NATIONAL GEOGRAPHIC

NATIONAL GEOGRAPHIC
2010
SPIS TREŚCI
nr 1(124)
2
22
36
50
70
Mumie. Starożytni Egipcjanie, mistrzowie balsamowania, mumifikowali nie
tylko swoich zmarłych, ale też zwierzęta - byki, małpy, koty, krokodyle.
W jakim celu? / A. R. Williams
Singapur. Maleńki kraj w ciągu kilku dziesięcioleci stał się technologiczną
i ekonomiczną potęgą. Wśród składników przepisu na sukces znalazł się
dyscyplinujący społeczeństwo system surowych kar, z chłostą włącznie /
Marc Jacobson
Svalbard. Fauna Spitsbergenu, niegdyś trzebiona przez myśliwych, po
dekadach ochrony odrodziła się. Teraz musi poradzić sobie z ociepleniem /
Bruce Barcott
Somalia. Kraj stał się przykładem państwa upadłego, pozbawionego rządu,
gdzie władzę stanowią gangi lokalnych watażków. Ludzkie życie znaczy tu
niewiele / Robert Draper
Błazenki. Kolorowe klejnoty raf koralowych nie przetrwałyby bez
współpracy z ukwiałami. Ich czułki, dla innych rybek parzące, błazenkom
są niestraszne / James Prosek
nr 2(125)
30
56
82
94
102
Poligamia. Mormońska sekta na amerykańskim Zachodzie wciąż praktykuje
- nielegalną w Stanach - poligamię. Co sprawia, że mimo nacisków
otoczenia fundamentaliści utrzymują trwałość swoich ogromnych
„niebiańskich rodzin"? / Scott Anderson
Pacyficzny łosoś. Te ryby pokonują tysiące kilometrów, by wrócić do
znajomej rzeki, złożyć tam ikrę i... zginąć. Kłusownicy zabijają je, nim
wypełnią tę misję / David Quammen
Wrak. Przed wiekami wyładowany złotem okręt w drodze po bogactwa Indii
rozbił się o skały wybrzeża diamentów. Jakby dla ilustracji tezy, że życie
bywa przewrotne / Roff Smith
Hubble. Zasłużony (i wysłużony) kosmiczny teleskop przeszedł gruntowny
remont i teraz widzi ostrzej, niż kiedykolwiek przedtem / Chris Carroll
Licheń. Największa konkurencja dla Częstochowy jest sanktuarium nowego
typu. To kombinat, w którym potrzeby religijne mieszają się z turystycznorozrywkowymi / Zuzanna Poi
nr 3(126)
34
54
70
88
102
Nazca. Ogromne rysunki na peruwiańskiej pustyni długo były tak
tajemnicze, że ich autorstwo chętnie przypisywano kosmitom. Okazuje się
jednak, że pochodzenie rytów można racjonalnie wyjaśnić / Stephen
S. Hali
Rośliny mięsożerne. Kwiat zastawiający pułapkę na owada, a potem
rozkładający go na substancje pokarmowe, wydaje się zjawiskiem
przeczącym porządkowi natury. l właśnie dlatego jest ono tak fascynujące
/ Kart Zimmer
Szanghaj. Chiny przygotowują się do objęcia roli największego
supermocarstwa. A Szanghaj zamierza być tej potęgi najważniejszą
metropolią / Brook Larmer
Szympansy. Są jeszcze na świecie (a przynajmniej były do niedawna)
wielkie małpy, które nigdy nie widziały człowieka. Co odkryli prymatolodzy,
którzy się na nie natknęli? / Joshua Foer
Góra Waszyngtona. Nie jest przesadnie wysoka, ale wietrzna jak diabli.
Średnio 120 dni w roku powyżej progowej prędkości huraganu - to robi
wrażenie! / Nei Sheal
nr 4(127)
40
54
68
84
98
Woda życia. Zasoby H2O krążącej w ziemskich ekosystemach teoretycznie
zawsze są takie same. Tyle że potrzeby ludzkości rosną, a dostęp do wody
przestał być oczywisty. Żeby uporać się z tym problemem, musimy zacząć
traktować wodę jak dobro wspólne / Barbara Kingsolver
Topnienie Tybetu. Jangcy, Mekong, Ganges, Huang He - największe rzeki
Azji, gaszące pragnienie setek milionów ludzi, biorą początek na Dachu
Świata, a zasilają je wody z tamtejszych lodowców. Co się stanie, gdy
tybetańskie wieczne lody stopnieją? / Brook Larmer
Święte wody. Rzeki, mające swój początek i rozpływające się w oceanie,
symbolizują przemijanie, wędrówkę, życiową drogę. Woda przenika
wszystko, co żyje. Nic zatem dziwnego, że w wielu kulturach wody rzek
trafiły do sfery sacrum / Joanna Pociask-Karteczka
Etiopia. W wielu rejonach biednych, trapionych suszą krajów najbardziej
pracochłonnym zajęciem kobiet i dziewcząt jest... zapewnienie rodzinie
wody. Na inną aktywność nie mają już czasu. Dlatego wydajna studnia
w takiej społeczności to rewolucja / Tina Rosenberg
Cisza strumieni. Słodkie wody są siedliskiem życia niewiarygodnej liczby
gatunków żywych stworzeń. Człowiek, zanieczyszczając wody bez
opamiętania, zabija w nich życie, eksterminując, czasami bezwiednie, całe
gatunki / Małgorzata Załoga
nr 5(128)
54
70
92
100
118
Bionika. Proteza ręki reagująca na sygnały płynące z mózgu całkiem jak
prawdziwa? Tak, to już możliwe. Co zatem czeka nas w niedalekiej
przyszłości? Jakie „techniczne zamienniki" naszych układów możemy
wyprodukować? / Josh Fischman
Herbaciany szlak. Przez tysiąc lat herbata z Syczuanu wędrowała do
Tybetu na grzbietach mułów i tragarzy. Setki kilometrów wąskim szlakiem
wiodącym przez górskie przełęcze. Co dziś pozostało po starej handlowej
drodze? / Mark Jenkins
Zimorodki. Ten oszałamiającymi barwami ptak jest w naszym
umiarkowanym klimacie niczym tchnienie tropików. Szybki jak błyskawica,
żyje intensywnie. Skrzydlaty błękitny rybak na pewno was zachwyci /
Hannah Holmes
Meksyk. Rzeczywistość kraju wstrząsanego krwawymi ekscesami
narkotykowych karteli bywa trudna do zniesienia. Ludzie pociechy szukają
więc w osobliwych kultach - Świętej Śmierci lub bandytów-Robin Hoodów /
Alma Guillermoprieto
Ptolemais. Polscy archeolodzy od lat odkopują starożytne miasto w Libii.
Zachowane równie dobrze jak Pompeje, pozwala nam poznać codzienne
życie w rzymskim imperium / Jerzy Żelazowski
nr 6(129)
68
90
102
120
138
Bronisław Malinowski. Dzienniki nie pozostawiają wątpliwości: ten gigant
antropologii, badacz tubylczego seksu, miał paskudny charakter. Mimo to
zdołał wejść między „dzikich" i wykazać, że człowiek cywilizowany niewiele
się od nich różni / Zuzanna Poi
Las Foja. Nowogwinejskie góry wystające ponad porośnięte dżunglą
równiny są jak dziewicze wyspy. Badacze, którzy tam dotarli jako pierwsi,
mogli się poczuć niczym XIX-wieczni odkrywcy nowych ziem i gatunków
zwierząt / Mel White
Sen. Człowiek bez snu żyć nie może, choć nauka wciąż nie potrafi
wyjaśnić, do czego tak naprawdę jest mu potrzebny. Co więcej,
bezsenność staje się cywilizacyjną plagą. Badania nad snem mają zatem
kolosalną przyszłość / D. T. Max
Grenlandia Ogromna wyspa przykryta lądolodem długo była niegościnna
i jałowa. Globalne ocieplenie zmienia jednak sytuację, a mieszkańcy patrzą
na ten proces z nadzieją. Czy Grenlandia, zgodnie z nazwą, zazieleni się? /
Tim Folger
St. Helens. Wulkan, który eksplodował w 1980 r., zniszczył życie na 600
km2, ale zarazem stworzył ogromne laboratorium, gdzie naukowcy mogą
obserwować procesy odbudowy zniszczonych ekosystemów / McKenzie
Funk
nr 7(130)
3
8
22
23
26
34
56
62
86
98
Edytorial
Rubryki popularnonaukowe
Twoje zdjęcie
Forum
Wywiad z ekologiem Krisem Hundertmarkiem - o łosiach, żubrach,
hybrydach i zabawach w Pana Boga
Hominidy. Słynna „Lucy" przestała już być najstarszym znanym
hominidem. Odkryty w Etiopii szkielet „Ardi" ma 4,4 min lat - o milion
więcej. Dzięki niemu obraz ewolucyjnej drogi małpy do gatunku, który
stworzył współczesną cywilizację, jest coraz pełniejszy / Jamie Shreeve
Maranhão. Kilometry białych pustynnych wydm porozdzielanych lagunami
pełnymi ryb - czy to krajobraz możliwy? Tak, w Brazylii / Ronaldo Ribeiro
RPA. Apartheid opierał się na prześladowaniach. Dziś jedni chcieliby o tym
nie pamiętać, inni oczekują zadośćuczynienia, a wszyscy muszą ułożyć
sobie życie w kraju wciąż nękanym przemocą, teraz po prostu kryminalną
/ Aleksandra Fuller
Altannik. Ten osobliwy ptak jest niezwykle „ludzki" Wystarczy powiedzieć,
że partnerki kusi... nieruchomościami. Bez pięknej altanki gody się nie
odbędą / Virginia Moreli
Jaskinie Buddy. Zasypane przez pustynny piasek groty w chińskiej oazie
na Jedwabnym Szlaku przechowały przez wieki ogromny zbiór buddyjskiej
sztuki i atmosferę tamtej „kulturowej autostrady" / Brook Larmer
nr 8(131)
2
8
26
28
36
38
58
60
78
80
90
92
Edytorial
Rubryki popularnonaukowe
Twoje zdjęcie
Wywiad z podróżnikiem Januszem Kaszą, który podglądał życie amazońskich Indian Yanomami
Świat plemion. Mapa ludów pierwotnych
Hadza. Nie mają domów, nie uprawiają ziemi, nie hodują zwierząt, nie
chodzą do pracy. Żyją z tego, co zbiorą i upolują w tanzańskim buszu. Czy
wiodą życie szczęśliwe? / Michael Finkel
Aborygeni. Ich niezwykła sztuka ma korzenie sięgające... kilkudziesięciu
tysięcy lat wstecz / Danuta Śmierzchalska
Indyjscy nomadzi. Kiedyś wykuwali broń, dziś - z konieczności - łyżki.
A dotrzymując obietnicy sprzed wieków, wywracają posłania na drugą
stronę / John Lancaster
Romowie. Surowe zasady romanipen strzegące cygańskich tajemnic
pomogły im zachować tożsamość. Rom nie może choćby ot tak wybrać
sobie zawodu / Marta Godlewska
Nieńcy. Skolonizowali tundrę dzięki reniferom. A opis życia w tych
ekstremalnych warunkach budzi mimowolne dreszcze / Arkadiusz
Kotliński
Szamani. Dzierżąc klucze do świata duchów, byli lekarzami, terapeutami
i kapłanami w jednym / Danuta Śmierzchalska
Etiopia. Wojownicy z doliny Omo wyglądają i mszczą się jak przed
wiekami. Ale ogromnej zaporze rady nie dadzą / Neil Shea
nr 9(132)
3
6
26
28
36
60
62
70
92
102
Edytorial
Rubryki popularnonaukowe
Twoje zdjęcie
Wywiad z geologiem Dariuszem Grabowskim - o tym, dlaczego domy na
południu Polski zaczęły wędrować
Tutanchamon. Imię tego faraona, owocu kazirodczego związku brata
i siostry, miało zniknąć z kart historii. Ale, paradoksalnie, próby
unicestwienia pamięci o nim utrwaliły ją na wieki / Zahi Hawass
Kazirodcy na tronie. Małżeństwa z krewnymi, zakazane dla maluczkich,
panującym nadawały niemal boski status / David Dobbs
Płetwale Bryde'a. Te szybkie jak torpedy walenie pozbawione są grubych
warstw tłuszczu, dlatego nie interesowały wielorybników. Ale mimo że nie
zostały zdziesiątkowane, wiemy o nich zaskakująco mało / Jennifer
S. Holland
Madagaskar. Drzewa różane idą pod topór, lemury lądują w gulaszu,
ziemię kaleczą wielkie kopalniane wyrobiska. Odwieczne tabu przestały
działać. Wyjątkowa w skali świata endemiczna przyroda wyspy z trudem
opiera się rosnącej presji / Robert Draper
Jaja owadów. Choć pełno ich dookoła, nieuzbrojonym okiem trudno
dostrzec strukturę i piękno mikroświata. No, chyba że na naszych
łamach... / Rob Dunn
Huculi. Górale ze wschodnich Karpat słynęli z dzikości i przywiązania do
swobody, w tym także obyczajowej. Do dziś wielu z nich żyje „daleko od
szosy" / Michał Rembas
nr 10(133)
4
8
30
32
46
58
78
98
102
124
Edytorial
Rubryki popularnonaukowe
Twoje zdjęcie
Rozstrzygnięcie Wielkiego Konkursu Fotograficznego NG
Wywiad z entomologiem Marcinem Sielezniewem o motylach, które toczą
z mrówkami wyścig zbrojeń
Megafauna. Dlaczego wyginęły wielkie ssaki Australii? Czy to możliwe, by
wybił je człowiek? / Joel Achenbach
Islam z tropików. Czy chłosta za picie alkoholu jest karą stosowną?
Indonezja próbuje wypracować kompromis między rygorystycznym
islamem a ludyczną wyspiarską mentalnością / Michael Finkel
Wyznawcy Mahometa. Muzułmanie nie są grupą religijnie jednorodną,
różnią się np. interpretacją zasad Koranu i tradycjami. Proponujemy zatem
mały przewodnik po duchowym świecie islamu / Janusz Danecki
Zatoka Meksykańska. Pelikany skąpane w ropie, gigantyczne podwodne
chmury oleju, czarna smoła na rajskich plażach - katastrofalny wyciek
z odwiertu BP zniszczył środowisko i pokazał, jak lekceważone jest przez
decydentów / Joel K. Bourne
Taniec Trzcin. Raz do roku rozparty na tronie król Zulusów przyjmuje
swoistą „taneczną defiladę" tysięcy roznegliżowanych dziewic potencjalnych kandydatek na kolejną żonę władcy. A wszystko dla zdrowia
narodu / Edi Pyrek
nr 11(134)
4
10
36
46
50
66
76
98
114
Edytorial
Rubryki popularnonaukowe
Twoje zdjęcie
Wywiad z kulturoznawcą Mirosławem Filiciakiem, o tym czy i jak media
cyfrowe zmieniają społeczeństwo i kulturę
Wielkie migracje. Są odwieczne. Nieprzeliczone stada żywych stworzeń
zmierzające we wspólnym kierunku stanowią zachwycające misterium
przyrody / David Quammen
Falowiec. Gdański blok na kilometr, czyli uroki życia w miasteczku pod
jednym dachem / Olga Dębicka
Sudan. Spustoszone wioski, grabieże, gwałty. Wojna domowa rozlała się
po Sudanie na ponad dwie dekady. Po takiej traumie pokój nie jest prosty,
a pożegnanie z bronią – oczywiste / Matthew Teague
Morza Japonii. Dzięki niezwykłemu układowi prądów Japonię otaczają wody
z trzech pozornie odległych klimatycznych królestw. To przynosi
nieoczekiwane sąsiedztwo i nie mniej zaskakującą różnorodność
gatunkową / Juli Berwald
Klasztor Szaolin. Mistrzowie kung-fu zdają się nie podlegać prawom fizyki,
a zwłaszcza prawu grawitacji. Dziś jednak szlachetna sztuka walki ulega
niezbyt szlachetniej komercjalizacji. Któż zatem będzie strzegł ducha
kung-fu? / Peter Gwin
nr 12(135)
3
8
10
46
48
54
76
94
114
122
Edytorial
Indeks
Rubryki popularnonaukowe
Twoje zdjęcie
Wywiad z archeologiem Andrzejem Pydynem, który opowiada o tym, jak
szuka się skarbów kultury pod wodą, a także co można tam znaleźć
Aztekowie. Ich imperium spływało krwią i opinia ta nie jest jedynie
czarnym PR-em konkwistadorów. Azteckie bóstwa domagały się ofiar
z ludzi, więc zdobywanie jeńców było w istocie nakazem religijnym.
Do czego doprowadziło to okrucieństwo bogów? / Robert Draper
Kostka życia. To zdumiewające, jak dużo rozmaitych stworzeń żyje
w stopie sześciennej dowolnego ekosystemu. Chcecie się przekonać?
Dawid i Salomon. Byli potężnymi królami czy zaledwie pasterskimi
watażkami? Archeolodzy kłócą się o to zawzięcie, bo w tym zakątku świata
ich ustalenia mają znaczenie nie tylko naukowe / Robert Draper
Droga Mleczna. Możemy być zadowoleni - mieszkamy w bardzo porządnej
Galaktyce, prawie tak starej jak Wszechświat. A znajdująca się w jej
centrum czarna dziura potrafi gwiazdę połknąć albo... wyrzucić z ogromną
prędkością z Galaktyki / Ken Crosswell
Made in China AD 826. Wyobraźcie sobie wrak statku wyładowanego
chińskimi miseczkami sprzed 12 wieków. Tak, tak, Państwo Środka już
wtedy stawiało na światowy eksport / Simon Worrall
TYLKO DLA PRENUMERATORÓW
132 Wilcze wojny. Drapieżniki introdukowane w Yellowstone w zdumiewający
sposób odmieniły - na korzyść! - oblicze parku. Wilki na straży
bioróżnorodności? Naturalnie. W tej roli sprawdzają się świetnie / Roff
Smith
Oprac. BPK