perspektywy rozwoju turystyki na obszarach wiejskich na

PERSPEKTYWY ROZWOJU TURYSTYKI NA OBSZARACH WIEJSKICH
NA PRZYKŁADZIE GMINY BRZYSKA
Marta Tabaczyoska
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Streszczenie
Obecnie turystyka należy do najbardziej dynamicznych dziedzin gospodarki światowej. Artykuł zawiera informacje o gminie Brzyska oraz o jej potencjale turystycznym. Celem niniejszej pracy jest ukazanie walorów turystycznych i krajobrazowych gminy oraz możliwości ich wykorzystania. Praca
w pierwszej części zawiera podstawowe informacje dotyczące położenia geograficznego oraz środowiska przyrodniczego omawianego obszaru. Druga cześd artykułu została poświęcona możliwościom
wykorzystania tego terenu dla potrzeb turystyki. Podczas pisania niniejszego opracowania dokonano
porównania danych zawartych w literaturze ze stanem aktualnym opisywanych obiektów i zjawisk.
Wstęp
Turystyka wg Światowej Organizacji Turystyki (UNWTO) to: „ogół czynności osób, które podróżują
i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż rok bez przerwy poza
swoim codziennym otoczeniem, z wyłączeniem wyjazdów, w których głównym celem jest aktywnośd
zarobkowa wynagradzana w odwiedzanej miejscowości”1.
Na przełomie XX i XXI wieku nastąpiło wyraźne zróżnicowanie i wzbogacenie sposobów spędzania
czasu wolnego, powstało szczególnie dużo tak zwanych form turystyki specjalnych zainteresowao.
Nowe formy spędzania czasu wolnego coraz częściej przenikają się wzajemnie, co sprawia, że turysta
uczestnicząc w ruchu turystycznym jest jednocześnie uczestnikiem wielu form turystyki 2.
1
2
M. Ďuriček, K. Obodyoski, Syntetyczne podstawy rekreacji i turystyki, Wyd. UR, Rzeszów 2006, s. 95.
P. Różycki, Zarys wiedzy o turystyce, Proksenia, Kraków 2006, s. 17.
www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 3 (11) 2012, s. 47-53
Perspektywy rozwoju turystyki na obszarach wiejskich na przykładzie gminy Brzyska
Takie zjawisko możemy zaobserwowad nie tylko w dużych aglomeracjach miejskich, będących centrami kulturalnymi, które tworzą coraz to nowe możliwości spędzania czasu wolnego dla coraz bardziej świadomych turystów, ale również w mniejszych ośrodkach miejskich oraz na obszarach wiejskich.
Celem artykułu jest przedstawienie kierunków rozwoju turystyki na terenie gminy Brzyska
z uwzględnieniem barier, na które napotyka potencjalny turysta odwiedzający ten obszar. Podczas
pisania niniejszego opracowania dokonano porównania danych zawartych w literaturze, ze stanem
aktualnym oraz przeprowadzono badania terenowe.
1. Gmina Brzyska – położenie oraz warunki naturalne
Według systemu regionalizacji fizycznogeograficznej Jerzego Kondrackiego gmina Brzyska leży w obrębie: obszaru Alpejskiego; prowincji – Karpaty Zachodnie; podprowincji – Zewnętrzne Karpaty Zachodnie; makroregionu – Pogórze Środkowo-Beskidzkie; mezoregionu – Pogórze Ciężkowickie3. Położona jest ona w zachodniej części województwa podkarpackiego, w powiecie jasielskim. Gmina leży
przy trasie nr 73 Tarnów – Jasło – Krosno. Od południa gmina sąsiaduje z gminą Jasło i Skołyszyn, od
zachodu z gminą Szerzyny, od północnego-zachodu z gminą Jodłowa, od północnego-wschodu z gminą Brzostek, a od wschodu z gminą Kołaczyce. Zajmuje ona obszar o powierzchni 4513 ha, który zamieszkiwany jest przez około 6300 osób4.
W skład gminy wchodzi 7 sołectw: Brzyska, Błażkowa, Dąbrówka, Kłodawa, Lipnica Dolna, Ujazd oraz
Wróblowa. Zachodnia granica gminy jest jednocześnie granicą województwa podkarpackiego z województwem małopolskim, natomiast wschodnią granicę wyznacza przepływająca przez gminę rzeka
Wisłoka5.
Lasy – najistotniejszy element krajobrazotwórczy – zajmują 23,3% ogólnej powierzchni gminy, natomiast grunty orne 68,6%. Pozostałe tereny, w tym mieszkaniowe i komunikacyjne 8,1%, co stanowi
wielkośd porównywalną z innymi gminami powiatu jasielskiego.
Gmina jest malowniczo położona na wzgórzach Pogórza Ciężkowickiego łagodnie opadających
w dolinę Wisłoki, co w połączeniu ze wspaniałym klimatem, nieskażoną przyrodą oraz ciekawymi
pamiątkami przeszłości stanowi dużą atrakcję turystyczną6.
3
J. Kondracki, Geografia regionalna Polski, Wyd. PWN, Warszawa 1998, s. 16, 32-33, 336, 339.
R. Matejek, G. Mikoś, W gminie Brzyska, Wyd. PUW „Roksana”, Krosno 2003, s. 7.
5
Podkarpacka Regionalna Organizacja Turystyczna, Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Brzyska, Rzeszów 2004, s. 4,
6.
6
A. Dacyl, W. Ropa, Powiat jasielski – gminy, zabytki, przyroda, Starostwo Powiatowe w Jaśle, Jasło 2006, s. 21.
4
48
Perspektywy rozwoju turystyki na obszarach wiejskich na przykładzie gminy Brzyska
Fot. 1. Krajobraz gminy Brzyska – widok na Masyw Liwocza oraz górę Krzemyk
Źródło: zbiory własne
2. Perspektywy rozwoju turystyki
Gmina Brzyska to gmina o typowo rolniczym charakterze. Praca w rolnictwie jest podstawą utrzymania dla ponad połowy mieszkaoców. Na jej terenie nie ma zakładów przemysłowych oraz szeroko
rozwiniętej działalności gospodarczej, co sprawia, że gmina należy do obszarów o niskim poziomie
zanieczyszczenia środowiska oraz o wysokim poziomie bezrobocia.
Szansą dla zmiany obecnej sytuacji ekonomicznej mieszkaoców gminy jest zrównoważony rozwój
i adaptacja jej, jako miejsca destynacji turystycznej. Obecnie obszary te nie są jednak w pełni wykorzystywane ze względu na brak zaplecza gastronomiczno-noclegowego, obiektów i urządzeo rekreacyjnych oraz odpowiedniej bazy informacyjnej.
Gmina Brzyska nie posiadając odpowiedniego zagospodarowania turystycznego jest obecnie dopiero
na początku drogi, aby stad się atrakcyjną miejscowością turystyczną. Okres ten jest jednak jednym
z najważniejszych, bo to właśnie od działao podejmowanych na tym etapie, będzie zależał przyszły
profil turystyczny omawianego obszaru.
Priorytetem powinno byd zadbanie o stworzenie odpowiedniego produktu turystycznego. Jak wiemy
produkt turystyczny może byd rozpatrywany w dwóch zakresach – węższym oraz szerszym. Autor
w swoim rozważaniu zajął się jedynie produktem w ujęciu szerszym, czyli dotyczącym ogółu zasobów
turystycznych danego obszaru, zagospodarowania turystycznego, jak również ogółu doświadczeo
turysty w całym okresie jego pobytu w danej miejscowości czy też regionie.
Podstawową cechą każdego produktu turystycznego jest jego dostępnośd oraz wizerunek, dlatego też
uważam, że na omawianym obszarze pracę należy rozpocząd od działao mających na celu poprawę
stanu technicznego dróg.
Na sied drogową gminy Brzyska, składają się drogi powiatowe oraz gminne. Droga powiatowa nr 1313
relacji Błażkowa – Jasło, przebiega przez obszar gminy osiowo i jest trasą najbardziej uczęszczaną.
49
Perspektywy rozwoju turystyki na obszarach wiejskich na przykładzie gminy Brzyska
Posiada powierzchnię utwardzoną, wynoszącą łącznie 24,38 km. Uzupełnienie sieci dróg powiatowych, stanowią drogi gminne o długości 38 km. W lokalnej komunikacji sied dróg gminnych uzupełniana jest przez drogi rolnicze i dojazdowe, w większości jedynie utwardzone, pozbawione nawierzchni. Obecnie cała sied drogowa wymaga gruntownej modernizacji nawierzchni, gdyż jej stan
techniczny można ocenid, jako średni. Udział ruchu ciężkiego w strukturze rodzajowej jest stosunkowo niewielki i nie stanowi szczególnego zagrożenia w aspekcie wpływu na środowisko oraz warunki
i bezpieczeostwo ruchu drogowego.
Niekorzystną cechą istniejącego układu komunikacyjnego w gminie jest brak rozdzielenia przestrzeni
ruchowej dla różnych rodzajów ruchu. Szczególnie dotkliwie dotyka to rowerzystów i pieszych, którzy
przy braku wydzielonych ścieżek czy chodników korzystają z jezdni dróg7. Szansą na dodatkowe
zwiększenie ruchu turystycznego w gminie jest zakooczenie inwestycji mającej na celu wybudowanie
mostu drogowego na rzece Wisłoka (most został oddany do użytku z dniem 1 stycznia br.). Inwestycja
ta została sfinansowana przez budżet gmin: Brzyska i Kołaczyce oraz dzięki wsparciu finansowemu ze
strony władz powiatu jasielskiego. Inwestycja ta pozwoli na ożywienie gospodarcze i turystyczne poprzez bezpośrednie połączenie drogi gminnej Brzyska – Kłodawa z drogą krajową nr 73 Tarnów –
Pilzno – Jasło.
Wizerunek miejsca docelowego to kolejny czynnik wpływający na fakt, czy dany walor turystyczny
w wyniku odpowiedniego zagospodarowania stanie się atrakcją turystyczną. Dlatego kolejną ważną
sprawą jest stworzenie odpowiedniego zaplecza informacyjno – organizacyjnego.
Obecnie obszar gminy przecinają jedynie 3 szlaki turystyczne: 2 szlaki żółte (Gilowa Góra – Liwocz;
oraz Kołaczyce – Liwocz) oraz jeden szlak zielony (Jabłonica – Liwocz) o łącznej długości około 25 km.
Uważam jednak, że istniejąca sied szlaków nie jest wystarczająca, jak na tak dużą gminę, dlatego warto byłoby wytoczyd kolejne prowadzące do niezwykle ciekawych zakątków, których nie brakuje na
terenie całej gminy.
Pełnowartościowy produkt turystyczny może powstad jedynie w oparciu o odpowiednią bazę noclegowo-żywieniową. Ubytki w jej strukturze mogą spowodowad zmniejszenie albo nawet całkowity
brak zainteresowania danym terenem przez potencjalnego turystę.
Usługi noclegowe, nazywane często hotelarskimi, należą do świadczeo podstawowych, gdyż turysta
będąc poza miejscem swojego stałego zamieszkania odczuwa chęd zaspokojenia potrzeb bytowych.
Baza noclegowa nierozerwalnie łączy się z usługami żywieniowymi. Gmina posiada obecnie bardzo
słabo rozwiniętą bazę turystyczno-wypoczynkową, brak jest miejsc noclegowych, campingów, działa
jedynie kilka prywatnych punktów gastronomicznych, dlatego stanowi to główną barierę dla rozwoju
turystyki na tym terenie8.
W celu zmiany obecnej sytuacji należy wytyczyd miejsca na pola biwakowe oraz campingi ze względu
na stosunkowo niewielki nakład kosztów oraz szybki czas realizacji. W kolejnym etapie władze gminy
powinny postawid na kampanię reklamową, której celem byłoby uświadomienie lokalnej ludności, że
jedną z szans rozwoju mezoregionu jest inwestowanie w turystykę. Dopiero wówczas w wyniku tych
działao, miejscowa ludnośd uwierzy na nowo w swoją małą ojczyznę, która dzięki pięknym krajobrazom, różnorodności rzeźby terenu oraz licznym zbiornikom wodnym jest idealnym miejscem do
uprawiania wielu form turystyki ze szczególnym nastawieniem na turystykę wiejską, agroturystykę,
7
8
Podkarpacka Regionalna Organizacja Turystyczna, Plan Rozwoju…, dz. cyt., s. 13-14.
Podkarpacka Regionalna Organizacja Turystyczna, Plan Rozwoju…, dz. cyt., s. 10.
50
Perspektywy rozwoju turystyki na obszarach wiejskich na przykładzie gminy Brzyska
ekoturystykę, turystykę krajoznawczą, kwalifikowaną, leczniczą, kulinarną, turystykę etniczną oraz
religijno-pielgrzymkową.
Gmina Brzyska posiada intensywnie rozwiniętą sied rzeczną. Położona jest ona w dorzeczu Wisły,
a główną rzeką gminy jest Wisłoka. Obszar ten jest zasobny w wodę powierzchniową, jednak możliwości jej wykorzystania są ograniczone ze względu na duże wahania poziomu wody w ciągu roku.
Mimo to, rzeka ta idealnie nadaje się do organizowania m.in. spływów kajakowych.
Bogate w zwierzynę Lasy Liwockie są idealnym miejscem dla rozwoju łowiectwa, natomiast amatorzy
zbierania runa leśnego znajdą dla siebie wiele doskonałych miejsc obfitujących w jagody i grzyby.
Sam masyw Liwocza już od roku 1995 objęty został ochroną prawną w ramach Parku Krajobrazowego
Pasma Brzanki, natomiast od roku 2004 dodatkowo w ramach rezerwatu przyrody Liwocz, stanowiącego otulinę dla tego Parku.
Obszar gminy, a szczególnie wschodnie stoki Góry Liwocz, które opadają w kierunku Brzysk są w sposób naturalny przystosowane do rozwoju sportów zimowych, głównie tras zjazdowych. Dzięki takiej
inwestycji w okresie letnim można by zapoczątkowad na tych terenach rozwój również innej z form
turystyki kwalifikowanej – zorbingu.
Kolejną formą cieszącą się coraz większym zainteresowaniem wśród turystów są quady, czyli połączenie motocykla z miniaturowym samochodem. Turyści, zmagając się z dziką przyrodą, czterokołowym pojazdem pokonują bezdroża, przeszkody terenowe, strome zjazdy i podjazdy, przeprawiają się
przez brody, rzeki, bagna, poruszając się także nocą w trudnym terenie. Rozwój tej formy na omawianym obszarze uwarunkowany jest krajobrazem pogórzy, tworzonym przez wzniesienia fałdu liwockiego zajmującego środkową cześd gminy. Poprzecinany jest on przez liczne zadrzewienia towarzyszące potokom oraz pojedynczą wiejską zabudowę, co dodatkowo wpływa na uatrakcyjnienie
oferty turystycznej.
Na terenie gminy Brzyska występują również liczne źródła wody zmineralizowanej, znajdujące się
u podnóża Góry Liwocz, do których można zaliczyd wody siarczane oraz solanki. Wody te, według
przeprowadzonych badao, nadają się do zabiegów leczniczych, głównie balneologicznych, czyli leczenie kąpielami oraz wodami pitnymi9.
W XXI wieku coraz więcej ludzi zwraca uwagę na to, co spożywa, skąd jedzenie pochodzi oraz w jakich
warunkach zostało ono wyprodukowane. Związane jest to z coraz większą świadomością na temat
zdrowego stylu życia, jak i hasłami lansowanymi przez media, które w głównej mierze kształtują ludzkie zachowania. Ludzie coraz częściej wyjeżdżają poza miasto, po to, aby znaleźd się w innym, przede
wszystkim czystym, nieskażonym środowisku, które stanowi dla nich pewnego rodzaju odskocznię od
codziennego stylu życia. W związku z przytoczonymi argumentami gmina Brzyska, ze względu na swój
typowo rolniczy charakter powinna postawid na rozwój agro- oraz ekoturystyki10.
Gmina oprócz wspaniałych krajobrazów i czystego środowiska posiada wiele zabytków, które tworzą
niezwykły klimat tego miejsca. Wykaz zabytków architektury zamyka się liczbą 27 obiektów, z czego
3 ze względu na szczególne wartości historyczne i poznawcze zostały ujęte w Rejestrze Zabytków. Jest
to neogotycki kościół parafialny w Brzyskach pw. św. Marii Magdaleny z XIX w., dwór w Brzyskach
oraz dwór rodziny Rylskich w Lipnicy Dolnej.
9
R. Matejek, G. Mikoś, W gminie Brzyska..., dz. cyt., s. 114.
P. Różycki, Zarys wiedzy…, dz. cyt., s. 21-22.
10
51
Perspektywy rozwoju turystyki na obszarach wiejskich na przykładzie gminy Brzyska
Największą uwagę z wymienionych obiektów przyciąga zespół pałacowo-dworski pochodzący z kooca
XVIII w. znajdujący się na terenie wsi Brzyska. Obiekt położony jest w centralnym miejscu parku wypełnionego starodrzewem11. Od kilku lat ze względu na brak funduszy na terenie wspomnianego założenia parkowo-dworskiego nie są przeprowadzane żadne prace konserwatorskie, co powoduje
ciągłe niszczenie tego obiektu.
Do innych zabytków należą liczne malownicze kapliczki przydrożne oraz figury nagrobne pochodzące
z XIX i XX w. Gmina posiada również na swoim obszarze 4 zabytkowe nekropolie ujęte w aktualnym
wykazie zabytków. Dwa cmentarze znajdują się w Brzyskach oraz dwa w miejscowości Błażkowa.
Cmentarze z terenu Błażkowej pochodzą z okresu I wojny światowej12.
Na terenie gminy Brzyska w ostatniej dekadzie postawiono dwa monumentalne krzyże przypominające miejscowej ludności o przełomie tysiącleci. Jeden z nich, osiemnastometrowy stanowi zwieoczenie
platformy widokowej na Liwoczu. Drugi, 40-metrowy jest najwyższym krzyżem na terenie całej Polski
i usytuowany jest na wzgórzu górującym nad drogą powiatową Błażkowa – Jasło w miejscowości
Ujazd.
Gmina Brzyska to nie tylko zabytki i unikalny krajobraz, ale również liczne legendy, wierzenia ludowe
oraz tradycje i obyczaje przekazywane od lat z ust do ust. Wierzenia te mogłyby posłużyd jako motyw
przewodni podczas organizacji licznych zlotów i rajdów młodzieżowych. Lokalny folklor wpłynąłby
niewątpliwie na uatrakcyjnienie miejscowej oferty turystycznej.
Miejscowe tradycje kulinarne, kultywowane są przez Stowarzyszenie Kobiet Gminy Brzyska „Liwoczanka”. Stowarzyszenie to od kilku lat organizuje cyklicznie imprezy o charakterze folklorystycznym,
m.in. „Święto chleba”, na terenie miejscowości Dąbrówka.
Podejmując problematykę rozwoju turystyki na terenach wiejskich należy wspomnied również
o poważnym jej ograniczeniu, a mianowicie o problemie sezonowości. Autor uważa, że zaproponowane w artykule kierunki rozwoju turystyki, po odpowiednim przygotowaniu, pozwolą początkowo
ograniczyd, a następnie w pełni zniwelowad wspomniany problem. Wówczas gmina Brzyska stanie są
idealnym miejscem rozwoju dla całorocznej turystyki.
Wnioski
Podsumowując, gmina Brzyska leżąca 15 km od Jasła, ma olbrzymie szanse, aby stad się głównym
ośrodkiem wypoczynku dla mieszkaoców powiatu jasielskiego i nie tylko. Zawdzięcza to wysokim
walorom przyrodniczo-krajobrazowym, czystemu środowisku naturalnemu, bliskości rzeki Wisłoki,
korzystnym cechom glebowo-klimatycznym oraz warunkom dla rozwoju różnorodnych form turystyki. Szansę dla gminy Brzyska stanowi wzrost zainteresowania wypoczynkiem na wsi, możliwośd promowania gminy, jako miejsca czystego ekologicznie, co w połączeniu z możliwością dofinansowania
inwestycji z unijnych środków pomocowych doprowadzi do tego, że gmina ta już w niedługiej przyszłości zdobędzie taką samą renomę miejscowości wypoczynkowej, jak pobliski Folusz czy Krempna.
11
A. Dacyl, W. Ropa, Powiat jasielski…, dz. cyt., s. 21.
W. Hap, Ziemia jasielska nasza małą ojczyzną, Stowarzyszenie Jasielska Federacja Regionalnych Towarzystw
Kultury, Jasło 1998, s. 134-135.
12
52
Perspektywy rozwoju turystyki na obszarach wiejskich na przykładzie gminy Brzyska
Bibliografia
1. Dacyl A., Ropa W., Powiat jasielski – gminy, zabytki, przyroda, Starostwo Powiatowe w Jaśle, Jasło 2006
2. Ďuriček M., Obodyoski K., Syntetyczne podstawy rekreacji i turystyki, Wyd. UR, Rzeszów 2006
3. Hap W., Ziemia jasielska nasza małą ojczyzną, Stowarzyszenie Jasielska Federacja Regionalnych
Towarzystw Kultury, Jasło 1998
4. Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Wyd. PWN, Warszawa 1998
5. Matejek R., Mikoś G., W gminie Brzyska, Wyd. PUW „Roksana”, Krosno 2003
6. Podkarpacka Regionalna Organizacja Turystyczna, Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Brzyska, Rzeszów 2004
7. Różycki P., Zarys wiedzy o turystyce, Proksenia, Kraków 2006
8. Żaba I., Słownik pojęd z geografii społeczno-ekonomicznej, Wyd. Videograf Edukacja, Katowice
2008
53