Znaczenie świadomości wychowawczej rodziców dzieci

Renata Sikora
Znaczenie świadomości wychowawczej
rodziców dzieci rozpoczynających edukację.
Rodzina jest pierwszym najważniejszym środowiskiem wychowawczym w
życiu
człowieka.
Skuteczność
jej
wpływów
wychowawczych
jest
zdeterminowana istnieniem wi ęzi uczuciowych między członkami rodziny, daje
możliwość zaspokojenia potrzeb psychicznych dziecka w sposób naturalny i
optymalny . Splata się ściśle z losem człowieka, jest mu potrzebna od narodzin,
aż do śmierci. To środowisko nie jest specjalnie organiz owane do celów
wychowawczych, ale je systematycznie realizuje. Może dlatego nazywane bywa
środowiskiem naturalnym.
Zdaniem M. Ziemskiej rodzina tworzy podstawowe środowisko rozwojowe
dla dzieci. Rodzice i dzieci tworzą dynamiczny system interakcji s połecznych o
charakterze
wspólnoty,
która
ma
swój
intymny,
wewnętrzny
świat,
niepowtarzalny i różniący jedną rodzinę od drugiej. W efekcie tych interakcji
dziecko uczy się mowy, kształtuje swoje uczucia i podstawy wobec członków
rodziny i otaczającego go świata. To na rodzinie spoczywa obowiązek
stwarzania dzieciom wartościowych pod względem wychowawczym warunków
rozwoju. Wiedza o,, możliwości kierowania rozwojem dziecka zgodnie z jego
potrzebami” jest istotnym składnikiem kultury pedagogicznej rodziców
(M. Grochocimska).
Rodzina kieruje procesem poznawania przez dziecko przyrody, kultury,
procesem rozumienia zjawisk i faktów, przestrzegania norm moralnych i ich
wartościowania. W rodzinie uczy się dziecko odróżniać się dobro od zła. W
efekcie różnorodnych mechanizmów socjalizujących
– naśladownictwa,
identyfikacji i modelowania – kształtuje się dziecięca świadomość, cechy
osobowości i system wartości.
1
W systemie tym występują dwa typy interakcji: poziome i pionowe. Te
pierwsze to interakcje partnerskie, egalitarne, charakteryzujące się równością
praw i przywilejów. Są typowe dla układu małżeńskiego oraz stosunków między
rodzeństwem. Interakcje pionowe, czyli relacje między rodzicami a dziećmi
oparte są na podporządkowaniu i opiece .
Rodzina jest jednym ze środowisk wychowawczych dzieci i młodzieży.
Jest także określona jako instytucja wychowania naturalnego, która wespół z
instytucjami wychowania bezpośredniego – np. szkoła – i wychowania
pośredniego – np. zakładami pracy – ma stanowić jednolity system
wychowawczy w naszym społeczeństwie .
Jednym z czynników charakteryzujących rodzinę jako środowisko
wychowawcze
jest
wg.
Stanisława
Kawuli
poziom
świadomości
wychowawczej rodziców . Idzie tutaj o opinie, poglądy i przekonania rodziców,
które dotyczą spraw wychowania własnych dzieci i ich praktycznego działania,
kierowanego wiedzą osobistą (przeważnie potoczną).
Świadomość bowiem to „właściwa człowiekowi zdolność do zdania sobie
sprawy z własnego zachowania, jego warunków i konsekwencji”. S. Kawu la
uważa, że jest co najmniej 6 zagadnień, które składają się na świadomość
wychowawczą rodziców.
1)Świadomość własnej roli wychowawczej i poczucie odpowiedzialności za los
dziecka i jego prawidłowy rozwój;
2) Modele i wzory wychowawcze uznawane przez rodziców;
3) Znajomość praw i właściwości psychicznego i fizycznego rozwoju dzieci;
4) Poglądy rodziców na charakter stosunków wychowawczych w rodzinie
( stosunki pomiędzy rodzicami i pomiędzy rodzicami a dziećmi );
5) Ich poglądy na stosowanie środków wychowawczych;
6) Stosunek rodziców do nauki szkolnej dzieci i ich dalszego kształcenia się.
2
Jest przecież tak, że oddziaływania wychowawcze rodziców, najczęściej
uważamy za amatorskie, tzn. przyjmujemy, iż nie są o ne oparte na wiedzy
pedagogicznej, a tylko w pewnym stopniu na wiedzy ogólnej rodziców.
Większość rodziców bowiem nadal spełnia swoje funkcje wychowawcze
w sposób bez refleksyjny, gdyż nie kieruje się aktualną wiedzą pedagogiczną,
której nie mogli zdobyć poprzez kształcenie ani przez samokształcenie. Wiek
przedszkolny oraz wczesnoszkolny ma duże znaczenie dla rozwoju procesów
poznawczych dzieci i ukształtowania si ę podstaw ich systemu wartości.
Dziecko rodzi się w świecie dorosłych. Na początku wystarcza mu
zaspokajanie
podstawowych
potrzeb.
Wraz
z
socjalizacją
dziecka,
z
przyswojeniem społecznym norm czynności i zależności, wytwarza się u niego
szereg drugorzędnych potrzeb i zainteresowań .
Zatem system wartości dziecka kształtuje się równocześnie
z jego
potrzebami i zainteresowaniami. Ukształtowanie potrzeb wtórnych związane jest
przede wszystkim z wychowaniem, które dziecko otrzymuje od środowiska, w
którym przebywa i od wzorców, które w danym środowisku znajduje i które
stara się potem naśladować.
System wartości dziecka jest odzwierciedleniem wychowania i życia
rodziny. Dziecko czy chce czy nie bierze udział w życiu rodziny, przy gląda się
mu i bezkrytycznie przyjmuje również systemy wartości od rodziców.
Współcześnie często się zdarza, że rodzice nie mają dosyć cierpliwości i
proponują mu swój własny system wartości. W ten sposób spotykamy się z
niewspółmiernie wysoki mi wymaganiami dorosłych, a niespełnienie oczekiwań
przez dziecko, powoduje często rozczarowanie rodziców. Rodzice powinni mieć
świadomość, że takiego błędu im popełnić nie wolno.
Rodzice muszą być również świadomi faktu, iż każde dziecko to
„niepowtarzalna
indywidualność
wymagająca
pielęgnowania
wzrostu,
pobudzania rozwoju i wyrównywania braków. Na każdym etapie powinno
zabiegom tym towarzyszyć uspołecznienie dziecka”(M. Ziemska ). Ważne jest
3
również,
aby
oddziaływania
wychowawcze
rodziców
miały
charakter
jednorodny, tj. obydwoje winni mieć podobne doświadczenia wychowawcze.
Nie bez znaczenia jest również odpowiedni stosunek do dziecka wyrażający się
w sposobie zachowania rodziców. Różne zachowania (miłość, życzliwość,
wrogość, żal) prowadzą do zacieśniania więzów rodzinnych lub ich osłabienia, a
także kształtują odpowiednie postawy rodziców wobec dzieci i dz ieci wobec
rodziców .
Spośród postaw rodzicielskich opisanych przez Marię Ziemską możemy
wyróżnić takie, które sprzyjają rozwojowi dziecka. Należą do nich:
- postawa akceptacji,
- współdziałania,
- uznania praw dziecka w rodzinie,
- dawania rozumnej swobody.
Postawy te stwarzają odpowiedni kontakt z dzieckiem, wyzwalają
aktywność dziecka. Stwarzają więc warunki do pełnego rozwoj u dziecka i nie
powodują zaburzeń w jego zachowaniu.
Niepoprawne są natomiast postawy odtrącające, stwarzające sytuację
chłodu uczuciowego. Zamiast wnikania w kłopoty następuje ciągła dezaprobata
i krytyka, co może doprowadzić do różnorodnych zaburzeń.
Reasumując należy podkreślić, że rodzice z różną świadomością pełnią
swą rolę wychowawczą – czasami wystarcza do tego intuicja, a często nie
wystarcza nawet wiedza uniwersytecka. Powodzenie wychowania zależy od tak
wielu czynników, iż ni ektórzy pedagodzy mówią, że jeżeli się udaje, t o jest to
wspaniałe osiągniecie rodzica - wychowawcy.
W każdym razie wychowanie jest wielką sztuką.
4
Literatura:
Kawula S.: ,, Świadomość wychowawcza rodziców”, Toruń 1985
Maciaszkowa J.:,, Rodzina – środowisko wychowawcze”, WSiP, Warszawa 1984
M.Grochocimska:,, Kultura pedagogiczna rodziców” Praca zbiorowa pod red. M. Ziemskiej
,, Rodzina i dziecko”, PWN, Warszawa 1980
Ziemska M.: ,, Postawy rodzicielskie”, WP, Warszawa 1973
Opracowała: Renata Sikora
5