WO 5-99.qxd

Wspó³czesna Onkologia (1999) 3 (5); 188–190
Artyku³ ma na celu prezentacjê zwi¹zku miêdzy wra¿liwoœci¹ na mutageny,
niestabilnoœci¹ chromosomow¹, a ryzykiem wyst¹pienia chorób nowotworowych. Przedstawione s¹ mo¿liwoœci
i ograniczenia u¿ytecznoœci nakierowanej na nowotwory, których etiologia
wi¹¿e siê z ekspozycj¹ na mutageny
œrodowiskowe. Przedstawiono opis
metodyczny testu bleomycynowego
jako techniki stosowanej do oceny
niestabilnoœci chromosomowej. Ujêto
tak¿e próby wprowadzenia dalszych
modyfikacji maj¹cych na celu poszerzenie zakresu stosowalnoœci testu
bleomycynowego.
S³owa kluczowe: niestabilnoœæ chromosomowa, test bleomycynowy,
wra¿liwoœæ na kancerogeny
Zastosowanie testu bleomycynowego
do okreœlania predyspozycji
genetycznej do zachorowania
na nowotwory
Determination of genetic risk of cancer using the bleomycin test
Ma³gorzata Jarmu¿, Krzysztof Szyfter
Zak³ad Genetyki Cz³owieka PAN w Poznaniu
The aim of the article is a presentation of an association between susceptibility to mutagens, chromosome instability and a risk of cancer incidence. This association is best
pronounced in cancers induced by
environmental carcinogens. The bleomycin test is described as a tool to
study chromosome instability in relation to cancer. The recent attempts to
extend an applicability of the test are
also dercribed.
Key words: chromosome instability,
bleomycin test, carcinogen sensitivity
WSTÊP
Do rozwoju choroby nowotworowej przyczyniaj¹ siê zarówno czynniki œrodowiskowe, jak równie¿ cechy osobnicze, a w tym
predyspozycja genetyczna. Do dnia dzisiejszego poznano niewiele konstytutywnych
aberracji chromosomowych i samych genów
odpowiedzialnych za powstanie okreœlonych
chorób nowotworowych. Dlatego te¿ zwrócono uwagê na cechê ogólniejsz¹ ni¿ konkretne aberracje, a mianowicie na niestabilnoœæ chromosomow¹, która jest terminem
okreœlaj¹cym zwiêkszon¹ czêstoœæ z³amañ
i innych uszkodzeñ chromosomów w porównaniu z populacj¹ kontroln¹. Dotyczy to zarówno uszkodzeñ spontanicznych, jak i indukowanych ró¿nymi zwi¹zkami chemicznymi, a tak¿e promieniowaniem jonizuj¹cym.
Ju¿ w latach 70. niestabilnoœæ chromosomow¹ zauwa¿ono w niektórych zespo³ach
chorobowych, takich jak: ataxia teleangiectasia, zespó³ Blooma, xeroderma pigmentosum,
anemia Fanconiego. W tab. 1. podano przyk³ady zespo³ów, w których wystêpuje niestabilnoœæ chromosomowa z uwzglêdnieniem nowotworów, najczêœciej spotykanych w danym
zespole [1]. W chorobach tych stwierdzono
ponadto niedobory syntezy naprawczej DNA,
co logicznie uzasadnia zwiêkszone ryzyko powstania nowotworów. Niestabilnoœæ chromosomow¹ zauwa¿ono równie¿, ale s³abiej wyra¿on¹, u osób zdrowych, u których powsta³
nowotwór [2]. W tym wypadku mówi siê
o tzw. „ukrytej” niestabilnoœci chromosomowej, poniewa¿ zwiêkszona liczba z³amañ jest
wykrywana dopiero po podaniu zwi¹zku indukuj¹cego uszkodzenia. Zasugerowano, ¿e
wi¹¿e siê to z odziedziczalnymi zmianami
struktury chromatyny zwiêkszaj¹cymi jej podatnoœæ na uszkodzenia i, byæ mo¿e, utrudniaj¹cymi naprawê DNA [3]. Zdaniem Hsu
niestabilnoœæ jest czynnikiem u³atwiaj¹cym powstawanie kolejnych mutacji, które mog¹ prowadziæ do transformacji nowotworowej i dalej do rozwoju choroby nowotworowej u osób
predysponowanych genetycznie [4].
W celu doœwiadczalnego okreœlania poziomu niestabilnoœci chromosomowej w laboratorium T. C. Hsu, Houston, Texas [4,5]
opracowano i wprowadzono technikê, nazwan¹ póŸniej testem bleomycynowym od
nazwy zwi¹zku wybranego do indukowania
uszkodzeñ chromosomów. Istot¹ testu jest
indukcja uszkodzeñ chromosomów w warunkach hodowli in vitro. Do indukowania aberracji chromosomów wybrano bleomycynê
(BLM). Zwi¹zek ten, nale¿¹cy do glikopeptydów, ma bardzo rozbudowan¹ strukturê
chemiczn¹ z licznymi grupami aktywnymi.
Struktura ta nadaje mu w³aœciwoœci radiomimetyczne i cytostatyczne, a w szczególnoœci zdolnoœæ reagowania z cz¹steczk¹
DNA. Zaproponowano dwa mechanizmy (tlenowy i beztlenowy) reagowania bleomycyny
z DNA, w obu przypadkach nakierowane na
pozycjê C-4’ deoksyrybozy [6]. Rezultatem
tej reakcji jest generowanie jednoniciowych
i dwuniciowych pêkniêæ DNA oraz powstawanie miejsc apurynowych/apirymidynowych.
Dziêki tak rozbudowanej genotoksycznoœci
wra¿liwoœæ na BLM jest traktowana jako wyznacznik szeroko rozumianej wra¿liwoœci na
mutageny.
Test bleomycynowy w wersji zaproponowanej przez Hsu i wsp. [4, 5] prowadzi siê
opieraj¹c na hodowli limfocytów krwi obwodowej ze wzglêdu na ³atwoœæ ich pozyskiwania przy jednoczesnym przyjêciu za³o¿enia, ¿e zmiany genetyczne w limfocytach s¹
reprezentatywne dla innych komórek somatycznych. BLM podaje siê w póŸnej fazie
S/G2 cyklu komórkowego. W rezultacie
uszkodzenia powodowane przez ten zwi¹zek mog¹ zostaæ utrwalone podczas mitozy i ujawniaj¹ siê pod postaci¹ z³amañ
chromatyd i innych aberracji chromosomów.
Test bleomycynowy jest testem iloœciowym, w którym oznacza siê dwie wartoœci.
Podstawowym parametrem jest tzw. wskaŸnik b/c (breaks per cell), oznaczaj¹cy liczbê z³amañ chromatyd przypadaj¹c¹ na komórkê. Dodatkowo okreœla siê udzia³ pro-
Zastosowanie testu bleomycynowego do okreœlania predyspozycji genetycznej do zachorowania na nowotwory
Tab. 1. Przyk³ady chorób z niedoborem syntezy naprawczej DNA
Nazwa choroby
Sk³onnoœæ do wystêpowania nowotworów
Ataksja Teleangiektazja (AT)
homozygoty AT
heterozygoty AT
bia³aczki, ch³oniaki
rak piersi
Xeroderma Pigmentosum
nowotwory skóry
Anemia Fanconiego
bia³aczki
Zespó³ Blooma
bia³aczki, nowotwory
przewodu pokarmowego
Retinoblastoma
siatkówczaki
centowy komórek z uszkodzeniami w ca³ej
puli ocenianych komórek. Dla uzyskania
miarodajnego wyniku ocenia siê 50-100
p³ytek metafazowych.
Normy dla wskaŸnika b/c ustalone przez
Hsu i wsp. [5, 7] po przebadaniu du¿ej grupy osób zdrowych oraz grupy chorych na nowotwory okrê¿nicy, p³uc, g³owy i szyi (tab. 2.)
zosta³y przyjête przez ogó³ badaczy.
Badania niestabilnoœci chromosomowej za
pomoc¹ testu bleomycynowego w wersji zaproponowanej przez Hsu i wsp. [4, 5, 7] zosta³y podjête przez wiele laboratoriów (tak¿e
polskich) i przynios³y szereg ciekawych ustaleñ, które zostan¹ przedstawione poni¿ej.
Wykazano, ¿e wartoœci wskaŸnika b/c nie
s¹ zale¿ne od takich czynników jak wiek,
p³eæ oraz palenie papierosów [7, 8]. Niezale¿noœæ od wspomnianych czynników osobniczych i egzogennych pozwoli³a na przyjêcie wskaŸnika niestabilnoœci jako cechy konstytutywnej. Pewne w¹tpliwoœci budzi mimo
wszystko niezale¿noœæ niestabilnoœci chromosomowej od czynników egzogennych. Argumentów przeciwko tej tezie dostarczy³y
badania Michalskiej i wsp. [9] dotycz¹ce
niestabilnoœci chromosomowej u osób zdrowych. Wykazano, ¿e œrednia wartoœæ wskaŸnika b/c mala³a w nastêpuj¹cym szeregu:
grupa osób eksponowanych na mutageny
w zwi¹zku z wykonywan¹ prac¹, grupa
osób nara¿onych na mutageny wskutek wysokiego zanieczyszczenia œrodowiska (Górny Œl¹sk) i grupa osób wolnych od ekspozycji zawodowej i œrodowiskowej (rolnicy
z p³n.-wsch. Polski). Powy¿sze ustalenia
wskazuj¹ na koniecznoœæ w³aœciwego doboru grupy kontrolnej wobec grupy badanej.
Nastêpnie postawiono pytanie, czy test
bleomycynowy mo¿na stosowaæ w ocenie
predyspozycji do zachorowania na wszystkie
Tab. 2. Skala wartoœci wskaŸnika b/c
w interpretacji Hsu i wsp. [5, 7]
WartoϾ b/c
Interpretacja
poni¿ej 0,8
stabilnoϾ
chromosomowa
0,8 – 1,0
niestabilnoϾ
chromosomowa
powy¿ej 1,0
podwy¿szona
niestabilnoϾ
chromosomowa
nowotwory. OdpowiedŸ daje porównanie niestabilnoœci chromosomowej w ró¿nych chorobach nowotworowych. W tab. 3. zestawiono wartoœci wskaŸnika b/c uzyskanego w badaniach prowadzonych przez ró¿ne zespo³y.
Dla nowotworów g³owy i szyi, p³uc, okrê¿nicy, a tak¿e w¹troby wartoœci wskaŸnika s¹
wy¿sze w porównaniu z grupami kontrolnymi. Natomiast dla nowotworów centralnego
uk³adu nerwowego wskaŸnik jest nawet ni¿szy od wskaŸnika grupy kontrolnej. Wyniki te
wskazuj¹, ¿e test bleomycynowy mo¿e byæ
stosowany w ocenie niestabilnoœci chromosomowej, a tym samym predyspozycji do zachorowania na nowotwór, tylko w tych nowotworach, które rozwijaj¹ siê w tkankach nara¿onych na dzia³anie kancerogenów
œrodowiskowych. Odnotowano szczególn¹
przydatnoœæ oceny wskaŸnika b/c w rakach
g³owy i szyi, ze wzglêdu na wysokie poziomy niestabilnoœci chromosomowej.
Pog³êbienie badañ nad niestabilnoœci¹
chromosomow¹ przynios³y kolejne ustalenia dotycz¹ce szczególnych grup ryzyka.
Bondy i wsp. [17] wykazali, ¿e pacjenci,
którzy wykazuj¹ niestabilnoœæ chromosomow¹ i s¹ spokrewnieni w pierwszym stopniu
z osob¹, u której wystêpuje nowotwór, maj¹ ponad dwukrotnie podwy¿szone ryzyko
zachorowania na nowotwór, a u pacjentów
spokrewnionych w pierwszym stopniu
z dwiema lub wiêksz¹ iloœci¹ osób z wykrytym nowotworem wspó³czynnik ryzyka wzrasta 6,6-krotnie. U¿ytecznoœæ testu bleomycynowego w rozpoznawaniu rodzinnego wystêpowania zwiêkszonej predyspozycji do
zachorowania na nowotwór zosta³a potwierdzona tak¿e przez innych autorów [18, 19].
Badania niestabilnoœci chromosomowej
w raku krtani przynios³y dalsze ciekawe
ustalenia. Postulowany od dawna odrêbny
status genetyczny chorych na raka krtani
poni¿ej 40. roku ¿ycia (rak krtani w tej grupie wystêpuje bardzo rzadko) zosta³ potwierdzony w zakresie niestabilnoœci chromosomowej. U m³odych, doros³ych pacjentów stwierdzono znacz¹co podwy¿szone
wartoœci wspó³czynnika b/c w stosunku do
grupy chorych po 40. roku ¿ycia [20].
Test bleomycynowy mo¿e byæ stosowany
nie tylko do wykrywania osób najbardziej
predysponowanych do zachorowania na
okreœlone nowotwory, lecz równie¿ do oceny sk³onnoœci do wystêpowania Zespo³u
Mnogich Nowotworów Pierwotnych. Autorzy
189
[11] zastrzegaj¹ siê jednak, ¿e ustalenie to
dotyczy tylko nowotworów powstaj¹cych
w tkankach bezpoœrednio nara¿onych na
dzia³anie mutagenów.
D¹browski i wsp. [13] porównali wartoœci wskaŸnika b/c u pacjentów z rakami
krtani o ró¿nym stopniu z³oœliwoœci histologicznej, stwierdzaj¹c nieznaczny wzrost
wskaŸnika b/c wraz ze wzrostem stopnia
z³oœliwoœci histologicznej guza. Niewykluczone zatem, ¿e równie¿ z³oœliwoœæ histologiczna guza jest determinowana przez
poziom niestabilnoœci chromosomowej.
Natomiast ustalenia na temat zwi¹zku
niestabilnoœci chromosomowej z przebiegiem choroby nowotworowej nie s¹ jednoznaczne. Wykazano brak zwi¹zku miêdzy
wzrostem guza i stadiami choroby, a wartoœci¹ wspó³czynnika b/c w p³askonab³onkowych rakach g³owy i szyi [11]. Jednak
wy¿sze wartoœci wskaŸnika b/c zauwa¿ono
u osób z nowotworem górnych dróg oddechowych, które rozwinê³y drugie i trzecie
nowe ognisko nowotworowe [21, 22]. U wiêkszoœci tych osób wartoœæ wskaŸnika b/c
przekracza³a 1 i by³a wy¿sza w porównaniu
z osobami z jednym nowotworem. Na przyk³adzie raka górnych dróg oddechowych
wskazano tak¿e na mo¿liwoœæ rozpoznania
niepowodzeñ leczenia operacyjnego uzupe³nionego radioterapi¹ i wyst¹pienia nawrotu choroby nowotworowej [23].
Test bleomycynowy pozwala tak¿e na
identyfikacjê osób nadwra¿liwych na promieniowanie jonizuj¹ce i chemioterapeutyki. Busch i wsp. [24] twierdz¹, ¿e w celu
wykrycia takiej nadwra¿liwoœci nale¿y oceniæ wartoœæ wskaŸnika b/c w komórkach
zdrowych tkanek, co sugeruje nadwra¿liwoœæ na dzia³anie promieniowania, a tak¿e w komórkach nowotworowych, co okreœla³oby promieniowra¿liwoœæ nowotworu.
Mo¿e to byæ u¿yteczne w okreœlaniu tolerancji pacjentów z chorob¹ nowotworow¹
na radioterapiê i chemioterapiê przed rozpoczêciem leczenia [25, 26].
Du¿e zainteresowanie testem bleomycynowym spowodowa³o podjêcie prób nad
rozwiniêciem metodycznym testu w kierunku zwiêkszenia potencja³u badawczego,
przy zachowaniu istoty testu, z równoczesn¹ zmian¹ niektórych warunków doœwiadczenia. Do indukcji z³amañ chromosomów
mo¿na wybraæ taki zwi¹zek, którego udzia³
w etiologii nowotworów jest udokumentowany. W zespole M. Spitz zajêto siê BPDE,
który jest aktywn¹ postaci¹ benzo(a)pirenu, nale¿¹cego do policyklicznych wêglowodorów aromatycznych, wystêpuj¹cych
w dymie tytoniowym oraz otaczaj¹cym nas
œrodowisku. BPDE uchodzi za kancerogen
odpowiedzialny za powstawanie nowotworów górnych dróg oddechowych i p³uc.
Stwierdzono podwy¿szon¹ pod wp³ywem
BPDE wartoœæ wskaŸnika b/c w grupie
chorych na raka p³uc i HNSCC w porównaniu z grup¹ kontroln¹ [27, 28].
Rozwiniêcie metodyczne testu bleomycynowego stanowi tak¿e ocena wartoœci
Wspó³czesna Onkologia
190
Tab. 3. Zestawienie wartoœci wskaŸnika b/c w ró¿nych nowotworach
Grupa
LiczebnoϾ
b/c±sd
HNSCC
77
1,03±0,51
T.C. Hsu
rak p³uc
71
0,98±0,41
i wsp. [5]
rak okrê¿nicy
83
1,00±0,41
rak piersi
82
0,64±0,36
335
0,55±0,27
10
0,55±0,27
kontrola
335
0,60±0,35
HNSCC
50
0,96±0,31
J. Cloos
RUDT (MPT)
20
1,20±0,47
i wsp. [11]
kontrola
52
0,77±0,19
HNSCC
37
1,22±0,50
T. Krêcicki
kontrola
23
0,79±0,30
i wsp. [12]
rak krtani
61
0,68±0,23
P. D¹browski
kontrola
30
0,37±0,15
i wsp. [13]
glejaki
44
0,72±0,45
M.L. Bondy
kontrola
45
0,45±0,35
i wsp. [14]
dziedziczne nowotwory okrê¿nicy
12
0,59±0,14
J. K³adny
kontrola
12
0,35±0,13
i wsp. [15]
sporadyczne nowotwory okrê¿nicy
14
0,43±0,14
kontrola
14
0,42±0,15
rak w¹troby
28
0,92
X. Wu i wsp.
110
0,55
[16]
kontrola
nowotwory centralnego
uk³adu nerwowego
kontrola
Referencja
S.P. Schantz
i T.C. Hsu [10]
HNSCC (head and neck squamous cell carcinoma) – nowotwory p³askonab³onkowe g³owy i szyi,
RUDT (respiratory and upper digestive tract) – uk³ad oddechowy i górny odcinek przewodu pokarmowego,
MPT (multiple primary tumours) – mnogie nowotwory pierwotne
wskaŸnika b/c w tkankach innych ni¿ limfocyty krwi obwodowej. Przyk³adowo, Cloos i wsp. [29] porównali uszkodzenia indukowane bleomycyn¹ w limfocytach krwi obwodowej z uszkodzeniami w fibroblastach
i keratynocytach jamy ustnej, tzn. w tkankach bezpoœrednio nara¿onych na dzia³anie kancerogenów. Stwierdzono korelacjê
pomiêdzy limfocytami a fibroblastami dla
iloœci uszkodzonych komórek, ale nie dla
liczby z³amañ przypadaj¹cych na komórkê.
Natomiast keratynocyty okaza³y siê byæ
zbyt wra¿liwe na dzia³anie bleomycyny i indeks mitotyczny by³ zbyt niski by oceniæ
uszkodzenia chromosomów.
Nastêpn¹ mo¿liwoœci¹ rozszerzenia testu
jest ustalenie, które chromosomy i w którym
miejscu najczêœciej ulegaj¹ uszkodzeniom,
tzn. uzupe³nienie analizy iloœciowej analiz¹
jakoœciow¹. W badaniach przeprowadzonych
na dziesiêcioosobowych grupach najwiêksz¹
liczbê z³amañ w nowotworach g³owy i szyi
znaleziono w 3 i 7 chromosomie w regionach 3p21, 3q21, 7q22, a w czerniaku z³oœliwym w chromosomach 1, 6 i 9 w regionach 1p32, 1q32, 6p21, 6q21, 9q11 [30].
Analogiczne badania podjête w naszym ze-
spole, równie¿ wskazuj¹ na nieprzypadkowy
rozk³ad z³amañ chromosomów, ale nie pozwalaj¹ jeszcze na wskazanie miejsc uszkodzeñ swoistych dla raka krtani [31].
W podsumowaniu nale¿y stwierdziæ, ¿e
test bleomycynowy pomaga wykryæ osoby
wykazuj¹ce predyspozycjê do zachorowania
na nowotwór. Jednak¿e u¿ytecznoœæ jest zawê¿ona do nowotworów indukowanych ekspozycj¹ na mutageny œrodowiskowe. Zwiêkszone ryzyko wyst¹pienia nowotworu ustalone na podstawie testu bleomycynowego
pozostaje wartoœci¹ probabilistyczn¹ i nie
oznacza pewnoœci zachorowania [2, 32]. Dla
klinicystów jest to jednak wskazaniem do
czêstszych kontroli danych pacjentów. Po
stronie praktycznej najbli¿ej u¿ytecznoœci jest
identyfikacja osób nadwra¿liwych na promieniowanie, u których mo¿na oczekiwaæ negatywnego odczynu popromiennego.
PIŒMIENNICTWO
1. Vogel F, Motulsky AG. Human Genetics. Problems and approaches. Springer-Verlag Berlin
Heidelberg New York 1982.
2. Tzancheva M, Komitowski D. Hum Genet 1997;
99, 47-51.
3. Pandita TK, Hittelman WN. Int J Cancer 1995;
61, 738-743.
4. Hsu TC. In Vitro Cell Dev Biol 1987; 23 (9),
591-603.
5. Hsu TC, Johnston DA, Cherry LM i wsp. Int J
Cancer 1989; 43 (3), 403-409.
6. Povirk LF, Austin MJF. Mutat Res 1991; 257,
127-143.
7. Spitz MR, Fueger JJ, Beddingfield NA, Annegers JF, Hsu TC, Nevell GR, Schantz SP. Cancer Res 1989; 49, 4626-4628.
8. Cloos J, Steen I, Joenje H i wsp. Cancer Lett
1993; 74, 161-165.
9. Michalska J, Motykiewicz G, Kalinowska E,
Chor¹¿y M. Mutat Res 1998; 418, 43-48.
10. Schantz SP, Hsu TC. Head-Neck 1989; 11 (4),
337-427.
11. Cloos J, Braakhuis BJM, Steen I, Copper MP,
de Vries N, Nauta JJP, Snow GB. Int J Cancer
1994; 56, 816-819.
12. Krêcicki T, Schlade K, Blinn N, S¹siadek M.
Onc Rep 1997; 4, 1383-1385.
13. D¹browski P, Kita S, Szyfter W, Szmeja Z, Jarmu¿ M, Szyfter K. Otolaryng Pol 1999; w druku.
14. Bondy ML, Kyritsis AP, Gu J, de Andrade M,
Cunningham J, Levin VA, Bruner JM, Wei Q.
Cancer Res 1996; 56, 1484-1486.
15. K³adny J, Zaj¹czek S, Lubiñski J. J Appl Genet 1996; 37 (4), 385-392.
16. Wu X, Gu J, Patt Y, Hassan M, Spitz MR, Beasley RP, Hwang LY. Cancer Epidem Biomark
Prevent 1998; 7, 567-570.
17. Bondy ML, Spitz MR, Halabi S, Fueger JJ,
Schantz SP, Sample D, Hsu TC. Cancer Epidem Biomark Prevent 1993; 2,103-106.
18. Liang JC, Pinkel DP, Bailey NM, Trujillo JM.
Cancer 1989; 64, 1474-1479.
19. Li AT, Wang TT, Yang RF, Luan XY, Wang MY. W:
„Head & Neck Cancer – Advances in Basic Research”, Werner JA, Lippert BM i Rudert HH (red.)
Elsevier Science BV, Amsterdam 1996, 3-8.
20. Schantz SP, Hsu TC, Ainslie N, Moser RP. JAMA 1989; 262 (23), 3313-3315.
21. Spitz MR, Hoque A, Trizna Z i wsp. J Natl
Cancer Inst 1994; 86 (22), 1681-1684.
22. Miller DG, Tiwari R, Pathak S, Hopwood VL,
Gilbert F, Hsu TC. Cancer Epidem Biomark
Prevent 1998; 7, 321-327.
23. Spitz MR, Lippman SM, Jiang H i wsp. J Natl
Cancer Inst 1998; 90, 243-245.
24. Busch D. Int J Radiat Oncol Biol Phys 1994;
30 (4), 997-1002.
25. Markowska J, Czub M, G³uszak B. Eur J Gynaec Oncol 1994; 15: 372-374.
26. D¹browski P. Praca doktorska, AM w Poznaniu,
1998.
27. Wei Q, Gu J, Cheng L, Bondy ML, Jiang H,
Hong WK, Spitz MR. Cancer Res 1996; 56,
3975-3979.
28. Wang LE, Sturgis EM, Eicher SA, Spitz MR,
Hong WK, Wei Q. Clinical Cancer Res 1998; 4,
1773-1778.
29. Cloos J, Reid CBA, van der Sterre MLT, Tobi H,
Leemans ChR, Snow GB, Braakhuis BJM. Mutagenesis 1999; 14, 87-93.
30. Dave B, Hsu TC, Hong WK, Pathak S. Int J
Onc 1994; 5, 733-740.
31. Biegalska J, Biegalski W, Je¿ewska A i wsp.
Materia³y: Poznañski Kongres Studentów Medycyny 1999; 25-26.04.
32. Cloos J, Reid CBA, Snow GB, Braakhuis BJM.
Eur J Cancer 1996; 32B (6), 367-372.
ADRES DO KORESPONDENCJI
mgr Ma³gorzata Jarmu¿
Zak³ad Genetyki Cz³owieka PAN
ul. Strzeszyñska 32
60-497 Poznañ