P rzegl ą dorzecznictwa W y ż szego S ą du D yscyplinarnego

Pr z e g l ą d o rz e c z n i c t w a
Wyższego S ądu Dyscyplinarnego
Orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego od postanowienia Rzecznika Dyscyplinarnego ORA o
odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego jest orzeczeniem Sądu II instancji od
którego nie przysługuje odwołanie do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego.
Problem związany z możliwością zaskarżenia do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego orzeczeń Sądów
Dyscyplinarnych wydanych w wyniku zaskarżenia postanowień Rzecznika Dyscyplinarnego o
odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przez długi czas był przedmiotem dyskusji,
kontrowersji i rozbieżności w orzecznictwie samego Wyższego Sądu Dyscyplinarnego.
Postępowanie dyscyplinarne wobec adwokatów i aplikantów adwokackich regulują obecnie jedynie
przepisy ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze /tekst jedn. Dz.U.Nr 146 z 2009 r.
poz.1188 ze zm./ a także stosownie do art.95 n Prawa o adwokaturze odpowiednio stosowane
przepisy kodeksu postępowania karnego.
Rozbieżności w stosowaniu tych przepisów spowodowane zostały wielokrotnie zmienianym stanem
prawnym w tej materii.
W ustawie Prawo o adwokaturze obowiązywał początkowo art.95 a potem art.95 m dający
Ministrowi Sprawiedliwości delegację do wydania po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady
Adwokackiej szczegółowych przepisów o postępowaniu dyscyplinarnym. Na tej podstawie Minister
Sprawiedliwości w dniu 23 lipca 1998 r. wydał Rozporządzenie w sprawie postępowania
dyscyplinarnego w stosunku do adwokatów i aplikantów adwokackich /Dz.U.Nr 99 poz.635/.
Do 2004 r. przepis § 15 tego Rozporządzenia dawał możliwość odwołania od postanowienia
rzecznika dyscyplinarnego o odmowie wszczęcia dochodzenia do sądu dyscyplinarnego. W
Rozporządzeniu z dnia 9 marca 2004 r. Minister Sprawiedliwości dał stronom prawo wniesienia
zażalenia od postanowień Sądu Dyscyplinarnego do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego. Od tego
czasu w rozpatrywanej kwestii istniała trójinstancyjność postępowania dyscyplinarnego.
Ustawa z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze /Dz.U.Nr 80 poz.540/
uchyliła art.95 m dający prawo Ministrowi Sprawiedliwości do wydawania szczegółowych
przepisów o postępowaniu dyscyplinarnym.
Skoro uchylono ustawową podstawę do wydawania rozporządzenia z tą chwilą dotychczas
obowiązujące rozporządzenie utraciło moc prawą.
Konsekwencją przedstawionych wyżej zmian przepisów prawnych jest to, że proceduralną
podstawą orzekania w postępowaniu dyscyplinarnym są obecnie jedynie przepisy ustawy Prawo o
adwokaturze oraz odpowiednio stosowane /w oparciu o art.95 n PoA/ przepisy kodeksu
postępowania karnego.
Przepis art.426 § 1 k.p.k. stanowi, że od orzeczeń wydanych przez sąd odwoławczy na skutek
odwołania nie przysługuje środek odwoławczy. Przepis ten realizuje zasadę dwuinstancyjności
postępowania. Podstawą zaskarżenia postanowień o odmowie wszczęcia dochodzenia stanowią w
kodeksie postanowienia karnego przepisy art.306 § 1 k.p.k. w zw. z art. 325 a § 2 k.p.k.
„Odpowiednie” zastosowanie k.p.k. w postępowaniu dyscyplinarnym w adwokaturze powoduje, że
od postanowienia Rzecznika Dyscyplinarnego przysługuje odwołanie do Sądu Dyscyplinarnego
jako sądu odwoławczego, a postanowienie sądu jako rozstrzygnięcie zapadłe w II instancji jest
niezaskarżalne.
Takie stanowisko zostało przyjęte i jest podzielane przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny w jego
obecnym orzecznictwie.
Możliwość tymczasowego zawieszenia w czynnościach zawodowych w toku postępowania
dyscyplinarnego przewidziana w art. 95 j Prawa o adwokaturze różni się od kary
dyscyplinarnej przewidzianej w art.81 ust.1 pkt. 4 tej ustawy m.in. tym, że nie zakreśla ram
czasowych tymczasowego zawieszenia w czynnościach zawodowych i nie obliguje Sądu
Dyscyplinarnego do określenia czasu jego trwania.
W orzeczeniu Wyższego Sądu Dyscyplinarnego z dnia 21 kwietnia 2012 r. /sygn. akt WSD
32/2010/ sąd tej zajął się wyjaśnieniem kwestii treści orzeczeń Sądu Dyscyplinarnego w przypadku
orzeczenia tymczasowego zawieszenia w czynnościach zawodowych w oparciu o art. 95 j PoA i
określenia długości jego trwania i odniesienia treści tego przepisu do art.81 ust.1 pkt.4.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny wskazał na zasadniczą różnicę między karą dyscyplinarną przewidzianą
w art. 81 ust.1 pkt 4 PoA , która to kara może być orzeczona wyłącznie za popełnienie przewinienia
dyscyplinarnego i musi być określona na czas od trzech miesięcy do pięciu lat, a instytucją
tymczasowego zawieszenia w czynnościach zawodowych określoną w przepisie art. 95 j PoA.
Tymczasowe zwieszenie w czynnościach zawodowych przez sąd dyscyplinarny może być
orzeczone w stosunku do adwokata lub aplikanta adwokackiego tylko wówczas gdy toczy się
przeciwko niemu postępowanie dyscyplinarne i tylko w szczególnie uzasadnionych okolicznościach
sprawy.
Tymczasowe zwieszenie w czynnościach zawodowych zbliżone jest w swojej funkcji i znaczeniu
do środków zabezpieczających przewidzianych w kodeksie postępowania karnego i pełni podobną
funkcję prewencyjną.
Przepis art. 95 j przewiduje obligatoryjne zwieszenie w czynnościach zawodowych w przypadku
zastosowania wobec adwokata lub aplikanta adwokackiego tymczasowego aresztowania i w
wypadku, gdy nie zostało wszczęte w chwili orzekania tego środka postępowanie dyscyplinarne sąd
dyscyplinarny ogranicza czas jego stosowania na czas trwania tymczasowego aresztowania. W
pozostałych przypadkach sąd dyscyplinarny nie określa okresu trwania tymczasowego zwieszenia
w czynnościach zawodowych, co oznacza że może on być uchylony w każdym czasie i orzeczenie
to podlega kontroli z urzędu przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny co do zasadności jego stosowania,
jeżeli okres zawieszenia trwa więcej niż trzy miesiące.
Pisemne wyjaśnienia składane przez adwokata lub aplikanta adwokackiego w ramach
postępowania wyjaśniającego przed wszczęciem dochodzenia w postępowaniu
dyscyplinarnym nie podlegają rygorom art.300 k.p.k. w zw. z art.95 n ustawy Prawo o
adwokaturze i mogą stanowić dowód w sprawie.
W orzeczeniu z dnia 8 września 2012 r. /sygn. akt WSD 62/12/ Wyższy Sąd Dyscyplinarny zajął się
kwestią dopuszczalności przeprowadzenia dowodu z wyjaśnień złożonych przez adwokata przed
wszczęciem postępowania dyscyplinarnego. W rozpatrywanej sprawie adwokat udzielił wyjaśnień
pisemnych na żądanie Dziekana ORA, a następnie po wszczęciu postępowania dyscyplinarnego
przeciwko niemu odmówił składania wyjaśnień jako obwiniony.
Przed Wyższym Sądem Dyscyplinarnym adwokat ten powołując się na treść art. 300 k.p.k. w zw. z
art.95 n PoA twierdził, że jego wyjaśnienia złożone na piśmie wobec Dziekana ORA z uwagi na
brak pouczenia o prawie odmowy zeznań nie mogą być dowodem w postępowaniu dyscyplinarnym.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny stosując odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego w
oparciu o przepis art.95 n PoA stwierdził, że obwiniony w postępowaniu przed wszczęciem
postępowania dyscyplinarnego składając na piśmie swoje wyjaśnienia, będąc czynnym adwokatem,
z racji posiadanej wiedzy, w szczególności z racji posiadanej wiedzy o prawie odmowie składania
wyjaśnień i nie korzystając z tych uprawnień – nie może skutecznie zanegować tych wyjaśnień jako
dowodu w postępowaniu dyscyplinarnym.
Przepisy Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu nie mogą stanowić samodzielnej
podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej, gdyż nie są to przepisy rangi ustawowej lecz
zamieszczone w akcie wewnętrznym, wydanym przez organ samorządu zawodowego czyli w
formie uchwały Naczelnej Rady Adwokackiej.
W orzeczeniu Wyższego Sądu Dyscyplinarnego z dnia 26 maja 2012 r. /sygn. akt WSD 126/11/
stwierdził, że podstawą prawną odpowiedzialności o charakterze represyjnym a taką są orzeczenia
sądów dyscyplinarnych może stanowić jedynie przepis rangi ustawowej a taką podstawą jest
przepis art. 80 ustawy Prawa o adwokaturze. Przepisy Zasad Etyki Adwokackiej i Godności
Zawodu takiej podstawy nie stanowią jako przepisy ustanowione w akcie wewnętrznym.
Analizując podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej Wyższy Sąd Dyscyplinarny, przy
przywołaniu także wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 2010 r. /SDI 12/10 / stwierdził, że
przepis art. 80 Prawa o adwokaturze przewiduje cztery różne podstawy odpowiedzialności
dyscyplinarnej a mianowicie:
1/ postępowanie sprzeczne z prawem
2/ postępowanie sprzeczne z zasadami etyki i godności zawodu
3/ naruszenie obowiązków zawodowych
4/ niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia, o którym mowa w art.8a ust.1
PoA.
Trzy pierwsze podstawy mają charakter blankietowy, a więc samodzielnie nie pozwalają na
ustalenie, czy określone zachowanie wypełnia ustawowe znamiona przewinienia dyscyplinarnego, a
zatem dla przyjęcia odpowiedzialności dyscyplinarnej konieczne jest nie tylko określenie, w której
z wymienionych postaci sąd dyscyplinarny upatruje podstaw odpowiedzialności obwinionego, ale
nadto także wskazanie normy konkretyzującej /np. w wypadku postępowania sprzecznego z
prawem – wskazanie konkretnego przepisu prawa naruszonego przez adwokata, w wypadku drugiej
z wyżej wymienionych podstaw – wskazanie konkretnej zasady uregulowanej z Zbiorze Zasad
Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu, w wypadku zaś trzeciej z podstaw – wskazania
konkretnego obowiązku, określonego bądź w powoływanym Zbiorze Zasad Etyki Adwokackiej i
Godności Zawodu, bądź to w innej wewnętrznej regulacji korporacyjnej, bądź też wynikającego z
historycznie ukształtowanego zwyczaju, potwierdzonego jednolitą, konsekwentną linią
orzecznictwa sądów dyscyplinarnych.
Sąd dyscyplinarny winien jest dokonać precyzyjnego opisu czynów uznawanych za delikty
dyscyplinarne i wskazać, która z podstaw odpowiedzialności dyscyplinarnej ma zastosowanie w
konkretnej sprawie wówczas, gdy przepis ustawy przewiduje alternatywne podstawy tej
odpowiedzialności. Orzeczenie sądu dyscyplinarnego musi być oparte o przepis rangi ustawowej, a
akty wewnętrzne mają jedynie posiłkową konkretyzującą rolę.
Naganność postępowania wynikająca z toczącego się przeciwko adwokatowi postępowania
dyscyplinarnego lub karnego nie może stanowić samodzielnej przesłanki zawieszenia w
czynnościach zawodowych na podstawie art. 95 j Prawa o adwokaturze bez wskazania
dalszych , konkretnych szczególnie uzasadnionych okoliczności sprawy.
W orzeczeniu Wyższego Sądu Dyscyplinarnego z dnia 1 września 2012 r. /sygn. akt WSD 92/12 /
potwierdzony został pogląd, że instytucja zawieszenia w czynnościach zawodowych adwokata lub
aplikanta adwokackiego ma charakter nadzwyczajny i wyjątkowy. Samo prowadzenie postępowania
dyscyplinarnego lub karnego przeciwko adwokatowi lub aplikantowi adwokackiemu jest
warunkiem koniecznym lecz dalece niewystarczającym dla stosowania instytucji zawieszenia w
czynnościach zawodowych. Przekonanie o naganności popełniania przewinienia dyscyplinarnego
lub czynu karalnego nie może być jedyną przesłanką uzasadniającą tymczasowe zwieszenie w
czynnościach zawodowych oprócz tych przesłanek zaistnieć muszą szczególne uzasadnione
okoliczności tej sprawy na które musi powołać się sąd dyscyplinarny stosując ten restrykcyjny i
dolegliwy środek.
Adw. Michał Sienkiewicz
Sędzia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego