Pdf version

HISTORIA INTERNY POLSKIEJ
Stanisław Kopczyński – internista i neurolog, pionier
higieny szkolnej w Polsce
Stanisław Kopczyński, a specialist in internal medicine and neurology – pioneer of school sanitary
sciences in Poland
Anna Cisińska
Katedra i Zakład Historii Medycyny i Farmacji, Uniwersytet Medyczny, Łodź
Streszczenie: Początki higieny szkolnej w Polsce mają związek z działalnością Stanisława Kopczyńskiego
(1873–1933), lekarza internisty i neurologa, który po I wojnie światowej zorganizował opiekę higieniczno-lekarską
w szkołach na terenie całego kraju.
Słowa kluczowe: higiena szkolna, historia medycyny, Stanisław Kopczyński
Abstract: The beginnings of school hygiene are connected with the work of Dr Stanisław Kopczyński
(1873–1933), a specialist in internal medicine and neurologist, who after the First World War organised hygenic
and medical care in schools all over the country.
Key words: history of medicine, hygiene of school, Stanisław Kopczyński
Jednym z wybitnych polskich lekarzy higienistów był
dr med. Stanisław Kopczyński. Urodził się 10 stycznia 1873
roku w Płońsku na Mazowszu, w rodzinie rzemieślniczej Antoniego i Anieli z Sowińskich; jego ojciec prowadził niewielki warsztat szewski. Szkołę średnią ukończył w 1892 roku
w Płocku, otrzymując złoty medal za wyjątkowe osiągnięcia
w nauce. Doktor Aleksander Maciesza wspominał, że „...Stanisław Kopczyński był najlepszym i najzdolniejszym uczniem
spomiędzy wypuszczonych w świat kiedykolwiek przez szkoły
płockie... Poza tym istnieje jeszcze tradycja, że Kopczyński,
będąc w szkole, propagował gorliwie ćwiczenia cielesne i nawoływał do przestrzegania zasad higieny...” [1]. Pięć lat później
(w 1897 r.) uzyskał dyplom lekarza Uniwersytetu Warszawskiego cum eximia laude. Po studiach odbywał staże i kursy
z dziedziny chorób wewnętrznych i neurologii, zarówno w kraju, jak i za granicą; miedzy innymi pół roku spędził w Wiedniu w klinice wybitnych profesorów (Kraffta i Ebinga, Wagnera i Jauregga, Nothnagla i Obersteinera) [2]. W 1899 roku
powrócił do Królestwa Polskiego, rozpoczynając w Warszawie
pracę w zespole dr. Teodora Dunina, a następnie obejmując
funkcję kierownika przychodni o profilu neurologicznym przy
Szpitalu św. Ducha. W tymże szpitalu pracował również w klinice neurologicznej, ogłaszając wiele prac naukowych w czaAdres do korespondencji:
mgr Anna Cisińska, Katedra i Zakład Historii Medycyny i Farmacji, Uniwersytet Medyczny, ul. Muszyńskiego 2, 90-151 Łódź, tel.: 042-678-65-32, 661-790-637, e-mail:
[email protected]
Praca wpłynęła: 12.11.2007. Przyjęta do druku: 19.11.2007.
Nie zgłoszono sprzeczności interesów.
Pol Arch Med Wewn. 2007; 117 (10): 477-478
Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2007
sopismach polskich i zagranicznych [3]. Także współpraca
z prof. Edwardem Flatauem zaowocowała wieloma publikacjami z dziedziny neurologii i interny [4].
Szczególną wagę, poza pracą lekarza neurologa i internisty, Kopczyński przywiązywał do działalności oświatowej
i społecznej, zwłaszcza w zakresie higieny szkolnej. Był jednym z pierwszych pionierów i organizatorów opieki medycznej w placówkach szkolno-wychowawczych. Zamiłowanie
Kopczyńskiego do zagadnień związanych z medycyną szkolną
wynikało z doświadczeń okresu gimnazjalnego, kiedy bardzo
dotkliwie odczuwał wszelkie istniejące zaniedbania sanitarne,
na które w ówczesnych warunkach wychowania i nauczania narażone były uczęszczające do szkół dzieci (brudne pomieszczenia, brak właściwego oświetlenia, niezadowalające wietrzenie
pomieszczeń). W oparciu o posiadaną wiedzę medyczną wyrażał opinię, że „...ziarna rzucone w higienie szkolnej wprawdzie
kiełkują powoli, a na owoce trzeba długo czekać, ale chodzi
tu o poprawę zdrowia i rozwoju fizycznego przyszłych pokoleń
narodu...” [5].
W 1900 roku wygłosił liczne odczyty i opublikował pierwsze prace na temat higieny szkolnej. W dniu 10 marca 1900
roku na zebraniu Sekcji Wychowawczej Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego, w zaprezentowanym referacie Stanowisko i zadanie lekarza szkolnego [6] podzielił higienę szkolną
na trzy główne działy: higienę budynków i urządzeń szkolnych, higienę procesu nauczania i wychowania oraz higienę
indywidualną (odpowiednie wychowanie fizyczne i higieniczne
ucznia) [7]. W artykule Udział niektórych instytucji publicznych
w sprawie wychowania higienicznego głosił, że „Społeczeństwo należy nie uczyć zasad hygieny, lecz wychowywać hygienicznie.
Stanisław Kopczyński – internista i neurolog, pionier higieny szkolnej w Polsce
477
HISTORIA INTERNY POLSKIEJ
dzenia Polski” oraz został uhonorowany orderem francuskiego
„de l’Instruction Publique” [11]. Wydał wiele podręczników
z zakresu higieny szkolnej, między innymi: „Higiena i Szkoła” (1905); „Higiena Szkolna” (1921 i 1933); „Zasady Higieny Szkolnej” (1924); „Zdrowie Dziatwy Szkół Powszechnych
w Polsce” (1929).
Stanisław Kopczyński był żonaty, miał trójkę dzieci: córkę
Barbarę (nauczycielkę) oraz synów – Jacka (architekta w Rio
de Janeiro) oraz Andrzeja (lekarza stomatologa) [12]. W następstwie choroby nowotworowej zmarł w Cieszynie 11 lipca
1933 roku, w wieku 60 lat. Pochowany został w Wiśle na Śląsku Cieszyńskim [13]. Na jego płycie grobowej widnieje sentencja: „Rozpowszechnienie higieny w szkole i przez szkołę jest
jednym z najważniejszych zadań, jakie wiek XIX wiekowi XX
do rozwiązania przekazał”. Uczniowie i współpracownicy Szkoły Handlowej i Zgromadzenia Kupców w Warszawie uczcili pamięć uczonego odsłonięciem tablicy pamiątkowej. Jako
epitafium można przytoczyć słowa wypowiedziane podczas tej
uroczystości: „Ubył z szeregów pracowników pedagogicznych
jeden z najlepszych, a z pewnością jeden z najgoręcej kochających młodzież, jeden z tych, który naprawdę czuwał nad
zdrowiem rosnącego pokolenia, by – z chwilą wyjścia ze szkoły
w życie – stanowiło wielką siłę społeczną i państwową...”.
PIŚMIENNICTWO
Ryc. Dr med. Stanisław Kopczyński (reprodukowane z: Piasecki E. Higiena Szkolna. Warszawa, Lublin, Wilno, Nasza Księgarnia,
1939)
Wytworzenie nałogów hygienicznych oto najwyższy cel i zadanie krzewiciela zasad hygieny” [8]. W tym też czasie otrzymał
stanowisko lekarza szkolnego we wzorowej Szkole Handlowej
Zgromadzenia Kupców w Warszawie [9]. Piastując tę funkcję przez blisko 20 lat, poczynił wiele obserwacji, które ogłosił
w pracach na temat higieny szkolnej. W roku 1906, będąc
członkiem zarządu Macierzy Szkolnej, utworzył dział opieki higieniczno-lekarskiej nad szkołami Macierzy. Z chwilą
opuszczenia ziem polskich przez Rosjan (1915 r.) Kopczyński
podjął trud zorganizowania opieki higieniczno-lekarskiej nad
szkołami powszechnymi w Warszawie. W wolnej Polsce zajął
się organizacją podobnej opieki nad szkołami w całym kraju,
początkowo jako referent, później jako naczelnik Wydziału
w Ministerstwie Zdrowia i w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Przez cały okres swej pracy był
wielkim zwolennikiem opieki lekarskiej nad uczniami w szkołach powszechnych i średnich. Z jego inspiracji przy Towarzystwie Lekarskim Warszawskim utworzono fundację im. Grzegorza Piramowicza, mającą nagradzać za wybitne osiągnięcia
w pracy na stanowisku lekarza szkolnego [10]. W 1931 roku
z racji 30-lecia działalności na polu higieny szkolnej, Kopczyński otrzymał Kawalerski Krzyż Komandorski Orderu „Odro478
1. Demel M. Nauczyciel zdrowia. Warszawa, Nasza Księgarnia, 1972: 119.
2. Herman E. Neurolodzy polscy, Warszawa, WL PZWL, 1958: 306-307.
3. Mitkiewicz K. Życie i działalność dra med. Stanisława Kopczyńskiego. Arch Hist
Med. 1959; 3-4: 397.
4. Knappe W. Dr Stanisław Kopczyński. Warszawskie Czasopismo Lekarskie. 1933;
31-32: 657.
5. Mitkiewicz K. Życie i działalność dra med. Stanisława Kopczyńskiego. Arch Hist
Med. 1959; 3-4: 398.
6. Mitkiewicz K. Trzydziestolecie pracy Dr. Stanisława Kopczyńskiego. Zdrowie. 1930;
23: 1112.
7. Demel M. Nauczyciel zdrowia. Warszawa, Nasza Księgarnia, 1972: 61-62.
8. Kopczyński S. Udział niektórych instytucyi publicznych w sprawie wychowania
higienicznego. Czasopismo Lekarskie. 1902; 9: 387.
9. Piasecki E. Ś.p. Dr. Stanisław Kopczyński. Wychowanie Fizyczne. 1933; 9: 288.
10. Głowiński C. Ś.p. dr med. Stanisław Kopczyński (wspomnienie pośmiertne). Lekarz
Wojskowy. 1933; 8: 123.
11. Zmarli. Polska Gazeta Lekarska. 1933; 31: 591.
12. Mitkiewicz K. Kopczyński Stanisław. Polski Słownik Biograficzny. 1967-68: 628.
13. Z karty żałobnej. Nowiny Społeczno-Lekarskie. 1933; 15-16: 200.
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (10)