Statystyki wskazują, że mimo zmniejszającej się liczby urodzeń

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 1, zeszyt 4, 277-286, 2008
Rozwój psychoruchowy dzieci z ciąż wielopłodowych
i urodzonych przedwcześnie
MAGDALENA CHRZAN-DĘTKOŚ, MARTA BOGDANOWICZ, MICHALINA BARANIECKA, KAROL KARASIEWICZ
Streszczenie
Celem artykułu jest przedstawienie oceny rozwoju dzieci pochodzących z ciąż wielopłodowych – bliźniąt i trojaczków urodzonych
przedwcześnie, hospitalizowanych po urodzeniu na oddziałach Intensywnej Terapii Noworodków gdańskich szpitali. W pierwszej
części artykułu przedstawiony zostanie rozwój 6 dzieci z ciąż trojaczych w wieku niemowlęcym, w drugiej części – ocena rozwoju
24 dzieci wcześniaczych z ciąż bliźniaczych zbadanych w wieku przedszkolnym, w trzeciej – wyniki aktualnych badań zostaną porównane z badaniami nad rozwojem dzieci z ciąż wielopłodowych zbadanych w latach 70. przez M. Bogdanowicz. Z przeprowadzonych
badań wynika, że wcześniactwo i niska waga urodzeniowa wydają się silniej wpływać na rozwój psychoruchowy dzieci niż pochodzenie dziecka z ciąży wielopłodowej. Trojaczki-wcześniaki, zbadane w 1 i 2 r.ż., rozwijają się mniej harmonijne i wolniej niż
rówieśnicy urodzeni o czasie. Rozwój intelektualny dzieci urodzonych przedwcześnie z ciąż bliźniaczych i ciąż pojedynczych nie
różni się w sposób istotny. Dzieci z ciąż bliźniaczych mają jednak większe nasilenie problemów z zachowaniem. Zaobserwowano
też występowanie tendencji, którą jednak trudno generalizować na populację, do tworzenia tzw. komplementarnych osobowości w parach badanych bliźniąt.
Slowa kluczowe: rozwój psychoruchowy, ciąże wielopłodowe, wcześniaki
CZĘŚĆ I
Rozwój psychoruchowy i intelektualny trojaczków
w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym
Problemy badawcze
W 1990 roku w Polsce urodziło się 153 dzieci z porodu
potrójnego, w 2005 r. – już 252 dzieci [14]. Podobny wzrost
obserwuje się w innych krajach zachodnich, co tłumaczone jest m.in. większą dostępnością metod terapii niepłodności. Ciąża trojacza – jak wskazują statystyki – jest związana m.in. z dużym ryzykiem przedwczesnego porodu
oraz niskiej masy urodzeniowej noworodków. W 2005 r. na
252 dzieci, 93 dzieci urodziło się z masą ciała poniżej 2000
gramów, kolejne 90 – z masą ciała poniżej 1500 gramów.
Uwarunkowania biologiczne i medyczne sprawiają, że rozwój poznawczy trojaczków – co pokazały wcześniejsze badania Bogdanowicz [3], jest spójny z rozwojem dzieci
urodzonych przedwcześnie. Na konsekwencje tych uwarunkowań nakładają się skutki oddziaływania czynników
psychospołecznych: podwyższony stres rodziców oraz sytuacja, w której możliwość stworzenia indywidualnej więzi
i poświęcenia uwagi jednemu dziecku, jest silne ograniczona [6]. Matki trojaczków – w porównaniu z matkami bliźniąt – postrzegają swoje dzieci jako bardziej podobne – co
wydaje się związane z trudnością do tworzenia indywidualnej, wyłącznej więzi z każdym z dzieci [7]. Poznawcze
zdolności dzieci rozwijają się dzięki wprowadzaniu przez
matkę nowych doświadczeń, tworzenie okazji, by dziecko
mogło wypróbowywać swoje rozwijające się zdolności
w atmosferze wsparcia i wzajemnej radości [8]. Opieka
nad trójką dzieci, często przedwcześnie urodzonych, przyczynia się do wzrostu stresu i niepokoju, co dodatkowo
jeszcze ogranicza możliwości matki do skupienia się na
indywidualnych potrzebach każdego z dzieci. Badania
prowadzone nad rozwojem poznawczym dzieci z ciąży
Instytut Psychologii, Uniwersytet Gdański
trojaczej dostarczają sprzecznych wyników, np. zbadane
przez Akermana [1] 17 rodzeństw trojaczych w wieku 4 do
8 lat miało niższe wyniki ilorazu inteligencji niż średnia
szwedzkiej populacji. Jednak gdy porównano wyniki trojaczków z wynikami dzieci urodzonych przedwcześnie,
różnice nie były aż tak znaczące. Z drugiej strony, inne badania pokazują, że trojaczki mają opóźniony rozwój psychoruchowy w 5 m.ż, ale już nie w 20 m.ż – a ich rozwój
odpowiada rozwojowi wcześniaków [3, 7]. Badanie gotowości szkolnej przeprowadzone przez Tymms i Preedy’
ego [15] nie wykazało różnic w gotowości szkolnej trojaczków i dzieci z ciąż pojedynczych.
Celem badań własnych była ocena rozwoju psychoruchowego dwóch rodzeństw trojaczych urodzonych
przedwcześnie, z obciążonym wywiadem medycznym,
oraz określenie metod wspomagania rozwoju w pierwszych dwóch latach życia.
Grupy badane
Grupę kryterialną stanowiły dwa rodzeństwa trojaczków (TI, TII). Dane dotyczące wskaźników okołoporodowych zbadanych dzieci zawiera tabela 1. Grupę kontrolną
stanowiły dzieci urodzone o czasie, z ciąż pojedynczych,
które zbadano w jednym z gdańskich żłobków (KI, KII).
Dzieci zarówno płcią, jak i wiekiem, dobrane były do
dzieci trojaczych.
Metody diagnozowania
Materiał do poznania warunków urodzenia i oceny
rozwoju psychoruchowego badanych dzieci stanowiły:
dokumentacja medyczna, protokoły z wywiadów klinicznych z rodzicami, obserwacja dzieci oraz wyniki badań
dwoma testami do oceny rozwoju psychoruchowego w okresie niemowlęcym, powszechnie stosowanymi
278
M. Chrzan-Dętkoś, M. Bogdanowicz,, M. Baraniecka, K. Karasiewicz
Tabela 1. Wskaźniki okołoporodowe przedwcześnie urodzonych i trojaczków z dwóch rodzin TI i TII
Grupy badane
Osoby badane
Płeć
Zakończenie ciąży (tydz.)
Masa urodzeniowa (g)
Punktacja wg Apgar (pkt.)
1*
M
33
1300
7
Okres noworodkowy
Trojaczki I
2
K
33
1640
10
–
–
3
M
33
1000
6
4
K
32
1250
7
respirator 5
dób
respirator 6
dób
Trojaczki II
5
6
K
K
32
32
1230
1300
7
7
6 dób respirator, IVH III/III,
zespół zaburzeń
wodogłowie pokrwotoczne,
oddychania
ROP II
w artykule będą używane oznaczenia cyfrowe osób badanych jak w powyższej tabeli
w Polsce takimi jak Skala Rozwoju Psychomotorycznego we
wczesnym dzieciństwie O. Brunet -I. Lezine oraz Skala Inteligencji dla małych dzieci Psyche Cattell. Rozwój psychomotoryczny oceniony został dwukrotnie, w odstępie około
połowy roku: w momencie pierwszego badania dzieci miały 11 i 12 m.ż., podczas drugiego – 16 oraz 18 m.ż.
Wyniki
Ocena rozwoju psychoruchowego i intelektualnego,
dokonana dwukrotnie, wniosła interesujący materiał
badawczy, który prezentują tabele i wykresy w funkcji
takich wskaźników jak: wiek rozwoju obliczony na podstawie badań i „wiek korygowany” ze względu na wcześniactwo; wiek rozwoju w czterech ocenianych aspektach
(WRp – postawa ciała i lokomocja, czyli motoryka duża;
WRc – koordynacja wzrokowo-ruchowa; WRl – mowa;
WRs – kontakty społeczne); iloraz rozwoju psychoruchowego (I.R); iloraz rozwoju inteligencji (I.I).
Rozwój psychoruchowy trojaczków (T I i T II) w momencie pierwszego badania znacznie różnił się od rozwoju
dzieci urodzonych z ciąż pojedynczych (K I i K II). Rozwój
niemal wszystkich dzieci z grupy kontrolnej utrzymywał
się powyżej wieku życia (jednym przypadku – 10, stwierdzono nieznaczne opóźnienie, w granicach błędu pomiaru). Wszystkie dzieci trojacze osiągnęły natomiast wyniki
poniżej wieku życia, co przedstawia wykres 1. O opóźnieniu rozwoju psychoruchowego zbadanych dzieci można
mówić jednak dopiero wtedy, gdy ilość dni opóźnienia
przekracza „wiek korygowany” (obliczany ze względu na
wcześniactwo), który wynosi ok. 314 dni u trojaczków I
oraz ok. 278 dni u trojaczków II. Najwyższe wyniki osiągnęła dziewczynka z trojaczków I (2), której wskaźniki okołoporodowe były najwyższe z badanych trojaczków.
Znaczne opóźnienie rozwoju trzeciej dziewczynki z T II (6)
wynika z powikłań okołoporodowych (IVH III, wodogłowie
pokrwotoczne). Uzyskane wyniki wskazały na konieczność stymulacji rozwoju dzieci w podskalach, w których
osiągnęły one najniższe wyniki. Analiza „ilorazów korygowanych” pozwala na optymizm co do rezultatów działań
terapeutycznych, bowiem wszystkie „przeliczone” ilorazy
mieszczą się w granicach wyników przeciętnych. Najsłabszy wynik odpowiada poniżej przeciętnej, lecz traktowany
jest jako szeroko rozumiana norma. To zachęca do udzielania pomocy i to bardzo wczesnej.
Tabela 2. Zestawienie wyników 1. badania – oceny rozwoju psychomotorycznego i intelektualnego dwóch par trojaków (T I i T II)
i dwóch grup kontrolnych (KI i KII), w wieku ok. 12. miesięcy wg Skali Rozwoju Psychomotorycznego we wczesnym dzieciństwie
Brunet-Lezine i Skali Inteligencji dla małych dzieci Psyche Cattell
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Grupy
badane
TI
TI
TI
T II
T II
T II
KI
KI
KI
K II
11
K II
363 (+47)
360 (+44)
348 (+32)
360 (+44)
405 (+89)
114
128
12
K II
387 (+62)
405 (+80)
378 (+53)
360 (+35)
405 (+80)
119
120
Lp.
330 (!28)
300 (!64)
300 (!67)
270 (!63)
285 (!51)
210 (!130)
450 (+101)
450 (+84)
450 (+98)
300 (!46)
IR/IR „korygowany”
93/109
92/108
84/98
79/96
80/97
61/75
109
122
122
95
92
96
90
82
87
69
106
127
119
113
WR ogólny
WRp
WRc
WRl
WRs
333 (!25)*
336 (!28)
309 (!58)
264 (!69)
270 (!66)
210 (!130)
381 (+32)
450 (+84)
432 (+80)
330 (!16)
405 (+47)
360 (!4)
330 (!37)
250 (!83)
250 (!86)
200 (!140)
360 (+11)
405 (+39)
495 (+143)
300 (!46)
312 (!46)
336 (!28)
300 (!67)
270 (!63)
276 (!60)
210 (!130)
396 (+47)
450 (+84)
396 (+44)
348 (+2)
300 (!58)
300 (!64)
300 (!67)
270 (!63)
270 (!66)
240 (!100)
300 (!49)
495 (+129)
450 (+98)
360 (+14)
* wiek rozwoju (WR) został przedstawiony w dniach; dni poniżej wieku życia (!) lub powyżej wieku życia (+)
I.I.
279
Rozwój psychoruchowy dzieci z ciąż wielopłodowych i urodzonych przedwcześnie
Wykres liniowy (badanie 1.sta50v* 12c)
200
150
+
100
50
+
+
+
*
*
*
0
+
*
Punkt 0 oznacza wiek
życia badanych dzieci
*
Trojaki I i II
+
50
100
150
+
200
0
1
2
3
4
5
6
7
*
motoryka duża, bad.1
Trojaki I i II
motoryka mała, bad.1
Trojaki I i II
mowa, bad.1
Trojaki I i II
kontakty społeczne, bad.1
Trojaki I i II
rozwój ogólny, bad.1
Grupa kontrolna I i II
motoryka duża, bad.1
Grupa kontrolna I i II
motoryka mała, bad.1
Grupa kontrolna I i II
mowa, bad.1
Grupa kontrolna I i II
kontakty społeczne, bad.1
Grupa kontrolna I i II
rozwój ogólny, bad.1
Ryc. 1. Wyniki oceny rozwoju psychomotorycznego dwóch par trojaczków i dwóch grup kontrolnych,
w wieku ok. 12. miesięcy wg Skali Rozwoju Psychomotorycznego we wczesnym dzieciństwie Brunet-Lezine
Tabela 3. Zestawienie wyników 2. badania – rozwoju psychomotorycznego i intelektualnego dwóch par
trojaków i dwóch grup kontrolnych, w wieku ok. 19. miesięcy wg Skali Rozwoju Psychomotorycznego
we wczesnym dzieciństwie Brunet-Lezine i Skali Inteligencji dla małych dzieci Psyche Cattell
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
12
12
Grupy badane
TI
TI
TI
T II
T II
T II
KI
KI
KI
K II
K II
K II
WR ogólny
540 (!47)
540 (!41)
504 (!80)
531 (!20)
495 (!56)
384 (!167)
612 (+50)
765 (+179)
621 (+52)
630 (+71)
684 (+148)
648 (+93)
WRp
540 (!47)
585 (+4)
540 (!44)
585 (+34)
540 (!11)
360 (!191)
585 (+23)
810 (+224)
630 (+61)
630 (+71)
720 (+184)
630 (+75)
WRc
570 (!17)
540 (!41)
570 (!14)
494 (!57)
450 (!101)
324 (!227)
600 (+38)
696 (+110)
600 (+31)
652 (+93)
652 (+116)
652 (+97)
WRL
540 (!47)
450 (!131)
360 (!224)
540 (!11)
495 (!56)
495 (!56)
630 (+68)
810 (+224)
630 (+61)
600 (+41)
690 (+154)
660 (+105)
WRs
495 (!92)
585 (+4)
450 (!134)
540 (!11)
540 (!11)
450 (!101)
645 (+83)
720 (+134)
645 (+76)
645 (+86)
720 (+184)
645 (+90)
IR
91
92
86
96
90
69
108
130
109
112
127
117
I.I
102
91
85
102
96
75
109
122
109
110
130
120
* wiek rozwoju został przedstawiony w dniach; dni poniżej wieku życia (!) lub powyżej wieku życia (+)
W drugim roku życia, dzieci urodzonych przedwcześnie, nie stosuje się już „wieku korygowanego” – chociaż
zdania na ten temat są podzielone [10]. Uzyskane wówczas wyniki dzieci z grupy kryterialnej (w 16. mż. i 18. mż.)
były również istotnie niższe niż wyniki dzieci z grupy
kontrolnej. Trojaczki I osiągnęły podobny wynik w obu
przeprowadzonych badaniach, ich iloraz inteligencji mieści się w przedziale przeciętnym. Trojaczki I zrobiły postępy w niektórych wymiarach rozwoju, a w innych (m.in.
dotyczących rozwoju mowy, motoryce małej) wymagają
dalszej stymulacji. W drugim badaniu zaznaczyły się większe różnice między poszczególnymi dziećmi urodzonymi
przedwcześnie ze względu na zróżnicowane tempo wyrównywania opóźnień rozwojowych, powstałych z racji
wcześniactwa i niskiej wagi urodzeniowej. I tak uwypukliły
się trudności rozwojowe u trzeciego (3) z trojaczków I,
mającego duże trudności w rozwoju mowy oraz w kontaktach społecznych. Aktualnie chłopiec korzysta z indywidualnie opracowanego planu wspomagania rozwoju w ramach Ośrodka Wczesnej Interwencji.
280
M. Chrzan-Dętkoś, M. Bogdanowicz,, M. Baraniecka, K. Karasiewicz
Wykres liniowy (badanie 1.sta50v* 12c)
100
50
0
50
100
150
200
250
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
+
*
12
Ryc. 2. Wyniki dynamiki rozwoju psychomotorycznego dwóch par trojaczków – pierwsze badanie w wieku ok. 12 miesięcy,
drugie w wieku ok. 19 miesięcy, wg Skali Rozwoju Psychomotorycznego we wczesnym dzieciństwie Brunet-Lezine
Tabela 4. Zestawienie wyników 1. i 2. badania rozwoju intelektualnego dwóch grup trojaczków i dwóch grup kontrolnych,
z końcem wieku niemowlęcego i w wieku ok. półtora roku wg Skali Inteligencji dla małych dzieci Psyche Cattell
Grupy badane
Trojaczki
Grupa kontrolna I
Dzieci badane
Badanie 1.(I.I)
1
92
I
2
96
II
Inteligencja *
P
P
P
pon. P
P
Badanie 2.(I.I)
Inteligencja
102
P
91
P
85
P
102
P
96
P
3
90
4
82
5
87
I
6
69
pogranicze n
75
pon. P
7
106
8
127
9
119
10
113
II
11
128
P
pow. P
pow. P
P
pow. P
pow. P
109
P
122
pow. P
109
P
110
P
130
pow. P
120
pow. P
12
120
* P– inteligencja przeciętna; pon. P – inteligencja poniżej przeciętnej, lecz w granicach szeroko rozumianej normy;
pow. P – inteligencja powyżej przeciętnej; pogranicze n – pogranicze normy i niepełnosprawności intelektualnej
Wykres słupkowy kolumnowy (psyche cattel, razem sta 18v*6c)
140
120
100
80
60
40
20
0
1
2
3
4
5
6
Trojaki I i II iloraz inteligencji, bad. 2
Grupy kontrolne I i II iloraz inteligencji, bad. 2
Ryc. 3. Wyniki rozwoju intelektualnego dwóch par trojaków i dwóch grup kontrolnych,
w wieku ok. 19. miesięcy, wg Skali Inteligencji dla małych dzieci Psyche Cattell
Rozwój psychoruchowy dzieci z ciąż wielopłodowych i urodzonych przedwcześnie
Dwie dziewczynki z drugiego rodzeństwa (Trojaczki II)
zrobiły znaczące postępy w rozwoju. Poprawa wyników
dziewczynek (4. i 5.) w drugim badaniu jest również zauważalna w poziomie I.I, co obrazuje wykres 3. Trzecia
siostra (6.), z obciążonym wywiadem okołoporodowym
jest znacznie opóźniona w rozwoju psychoruchowym
w stosunku do rodzeństwa. Dziewczynka korzysta z intensywnej rehabilitacji ruchowej.
Tabela 4 zawiera ilorazy inteligencji, które należy traktować wyłącznie jako miary orientacyjne możliwości poznawczych dzieci z ciąży trojaczych. Zostały obliczone
w dwóch kolejnych badaniach: z końcem wieku niemowlęcego (badanie 1.) i pół roku później (badanie 2.) – w wieku poniemowlęcym (ok. półtora roku). Wyniki te muszą
być interpretowane bardzo ostrożnie zarówno ze względu
na bardzo wczesny wiek badanych dzieci i stan w chwili
ich urodzenia się, ale również na niezbyt precyzyjne narzędzia badawcze. Dane te wskazują na wyrównywanie
się deficytów w sferze rozwoju funkcji poznawczych,
u dwojga dzieci (4 i 6) wynik przesunął się o jedną kategorie wzwyż. Napawa to optymizmem, mimo iż, jak pisano wyżej, wyniki te mają wyłącznie charakter orientacyjny.
Rycina 2 ilustruje wynik badania 2., wskazując na stale jeszcze duże różnice między dziećmi z grupy kryterialnej – wcześniaków i grupy kontrolnej. W tej ostatniej połowa
dzieci wykazuje wyniki powyżej przeciętnej, podczas gdy
żadne z dzieci przedwcześnie urodzonych nie osiągnęło
takiego poziomu. Tym ciekawsze wydają się badania longitudinalne i długoterminowe monitorowanie ich rozwoju.
Podsumowanie
1) Stopień dynamiki rozwoju jest zależny od okresu,
w którym prowadzony był wywiad kliniczny badanych
dzieci. Obserwowane opóźnienia rozwojowe uwarunkowane są zarówno wcześniactwem, wczesnym uszkodzeniem mózgu (dziecko z ciąży trojaczej – 6), jak
i tym, że dzieci z ciąż mnogich muszą dzielić się z rodzeństwem uwagą i opieką głównych opiekunów [7].
2) Prezentowane wyniki są spójne z dotychczasowymi
badaniami prowadzonymi nad rozwojem dzieci trojaczych. Między innymi Zazzo [16] oraz Feldman [7] piszą np. o opóźnieniu rozwoju mowy u dzieci z ciąż
wielopłodowych, zwracają przy tym uwagę na istnienie tzw. „sekretnego języka” lub możliwości pozawerbalnej komunikacji wśród rodzeństwa – co w pewnym stopniu było również obserwowane u badanych
dzieci. Wytworzenie „własnego” języka w gronie
rodzeństwa zmniejsza motywację dzieci do przełamywania barier w werbalnym komunikowaniu się z otoczeniem.
3) Im poważniejsze konsekwencje wcześniactwa, tym
dzieci potrzebują więcej stymulacji rozwoju psychoruchowego oraz rehabilitacji narządów ruchu, by
osiągnąć kolejne umiejętności rozwojowe. Ważne
wydaje się zaznaczenie, że Instytut Psychologii UG
281
wprowadza innowacyjny program mający na celu
wspomaganie rozwoju małych dzieci z grupy ryzyka
zaburzeń rozwoju. Studenci ścieżki Psychologii Rozwoju Dziecka w ubiegłym roku akademickim regularnie odwiedzali jedno z rodzeństw trojaczych, zajmując się stymulacją rozwoju poznawczego – pracując
indywidualnie z każdym z dzieci. Podobne działania
podejmowali studenci wobec 2-3-letnich dzieci z autyzmem oraz dzieci ryzyka dysleksji.
4) Analiza wyników uzyskanych w testach psychologicznych pozwala na opracowanie programu wspomagania opóźnionych funkcji u każdego z dzieci.
5) Wyniki wskazują, iż badania poprzeczne w przypadku
dzieci ryzyka zaburzeń rozwoju, powinny być kontynuowane w formie badań podłużnych i poszerzone
o oddziaływania edukacyjno-terapeutyczne.
CZĘŚĆ II
Rozwój bliźniąt urodzonych przedwcześnie
Problemy badawcze
Statystyki wskazują, że mimo zmniejszającej się liczby
urodzeń w Polsce, wzrasta liczba ciąż wielopłodowych,
w tym bliźniaczych. W 1990 roku urodziło się w 5267 dzieci
z ciąż bliźniaczych, w 2005 roku – już 8328. Biorąc pod
uwagę, że ciąża wielopłodowa jest m.in. czynnikiem ryzyka
wystąpienia porodu przedwczesnego: w 2005 r. połowa
dzieci z ciąż bliźniaczych nie osiągnęła prawidłowej masy
urodzeniowej, z czego 2711 bliźniąt urodziło się z małą
masą urodzeniową – poniżej 2500 g, a z bardzo małą masą
urodzeniową – poniżej 1500 g – 1768 dzieci [14]. Oprócz
uwagi pediatrów i rehabilitantów bliźniaki-wcześniaki znajdują się również w centrum zainteresowania psychologów
dziecięcych. Dzieci przedwcześnie urodzone z ciąż bliźniaczych – tak jak inne dzieci urodzone przedwcześnie – wymagają oceny i wczesnego wspomagania rozwoju. Także
rodzice mogą potrzebować wsparcia: zarówno podczas
pobytu dziecka na oddziale wcześniaków lub Intensywnej
Terapii Noworodków, jak i w pierwszych latach życia dzieci. Badania pokazują, że np. matki bliźniąt charakteryzują
się niższym poziomem emocjonalnego dostrojenia w stosunku do potrzeb dzieci [7] oraz często przejawiają preferencję wobec jednego z dzieci już kilka godzin po porodzie
[7], a zachowania te utrzymują się i rozwijają się z czasem.
Bliźnięta od wieków budziły zaciekawienie i wzbudzały fantazję na temat „podwójności” swojej natury – według
antropologa, Levi-Strauss’a, niektóre z pierwotnych kultur
podkreślały idealną homogeniczność bliźniąt, podczas gdy
inne celowo podkreślały ich antagoniczne cechy – dylemat
ten wydaje się wciąż aktualny [13]. Występuje on zarówno
w wątpliwościach rodziców związanych np. z ubieraniem
dzieci – jednakowo czy różnie, ale też w związku z traktowaniem każdego z dzieci. Badanie Zazzo [16] wykazało powstawanie tzw. „komplementarnych” osobowości wśród rodzeństw bliźniaczych. Dane kliniczne i badania wskazują,
że rodzice tych dzieci często mają potrzebę silnej pola-
282
M. Chrzan-Dętkoś, M. Bogdanowicz,, M. Baraniecka, K. Karasiewicz
ryzacji osobowości bliźniąt – by uwydatnić różnice między nimi, co nie pozostaje bez wpływu na kształtowanie
się tożsamości dzieci [4]. Zazzo [16], który przeanalizował
rozwój 900 rodzeństw bliźniaczych od okresu dzieciństwa
po dorosłość, wskazał na częstą obecność tzw. „sekretnego” języka wśród rodzeństwa, introwersję, nasilenie
problemów socjalizacyjnych, dominacje jednego z dzieci
nad drugim. Powyższe wyniki pozwoliły badaczowi wysunąć hipotezę o istnieniu bardzo silnej więzi między dziećmi, więzi, która często separowała dzieci od zewnętrznego świata i utrudniała im indywidualny rozwój.
Oprócz rozwoju emocjonalnego badano również rozwój intelektualny dzieci. Badanie Lis i wsp. [11] wskazywało na znaczenie masy urodzeniowej oraz hipotrofii –
zbyt niskiej masy ciała w stosunku do tygodnia ciąży; gorsze wyniki zarówno w skalach poznawczych, jak i pod
względem problemów z zachowaniem uzyskiwały bliźnięta hipotroficzne, z niższą masą urodzeniową. Zazzo [16]
zwrócił uwagę na niższy, niż w grupie dzieci z pojedynczej
ciąży, poziom rozwoju umysłowego bliźniąt, szczególnie
dotyczy to poziomu zdolności werbalnych.
Celem tego badania jest: porównanie poziomu rozwoju bliźniaków-wcześniaków z dziećmi urodzonymi przedwcześnie z ciąż pojedynczych w podobnym tygodniu ciąży oraz analiza różnic między rodzeństwem bliźniaczym.
Grupy badane
Badaniem objęto trzy grupy dzieci w wieku przedszkolnym: bliźniąt przedwcześnie urodzonych (grupa
kryterialna – Kryt), dzieci wcześniaków z ciąży pojedynczej (grupa kontrolna K1) i grupa dzieci urodzonych
o czasie, z ciąży pojedynczej (grupa kontrolna K2). Średni
czas trwania ciąży badanych bliźniąt wynosił 31,73 tyg.,
średnia masa urodzeniowa wyniosła 1555 g, średni wiek
dziecka wynosił 59,36 m.ż. Dzieci przedwcześnie urodzone – z ciąż pojedynczych (grupa K1) były dobrane pod
względem wieku, płci, czasu trwania ciąży do dzieci bliźniaczych. Dzieci z ciąż pojedynczych miały nieznacznie
wyższą masę urodzeniową (1834,93, SD = 757,07) niż dzieci
z ciąż bliźniaczych. Wyniki dzieci wcześniaków oraz bliźniaków-wcześniaków zostaną zestawione z wynikami dzieci urodzonych o czasie z pojedynczej ciąży, czyli drugiej
grupy kontrolnej (grupa K2) (N = 115).
Badanie bliźniąt było częścią projektu badawczego
dotyczącego rozwoju przedwcześnie urodzonych dzieci,
prowadzonego wspólnie przez Instytut Psychologii UG,
Oddział Neonatologii z Pododdziałem Intensywnej Terapii
Noworodków Szpitala Specjalistycznego w Gdańsku Zaspie oraz Kliniki Położnictwa i Ginekologii AMG. W pełnym
badaniu wzięło udział 99 dzieci, w tym 12 par bliźniąt (grupa Kryt). Rodzice dzieci byli zawiadamiani o możliwości
badania psychologicznego listownie i/lub telefonicznie.
Metody badań
Do oceny rozwoju dzieci wykorzystano Skalę do
Oceny Dojrzałości Umysłowej Columbia i Skalę Inteli-
gencji Terman-Merrill – oba testy są powszechnie używane
do oceny rozwoju poznawczego dzieci w wieku przedszkolnym. W interpretacji Skali Terman-Merrill posłużono
się Systemem Interpretacji Skali wg Waleta – analizowano
poziom wykonania poszczególnych podtestów w odniesieniu do poziomu wieku dziecka. W celu oceny grafomotoryki (motoryki małej i koordynacji wzrokowo-ruchowej) dzieci wykonały próbę przerysowywania figur
geometrycznych (zmodyfikowana próba H. Spionek) i Test
Rysunku Człowieka F.L. Goodenough oraz wybrane próby
oceniające rozwój motoryczny z Testu E. Schoplera PEP –
R. Matki dzieci wypełniały autorski kwestionariusz informujący o rozwoju dziecka we wczesnym dzieciństwie oraz
o sytuacji medycznej, Kwestionariusz CBCL 1,5-5 Achenbacha i Rescorli (przy analizie tego ostatniego kwestionariuszu wykorzystano jedynie analizę wyników surowych – nie
ma polskich norm do Kwestionariusza CBCL dla dzieci
w wieku 1,5-5 lat [12]).
Wyniki
Przeprowadzono analizę komponentów wariancyjnych w modelu mieszanym dla czynnika stałego GRUPA
opisanego na dwóch poziomach (a) grupa bliźniaków (grupa Kryt) i (b) grupa nie-bliźniaków (grupa K1), dobrana wg
podstawowych cech oraz dwóch czynników losowych:
masy urodzeniowej i czasu trwania ciąży w tyg. Wyniki
przeprowadzonej analizy pozwalają na uzyskanie odpowiedzi na postawione pytane badawcze: czy dzieci wcześniacze urodzone z ciąż bliźniaczych (Kryt) różnią się pod
względem funkcjonowania intelektualnego, rozwoju motorycznego, rozwoju mowy oraz nasilenia określonych cech
i zachowań od dzieci wcześniaczych z ciąż pojedynczych,
dobranych wagą, tygodniem urodzenia i płcią (K1).
Uzyskane wyniki nie wskazały istotnych statystycznie
różnic pod względem rozwoju poznawczego (tab. 5). Dzieci
nie różniły się istotnie ilorazem inteligencji oraz wynikami
uzyskanymi w poszczególnych podskalach Skali TermanMerrill. Kolumna „punktacja oczekiwana dla wieku”
przedstawia przewidziany wyniki punktacji dla dzieci w 54
m.ż. i umożliwia porównanie wyników dzieci urodzonych
przedwcześnie do oczekiwanych wyników dzieci w przedziale wieku, w którym mieści się średni wynik badanych
dzieci (59,36 m.ż.). Wyniki te wskazują, że dzieci urodzone
przedwcześnie (zarówno z ciąży bliźniaczej, jak i pojedynczej) generalnie uzyskują niższą punktację. Ciąża pojedyncza lub bliźniacza nie jest zatem tak istotna, jak czas
trwania ciąży (w tyg.) i związana z tym dojrzałość dziecka
w momencie urodzenia. Warto zaznaczyć również, że
wyniki zarówno wcześniaków, jak i wcześniaków–bliźniaków w sposób istotny różnią się od wyników dzieci z grupy kontrolnej, których średni iloraz inteligencji wynosił
108,94, (SD – 10,712).
Badania miały na celu również ocenę rozwoju ruchowego w aspekcie globalnym – motoryki dużej i w aspekcie
czynności manualnych – motoryki małej.
283
Rozwój psychoruchowy dzieci z ciąż wielopłodowych i urodzonych przedwcześnie
Tabela 5. Porównanie poziomu funkcjonowania poznawczego dzieci urodzonych przedwcześnie z ciąż bliźniaczych
i pojedynczych na podstawie wyników uzyskanych w Skali Dojrzałości Umysłowej Columbia (przeliczonych w skali
wechslerowskiej) oraz Skali Terman-Merrill (Systemem Interpretacji Skali wg Waleta)
Punktacja oczekiwana dla
wieku (54-60 m.ż.)
Oceniane funkcje
Iloraz inteligencji
Zdolność rozumienia sensu słów
Koordynacja wzrokowo-ruchowa
Rozumowanie arytmetyczne
Pamięć i koncentracja uwagi
Słownik i płynność słowna
Sądzenie i rozumowanie
–
48
48
48
48
48
48
Z ciąż
bliźniaczych
x
SD
93,29
17,82
41,81
14,55
43,19
17,13
50,82
24,57
44,86
17,12
47,14
16,79
42,19
15,44
Z ciąż
pojedynczych
x
SD
91,86
22,93
40,82
13,91
42,86
12,79
48,00
24,84
42
15,68
45,68
16,03
42,09
15,16
Istotność
różnic
F
p
0,03
0,03
0,00
0,08
0,17
0,05
0
0,98
0,98
1,00
0,94
0,86
0,96
1
Tabela 6. Porównanie wskaźników rozwoju motorycznego dzieci z ciąż wcześniaczych pojedynczych i bliźniaczych ocenianych
za pomocą Testu Rysunku Człowieka, próby przerysowania figur, wybranych prób badających motorykę dużą wg PEP – R oraz
wywiadu nt. wieku życia, w którym dzieci opanowały kolejne umiejętności związane z rozwojem ruchowym
Metody badań
Rysunek człowieka (1)
Przerysowywanie figur (2)
Sprawność grafomotoryczna (wynik ogólny 1+2)*
Motoryka (PEP-R)
Utrzymywanie głowy w pozycji pionowej (tż)** (wywiad)
Kontrola głowy w pozycji na brzuchu (wywiad)
Samodzielne siedzenie (wywiad)
Samodzielne stanie (wywiad)
Ciąże bliźniacze
x
SD
1,36
0,85
8,95
4,87
10,32
5,61
31,86
6,31
6,54
5,36
7,92
6,81
9,95
6,59
12,80
2,46
Ciąże pojedyncze
x
SD
0,95
0,84
8,09
4,29
9,05
4,76
31,18
7,24
5,09
3,99
6,75
6,44
12,20
12,39
13,73
6,33
Istotność różnic
F
p
1,35
0,20
0,34
0,06
0,54
0,18
0,30
0,22
0,19
0,84
0,73
0,95
0,59
0,86
0,77
0,83
*Wynik w podpunkcie sprawność grafmotoryczna oznacza sumę punktów uzyskanych w Próbie przerysowywania figur
oraz Teście Rysunku Człowieka
**Wiek, w którym dzieci opanowały umiejętność utrzymywania głowy w pozycji pionowej oraz utrzymywania głowy
przy leżeniu na brzuchu wpisywany był w tygodniach życia (tż);
natomiast umiejętność siedzenia bez podparcia oraz stania – w miesiącach życia (mż)
Tabela 7. Porównanie wcześniaków z ciąż pojedynczych i bliźniaczych pod względem rozwoju mowy
Ciąże pojedyncze
x
SD
5,82
1,72
13,69
5,79
18,69
6,10
25,17
9,82
F
p
Gaworzenie
Pojedyncze słowa
Łączenie słów
Proste zdania
Ciąże bliźniacze
x
SD
7,07
3,84
13,12
5,64
19,44
9,12
22,60
8,63
1,01
0,06
0,05
0,44
0,32
0,95
0,96
0,66
Zdania złożone
31,38
31,58
0,00
1
Rozwój mowy
9,54
Dane zawiera tabela 6. Tabela 6 przedstawia średnie wyniki dzieci w testach badających motorykę małą i dużą. Nie
ujawniły się różnice między dziećmi w zależności od pochodzenia z ciąży bliźniaczej. Dzieci przedwcześnie urodzone mają podobne wyniki w podtestach oceniających
sprawność grafomotoryczną oraz rozwój motoryczny. Wyniki te są jednak znacznie niższe niż wyniki dzieci urodzonych o czasie, oceniane w zakresie sprawności grafomotorycznej, zarówno gdy brano pod uwagę wynik ogólny
12,51; SD = 3,141), jak i poszczególne próby, które się nań
składają: Próba przerysowania figur (11,03, SD = 2,769)
11,34
Istotność różnic
i Test Rysunku Człowieka (1,47; SD = 0,68), jak również
w odniesieniu do motoryki dużej ocenianej za pomocą
Skali PEP-R (33,82, SD = 0,615).
Oprócz ogólnej oceny rozwoju psychoruchowego
w pierwszych trzech latach życia analizowano jego poszczególne aspekty.
Analiza postępów rozwoju motoryki dużej m.in. moment osiągnięcia przez dzieci umiejętności kontroli głowy,
samodzielnego siedzenia oraz samodzielnego stania nie
wskazuje na istnienie istotnych różnic międzygrupowych
między wcześniakami z ciąży pojedynczej i bliźniaczej.
284
M. Chrzan-Dętkoś, M. Bogdanowicz,, M. Baraniecka, K. Karasiewicz
Tabela 8. Porównanie nasilenia cech i zachowań problemowych według kwestionariusza CBCL (wyniki surowe)
Ciąże bliźniacze
Ciąże pojedyncze
Istotność różnic
x
SD
x
SD
F
p
CBCL (wynik ogólny)
58,59
36,36
38,14
17,09
2,98**
< 0,01
Zach. agresywne
14,09
9,91
10,10
6,21
1,34
0,19
Trudności z koncentracją uwagi
3,82
2,24
3,14
1,82
0,63
0,53
Zach. eksternalizacyjne*
17,86
11,50
13,24
6,87
1,37
0,18
Reaktywność em.
5,64
4,42
2,86
2,35
3,54**
<0,01
Wycofanie
3,86
3,76
2,71
2,51
0,74
0,46
Somatyzacja
4,23
4,05
2,81
2,16
1,10
0,28
Lęk/depresja
5,27
3,63
4,05
2,97
0,78
0,44
A
0,06A
Zach. internalizacyjne**
19,00
14,43
12,52
6,80
1,90
Problemy ze snem
4,86
3,50
2,67
1,88
3,52**
< 0,01
Inne problemy
15,68
10,20
9,29
5,17
3,60**
< 0,01
*W skład kategorii zachowań eksternalizacyjnych wchodzą podskale:
zachowania agresywne oraz trudności z koncentracją uwagi
** W skład kategorii zachowania internalizacyjne wchodzą podskale:
emocjonalna reaktywność, wycofanie, somatyzacja, lęk/depresja
Porównanie grup dzieci z ciąży mnogiej i pojedynczej
dotyczyło również rozwoju mowy, wyniki zawiera tabela
7. Pokazuje ona, że wcześniaki-bliźniaki i wcześniaki nie
różnią się w sposób istotny statystycznie pod względem
rozwoju mowy. Wcześniactwo i niedojrzałość neurologiczna dziecka w momencie urodzenia wydają się w większym
stopniu wpływać na rozwój badanych dzieci.
Kolejna tabela przedstawiana wyniki Kwestionariusza
CBCL dla dzieci w wieku 1,5-5 lat, który wnosi wiedzę na
temat zachowania badanych dzieci, zaburzeń emocjonalnych i zaburzeń w zachowaniach społecznych.
Tabela 8 ilustruje wyniki Kwestionariusza CBCL 1,5-5,
które wskazują, że dzieci urodzone przedwcześnie z ciąż
bliźniaczych (58,59, SD = 36,36) otrzymały – w sposób statystycznie istotny – wyższe wyniki w ogólnym nasileniu
określonych, niekorzystnych cech i zachowań niż wcześniaki z ciąż pojedynczych (38,14, SD = 17,09). Wcześniakibliźniaki (5,64, SD = 4,42) i wcześniaki z ciąż pojedynczych
(2,86, SD = 2,35) różnicują rezultaty badania w skali emocjonalnej reaktywności. Wyniki wcześniaków–bliźniaków
są również wyższe niż wyniki grupy kontrolnej – dzieci
urodzonych o czasie (3,25; SD = 2,748). Są one związane
z wynikiem dotyczącymi nasilenia zachowań internalizacyjnych u bliźniąt-wcześniaków (silna tendencja statystyczna). Zachowania należące do tej podskali charakteryzuje nadmierna kontrola, wyrażająca się m.in. wycofaniem i nadmiernym lękiem. Na podskalę emocjonalnej
reaktywności składają się zachowania świadczące o niskiej
tolerancji na zmiany, szybkie zmiany nastroju, pojawianie
się określonych ruchów, tików w sytuacji napięcia emocjonalnego. Badane bliźniaki-wcześniaki różnią się od
wcześniaków z ciąż pojedynczych także pod względem
nasilenia problemów ze snem oraz występowania innych
zachowań problemowych.
Uzyskane podwyższone wyniki częściowo pokrywają
z wynikami Bogdanowicz [3] oraz z cytowanymi obserwacjami Zazzo [16], który pisał o introwersji i problemach
w socjalizacji bliźniąt – badana próba jest jednak zbyt
mała, by móc generalizować otrzymane wyniki.
Na wyniki dzieci w większym stopniu wpływa wcześniactwo i masa urodzeniowa. Wyniki badanych dzieci – zarówno wcześniaków-bliźniaków, jak i wcześniaków wskazują na potrzebę objęcia dzieci wczesnym wspomaganiem
rozwoju już we wczesnym dzieciństwie, w wieku poniemowlęcym, zanim dzieci pójdą do przedszkola. Podsumowując zaprezentowane analizy można stwierdzić, że nie ma
podstaw, aby sądzić, że dzieci urodzone przedwcześnie
różnią się ze względu na poziom rozwoju psychoruchowego w zależności od urodzenia z ciąży bliźniaczej i pojedynczej.
Nasuwa się też dodatkowe pytanie dotyczące występowania podobieństwa w funkcjonowaniu rodzeństw z ciąż
bliźniaczych. By uzyskać odpowiedź na to pytanie wykonano analizę podobieństwa profilowego funkcjonowania
dzieci w poszczególnych sferach rozwoju. Wykorzystano
współczynnik podobieństwa profilowego Spearmana,
będący korelacją między wynikami uzyskanymi przez rodzeństwo bliźniacze w analogicznych skalach oraz współczynnik zbieżności profili Vangelisa, rozumiany jako przeciętne podobieństwo obu profili, co do poziomu poszczególnych cech [2, 5]. Dokonano analizy komponentów wariancyjnych w modelu mieszanym dla czynnika stałego
dotyczącego ciąży (bliźniacza vs. pojedyncza), czynników
losowych (czasu trwania ciąży oraz masy ciała i aktualnego wieku dziecka) oraz wskaźników podobieństwa profilowego w obrębie funkcjonowania intelektualnego jako
zmiennych zależnych (wyniki Columbia i TM), a także wyników surowych w obrębie Kwestionariusza CBCL (tab. 8).
285
Rozwój psychoruchowy dzieci z ciąż wielopłodowych i urodzonych przedwcześnie
Tabela 9. Podobieństwo profilowe między bliźniakami i wcześniakami z ciąż pojedynczych
CBCL
Iloraz inteligencji
R-Spearmana
V-Vangelisa
R-Spearmana
V-Vangelisa
Ciąże bliźniacze
x
SD
0,81
0,12
0,59
0,22
0,94
0,11
0,90
0,10
Wyniki analizy przedstawione w tabeli 9 wykazały istnienie istotnego efektu głównego czynnika, czyli pochodzenia
z ciąży wielopłodowej lub pojedynczej dla porównywanych grup na kształtowanie się równoległości profili CBCL
w porównywanych grupach, gdzie wśród bliźniąt występuje znacznie silniej niż w grupie kontrolnej efekt zróżnicowania podobieństwa względem rodzeństwa, na co wskazuje znacznie większa wariancja wyniku współczynnika
podobieństwa Spearmana dla CBCL w grupie bliźniąt.
Bliźnięta i dzieci z ciąż pojedynczych niezbyt silnie,
lecz w sposób statystycznie istotny, różnią się pod względem podobieństwa profili intelektualnych. W grupie bliźniąt występuje stosunkowo wysokie podobieństwo profili
intelektualnych. Wariancja wyników w grupie bliźniąt jest
jednak znaczna, co może wskazywać, że udział par komplementarnych w populacji bliźniąt jest znaczący. Wynikać
to może ze specyfiki dobranej grupy, np. wśród bliźniąt
było dziecko niewidome (ROP V) oraz dziecko z mózgowym porażeniem dziecięcym (tetraplegia) i znacznym
opóźnieniem rozwoju psychoruchowego. Ogólnie jednak,
poziom funkcjonowania intelektualnego w parach bliźniąt
jest bardziej zbliżony i jednolity niż w parach dzieci-wcześniaków z ciąż pojedynczych. Może to wynikać z dziedzictwa genetycznego, jednakże nie można tutaj wykluczyć wpływu oddziaływania środowiska – co, szczególnie
w sytuacji dzieci urodzonych przedwcześnie, jest istotnie
ważne.
Wnioski
1) Nie ma istotnych różnic w funkcjonowaniu intelektualnym i rozwoju motorycznym dzieci urodzonych
przedwcześnie z ciąży pojedynczej oraz dzieci urodzonych przedwcześnie z ciąży bliźniaczych.
2) Wyniki dzieci urodzonych przedwcześnie, zarówno
z ciąż pojedynczych, jak i wielopłodowych są pod
względem funkcjonowania intelektualnego istotnie niższe niż wyniki dzieci z grupy kontrolnej urodzonych
o czasie.
3) Analiza występowania cech i zachowań problemowych w grupie bliźniąt-wcześniaków i dzieci urodzonych przedwcześnie z ciąży wielopłodowej wykazała
większe natężenie zachowań internalizacyjnych (związanych z nadmierną kontrolą, podwyższonym poziomem lęku, wycofaniem z kontaktów społecznych),
problemów ze snem oraz zachowań problemowych
wśród dzieci z ciąż bliźniaczych. Badana próba jest
Ciąże pojedyncze
x
SD
0,94
0,05
0,51
0,21
0,97
0,05
0,75
0,31
Istotność różnic
F
p
5,19***
0,41
1,73A
2,35*
< 0,01
0,69
0,10
0,03
jednak zbyt mała, by móc generalizować uzyskane
wyniki na populację dzieci bliźniaczych.
4) Porównanie profili uzyskanych przez wcześniaków:
dzieci-bliźniaki i dzieci z ciąż pojedynczych, wskazuje
na większe zróżnicowanie wyników Kwestionariusza
CBCL w obrębie par bliźniąt – co może wpisywać się
w założenia teoretyczne mówiące o powstawaniu
„komplementarnych” osobowości wśród rodzeństwa
bliźniaczego.
5) Wyniki uzasadnia to respektowanie indywidualnych
cech osobowości każdego z bliźniąt i uwzględnianie
ich w wychowaniu i nauczaniu dzieci.
CZĘŚĆ III
Rozwój dzieci z ciąż wielopłodowych: porównanie
badań z lat 70. i wyników aktualnych
Aktualne badania były rozszerzeniem badań M. Bogdanowicz [3, 9]. Oceniła ona i opisała rozwój 56 dzieci z ciąż
wielopłodowych (w tym pięcioraczki, czworaczki oraz 18
par trojaczków), które urodziły się w woj. gdańskim w
ciągu piętnastolecia, w latach 1957-1972. Na 56 dzieci aż 32
urodziło się przedwcześnie z małą masą urodzeniową.
W analizowanej grupie, podobnie jak w normalnej populacji, 27 dzieci (ok. 63%) rozwijało się prawidłowo pod
względem umysłowym, w tym pięcioraczki i czworaczki.
Inteligencję niższą niż przeciętna wykazywało dwa razy
więcej dzieci urodzonych z ciąży wielopłodowej (trojaczej), niż w normalnej populacji – 15 dzieci (ok. 27%), zaś
opóźnienie w rozwoju na poziomie upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim i głębszym stwierdzono w tej grupie niemal 4 razy częściej niż w normalnej populacji, bo
u 6 dzieci (ok. 11%). Spośród 30, z badanych trojaczków
w wieku szkolnym, połowa – 16 dzieci, miała trudności
w nauce, 4 z nich powtarzało klasę, 1 dziecko przerwało
naukę szkolną. Na wyniki wpływać mogły także warunki
życia: 39 z badanych dzieci miało trudną, a nawet ekstremalnie niekorzystną sytuację mieszkaniową i socjoekonomiczną w rodzinie, najczęściej były to dzieci słabo wykształconych rodziców, żyjące na wsi lub w małych miejscowościach. Analiza rozwoju psychoruchowego trojaczków, badanych przez M. Bogdanowicz w pierwszych
trzech latach życia, wykazała opóźnienie rozwoju u 19
dzieci: dotyczyło ono głównie rozwoju mowy oraz motoryki dużej. Wynik ten jest zbieżny z wynikami dwóch par
trojaczków zaprezentowanych w I części artykułu oraz
286
M. Chrzan-Dętkoś, M. Bogdanowicz,, M. Baraniecka, K. Karasiewicz
wynikami wcześniaków – zarówno z ciąż wielopłodowych,
jak i pojedynczych zaprezentowanych w części II. Bogdanowicz [3] i Kamińska [4] zwróciła również uwagę na
problemy emocjonalne i problemy z zachowaniem badanych dzieci. Z 56 trojaczków, 11 dzieci cechowało się m.in.
podwyższoną reaktywnością emocjonalną, tendencją do
zachowań agresywnych, negatywizmu. Problemy emocjonalne m.in. mutyzm, moczenie nocne, napady lęku – zdiagnozowano u 25% zbadanych trojaczków. Podobne nasilenie problemów zaobserwowano u badanych bliźniąt-wcześniaków w aktualnych badaniach.
Wnioski z badania M. Bogdanowicz [3] oraz Kamińskiej [4] są spójne z aktualnymi wynikami:
1) Rozwój psychoruchowy dzieci z ciąż wielopłodowych
nie musi być gorszy niż rozwój dzieci z ciąż pojedynczych.
2) Ciąże wielopłodowe są ciążami ryzyka zaburzeń rozwojowych z uwagi na możliwość wystąpienia przedwczesnego porodu; wcześniactwo silniej wpływa na
rozwój psychoruchowy dzieci niż pochodzenie dziecka z ciąży wielopłodowej.
3) Istnieje konieczność indywidualnej analizy rozwoju
każdego z dzieci. Na rozwój badanych dzieci – oprócz
wczesnych uwarunkowań medycznych – wpływają
oddziaływania środowiska, indywidualna historia,
miejsce i rola w rodzinie, które nawet u bliźniąt jednozygotycznych mogą się znacznie różnić.
4) Rozwój technologii medycznej, rozpowszechnienie
metod rehabilitacji stwarzają aktualnie większą możliwość pomocy dzieciom przedwcześnie urodzonym.
Uzyskane wyniki – zarówno w latach 70., jak i obecnie
– 30 lat później, wskazują, że dzieci przedwcześnie
urodzone wymagają wspomagania rozwoju psychoruchowego już we wczesnym dzieciństwie, poczynając
od okresu niemowlęctwa i poniemowlęcego, jeszcze
zanim pójdą do przedszkola.
Piśmiennictwo
[1] Akerman A. B. (1995) Eight-year follow-up of cognitive development in 33 twin pairs. Acta Geneticae Medicae et Gemelloogiae 44: 179-188.
[2] Barańska Z. (2003) Podstawy metod statystycznych dla psychologów, Gdańsk, UG.3.
[3] Bogdanowicz M., (1974) Psychomotor development of chil-
dren from multiple pregnancies. A psychological Evaluation.
Acta Geneticae Medicae et Gemellologiae, supplement
to volume 22: 135-138.
[4] Cherro M. (1992) Quality of Bonding and Behavioral Differences in Twins. Infant Mental Health Journal, 13: (3): 206210.5.
[5] Drwal R. Ł (1995) Adaptacja wybranych kwestionariuszy
osobowości – wybrane zagadnienia i techniki, Warszawa,
PWN.
[6] Feldman R. i in. (2004) Parenting Stress, Infant Emotion Re-
gulation, Maternal Sensitivity,and the Cognitive Development of Triplets: A Model for Parent and Child Influences in
a Unique Ecology. Child Development, 75 (6 ): 1774-1791.
[7] Feldman R. (2005) Does a Triplet Birth Pose a Special Risk
for Infant Development? Assessing Cognitive Development
in Relation to Intrauterine Growth and Mother-Infant Interaction Across the First 2 Years. Pediatrics 115(2): 443-452.
[8] Greenspan S. (2002) Rozwój umysłu. Emocjonalne podstawy
inteligencji. Poznań: Rebis.
[9] Kamińska M., Księżpolska-Kaczorowska A., Martek A., Gumkowska-Kaminska B., Bogdanowicz M. (1973) Wpływ środo-
wiska na fizyczny i psychomotoryczny rozwój dzieci z ciąż
trojaczych. Materiały Naukowe XVII Ogólnopolskiego Zjazdu
Pediatrów.Gdańsk 27-29 wrzesień 1973, s. 255-271.
[10] Kornacka K., (2003) Noworodek przedwcześnie urodzony
pierwsze lata życia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie
PZWL.
[11] Lis S., Janus-Kukulska A. (1974) Development of Premature
Twins with Dissimilar Birth Weight. Acta Geneticae Medicae
et Gemellologiae, supplement to volume 22: 125-128.
[12] Rescorla L. (2005) Assessment of young children using the
Achenbach system of empirically based assessment (aseba).
Mental retardation and developmental disabilities research
reviews, 11: 226-237.
[13] Robin M., i in. (1998) Mothers' representations of their 13month-old twins and child-raising attitudes. Infant Mental
Health Journal 19.
[14] Rocznik Demograficzny 2005. Warszawa: GUS.
[15] Tymms, P., Preedy, P. (1998) The attainment and progress of
twins at the start of school. Educational Research 40: 243-249.
[16] Zazzo R. (1984) Le paradoxe des jumeaux. Paryż: Stock.
J
Marta Bogdanowicz
Instytut Psychologii, Uniwersytet Gdański
80-343 Gdańsk, ul. Pomorska 68
The psychomotor development of children from multiple pregnancies and preterm birth
The purpose of this article is to examine whether multiple preterm birth poses a risk to the child’s normal psychomotor development.
The first part of the article presents the results of cognitive development in two sets of triplets born preterm (32 and 33 hbd). The
second part compares the psychomotor development of 24 four- and five-year-old twin children born preterm to that of 24 preterm
singletons matched for week of gestation at birth, sex and birth weight. The third part compares these results with those obtained in
a study done by M. Bogdanowicz in the 1970s of 56 children born from multiple pregnancies. An analysis of the data suggests that
preterm birth accompanied by low or very low birth weight has a stronger effect on the psychomotor development of children than
multiple pregnancy. The preterm triplets, examined in the first and second year of life, showed a smaller degree of cognitive development than full-term singletons, but their results did not differ from those that would be expected for the corrected birth age. No
difference was found between 4- and 5-year-old preterm twins and preterm singletons, although both these groups obtained lower
scores than their full-term peers. The mothers of preterm twins reported more behavioral problems. On the CBCL 1,5-5 scale, the twins
had a higher general score for reported problems, especially internalization, emotional reactivity and sleep disturbances. There is
a strong statistical tendency towards complementary personalities among pairs of preterm twins due to the contrast effect.
Key words: twins, triplets, child development