Powłoki skórne

Powłoki skórne =
skóra + tkanka podskórna + twory skórne
(gruczoły, włosy, pazury, rogi, kopyta, racice i in.)
n
Funkcje:
• ochrona
• termoregulacja
• gospodarka wodno-jonowa
• funkcja zmysłowa
Warstwy skóry:
Powłoki
skórne
• naskórek (nabłonek)
• skóra właściwa (tkanka łączna
wiotka + włóknista)
-------------------------------------------• tkanka podskórna
= tkanka tłuszczowa + tkanka
łączna wiotka
Naskórek to nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący,
zawierający 4 typy komórek
sw
tp
Keratynocyty w naskórku układają się w warstwy
w. zrogowaciała
w. jasna
w. ziarnista
w. kolczysta
1
3
2
w. podstawna
4
1. keratynocyty (90%)
2. melanocyty
3. komórki Langerhansa
4. komórki Merkla
Proces rogowacenia obejmuje:
• stopniową zmianę kształtu komórek
(walcowate → wielokątne → płaskie)
Główna populacja komórek, keratynocyty, migrują od podstawy naskórka do
jego powierzchni, przekształcając się po drodze w martwe płytki keratynowe
(rogowacenie). Ten proces jest skoordynowany, co prowadzi do wyodrębnienia
się w naskórku warstw odpowiadających kolejnym etapom rogowacenia.
Warstwa podstawna
• zawiera komórki macierzyste
zdolne do podziałów i różnicowania
• produkcja czynników wzrostu (EGF)
• łączy się półdesmosomami z grubą
błoną podstawną
• gromadzenie w cytoplazmie filamentów
pośrednich (cytokeratynowych) –
zwarte masy filamentów pośrednich
stanowiące główny element budulcowy
zrogowaciałych obszarów naskórka
i tworów skórnych noszą potoczną
nazwę keratyny (rogu)
• modyfikację błony komórkowej
• nietypową apoptozę
• eliminację jądra i organelli
Warstwa kolczysta
• wypustki keratynocytów
połączone desmosomami
• wzrost liczby filamentów
pośrednich
• produkcja inwolukryny
• produkcja cytokin i czynników
wzrostu
1
Warstwa zrogowaciała:
Warstwa ziarnista
• ziarna F (keratohialinowe) – filagryna
• ziarna L – lorykryna
• keratynosomy (ciałka blaszkowate) –
lipidy wydzielane do przestrzeni
miedzykomórkowej
• wczesne cechy
apoptozy
martwe, sztywne płytki
(korneocyty) wypełnione
pęczkami filamentów
pośrednich i otoczone
tzw. otoczką zrogowaciałą
(błona komórkowa +
podbłonowa warstwa białek)
keratynosomy
lorykryna
Warstwa zrogowaciała
stale się złuszcza
inwolukryna
ziarna F i L
Otoczka zrogowaciała
• odporna mechanicznie
• nieprzepuszczalna dla wody
(przestrzenie miedzykomórkowe
uszczelnione lipidami
z keratynosomów)
Warstwa jasna
• keratynocyty obumierają (nietypowa apoptoza)
• zanikają jądra i organelle
• pozostaje cytoplazma z licznymi pęczkami
filamentów pośrednich połączonych
filagryną i z pogrubiałą błoną komórkową
filagryna
fil. pośrednie
Głównym białkiem warstwy
zrogowaciałej, a także innych
zrogowaciałych struktur
(włosy, pazury) jest keratyna
błona kom.
błona kom.
keratynosom
Melanocyty
Komórki Langerhansa
• zlokalizowane w warstwie
kolczystej
• długie „dendrytyczne”
wypustki
• ziarna Birbecka
• pochodzenie szpikowe
• należą do komórek
prezentujących antygen
(są to „młode” komórki
dendrytyczne)
• pochodzenie z neuroektodermy
• zlokalizowane w warstwie podstawnej
• syntetyzują melaninę w melanosomach
(tyrozyna → DOPA → melanina; enzym - tyrozynaza)
przekształcając je w ziarna melaniny
• przekazują ziarna melaniny keratynocytom warstwy kolczystej
• melanina chroni żywe komórki naskórka przed szkodliwym wpływem UV
Komórki Merkla
• zlokalizowane w warstwie podstawnej
• w cytoplazmie drobne ziarenka
zawierające neuropeptydy
• kontaktują się z zakończeniami
nerwowymi
• są mechanoreceptorami
Skóra właściwa:
• warstwa brodawkowa
- brodawki: palczaste
wpuklenia skóry właściwej
w obręb naskórka
- tkanka łączna wiotka,
liczne komórki
- pętle kapilarów, włókna
nerwowe i mechanoreceptory
- szeregi brodawek tworzą
listewki skórne
• warstwa siateczkowa
- tkanka łączna włóknista
bogata w włókna sprężyste
- zawiera gruczoły i/lub ich
przewody, korzenie włosów,
mechanoreceptory, włókna
nerwowe i naczynia (dwa sploty,
anastomozy - kłębki tętnicze)
splot
podbrodawkowy
splot skórny
2
Włosy
naskórek
skóra
właściwa
tkanka
podskórna
Tkanka podskórna:
- tkanka tłuszczowa i tkanka
łączna wiotka
- zawiera gruczoły, korzenie włosów,
naczynia, mechanoreceptory
Włosy i gruczoły rozwijają się
z wpukleń naskórka w skórę
właściwą i tkankę podskórną,
są tworami nabłonkowymi
Struktury związane z korzeniami włosów:
• gruczoły łojowe
• apokrynowe gruczoły potowe
• mięśnie wyprostne
W trakcie wzrostu włos
ulega rogowaceniu
Korzeń włosa
Cebulka włosa (dolna część korzenia)
- łącznotkankowa brodawka włosa
z kapilarami, otoczona przez
- macierz (komórki namnażające się:
keratynocyty, melanocyty)
mięsień
wyprostny
Włos właściwy (rogowacieje)
- rdzeń*
- kora
Pochewka wewnętrzna (rogowacieje,
zanika w połowie korzenia)
macierz
Pochewka zewnętrzna (wpuklenie
naskórka); pochewki tworzą mieszek
włosa
Torebka włosa (tkanka łączna)
brodawka
*rdzeń nie zawsze występuje;
u niektórych zwierząt (niedźwiedź polarny)
zamiast rdzenia jest kanał wypełniony
powietrzem (izolacja termiczna)
część zrogowaciała
część
włosa
niezrogowaciała włosa
Cykl (życiowy) włosa
Mięsień wyprostny włosa
• pęczek komórek mięśniowych gładkich
• przytwierdzony do torebki włosa
i do górnej warstwy skóry właściwej
• unerwienie autonomiczne
• skurcz powoduje wyprostowanie włosa
stary włos
(wypada)
KATAGEN
TELOGEN
ANAGEN
ANAGEN
m. wyprostny
Anagen: faza wzrostu włosa
Katagen: faza inwolucji – cebulka włosa traci kontakt z brodawką, włos
przestaje rosnąć i obumiera
Telogen: faza spoczynkowa – formuje się nowa brodawka włosa, indukując
wytworzenie się nowej cebulki
Anagen: nowy włos rośnie, stary wypada
3
Typy korzeni włosów
Typy korzeni włosów c.d.:
• pierwotne: grubsze, obecny rdzeń, towarzyszący
apokrynowy gruczoł potowy, gruczoł łojowy
i mięsień wyprostny
• pojedyncze
• złożone
• wtórne: zlokalizowane płyciej w skórze, mniejsza
średnica, brak rdzenia, nieobecny apokrynowy
gruczoł potowy, często brak mięśnia wyprostnego
• czuciowe (wibrysy):
- bardzo grube i długie
- przy podstawnej części korzenia
zatoka wypełniona krwią
i liczne zakończenia nerwowe
- odgrywają m. in. rolę „czujników
parkowania”☺
☺
W
P
W
torebka
korzeń
włosa
Korzenie złożone:
• występują u psów, kotów, owiec, kóz
• objęte wspólną torebką włosa
• w górnej połowie korzenia włosy
mają wspólną pochewkę zewnętrzną
• działa na nie jeden (rozgałęziony)
mięsień wyprostny
• jeden włos (korzeń pierwotny) wyraźnie
większy od pozostałych (korzenie wtórne);
(większe włosy tworzą górna warstwę
sierści chroniącą przez przemoczeniem,
mniejsze dolną warstwę izolującą
termicznie)
zatoka
Gruczoły skóry
Ekrynowy gruczoł potowy
(cewkowy prosty)
Odcinek wydzielniczy:
• kłębkowato zwinięty, na granicy skóry
właściwej i tkanki podskórnej
• walcowate komórki wydzielnicze
(jasne i ciemne)
• komórki mioepitelialne
• blaszka podstawna
• ekrynowe (merokrynowe)
gruczoły potowe
• apokrynowe gruczoły potowe
• gruczoły łojowe
• gruczoły mlekowe
gruczoł
łojowy
korzeń
włosa
U zwierząt najliczniejsze są
ekrynowy
gruczoły łojowe i apokrynowe gruczoł
gruczoły potowe. Ekrynowe
potowy
gruczoły potowe występują
głównie w nieowłosionych
obszarach skóry (nos, poduszki
łap).
Przewód wyprowadzający:
• nabłonek dwuwarstwowy
sześcienny
• wąskie światło
• częściowa resorbcja
jonów Na+, K+, Cl• wydzielanie związków
azotowych
Ujście:
spiralny kanał w naskórku
apokrynowy
gruczoł
potowy
Komórki jasne: transport jonów
Komórki ciemne: produkcja białek
ujście
przewód
wyprowadzający
odcinek
wydzielniczy
ekrynowy (merokrynowy) sposób
wydzielania (= egzocytoza)
Wydzielina: woda, jony
(Na, K, Cl), niewielka ilość
białek (glikoproteidów),
śladowe ilości mocznika,
kwasu moczowego, amoniaku.
Apokrynowy gruczoł potowy
(morfologicznie podobny do
ekrynowego gruczołu potowego,
ale większy i o większej średnicy)
• odcinek wydzielniczy:
- walcowate/sześcienne
komórki wydzielnicze,
ekrynowy + apokrynowy
sposób wydzielania
- komórki mioepitelialne
- blaszka podstawna
• przewód: nabłonek dwu/trójwarstwowy sześcienny,
połączony z korzeniem włosa
Wydzielina: woda, kwasy
tłuszczowe, lipidy, cukry,
białka
4
korzeń włosa
przewód
wydzielina
nieotoczona błoną
wydzielanie
apokrynowe
Gruczoł łojowy (pęcherzykowy rozgałęziony)
• odcinek wydzielniczy: wielowarstwowy układ
Niektóre apokrynowe gruczoły potowe
produkują wydzielinę o silnym zapachu,
i nazywane są gruczołami zapachowymi
(np. gruczoły okołoodbytowe u psów,
policzkowe u kotów). W skład tej wydzieliny
wchodzą również feromony.
Unerwienie skóry
receptory zmysłowe skóry:
- wolne zakończenia nerwowe
komórek produkujących wydzielinę (lipidy),
a następnie degenerujących i rozpadających
się (holokrynowy sposób wydzielania),
otoczony blaszką podstawną
• krótki przewód (nabłonek wielowarstwowy
płaski) połączony z korzeniem włosa
Wydzielina: lipidy (natłuszczanie sierści)
i szczątki komórek
komórki
degenerujące
komórki
dzielące się
Wolne zakończenia nerwowe
- ciałka zmysłowe
Lokalizacja: naskórek (żywe warstwy),
skóra właściwa, wokół korzeni włosów
Wolne zakończenia
Ciałko Paciniego
Wrażliwe na: dotyk, ucisk, ból,
temperaturę
Ciałko Merkla
Kolbka Krausego
Ciałko (tarczka) Merkla
(komórka Merkla + zakończenie)
nerwowe)
Lokalizacja: naskórek
Wrażliwe na: delikatny dotyk,
różnicowanie tępy/ostry,
gładki/szorstki
Ciałko Meissnera
Ciałko Meissnera
(zakończenia nerwowe otoczone
przez lemnocyty - zmodyfikowane
komórki Schwanna, całość objęta
łącznotkankową torebką)
Lokalizacja: brodawki skórne
Wrażliwe na: dotyk, przesuwanie
naskórka względem skóry
Ciałko Paciniego
(zakończenie nerwowe otoczone
wieloma koncentrycznymi
warstwami spłaszczonych
lemnocytów i fibroblastów,
pomiędzy nimi płyn)
Lokalizacja: tkanka podskórna,
również torebki stawowe,
krezka, niektóre narządy. Podobne
ciałka w skórze ptaków noszą
nazwę ciałek Herbsta.
Ciałko Ruffiniego
Kolbka Krausego
(zakończenia nerwowe otoczone
łącznotkankową torebką)
Lokalizacja: skóra właściwa,
niektóre błony śluzowe
Wrażliwa na: dotyk
Ciałko Ruffiniego
(zakończenia nerwowe otoczone
łącznotkankową torebką)
Lokalizacja: skóra właściwa,
torebki stawowe, ozębna
Wrażliwe na: rozciąganie
Wrażliwe na: ucisk, drgania
5
Specjalne twory skórne
Typy skóry
Skóra nieowłosiona („gruba”):
• gruby naskórek z wyraźnymi warstwami
• gruba warstwa zrogowaciała naskórka
• wysokie, regularne brodawki, wyraźne listewki
• obecne tylko ekrynowe gruczoły potowe
• brak korzeni włosów i związanych z nimi struktur
• występuje w miejscach narażonych na
obciążenia mechaniczne (poduszki łap)
ściana
kopyta
piętka
strzałka
ściana
podeszwa
Ściana kopyta końskiego
• warstwa blaszkowata: wysokie, rozgałęzione
blaszkowate wpuklenia skóry właściwej w żywe
warstwy naskórka
• warstwa środkowa: zrogowaciała, tzw. róg
rurkowy – korneocyty ułożone z formie rurek
równoległych do powierzchni kopyta
• warstwa zewnętrzna: zrogowaciała, mniejsza
średnica rurek
ściana kopyta
skóra wł.
kość
Skóra owłosiona („cienka”):
• cienki naskórek z niewyraźnymi warstwami
• brak wyraźnej warstwy jasnej i niekiedy ziarnistej
• cienka warstwa zrogowaciała naskórka
• niższe i mniej regularne brodawki
• obecne wszystkie typy gruczołów skóry
• obecne korzenie włosów i struktury z nimi związane
skóra
właściwa
warstwa blaszkowata
warstwa środkowa
naskórek
warstwa zewnętrzna
Racice mają podobną budowę histologiczną
do kopyt, blaszki skóry właściwej są tu
niższe i nierozgałęzione
naskórek
żywy
zrogowaciały
Ochwat to rozlane zapalenie skóry właściwej oddzielającej
kość od puszki rogowej kopyta. Pojawia się ból, wysięk,
(faza ostra, konieczne szybkie wdrożenie leczenia), potem skóra
i żywe warstwy naskórka ulegają martwicy, następuje
przemieszczenie kości w głąb puszki kopytowej (faza przewlekła,
nieuleczalna).
kość
Pazury zawdzięczają swoją ostrość
i twardość bardzo grubej zrogowaciałej
powłoce
skóra właściwa
keratyna
(zrogowaciały
naskórek)
okostna
i skóra właściwa
wyrostek rogowy
Rogi przeżuwaczy
• kostny wyrostek rogowy
(pneumatyczny, połączony z zatoką
czołową)
• pokryty skórą z bardzo grubym,
silnie zrogowaciałym naskórkiem
Skóra ptaków
• cienka
• pozbawiona gruczołów
• korzenie piór
m. wyprostny
Choroby skóry są dość częste u zwierząt domowych.
Stany zapalne skóry na różnym tle (zakażenia bakteryjne,
grzybicze, pasożytnicze) mogą powodować świąd i wtórne
uszkodzenia skóry (zwierzę się drapie). Skóry dotyczą również
zmiany nowotworowe, zarówno łagodne jak i złośliwe.
Korzeń pióra
• podobny do korzenia włosa
• głębokie wpuklenie skóry właściwej
w obręb nabłonka (odpowiednik
bardzo długiej brodawki włosa)
• pióro jest zrogowaciałym tworem
nabłonkowym
pochewka
nabłonkowa
skóra
właściwa
nabłonek
namnażający się
torebka
łącznotkankowa
Jedyny gruczoł skórny
u ptaków to gruczoł
kuprowy: bardzo duży,
rozgałęziony gruczoł
łojowy (natłuszczanie
piór)
6
Dzioby i pazury ptaków mają rdzeń kostny pokryty grubą warstwą keratyny
7