EKSTRUZJA ORTODONTYCZNA

Rozdział
8
Jan Pietruski
M
etodę ekstruzji ortodontycznej można wykorzystać w wielu sytuacjach klinicznych. Stosuje
się ją w przypadkach złamań poprzecznych korzenia lub innych jego uszkodzeń, takich jak próchnica, perforacje, resorpcja zewnętrzna, jeśli uszkodzenie umiejscowione jest zbyt dowierzchołkowo, aby
możliwe było wykonanie rekonstrukcji bez naruszenia szerokości biologicznej. Dzięki ekstruzji ortodontycznej można także uzyskać spłycenie periodontologicznych ubytków kostnych poprzez selektywne
przesunięcia dokoronowe zębów. Po raz pierwszy zastosowanie tej procedury w powyższych celach opisali w latach 70. XX wieku Heithersay i Ingber. Celem
ekstruzji w przypadkach zniszczenia lub złamania
korzenia jest jego przesunięcie w kierunku dokoronowym w stosunku do otaczających tkanek wyrostka
zębodołowego. Z biomechanicznego punktu widzenia długoczasowe przetrwanie rekonstrukcji z wykorzystaniem wkładu koronowo-korzeniowego i korony rokuje dobrze, jeśli zdrowe tkanki korzenia są
objęte przynajmniej na 2 mm koroną. Zasada ta znana jest jako zapewnienie efektu ferrule. Z kolei, aby
nie naruszyć szerokości biologicznej, co ma bezpośredni wpływ na estetykę i stabilność tkanek miękkich, granica preparacji powinna być przesunięta
na 2,5-3 mm dokoronowo od granicy kości wyrostka. Powyższe warunki do wykonania rekonstrukcji,
jeżeli korzeń zniszczony jest poddziąsłowo, można
również uzyskać poprzez wykonanie zabiegu chirurgicznego wydłużenia korony. Zabieg ten ma jednak
Rozdział 8
Ekstruzja ortodontyczna
EKSTRUZJA
ORTODONTYCZNA
szereg ograniczeń, szczególnie jeśli dotyczy to strefy estetycznej. Wydłużenie korony klinicznej wiąże się z dowierzchołkowym przesunięciem jej granicy. Dla zapewnienia harmonii uśmiechu konieczne
jest zaprojektowanie tak samo wyglądających rekonstrukcji na zębach sąsiednich. Cały zespół zębowo-dziąsłowy w nieodwracalny sposób przesuwany jest
więc dowierzchołkowo, zmianie ulegają proporcje zębów, wydłużają się powierzchnie styczne. W wielu
przypadkach powyższe postępowanie jest niemożliwe do zastosowania bez szeroko pojętego kompromisu estetycznego. Metoda ortodontyczna jest pozbawiona powyższych wad, a jej działanie ograniczone
jest do wybranego zęba. Jest to stosunkowo krótkie,
kilkumiesięczne leczenie ortodontyczne obejmujące
okres aktywnej ekstruzji i stabilizacji zęba aparatem
stałym. Zespół klinicystów: Salama H., Salama M.,
Garber D. zaleca nawet bardzo szybką, kilkutygodniową ekstruzję ortodontyczną (5-8 tygodni), z czasem stabilizacji 8 tygodni. Natomiast po zabiegu chirurgicznym konieczne jest odczekanie minimum
6 miesięcy przed oddaniem ostatecznej rekonstrukcji
protetycznej (ryc. 8-1 a, b; ryc. 8-2 a-c; ryc. 8-3 a, b;
ryc. 8-4 a, b).
Planując ekstruzję dotyczącą jednego zęba w strefie estetycznej, należy pamiętać, że po jej zakończeniu średnica korzenia w obrębie zespołu
zębowo-dziąsłowego będzie mniejsza niż zęba jednoimiennego. Różnicę średnic korzeni można zamaskować koroną protetyczną, ale tylko do pewnego
123
a
b
RYC. 8-1 a. Ze względu na poddziąsłową próchnicę korzenia zęba 23, przed leczeniem
konieczna jest ekstruzja ortodontyczna; b. Ortodontyczne wyekstrudowanie korzenia
o około 2 mm umożliwi przesunięcie nowego DGC powyżej ubytku w korzeniu.
a
c
b
RYC. 8-2 a-c. Ząb 12 złamany w wyniku urazu. Poddziąsłowo przebiegająca linia złamania uniemożliwia odbudowę zęba. Ekstruzja ortodontyczna pozwoli na przesunięcie dokoronowe miejsca złamania, a także na przebudowę kostną poprzez pociąganie ozębnej
w przestrzeni aproksymalnej pomiędzy korzeniami zębów 13 i 12.
124
Periodontologiczno-implantologiczna
chirurgia plastyczna
a
a
b
b
RYC. 8-3 a, b. Założony aparat częściowy.
RYC. 8-4 a, b. Ekstruzja około 3 mm po 3 miesiącach.
stopnia. Wymaga to szczególnej uwagi w przypadku
ekstruzji siekacza centralnego, jeśli na drugim siekaczu nie jest planowana korekta kształtu korony.
W zależności od wartości sił ortodontycznych wyróżnia się tzw. powolną i szybką ekstruzję. Powolna
ekstruzja wymaga sił rzędu 25-30 g, natomiast jeśli
przekraczają one 50 g, mamy do czynienia z ekstruzją szybką. Zmiana pozycji korzenia podczas szybkiej
ekstruzji zwykle przekracza możliwości adaptacyjne
przyzębia, co powoduje, że tkanki wyrostka pozostają na pozycji wyjściowej. Jest to korzystne, gdyż nie
wymaga dodatkowych procedur chirurgicznych, ale
istnieje zagrożenie przerwania włókien ozębnej, wystąpienia ankylozy lub resorpcji korzenia.
Podczas działania małych sił, napięcie włókien
przyzębia stymuluje nawarstwianie się brzegu kości wyrostka zębodołowego oraz migrację przyczepu łącznotkankowego w kierunku dokoronowym.
Poszerza się strefa dziąsła właściwego. Jeżeli celem
ekstruzji jest przesunięcie w kierunku dokoronowym
uszkodzonego korzenia, to dokoronowa zmiana pozycji dziąsła brzeżnego i kości wyrostka nie jest korzystna. Dlatego oprócz samej ekstruzji wykonuje się
fiberotomię włókien ozębnej. Niektórzy autorzy zalecają fiberotomię co 1-2 tygodnie podczas trwania
ekstruzji ortodontycznej, inni zaś jednorazowo po jej
zakończeniu. W niektórych przypadkach po okresie
stabilizacji przeprowadza się klasyczny zabieg wydłużenia korony klinicznej. Jeśli fiberotomię wykonuje się jednorazowo już po zakończeniu ekstruzji,
to cięcie przez szczelinę dziąsłową powinno być poprowadzone na głębokość zgodną z poziomem kości
wyrostka przy sąsiednim zębie. Wynika to z przyjętego założenia, że odbudowujący się zespół zębowo-dziąsłowy ma średnią szerokość 3 mm od brzegu
kości wyrostka.
Klinicznie wykorzystanie techniki ekstruzji może
być realizowane w różny sposób. Najczęściej stosuje
się klasyczne druty i zamki ortodontyczne umieszczane na wargowych powierzchniach zębów. Nie ma
konieczności zakładania aparatu na cały łuk, chyba
że są ku temu inne wskazania. Podstawowa zasada
mówi, że przy ekstruzji zęba jednokorzeniowego zakotwienie powinno być przynajmniej na jednym zębie jednokorzeniowym z każdej strony, a przy zębach
wielokorzeniowych – na dwóch z każdej strony. Drut
Rozdział 8
Ekstruzja ortodontyczna
125