nowe życie w chrystusie

NOWE ŻYCIE
W CHRYSTUSIE
PRZEZ CHRYSTUSA, Z CHRYSTUSEM, W CHRYSTUSIE.
PRZEZ WIARĘ I CHRZEST DO ŚWIADECTWA
Program duszpasterski
Kościoła w Polsce na lata 2013-2017
PD_2015.indb 3
2015-05-18 11:26:57
SPIS TREŚCI
SŁOWO WSTĘPNE
Abp Stanisław Gądecki
Przewodniczący Komisji Duszpasterstwa
Konferencji Episkopatu Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Jubileusz Chrztu Polski
Obchody Roku Jubileuszowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
I. SCHEMAT PROGRAMU DUSZPASTERSKIEGO
Nowe życie w Chrystusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ks. Szymon Stułkowski
21
Katecheza szkolna i parafialna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ks. Marek Korgul
31
Program przepowiadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ks. Andrzej Ziółkowski CM
75
II. MATERIAŁY POMOCNICZE
Dynamika nowego życia w Chrystusie . . . . . . . . . . . . . . . . .
ks. Stanisław Haręzga
207
Teologia chrztu u ojców Kościoła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ks. Jan Słomka
221
Spis treści
PD_2015.indb 5
5
2015-05-18 11:26:57
Duchowość chrzcielna w życiu chrześcijanina . . . . . . . . . . .
ks. Erwin Mateja
Pod opieką Maryi wzrastamy w łasce nowego życia
w Chrystusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ks. Janusz Lekan
Chrzest dorosłych w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
s. Adelajda Sielepin CHR
Chrzest dzieci w parafii. Przygotowanie, celebracja,
towarzyszenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ks. Jan Hadalski TChr
Symbolika wody chrzcielnej i białej szaty . . . . . . . . . . . . . . .
ks. Radosław Błaszczyk SDB
Wspólne kapłaństwo wiernych świeckich.
Konsekwencje pastoralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Teresa Kowalczyk
Chrzest w świętowaniu Triduum Paschalnego . . . . . . . . . .
Katarzyna i Paweł Maciejewscy
Katechumenalna droga formacji chrześcijańskiej i jej
zastosowanie przez ks. Franciszka Blachnickiego . . . . . .
Krzysztof Jankowiak
239
255
271
287
307
315
333
361
Każdy ochrzczony jest misjonarzem . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Grażyna Ruchlewicz
377
Przygotowanie do Światowych Dni Młodzieży . . . . . . . . . .
ks. Krzysztof Dukielski
381
Sztafeta Floriana – przekaż dobro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ks. Radosław Rakowski
391
6
PD_2015.indb 6
Spis treści
2015-05-18 11:26:57
III. PROJEKTY DUSZPASTERSKIE
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
395
RODZINA
Kościół domowy żyjący łaską chrztu . . . . . . . . . . . . . . . . .
397
PARAFIA
Parafia żyjąca łaską chrztu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
399
DIECEZJA
Diecezja żyjąca łaską chrztu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
401
ks. Szymon Stułkowski
Komentarze do Ewangelii na procesję Bożego Ciała . . . . . .
ks. Mariusz Pohl
PD_2015.indb 7
403
2015-05-18 11:26:57
ks. Radosław Błaszczyk SDB
SYMBOLIKA WODY CHRZCIELNEJ
I BIAŁEJ SZATY1
W temacie zaproponowanym mi przez organizatorów Posiedzenia
Komisji Duszpasterstwa KEP zawierają się dwa istotne symbole
związane z sakramentem chrztu świętego. Są nimi: woda chrzcielna i biała szata. W niniejszym artykule mówię kolejno symbolikę obu.
SYMBOLIKA WODY CHRZCIELNEJ
Od początku istnienia Kościoła przy udzielaniu sakramentu chrztu
świętego używa się wody – żywiołu dającego życie. W wielu zresztą kontekstach kulturowych woda posiadała moc oczyszczającą.
Prorok Ezechiel w imieniu Boga zwracał się do Narodu Wybranego następującymi słowami: „Pokropię was czystą wodą i staniecie
1
Niniejszy tekst został wygłoszony w wersji skromniejszej jako referat na Posiedzeniu Komisji Duszpasterstwa KEP – Warszawa – Bielany – 19-20 stycznia 2015 r.
przebiegającego pod hasłem: Duchowe przygotowanie do rocznicy 1050-lecia Chrztu
Polski.
Symbolika wody chrzcielnej i białej szaty
PD_2015.indb 307
307
2015-05-18 11:27:38
się czyści” (Ez 36,25). Należy je interpretować – jak powiedział
św. Jan Paweł II w czasie audiencji generalnej 10 września 2003
roku –jako samą zapowiedź nie tylko oczyszczenia z nieczystości
sumienia, wyzwolenia od zła i grzechu, ale przede wszystkim narodzenia do nowego życia. Dokonuje się to w sakramencie chrztu
świętego poprzez zanurzenie w wodzie (tak rzadko dzisiaj praktykowane), pokropienie lub – najczęściej – przez trzykrotne polanie
głowy wodą święconą oraz wypowiedzenie słów sakramentalnych:
„Ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”. Wówczas
to następuje najważniejszy moment w życiu każdego człowieka:
• Ochrzczony otrzymuje najważniejszą godność, jaką człowiek
może otrzymać tutaj na ziemi: godność dziecka Bożego2. Wszystkie tytuły naukowe, sprawowane funkcje, piastowane urzędy, nawet te najbardziej eksponowane i zaszczytne, wcześniej lub później przestaną obowiązywać, ponieważ są ograniczone wymiarem
ziemskim. Z godnością dziecka Bożego jest inaczej. Ona nigdy
się nie skończy, dostępujemy jej nawet po naszej śmierci, gdyż jak
mówi liturgia sakramentu chrztu świętego – jest ona nieskalana,
aż po życie wieczne. Według zapisów w tekstach euchologijnych,
szczególnie okresu Wielkanocnego, godność dziecka Bożego zobowiązuje chrześcijanina, aby odrzucał on w swoich wyborach
wszystko, co nie jest z nią zgodne, i kroczył po ścieżkach prowadzących do życia wiecznego;
• Ochrzczony zostaje obmyty z grzechów: w przypadku człowieka dorosłego z każdego popełnionego grzechu, a w przypadku
dziecka z grzechu pierworodnego3. Jest to dowód działania i potęgi Bożego Miłosierdzia, które jest wyrazem miłości Boga do Jego
stworzenia;
• Ochrzczony zostaje włączony do wspólnoty Ludu Bożego.
Z tego powodu zachęca się, aby sakrament chrztu świętego był
2
3
308
PD_2015.indb 308
Por. KKK 1243.
Por. KKK 1263.
Materiały pomocnicze
2015-05-18 11:27:38
sprawowany w czasie liturgii Mszy Świętej przy licznej obecności
wiernych. Jest to w pełni uzasadnione. Wszyscy uczestnicy liturgii mogą w ten sposób okazać wdzięczność Bogu za sakrament
chrztu świętego. Ponadto rodzina dziecka przyjmującego chrzest
doświadcza, że ich radość jest radością całej wspólnoty Kościoła,
do którego powiększenia sami się przyczynili;
• Jak wskazuje Kodeks Prawa Kanonicznego, ochrzczony
otrzymuje możliwość kontaktu z łaską Bożą w pozostałych sakramentach świętych. Gdyby nie chrzest, nie moglibyśmy oczyszczać
naszych serc w sakramencie pokuty i pojednania ani przyjmować
Komunii Świętej, która dodaje nam sił do życia miłością względem najbliższych i wszystkich innych osób, których Opatrzność
Boża nie przez przypadek stawia na naszej drodze.
• Ochrzczony otrzymuje patrona, który odtąd razem z Aniołem Stróżem będzie się nim opiekował, a przez którego orędownictwo ochrzczony przez całe swoje życie będzie mógł się zwracać
w modlitwach do tronu Bożego. Dzięki lekturze życiorysu swego
patrona ochrzczony może czerpać podpowiedzi i natchnienia do
kroczenia na co dzień drogą świętości.
• Ochrzczony dzięki mądrości świętej Matki Kościoła otrzymuje towarzyszy na drodze wiary: rodziców chrzestnych4. To oni
w czasie liturgii chrzcielnej zobowiązują się pomagać rodzicom
(w przypadku chrztu niemowląt), lub w razie konieczności zastąpić ich w wychowaniu chrześcijańskim. Ponadto po chrzcie wspierają chrześniaka w realizacji jego życiowego powołania, modlą się
o wiarę dla niego oraz towarzyszą mu w najważniejszych momentach jego życia, takich jak Pierwsza Komunia Święta, bierzmowanie będące dopełnieniem chrztu oraz inne sakramenty, w czasie
których człowiek wzmocniony łaską Bożą umacnia się w wierze
niezbędnej do zbawienia.
4
Por. KKK 1255.
Symbolika wody chrzcielnej i białej szaty
PD_2015.indb 309
309
2015-05-18 11:27:38
• Ochrzczony otrzymuje niezatarty znak. Ponieważ miłość
Boga i Jego zwrócenie się do ludzi w Jezusie Chrystusie są nieprzemijające, Kościół uczy, że chrzest wyciska na człowieku „niezatarte znamię”5. W ten sposób przypomina o jedynej w swym rodzaju
przynależności do Jezusa, której Bóg nigdy nie odbierze.
W dzisiejszym zeświecczonym, zsekularyzowanym i zlaicyzowanym świecie, również w naszej Ojczyźnie, przeżywamy pewnego rodzaju kryzys świadomości chrzcielnej. Nabiera on różnych wymiarów, wspomnę tylko o nielicznych. Często zdarza się,
że rodzice zgłaszający swoje dzieci do chrztu nadają im imiona
świeckie, nawet jeśli są to dwa. Tym samym pozbawiają oni owoce
swojej miłości patronów chrztu świętego. Także zjawisko niezrozumienia zadań, jakie stoją przed ojcem lub matką chrzestną, nie
jest rzadkie. We „współczesnej” mentalności funkcja ta kojarzona
jest przede wszystkim z poczuciem obowiązku obdarowywania
chrześniaka droższymi prezentami z okazji Pierwszej Komunii
Świętej albo sakramentu małżeństwa. Świadomość dotycząca występowania dzisiaj takich zjawisk stanowi wyzwanie dla pasterzy
Kościoła i duszpasterzy, aby w pastoralnym oddziaływaniu wychowywali swoich wiernych już od wczesnych lat dziecięcych do rozumienia chrztu świętego, by poprzez katechezy i kazania uwrażliwiali ich na postawę wdzięczności Bogu za ten sakrament. Okazją
ku temu mogą być następujące momenty w roku liturgicznym:
• uroczysta oprawa liturgii chrzcielnej w Wigilię Paschalną;
• niedziela Chrztu Pańskiego;
• organizowanie symbolicznej rocznicy chrztu dla dzieci pierwszokomunijnych i kandydatów do przyjęcia sakramentu bierzmowania wraz z rodzicami i chrzestnymi. Wielką pomocą
byłyby formularze mszalne mszy dziękczynnych za sakrament chrztu świętego. Niestety, na chwilę obecną takich nie
posiadamy;
5
310
PD_2015.indb 310
KKK 1272.
Materiały pomocnicze
2015-05-18 11:27:38
•
celebracja każdej Mszy Świętej z udzieleniem sakramentu
chrztu świętego.
Wymienione wyżej okoliczności mogą być okazją do odkrycia
na nowo przed wiernymi znaczenia chrzcielnicy, jednego z ważniejszych miejsc w każdej świątyni, po ołtarzu, ambonie i tabernakulum. W tych szczególnych okazjach można ją lepiej wyeksponować, udekorować kwiatami.
Podczas niedzieli Chrztu Pańskiego lub rocznic chrztu można
przy chrzcielnicy odnowić przyrzeczenia chrzcielne oraz w miejsce aktu pokutnego dokonać aspersji. Warto także przywoływać
wówczas ten wymowny moment, kiedy św. Jan Paweł II w czasie
wizyty w Wadowicach w swoim kościele parafialnym klęczał przy
chrzcielnicy, przy której został ochrzczony. To bardzo wymowne
i poruszające zarazem. Papież klęcząc przy tym miejscu, „gdzie
wszystko się zaczęło”, modlił się. Trudno odgadnąć, o czym wtedy myślał. Możemy tylko się domyślać, że dziękował Panu Bogu
za swój chrzest, że modlił się za swych zmarłych bliskich: rodziców i rodziców chrzestnych. Przywoływanie tego znaczącego
i wiele mówiącego obrazu może przypominać wiernym o tym,
co każdy z nas zawdzięcza sakramentowi chrztu świętego. Warto
w tym miejscu również zachęcić duszpasterzy, aby nie rezygnowali z udzielania sakramentu chrztu świętego w chrzcielnicy, która
przecież do tego celu służy. To jednocześnie doskonała okazja do
rozbudzania wśród wiernych świadomości chrzcielnej. W duszpasterstwie parafialnym (ukierunkowanych na dzieci i młodzieży),
w katechezach i na kazaniach (ukierunkowanych na dorosłych)
przypomnijmy następujące kwestie:
• szacunek do wody święconej;
• rozumne żegnanie się z użyciem wody święconej;
• upowszechnianie kropielnic w domach rodzinnych.
Symbolika wody chrzcielnej i białej szaty
PD_2015.indb 311
311
2015-05-18 11:27:38
SZACUNEK DO WODY ŚWIĘCONEJ
Świadomość dobrodziejstw, jakie zawdzięczamy wodzie chrzcielnej, może i powinna być wyrażana w okazywaniu szacunku do
wody święconej, która przypomina nam przyjęty sakrament
chrztu świętego. Z tego powodu po celebracji Wigilii Paschalnej
albo przed wizytą duszpasterską powinno się zabierać ją do domu
w specjalnych naczyniach, dbając jednocześnie o to, aby naczynie
było odpowiednie. Zadanie duszpasterzy polega m.in. na uwrażliwianiu w tym względzie wiernych oraz umożliwieniu parafianom
nabycia i posiadania takich naczyń. W tym względzie w Polsce jest
jeszcze wiele do zrobienia. Ponadto nie wszystkie parafie posiadają specjalne naczynia do przechowywania i dystrybucji wody
święconej. Dlatego też przygotowano piętnastolitrowe dzbany
z logotypem jubileuszu Chrztu Polski. Każdy z nich będzie posiadał kurek ułatwiający nabieranie wody. Będzie można zaopatrzyć
w nie parafie, do czego w tym miejscu już zachęcamy.
ROZUMNE ŻEGNANIE SIĘ Z UŻYCIEM WODY ŚWIĘCONEJ
Chrześcijanin, który ma świadomość chrzcielną, przy wejściu do
świątyni zawsze zanurza czubki palców w wodzie święconej i czyni starannie znak krzyża. Tym gestem wyraża Bogu wdzięczność
za otrzymaną godność dziecka Bożego w czasie chrztu świętego.
Być może dzięki katechezom, w których podejmiemy ten temat,
zmniejszy się liczba wiernych wykonujących znak krzyża mechaniczne i nieświadome.
UPOWSZECHNIANIE KROPIELNIC W DOMACH
RODZINNYCH
Jeszcze nie tak dawno w wielu polskich domach można było zobaczyć przy drzwiach wejściowych maleńkie kropielnice. Każdorazowe
312
PD_2015.indb 312
Materiały pomocnicze
2015-05-18 11:27:38
wyjście z mieszkania przypominało o zobowiązaniach wynikających
z faktu przynależności do wspólnoty Kościoła świętego. Dzisiaj kropielnica w domu należy do rzadkości. Dlatego kolejną propozycją
jest wskazywanie wiernym możliwości podarowania takiej kropielnicy bliskim i znajomym w ramach prezentu z różnego rodzaju okazji. Dodatkowo istnieje także możliwość nabycia specjalnych domowych kropielnic z logotypem jubileuszu, podobnie jak w przypadku
naczyń do wody święconej, o których mowa wyżej.
SYMBOLIKA BIAŁEJ SZATY
W pierwszych wiekach chrzest był udzielany zazwyczaj raz do roku
podczas najważniejszej liturgii roku liturgicznego – w Wigilię Paschalną. Sprawował ją biskup, który też udzielał katechumenom sakramentów inicjacji chrześcijańskiej: chrztu, bierzmowania i Komunii Świętej. Warto zauważyć, że teologia wczesnochrześcijańska
przywiązywała wielką wagę do symboliki zdjęcia szat pokutnych,
które katechumeni nosili przed chrztem. Czynność ta symbolizowała zwleczenie z siebie starego człowieka wraz z wszystkimi jego
grzechami, niedoskonałościami, niewiernościami i zaniedbaniami. Gest włożenia białej szaty pojawił się znacznie później, dopiero około IV wieku. Od tamtego czasu nie zmienił on swojego
znaczenia: człowiek ochrzczony przyobleka się w Chrystusa, jak
pisał św. Paweł Apostoł (por. Gal 3,27)6.
Wielki Doktor Kościoła, biskup Ambroży z Mediolanu, dostrzegał w białej szacie znak niewinności nowego stworzenia. W tradycji rzymskiej obrzęd ów był obecny, ale chyba nie przywiązywano
do niego wielkiej wagi, bo dopiero Pontyfikał rzymsko-germański
z połowy X wieku podawał specjalną formułę słowną towarzyszącą
6
KKK 1243.
Symbolika wody chrzcielnej i białej szaty
PD_2015.indb 313
313
2015-05-18 11:27:38
nałożeniu białej szaty: „Przyjmij białą szatę, świętą i nieskalaną, którą zaniesiesz przed trybunał Chrystusa”. Formuła ta nieznacznie tylko różni się od tej, którą podaje potrydencki Rytuał Rzymski. Warto
w tym miejscu również zauważyć, że niektórzy liturgiści karolińscy
widzieli w białej szacie zobrazowanie szaty godowej przeznaczonej
na ucztę w królestwie Bożym, której zapowiedzią i przedsmakiem
zarazem jest każda Eucharystia. Znaczący jest jej kolor: biały, symbolizujący, jak wiemy, czystość i dziewictwo. Ma on przedstawiać
stan duszy człowieka ochrzczonego – nieskazitelnie czystej. Ponadto kolor szaty jest zachętą dla wszystkich chrześcijan, aby dbali
o przywracanie takiego stanu własnej duszy. Czy jest to możliwe do
wykonania? Tak, dzięki częstemu korzystaniu z sakramentu pokuty i pojednania, który gładzi grzechy, oraz uzyskiwaniu odpustów
zupełnych. Wierzymy, że po spełnieniu wszystkich warunków uzyskania odpustu zupełnego7 zostają nam darowane wszelkie kary za
grzechy. Wówczas stan naszej duszy możemy porównać do stanu
duszy ochrzczonego niemowlęcia. To kolejne wyzwanie dla duszpasterzy, aby zatroskani o zbawienie swoich parafian regularnie zachęcali ich do częstego korzystania z praktyk, które oferuje Kościół.
Dwa wspomniane symbole chrzcielne stawiają zarówno przed
duszpasterzami, jak i wszystkimi wiernymi wiele wyzwań i zadań, które zostały zasygnalizowane w niniejszym krótkim opracowaniu. Ich realizacja może dopomóc w głębszym przeżywaniu
chrześcijańskiego powołania, zwłaszcza teraz, w okresie przygotowań do zbliżającej się rocznicy 1050-lecia chrztu naszej Ojczyzny,
oraz we wdzięczności Bożej Opatrzności za ten wielki dar dla Polski i wszystkich pokoleń, które przed nami były, są i będą.
7
Stan łaski uświęcającej (brak nieodpuszczonego grzechu ciężkiego) lub spowiedź
sakramentalna; brak jakiegokolwiek przywiązania do grzechu, nawet powszedniego
(jeżeli jest brak całkowitej dyspozycji – zyskuje się odpust cząstkowy); przyjęcie Komunii Świętej; odmówienie modlitwy (np. Ojcze nasz i Zdrowaś Mario) w intencjach
Ojca Świętego; wykonanie czynności związanej z odpustem (warto te okoliczności
przypominać wiernym przy wielu okazjach).
314
PD_2015.indb 314
Materiały pomocnicze
2015-05-18 11:27:38