem koniecznym do emocjonalnego traktowania własnego środowiska (Kreft i Pasiek 2005).
W celu pokazania lokalnych walorów naturalnych coraz częściej wyznacza się
ścieżki przyrodnicze, które są interaktywną formą poznawania przyrody, spełniając
również rolę edukacyjną. Wyznaczona ścieżka przyrodnicza na terenie parku
podworskiego w Borzęcinie przedstawia interesujące zbiorowiska roślinne, pokaźnych rozmiarów gatunki drzew rodzimych (Quercus robur L., Tilia cordata Mill.)
oraz ciekawe taksony obcego pochodzenia (Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco,
Abies concolor (Gordon et Glend.) Lindl. ex Hildebr.). Należy uznać za pomniki
przyrody trzy dęby szypułkowe Quercus robur L. o pierśnicy 515 cm, 495 cm i 436
cm; położone na trasie ścieżki.
LITERATURA
Aas G., Riedmiller A. 1993. Drzewa. Muza S.A. Warszawa.
Błażejowski J. 2005. Edukacja ekologiczna na poziomie podstawowym, gimnazjalnym, ponadgimnazjalnym i wyższym. W: E. Rydz, A. Kowalak. Edukacja a zrównoważony rozwój w jednoczącej się Europie. Pomorska Akademia Pedagogiczna. Słupsk: 13-18.
Browicz K. 2003. Bluszcz pospolity – Hedera helix. W: A. J. Szweykowscy. Słownik Botaniczny. Wiedza Powszechna. Warszawa: 81-82.
Dobrzański G., Dobrzańska B., Kiełczewski D. 1997. Ochrona środowiska przyrodniczego.
Ekonomia i Środowisko: 299-301.
Kreft A., Pasiek K. 2005. Ścieżka przyrodnicza brzegiem jeziora Gardno – walory edukacyjne. W: E. Rydz. A. Kowalak. Edukacja a zrównoważony rozwój w jednoczącej się Europie. Pomorska Akademia Pedagogiczna. Słupsk: 301-308.
Malinowski H. 2006. Insektycydy systemiczne i możliwość ich wykorzystania w ochronie
kasztanowców przed szrotówkiem kasztanowcowiaczkiem (Cameraria ohridella Deschka
& Dymić). Sylwan 1: 48-57
Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN.
Warszawa.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes
of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki.
PAN. Kraków.
Olaczek R. 1974. Ochrona parków wiejskich. LOP. Warszawa.
Olaczek R. 1998. Przyroda Polski pod ochroną. LOP. Warszawa: 86-87.
Pawlaczyk P., Jermaczek A. 2000. Poradnik lokalnej ochrony przyrody. Lubuski Klub Przyrodników. Świebodzin: 128-129.
Seneta W., Dolatowski J. 1997. Dendrologia. PWN. Warszawa.
Szwedler I., Sobkowiak M. 1998. Spotkania z przyrodą. Rośliny. MULTICO. Warszawa:
434-460.
Świetlicka A., Wisławska E. 1998. Słownik historyczny miast i wsi województwa słupskiego.
Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Okręg Słupski: 16-17.
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (DzU Nr 92, poz. 880).
Wierzchowiecki W., Wierzchowiecka K., Grębowicz K., Witkowska B., Sycz O. 1976. Ewidencja parku Borzęcino gmina Dębnica Kaszubska. Katalog Parków. Urząd Wojewódzki
w Słupsku. Wydział Kultury i Sztuki. Wojewódzki Konserwator Zabytków. Słupsk.
43