Farmacja Apteczna

FARMACJA APTECZNA
Dr n.farnu Elwira Telejko
1. Potrzeby w zakresie specjalności „farmacja apteczna" w skali poszczególnych województw i
kraju w latach 2009-2015 i odniesienie tych danych do sytuacji latach 2005-2008.
a) Dane ogólne
Liczba aptek ogólnodostępnych w kraju na dzień 30.09.2009 r. wynosiła -12 063
(wg danych uzyskanych z wojewódzkich inspektoratów nadzoru farmaceutycznego).
Liczba farmaceutów zatrudnionych w aptekach - 26 977
(wg danych uzyskanych z N [A)
Liczba farmaceutów przypadająca na aptekę - 2,24
Liczba specjalistów ogółem - 1780
Liczba specjalistów przypadająca na aptekę - 0,1476
Liczba specjalistów I - 7911
Liczba farmaceutów przypadająca na 1 tysiąc mieszkańców - 0,7
Liczba specjalistów przypadająca na 1 tysiąc mieszkańców - 0,0462
1 apteka przypada na 2 500 - 3 500 mieszkańców (średnio- 3195), w zależności od
województwa. Ponadto na terenach wiejskich czynnych jest 1377 punktów aptecznych, które
prowadzone są głównie przez techników farmaceutycznych. Często zła sytuacja ekonomiczna aptek
zmusza do zmniejszenia zatrudnienia personelu fachowego praktycznie do liczby zabezpieczającej
czynność apteki. Najczęściej jest to kierownik i 1 lub tylko VT. etatu magistra, tak, aby na zmianie był
obecny farmaceuta (ustawa „prawo farmaceutyczne" stanowi że w godzinach czynności apteki musi
w niej być obecny farmaceuta). Jest to niewątpliwy mankament w działalności aptek, bowiem
wykorzystywanie zatrudnionych techników farmaceutycznych do udzielania informacji o lekach,
doradzania pacjentom w samoleczeniu i wielu innych czynności, do których nie mają nie tylko
przygotowania merytorycznego ale i uprawnień, wyrabia negatywną opinię wśród pacjentów i
lekarzy o pracy farmaceuty i jego umiejętnościach. Ale przede wszystkim może mieć negatywny
wpływ na farmakoterapię pacjentów realizujących recepty w takiej aptece.
Aktualny stan zatrudnienia farmaceutów niewątpliwie opóźni wprowadzenie do aptek,
wdrażanej obecnie, opieki farmaceutycznej jako jednej z ważniejszych usług świadczonych przez
farmaceutów. Opieka farmaceutyczna w Stanach Zjednoczonych oraz w krajach unii europejskiej
świadczona jest przez farmaceutów od co najmniej 20 lat, przynosząc wymierne korzyści
farmakoterapeutyczne, które przekładają się również w znaczący sposób na wyniki ekonomiczne.
Według standardów stosowanych w Stanach Zjednoczonych, jeden farmaceuta powinien
przypadać na 1 tysiąc mieszkańców. Zatem powinniśmy zadbać o zwiększenie liczby farmaceutów
zatrudnionych w aptekach o około 11 600 osób, prowadząc jednocześnie szkolenie
specjalizacyjne, tak, aby w każdej aptece, która będzie sprawować opiekę farmaceutyczną, był
przynajmniej 1 specjalista. Zgodnie z programem szkolenia specjalizacyjnego z farmacji aptecznej
osoby posiadające dyplom specjalisty są merytorycznie przygotowane do pełnienie tej funkcji.
b). realizacja szkolenia specjalizacyjnego z farmacji aptecznej (stan na dzień 30.09.2009 r).
Liczba osób odbywających
Liczba osób, które
Liczba osób, które
Jednostka szkoląca
szkolenie specjalizacyjne
ukończyły szkolenie
zdały egzamin
(województwo)
(stan na 30.09.09)
Dolnośląskie (Wrocław)
Kujawsko-pomorskie
(Bydgoszcz)
Łódzkie (Łódź)
Małopolskie (Kraków)
Pomorskie (Gdańsk)
Wielkopolskie (Poznań)
Podlaskie (Białystok)
Mazowieckie (Warszawa)
Śląskie (Katowice)
(2005-2009)
53
64
142
45
38
6
143
91
27
265
105
87
79
182
107
27
48
145
178
167
80
25
10
21
89
60
62
Lubelskie (Lublin)
Razem
95
1009
31
422
68
1109
Aktualnie szkolenie specjalizacyjne odbywa 1009 farmaceutów w 10 akredytowanych
ośrodkach. 1109 osób zakończyło szkolenie specjalizacyjne i z tej grupy do egzaminu w sesji
jesiennej dokumenty złożyły 254 osoby. 422 osoby uzyskały dyplom specjalisty (łącznie we
wszystkich odbytych sesjach egzaminacyjnych, czyli od sesji jesiennej 2006 r.).
c). Planowana liczba miejsc na kształcenie specjalizacyjne w dziedzinie farmacji aptecznej
Planowana liczba miejsc na
czerwiec 2009
100
90
województwo
Dolnośląskie (Wrocław)
Kujawsko-pomorskie
(Bydgoszcz)
Łódzkie (Łódź)
Małopolskie (Kraków)
Pomorskie (Gdańsk)
Wielkopolskie (Poznań)
Podlaskie (Białystok)
Mazowieckie (Warszawa)
Śląskie (Katowice)
Lubelskie (Lublin)
Razem
Przyjęto
w
czerwcu 2009
17
-
70
100
50
140
50
-
600
36
-
26
12
-
2
18
111
Przedstawione powyżej dane potwierdzają, że liczba miejsc akredytowanych jest
większa niż liczba chętnych do rozpoczęcia szkolenia. Zainteresowanie szkoleniem
specjalizacyjnym wśród farmaceutów wyraźnie spada. Składają się na to wysokie koszty
szkolenia specjalizacyjnego (ok. 7000 PLN + dojazdy do ośrodków szkoleniowych i
zakwaterowanie) ponoszone w pełnej kwocie przez osoby zainteresowane szkoleniem, jak
też brak motywacji, bowiem prawo farmaceutyczne nie wymaga posiadania specjalizacji
do zajmowania stanowiska kierownika apteki. Obowiązek posiadania specjalizacji dotyczy
kierowników (opiekunów) specjalizacji. Także w aptece, w której odbywają się studenckie
staże przeddyplomowe powinien być zatrudniony przynajmniej jeden specjalista.
d). Zabezpieczenia w kadrę specjalistów w skali kraju, z podziałem na
województwa. Liczba farmaceutów oraz liczba specjalistów przypadających na 1
tysiąc mieszkańców.
Województwo
Liczba
mieszkańców
Liczba
aptek
2009 r
Liczba
farmaceutów
Dolnośląskie
2907 000
949
2 221
łódzkie
2 587 702
932
2 609
mazowieckie
5100 000
1547
4213
pomorskie
2 200 000
689
2030
świętokrzyskie
1 328 000
416
710
małopolskie
3 240 000
1076
2487
Liczba
Liczba
I liczba spec/l tysiąc
farmaceutów /l farmaceutów 1.1°specj. 1 mieszkańców
aptekę
l\ tysiąc
mieszkańców 2.specjalista 2 specjalistów
(1° + specjaliści)
2,35
1
1
0,76
0,0691
732
2
2
0,3210
201
2,8
1
844
1 0,0711
1,01
2
184
2 0,3972
2,72
1
908
1 0,0328
0,83
2
167
2 0,2108
2,95
1
380
1 0,0368
0,92
2
81
2 0,2095
1,71
1
1 0,0331
0,54
322
2
2 0,2756
44
2,31
1
1 0,0374
0,77
823
2
2 0,2914
121
wielkopolskie
3 355 000
1148
2129
1,82
0,64
podlaskie
1 191 925
355
724
2,08
0,61
zachodniopomorskie
lubelskie
2 000 000
501
495
1.00
0,25
2 241 000
843
1934
2,31
0,86
opolskie
1 090 900
290
460
kujawskopomorskie
lubuskie
2 068 000
569
1170
2,06
0,57
1 023 000
307
480
1,58
0,47
śląskie
4 714 982
1448
3629
2,7
0,77
warmińskomazurskie
podkarpackie
1 400 000
391
480
1,22
0,34
2 097 000
600
1086
1,81
0,52
Razem
38 544 509
12 063
26982
2,24
0,70
1,58
0,42
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1.
2.
1.
2.
1.
2.
128
151
227
107
177
45
696
113
187
33
467
123
227
76
1075
182
217
78
542
74
7 911
1780
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1.
2.
1.
2.
1.
2.
0,045
0,0832
0,0898
0,2802
0,0225
0,1110
0,0528
0,361
0,0303
0,2016
0,0595
0,2853
0,0743
0,2962
0,0386
0,2666
0,0557
0,2107
0,0353
0,2938
0,0462
0,2514
Liczba farmaceutów posiadających tytuł specjalisty wzrosła w 2009 r. o 308 i
wynosi obecnie 1780, co daje wskaźnik krajowy 0,1476/aptekę, ale w odniesieniu do 1
tysiąca mieszkańców wskaźnik ten wynosi zaledwie 0,0462. Najniższy wskaźnik
zatrudnienia specjalistów na 1 tysiąc mieszkańców posiada województwo zachodniopomorskie i opolskie, a najwyższy - województwo podlaskie i lubuskie. Natomiast tak
znacząca w skali kraju liczba osób posiadających specjalizację I (7911) jest wynikiem
przejściowo obowiązującego prawa farmaceutycznego, kiedy kierownikiem apteki mógł
zostać farmaceuta posiadający specjalizację. Liczba specjalistów I stopnia nie będzie się
już zwiększać, ponieważ definitywne został zakończony ten tryb przeprowadzania
egzaminów. Zakończony został też stary tryb przeprowadzania egzaminów
specjalizacyjnych na II0. Licząc łącznie farmaceutów posiadających tytuł specjalisty oraz
pierwszy stopień specjalizacji, wskaźnik krajowy na 1 aptekę wynosi - 0,80 a na 1000
mieszkańców - 0,2514.
Trudno jest ocenić, czy aktualna liczba specjalistów z farmacji aptecznej jest
wystarczająca. Do pełnienie obecnie przewidzianych prawem funkcji, na pewno tak. Ale
będzie ich za mało z chwilą wdrożenie do aptek idei opieki farmaceutycznej, tym bardziej,
że osoby posiadające II0 specjalizacji (stary tryb) stopniowo odchodzą na emeryturę.
Należy zaznaczyć, że definicja opieki farmaceutycznej, jako jednej z usług
farmaceutycznych pełnionych przez farmaceutów w aptekach ogólnodostępnych, znajduje
się w ustawie o izbach aptekarskich. Art. 2a. 1. ppkt 7) brzmi: „sprawowanie opieki
farmaceutycznej polegającej na dokumentowanym procesie, w którym farmaceuta,
współpracując z pacjentem i lekarzem, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych
zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii w celu
uzyskania określonych jej efektów poprawiających jakość życia pacjenta" (Dziennik Ustaw
z 2008 r. Nr 136 poz. 856).
Kolejna faza wdrożenia do aptek opieki farmaceutycznej, to wydanie odpowiednich
rozporządzeń do cyt. ustawy przez ministra właściwego do spraw zdrowia, na które czekają
farmaceuci.
2. Ocena poziomu wyszkolenia specjalistów w dziedzinie „farmacja apteczna" oraz
działania, jakie winny być uwzględnione, aby sytuację poprawić w latach 20102015.
Analiza wyników egzaminu praktycznego i teoretycznego (test), do którego
przystępowały osoby z wszystkich ośrodków akredytowanych, pozwala na stwierdzenie, że
w większości akredytowanych ośrodków program szkolenia specjalizacyjnego realizowany
jest prawidłowo i dobrze przygotowuje do pełnienia zadań wynikających z ustawy „prawo
farmaceutyczne".
Farmaceuta po ukończeniu specjalizacji uzyskuje szczególne kwalifikacje
umożliwiające:
• samodzielne pełnienie roli doradcy w zakresie bezpiecznego i racjonalnego stosowania
leków
• prowadzenie prozdrowotnej polityki w aptece zgodnie z aktualnymi trendami
• prowadzenie, nadzorowanie i modyfikowanie zgodnie z najnowszymi osiągnięciami nauk
farmaceutycznych, programów szkoleń realizowanych w aptece ogólnodostępnej dla
pracowników aptek oraz studentów. Posiada wiedzę z zakresu nauk związanych ze
współczesnymi problemami opieki zdrowotnej, a w szczególności z postępem w dziedzinie nauk
farmaceutycznych dotyczących:
• farmakoterapii wybranych chorób (cukrzyca, nadciśnienie, astma, osteoporoza,
choroba wrzodowa, choroby reumatyczne, zwalczanie bólu neuropatycznego jak i
towarzyszącego chorobie nowotworowej, choroby bakteryjne, degeneracyjne OUN,
neurologiczne, psychiczne).
• kierunków doskonalenia postaci leku (technologii postaci leków)
• biofarmaceutycznych aspektów podawania leków
• bezpiecznych i ekonomicznych aspektów farmakoterapii
• leku roślinnego
• zastosowania biotechnologii w naukach farmaceutycznych.
• znajomości aktualnych przepisów prawa regulującego wykonywanie zawodu farmaceuty.
• opieki farmaceutycznej, rozumianej jako udział farmaceuty w zapewnieniu prawidłowego
przebiegu farmakoterapii zmierzającej do wyleczenia, wyeliminowania łub złagodzenia objawów
choroby, wstrzymania lub opóźnienia procesu patologicznego łub zapobieżenia chorobie.
Farmaceuta, posiadający dyplom specjalisty, przygotowany jest do pełnienia usług
farmaceutycznych, takich jak monitorowanie stężenia leków czy też wskazanie dawkowania na
podstawie parametrów farmakokinetycznych. Nowoczesna farmakoterapia w coraz większym
stopniu uwzględnia aspekt ekonomiczny, a znajomość działań niepożądanych i interakcji leków jest
niezbędna do optymalizacji farmakoterapii.
Zwiększenie bezpieczeństwa stosowania leków wymaga znajomości nowych technologii
prowadzących do uzyskiwania nowych, coraz doskonalszych postaci leku, pozwalających na
kontrolowane uwalnianie zapewniające poziom terapeutyczny przez długi czas, pozwalających na
zadziałanie w określonym miejscu, leków o mniejszej toksyczności i większej selektywności.
3. Jakie rozwiązania są najważniejsze i najpilniejsze do podjęcia w zakresie specjalności
„farmacja apteczna" w latach 2010-2015.
Z informacji uzyskanych od konsultantów wojewódzkich wynika, że udział w szkoleniach
specjalizacyjnych (poza kosztami) jest dużym problemem dla województw, gdzie nie ma ośrodków
akademickich; wprawdzie 3-letni staż specjalizacyjny odbywa się w miejscu zatrudnienia (aptece),
ale szkolenie specjalizacyjne, obejmujące 240 godzin wykładów i ćwiczeń, już tylko w jednostkach
akredytowanych
Wszystkie ośrodki akredytowane przyjmują w wyniku postępowania kwalifikacyjnego chętnych na
szkolenie specjalizacyjne niezależnie od miejsca zamieszkania, ale często koszty dojazdu i
zakwaterowania uniemożliwiają farmaceutom podjęcie decyzji o rozpoczęciu specjalizacji.
Biorąc pod uwagę, że od stycznia 2005r, czyli od momentu rozpoczęcia szkolenia
Specjalizacyjnego W akredytowanych jednostkach (rozporządzenia MZ
Z
dnia 15 maja 2003 r. w sprawie specjalizacji oraz
szkolenie to odbywa lub odbyło - 2118 farmaceutów, z czego
dyplom specjalisty, po zdaniu egzaminu państwowego uzyskało w sześciu sesjach egzaminacyjnych
łącznie 422 osoby, mam poważne obawy, czy uda się zwiększyć do 2015 r. liczbę farmaceutów
posiadających specjalizację, tak, aby w każdej aptece realizującej zadania opieki farmaceutycznej
był zatrudniony specjalista. Tym bardziej, że zainteresowanie szkoleniem specjalizacyjnym wśród
farmaceutów wyraźnie spada (na 600 akredytowanych miejsc w czerwcu br. przyjęto łącznie tylko
uzyskiwania tytułu specjalisty przez farmaceutów),
111 osób).
Jedynym i najważniejszym rozwiązaniem do podjęcia w zakresie specjalności
„farmacja apteczna" jest zmiana Art. 89. pkt 3. ustawy „prawo farmaceutyczne": „Farmaceuta
wnosi opłatę za postępowanie kwalifikacyjne, o którym mowa w ust. 2 pkt 3, oraz za
postępowanie egzaminacyjne i za kursy w szkoleniu ciągłym'''', polegająca na wyłączeniu z
tego artykułu opłat za kursy w szkoleniu ciągłym.
Uważam, że wszystkie zawody medyczne podlegające resortowi zdrowia powinny być
jednakowo traktowane w zakresie ponoszenia kosztów związanych z podnoszeniem
kwalifikacji zawodowych, a zatem i opłaty za kursy odbywane w ramach szkolenia
specjalizacyjnego powinny być ujednolicone. Na rynku farmaceutycznym jest coraz mniej
aptek, których właścicielami są farmaceuci. Najczęściej są to już sieci aptek, w których
farmaceuci zatrudniani są na stanowiskach kierowniczych lub pracowniczych za
niewygórowaną pensję.