docRYNEK POLSKICH TECHNOLOGII ŚRODOWISKOWYCH
download 
Reklamacja Transkrypt
RYNEK POLSKICH TECHNOLOGII ŚRODOWISKOWYCH
RYNEK POLSKICH TECHNOLOGII ŚRODOWISKOWYCH wrzesień 2010 Wykonawca raportu: Wrzesiewski & Miler s.c. ul. Ogrodowa 13 05-504 Złotokłos Łoś k/Warszawy 1. Wstęp. Technologie środowiskowe w Polsce 2. Metodyka badania 3. Analiza poszczególnych segmentów rynku technologii środowiskowych. Ekonomiczny profil sektora 3.1. Najważniejsi gracze rynkowi 3.2. Zatrudnienie w sektorze 3.3. Kierunki importu technologii środowiskowych 3.4. Kierunki eksportu technologii środowiskowych 3.5. Wielkość sprzedaży w ujęciu ilościowym i wartościowym 3.6. Bariery zewnętrzne i wewnętrzne 3.7. Podsumowanie badania 4. Szanse i zagrożenia, z jakimi spotykają się polskie firmy wytwarzające technologie środowiskowe 5. Ocena strategii, potencjału i planów rozwojowych polskich firm wytwarzających technologie środowiskowe 6. Ocena zagrożeń dla polskich firm, związanych z rozwojem dystrybucji zagranicznych technologii działających w Polsce 7. Propozycje działań na rzecz wzmocnienia krajowego przemysłu 8. Rekomendacje dla polskich firm działających na rynku zielonych technologii 9. Rekomendacje dla twórców polityki w zakresie ochrony środowiska oraz wspierania przedsiębiorców 2 1. Wstęp. Technologie środowiskowe w Polsce. Zgodnie z definicją innowacyjności OECD1 technologie środowiskowe obejmują wszelkiego rodzaju produkty, procesy technologiczne, usługi, a nawet koncepcje działania, które w trakcie swojego cyklu życia powodują znacznie mniejszą uciążliwość dla środowiska naturalnego niż inne, alternatywne substytuty. Ich zastosowanie wiąże się między innymi z ograniczeniem zanieczyszczenia, zmniejszeniem ryzyka środowiskowego i innych negatywnych oddziaływań wynikających z wykorzystania zasobów (w tym energii) w stosunku do rozwiązań alternatywnych2. Jak widać z powyższej definicji, zakres funkcjonalny firm i organizacji operujących na analizowanym rynku jest niezwykle szeroki i istotny, gdyż dotyczy wszelkich możliwych form działalności prowadzących do zmniejszenia negatywnego wpływu oddziaływania człowieka na środowisko naturalne. Polska, jako członek Unii Europejskiej, podlega procesowi izomorfizmu, to znaczy w tym wypadku upodobniania się do sposobu działania, prowadzenia polityk i funkcjonowania gospodarek innych wysoce rozwiniętych państw członkowskich. Posługując się wynikami badań polskich naukowców3 w gospodarkach Unii Europejskiej obserwujemy następujące tendencje wskazujące na wysoki i dynamiczny rozwój technologii środowiskowych: - Ekoprzemysł stanowi około 2% realnego Produktu Krajowego Brutto wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej - Produkty wytwarzane na obszarze Unii Europejskiej stanowią 1/3 światowego przemysłu w globalnym sektorze technologii środowiskowych - 3.5 miliona ludzi w Unii Europejskiej uzyskuje zatrudnienie w branży technologii środowiskowych 1 Opracowanie własne na podstawie definicji innowacyjności OECD 2005 za Beatą Michaliszyn „Kierunki rozwoju technologii środowiskowych Polskiej Platformy Technologicznej Środowiska, Warszawa 2008 2 op.cit 3 B. Michaliszyn, J. Krupanek, I Ratman-Kłosińska „Rola i funkcjonowanie polskich platform technologicznych” Politechnika Śląska, Gliwice 2006 3 Biorąc pod uwagę powyższe dane oraz niekwestionowany fakt istnienia zjawiska izomorfizmu, udokumentowany we wszystkich obszarach życia społecznego i gospodarczego oraz rosnącą światową świadomość ekologiczną można sformułować twierdzenie, że znaczenie branży technologii środowiskowych dla polskiej gospodarki będzie w następnych dziesięcioleciach niezwykle istotne, a dynamika rozwoju tej dziedziny gospodarki ponadprzeciętna. W związku z powyższym wydaje się być uzasadnione bliższe przyjrzenie się sposobowi, w jaki funkcjonują firmy operujące na rynku technologii środowiskowych w Polsce, kluczowym tendencjom zachodzącym w analizowanej niszy gospodarki, istotnym graczom rynkowym oraz szansom i zagrożeniom wynikającym z wytwarzania lub dystrybuowania produktów oraz usług na danym rynku, a także wydanie rekomendacji co do przyszłych polityk i zadań mających na celu rozwój polskiego rynku technologii środowiskowych, przybliżający nas do osiągnięć innych rozwiniętych krajów Unii Europejskiej. Ambicją autorów poniższego raportu jest przyczynienie się do realizacji tak sformułowanych celów. Przystępując do badania polskiego rynku technologii środowiskowych autorzy badania, wspólnie z ekspertami z Ministerstwa Środowiska dokonali następującego podziału grupy firm operujących na wspomnianym rynku i zajmujących się następującymi obszarami tematycznymi: 1. technologie niskoemisyjne i czyste technologie węglowe, w tym: 1.1. technologie modernizacji instalacji paleniskowych kotłów na paliwa stałe, ciekłe i gazowe 1.2. technologie kogeneracji 1.3. czyste technologie dla koksownictwa 1.4. czyste technologie dla branży naftowej 1.5. czyste technologie dla gazownictwa 1.6. inne metody redukcji emisji 4 1.7. technologie przechwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS) 2. rozwiązania sprzyjające oszczędności energii, w tym: 2.1. rozwiązania organizacyjne sprzyjające oszczędności energii 2.2. rozwiązania informatyczne sprzyjające oszczędności energii 2.3. technologie wspierające oszczędność energii i ciepła w budownictwie 3. technologie odnawialnych źródeł energii (OZE), w tym: 3.1. technologie biopaliw 3.2. technologie biogazu 3.3. technologie kolektorów słonecznych 3.4. technologie ogniw fotowoltaicznych 3.5. technologie elektrowni wodnych (wyłącznie mała energetyka wodna) 3.6. technologie elektrowni wiatrowych 3.7. technologie geotermalne 3.8. technologie biomasy - wytwarzanie brykietu 3.9. technologie biomasy - wytwarzanie peletów 3.10. technologie biomasy - wytwarzanie biowęgla 3.11. technologie biomasy – piece, kotły i palniki 4. technologie wodno – ściekowe, w tym: 4.1. technologie oczyszczania ścieków 4.2. technologie uzdatniania i wzbogacania wody 5 5. technologie wspierające gospodarkę odpadami, w tym: 5.1.technologie przetwarzania odpadów 5.2 technologie zagospodarowania odpadów niebezpiecznych Firmy te, jak wynika z wcześniej cytowanych definicji, są organizacjami działającymi na rynku technologii środowiskowych, gdyż ich produkty i usługi są znacznie mniej uciążliwe dla środowiska niż inne, alternatywne rozwiązania. Istotność znaczenia analizowanej branży dla polskiej gospodarki oraz środowiska naturalnego dostrzegło również Ministerstwo Środowiska RP, które w dokumencie „Mapa drogowa”4, na postawie badań ankietowych prowadzonych w środowisku naukowym określiło następujące obszary priorytetowe mające największe znaczenie dla środowiska naturalnego w średnio- i długookresowej perspektywie: 1. Priorytety średniookresowe i procentowy udział uzyskanych odpowiedzi: a) pozyskanie surowców/nośników energii (26%) b) zrównoważona konsumpcja (16%) c) zrównoważona produkcja (13%) d) zrównoważone unieszkodliwianie odpadów (16%) e) zrównoważone systemy logistyczne (10%) 2. Priorytety długookresowe i procentowy udział uzyskanych odpowiedzi: a) pozyskanie surowców/nośników energii (51%) b) zapobieganie zmianom klimatu globalnego (19%) c) zrównoważona produkcja i konsumpcja (9%) 4 „Mapa drogowa” wdrażania planu działań na rzecz technologii środowiskowych w Polsce. Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2006 6 Analizując powyższe zestawienia, można zauważyć ogromne i wciąż rosnące znaczenie pozyskania surowców i nośników energii w dłuższej perspektywie. Wnioski te są zbieżne z założeniami polityki energetycznej Polski do roku 2030 opracowanymi przez Ministerstwo Gospodarki RP5, w których zauważono, że rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii ma istotne znaczenie dla realizacji polityki energetycznej państwa, gdyż zmniejsza stopień uzależnienia Polski od zagranicznych dostawców energii a zastosowanie rozwiązań OZE, bazujących na lokalnych rozwiązaniach, minimalizuje dodatkowo ryzyko strat przesyłowych oraz przyczynia się do rozwoju mniej rozwiniętych regionów bogatych za to w zasoby energii odnawialnej. O istotności wspomnianej dziedziny gospodarki świadczy również fakt, że jednym z celów polskiej polityki energetycznej jest zwiększenie udziału OZE w bilansie energii finalnej do 15% w roku 2020 i 20% w roku 2030. Mówiąc o istotności polskiego rynku technologii środowiskowych należy zwrócić uwagę na fakt, że branża ta ma relatywnie duże możliwości uzyskania dofinansowania badań i rozwoju poprzez między innymi: a) zastosowanie mechanizmu finansowania z funduszu Ministerstwa Edukacji Narodowej (w zakresie realizacji polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa) b) VII Program Ramowy UE w zakresie badań i rozwoju technicznego c) skorzystanie z kredytu technologicznego posiadającego wbudowany mechanizm umorzenia części kredytu W ramach propagowania rozwiązań sprzyjających środowisku zachęca się również do uwzględniania kryteriów środowiskowych w zakresie stosowania prawa zamówień publicznych6. Reasumując, polski rynek technologii środowiskowych, podlegający tak samo jak inne branże gospodarki procesowi upodobniania się do sposobu działania i wyników 5 Projekt dokumentu Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Ministerstwo Gospodarki Warszawa 2008r. 6 Opracowanie własne na podstawie „Mapy drogowej” op. cit. 7 osiąganych przez inne gospodarki członkowskie Unii Europejskiej, będzie się intensywne rozwijał, a rozwój ten będzie dodatkowo wspierany przez założenia polskiej polityki energetycznej, dostępność funduszy na badanie i rozwój oraz rosnącą świadomość ekologiczną obywateli Polski oraz, w szerszym kontekście, Unii Europejskiej. W związku z powyższym, jako kamień milowy niniejszego raportu autorzy badania przyjmują diagnozę stanu obecnego branży w trzech wyraźnie wyodrębnionych segmentach: a) producentów technologii środowiskowych b) dystrybutorów technologii środowiskowej c) producento-dystrybutorów technologii środowiskowych Powody, dla których dokonano takiego, a nie innego podziału zostaną zaprezentowane w dalszej części analizy. Wnioski z wieloetapowej, przekrojowej analizy danych uzyskanych w trakcie badań ankietowych na stosunkowo dużej grupie badawczej oraz podczas prowadzonych wywiadów nieustrukturyzowanych z wybranymi przedstawicielami branży posłużą finalnie do wydania rekomendacji co do kształtu i treści polityk wsparcia adresowanych dla firm operujących na rynku polskiej technologii środowiskowej. Zaprezentowane zostaną również sugestie co do proponowanych kierunków rozwoju i treści strategii firm-uczestników prowadzonego badania. 8 2. Metodyka badania. 2.1. Operat badawczy. W celu przygotowania raportu dotyczącego rynku technologii środowiskowych firma badawcza przygotowała operat badawczy, który składał się z następujących elementów składowych: • Pozyskanie dwóch, niezależnych baz danych dotyczących wskazanych segmentów rynku technologii środowiskowych i zakresu badania • Przeprowadzenie przez firmę badawczą analizy poszczególnych segmentów rynku technologii na podstawie ogólnodostępnych baz danych • Zakup zewnętrznego raportu, który porusza kwestie technologii środowiskowych w Polsce • Zorganizowanie spotkania z kilkoma niezależnymi ekspertami w celu weryfikacji posiadanej wiedzy odnośnie rynku technologii środowiskowych • Przeprowadzenie wywiadów nieustrukturyzowanych z wybranymi przedstawicielami branży Ponadto główną część analizy rynku technologii środowiskowych stanowiło badanie w formie utworzonej w tym celu ankiety-listy pytań skierowanych do wyselekcjonowanych firm (według sektorów branż technologii środowiskowej). Na skutek wykonania uprzednio wymienionych aktywności ustalono bazę 1276 firm potencjalnie funkcjonujących na rynku technologii środowiskowych. Następnie przeprowadzono wstępną ankietę telefoniczną wśród tych przedsiębiorstw, aby potwierdzić lub wykluczyć wybór dotyczący zakwalifikowania danej organizacji do rynku technologii środowiskowych. Efektem końcowym było uzyskanie 510 rekordów, a więc firm, które we wstępnej ankiecie telefonicznej zadeklarowały przynależność do rynku technologii środowiskowych. 9 Kolejnym etapem badania było przygotowanie i przeprowadzenie ankiety telefonicznej na wybranej grupie przedsiębiorstw (zgodnie z kryteriami badania i założeniami metodyki badań ankietowych), a następnie analizy, której wynikiem jest niniejszy raport na temat stanu rynku technologii środowiskowej w Polsce. 10 2.2. Ankieta badawcza. Na potrzeby badania technologii środowiskowych w Polsce zbudowano ankietę, która podzielona została na trzy moduły. Moduł pierwszy miał na celu przebadanie segmentu dystrybutorów technologii środowiskowych. Moduł drugi dotyczył producentów tychże technologii. Trzeci zaś obejmował analizę segmentu firm zajmujących się zarówno produkcją, jak i dystrybucją tychże technologii (producenci i dystrybutorzy, producento-dystrybutorzy). Podziału tego dokonano przede wszystkim ze względu na fakt, że każdy z tych segmentów, zgodnie z teorią mikroekonomii, funkcjonuje w zróżnicowanym środowisku dotyczącym takich obszarów, jak: produkcja, sprzedaż, ocena własnych zasobów rzeczowo-materialnych oraz podejście do strategii inwestycyjnej. W związku ze skalą funkcjonowania i działań prowadzonych w odmienny sposób podmioty te podejmują decyzje dotyczące wyboru sposobu walki konkurencyjnej w otoczeniu bliższym i dalszym. Nie bez znaczenia jest także dość silnie zróżnicowana rzeczywistość społeczno-gospodarcza w odniesieniu do szans i barier, które każda z tych grup firm określa dla siebie, jako ważne ze względu na charakter prowadzonej działalności gospodarczej. Zastosowana ankieta uwzględnia wszystkie te czynniki. 11 Ankieta dla producentów 1. Czy są Państwo firmą: a) polską b) zagraniczną 2. Są Państwo: a) oddziałem b) przedstawicielstwem c) firmą o mieszanym kapitale większościowym zagranicznym 3. Ile osób zatrudniała Państwa Firma w 2009 roku? a) 1-9 b) 10-25 c) 26-50 d) 51-100 e) 101- 250 f) 251-500 g) powyżej 500 4. Ile osób zatrudniała Państwa firma w 2008 roku? a) 1-9 b) 10-25 c) 26-50 d) 51-100 e) 101- 250 f) 251-500 g) powyżej 500 12 5. Proszę określić zasięg działalności Państwa Firmy: a) lokalny b) regionalny c) ogólnopolski d) światowy 6. Jeśli regionalny proszę podać województwo/województwa, w których prowadzą Państwo dystrybucję swoich produktów: a) woj. dolnośląskie b) woj. kujawsko-pomorskie c) woj. lubelskie d) woj. lubuskie e) woj. łódzkie f) woj. małopolskie g) woj. mazowieckie h) woj. opolskie i) woj. podkarpackie j) woj. podlaskie k) woj. pomorskie l) woj. śląskie ł) woj. świętokrzyskie m) woj. warmińsko-mazurskie n) woj. wielkopolskie o) woj. zachodniopomorskie 7. Czy są Państwo eksporterem produktów przez Państwa produkowanych/sprzedawanych? a) tak b) nie 8. Proszę wymienić kraj lub kraje, do których Państwa Firma eksportuje produkty produkowane/sprzedawane w Polsce i przy poniżej udzielonej przez 13 Państwa odpowiedzi podać, ile procent całkowitych przychodów z eksportu wynosi Państwa eksport do danego państwa (np. Słowacja 65%, Republika Czeska 35%) ….................................................................................................................................... ........................................................................................................................................ ....................................................... 9. Proszę określić wielkość eksportu produktów Państwa Firmy w 2009 roku w (tys. zł) a) 0 – 100 tys. zł b) 101 – 500 c) 501 – 1000 d) 1 001 – 2 000 e) 2 001 – 5 000 f) 5 001 – 10 000 g) 10 001 – 20 000 h) więcej- ile?.................. 10. Na ile szacują Państwo udział w rynku importerów technologii środowiskowych w Państwa segmencie? Ile procent popytu na technologie środowiskowe w Polsce zaspokajane jest przez importerów? a) 0%-2% b) 2,1%- 5% c) 5,1% - 8% d) 8,1%-11% e) 11,1%-15% f) 15,1%-20% g) więcej – ile? 14 11. Proszę wymienić głównych konkurentów wraz z próbą oszacowania ich udziałów rynkowych ........................................................................................................................................ ........................... 12. W czym Państwa Firma upatruje największe bariery rozwoju obecnie prowadzonej przez Państwa działalności gospodarczej w Polsce, a także na obszarze województwa, w którym funkcjonuje (bariery zewnętrzne i wewnętrzne)? (proszę wybrać po trzy najistotniejsze bariery) Zewnętrzne: a) rosnąca konkurencja b) rosnące wymagania dotyczące jakości produktów c) utrudniony dostęp do kapitału (zbyt trudne warunki uzyskania i spłaty kredytów) d) małe zainteresowanie potencjalnych klientów technologiami środowiskowymi e) zła polityka państwa wobec branży odnawialnych technologii f) problemy związane z pozyskiwaniem pozwoleń w gminach i urzędach rejonowych g) brak dofinansowania dla odbiorców indywidualnych h) inne, jakie Bariery wewnętrzne: a) braki kadrowe b) linia/e produkcyjne wymagające gruntownej modernizacji i remontów c) ograniczenia finansowe d) niewystarczająca rozpoznawalność firmy e) trudności w znalezieniu rynków zbytu f) zbyt słabo rozbudowane kanały dystrybucji g) inne, jakie 15 13. Czym kierują się klienci przy wyborze Państwa produktów? (1 zdecydowanie nie, 2 – raczej nie, 3 – nie jest najważniejsza, 4 - tak, 5 – zdecydowanie tak, 0 – nie mam zdania) 1 2 3 4 5 0 zdecydowanie raczej nie – nie jest tak zdecydowanie nie mam tak zdania nie najważniejsza Cena Jakość Zaufanie Usługi dodane Inne. Jakie…………… 14. Kiedy powstała Państwa firma (rok)?: ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………….. 15. Od kiedy Państwa technologia jest w obrocie na rynku? ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………….. 16. Proszę wymienić jaka technologia jest sztandarowym Państwa produktem? ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………….. Proszę podać obszar zastosowanej technologii: Odpady OZE Ścieki Woda Inne 17. Proszę określić wielkość sprzedaży rocznej Państwa produktów (w sztukach) ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………… 16 18. Proszę określić całkowitą wielkość sprzedaży (rocznej) w Państwa firmie (w ujęciu wartościowym w tys. zł) a) w 2009 roku: ……………………….. b) w 2008 roku: ………………………….. 17 Ankieta dla dystrybutorów 1. Proszę wymienić kraj lub kraje, z których Państwa Firma importuje produkty produkowane/sprzedawane w Polsce i przy poniżej udzielonej przez Państwa odpowiedzi/odpowiedziach proszę podać, ile procent całkowitego importu produktów wynosi Państwa import z danego państwa (np. Rosja 65%, Chiny 35%) …................................................................................................................................. ................................................................................................................................... ..................................................... 2. Ile osób zatrudniała Państwa Firma w 2009 roku? a) 1-9 b) 10-25 c) 26-50 d) 51-100 e) 101- 250 f) 251-500 g) Powyżej 500 3. ile osób zatrudniała Państwa firma w 2008 roku? a) 1-9 b) 10-25 c) 26-50 d) 51-100 e) 101- 250 f) 251-500 g) powyżej 500 4. Proszę określić zasięg działalności Państwa firmy: 18 a) lokalny b) regionalny c) ogólnopolski d) światowy 5. Jeśli regionalny proszę podać województwo/województwa, w których prowadzą Państwo dystrybucję swoich produktów: a) woj. dolnośląskie b) woj. kujawsko-pomorskie c) woj. lubelskie d) woj. lubuskie e) woj. łódzkie f) woj. małopolskie g) woj. mazowieckie h) woj. opolskie i) woj. podkarpackie j) woj. podlaskie k) woj. pomorskie l) woj. śląskie m) woj. świętokrzyskie n) woj. warmińsko-mazurskie o) woj. wielkopolskie p) woj. zachodniopomorskie 6. Proszę wymienić głównych konkurentów wraz z próbą oszacowania ich udziałów rynkowych ........................................................................................................................................ ........................... 7. W czym Państwa firma upatruje największe bariery rozwoju obecnie prowadzonej przez Państwa działalności gospodarczej w Polsce, także na 19 obszarze województwa, w którym funkcjonuje (zewnętrzne i wewnętrzne bariery)? (proszę wybrać po trzy najistotniejsze bariery) Zewnętrzne: a) rosnąca konkurencja b) rosnące wymagania dotyczące jakości produktów c) utrudniony dostęp do kapitału (zbyt trudne warunki uzyskania i spłaty kredytów) d) małe zainteresowanie potencjalnych klientów technologiami środowiskowymi e) zła polityka państwa wobec branży odnawialnych technologii f) problemy związane z pozyskiwaniem pozwoleń w gminach i urzędach rejonowych g) brak dofinansowania dla odbiorców indywidualnych h) inne, jakie Bariery wewnętrzne: a) braki kadrowe b) linia/e produkcyjne wymagające gruntownej modernizacji i remontów c) ograniczenia finansowe d) niewystarczająca rozpoznawalność firmy e) trudności w znalezieniu rynków zbytu f) zbyt słabo rozbudowane kanały dystrybucji g) inne, jakie 8. Czym kierują się klienci przy wyborze Państwa produktów? (1 zdecydowanie nie, 2 – raczej nie, 3 – nie jest najważniejsza, 4 - tak, 5 – zdecydowanie tak, 0 – nie mam zdania) 1 2 3 4 5 0 zdecydowanie raczej nie – nie jest tak zdecydowanie nie mam tak zdania nie najważniejsza Cena Jakość Zaufanie 20 Usługi dodane Inne. Jakie…………… 9. Kiedy powstała Państwa firma (rok)?: ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………….. 10. Od kiedy Państwa technologia jest w obrocie na rynku? ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………….. 11. Proszę wymienić jaka technologia jest sztandarowym Państwa produktem? ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………….. Proszę podać obszar zastosowanej technologii: Odpady OZE Ścieki Woda Inne 12. Proszę określić wielkość sprzedaży rocznej Państwa produktów (w szt.) …...............................................................................................................................…. ............................. 13. Proszę określić całkowitą wielkość sprzedaży (rocznej) w Państwa firmie (w ujęciu wartościowym w tys. zł): a) w 2009: ……………………….. b) w 2008 roku: ………………………….. 21 Ankieta dla producentów-dystrybutorów 1. Czy są Państwo firmą: a) polską b) zagraniczną 2. Jeśli Państwa firma jest firmą zagraniczną proszę podać czy jest: a) oddziałem b) przedstawicielstwem c) firmą o mieszanym kapitale większościowym zagranicznym 3. Jaki procent ogólnej sprzedaży Państwa firmy stanowi import produktów? ….................................................................................................................................... ................... 4.Proszę wymienić kraj lub kraje, z których Państwa firma importuje produkty produkowane/sprzedawane w Polsce i przy poniżej udzielonej przez Państwa odpowiedzi/odpowiedziach proszę podać ile procent całkowitego importu produktów wynosi Państwa import z danego państwa (np. Rosja 65%, Chiny 35%) ….................................................................................................................................... ............................ 5. Ile osób zatrudniała Państwa firma w 2009 roku? a) 1-9 b) 10-25 c) 26-50 d) 51-100 22 e) 101- 250 f) 251-500 g) powyżej 500 6. Ile osób zatrudniała Państwa firma w 2008 roku? a) 1-9 b) 10-25 c) 26-50 d) 51-100 e) 101- 250 f) 251-500 g) powyżej 500 7. Proszę określić zasięg działalności Państwa firmy: a) lokalny b) regionalny c) ogólnopolski d) światowy 8. Jeśli regionalny proszę podać województwo/województwa, w których prowadzą Państwo dystrybucję swoich produktów: a) woj. dolnośląskie b) woj. kujawsko-pomorskie c) woj. lubelskie d) woj. lubuskie e) woj. łódzkie f) woj. małopolskie g) woj. mazowieckie h) woj. opolskie 23 i) woj. podkarpackie j) woj. podlaskie k) woj. pomorskie l) woj. śląskie m) woj. świętokrzyskie n) woj. warmińsko-mazurskie o) woj. wielkopolskie p) woj. zachodniopomorskie 9. Czy Państwa firma jest eksporterem produktów przez Państwa produkowanych/sprzedawanych? a) Tak b) Nie 10. Jeśli tak, proszę wymienić kraj lub kraje z których Państwa Firma eksportuje produkty produkowane/sprzedawane w Polsce i przy poniżej udzielonej przez Państwa odpowiedzi podać ile procent całkowitych przychodów z eksportu wynosi Państwa eksport do danego państwa (np. Słowacja 65%, Republika Czeska 35%) …………….…………………………………………………………………………………… ………………………………………………………… 11. Proszę określić wielkość eksportu produktów Państwa firmy w 2009 roku w (tys. zł) a) 0 – 100 tys. zł b) 101 – 500 c) 501 – 1000 d) 1001 – 2000 e) 2001 – 5000 24 f) 5001 – 10000 g) 10001 – 20000 h) więcej. Ile?.................. 12. Na ile szacują Państwo udział w rynku importerów w Państwa segmencie? a) 0%-2% b) 2,1%- 5% c) 5,1% - 8% d) 8,1%-11% e) 11,1%-15% f) 15,1%-20% g) więcej – ile ? 13. Proszę wymienić głównych konkurentów wraz z próbą oszacowania ich udziałów rynkowych ...................................................................................................................................... 14. W czym Państwa firma upatruje największe bariery rozwoju obecnie prowadzonej przez Państwa działalności gospodarczej w Polsce, także na obszarze województwa, w którym funkcjonuje (bariery zewnętrzne i wewnętrzne)? (proszę wybrać po trzy najistotniejsze bariery) Bariery zewnętrzne: a) rosnąca konkurencja b) rosnące wymagania dotyczące jakości produktów c) utrudniony dostęp do kapitału (zbyt trudne warunki uzyskania i spłaty kredytów) d) małe zainteresowanie potencjalnych klientów technologiami środowiskowymi e) zła polityka państwa wobec branży odnawialnych technologii f) problemy związane z pozyskiwaniem pozwoleń w gminach i urzędach rejonowych 25 g) brak dofinansowania dla odbiorców indywidualnych h) inne, jakie Bariery wewnętrzne: a) braki kadrowe b) linia/e produkcyjne wymagające gruntownej modernizacji i remontów c) ograniczenia finansowe d) niewystarczająca rozpoznawalność firmy e) trudności w znalezieniu rynków zbytu f) zbyt słabo rozbudowane kanały dystrybucji g) inne, jakie 15. Czym kierują się klienci przy wyborze Państwa produktów? (1 zdecydowanie nie, 2 – raczej nie, 3 – nie jest najważniejsza, 4 - tak, 5 – zdecydowanie tak, 0 – nie mam zdania) 1 2 3 4 5 0 zdecydowanie raczej nie – nie jest tak zdecydowanie nie mam tak zdania nie najważniejsza Cena Jakość Zaufanie Usługi dodane Inne. Jakie…………… 16. Kiedy powstała Państwa firma (rok)?: ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………….. 17. Od kiedy Państwa technologia jest w obrocie na rynku? 26 ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………….. 18. Proszę wymienić jaka technologia jest sztandarowym Państwa produktem? ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………….. Proszę podać obszar zastosowanej technologii: Odpady OZE Ścieki Woda Inne 19. Proszę określić ilościową wielkość sprzedaży rocznej Państwa produktów (w sztukach) …............................................................................................................................... …............................................................................................................................... 20. Proszę określić całkowitą wielkość sprzedaży (rocznej) w Państwa firmie (w ujęciu wartościowym w tys. zł): a) w 2009 roku: ……………………….. b) w 2008 roku: ………………………….. 27 Wyjaśnienie znaczenia zadawanych pytań respondentom – firmom, reprezentatywnym w przeprowadzonym badaniu rynku. Niniejsze wyjaśnienie dotyczy pytań ankiety skierowanej do grupy producentów. Ad 1. Treść pytania otwierającego badanie ankietowe, miało na celu określenie, czy analizowany podmiot utworzony został z kapitału zagranicznego, czy jest on firmą krajową. Ad 2. Zgodnie z logiką odpowiedzi, pytanie nr 2 jest pytaniem tzw. pogłębiającym, które dotyczyło poznania charakteru funkcjonowania zagranicznej firmy w Polsce, w zakresie formy (reprezentowanej przez nią strategii struktury wejścia na rynek). Ad. 3. Dzięki udzielonej przez respondenta odpowiedzi z tegoż zakresu danych można było stwierdzić czy badane przedsiębiorstwo jest firmą: mikro-, małą, średnią, czy dużą i porównując wynik do roku 2008 zaobserwować, czy zatrudnienie utrzymało się w tym samym przedziale osobowym, czy wzrosło lub spadło. Udzielona odpowiedź, pośrednio ukazuje (z uwagi na rozkład liczebności w przedziałach) wysoką dynamikę wskaźnika ewentualnego wzrostu ekonomicznego rozwoju badanego przedsiębiorstwa lub odwrotnie- spadek jego potencjału. Ad. 4. Odpowiedź na to pytanie, pozwała pośrednio ocenić, w jakiej skali zatrudnienia funkcjonowało przedsiębiorstwo. Ad. 5. Pytanie wstępnie określiło zasięg działalności firmy. Tworzy to pewien ogólny, lecz rzeczywisty obraz (na podstawie analizy wyników całej grupy badania) ukazujący, ile firm o jakim zasięgu dominuje i funkcjonuje w konkretnym podsektorze. Ad. 6. Wiedza dotycząca tego kryterium, w przypadku odpowiedzi b) regionalny, pozwoliła na dalsze doprecyzowanie, w którym regionie/regionach Polski ankietowane przedsiębiorstwo koncentruje swoją działalność. 28 Ad. 7. Informacja pozyskana dzięki tak sformułowanemu pytaniu pomaga wstępnie ustalić, która z firm jest na etapie wymiany międzynarodowej (eksport), w jakim stopniu jest ta wymiana rozwinięta. Na podstawie tych danych można wywnioskować, ilu dany podsektor ma eksporterów oraz jaką grupę (w przekroju procentowym) stanowią oni na tle firm w branży, którą reprezentują. Ad. 8. Oceniając eksport firm z obszaru technologii środowiskowych niezbędne jest poznanie jego kierunków i związanych z nim szacunkowych parametrów (wielkość w procentach), które są ujęte jako kryterium całkowitych przychodów z eksportu. Ad. 9. Określenie wielkości eksportu (w tys. zł) za 2009r., miało na celu: a) poznanie skali prowadzenia produkcji/dystrybucji przez firmy w zagregowanej wielkości konkretnego podsektora przedsiębiorstw z obszaru technologii środowiskowych, b) określenie, ilu jest największych graczy w wymianie handlowej, czyli podmiotów gospodarczych badanej populacji deklarujących największą wielkość eksportu. Ad. 10. Istotnym zagadnieniem w ocenie konkurencyjności sektora (segmentów) technologii środowiskowych w Polsce jest oszacowanie udziału w rynku importerów funkcjonujących w tym obszarze. Kwestia oszacowania tego parametru stwarza możliwość procentowej oceny, w jakim stopniu popyt na technologie środowiskowe w Polsce zaspokajany jest przez importerów. Ad. 11. Na podstawie odpowiedzi udzielonych przez respondentów (firmy z badanej grupy) można określić dwa czynniki: 1) jak wielu głównych konkurentów dostrzega w swoim otoczeniu konkurencyjnym podmioty gospodarcze funkcjonujące w segmencie technologii środowiskowych , 2) jak oceniają ich udział rynkowy, a więc siłę oddziaływania na to otoczenie. Ad. 12. Z metodycznego punktu widzenia przy dokonywaniu oceny konkurencyjności sektora gospodarki, niezbędnym jest poznanie barier zewnętrznych i wewnętrznych, które przedsiębiorcy oceniają jako najistotniejsze w ich rozwoju ekonomicznym. Wiedza oraz świadomość zgłaszanych przez badane firmy fundamentalnych dla nich destymulantów, umożliwia zaproponowanie drogi i sposobu usunięcia negatywnych 29 mechanizmów, w celu poprawy funkcjonowania i wzrostu potencjału konkurencyjności przedsiębiorstw. Ad. 13. Jednym ze sposobów oceny, w jakim stadium rozwoju znajduje się rynek technologii środowiskowych jest poznanie motywów, jakimi kierują się konsumenci przy wyborze produktów. Przy wyższych potrzebach konsumentów np., odnośnie jakości produktów, usług dodanych, przedsiębiorcy wprowadzają na rynek wyroby wyżej zaawansowane technologicznie. Uwzględniając ten fakt przedsiębiorcy dopasowują swoją ofertę do potrzeb swoich klientów (tzw. efekt zwierciadła). Ad. 14. Rok założenia firmy, podany przez respondentów, pośrednio przedstawia, na ile względnie „młody” jest rynek w konkretnej branży, czyli czy dominują na nim firmy utworzone kilka, czy też kilkanaście lat temu. Ad. 15. Pozyskanie wiedzy dotyczącej, okresu wprowadzenia przez firmy technologii na polski rynek stwarza możliwość oszacowania dla ogółu branży czynnika określanego, jako innowacyjność produktów. Im krótszy okres (maksymalnie do 8-10 lat) obecności rozwiązań technologicznych w produkcji/sprzedaży (badane jako zjawisko reprezentatywne -masowe dla ogółu funkcjonujących branż) w badanym podsektorze, tym wyższa jego innowacyjność. Ad. 16. Poznanie zakresu, obszaru technologii produkowanej/dystrybuowanej przez respondentów, pozwoliło badaczom odpowiednio przypisać i zagregować dane do analizy. Ad. 17. Wielkość sprzedaży rocznej (w sztukach), umożliwia poznanie potencjału, w badanym podsektorze produkcji/dystrybucji badanych firm. Ad. 18. Określenie sprzedaży całkowitej rocznej (w tys. zł) w podziale na poszczególne lata: 2008, 2009 stwarza możliwość obliczenia dynamiki w badanym okresie Biorąc pod uwagę ankietę dla dystrybutorów, wyjaśnienie pytań zawiera się w powyższym zakresie komentarzy, lecz przy zachowaniu innej ich kolejności. 30 Podobnie jest także w odniesieniu do ankiety skierowanej do producentodystrybutorów, z tą jednak różnicą, że występują w niej dodatkowo dwa pytania dotyczące importu (pytanie nr 3 i pytanie nr 4) Ad. 3 (dotyczy pytania z ankiety dla producento-dystrybutorów) W analizowanej grupie, ważnym kryterium jest ocena proporcji sprzedaży przez badane firmy technologii w odniesieniu do jej importu. Dzięki temu możliwe jest zdobycie wiedzy, ile procent stanowi import produktów w stosunku do całkowitej sprzedaży technologii. Dane te obrazują, czy i w jakim stopniu firmy są wyłącznym importerem-dystrybutorem, czy też ich rodzima wytworzona technologia jest wiodącą w prowadzonej przez nich sprzedaży. Ad. 4. (dotyczy pytania z ankiety dla producento-dystrybutorów) Istotnym zagadnieniem w analizowanym imporcie technologii badanej grupy respondentów jest określenie w jakich proporcjach i z jakich krajów ona pochodzi. Kryterium analizy daje podstawy do wnioskowania, które kraje dominują, jako źródła importu technologii i czy import z tych państw jest dominujący w badanym podsektorze. 31 3. Analiza poszczególnych segmentów rynku technologii środowiskowych. Ekonomiczny profil sektora. 3.1. Najważniejsi gracze rynkowi. W celu rozpoznania najważniejszych graczy rynkowych zdecydowano się zarówno na przeprowadzenie badań nieustrukturyzowanych z właścicielami firm z tej branży, specjalistami oraz kadrą naukową zajmującymi się tego typu zagadnieniami, jak i na analizę materiału zebranego podczas badań ankietowych. Za celowy uważa się wybór najważniejszych przedsiębiorstw na rynku technologii środowiskowych na bazie informacji z ankiety o liczbie pracowników zatrudnionych w danej firmie. Tego typu informacja obrazuje skalę działania firmy. Dane mówiące jedynie o przychodzie danego przedsiębiorstwa mogą być o tyle niedoskonałe, że tylko część przedsiębiorstw w badaniu ankietowym zdecydowała się na podanie informacji o przychodach firmy w 2009, bądź też 2008 roku. Poniżej przedstawiono najważniejszych graczy rynku technologii środowiskowych, w podziale na firmy o kapitale polskim i zagranicznym(w tym oddziały firm międzynarodowych) uszeregowane według liczby zatrudnionych pracowników, uwzględniając podział na firmy oferujące własne rozwiązania technologiczne, dystrybutorów i przedsiębiorstwa zajmujące się zarówno produkcją, jak i dystrybucją. Dystrybutorzy: Wszystkie firmy (94) – kapitał polski: Do najważniejszych graczy w kategorii dystrybutorów, przy zastosowaniu kryterium wielkości zatrudnienia zaliczają się: - liczba osób zatrudnionych powyżej 500 osób (1 firma): • Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Krakowie - liczba osób zatrudnionych 251 – 500 osób (1 firma): • Engorem sp. z o.o. 32 - liczba osób zatrudnionych 101 – 250 osób (3 firmy): • Przedsiębiorstwo Innowacyjno-Produkcyjne Inkom sp. z o.o. z Łodzi • PWiK sp. z o.o. z Wodzisławia Śląskiego • Wodociągi i Kanalizacja-Zgierz sp. z o.o. - liczba osób zatrudnionych 51 – 100 osób (4 firmy): • Chemeco-Investment sp. z o.o. z Gliwic • Marani sp. z o.o. z Zabrza • Zambrowskie Ciepłownictwo i Wodociągi sp. z o.o. • Dragongaz sp. z o.o. z Wrocławia - liczba osób zatrudnionych 26 – 50 osób (6 firm) • EuroGaz technika grzewcza i gazowa z Piotrkowa Trybunalskiego • Aquabellis sp. z o.o. z Rogoźna • PW Ecomotyl Sp. z o.o. z Kiełczowa • Śląskie Centrum Utylizacji z Katowic • Acqua S.A. z Poznania • Teoma S.A. z Warszawy 33 Tabela nr 1. Firmy dystrybuujące technologie środowiskowe 34 Producenci: kapitał polski (100 firm), zagraniczny (6) Do najważniejszych graczy w kategorii producentów, analizując po wielkości zatrudnienia zaliczają się: 1. Kapitał polski: - liczba osób zatrudnionych powyżej 500 osób (3 firmy): • Elektrobudowa S.A. z Katowic • Elektrownia Kozienice S.A. • Elektrownia Turów S.A. z Bogatyni - liczba osób zatrudnionych 251 – 500 osób (3 firmy): • Hydro-Vacuum S.A. z Grudziądza • Izis z Warszawy • MPEC - Rzeszów sp. z o.o. - liczba osób zatrudnionych 101 – 250 osób (6 firm): • GOŚ w Łodzi sp. z o.o. • IBA z Warszawy • Metalerg J.M.J. Cieślak S.J. z Oławy • Tofama S.A. z Torunia • ZRE Gdańsk sp. z o.o. • Zremb Poland sp. z o.o. z Międzyrzecza Podlaskiego - liczba osób zatrudnionych 51 – 100 osób (10 firm): 35 • Bewa Systemy Oczyszczania Ścieków Piotr Białkowski ze Szprotawy • Chemadex S.A. z Warszawy • Hean z Krakowa • Hewalex - Leszek Skiba z Bysfinka • Metalchem Warszawa S.A. • Promar sp. z o.o. z Bydgoszczy • Przedsiębiorstwo Komunalne Stanikom z Bełchatowa • Seen Technologie sp. z o.o. z Warszawy • Stolbud Paweł Rybak ZPHU z Cegłowa • Zakład Energetyki Cieplnej sp. z o.o. z Wałcza - liczba osób zatrudnionych 26 – 50 osób (13 firm) • Alarmtech Polska sp.z o.o z Pniew • Ekobat Orzeł Biały z Bytomia • Gaz Budowa sp. z o.o. z Karlina • GPT sp. z o.o. z Koszalina • Hydrosan sp. z o.o. z Gliwic • NavoTech Inżynieria Środowiska z Zabrza • P.W.EnEko sp. z o.o. z Gliwic • Plasma System S.A. z Siemianowic Śląskich • PPHU Marbet-Will sp. z o.o. z Gliwic 36 • Proko sp. z o.o. z Sosnowca • Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowo-Produkcyjne Gepex sp. z o.o. z Wodzisławia Śląskiego • Tekspol sp. z o.o. z Katowic • Zamer Spółka Komandytowa Zdzisław Żuromski z Lidzbarka Warmińskiego 2. Kapitał zagraniczny: - liczba osób zatrudnionych 101 – 250 osób (1 firma): • Spomasz - Wronki Grupa SFPI sp. z o.o. z Wronek - liczba osób zatrudnionych 10 – 25 osób (2 firmy): • GEA Westfalia Separator Polska sp. z o.o. z Warszawy • Polski System Recyklingu Organizacja Odzysku S.A. z Warszawy 37 Tabela nr 2. Firmy produkujące technologie środowiskowe 38 Producento-dystrybutorzy: kapitał polski (66 firm), zagraniczny (12) Do najważniejszych graczy w kategorii producento-dystrybutorów, przy zastosowaniu kryterium wielkości zatrudnienia zaliczają się: 1. Kapitał polski: - liczba osób zatrudnionych powyżej 500 osób (2 firmy): • Fabryka kotłów "Rafako" S.A. z Raciborza • MPWiK sp. z o.o. z Wrocławia - liczba osób zatrudnionych 251 – 500 osób (2 firmy): • Energoinstal S.A. z Katowic • Wodociągi Miejskie w Radomiu sp.z.o.o - liczba osób zatrudnionych 101 – 250 osób (6 firm): • Ekowodrol sp. z o.o. z Koszalina • Elgotech z Zielonki • Enko S.A. z Gliwic • Horstmann Budowa Urządzeń i Technika Ekologiczna sp. z o. o. z Wągrowca • MWiK Sp. z o.o. z Piły • Sunex Sp. z o.o. z Raciborza - liczba osób zatrudnionych 51 – 100 osób (7 firm): • Atmoterm S.A. z Opola • Chemarbel sp. z o.o. z Kielc 39 • EM&CA S.A. z Warszawy • Miejskie Wodociągi sp. z o.o. z Chojnic • Prodwodrol- Sulechów S.A. • Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe HORUS-ENERGIA sp. z o.o. z Sulejówka • Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji sp. z o.o. z Mińska Mazowieckiego • Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Łomiankach sp. z o.o. - liczba osób zatrudnionych 26 – 50 osób (8 firm) • Centropol Sp. j. Jerzy i Paweł Nawracaj z Gliwic • Makpol Maciej Polak z Lublińca • NMG sp. z o.o. z Bydgoszczy • Projprzem EKO sp. z o. o. z Zamościa • Przedsiębiorstwo wodociągowo- kanalizacyjne spółka z o.o. z Chocianowa • Transcom z Katowic • WATT produkcja systemów solarnych z Piekar Śląskich • Zakład Doświadczalny Chemipan z Warszawy 2. Kapitał zagraniczny: - liczba osób zatrudnionych 101 – 250 osób (3 firmy): • Ecol-Unicon sp. z o. o. z Gdańska • Orzeł Biały S.A. z Bytomia 40 • Sutco - Polska spółka z o.o. z Katowic - liczba osób zatrudnionych 51 – 100 osób (3 firmy): • Atex sp. z o.o. z Zamościa • Izo-Blok sp. z o.o. z Chorzowa • Kemipol sp. z o.o. z Polic - liczba osób zatrudnionych 26 – 50 osób (1 firma): • KRI S.A. z Przeźmierowa - liczba osób zatrudnionych 26 – 50 osób (2 firmy): • Ekoservispol sp. z o.o. z Nowego Targu • Fonko Polska sp. z o.o. z Warszawy 41 Tabela nr 3. Firmy zarówno produkujące, jak i dystrybuujące technologie środowiskowe 42 3.2. Zatrudnienie w sektorze. Całkowite zatrudnienie w latach 2008 i 2009. Szacuje się, że w przebadanych przedsiębiorstwach w 2009 roku zatrudnionych było około 14 tysięcy pracowników, z czego około 6 tysięcy u producentów technologii środowiskowych, 2,6 tys. u dystrybutorów oraz 5,1 tys. w firmach zajmujących się zarówno produkcją, jak i dystrybucją. Całkowite zatrudnienie nieznacznie wzrosło o 0,2% w stosunku do 2008 roku. Ekstrapolując dane zgromadzone w badaniu na wszystkie przedsiębiorstwa rozpoznane jako działające w branży technologii środowiskowych szacuje się, że całkowita liczba zatrudnionych może kształtować się na poziomie 24 – 27 tys. osób. Struktura zatrudnienia w latach 2008 i 2009. Biorąc pod uwagę strukturę zatrudnienia w branży technologii środowiskowych zdecydowana większość firm zatrudniała do 9 osób (58 firm z kategorii dystrybutorów, 36 firm z kategorii producentów, 20 firm z kategorii producentodystrybutorów). Kryzys finansowy nie wpłynął w sposób istotny na strukturę zatrudnienia na rynku technologii środowiskowych. Wykres nr 1. Struktura zatrudnienia w firmach z branży technologii środowiskowych w 2009 roku 58 36 Dystrybutorzy Producenci Producenci & Dystrybutorzy 34 20 21 25 13 6 1-9 10-25 26-50 9 4 10 11 51-100 3 7 9 101-250 1 3 2 251-500 1 3 2 powyżej 500 43 Rok 2008 pod względem struktury zatrudnienia prezentował się podobnie do roku 2009. Dominowały firmy zatrudniające do 9 osób. Wykres nr 2. Struktura zatrudnienie w firmach z branży technologii środowiskowych w 2008 roku 56 38 Dystrybutorzy Producenci Producenci & Dystrybutorzy 33 24 23 21 13 6 1-9 10-25 26-50 9 4 9 12 51-100 3 7 8 101-250 1 2 2 251-500 1 4 2 powyżej 500 Procentowy udział zatrudnienia w firmach polskich i zagranicznych w latach 2008 i 2009. Z przeprowadzonego badania wynika, że 85% zatrudnionych w segmencie producento-dystrybutorów pracuje dla firm z kapitałem polskim. Natomiast 15% pracowników świadczy pracę na rzecz przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym. Wśród producentów zaledwie 6% zatrudnionych funkcjonuje w organizacjach z kapitałem zagranicznym natomiast reszta pracuje dla firm o kapitale polskim. Na uwagę zasługuje fakt, że w segmencie dystrybutorów nie wykazano żadnych firm z kapitałem zagranicznym. Dlatego też wszyscy pracownicy zatrudnieni są przez firmy polskie. Stan ten charakteryzuje zarówno 2009, jak i 2008 rok. Brak zdecydowanych zmian w analizowanych segmentach rynku pracy w przedsiębiorstwach technologii środowiskowych (tak in plus, jak i in minus) uprawnia do postawienia tezy, zgodnie z którą kryzys finansowy (spowolnienie gospodarcze, obniżenie siły popytu konsumpcyjnego) nie przyczynił się do redukcji etatów, która wiązałaby się z wyhamowaniem produkcji w badanym obszarze. Biorąc pod uwagę ten fakt, należy dodać, że w przypadku produktów technologicznych pochodzących z sektora technologii środowiskowych (oceniając kryterium zatrudnienia wobec kryzysu finansowego) istnieje w dużej mierze zauważalny popyt, który przewyższył negatywne mechanizmy rynkowe, bezpośrednio nie związane z tą branżą. Świadczyć też może o tym fakt, że społeczeństwo i firmy w dobie kryzysu 44 gospodarczego, tym bardziej chętnie (aktywniej) poszukują alternatywnych rozwiązań pozyskiwania tzw. „zielonej energii”, a w konsekwencji obniżenia kosztów stałych. Nie bez znaczenia pozostaje także w dalszym ciągu szansa skorzystania ze środków celowych UE dofinansowujących zakup przez gminy i użytkowników indywidualnych technologii środowiskowych, które cechują się energooszczędnością i przyczyniają się do ochrony środowiska. Wykres nr 3. Procentowy udział zatrudnienia w firmach polskich i zagranicznych w latach 2008 i 2009 Dystrybutorzy kapitał zagraniczny 0% 100% kapitał polski Producenci kapitał zagraniczny 6% Producenci & Dystrybutorzy kapitał zagraniczny 15% 94% kapitał polski 85% kapitał polski Według wyników badań zatrudnienie w sektorze technologii środowiskowych przedstawia dominację firm z kapitałem polskim, szczególnie zaś w odniesieniu do dystrybutorów. Taki stan rzeczy świadczy o dość niewielkiej penetracji rynku w obszarze technologii środowiskowych realizowanej przez firmy zagraniczne. W efekcie stwarza to możliwość efektywniejszego konkurowania prawie wyłącznie pomiędzy firmami rodzimymi dzięki aspektowi znajomości rynku wewnętrznego. 45 3.3. Kierunki importu technologii środowiskowych. Dystrybutorzy: Wśród dystrybutorów technologii środowiskowych w Polsce najczęściej wymienianym krajem, z którego importowane są produkty oferowane na polskim rynku są Niemcy. Ponadto technologie sprowadzane są z takich krajów, jak: Austria, Chiny, Dania, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy. Dystrybutorzy importują, także technologie z Belgii, Czech, Francji, Hiszpanii, Izraela, Japonii, Litwy, Korei Południowej, Macedonii, Słowacji, Tajwanu i USA. Mapa nr 1. Główne kraje, z których importowane są technologie środowiskowe przez dystrybutorów kierunek importu główne kraje skąd importowane są technologie środowiskowe . .. . Chiny Z analizy kierunku importu technologii środowiskowych wynikają dwa wnioski. Pierwszy związany jest z jakością oferowanych produktów, gdzie istotna jest niezawodność, renoma producenta, a także psychologiczne podejście do jej oceny, 46 które istnieje w odbiorze konsumenta-ostatecznego nabywcy. Drugą cechą, która wpływa na import technologii są koszty. Koszty zarówno związane z zakupem towarów, jak i ich transportem do Polski. Zerowa stawka celna, a więc możliwość ograniczenia dodatkowych kosztów związanych z zamawianymi produktami w krajach UE, czy też niskie ceny technologii w Chinach powodują, że to właśnie te obszary charakteryzują się szczególną popularnością wśród dystrybutorów importujących swoje produkty. Producento-dystrybutorzy: Wśród producentów i dystrybutorów technologii środowiskowych w Polsce najczęściej wymienianym krajem, z którego importowane są produkty oferowane na Polskim rynku są Niemcy. Ponadto technologie sprowadzane są z krajów takich jak: Austria, Belgia, Czechy, Chiny, Dania, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy. Producento-dystrybutorzy sprowadzają także rozwiązania technologiczne z Białorusi, Finlandii, Hiszpanii, Holandii, Indii, Kanady, Litwy, Macedonii, Norwegii, Rosji, Słowacji, Ukrainy i USA. Wedle przeprowadzonego badania około 31% przychodów firm, które są producentami i zarazem dystrybutorami zajmującymi się importem technologii, stanowią produkty pochodzące z zagranicy. Mapa nr 2. Główne kraje skąd importowane są technologie środowiskowe przez producento-dystrybutorów polskich. 47 kierunek importu główne kraje skąd importowane są technologie środowiskowe . .. . Chiny W odniesieniu do grupy producento-dystrybutorów, także podobnie, jak powyżej u dystrybutorów, zarysował się obraz kierunku importu technologii środowiskowych. Przy czym należy tutaj stwierdzić, że w przypadku zakupu technologii przez producentów polskich istotne znaczenie ma budowanie ich wizerunku, jako solidnej, trwałej, niezawodnej marki produktów, która w dłuższej perspektywie powinna zdobyć zaufanie klientów. 48 3.4. Kierunki eksportu technologii środowiskowych. Producenci: W kategorii producentów najczęściej wymienianym krajem, do którego eksportowane są technologie środowiskowe są Niemcy. Dodatkowo, w związku z bliskim położeniem oraz relatywnie niewysokimi kosztami dystrybucji, technologie środowiskowe sprzedawane są także do: Austrii, Czech, Litwy, Rosji oraz na Ukrainę. Na podstawie przeprowadzonego badania stwierdzono, że przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją technologii środowiskowych oferują swoje produkty także w takich krajach, jak: Białoruś, Belgia, Bułgaria, Francja, Dania, Grecja, Hiszpania, Holandia, Kazachstan, Łotwa, Rumunia, Szwecja, Tadżykistan i Włochy. Mapa nr 3. Główne kraje, do których eksportowane są technologie środowiskowe przez producentów polskich kierunek exportu główne kraje do których są eksportowane technologie środowiskowe . . 49 Kierunki eksportu docelowego dla producentów to w większości kraje wyżej rozwinięte gospodarczo. Z jednej strony ważnym czynnikiem jest tutaj cena oferowanej technologii, z drugiej doceniana zapewne jakość polskich wyrobów. Z kolei eksport do krajów tzw. byłego bloku wschodniego jest uzasadniony z podobnych, szczególnie, gdy weźmiemy pod znaczącą różnicę w cenie polskich i zachodnich rozwiązań technologicznych w zestawieniu z możliwościami finansowymi tamtejszych firm i użytkowników indywidualnych. Producento-dystrybutorzy: Wśród producento-dystrybutorów technologii środowiskowych w Polsce najczęściej wymienianym krajem do którego eksportowane są technologie środowiskowe są Niemcy. Ponadto z racji znajomości rynku i niewielkich odległości transportowych technologie te najczęściej sprzedawane są także do Czech, Litwy, Słowacji oraz Ukrainy. Z przeprowadzonej analizy rynku wynika, że przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją i dystrybucją technologii środowiskowych oferują swoje produkty także w krajach takich jak: Austria, Belgia, Białoruś, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Kazachstan, Norwegia, Rosja, Szwecja, Węgry, Wielka Brytania i Włochy. Mapa nr 4. Główne kraje, do których eksportowane są technologie środowiskowe przez producento-dystrybutorów. 50 kierunek eksportu główne kraje do których są exportowane technologie środowiskowe . . Biorąc pod uwagę czynniki, które warunkowały kierunki eksportu technologii producentów polskich, podobne motywy zaobserwować można w grupie producentodystrybutorów. W tym jednak przypadku należy zauważyć dążenie do budowania sieci przedstawicielstw, w celu rozszerzenia sieci dystrybucji na państwa z którymi graniczy Polska. 51 3.5. Wielkość sprzedaży w ujęciu ilościowym i wartościowym. Wykres nr 4. Wielkość sprzedaży w tys. sztuk w 2009 roku* tys. sztuk 350 319 300 250 200 157 150 99 100 63 50 0 Producenci Dystrybutorzy Producenci & Dystrybutorzy Łącznie sprzedanych * liczba firm, które prawidłowo odpowiedziały w ankiecie o liczbie sztuk wyprodukowanych: dystrybutorzy: n = 78 , producenci: n=58, producento-dystrybutorzy: n = 40. Z analizy danych dotyczących sprzedanych technologii środowiskowych (w sztukach) w 2009r., największą zrealizowaną sprzedaż zanotowała grupa producentów, której łączna liczba wynosiła 157 tys. gotowych wyrobów, jak i podzespołów. Biorąc pod uwagę fakt, że 58 firm zdecydowało się odpowiedzieć w ankiecie na to zagadnienie, wynik ten przedstawia pośrednio znaczącą skalę produkcji. W następnej badanej grupie producento-dystrybutorów wielkość sprzedaży oszacowana została na poziomie 99 tys. szt., zaś dla samych dystrybutorów określono ją na poziomie 63 tys. sztuk. Tezą generalną, jaką można postawić jest duże zapotrzebowanie rynku na technologie środowiskowe w Polsce, a także w krajach docelowego eksportu. Przemawia za tym dość wysoki wskaźnik ilościowy wyrobów sprzedanych przez producentów oraz producento-dystrybutorów. 52 Wykres nr 5. Wielkość sprzedaży w mln PLN w 2009 i 2008 roku* 2008 2009 +12% -12% mln PLN 500 400 436 386 433 486 +2% 265 300 271 200 100 0 Dystrybutorzy Producenci Producenci& Dystrybutorzy * liczba firm, które prawidłowo odpowiedziały w ankiecie: dystrybutorzy: n = 58 , producenci: n=65, producento-dystrybutorzy: n = 48 Analizując sprzedaż technologii środowiskowych w roku 2008 (w tys. zł) (w grupie firm, które wyraziły zgodę na udzielenie odpowiedzi w ankiecie) należy podkreślić, że największą sprzedaż zanotowali producenci. Jej wartość wyniosła 436 mln PLN, na drugim miejscu uplasowali się dystrybutorzy, osiągając sprzedaż w wysokości 433 mln PLN, natomiast grupa producento-dystrybutorów osiągnęła wynik 265 mln PLN. Porównując te dane z badanym rokiem 2009., można stwierdzić, że wielkość sprzedaży w grupie dystrybutorów spadła o 12%, osiągając poziom 386 mln PLN, zaś w przypadku następnej grupy – producentów zaobserwowano wzrost sprzedaży o 12%, czyli ogólną wartość 486 mln PLN Zauważalny, lecz mniej dynamiczny przyrost sprzedaży (+2%) w porównaniu z rokiem 2008 osiągnęli producentodystrybutorzy technologii środowiskowych. W ich przypadku sprzedaż ta wyniosła 271 mln PLN. Łączna wielkość sprzedaży wyniosła 1 mld 144 mln PLN w 2009 i utrzymała się na poziomie porównywalnym z poziomem roku 2008. Dane te potwierdzają, że najwrażliwszą grupą w obliczu kryzysu finansowego pozostają firmy z grupy dystrybutorów, jednak sytuacja makroekonomiczna nie miała na nią szczególnie znaczącego wpływu. 53 3.6. Bariery zewnętrzne i wewnętrzne firm wytwarzających technologie środowiskowe. W badanej populacji firm, każda z trzech grup respondentów: dystrybutorzy, producenci oraz producento-dystrybutorzy, miała za zadanie wymienić po trzy główne bariery zewnętrzne i wewnętrzne (bez określenia stopnia ich ważności), które ich zdaniem są największymi przeszkodami w rozwoju ekonomicznym oraz w prowadzeniu przez nich działalności. Wynik przedstawiony na każdym ze słupków oznacza procent, przedsiębiorstw które wymieniły daną barierę jako jedną z trzech dla nich najistotniejszych. Opcja wyboru „inne” widoczna w ankiecie nie została ujęta na wykresach, gdyż bariera ta była podawana przez respondentów, jako wypadkowa wielu złożonych zmiennych. Została ona natomiast uwzględniona w interpretacji badania. Dystrybutorzy: a) Bariery zewnętrzne: Wykres nr 6. Bariery zewnętrzne. Dystrybutorzy W odniesieniu (dystrybutorów) do barier wymieniło zewnętrznych rosnącą ponad konkurencję, 61% drugim ankietowanych firm czynnikiem silnie 54 zaakcentowanym przez 49% podmiotów jest utrudniony dostęp do kapitału (kredytu), trzecim zaś to kwestia trudności w uzyskiwaniu pozwoleń w gminach i urzędach rejonowych (48% firm). Nie mniej ważne jest wskazanie przez dystrybutorów (39% badanych firm) na złą politykę państwa, wobec branży technologii odnawialnych. Pozostałe czynniki związane są z brakiem dofinansowania dla odbiorców indywidualnych (34% odpowiedzi), małym zainteresowaniem potencjalnych klientów technologiami środowiskowymi.(26%) oraz rosnącymi wymaganiami dotyczącymi jakości produktów (17%). Udzielając odpowiedzi w badanym zakresie 23% firm wybrało kryterium „inne”, w którym często wymieniali oni normy i jakość produktów, biurokrację, nieznajomość rynku energii odnawialnych, decyzje podejmowanie za późno lub spontanicznie-bez żadnego przygotowania, zbyt mały dostęp do dofinansowań, luki prawne, a także brak wsparcia dla osób fizycznych. Wykres nr 7. Bariery wewnętrzne. Dystrybutorzy a) Bariery wewnętrzne: inne (49%): niski poziom wykształcenia pracowników, problem z uzyskaniem dotacji UE, brak klientów, Biorąc pod uwagę bariery wewnętrzne dystrybutorzy najczęściej wymieniali własne ograniczenia finansowe (ponad 2/3 badanej populacji wymieniło je jako bardzo istotną przeszkodę), równie hamującym czynnikiem są również trudności w znalezieniu rynku zbytu (59% odpowiedzi), a także zbyt słabo rozbudowane kanały 55 dystrybucji (47% firm zaznaczyło ten wariant, jako jedną z trzech głównych barier). W badaniu respondenci w mniejszym stopniu dostrzegli przyczyny wewnętrzne takie, jak: zbyt niska rozpoznawalność ich marki (37% firm) oraz braki kadrowe (32%). Podobnie jak w opisywanych wyżej barierach zewnętrznych, tak i tutaj bardzo często dystrybutorzy wybierali opcję „inne” (49% podmiotów zaznaczało ten wariant, jako jeden z trzech głównych destymulantów), którą uzupełniali o własne komentarze barier takich jak: niski poziom wykształcenia pracowników, problem z uzyskaniem dotacji UE, czy brak klientów. Reasumując, bariery wewnętrzne i zewnętrzne dystrybutorów, zdaniem respondentów, są silnie związane z finansowaniem własnej działalności (wysoki wskaźnik odpowiedzi w barierach wewnętrznych i zewnętrznych). Ponadto znaczącą przeszkodą w ich rozwoju jest rosnąca konkurencja powiązana z trudnościami w znalezieniu nowych rynków zbytu. Dodatkowo, co warto podkreślić, ważnym aspektem niedostatecznie dystrybutorów technologii dynamicznego środowiskowych rozwoju są ekonomicznego skomplikowane firm- procedury pozyskiwania dotacji UE i jak do tej pory niski popyt klientów na rozwiązania z ich obszaru działalności. Producenci: a) Bariery zewnętrzne: Wykres nr 8. Bariery zewnętrzne. Producenci 56 Analizując bariery zewnętrzne producentów technologii środowiskowych, należy tutaj szczególnie podkreślić, że bardzo silne oddziaływanie na prowadzenie przez nich działalności ma aż 5 czynników, które podobnie jak w przypadku grupy dystrybutorów odgrywały znaczącą rolę. Producenci najczęściej wymieniali: rosnącą konkurencję (48% odpowiedzi), utrudniony dostęp do kapitału- zbyt trudne warunki uzyskania spłaty kapitału (47% badanych firm), brak dofinansowania dla odbiorców indywidualnych (43% podmiotów), złą politykę państwa wobec branży odnawialnych technologii(42% wskazań) oraz problemy związane z pozyskiwaniem pozwoleń w gminach i urzędach rejonowych (38% wskazań jako jedno z trzech głównych). W mniejszym stopniu kryterium hamującym rozwój producentów są zwiększające się wymagania odnośnie jakości produktów (29%) oraz małe zainteresowanie klientów technologiami środowiskowymi (28%). Podczas badania ankietowego producenci mieli także możliwość dokonania wyboru opcji „inne” (25% badanych wymieniło ją jako jedną z trzech głównych barier) i własnego określenia czynników destymulujących ich działalność. Dominującymi w ich wypowiedziach były stwierdzenia dotyczące małej promocji technologii środowiskowych, luk prawnych, zbyt małego dofinansowania z UE, bardzo słabej polityki w kierunku odbiorców detalicznych i indywidualnych oraz biurokracji. 57 a) Bariery wewnętrzne: Wykres nr 8. Bariery wewnętrzne. Producenci Badając bariery wewnętrzne, równie ważnymi destymulantami, jak w przypadku dystrybutorów są ograniczenia finansowe (64% odpowiedzi wiodących w łącznej sumie podanych przez respondentów 3 głównych barier). Cechą powtarzającą się jest także zbyt słabo rozbudowana sieć kanałów dystrybucji (57%) i trudności w znalezieniu rynków zbytu (44%). Istotną zmienną są także niewystarczająco nowoczesne (przestarzałe) linie produkcyjne (34%) oraz braki kadrowe (29%) i brak znajomości marki wśród potencjalnych klientów (26% odpowiedzi, w podanych trzech głównych barierach). Zagadnieniem wartym bliższej uwagi jest udzielenie przez badane firmy odpowiedzi w zakresie opcji „inne” (45%), którą dookreślili oni jako problem z płynnością finansową, oraz brak dostawców. W tej grupie zaobserwować można także problem w dostępie do kapitału (brak dokapitalizowania działalności na poziomie inwestycyjnym). Silnie zaznaczyło się również zjawisko związane zarówno z organizacją dystrybucji produkcji, jak i z trudnościami ze sprzedażą, których przyczyny należy traktować wielopoziomowo. 58 Głównymi z nich są: niedostateczne dofinansowanie technologii środowiskowych dla klientów indywidualnych, brak odpowiedniej polityki państwa w zakresie budowy świadomości społeczeństwa w zakresie zalet stosowania rozwiązań technologicznych oraz utrudnienia administracyjne związane z wydawaniem pozwoleń producentom technologii środowiskowych. Spore znaczenie ma tutaj także kryterium rosnącej konkurencji oraz brak wykształconych rynków zbytu. Producento-dystrybutorzy : a) Bariery zewnętrzne: Wykres nr 9. Bariery zewnętrzne. Producento-dystrybutorzy Analizując wyodrębnioną grupę, nazwaną: producento-dystrybutorzy, w zakresie barier zewnętrznych, należy zauważyć, że 51% w odpowiedziach respondentów (przy wyborze jednej z trzech głównych barier) stanowiły utrudnienia w dostępie do kapitału (zbyt trudne warunki uzyskania i spłaty kredytów). Następnym czynnikiem o wysokim współczynniku odpowiedzi (46%) była zła polityka państwa wobec branży odnawialnych technologii. W dalszej kolejności (45% wskazań) rosnąca konkurencja, brak dofinansowania dla odbiorców indywidualnych (35%), rosnące wymagania 59 dotyczące jakości produktów (32%), problemy z uzyskaniem pozwoleń w gminach w gminach i urzędach rejonowych (31%) oraz małe zainteresowanie klientów technologiami środowiskowymi (24%). Wybór w ankiecie opcji „inne” (32% zaznaczeń w 3 głównych barierach) skutkował wyborem takich czynników,jak: wysokie koszty pracy, odrzucane wnioski unijne, biurokracja, zbyt wysoko oprocentowane kredyty, nieprzystosowanie prawa polskiego do przepisów UE, trudny dostęp do środków unijnych, niespójność przepisów, sprzeczność z przepisami UE, zbyt mały nacisk na odzysk odpadów, zbyt słabo rozbudowany system dopłat. a) Bariery wewnętrzne: Wykres nr 10. Bariery wewnętrzne. Producento-dystrybutorzy inne (54%) W Charakteryzując bariery wewnętrzne producento-dystrybutorów, należy szczególnie podkreślić wiodącą negatywną rolę ograniczeń finansowych (63%), zbyt słabo rozbudowane kanały dystrybucji (45% zaznaczeń w wymienionych 3 głównych barierach) i trudności w znalezieniu rynku zbytu. Czynnik przestarzałych linii produkcyjnych wymagających remontu, renowacji stanowił mniej istotne kryterium 60 (33%). Dodatkowymi barierami, które także zaznaczyli respondenci były: niewystarczająca rozpoznawalność firmy (32%) i braki kadrowe (27%). Ponadto firmy z badanej grupy wskazały w 53% przypadków opcję „inne”, jednak ze względu na spore rozdrobnienie odpowiedzi nie było tutaj możliwości zdecydowanego wyodrębnienia dominujących czynników opisujących tę kategorię. Reasumując, analiza barier zewnętrznych i wewnętrznych, które wymienili Producento-dystrybutorzy podobnie, jak w poprzednich badanych grupach wykazała, że dominuje niedostateczne dofinansowanie działalności gospodarczej, problem w pozyskiwaniu kapitału przez firmy z tegoż obszaru oraz, zdaniem respondentów, równie silnie zauważalny brak odpowiedniej polityki państwa skierowanej do branży technologii odnawialnych. Ważnymi ograniczeniami są także mało rozbudowane kanały dystrybucji i trudności w znalezieniu rynku zbytu. Faktem jest, że są to wiodące kryteria stanowiące silne bariery w rozwoju firm z sektora technologii środowiskowych. Niska świadomość społeczeństwa dotycząca możliwości stosowania rozwiązań energooszczędnych, skutkującego ograniczeniem kosztów funkcjonowania także niewątpliwie wpływa na niski popyt na produkty firm z analizowanej branży i podsektorów technologii środowiskowych. 3.7. Podsumowanie badania Spośród 510 rozpoznanych przedsiębiorstw jako aktywnie funkcjonujących na rynku technologii środowiskowych 278 firm zdecydowało się na udzielenie odpowiedzi w ankiecie telefonicznej przeprowadzonej na przełomie lipca i sierpnia 2010 roku. Wykres nr 11. Wielkość próby przeprowadzonej ankiety telefonicznej i uzyskany efekt 61 510 278 232 odmowa ankiety / rozpoznane firmy z obszaru technologii środowiskowych ankieta Badanie ankietowe pozwoliło zakwalifikować przedsiębiorstwa do trzech różnych segmentów. W pierwszym z nich wyodrębnionych zostało 106 firm zajmujących się produkcją technologii środowiskowych. W drugim znalazły się 94 przedsiębiorstwa działające tylko jako dystrybutorzy. Do trzeciego zakwalifikowano 70 podmiotów zajmujących się zarówno produkcją, jak i dystrybucją ww. technologii (producento-dystrybutorzy). Wykres nr 12. Liczba firm przebadanych w podziale na segmenty 278 106 94 Producenci Dystrybutorzy 70 Producenci & Dystrybutorzy Firm łącznie 62 Biorąc pod uwagę przeprowadzoną analizę rynku technologii środowiskowych zauważa się następujące wnioski: • Szacowana całkowita liczba zatrudnionych osób wynosi około 24 – 27 tys. osób • Przeważają małe przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób • Zdecydowana większość pracowników zatrudniona jest przez firmy o kapitale polskim (segment dystrybutorów: 100%, producentów: 94%, producento-dystrybutorów: 85%) • Główny kraj, z którego importowane są technologie środowiskowe to: o segment dystrybutorów: Niemcy. Wyraźny jest też import z Austrii, Chin, Danii, Szwajcarii, Szwecji, Wielkiej Brytanii oraz Włoch o segment producento-dystrybutorzy: Niemcy. Znaczący jest też import z Austrii, Belgi, Czech, Chin, Danii, Szwajcarii, Szwecji, Wielkiej Brytanii oraz Włoch • Dominującym kierunkiem eksportowym technologii środowiskowych są Niemcy. Wyraźnie zauważalny jest też eksport do następujących krajów: o segment dystrybutorów: Austria, Czechy, Litwa, Rosja, Ukraina o segment producento-dystrybutorów: Czechy, Litwa, Słowacja, Ukraina • Łącznie trzy segmenty sprzedały około 319 tys. produktów z dziedziny technologii środowiskowych. Największy udział w sprzedanym wolumenie miał segment producentów (157 tys.), potem producentodystrybutorów (99 tys.) oraz dystrybutorów (63 tys.) • Wielkość sprzedaży wyniosła 1 144 mln PLN w 2009 i utrzymała się na poziomie zbliżonym do 2008 roku pomimo globalnego kryzysu finansowego oraz trudności w pozyskiwaniu funduszy na dalszy rozwój przedsiębiorstw (główna przyczyna: restrykcje dotyczące kredytów bankowych) • Największy przychód w 2009 roku zanotował segment producentów: 486 mln PLN (+12% rok do roku). Natomiast segment dystrybutorów 63 zanotował spadek przychodów (-11%) z poziomu 436 mln PLN w 2008 roku do 389 mln PLN w 2009 Podsumowując badanie ankietowe przeprowadzone na 278 przedsiębiorstwach z branży technologii środowiskowych w Polsce można stwierdzić, że branża ta znajduje się w początkowej fazie rozwoju. Na podstawie powyższego można wysnuć wniosek, że analogicznie do innych krajów UE, rynek ten będzie charakteryzował się bardzo dużą dynamiką rozwoju w najbliższych latach. W związku z tym szczególny nacisk powinien być kładziony na wsparcie tej branży zarówno poprzez założenia polskiej polityki energetycznej, jak i przez zwiększoną dostępność funduszy na badanie i rozwój. Silnym, (mierzalnym w przyszłości) wsparciem branży technologii środowiskowych, powinno być przeznaczenie przez państwo środków na programy poprawiające poziom wiedzy społeczeństwa odnośnie stosowania technologii środowiskowych, szczególnie w aspekcie działań proekologicznych, które w naturalny sposób przełożą się na zainteresowanie ludności rozwiązaniami produktowymi, pochodzącymi szczególnie, w najbardziej oczywisty z ekonomicznego punktu widzenia z branży energii odnawialnej. 64 4. Szanse i zagrożenia, z jakimi spotykają się polskie firmy wytwarzające technologie środowiskowe. Analizując dane źródłowe, pozyskane w trakcie badań ankietowych, wywiadów nieustrukturyzowanych oraz wnioskując na podstawie literatury i dotychczasowych, opublikowanych badań, można pokusić się o następującą analizę SWOT, która przedstawia silne i słabe strony polskich firm wytwarzających technologie środowiskowe oraz szanse i zagrożenia wynikające z czynników zewnętrznych. Analogiczna analiza zostanie zaprezentowana również dla grupy dystrybutorów i producento-dystrybutorów, by finalnie przedstawić rekomendacje dla polskich producentów konkurujących na co dzień z przedstawicielami pozostałych grup. 65 Analizując odpowiedzi producento-dystrybutorów można jednoznacznie określić, że analiza SWOT dla tej grupy rynkowej będzie identyczna z analizą SWOT producentów, w związku z czym w dalszej części rozdziału autorzy badania będą obie grupy traktować łącznie. Analiza SWOT dla dystrybutorów różni się tylko w niewielkim stopniu i przedstawia się następująco: Analiza SWOT (dystrybutorzy): Analizując obydwa zestawienia, które powstały w wyniku badań ankietowych, można stwierdzić, że polscy producenci technologii środowiskowych mają trwałą przewagę nad dystrybutorami w zakresie znajomości lokalnego rynku zbytu oraz dysponują dużym potencjałem innowacyjnym kadry, którego wykorzystanie może być 66 podstawą zbudowania znaczącej przewagi konkurencyjnej. Należy zauważyć, że chociaż dystrybutorzy charakteryzują się dużą elastycznością organizacyjnofinansową oraz dostępem do zagranicznej, sprawdzonej technologii, to znaczące sukcesy rynkowe w Unii Europejskiej osiąga się poprzez posiadanie i stałe rozwijanie własnej, innowacyjnej, adekwatnej dla danej sytuacji i miejsca technologii. Działania w zakresie innowacyjności polskich przedsiębiorstw powinny być konsekwentnie i z dużą dynamiką realizowane między innymi dlatego, że analizowany rynek charakteryzuje się rosnącym popytem na produkty z branży technologii środowiskowej. Istnieją także warunki wsparcia działalności innowacyjnej wynikające z ułatwionego dostępu do funduszy Unii Europejskiej i krajowych (MEN). Kolejnym argumentem przemawiającym za intensyfikacją innowacyjności jest fakt, zgodnie z którym szybki rozwój rynku i idący w ślad za nim popyt będzie eskalowany z powodu wciąż dużego zapóźnienia technicznego polskich przedsiębiorstw i infrastruktury. Jest to niewątpliwa szansa, gdyż moda na produkty bezpieczne ekologicznie stwarza dodatkowe perspektywy sprzedażowe, które mogą być wykorzystane zarówno przez polskich producentów, jak i dystrybutorów. Analizując słabe strony polskich przedsiębiorstw oraz zagrożenia wynikające z operowania na rynku technologii środowiskowych można zaryzykować stwierdzenie, że rynek technologii środowiskowej charakteryzuje się dość dużym rozdrobnieniem oraz brakiem wyraźnie wyodrębnionych liderów rynkowych. Wynika to z faktu, że zarówno producenci, jak i dystrybutorzy wymieniają podobne zagrożenia oraz swoje słabe strony: a) rosnącą konkurencję b) brak systemowego rozwiązania kierującego strumień dofinansowania do finalnego odbiorcy c) zbyt słabo rozbudowane kanały dystrybucyjne d) niewielką rozpoznawalność marki e) braki kadrowe f) brak umiejętności skutecznego uzyskiwania pozwoleń w gminach i urzędach 67 Analiza obydwu zestawień pokazuje również jedną, składającą się z kilku elementów, tendencję. Producenci, znacznie częściej niż dystrybutorzy, skarżą się na duże znaczenie ceny w postępowaniach przetargowych. Doświadczenia ekonomiczne autorów zdobyte w innych branżach wskazują, że kryterium cenowe jest dyskryminujące wobec producentów inwestujących w badania i rozwój, których efektem ma być wytworzenie innowacyjnego produktu i promuje sprawdzone, stare, bazujące na przewadze skali rozwiązania. Jeżeli dodamy do tego fakt, że polscy producenci charakteryzują się brakiem umiejętności pozyskiwania środków na badania i rozwój, parkiem maszynowym wymagającym w większości gruntownej modernizacji, niewielkim udziałem produktów innowacyjnych w ogólnym obrocie firmy oraz brakiem świadomości korzyści wynikających ze współpracy ze środowiskami naukowo-badawczymi, otrzymujemy odpowiedź na pytanie, dlaczego mimo dużego potencjału innowacyjnego kadry polskich przedsiębiorstw, przewaga ta nie jest w istotny sposób wykorzystana. Sytuacja nie wygląda jednak na tyle źle, jak by się mogło wydawać. Polityka państwa wspierająca rozwiązania proekologiczne (choćby cytowana wcześniej polityka energetyczna Polski do 2030 i jej zapis o dążeniu do osiągnięcia współczynnika udziału OZE na poziomie 20% w całkowitym bilansie energii finalnej), programy wspierające działalność innowacyjną, wykładnia zachęcająca do stosowania kryteriów środowiskowych w zakresie stosowania prawa zamówień publicznych oraz istniejący potencjał intelektualny u polskich producentów technologii środowiskowych stanowią mieszankę, która może być receptą na sukces w przypadku wdrożenia w życie proaktywnych rozwiązań zaproponowanych w dalszej części raportu. 68 5. Ocena strategii, potencjału i planów rozwojowych polskich firm wytwarzających technologie środowiskowe. Polskie firmy wytwarzające technologie środowiskowe charakteryzują się dużą odpornością na zawirowania rynkowe i kryzysy o czym świadczy fakt, że odnotowały wzrost zatrudnienia (0.2% wzrostu w próbce badanej) w roku 2009 w stosunku do analogicznego 2008 roku. Działają na dynamicznie rozwijającym się rynku, którego znaczenie dla gospodarki Polski będzie rosło a moda na rozwiązania ekologiczne dodatkowo zmultiplikuje opisywany efekt. Dla rozwoju branży nie bez znaczenia pozostaje fakt, że rynek technologii środowiskowych odgrywa istotne znaczenie w polityce społeczno-ekonomicznej państwa polskiego, firmy z opisywanej dziedziny gospodarki otrzymują istotne wsparcie na działalność badawczą i rozwojową (dostępne są zarówno fundusze Unii Europejskiej, jak i krajowe, między innymi Ministerstwa Edukacji Narodowej), a specyfika rynku i jego charakterystyka promuje rozwiązania lokalne nad globalnymi. Perspektywy rozwoju rynku są więc dobre. Jak na tym tle ocenić strategie, potencjał i plany rozwojowe polskich firm wytwarzających technologie środowiskowe? Odpowiedź oczywiście nie jest jednoznaczna. Analizując odpowiedzi uzyskane w wyniku prowadzonego badania można zauważyć, że przedsiębiorcy skarżą się na rosnącą konkurencję, utrudniony dostęp do kapitału, brak dofinansowania dla odbiorców indywidualnych, złą politykę państwa wobec branży, problemy związane z uzyskaniem pozwoleń, rosnące wymagania jakościowe użytkowników oraz wciąż niewielkie zainteresowanie produktem ze strony odbiorców. Przyglądając się bliżej odpowiedziom na temat barier wewnętrznych zauważamy, że istotnym problemem dla przedsiębiorców z analizowanej branży są ograniczenia finansowe, zbyt słabo rozbudowana sieć dystrybucji, trudności w znalezieniu rynku zbytu, stan parku maszynowego, braki kadrowe i niewystarczająca rozpoznawalność marki. Tak zebrane odpowiedzi uprawdopodobniają tezę, że polscy przedsiębiorcy koncentrują znaczną część swojej energii na działalności rutynowej, operacyjnej, bieżącej, zaś mniej na działalności strategicznej i rozwojowej. 69 Powyższą tezę, świadczącą o organicznym rozwoju przedsiębiorstw z branży technologii środowiskowych wspiera analiza kierunków eksportu produkowanych wyrobów. Ogromna koncentracja na rynku niemieckim, w dalszej kolejności w Austrii, Czechach, na Litwie, w Rosji i na Ukrainie świadczy o poszukiwaniu bieżących szans rynkowych wynikających z przewag rynkowych takich jak niski koszt wytworzenia, koszt transportu, podobieństwie sąsiednich rynków do charakterystyki rynku polskiego, czy choćby mniejszych niż przeciętne trudności z porozumieniem się (znajomość języka niemieckiego). Są to niezaprzeczalnie istotne przewagi konkurencyjne, jednak w długim okresie nie pozwolą one zbudować trwałej, unikatowej, zwycięskiej strategii rynkowej. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na fakt, że problemy z brakiem wizji strategicznej nie są wyłączną domeną przedsiębiorców z branży technologii środowiskowych w Polsce, lecz stanowią one charakterystykę większości przedsiębiorstw Europy Środkowej i Wschodniej (mówią o tym badania prowadzone między innymi na Uniwersytecie Warszawskim i w Szkole Głównej Handlowej). Analiza stanu zatrudnienia w przedsiębiorstwach świadczy również o przewadze planów operacyjnych nad strategicznymi w analizowanych firmach. Znacząca przewaga mikroprzedsiębiorstw i niewielka dynamika zmian w tej kategorii, włącznie z wcześniej analizowanymi parametrami, czyni ten wniosek bardzo prawdopodobnym. Aby jednak analiza strategii, potencjału i planów rozwojowych polskich przedsiębiorstw z branży technologii środowiskowych w pełni odzwierciedlała stan zastany należy zwrócić uwagę na kilka pozytywów, które przedstawią przed chwilą zarysowany obraz w znacznie lepszym świetle. Należy ponownie przypomnieć, że organizacje z analizowanej dziedziny gospodarki dysponują dużymi możliwościami wsparcia w zakresie badań i rozwoju. Istnieje również duży, choć niewykorzystany, potencjał rozwojowy związany ze współpracą przedsiębiorców z polskimi instytutami badawczymi. Polscy przedsiębiorcy, rozumiejąc specyfikę rynków Europy Centralnej i Wschodniej oraz posiadając wysoce wykwalifikowaną kadrę techniczną o dużym potencjale innowacyjnym, mogą opracować i skutecznie sprzedawać produkty w istotny sposób odpowiadające na potrzeby rynków, na których oferują swe wyroby. 70 Przedsiębiorcy z branży technologii środowiskowej bardzo szybko niwelują również swoje braki w zakresie praktyki organizacji i zarządzania. Uczestniczą w kursach organizowanych przez liczne instytucje, biorą udział w programach pilotażowych, spotkaniach branżowych i w ten sposób uświadamiają sobie rangę zarządzania strategicznego dla sukcesu kierowanych przez nich firm. Trend ten powinien być trwale kontynuowany i wspierany. Reasumując, polskie przedsiębiorstwa z branży technologii środowiskowej mają bardzo duże szanse na sukces a analizowana dziedzina gospodarki może stać się pozytywnym przykładem właściwie zainwestowanych pieniędzy publicznych w badania i rozwój, która to inwestycja może walnie przyczynić się do uczynienia z tej branży lidera innowacyjnego. Potrzebna jest do tego jednak wiara samych przedsiębiorców, że tak zakreślony cel możliwy jest do osiągnięcia. Niniejszy raport udowadnia, że pomimo istnienia wielu przeciwności, scenariusz ten może się urzeczywistnić. 71 6. Ocena zagrożeń dla polskich firm, związanych z rozwojem dystrybucji zagranicznych technologii działających w Polsce. W wyniku badań prowadzonych przez firmę Wrzesiewski & Miler s.c. na zlecenie Ministerstwa Środowiska zauważono, że najprężniej rozwijającą się grupą przedsiębiorstw działających na rynku technologii środowiskowych jest kategoria producento-dystrybutorów, która w latach 2008 i 2009 odnotowała 11% wzrost ilości sprzedaży. Producenci charakteryzowali się mniejszą, choć dodatnią, dynamiką sprzedaży (wzrost o 5% rok do roku). W analogicznym okresie dystrybutorzy technologii środowiskowych odnotowali 11% spadek ilości sprzedaży. Innym, wartym odnotowania, faktem jest rosnący i stanowiący obecnie 31% udziału w całkowitej sprzedaży współczynnik przychodów producento-dystrybutorów uzyskiwany ze sprzedaży towarów importowanych. Na czym polega sukces producento-dystrybutorów? Według autorów raportu firmy te w swej specyfice działania charakteryzują się największą różnorodnością, to znaczy posiadają know-how w zakresie produkcji, sprzedaży i serwisu, dzięki czemu w znacznie lepszy sposób potrafią dopasować swe rozwiązania produktowe do potrzeb finalnego klienta. Firmy produkcyjne pozostają na tym polu w tle, skupiając się raczej na perfekcji technicznej oferowanego rozwiązania, niż na optymalizacji mieszanki marketingowej. Korzystając z doświadczenia autorów badania zdobytych na wielu rynkach i w wielu krajach, perfekcyjny technicznie produkt wcale nie musi być udaną receptą na sukces w przypadku braku pozostałych elementów marketingowych (choćby promocji, serwisu, dystrybucji). Dlatego też należy skupić się na podnoszeniu wiedzy ogólnej producentów w zakresie zarządzania i sprzedaży, wyposażając te przedsiębiorstwa w niezbędne tajniki walki konkurencyjnej. Zdaniem autorów raportu znacznie większym zagrożeniem dla branży polskich producentów technologii środowiskowych, niż bezpośrednia konkurencja ze strony dystrybutorów jest rosnący udział w całkowitej sprzedaży producento-dystrybutorów uzyskiwany ze sprzedaży towarów importowanych. Tendencja ta, wsparta wciąż bardzo dobrą renomą wyrobów zagranicznych (głównie niemieckich) może być czynnikiem ograniczającym innowacyjność branży. Autorzy badania sugerują 72 skierowanie strumienia wsparcia w zakresie badań i rozwoju do najbardziej prężnych przedstawicieli omawianej grupy, którzy posiadając niezbędny know-how w zakresie marketingu i dystrybucji, mogą stać się akceleratorem rozwoju innych przedsiębiorstw z branży. Kierunek ten wydaje się po wielokroć właściwy. 73 7. Propozycje działań na rzecz wzmocnienia krajowego przemysłu Rynek technologii środowiskowych w Polsce należy wciąż traktować jako wschodzący, a przez to ciągle nieustabilizowany. Wiele mechanizmów rynkowych nie zdążyło się tu jeszcze wykształcić, tak więc działania podejmowane przez organizacje z tej branży niejednokrotnie noszą znamiona intuicyjności i przypadkowości. Istotną kwestią jest więc względne uporządkowanie rynku, rozumiane przede wszystkim jako umożliwienie ukształtowania się stawki firm będących poważnymi partnerami biznesowymi. W naturalnych warunkach proces ten- nieinicjowanyzachodzi przez lata i polega na weryfikacji poszczególnych podmiotów gospodarczych działających w danym obszarze rynkowym pod kątem ich wiarygodności, jakości wytwarzanych przez nie produktów, profesjonalizacji obsługi klienta, etc. Chęć szybkiego i skutecznego konkurowania z firmami zagranicznymi tej branży sprawia jednak, że proces ten powinien być wspomagany, przede wszystkim przez samo środowisko branżowe. Tego rodzaju działania mogą być realizowane dzięki chociażby budowaniu swoistego rodzaju kodeksu postępowania w branży, z ustaleniem wewnętrznych zasad rządzących poczynaniami graczy rynkowych. Takie aktywności są jednak oczywiście daleko niewystarczające. Kluczowym działaniem niezbędnym do podjęcia w celu wzmacniania rynku jest oświata społeczeństwie proekologiczna, świadomości o jak ważkości najszerszym problemów zasięgu. Budowanie ekologicznych w wydatnie przyczynia się bowiem do tworzenia zrębów rynku odbiorców produktów związanych z tzw. technologiami środowiskowymi. Edukacja proekologiczna uwrażliwia także na problemy związane z ochroną środowiska, co stwarza korzystny klimat dla rozwoju tej gałęzi gospodarki, która wykorzystuje technologie środowiskowe. Dla dalszego rozwoju branży konieczne staje się także znaczące wsparcie ze strony instytucji regulujących porządek prawny. Niezbędny wydaje się więc lobbing 74 na rzecz takich zmian prawnych- chociażby w zakresie zamówień publicznych- które ciężar decyzyjny odnośnie wyboru tej, a nie innej firmy pozwolą przenieść z obszaru ceny za usługę na jej jakość oraz zastosowaną technologię. Takie działanie stworzy spore pole manewru firmom zaawansowanym organizacyjnie i technologicznie, redukując do minimum nieetyczne zachowania sprzedażowe, rozumiane na przykład jako nadmierne manipulowanie ceną, zdecydowanie poniżej progu opłacalności przedsięwzięcia, a więc stosowanie dumpingu. Uregulowania prawne mogą być również pomocne w rozwiązywaniu codziennych problemów związanych z ochroną środowiska. Przykładem takiego stanu rzeczy jest chociażby gospodarka odpadami komunalnymi, w którym to przypadku prawne określenie właściciela tychże odpadów ciągle budzi szereg wątpliwości, przez co proces utylizacji tych odpadów bywa niejednokrotnie bardzo utrudniony. Podobne problemy dotyczą radzenia sobie z odpadami niebezpiecznymi. Kolejną aktywnością wydatnie wzmacniającą rynek w Polsce jest podjęcie wszelkich kroków zmierzających w kierunku rozwoju technologicznego tego sektora. Polskie firmy dysponują bowiem niejednokrotnie potencjałem fachowym i intelektualnym pozwalającym na tworzenie i wdrażanie nowych technologii. Problemem pozostają kwestie finansowe, bądź też fakt, że technologie te znajdują się niejednokrotnie w stadium badań laboratoryjnych. Zasadne wydaje się więc połączenie sił biznesu i nauki, którego wyrazem może być dążenie do jak najściślejszej współpracy firm tego sektora z ośrodkami badawczymi zajmującymi się podobną tematyką. Model ten został wielokrotnie przetestowany na całym świecie. Za oczywisty uważa się więc obecnie fakt, zgodnie z którym połączenie sił nauki i biznesu przynosi największe efekty pod kątem rozwojowym. Kluczową kwestią w tym zakresie pozostaje, rzecz jasna, doprecyzowanie zagadnienia praw autorskich odnośnie technologii wypracowanych w takim mieszanym zespole. Istotnym zagadnieniem wydaje się także zwiększenie kontroli nad działaniami nieetycznymi, przykładami nieuczciwej konkurencji cenowej, bądź sytuacjami, w 75 których organizacje ukrywają swe niedomagania, czy też wyolbrzymiają potencjał swego zaplecza technologicznego. Takie działania stanowią bowiem spore utrudnienie dla prężnych, szybko rozwijających się firm, zaawansowanych technologicznie i posiadających spore ambicje stania się ważnym graczem na rynku. Wspomniane nieprawidłowości pozwalają natomiast tworzyć „szarą strefę” w tym sektorze, co w oczywisty sposób niekorzystnie wpływa na rozwój branży. Jeżeli przyjmiemy, że jednym z wymogów dzisiejszych czasów jest rozwój gospodarczy rozumiany jako stawianie na coraz większą innowacyjność, to zgodnie z tym stwierdzeniem zadaniem państwa jest z całą pewnością kreowanie przyjaznego otoczenia dla biznesu z obszaru technologii środowiskowych, których domeną jest właśnie skłonność i zdolność do wdrażania innowacji. Elementem tworzenia owego przyjaznego środowiska, poza kwestią dofinansowania tego sektora, może być także tworzenie systemu informowania i dostępu do wiedzy na temat technologii środowiskowych. Ideę tę widzieć należy nie przez pryzmat edukacji środowiskowej, a raczej jako konieczność stworzenia interaktywnej bazy zawierającej wszelkie informacje z tego zakresu. Reasumując, wszystkie zarysowane powyżej obszary działań na rzecz wzmocnienia polskiego rynku zielonych technologii służyć mają autentycznemu budowaniu konkurencyjności tego sektora polskiej gospodarki, a ich efekty powinny przedstawiać się następująco: • znaczne zwiększenie zaawansowania technologicznego, • uporządkowanie rynku, • zadbanie o przejrzyste reguły jego funkcjonowania, • stworzenie uwarunkowań prawnych ułatwiających zaistnienie w branży • zmniejszenie stopnia biurokratyzacji • uzyskanie wsparcia finansowego dla projektów badawczych • stworzenie mechanizmów współpracy ośrodków naukowo-badawczych oraz przedsiębiorstw w obszarze innowacyjnych technologii • stworzenie centrum informacji na temat zielonych technologii • szerzenie oświaty proekologicznej. 76 Te i inne działania podejmowane w sposób systemowy pozwolą prężnie rozwijać się tej obiecującej gałęzi przemysłu. 77 8. Rekomendacje dla polskich firm, działających na rynku zielonych technologii. Zadanie budowania potencjału rynku technologii środowiskowych spoczywa nie tylko na organach państwowych, których zadaniem jest chociażby stworzenie ram prawnych umożliwiających jak najbardziej efektywne funkcjonowanie tego sektora. Znaczące obowiązki odnośnie kształtowania tego rynku dotyczą także samego środowiska biznesowego. Jak zaznaczono wcześniej, istotnym wymogiem, którego spełnienie służyć mogłoby pewnemu uporządkowaniu i dojrzewaniu rynku technologii środowiskowych jest stopniowe redukowanie znaczenia firm działających nieetycznie oraz bez szczególnej dbałości o jakość. Przed przedsiębiorcami reprezentującymi tę branżę stoi więc zadanie stworzenia takich mechanizmów wewnętrznej kontroli branżowej, które w znaczącym stopniu utrudnią funkcjonowanie firmom postępującym niezgodnie z tymi mechanizmami. Kolejnym aspektem jest położenie silnego nacisku na dalszy rozwój technologiczny w ramach reprezentowanych specyfik branżowych. Nacisk ten nie powinien dotyczyć wyłącznie działań wynikających z wymagań zmieniającego się i profesjonalizującego rynku, ale powinien być efektem wewnętrznego imperatywu, którego podstawą jest konieczność budowania potencjału intelektualnego organizacji reprezentujących tę niszę. Polscy przedsiębiorcy reprezentujący firmy związane z technologiami środowiskowymi powinny także zastanowić się nad współdziałaniem w kontekście realizacji kontraktów przekraczających możliwości każdej firmy z osobna. Tego typu działanie pozwoli na realne konkurowanie z firmami zagranicznymi, niejednokrotnie o daleko większym potencjale oddziaływania, niż ma to miejsce w przypadku rodzimych producentów, czy dystrybutorów. Jest to tym bardziej istotne, że z przeprowadzonych badań wyraźnie wynika, iż znakomita większość polskich firm z tego obszaru to mikro- i małe przedsiębiorstwa. 78 Raport wskazuje także wyraźnie na fakt, zgodnie z którym najmniejszym poziomem sprzedaży spośród grup Producentów, Dystrybutorów oraz ProducentówDystrybutorów charakteryzuje się ta pierwsza grupa. Taki stan rzeczy nakłada oczywiście na producentów obowiązek dynamicznego rozwoju, tak, by w niedalekiej przyszłości mogli oni w pełni konkurować z producentami zagranicznymi. Jest to jednak także wskazanie dla dystrybutorów, którzy w miarę możliwości powinni dążyć do wiązania się z producentami krajowymi, a tym samym do popularyzacji zakupu produktów wytwarzanych przez firmy polskie. Ze względu na konieczność powszechnego edukowania społeczeństwa w zakresie ochrony środowiska także działalność marketingowa i promocyjna firm, ze swej natury komercyjna, powinna zostać wzbogacona o treści proekologiczne, gdyż tylko te treści w zestawieniu z technicznymi specyfikacjami dotyczącymi poszczególnych wyrobów mogą potencjalnemu odbiorcy wyrobów i usług ukazać wartości płynące z ich zakupu. Znaczącą szansą na dynamiczny rozwój firm z obszaru technologii środowiskowych są możliwości pozyskiwania funduszy zewnętrznych, dlatego też wysiłki przedsiębiorców powinny zostać skierowane na podjęcie działań w kierunku uzyskania takiego dofinansowania, nawet wtedy, gdy początkowo wiąże się to z dodatkowymi nakładami finansowymi, niezbędnymi dla rozwoju komórek organizacyjnych zajmujących się pozyskiwaniem tych środków. Wspomniana wcześniej współpraca z ośrodkami naukowymi nie może zostać podjęta bez jej zainicjowania. W związku z tym to po stronie biznesu reprezentującego tę gałąź gospodarki leży podjęcie działań inicjujących tego rodzaju współpracę. To środowisko biznesowe dysponuje najbardziej aktualną wiedzą na temat stanu zaawansowania technologicznego w poszczególnych podsektorach. To ono więc zobligowane jest do dzielenia się tą wiedzą z ośrodkami naukowymi, współtworząc w ten sposób ramy przyszłej współpracy międzyinstytucjonalnej. 79 Niezależnie dynamicznym od rozwoju zdiagnozowanych rynku technologii trudności w środowiskowych, bezproblemowym, należy wyraźnie podkreślić, że polscy przedstawiciele tej branży dysponują sporą dynamiką, chęcią działania, ale także realnym potencjałem pozwalającym na dalsze poszerzenia zakresu działalności. Z całą pewnością jednak rozwój ten nie będzie możliwy bez faktycznego zaangażowania branży w twórcze rozwiązywanie jej bieżących problemów oraz tworzenie korzystnego klimatu dla dalszej profesjonalizacji i wzmacniania potencjału. 80 9. Rekomendacje dla twórców polityki w zakresie ochrony środowiska oraz wspierania przedsiębiorców. Realna moc sprawdza polityki w zakresie ochrony środowiska oraz wspierania przedsiębiorców reprezentujących tę gałąź gospodarki może wynikać wyłącznie z wyraźnie zarysowanej chęci poszukiwania rozwiązań niedogodności, z którymi spotykają się na co dzień polscy przedsiębiorcy. W związku z tym twórcy tej polityki powinni w znacznym stopniu skupiać się na budowaniu stałego kontaktu ze środowiskiem branżowym. Kontakt ten powinien przybrać charakter regularnych spotkań stanowiących platformę wymiany myśli i doświadczeń, na bazie których formułowane będą konstruktywne wnioski zmierzające w kierunku poprawy istniejącej sytuacji. Zwracanie uwagi przez przedsiębiorców na niedogodności prawne, niedoprecyzowanie kwestii patentowych oraz nadmierną biurokrację to pierwsze wytyczne, których uwzględnienie znacząco może wpłynąć na dynamizację rozwoju rynku. Propozycje zmian w obszarze porządku prawnego powinny być jak najszerzej konsultowane i komentowane, z udziałem przedstawicieli przedsiębiorstw bezpośrednio zainteresowanych tym zagadnieniem. Niniejszy raport wyraźnie wskazuje, że problemem najczęściej podnoszonym przez reprezentantów branży jest kwestia niedostatków finansowych uniemożliwiających prężny rozwój. W związku z tym zasadne wydaje się zintensyfikowanie wysiłków zmierzających w kierunku maksymalnego uproszczenia procedur niezbędnych do uzyskania wsparcia finansowego z funduszy zewnętrznych. Wysiłki podejmowane w tym zakresie powinny dotyczyć także zwiększenia stopnia dostępności tych funduszy dla poszczególnych przedsiębiorców. 81 Zadaniem twórców polityki w zakresie ochrony środowiska nieodmiennie pozostaje także budowanie mechanizmów promowania rodzimej przedsiębiorczości z tego obszaru poza granicami kraju. Jedynie intensywne działania podejmowane w tym kierunku mogą dać polskim przedsiębiorcom realną szansę szerszego zaistnienia na rynkach zagranicznych. Kolejnym elementem bezpośrednio związanym z przyszłą kondycją tego rynku jest tworzenie korzystnego klimatu dla upowszechniania roli technologii środowiskowych w procesie ochrony środowiska. Racjonalne powiązanie kwestii proekologicznych z prezentacją potencjału polskich producentów jest szansą na zbudowanie wśród odbiorców świadomości, że ta gałąź gospodarki nie ma charakteru eksperymentalno-innowacyjnego, ale stanowi faktyczną alternatywę dla technologii standardowych. Istotnym elementem budowania wagi i znaczenia technologii środowiskowych wydaje się także być współpraca z przedstawicielami klasycznych technologii związanych z energią. Obecnie środowiska te nie współpracują ze sobą, traktując się wzajemnie z dużą rezerwą. Uświadomienie obu stronom konieczności tejże współpracy oraz braku zagrożenia obu sektorów wobec siebie, poza naturalnymi, rzecz jasna działaniami związanymi z normalną konkurencją rynkową, pozwoli na znaczne zwiększenie stopnia oddziaływania na opinię publiczną w zakresie rynku energii w Polsce. Z drugiej strony konieczne staje się nieustanne obalanie stereotypów sugerujących, jakoby technologie środowiskowe stanowiły wyłącznie mało znaczącą niszę w całym sektorze związanym z energią. Ukazywanie realnych wdrożeń, przykładów dynamicznego rozwoju oraz utrwalanie dobrych praktyk związanych z dalszym wzmacnianiem branży technologii środowiskowych pozostaje jednym z głównych zadań dla twórców polityki ochrony środowiska. 82
