Streszczenie The future of electronic waste management in Poland

Archives of Waste Management
Archiwum Gospodarki Odpadami
and Environmental Protection
http://ago.helion.pl
ISSN 1733-4381, Vol. 10 (2008), p-27-42
Przyszłość gospodarki odpadami elektronicznymi w Polsce
Pikoń K.
Katedra Technologii i Urządzeń Zagospodarowania Odpadów,
Politechnika Śląska,
ul. Konarskiego 18,
44-100 Gliwice,
tel. (+48 32 237 11 23), fax (+48 32) 237 12 13,
e-mail [email protected]
Streszczenie
Odpady elektroniczne stanowią względnie dużą część strumienia odpadów niebezpiecznych. Ich właściwości i skład sprawiają, że mogą one stanowić duże zagrożenie dla środowiska naturalnego. Z tego względu Unia Europejska w swojej polityce odpadowej poświęca dużą uwagę właśnie tej grupie odpadów.
W pracy przedstawiono uwarunkowania prawne gospodarki odpadami elektronicznymi.
Wskazano miejsce, które zajmuje ta grupa odpadów w prawodawstwie polskim i unijnym.
W odrębnym rozdziale opisano strumienie odpadów elektronicznych i zaprezentowano
ogólnopolski bilans odpadów z grupy 16 02 w ostatnich latach.
W artykule zostały również przedstawione wyzwania związane z gospodarką odpadami
elektronicznymi w Polsce w najbliższej przyszłości.
Abstract
The future of electronic waste management in Poland
Electronic wastes are the relatively large part of hazardous waste total volume. Their properties and composition could make thread for natural environment. This is why EU pays
special attention in its waste policy to this group of waste. In the article law requirements
relevant to electronic waste management was presented. Its place in polish and EU law
system was indicated. In the separate chapter streams of various electronic waste types was
described as well as the overall balance of 16 02 group waste in recent years. Challenges
for the future as far as electronic waste is concerned were discussed in the article.
1. Wstęp
Urządzenia elektroniczne stały się nieodłącznym elementem rozwoju współczesnej cywilizacji. Ułatwiają życie codzienne, są wykorzystywane w pracy i w domu. Produkcja urzą-
28
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
dzeń elektronicznych i elektrycznych jest najszybciej rozwijającą się gałęzią gospodarki na
świecie. Zaliczyć do tego należy również przemysł informatyczny. Rozwojowi temu towarzyszy unowocześnienie technologii, czyli postęp technologiczny i techniczny. Każdy
sprzęt po okresie używalności stanowi surowiec wtórny składający się z metali i niemetali,
posiadający często zanieczyszczenia szkodliwe dla środowiska naturalnego. Dotyczy to
głównie sprzętu komputerowego, ale także sprzętów gospodarstwa domowego, urządzeń
radiowych i telewizyjnych, wyposażenia biur itp. Wiele niesprawnych lub przestarzałych
urządzeń jest wyrzucanych do śmieci, a stamtąd na składowisko odpadów, bez żadnej segregacji wstępnej. Występowanie różnego rodzaju wieloskładnikowych materiałów w
urządzeniach elektronicznych sprawia, że niesprawne złomowane urządzenia są trudnym
odpadem do całkowitego recyklingu [1].
Duża zawartość stopów żelaza, metali nieżelaznych oraz konieczność ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko powoduje, że obok uregulowań prawnych, organizacyjnych (tworzenia systemu zbiórki) i finansowych, bardzo ważną jest strona techniczna
recyklingu odpadów elektronicznych. Konieczne jest opracowanie właściwego sposobu
postępowania z odpadami oraz opracowanie takiej technologii ich przerobu i utylizacji,
która gwarantowałaby wyeliminowanie zagrożeń dla środowiska a także pozwoliła na odzysk metali do ponownego wykorzystania jako surowce wtórne [2].
Pamiętać należy, że gospodarka odpadami musi odbywać się w oparciu o przepisy prawa,
ale również w oparciu o rachunek ekonomiczny. Wdrażane obecnie pojęcie Najlepszej
Dostępnej Techniki wskazuje na drogę określoną doborem możliwie najlepszych sposobów
zagospodarowania odpadów, ale z uwzględnieniem rachunku ekonomicznego [3].
Podejmowane próby recyklingu – zwłaszcza zużytego sprzętu elektronicznego - są obecnie
przedmiotem wnikliwych analiz, np. [4, 5].
2. Uwarunkowania prawne dotyczące odpadów elektronicznych
2.1. Uregulowania prawne w Polsce
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zm.), będą
podstawą polskiego współczesnego systemu gospodarki odpadami zawiera zasadę, że każdy kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów,
powinien prowadzić swoją działalność w taki sposób, aby zapobiegać ich powstawaniu lub
ograniczać ich ilość, ograniczać negatywne oddziaływanie odpadów na środowisko, zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk lub unieszkodliwianie jeżeli nie
udało się zapobiec powstawaniu odpadów. Posiadacz odpadów jest również obowiązany do
postępowania z odpadami w sposób zgodny z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska oraz planami gospodarki odpadami, ponadto zakazuje się
mieszania odpadów niebezpiecznych różnych rodzajów i mieszania odpadów niebezpiecznych z odpadami innymi niż niebezpieczne. Za nieprzestrzeganie tych przepisów ustawa
przewiduje kary finansowe i sankcje. Zatem odpady sprzętu elektrycznego i elektronicznego powinny podlegać takim samym zabiegom mającym na celu eliminację zagrożenia i
ewentualne powtórne wykorzystanie, jak inne odpady.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) kwalifikuje zużyte urządzenia elektroniczne i elektrotech-
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
29
niczne wraz z transformatorami i kondensatorami zawierającymi PCB lub PCT oraz bateriami i akumulatorami do grupy 16. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z
gospodarstw domowych wymieniony jest również w grupie 20 „Odpady komunalne łącznie
z frakcjami gromadzonymi selektywnie”.
W tabeli 2.1. przedstawiono klasyfikację odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
Tabela 2.1. Klasyfikacja odpadów urządzeń elektrycznych i elektronicznych [6]
Kod
16
16 02
16 02 09*
16 02 10*
16 02 11*
16 02 12*
16 02 13*
16 02 14
16 02 15*
20
20 01
20 01 21*
20 01 23*
20 01 35*
20 01 36
20 03 06
Grupy, podgrupy i rodzaje odpadów
Odpady nieujęte w innych grupach
Odpady urządzeń elektrycznych i elektronicznych
Transformatory i kondensatory zawierające PCB
Zużyte urządzenia zawierające PCB albo nimi zanieczyszczone inne niż
wymienione w 16 02 09
Zużyte urządzenia zawierające freony, HCFC, HFC
Zużyte urządzenia zawierające wolny azbest
Zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy inne niż wymienione
w 16 02 09 do 16 02 12
Zużyte urządzenia inne niż wymienione w 16 02 09 do 16 02 13
Niebezpieczne elementy lub części składowe usunięte ze zużytych urządzeń
Odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie
Odpady komunalne segregowane i gromadzone selektywnie
Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć
Urządzenia zawierające freony
Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne zawierające niebezpieczne
składniki inne niż wymienione w 20 01 21 i 20 01 23 (do niebezpiecznych
składników z elektrycznych i elektronicznych urządzeń można zaliczyć
akumulatory i baterie wymienione w 16 06 i oznaczone jako niebezpieczne,
przełączniki rtęciowe, szkło z lamp kineskopowych i inne szkło aktywne,
itp.)
Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne
Odpady wielkogabarytowe
* Odpady niebezpieczne
Ustawa z dnia 27 lipca 2005r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U.
Nr 180, poz. 1495) to akt prawny określający obowiązki podmiotów wprowadzających na
terytorium kraju sprzęt elektryczny i elektroniczny, oraz podmiotów prowadzących działalność w zakresie zbierania, przetwarzania, odzysku i recyklingu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, jak również użytkowników sprzętu i organizacji odzysku, a nadto
określający prawne podstawy funkcjonowania rejestru prowadzonego przez Głównego
Inspektora Ochrony Środowiska.
2.2. Uregulowania prawne w UE
Zasada gospodarowania odpadami sprzętu elektrycznego i elektronicznego zostały określone w dwóch dyrektywach:
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
30
-
Dyrektywa Nr 2002/95/We Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003
r. w sprawie ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (RoHS – Restriction Of Use Of Certain Hazardous
Substances)
-
Dyrektywa Nr 2002/96/We Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003
r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE – Waste From
Electrical And Electronic Equipment).
Obie mają na celu ochronę środowiska naturalnego poprzez ograniczenie odpadów elektrycznych i elektronicznych przedostających się do środowiska oraz odzyskanie jak największej ich części.
Dyrektywa RoHS (Restriction of use of certain Hazardous Substances) została wdrożona do
prawa krajowego rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 6 października 2004
r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących ograniczenia wykorzystywania w
sprzęcie elektronicznym i elektrycznym niektórych substancji mogących negatywnie oddziaływać na środowisko (Dz. U. Nr 229, poz. 2310). W Polsce oraz pozostałych krajach
Członkowskich Unii Europejskiej obowiązuje od 1 lipca 2006r.
Dyrektywa RoHS ogranicza stosowanie w sprzęcie elektronicznym i elektrycznym wymienionych poniżej substancji:
-
ołowiu,
-
rtęci,
-
kadmu,
-
6-wartościowego chromu,
-
polibromowanego difenylu lub polibromowanego eteru fenylowego.
Dyrektywa WEEE z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i
elektronicznego wychodzi naprzeciw problemowi coraz bardziej wzrastającej ilości odpadów elektrycznych i elektronicznych. Jej postanowienia w Polsce i krajach Członkowskich
Unii Europejskiej zaczęły obowiązywać od sierpnia 2005r.
Celem niniejszej dyrektywy jest ochrona środowiska przed zanieczyszczeniami pochodzącymi warunkiem odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Dyrektywa ma ograniczyć wytwarzanie tego rodzaju odpadów w krajach Unii Europejskiej oraz zwiększyć stopień ponownego ich wykorzystania i recyklingu. Określony został sposób postępowania z
odpadami oraz ich utylizacji.
Istotnym warunkiem prawidłowego postępowania z odpadami sprzętu elektrycznego i elektronicznego jest wprowadzenie ich wysokoefektywnej, selektywnej zbiórki. W tym celu
producenci zostali zobowiązani do:
-
stworzenia systemów zbiórki, które pozwolą użytkownikom i dystrybutorom na bezpłatny zwrot zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Mogą oni utworzyć w
porozumieniu z samorządami lokalnymi niezbędną ilość ogólnodostępnych punktów
odbioru, uwzględniając gęstość zaludnienia na danym obszarze,
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
-
31
zapewnienia, aby nabywcy nowego sprzętu elektrycznego i elektronicznego mogli
zwrócić sprzedającemu bezpłatnie odpady sprzętu elektrycznego i elektronicznego
podczas dokonywania zakupu, o ile sprzęt ten jest ekwiwalentny do nabywanego i
spełnia te same funkcje użytkowe.
3. Charakterystyka odpadów elektronicznych
Odpady urządzeń elektronicznych stanowią mieszaninę różnych metali i stopów, głównie
stali, aluminium i miedzi oraz składników niemetalicznych, tj. mas plastycznych, ceramiki,
szkła (szkło ołowiowe, barowe, strontowe, przede wszystkim w kineskopach), gumy, papieru, ebonitu, drewna.
Wśród odpadów elektronicznych w Polsce [7]:
-
35-76% stanowi sprzęt TV i komputerowy
-
22-54% stanowi drobny sprzęt elektroniczny
-
18-25% stanowią centrale telefoniczne
-
5-15% stanowią pozostałe odpady
Wśród metali dominującą pozycję zajmuje stal – ponad 50%, aluminium w granicach 1030%, miedź i mosiądz 5-15%, resztę stanowią niemetale [8].
3.1. Ilości odpadów elektronicznych
Sprzęt elektroniczny staje się odpadem wskutek „śmierci technicznej”, która wynika z
częstych udoskonaleń i pojawienia się na rynku nowocześniejszych urządzeń, dających
większy komfort użytkownikowi. Liczba produkowanego sprzętu elektronicznego diametralnie wzrasta, co widać na poniższym rysunku (rys. 3.1.) [9].
Wraz ze wzrostem ilości nabywanych urządzeń elektrycznych i elektronicznych, po pewnym okresie ich użytkowania zwiększa się ilość odpadów tego sprzętu.
W 2004 r. zebrano około 4 tys. Mg zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy zostały poddane procesom unieszkodliwiania w ilości około 1,5 tys. Mg (w tym przez składowanie około 0,1 tys. Mg). Pozostała ilość wytworzonych odpadów została przekazana do odzysku (około 0,7 tys. Mg) lub
złożona w magazynach (około 1,7 tys. Mg). [10]
W Polsce odpadami staje się rocznie około 8 milionów urządzeń elektronicznych. Na podstawie badań Zakładu Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska Głównego Instytutu
Górnictwa w Katowicach, określono roczne ilości zużytego sprzętu elektronicznego. Zostały one przedstawione w tabeli 3.1. [11]
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
32
8000
7000
6000
komputery
tys.szt
5000
4000
odbiorniki
telewizyjne
3000
aparaty
telefoniczne
2000
pralki
1000
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
lata
Rys. 3.1. Produkcja ważniejszych wyrobów elektronicznych w latach 2000-2005 w Polsce
[7]
Tabela 3.1. Roczne ilości wycofywanego z użycia sprzętu elektronicznego w Polsce w
2003 [7]
rodzaj sprzętu
pralki automatyczne
lodówki
zamrażarki
odkurzacze
telewizory
odbiorniki radiofoniczne
magnetofony
komputery
ilość [tys. szt.]
1273
1592
629
1386
1430
996
423
140
Okres przydatności wyrobów elektronicznych gwałtownie się skrócił w związku z tym, że
ulepszenia wprowadzone są w coraz krótszy odstępach czasu [12]. Obecnie można przyjąć,
że w Polsce okres użytkowania sprzętu komputerowego wynosi 4-5 lat, sprzętu powszechnego użytku 5-15 lat, a w przypadku telefonów komórkowych tylko 2 lata. Istotnym czynnikiem mającym wpływ na długość tego okresu jest m. in. zamożność społeczeństwa – jego
dochody i standard życia oraz rozwój techniki.
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
33
Dla prawidłowej utylizacji odpadów elektronicznych kluczowe znaczenie ma rozwój selektywnej zbiórki odpadów. W 2004 r. selektywnie zebrano około 243 tys. Mg odpadów, co
stanowiło około 2% ilości wytworzonych odpadów komunalnych lub około 2,5% ilości
zebranych odpadów, z czego 66,7 tys. Mg papieru i tektury, 73,4 tys. Mg szkła, 31,3 tys.
Mg tworzyw sztucznych, 9,7 tys. Mg metali, 14,2 tys. Mg tekstyliów, 47,9 tys. Mg odpadów wielkogabarytowych oraz 102 Mg odpadów niebezpiecznych i 12 Mg zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. W 2000 r. ilość wyselekcjonowanych odpadów wynosiła 13 tys. Mg, co stanowiło wówczas 0,1% całości zebranych odpadów. Jest, więc obserwowana w tym zakresie tendencja wzrostowa, jednak postęp jest zbyt wolny i efekty nie
odzwierciedlają oczekiwań. [10]
Dotychczas głównym sposobem postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym pochodzącym z sektora komunalnego było jego magazynowanie lub składowanie na składowiskach odpadów komunalnych. Natomiast w przypadku zużytego sprzętu
pochodzącego z innych źródeł niż gospodarstwa domowe, był on odbierany przez specjalistyczne firmy posiadające stosowne zezwolenia.
Od 2006 r. jest wprowadzany nowy system gospodarowania zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym, w szczególności pochodzącym z gospodarstw domowych. Użytkownicy sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych są zobowiązani do jego selektywnego zbierania i przekazywania podmiotom zajmującym się zbieraniem tego rodzaju
odpadów (mogą to być firmy odbierające odpady komunalne, punkty zbierania odpadów
oraz jednostki handlowe w przypadku, gdy klient zakupuje nowy sprzęt - tego samego
rodzaju w ilości 1:1). Zakazane jest mieszanie tego rodzaju odpadów z innymi odpadami.
Zużyty sprzęt jest następnie przekazywany do zakładów przetwarzania, gdzie następuje
jego demontaż. Wyodrębnione frakcje odpadów są przekazywane do specjalistycznych
instalacji. Do finansowania całego systemu zobowiązani są wprowadzający sprzęt na rynek
krajowy.
Według stanu na dzień 31 października 2006 r. do rejestru Głównego Inspektoratu Ochrony
Środowiska było wpisanych 58 zakładów przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i
elektronicznego.[10]
3.3. Skład materiałowy złomowanych urządzeń elektronicznych
Do wykonania urządzeń elektronicznych stosuje się ok. 80 rodzajów tworzyw sztucznych.
Występują w nich metale, szkło, drewno, papier oraz różnorodne komponenty tych materiałów. Ilości tych materiałów w poszczególnych rodzajach urządzeń są bardzo zróżnicowane.
Materiały zawarte w podzespołach elektronicznych typowego odbiornika TV, zestawu
komputerowego oraz materiały zawarte w 1 Mg wyposażonych płyt obwodów drukowanych przedstawiono w tabelach 3.2, 3.3 i 3.4.
Przyjęto średnio masę jednostki centralnej i monitora – 15 kg.
Jak widać z powyższych danych, pod względem wagowym w urządzeniach elektronicznych dominują metale i tworzywa sztuczne. Z materiałów tych wykonane są obudowy oraz
wiele innych elementów. Udział wagowy tworzyw sztucznych w urządzeniach elektronicznych wynosi od 10% do 80% i więcej [11].
34
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
Tabela 3.2. Typowy skład materiałowy zestawu komputerowego [13]
Rodzaj materiału
Złom żelazny
Części do ponownego wykorzystania
Zawartość [kg]
9,3
0,3
Aluminium
Metale nieżelazne w okablowaniu
Płyty drukowane z elementami
Kineskop
Opakowania (papier, karton)
Tworzywa sztuczne
0,6
1,1
0,5
1,0
0,8
1,3
Tabela 3.3. Materiały zawarte w podzespołach elektronicznych typowego odbiornika TV
[13]
Rodzaj materiału
Miedź, miedź związana
Ołów, ołów związany
Zawartość [g]
420
120,7
Dimetyloformamid
Dimetyloacetamid
Żywica fenolowo-formaldehydowa
Cyna
Nikiel
Bizmut związany
Trójtlenek antymonu
Polichlorek winylu
Arsen, chrom, kadm, beryl
do 40
do 40
30
30
2,5
2,2
0,3
0,3
Śladowe ilości
Tabela 3.4. Zawartość materiałów w 1 Mg płyt drukowanych [13]
Rodzaj materiału
Półprzewodniki: gal, ind, tal, german, arsen, antymon,
selen, tellur
Tworzywa sztuczne (około 40 rodzajów), głównie żywice
poliestrowe, epoksydowe, fenolowe
Miedź
Żelazo
Ołów
Nikiel
Srebro
Pallad
Złoto
Zawartość w 1 Mg
Brak danych ilościowych
ok. 300 kg
100-200 kg
50-100 kg
10-50 kg
10-30 kg
0,5-3 kg
0,04-0,3 kg
0,003-0,01 kg
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
35
3.4. Bilans ilościowy odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02 w roku 2003 i
2004
Według danych zgromadzonych w bazie SIGOP-K (krajowa baza danych o odpadach niebezpiecznych) ilość wytwarzanych odpadów niebezpiecznych w kraju w 2003 r. wynosiła 1
338 870 Mg, co stanowi ok. 1,8 % ogólnej ilości wytworzonych odpadów w Polsce (75 086
876 Mg), natomiast w 2004 r. wyniosła 1 349 286 Mg odpadów niebezpiecznych.
W tabeli 3.5. przedstawiono bilans ilościowy odpadów niebezpiecznych obejmujący wytwarzanie, odzysk i unieszkodliwianie (w tym przez składowanie) oraz magazynowanie
odpadów podgrupy 16 02 w 2003 r zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z
dnia 27.09.2001 r. w sprawie katalogu odpadów [14].
Tabela 3.5. Bilans ilościowy odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02 w 2003 roku [14]
Rodzaj odpadu
Wytworzone
[Mg]
Odzysk
[Mg]
Odpady nie ujęte w
innych grupach
Odpady urządzeń
elektrycznych i elektronicznych
Transformatory i
kondensatory zawierające PCB
Zużyte urządzenia
zawierające PCB albo
nimi zanieczyszczone
inne niż wymienione
w 16 02 09
Zużyte urządzenia
zawierające HFC,
freony, HCFC
Zużyte urządzenia
zawierające wolny
azbest
Zużyte urządzenia
zawierające niebezpieczne elementy inne
niż wymienione w 16
02 09 do 16 0212
Niebezpieczne elementy lub części
składowe usunięte ze
zużytych urządzeń
57 926
36 734,5
1 474,9
244,5
1 030,9
56,2
199,5
210,3
51,4
117,6
0,0
41,3
1,2
0,0
0,9
0,0
0,3
12,3
1,9
9,3
0,0
1,1
7,1
0,0
5,4
0,0
1,7
1 165,0
182,4
833,2
0,3
149,4
79,0
8,8
64,4
55,9
5,8
Kod
odpadu
16
16 02
16 02 09
16 02 10
16 02 11
16 02 12
16 02 13
16 02 15
Unieszkodliwianie
[Mg]
ogółem
w tym
składowanie
18 335
360,1
Magazynowanie
[Mg]
2 856,4
W roku 2003 zarejestrowano 57 926,0 Mg odpadów niebezpiecznych zakwalifikowanych
do grupy 16, co stanowi ok. 4,3% całego strumienia wytworzonych odpadów niebezpiecz-
36
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
nych w kraju. Według danych SIGOP-K odpadów niebezpiecznych z podgrupy 16 02 w
roku 2003 zgromadzono 1 474,9 Mg.
Gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi podgrupy 16 02 wytworzonymi w 2003 roku
przedstawia się następująco:
-
odzysk 244,5 Mg,
-
unieszkodliwienie 1 030,9 Mg, w tym:
-
przez składowanie 56,2 Mg,
-
magazynowanie, celem późniejszego przekazania do odzysku bądź unieszkodliwienia
199,5 Mg.
Struktura procentowa gospodarowania odpadami podgrupy 16 02 w Polsce przedstawia się
następująco:
-
odzysk 16,5%,
-
unieszkodliwienie 70,0%, w tym:
-
przez składowanie 3,8%,
-
magazynowanie, celem późniejszego przekazania do odzysku bądź unieszkodliwienia
13,5%.
Wśród odpadów z podgrupy 16 02 największa ilość odpadów niebezpiecznych wytworzonych w 2003 roku zaliczana jest do rodzaju 16 02 13.
Ilość odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02 poddanych procesom odzysku i unieszkodliwiania w roku 2003 wyniosła 1219,2 Mg i stanowiła 83% ogólnej ilości wytworzonych
odpadów.
W 2003 r. ilość składowanych odpadów niebezpiecznych wyniosła 56,2 Mg, co stanowi ok.
3,8% ogólnej ilości wytworzonych odpadów niebezpiecznych.
W tabeli 3.5. przedstawiono bilans ilościowy odpadów niebezpiecznych obejmujący wytwarzanie, odzysk i unieszkodliwianie (w tym przez składowanie) oraz magazynowanie
odpadów podgrupy 16 02 w 2004 r.
W roku 2004 zarejestrowano 65 278,4 Mg odpadów niebezpiecznych z grupy 16, co stanowi ok. 4,8% całego strumienia wytworzonych odpadów niebezpiecznych w kraju. Według
danych SIGOP-K odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02 w roku 2004 zgromadzono1 586,0 Mg.
Gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi podgrupy 16 02 wytworzonymi w 2004 roku
przedstawia się następująco:
-
odzysk 133,4 Mg,
-
unieszkodliwienie 1 318,7 Mg, w tym:
-
przez składowanie 53,5 Mg,
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
-
37
magazynowanie, celem późniejszego przekazania do odzysku bądź unieszkodliwienia
133,8 Mg.
Tabela 3.5. Bilans ilościowy odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02 w 2004 roku[14]
Kod
odpadu
Rodzaj odpadu
Wytworzone
[Mg]
Odzysk
[Mg]
16
Odpady nie ujęte w
innych grupach
Odpady urządzeń elektrycznych i elektronicznych
Transformatory i kondensatory zawierające
PCB
Zużyte urządzenia
zawierające PCB albo
nimi zanieczyszczone
inne niż wymienione w
16 02 09
Zużyte urządzenia
zawierające freony,
HCFC, HFC
Zużyte urządzenia
zawierające wolny
azbest
Zużyte urządzenia
zawierające niebezpieczne elementy inne
niż wymienione w 16
02 09 do 16 02 12
Niebezpieczne elementy lub części składowe
usunięte ze zużytych
urządzeń
65 278,4
24 348,6
1 586,0
133,4
1 318,7
53,5
133,8
141,6
6,4
126,2
0,6
9,0
1,1
-
1,0
-
0,1
59,1
53,3
5,7
-
0,1
14,4
-
9,3
-
5,1
1 288,7
70,2
1 107,9
0,7
110,6
81,1
3,5
68,6
52,1
8,9
16 02
16 02 09
16 02 10
16 02 11
16 02 12
16 02 13
16 02 15
Unieszkodliwianie
[Mg]
ogółem
w tym
składowanie
39 277
3 221,9
Magazynowanie
[Mg]
1 652,4
Struktura procentowa gospodarowania odpadami podgrupy 16 02 w Polsce przedstawia się
następująco:
-
odzysk 8,4%,
-
unieszkodliwienie 83,2%, w tym:
-
przez składowanie 3,4%,
-
magazynowanie, celem późniejszego przekazania do odzysku bądź unieszkodliwienia
8,4%.
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
38
Ilość odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02 poddanych procesom odzysku i unieszkodliwiania w roku 2004 wyniosła 1398,6 Mg i stanowiła 88% ogólnej ilości wytworzonych
odpadów.
Udział procentowy ilości odpadów poddanych procesom odzysku i unieszkodliwiania poza
składowaniem w roku 2004 zwiększył się w stosunku do udziału procentowego z roku
2003.
Jedną z form unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych w kraju jest składowanie. W
2004 r. ilość tych odpadów wyniosła 53,5 Mg, co stanowi ok. 3,4% ogólnej ilości wytworzonych odpadów niebezpiecznych podgrupy 16 02.
Ilość wytworzonych odpadów niebezpiecznych w 2004 r. wzrosła w stosunku do ilości
odpadów urządzeń elektrycznych i elektronicznych w 2003 r. o 7,5%.
Według KPGO 2010, dynamika wzrostu ilości zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego będzie wahała siew granicach 3 - 5% w skali rocznej (przy 5% tempie wzrostu
masy wprowadzanego sprzętu na rynek).
Zakładając również czas eksploatacji sprzętu elektrycznego i elektronicznego na poziomie
8-12 lat można prognozować, że ilość zużytego sprzętu (ogółem) będzie wynosić:
-
2010 r. - 465 tys. Mg,
-
2014 r. - 524 tys. Mg,
-
2018 r. - 590 tys. Mg,
Natomiast dla zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych będzie kształtować się następująco:
-
2008 r. - 172 tys. Mg,
-
2010 r. - 175 tys. Mg,
-
2014 r. - 180 tys. Mg,
-
2018 r. - 182 tys. Mg.
Zgodnie z polityką ekologiczną państwa celem nadrzędnym jest rozbudowa systemu odzysku i unieszkodliwiania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego ukierunkowane
na całkowite wyeliminowanie ich składowania.
W związku z powyższym wyznacza się następujące cele cząstkowe w okresie od 2007 r. do
2018 r. [10]:
1.
osiągnięcie od 1 stycznia 2008 r. poziomów odzysku i recyklingu zużytego sprzętu w
wysokości:
-
dla zużytego sprzętu powstałego z wielkogabarytowych urządzeń gospodarstwa domowego i automatów do wydawania:
- poziomu odzysku w wysokości 80 % masy zużytego sprzętu,
- poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zużytego sprzętu w wysokości 75 % masy zużytego sprzętu;
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
2.
39
-
dla zużytego sprzętu powstałego ze sprzętu teleinformatycznego, telekomunikacyjnego i audiowizualnego:
- poziomu odzysku w wysokości 75 % masy zużytego sprzętu,
- poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zużytego sprzętu w wysokości 65 % masy zużytego sprzętu;
-
dla zużytego sprzętu powstałego z małogabarytowych urządzeń gospodarstwa
domowego, sprzętu oświetleniowego, narzędzi elektrycznych i elektronicznych z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych, zabawek, sprzętu rekreacyjnego i sportowego oraz przyrządów do nadzoru i kontroli:
- poziomu odzysku w wysokości 70 % masy zużytego sprzętu,
- poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zużytego sprzętu w wysokości 50 % masy zużytego sprzętu;
-
dla zużytych gazowych lamp wyładowczych - poziomu recyklingu części
składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zużytych lamp w wysokości 80 % masy tych zużytych lamp;
Osiągnięcie od 1 stycznia 2008 r. poziomu selektywnego zbierania zużytego sprzętu
elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych w wysokości
4 kg/mieszkańca/rok.
Jako jeden z celów strategicznych KPGO 2010 zakłada wdrażanie systemowych i kompleksowych rozwiązań w gospodarce odpadami komunalnymi.
Podstawą gospodarki odpadami komunalnymi powinny stać się zakłady zagospodarowania
odpadów (ZZO) o przepustowości wystarczającej do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego minimum przez 150 tys. mieszkańców, spełniające w zakresie technicznym kryteria najlepszej dostępnej techniki. Jako integralną część ZZO wskazuje
się zakład przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
Ponadto po przeanalizowaniu aktualnego stanu gospodarki odpadami niebezpiecznymi,
prognoz powstawania odpadów niebezpiecznych do 2018 r. oraz wynikających z tego potrzeb inwestycyjnych i pozainwestycyjnych, a także założonych do osiągnięcia celów,
sformułowano szereg działań w tym wdrażanie proekologicznych i efektywnych ekonomicznie metod zagospodarowania odpadów niebezpiecznych w oparciu o najlepsze dostępne techniki (BAT), w tym opracowanie i wdrożenie innowacyjnych technologii w zakresie
zagospodarowania poszczególnych rodzajów odpadów niebezpiecznych (np. baterie małogabarytowe, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny).
4. Wnioski
Porównując ilości odpadów niebezpiecznych zagospodarowanych w latach 2003-2004
można zauważyć procentowy spadek ilości odpadów poddawanych procesom odzysku z
16,5% w roku 2003 do 8,4% w 2004 r. Jednocześnie nastąpił wzrost ilości odpadów poddanych procesom unieszkodliwiania poza składowaniem z 70% w 2003 do 83,2% w 2004 r.
W roku 2004 nastąpił 0,4% spadek unieszkodliwiania odpadów przez składowanie w stosunku do roku 2003. Odpady niebezpieczne zostały zdeponowane na składowiskach zakła-
40
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
dowych lub na istniejących składowiskach komunalnych posiadających specjalnie przygotowane kwatery.
W gospodarce odpadami niebezpiecznymi jednym z najważniejszych celów w pierwszym
krajowym planie gospodarki odpadami było osiągnięcie do dnia 1 stycznia 2006 r. poziomu
zbierania wynoszącego 4 kg zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego na mieszkańca na rok [15].
Należy zauważyć, że Polska uzyskała w 2004 r. dwuletni okres przejściowy od obowiązku
uzyskania poziomu zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych, o czym stanowi decyzja Rady 2004/486/WE z dnia 26
kwietnia 2004 r. przyznająca Cyprowi, Malcie i Polsce pewne tymczasowe odstępstwa od
dyrektywy 2002/96/WE w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Polska powinna osiągnąć poziom zbierania 4 kg zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych/mieszkańca/rok do dnia 31 grudnia 2008 r.
Według danych Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w II półroczu 2006 r. zebrano
0,05 kg zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych/mieszkańca.
Dużym problemem w Polsce jest nadal [10]:
-
brak wiarygodnych danych o polskim rynku sprzętu elektrycznego i elektronicznego,
-
brak dostatecznej ilości zakładów przetwarzania,
-
brak zorganizowanego wtórnego obiegu przestarzałego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
Osiągnięcie założonych celów w zakresie gospodarowania zużytym sprzętem elektrycznym
i elektronicznym wymaga realizacji następujących działań:
-
rozbudowania infrastruktury technicznej w zakresie zbierania i przetwarzania zużytego
sprzętu elektrycznego i elektronicznego,
-
zapewnienia instrumentów i mechanizmów organizacyjnych umożliwiających zorganizowanie wtórnego obiegu przestarzałych lecz sprawnych urządzeń elektrycznych i
elektronicznych.
W polityce Państwa w zakresie gospodarki odpadami stworzono harmonogram działań, w
którym na lata 2007-2009 założono przygotowanie i ogłoszenie wytycznych w zakresie
zapobiegania powstawaniu odpadów oraz zalecanego postępowania z odpadami dla poszczególnych działów gospodarki (w tym produkcji sprzętu elektrycznego i elektronicznego).
Pamiętać należy, że konieczne jest analizowanie sprawności środowiskowej przy opracowywaniu systemów gospodarki odpadami każdego typu. Nieodzowne jest też stosowanie
nowych metod oceny i wdrażanie zaawansowanych technologii (np. BAT) pamiętając o ich
zaletach, ale również i o ograniczeniach [16].
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
41
Literatura
[1] J. Kozłowski, H. Czyżyk: „ Odzysk metali ze złomu elektronicznego i elektrotechnicznego na urządzeniach strzępiących i separujących” Międzynarodowa Konferencja
Naukowa „ Teoretyczne i Praktyczne Problemy Zagospodarowania Odpadów Hutniczych”, AGH, Zakopane 20-22 czerwca 2002 r.
[2] J. Kozłowski, H. Czyżyk: „Przerób złomu elektronicznego i elektrotechnicznego metodą granulacji i separacji powietrzno-sitowej” Materiały konferencyjne XI Seminarium Naukowego „ Nowe Technologie i Materiały w Metalurgii i Inżynierii Materiałowej”, Katowice 16 maja 2003 r.
[3] Pikoń K., Najlepsza Dostępna Technika (BAT ), a polityka zrównoważonego rozwoju,
Archives of Waste Mangement and Environmental Protection, vol 3, Mastemedia,
Gliwice 2006, s 37-44, ISSN, 1733-4381
[4] Alwaeli M.: Determination of the economic profitability of the recycling plant with
selected municipal solid wastes fraction on dependence from basic economic index.
Polish Journal of environmental studies.
[5] Alwaeli M.: Wpływ opłaty produktowej na rozwój recyklingu niektórych odpadów
komunalnych w Polsce. AGO Vol. 9. 2008.
[6] Katalog Odpadów, Dziennik Ustaw 2001 Nr 112 poz. 1206
[7] Praca dyplomowa inżynierska pod kierunkiem Pikoń K., Maciuła J., Gospodarka odpadami elektronicznymi w Polsce, 2007
[8] Kozłowski J., Czyżyk H.: „Zagospodarowanie złomu zespolonego metali pochodzących z odpadów urządzeń elektrycznych i elektronicznych”, Problemy ochrony
powietrza i problemy odpadów 3/2004 r.
[9] Rocznik Statystyczny 2000-2005, Produkcja wyrobów przemysłowych
[10] KPGO2010
[11] Zemła G., „Złom elektroniczny- odpady przyszłości”, EkoProblemy 2001/3 r.
[12] Kruszewska I.: ,,Kierunki polityki Unii Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami zwiększanie odpowiedzialności producentów za wykorzystanie i przetwórstwo wtórne
odpadów”
[13] Tyszkiewicz J.: „Recykling złomowanych urządzeń elektronicznych powszechnego
użytki”, Materiały Konferencji Naukowo-Technicznej „Ekologia w Elektronice”, Warszawa, październik 2000 r.
[14] Główny Inspektorat Ochrony Środowiska „Bilans odpadów niebezpiecznych w Polsce
w latach 2003-2004”
[15] Sprawozdanie z realizacji krajowego planu gospodarki odpadami za okres od dnia 30
października 2004 r. do dnia 31 grudnia 2006 r.
42
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 10(2008)
[16] Pikoń K., Najlepsza dostępna technika – granice stosowalności BAT, Paliwa z odpadów tom V (praca zbiorowa pod red. Janusza W. Wandrasza i Krzysztofa Pikonia),
s.387-390, ISBN 83-246-0417-0, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2005