Nieprawidłowości w służbie zdrowia w 2013 roku

”Podmioty lecznicze – kontrole wybranych zagadnień prawa pracy, w tym bhp”
W 2013 roku kontynuowano kontrole w podmiotach leczniczych ukierunkowane na
przestrzeganie przepisów prawa pracy w zakresie dotyczącym:
zgodności charakteru
świadczonej pracy z rodzajem zawartej umowy, czasu pracy (w tym odpoczynku dobowego i
tygodniowego), wypłaty wynagrodzenia, urlopów wypoczynkowych oraz
funduszu
świadczeń
socjalnych.
Zakres
kontroli
obejmował
również
zakładowego
zagadnienia
bezpieczeństwa i higieny pracy, a dotyczące: oceny ryzyka zawodowego, szkoleń bhp,
badań profilaktycznych, pomiaru czynników szkodliwych dla zdrowia, wyposażania
pracowników w odzież, obuwie robocze i środki ochrony indywidualnej oraz zagadnienia
dotyczące organizacji nadzoru i kontroli stanu bhp i wypadków przy pracy.
Inspektorzy pracy przeprowadzili 25 kontroli w 24 podmiotach wykonujących
działalność leczniczą, działających na terenie województwa małopolskiego. 13 z nich
w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne
wykonywało działalność
szpitalne i inne niż szpitalne. Pozostałe 12 podmiotów wykonywało działalność w rodzaju
ambulatoryjne świadczenia zdrowotne m.in. w zakresie podstawowej i specjalistycznej opieki
zdrowotnej, rehabilitacji leczniczej.
Wśród 25 skontrolowanych podmiotów wykonujących działalność leczniczą, 15 z
nich to samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, w tym 9 z nich wykonywało
działalność w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne. 9 skontrolowanych
podmiotów stanowili przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 02 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej – do 30 czerwca 2011 r. nazywane niepublicznymi
zakładami opieki zdrowotnej (własność prywatna), w tym 4 z nich wykonywało działalność w
rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne. Pozostały skontrolowany podmiot
- to stowarzyszenie, którego celem statutowym jest wykonywanie zadań w zakresie ochrony
zdrowia i jego statut dopuszcza prowadzenie działalności leczniczej.
Kontrolowane podmioty zatrudniały 9.948 pracowników, w tym 8.244 kobiet.
Wśród zatrudnionych pracowników najliczniejszą grupę zawodową stanowiły pielęgniarki, a
lekarze
około
14
%
ogółu
zatrudnionych
w
ramach
stosunku
pracy.
Ponadto w skontrolowanych zakładach 924 osoby świadczyły pracę na podstawie umów
cywilnoprawnych. Usługi medyczne na rzecz skontrolowanych zakładów świadczyło 819
podmiotów
gospodarczych,
w
tym
m.in.
w
ramach
indywidualnej
i
specjalistycznej praktyki lekarskiej, indywidualnej praktyki pielęgniarskiej oraz niepubliczne
zakłady opieki zdrowotnej.
Nieprawidłowości w zakresie przestrzegania przepisów prawa pracy stwierdzono u
wszystkich kontrolowanych pracodawców.
Problematyka zgodności charakteru świadczonej pracy z rodzajem zawartej umowy
badana była w 25 kontrolowanych podmiotach leczniczych. Inspektorzy pracy skontrolowali
634 umowy cywilnoprawne. Nieprawidłowości stwierdzono w 2 podmiotach (tj. 8%
skontrolowanych) i dotyczyły one 21 osób. Stwierdzono, że pracodawcy zawierali z
osobami wykonującymi zawód medyczny, umowy zlecenia, przedmiotem których było
wykonywanie czynności pielęgniarki oraz pełnienie dyżurów medycznych. Inspektorzy
dokonując oceny tych umów stwierdzili niezgodność rodzaju zawartej umowy z charakterem
wykonywanej pracy tj. zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach umowy o pracę.
W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy stwierdzili we wszystkich
skontrolowanych podmiotach nieprawidłowości w zakresie regulaminu pracy. Polegały one
na nieustaleniu regulaminu pracy bądź niedostosowaniu jego zapisów do aktualnego stanu
prawnego m.in. w zakresie dobowego i tygodniowego wymiaru czasu pracy, rozkładów
czasu
pracy,
okresu
rozliczeniowego,
urlopów
wypoczynkowych,
terminu
wypłaty
wynagrodzenia za pracę, itp.
Nieprawidłowości występowały również najczęściej w zakresie pisemnej informacji
o warunkach zatrudnienia, co stwierdzono w 84% skontrolowanych podmiotów
leczniczych. Inspektorzy ujawnili, że pracodawcy nie doręczyli wskazanej informacji 119
pracownikom, zaś doręczone 125 pracownikom informacje nie zostały dostosowane do
wymogów określonych w przepisach prawa pracy.
W 18 podmiotach leczniczych (tj.72% skontrolowanych) inspektorzy stwierdzili
naruszenia przepisów dotyczące umów o pracę. Nieprawidłowości dotyczyły głównie
błędnych zapisów w zakresie dobowego i tygodniowego czasu pracy, nie wskazywania
składników wynagrodzenia czy też nieustalenia w umowach o pracę pracowników
zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy – liczby godzin pracy ponad określony w
umowie wymiar, za które pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia jak za pracę
w godzinach nadliczbowych.
W zakresie przestrzegania przepisów o czasie pracy kontrolujący ujawnili w 44%
skontrolowanych podmiotach leczniczych nieprawidłowości w zatrudnianiu pracowników z
zachowaniem obowiązującej ich normy dobowej czasu pracy. Stwierdzono, że 50
pracowników przepracowało 6270 godzin w przekroczeniach obowiązującej ich normy
dobowej czasu pracy. Kontrolujący ujawnili przypadki wykonywania pracy w wymiarze
przekraczającym dobowy wymiar czasu pracy w systemie, w którym pracownik świadczył
pracę. W 44% skontrolowanych podmiotów leczniczych inspektorzy pracy ujawnili
nieprawidłowości w zatrudnianiu pracowników z zachowaniem obowiązującej ich normy
tygodniowej czasu pracy. Stwierdzono, że 790 pracowników przepracowało 18.753
godzin powyżej obowiązującej ich przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy.
Powyższe wynikało z wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, w dni wolne od pracy
oraz zatrudniania pracowników powyżej przeciętnie 5 dni w tygodniu w przyjętym okresie
rozliczeniowym. W większości przypadków dotyczyło to pielęgniarek, lekarzy, techników rtg.
Ujawniono również przypadki zatrudniania pracowników powyżej dopuszczalnej liczby
godzin nadliczbowych przeciętnie w tygodniu oraz powyżej
dopuszczalnego limitu
godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym tj. 150 godzin lub innej liczby godzin
ustalonej zgodnie z art.151§ 1 Kodeksu pracy.
Kolejna nieprawidłowość to zatrudnianie pracowników z naruszeniem przepisów o co
najmniej 11 godzinnym nieprzerwanym odpoczynku dobowym, a także przepisów
dotyczących odpoczynku tygodniowego. W prawie co czwartym kontrolowanym podmiocie
leczniczym, wykonującym działalność w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia
zdrowotne - pracodawcy nie zapewnili pracownikom odpoczynku dobowego, a w 8% tygodniowego. W szczególności dotyczyło to lekarzy i pielęgniarek. W jednym z podmiotów
leczniczych (będącym samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej) pielęgniarki
bloku operacyjnego świadczyły pracę po 14,16 na nawet 22 godziny w dobie pracowniczej.
Stwierdzono przypadki niezapewnienia pracownikom pełniącym dyżury medyczne
co
najmniej 11 godzinnego nieprzerwanego odpoczynku bezpośrednio po zakończeniu dyżuru.
Kontrolujący ujawnili, że ww. pracownicy świadczyli pracę, pełnili dyżury medyczne oraz
pozostawali w gotowości do pracy nieprzerwanie przez 31, 48, 64, 88, 96, 103 a nawet 175
godzin 35 minut. W jednym z podmiotów leczniczych (będącym samodzielnym publicznym
zakładem opieki zdrowotnej) lekarz świadczył pracę i pozostawał w gotowości do udzielania
świadczeń
zdrowotnych,
podczas
której
był
wzywany
do
podmiotu
leczniczego,
nieprzerwanie przez 175 godzin 35 minut bez wymaganego odpoczynku.
Kontrole ujawniły również, że pracodawcy chcąc sprostać potrzebie zapewnienia
całodobowej opieki nad pacjentem nadal stosują rozwiązania będące próbą omijania
przepisów o czasie pracy. Rozwiązania te polegają na wykonywaniu przez pracownika pracy
tego samego rodzaju i w tym samym miejscu pracy, bez zachowania wymaganego
odpoczynku w warunkach, w których praca jest świadczona na podstawie kilku stosunków
prawnych, w tym w oparciu o umowę o udzielenie zamówienia na świadczenia zdrowotne,
zawartą przez pracodawcę z indywidualną lub specjalistyczną praktyką lekarską lub też na
podstawie drugiego stosunku prawnego zawartego przez pracownika z firmą zewnętrzną.
W prawie 15 % skontrolowanych podmiotów leczniczych wykonujących działalność w
rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, inspektorzy pracy ujawnili
naruszanie przepisów dotyczących tzw. klauzuli „opt-aut”. Stwierdzono, że lekarze
świadczyli pracę powyżej 48 godzin na tydzień pomimo nie wyrażenia zgody na takie
zatrudnienie. Ujawniono również, że zgody na takie zatrudnienie uzyskiwane były od
pracowników w trakcie trwania okresu rozliczeniowego.
W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy stwierdzili w prawie 57%
skontrolowanych
podmiotów
leczniczych
nieprawidłowości
w
zakresie
regulaminu
wynagradzania. Polegały one ustaleniu w sposób niezgodny z przepisami prawa m.in.
wynagrodzenia za pełnione dyżury medyczne, dodatków przysługujących pracownikom
wykonującym zawód medyczny zatrudnionym w systemie pracy zmianowej, dodatków za
pracę w porze nocnej dla lekarzy i pracowników medycznych z wyższym wykształceniem, nie
zatrudnionych w systemie zmianowym pełniących dyżury medyczne w porze nocnej, a także
w przypadku samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej - zasad naliczania i
wypłacania nagród jubileuszowych oraz odpraw emerytalno – rentowych. Podkreślić należy,
że prawidłowe postanowienia regulaminu wynagradzania mają istotne znaczenie dla
prawidłowego wynagradzania pracowników za wykonaną pracę. Nieprecyzyjne przepisy
wewnątrzzakładowe, czy też brak ustaleń w tym zakresie powoduje błędy w ustalaniu i
wypłacaniu wynagrodzeń i innych świadczeń pieniężnych ze stosunku pracy.
Analiza wyników kontroli wskazuje, że w płaszczyźnie należności pracowniczych
najczęściej naruszane były przepisy dotyczące wypłaty wynagrodzenia za pracę w
godzinach nadliczbowych, co stwierdzono w prawie 48% podmiotów zatrudniających
pracowników w godzinach nadliczbowych. W 7 skontrolowanych zakładach
inspektorzy
stwierdzili przypadki całkowitego jego niewypłacenia (dotyczyło to 42 pracowników).
Uchybienia zaś stwierdzono
w 5 podmiotach i dotyczyły one 50 pracowników, którym
zaniżono wysokość należnego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe. Inspektorzy pracy
ujawnili również
w prawie 37% skontrolowanych podmiotów leczniczych wykonujących
działalność w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne (posiadających
status samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej) nieprawidłowości związane z
wypłatą wynagrodzenia za pełnione dyżury medyczne. Zaniżenia wynikały m. in. z
nieprawidłowego
obliczenia
stawki
godzinowej
wynagrodzenia
zasadniczego,
„wynagrodzenia normalnego” oraz błędnego ustalenia liczby godzin dyżurowych, w tym
opłacanych dodatkiem 100%.
Kolejne nieprawidłowości związane z wypłatą wynagrodzenia za pracę inspektorzy
stwierdzili w 8% skontrolowanych podmiotów leczniczych, przy czym w 1 podmiocie
leczniczym będącym przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 02 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej, inspektorzy stwierdzili przypadki całkowitego jego
niewypłacenia, w pozostałych dwóch podmiotach jego zaniżenie. Inspektorzy pracy ujawnili
nie wypłacenie 26 pracownikom należnego wynagrodzenia w
łącznej kwocie 261.620
złotych.
Ponadto inspektorzy stwierdzili w jednym z samodzielnych publicznych zakładów opieki
zdrowotnej prowadzącym działalność w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia
zdrowotne brak realizacji przez Pracodawcę wzrostu wynagrodzeń, o którym mowa w art. 2
ust. 1 ustawy z dnia 22 października 2010 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej
– tj.: nie przeznaczenie 40% wzrostu kwoty zobowiązania NFOZ wobec spzoz tj. kwoty
2.754.355,27 złotych na wzrost wynagrodzeń pracowników Szpitala.
W 24% skontrolowanych podmiotów leczniczych inspektorzy stwierdzili naruszanie
przepisów prawa pracy przy dokonywaniu potrąceń z wynagrodzenia. Pracodawcy
dokonywali potrąceń z naruszeniem kwoty wolnej od potrąceń oraz dokonywali potrąceń
należności innych niż wymienione w art.87§ 1 i §7 Kodeksu pracy bez uzyskania pisemnej
zgody pracownika.
Inspektorzy ujawnili w 64% skontrolowanych podmiotów nieprawidłowości w zakresie
udzielania pracownikom urlopu wypoczynkowego. Pracodawcy nie udzielili pracownikom
urlopu wypoczynkowego, do którego nabyli prawo w latach 2010 -2011. Ujawniono również,
że w harmonogramach pracy (określających rozkłady czasu pracy) dla pielęgniarek
świadczących pracę w przedłużonym do 12 godzin na dobę wymiarze czasu pracy,
pracodawcy
nie
ustalają
rozkładu
czasu
pracy
na
okres
planowanego
urlopu
wypoczynkowego. Rozliczając urlop pracodawcy przyjmują, że udzielono go na 7 godzin 35
minut. W przypadkach planowania pracy na 12 godzin i udzielania urlopu, w tym na żądanie,
pracodawcy przyjmują, że udzielono go na 7 godzin 35 minut.
W 36% skontrolowanych podmiotów inspektorzy stwierdzili niewypłacenie 5012
pracownikom ekwiwalentu pieniężnego za używanie własnej odzieży i obuwia
roboczego w związku z niewydaniem przez pracodawcę.
W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami, inspektorzy pracy:
wydali 14 decyzji zawartych w 4 nakazach, w tym 12 decyzji płacowych na łączną
kwotę 341.135 złotych,
wydali pracodawcom 28 poleceń, w ramach których wypłacono 70 pracownikom
należne wynagrodzenia i świadczenia w łącznej kwocie 71.718,71 złotych
skierowali do pracodawców 28 wystąpień zawierających 298 wniosków,
inspektorzy stwierdzili popełnienie 35 wykroczeń przeciwko prawom pracowników i
nałożyli 12 mandatów karnych na łączną kwotę 14.900 złotych, oraz zastosowali 9
środków wychowawczych,
Wskazać należy, że w trakcie kontroli pracodawcy wypłacili 266 pracownikom należne
wynagrodzenia i świadczenia w łącznej kwocie 131.728 złotych, co nie wymagało już
wydawania przez inspektora pracy środków prawnych w tym zakresie.
W ramach realizacji wniosków zawartych w wystąpieniach pracodawcy wypłacili 1235
pracownikom należne wynagrodzenia i świadczenia w łącznej kwocie 2.867.896,49 złotych.
Podkreślić należy, że w wyniku realizacji wniosku samodzielny publiczny zakład opieki
zdrowotnej wypłacił pracownikom Szpitala kwotę 2.754.355,27 złotych tytułem wzrostu
wynagrodzeń, wynikającym z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 22 października 2010 r. o zmianie
ustawy o zakładach opieki zdrowotnej.
Wśród badanych zagadnień z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy najczęściej
występowały nieprawidłowości dotyczące między innymi:
dopuszczania do pracy pracowników bez wymaganych szkoleń w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, co stwierdzono w 68% skontrolowanych podmiotów,
nie wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze (stwierdzono w 64%
skontrolowanych podmiotów),
braku udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego bądź nieprawidłowa ocena
ryzyka zawodowego,
nie wyposażenia pracowników w środki ochrony indywidualnej,
dopuszczania do pracy pracowników bez aktualnych orzeczeń lekarskich (z badań
wstępnych, okresowych i kontrolnych) potwierdzających zdolność do pracy na
powierzonym stanowisku,
braku aktualnych badan i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia.
Kontrolujący stwierdzili również nieprawidłowości w zakresie organizacji nadzoru i kontroli
stanu bhp polegające na braku służby BHP lub nieprawidłowej jej organizacji oraz dotyczące
badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Inspektorzy ujawnili, że w latach 2011
– 2012 nie przeprowadzono 361 postępowań powypadkowych wypadków związanych z
zakuciem lub skaleczeniem ostrymi narzędziami medycznymi.
W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami dotyczącymi zagadnień bezpieczeństwa i
higieny pracy, inspektorzy pracy:
wydali 194 decyzji zawartych w 36 nakazach (w tym 8 decyzji dotyczyło ustalenia
okoliczności i przyczyn wypadków),
wydali 99 decyzji ustnych, z których 96 zostało wykonanych w trakcie kontroli,
wydali pracodawcom 22 polecenia,
skierowali do pracodawców 22 wystąpienia zawierające 84 wnioski,
inspektorzy stwierdzili popełnienie 28 wykroczeń przeciwko prawom pracowników i
nałożyli 8 mandatów karnych na łączną kwotę 10.600 złotych, oraz zastosowali 9
środków wychowawczych,
Wyniki działań kontrolno – nadzorczych inspektorów pracy w 2013 roku wskazują, że stan
przestrzegania przepisów w podmiotach leczniczych nadal nie jest zadawalający, a nawet w
niektórych obszarach uległ pogorszeniu. Ujawnione nieprawidłowości dotyczyły zarówno
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej jak również przedsiębiorców
(niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej).
W ocenie inspektorów pracy przyczyny stwierdzonych nieprawidłowości wynikały przede
wszystkim z:
Niewłaściwej interpretacji przepisów prawa pracy i braku odpowiedniej wiedzy
zwłaszcza w zakresie zmian dokonanych od 01 stycznia 2008 roku, w związku z
nowelizacją uchylonej już ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, a aktualnie ustawy o
działalności leczniczej,
Braku
nadzoru
nad
osobami
kierującymi
poszczególnymi
komórkami
organizacyjnymi, których obowiązkiem jest m.in. planowanie i rozliczanie czasu pracy
podległego personelu,
Braku woli stosowania przez pracodawców przepisów prawa – jako przykład wskazać
należy stosowaniu rozwiązań polegających na wykonywaniu przez pracownika pracy
tego samego rodzaju i w tym samym miejscu pracy, bez zachowania wymaganego
odpoczynku w warunkach, w których praca jest świadczona na podstawie kilku
stosunków prawnych, w tym w oparciu o umowę o udzielenie zamówienia na
świadczenia
zdrowotne,
zawartą
przez
pracodawcę
z
indywidualną
lub
specjalistyczną praktyką lekarską lub też na podstawie drugiego stosunku prawnego
zawartego przez pracownika z firmą zewnętrzną.
Nieznajomości obowiązujących przepisów prawa przez kierownictwo zakładu oraz
pracowników merytorycznych zajmujących się sprawami kadrowo – płacowymi.
Dotyczyło to w szczególności nieprawidłowości związanych z wynagrodzeniem za
pracę w godzinach nadliczbowych oraz za dyżury medyczne, dokonywania potrąceń
z wynagrodzenia za pracę z naruszeniem kwoty wolnej od potrąceń. Podkreślić
należy, że prawidłowość obliczania wynagrodzenia za pracę w godzinach
nadliczbowych jest integralnie związana z problemem rozliczania czasu pracy
pracowników. Niewłaściwe ustalenie liczby przepracowanych godzin nadliczbowych,
automatycznie powodowało zaniżenie z tego tytułu wynagrodzenia. Niewłaściwa
metoda i pomyłki w obliczaniu świadczeń pieniężnych były przyczyną stwierdzonych
nieprawidłowości w zakresie obliczania wynagrodzenia i dodatków za pracę w
godzinach nadliczbowych, wynagrodzenia i dodatków za dyżur medyczny.
wadliwych źródeł prawa wewnątrzzakładowego - nieprawidłowe zapisy regulaminu
wynagradzania miały wpływ na naliczanie świadczeń pieniężnych przysługujących
pracownikom. W sporadycznych przypadkach nieprawidłowości wystąpiły w związku
z brakiem środków.
W ocenie pracodawców przyczynami stwierdzonych nieprawidłowości są:
zbyt mała liczba zatrudnionych pracowników medycznych (pielęgniarek, lekarzy) oraz
niewystarczające środki finansowe na działalność statutową zakładu, co wymusza
konieczność poszukiwania oszczędności.
Przeprowadzone
przez
inspektorów
pracy
kontrole
wykazują
na
potrzebę
zmian
legislacyjnych, które powinny odnosić się do:
stworzenia prawnego mechanizmu eliminującego możliwość wykonywania pracy w
tym samym miejscu pracy na podstawie różnych stosunków prawnych, bez
zachowania prawa do wypoczynku,
jednoznacznego
wskazania
w
ustawie
o
działalności
leczniczej,
że
czas
pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych nie może naruszać
prawa do odpoczynku.