ZABURZENIA LĘKOWE WYSTĘPUJĄCE U DZIECI

ZABURZENIA LĘKOWE WYSTĘPUJĄCE U DZIECI
Występowanie różnego rodzaju typu lęków i obaw jest częścią normalnego rozwoju dziecka.
Najmniejsze dzieci mogą bać się między innymi hałasów, ciemności, potworów czy separacji
od opiekunów.
W miarę dorastania i nabywania kolejnych doświadczeń, zmienia się zarówno nasilenie lęku
jak i jego tematyka.
Nastolatki będą obawiać się przede wszystkim szeroko rozumianej oceny społecznej.
Gdy nasilenie i długotrwałość lęków przekraczają granice prawidłowej adaptacji i/lub nie są
zgodne z etapem rozwojowym, należy skierować dziecko do specjalisty.
Rodzaje zaburzeń lękowych
1. te, które rozpoczynają się zwykle w okresie dzieciństwa i są charakterystyczne
dla wcześniejszej fazy rozwojowej dziecka;
2. zaburzenia lękowe, które rozpoznajemy zarówno u dzieci i młodzieży,
jak i u dorosłych;
inne zaburzenia, które nie należą do kategorii zaburzeń lękowych, ale lęk jest w nich istotnym
objawem, i w związku z tym, także wymagają elementów postępowania leczniczego;
Obraz kliniczny zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży nie jest identyczny z tymi
samymi zaburzeniami, które rozpoznajemy u dorosłych, gdyż należy wziąć pod uwagę
aspekty rozwojowe, charakterystyczne dla określonej dziecięcej grupy wiekowej.
RODZAJE ZABURZEŃ LĘKOWYCH
ROZPOCZYNAJACE SIĘ
ZWYKLE W DZIECIŃSTWIE
ROZPOZNAWANE U DZIECI,
MŁODZIEŻY I DOROSŁYCH
INNE NIŻ LEKOWE
ZABURZENIA U DZIECI, GDZIE
LĘK JEST ISTOTNYM ASPEKTEM
1. lęk przed separacją
2. zaburzenia lękowe w postaci
fobii w dzieciństwie
3. lęk społeczny w dzieciństwie
4. uogólnione zaburzenie
lękowe
w dzieciństwie
1. agorafobia (lęk przed
przebywaniem
w otwartej przestrzeni)
2. fobia społeczna
3. fobie specyficzne
4. napady paniki
5. zaburzenie obsesyjno –
kompulsyjne
6. reakcja na ciężki stres i zaburzenia
adaptacyjne
1. mutyzm wybiórczy (brak lub
ograniczenie mówienia w
określonych
sytuacjach przy zachowaniu
rozumienia mowy i możliwości
porozumiewania się)
2. mieszane zaburzenia zachowania
i emocji (różnego typu problemy
w zakresie zachowania i/ lub emocji,
gdzie lęk w istotny sposób może
dodatkowo zaburzać funkcjonowanie
dziecka)


2 – 10 % dzieci cierpi na zaburzenia lękowe;
Na pewnych etapach życia dzieci prezentują zachowania lękowe, które nie
wymagają leczenia (wystarczy pomoc psychoedukacyjna – okazanie im
zainteresowania, wsparcie). Jeżeli zachowania te przedłużają się w czasie, gdy nie
mają już charakteru rozwojowego, to należy udać się z dzieckiem na konsultację
lekarską. Jest to konieczne wtedy, gdy lękowi towarzyszy bardzo duże nasilenie
cierpienia u dziecka i nie można do niego dotrzeć. Jeśli znajdują się w dużym
napięciu należy zastanowić się nad psychoterapią.
LĘKI NATURALNE, ROZWOJOWE


ok. 8 m-ca u wszystkich dzieci pojawia się lęk wyższego rzędu – lęk przed rozłąką
(lęk separacyjny);
po fazie 1 m-ca (faza autyzmu) dziecko wchodzi w fazę symbiotyczną – reakcje
mające na celu separację – naturalną reakcją jest pojawienie się lęku;
rozwiązanie problemu separacyjnego daje dziecku autonomię; brak rozwiązanego
problemu – poważne zaburzenia utrudniające życie dziecku;




1, 2 r.ż. kształtuje się świadomość (dziecko ma świadomość własnego JA – staje się
ona źródłem lęku;
kiedy 2 – letnie dziecko może chodzić, biegać, pojawia się okres omnipotencji;
wszystkie zjawiska przyrodnicze, na które nie ma wpływu (burza, wicher,
ciemność, huragan) wywołują w nim lęk;
od 18 m-ca może pojawić się silny lęk przez ww. zjawiskami – zależy to również
od opiekuna; dziecko musi przejść ten etap; jeżeli matki dzieci, które silnie
przeżywają te lęki również boją się (boi się i trzyma dziecko na rękach), to lęki
te zostają skumulowane; dzieci odbierają lęki od bliskich osób;
2 r.ż. – lęk przed nieznanymi zwierzętami;
lęk rozwojowy (chyba, że otoczenie reaguje lękowo, to lęk ten urasta
do problemu);
może powracać na późniejszych etapach życia;
lęk przed utratą matki trwa przez całe nasze życie w różnym natężeniu; poradzenie
sobie z nim jest uwarunkowane środowiskowo i rozwojem, jaki się dokonuje
u dziecka (jeżeli dobrze się rozwija, ma stabilne środowisko – zaczyna sobie z nim
radzić, bo zachowuje obraz mamy – nie ma lęku, że mama zniknie);
we wcześniejszym etapie życia pojawiło się podstawowe poczucie bezpieczeństwa
– dziecko nabyło pewność, że może na matkę liczyć, że matka jest dostępna,
wspierająca;
„zdrowie” przywiązanie do matki wynika z faktu, że dziecko ma dużo
pozytywnych doświadczeń (mogło na nią liczyć);
- dziecko, które unika samodzielności, rozłąki z matką, nie miało takich
doświadczeń (na skutek np. dramatycznych okoliczności);

gdy podejmuje próby poradzenia sobie z rozłąką (2,3 lata) ważne jest, aby rozstanie
nie trwało za długo; gdy chce, potrzebuje matki, to powinna być ona dostępna
(żeby nie doszło do lęku separacyjnego) – ważna jest DOSTĘPNOŚĆ
przygotowanie dziecka do rozłąki; nie zostawianie go w chorobie;

przywiązanie symbiotyczne: pierwszy obiekt przywiązania: matka – koloryt
emocjonalny dalszych relacji dziecka zależy od tej relacji;
Trzy źródła lęku wynikające z bliskiej relacji z matką:
1. naturalny, rozwojowy lęk przed utratą matki;
2. lęk przed negatywną reakcją matki (matka czasem musi wejść w rolę
wychowującą; w poczuciu dziecka ma zaspokajać wszystkie potrzeby; ustalanie
granic, barier może budzić lęk u dziecka);
3. lęk przed niemożnością matki (dziecko gdy jest w fazie symbiotycznej z matką –
matka ma pokonać, usunąć wszystkie przeszkody <wyrzynające się ząbki, ból
związany z chorobą – dziecko jest z matką, ale mimo wszystko jest ból – moment
trudny; większość dzieci radzi sobie z tym);
czasem trzeba frustrować potrzeby dziecka (na niektóre rzeczy nie zgadzać się);
jeżeli istnieje przewaga dobrych doświadczeń w relacji z matką, to dziecko
poradzi sobie z negatywnymi uczuciami;
jeżeli matka zaniedbuje, ignoruje dziecko, to może pojawić się na jego drodze
osoba, która pouzupełnia te doświadczenia o pozytywne elementy;
jeżeli dziecko ma dużo trudnych doświadczeń, to później będzie dużo trudnych
relacji (pogotowie lękowo – agresywne);
gdy dziecko nabiera samoświadomości, istnieje duże źródło lęków związane
z rodzicami; gdy wchodzi w fazę autonomii, zaczyna się sprzeciwiać rodzicom
(zwł. mamie); gdy mówi mamie „nie”, to moment gdy zdobywa dużo dobrych
doświadczeń, ale też jest to moment lęku, że utraci mamę (powrót matki
do pracy – jest to moment opuszczenia – lęk może pojawiać się w koszmarach
nocnych, objawy fizjologiczne (drżenie), wymioty); dzieci wówczas wymagają
wsparcia (lęk prze rozłąką bardzo często łączy się z lękiem przed ciemnością);
potrzebują kontaktu fizycznego, przytulania, śpiewania;

3, 4 r.ż.: źródłem lęku jest też faza w rozwoju myślenia dziecka – (myślenie
przedoperacyjne) – myślenie konkretne; dzieci nie mają wyczucia proporcji
(irracjonalny lęk – boi się wejść do wanny, bo myśli, że się wpuści z wodą);
- drugie źródło lęków u dziecka: gdy zagrożone jest poczucie JA;

4 r.ż.- JA dziecka nie jest zależne od innych osób;
pojawiają się pewne pytania związane z etapem: 4 – 5 r.ż.; skąd się wziąłem?, co się może
ze mną stać?, co się dzieje z innymi ludźmi?
u dzieci w tym wieku pojawia się poczucie kruchości w związku z tymi pytaniami;
zaczyna bać się o siebie (że się uszkodzi <zadrapanie, upadek>; nie chce podejmować
pewnej aktywności, bo się boi, że coś może mu się stać);
rozwój wyobraźni – dziecko wyobraża sobie, co może mu się przytrafić („nie wsiądę
na rower, bo mogę z niego spaść i uszkodzić sobie nogę”);
nawrót lęków z wcześniejszego okresu; lęk kastracyjny; lęk przed bólem, uszkodzeniem –
mija, gdy zaopiekujemy się dzieckiem, bez nadmiernego koncentrowania się
nad zadrapaniami;
obsesyjne zachowania – wirusy, zabrudzenia, bakterie;
jeżeli takie lęki się pojawią, to niej jest zaburzenie tylko pewien etap rozwoju dziecka;

koniec okresu przedszkolnego: lęki związane ze śmiercią;
- co się dzieje z ludźmi?
- obserwuje otaczający świat i widzi, że zdarzają się śmierci dzieci, dorosłych, zwierząt;
ważne, aby umieć rozmawiać z dzieckiem na takie tematy;
nie należy przedstawiać dziecku śmierci jako zaśnięcia, bo wtedy może zacząć bać się
zasnąć i spać;
- lęki związane z Bogiem, diabłami (uczy się religii, poznaje przypowieści – niektóre
z nich są przerażające; „Pan Bóg cię ukarze”);

lęki nasilają się u dzieci ok. 7 r.ż. – bezsenność, skłonność do zamartwiania się;
dziecko przechodzi w fazę przedoperacyjną, bardziej poznaje rzeczywistość; jest to bardzo
skomplikowana rzeczywistość; zdobywa informacje, które nie budzą poczucia
bezpieczeństwa, a obawy, niepokoje;
każda wiadomość jest przekazywana bardzo szybko, często powtarzana; cały czas coś się
dzieje; antycypowanie – co się może stać w przyszłości;
lęki społeczne: wchodzi w sytuacje oceniania; relacje społeczne / rówieśnicze („koleżanka
nie zaprosiła mnie do siebie, bo poznała nową koleżankę”); okresowo może pojawić się
moczenie nocne;

11, 12 r.ż.: następne nasilenie lęków (okres dojrzewania): lęki związane
ze zmianami, które dokonują się w organizmie („czy wszystko jest ze mną
w porządku?”); lęk przed innością; młody człowiek buduje własną tożsamość –
identyfikacja z płcią, leki społeczne; brak umiejętności fizycznych – przeżywa,
obniża poczucie własnej wartości;
lęki przed ośmieszeniem, ekspozycją społeczną, odrzuceniem;
- jeżeli dziecka ma poradzić sobie w życiu, to przechodzi przez lęki rozwojowe; miewa
fazy stanów lękowych;
Opracowano na podstawie:
A. Bryńska (2005). Zaburzenia lękowe i zaburzenie obsesyjno – kompulsyjne
w: (red.) T. Wolańczyk, J. Komender. Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci.
Warszawa PZWL.
I. Derezińska (2010). Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży – diagnoza i terapia
poznawczo – behawioralna. Klinika Pediatryczna, Vol. 18 No 1/2010.
R. Goodman, S. Scott (2000). Psychiatria dzieci i młodzieży. Wrocław Wydawnictwo
Medyczne.
P.C. Kendall (2004). Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Gdańsk GWP.
S.G. Mattis, T.H. Ollendick (2004). Lęk i fobie nastolatków. Gdańsk GWP.
I. Namysłowska (1997). Zaburzenia emocjonalne dzieci i młodzieży. Klinika Pediatryczna,
Vol. 8 No 4/1997.
L. Popek (2004). Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się w dzieciństwie
w: (red.) I. Namysłowska. Warszawa PZWL.
M. A. Shaw (1999). Dziecięce lęki. Poznań Wyd. Moderski i S-ka.
M. Skowrońska, T. Wolańczyk (2005). Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
i zaburzenia przebiegające pod postacią somatyczną w: (red.) T. Wolańczyk, J. Komender.
Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci. Warszawa PZWL.
W. Tłokiński (1993). Lęk. Różnorodność przeżywania. Warszawa: Ośrodek Wydawniczy
Zamku Królewskiego.