Pobierz całą publikację

Transkrypt

Redaktor Naczelny
Iwona Dorota Czechowska
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Finansów
Rada Naukowa
Redaktor Tematyczny: Finanse
Femi Ayoola
Monika Marcinkowska
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut
Finansów
Uniwersytet Ibadan
Teresa Famulska
Redaktor Tematyczny: Prawo Finansowe
Uniwersytet Ekonomiczny Katowice
Henryk Dzwonkowski
Stanisław Flejterski
Uniwersytet Łódzki, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa
Finansowego
Uniwersytet Szczeciński
Jerzy Gajdka
Redaktor Języka Polskiego:
Uniwersytet Łódzki
Barbara Bogołębska
Grzegorz Gołębiowski
Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie
Stanisław Kasiewicz
Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Katedra Dziennikarstwa
i Komunikacji Społecznej
Redaktor Języka Angielskiego:
Szkoła Główna Handlowa
Mark Hrabi
Elena Manas
Government Policy Advisor, Department for Transport, Great Britain
Uniwersytet Alcala de Henares
Przemysław Krakowian
Witold Orłowski
Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Anglistyki
Redaktor Statystyczny:
Ramona Rupeika-Apoga
Uniwersytet Łotwy
Wojciech Zatoń
Wolfgang Scherf
Finansów
Universität im. Justusa Liebiga w Giessen
Redaktor ds. Organizacyjno-Prawnych:
Fátima Teresa Sol Murta
Aneta Tylman
Uniwersytet Coimbra
Finansów
Stała współpraca:
Zagadnienia makroekonomiczne:
Andrzej Bogus, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Finansów
Iwa Kuchciak, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Finansów
Magdalena Ślebocka, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Finansów
Aneta Tylman, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Finansów
Tomasz Uryszek, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Finansów
Radosław Witczak, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Finansów
Wojciech Zatoń, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Finansów
Artur Zimny, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Finansów
Studenckie Koło Naukowe Analiz i Prognozowania Gospodarczego 4Future –
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny
Sekretarz Redakcji
Sekretariat Redakcji
Magdalena Jasiniak
Magdalena Starosta
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny,
Instytut Finansów
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny,
Instytut Finansów
Jarosław Olesiak
Uniwersytet Łódzki, Wydział Prawa i Administracji
Redaktor Techniczny:
Monika Wolska-Bryl
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny
ISSN 2353-5601 (wersja elektroniczna)
ISSN 2391-6478 (wersja drukowana)
www.finanseiprawofinansowe.uni.lodz.pl
e-mail: [email protected]
Wersją pierwotną czasopisma jest wersja elektroniczna
Recenzenci 2015
Rafał Blicharz
Uniwersytet Śląski
Sławomir Bukowski
Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu
Krystyna Brzozowska
Beata Filipiak
Witold Jurek
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
Krystyna Kietlińska
Sophia Lobozynska
Ivan Franko L'viv National University
Jerzy Węcławski
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Mirosław Wypych
Społeczna Akademia Nauk w Łodzi
SPIS TREŚCI
Od Redakcji ……………………………………………………………………...
5
Tomasz Florczak – Funkcjonowanie systemów gwarancji depozytowych na
przykładzie Polski i Czech …………………………………………………...
7
Liběna Kantnerová – Financial Literacy in the Czech Republic…………………
25
Daria Królak – Wpływ amortyzacji podatkowej oraz bilansowej środków trwałych na wynik finansowy jednostki na przykładzie firmy XYZ …………….
37
Julia Sikora – Ubezpieczenia dzieł sztuki – wybrane aspekty …….……………..
53
Ewa Wachowska – Zasady rozliczania podatku od towarów i usług w transakcjach wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów …….……………………..
69
Besarta Zeneli, Żaneta Bara – Evolution of Banking System in Albania ………...
83
Dodatek kwartalny …………………………………….………………………….
99
Tomasz Uryszek – Strukturalna (nie)równowaga sektora finansów publicznych w Polsce …………………………………….………………………….
99
Artur Gądek – Sytuacja gospodarcza w Polsce po czwartym kwartale 2015 r...
101
Radosław Witczak – Zmiany w świecie podatków na rok 2016 ……………
105
Andrzej Bogus – Znaczenie badań zasobności gospodarstw domowych
w alokacji kredytów detalicznych ……………………………………………
106
Finanse i Prawo Finansowe • Journal of Finance and Financial Law • Kwartalnik • 2015, II(4): 5–6
Monika Marcinkowska, Od Redakcji
Grudzień/December 2015 ● vol. II, no. 4
ISSN 2353-5601
Od Redakcji
Kończymy drugi rok działalności interdyscyplinarnego czasopisma „Finanse i Prawo Finansowe”. Podobnie jak dotychczas, przedstawiamy artykuły
o zróżnicowanej tematyce, część podejmuje zarówno aspekty prawne, jak i finansowe.
Pierwszy tekst (autorstwa Tomasza Florczaka) podejmuje bardzo aktualną
i szczególnie ważną obecnie tematykę konstrukcji systemów gwarantowania
depozytów. Autor porównuje polski i czeski system, a także odnosi się do koncepcji wspólnego dla krajów UE systemu gwarancji.
Liběna Kantnerová omawia kwestie związane ze świadomością finansową
– przedstawia wyniki badań ankietowych wśród czeskich studentów. Tematyka
ta jest współcześnie także w Polsce przedmiotem wielu opracowań, warto zatem
zapoznać się z doświadczeniami zagranicznymi.
Aspekty prawne i finansowe analizuje w swym artykule Daria Królak, która
bada wpływ amortyzacji podatkowej oraz bilansowej środków trwałych na wynik finansowy jednostki. Tekst ten pozwala uwypuklić różnice między prawem
podatkowym i bilansowym oraz ich konsekwencje dla obrazu sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.
W ostatnich latach rośnie zainteresowanie inwestycjami alternatywnymi.
Jednym z kierunków są tu inwestycje w dzieła sztuki. Rynek tych inwestycji
sukcesywnie rośnie. Tym bardziej zatem rośnie znaczenie ubezpieczenia przedmiotów tych inwestycji. Julia Sikora opisuje wybrane aspekty problematyki
ubezpieczeń dzieł sztuki.
Zagadnienia prawno-podatkowe odnajdujemy w artykule Ewy Wachowskiej. Omawia on zasady rozliczania podatku od towarów i usług w transakcjach
wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów. Z uwagi na fakt, że przepisy te są
skomplikowane i rodzą wiele problemów interpretacyjnych, artykuł ten jest
przydatny w analizie praktycznych aspektów związanych z rozliczaniem transakcji.
Niniejszy numer zamyka artykuł, którego autorzy – Besarta Zeneli i Żaneta
Bara – opisują ewolucję systemu bankowego w Albanii. Zaprezentowano tu
zarówno kwestie regulacyjne, jak i finansowy wymiar działalności tego systemu.
Poza wymienionymi artykułami, w numerze znajduje się nasza stała rubryka
– dodatek kwartalny, w którym prezentowane są syntetyczne informacje na temat aktualnego stanu finansów.
5
Monika Marcinkowska, Od Redakcji
ISSN 2353-5601
Zapraszam Czytelników do lektury, a jednocześnie zachęcam do przesyłania propozycji artykułów mieszczących się w profilu czasopisma. Redakcja
„Finansów i Prawa Finansowego” dziękuje wszystkim Czytelnikom, Autorom
i Współpracownikom za dwa lata współpracy i jednocześnie życzy udanego,
obfitego w sukcesy 2016 roku. Wszystkim nam życzymy mądrego i sprawiedliwego prawa finansowego oraz dobrych i stabilnych finansów.
W imieniu Redakcji
Monika Marcinkowska
6
Tomasz Florczak, Funcjonowanie systemów gwarancji depozytowych na przykładzie Polski i Czech
•
F I NA NS E
I
P R AW O
F I N A NS O W E
•
• Journal of Finance and Financial Law •
ISSN 2353-5601
FUNKCJONOWANIE SYSTEMÓW GWARANCJI
DEPOZYTOWYCH NA PRZYKŁADZIE
POLSKI I CZECH
Tomasz Florczak*
Streszczenie:
Na skutek wielu kryzysów w sektorach bankowych zwrócono uwagę na potrzebę zapewnienia deponentom wypłaty środków finansowych. Dzięki temu wykreowano ideę systemów gwarantowania depozytów. Obecnie wiele państw uwzględnia w swoim systemie bezpieczeństwa finansowego instytucje gwarancji depozytowych. Niektóre z nich pełnią znaczącą rolę w utrzymaniu
stabilności państwowego sektora bankowego poprzez dodatkowe udzielanie pomocy zagrożonym
bankom. Inne ograniczają się tylko do ewentualnych wypłat sum gwarancyjnych. Celem artykułu
jest przedstawienie i ocena różnych rozwiązań systemowych dla gwarancji depozytowych. Problem badawczy będzie stanowiło weryfikowanie założenia, że system gwarantowania depozytów
w Polsce działa w taki sam sposób jak system w Czechach – kraju, który przeszedł podobną zmianę ustrojową.
Słowa kluczowe: gwarancje depozytowe, bezpieczeństwo sektora bankowego, systemy gwarancji depozytowych, BFG, DIF.
JEL Class: G21.
Przyjęto/Accepted : 28.11.2015
Opublikowano/Published: 31.12.2015
WPROWADZENIE
Instytucje prowadzące działalność w ramach systemu bankowego dysponują
dwoma podstawowymi produktami: kredytami i depozytami. Ważny aspekt
stanowi finansowanie kredytów środkami pozostawionymi przez klientów
w formie depozytów. W zamian za udostępnienie kapitału instytucjom banko*
Magister Finansów i Rachunkowości, student studiów stacjonarnych III stopnia Ekonomii,
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny.
7
ISSN 2353-5601
wym deponenci otrzymują rekompensatę w formie odsetek. Dodatkowo depozyty bankowe charakteryzują się bardzo niskim ryzykiem. Jednak w wyjątkowych
sytuacjach może ono wzrosnąć, a odzyskanie środków przez klientów być zagrożone.
W celu zminimalizowania potencjalnego poziomu ryzyka w wielu państwach utworzono systemy gwarancji depozytowych. Sposób ich powoływania
był często odmienny. Jednak ujednolicenie zasad gwarancyjnych przez unijne
ustawodawstwo pozwoliło na ustalenie podstawowego zarysu działania systemu
gwarancji depozytowych.
Autor opisał systemy gwarantujące depozyty w Polsce oraz Czechach, które
przeszły podobną transformację ustrojową jak Polska. Ważny aspekt stanowi
wskazanie podobieństw i różnic między tymi systemami. Zaznaczono również
możliwość utworzenia jednolitego systemu gwarancyjnego na całej Unii Europejskiej. Stanowi to istotny aspekt ze względu na przynależność analizowanych
państw do Wspólnoty. Celem artykułu jest przedstawienie i ocena różnych rozwiązań systemowych dla gwarancji depozytowych. Problem badawczy będzie
stanowiło weryfikowanie założenia, że system gwarantowania depozytów
w Polsce działa w taki sam sposób jak system w Czechach – kraju, który przeszedł podobną zmianę ustrojową.
1. POJĘCIE GWARANCJI DEPOZYTOWYCH
Istotnym elementem jest dokładne określenie roli depozytów w systemie
bankowym. Środki użyczone instytucjom bankowym przez deponentów są fundamentalnym zasobem kapitału obcego. W dalszej perspektywie powodują również jego mobilizację i alokację. Poprzez mobilizację możliwe jest gromadzenie
funduszy potrzebnych do sfinansowania działalności gospodarczej. Z drugiej
strony przez alokowanie środków od podmiotów zgłaszających nadwyżkę kapitału do tych sygnalizujących na niego zapotrzebowanie instytucje bankowe mają
możliwość ulepszenia oferty swoich produktów [Pyka (red.) 2008: 150].
Gwarantowanie depozytów polega na zabezpieczeniu środków pieniężnych
deponentów, którzy pozostawili swoje fundusze do dyspozycji instytucji bankowych należących do określonego systemu gwarancji depozytowych. Ochrona
opisywanych środków finansowych jest pochodną występujących w przeszłości
kryzysów systemów bankowych [Capiga 2008: 150].
System gwarancji depozytowych stanowi część sieci bezpieczeństwa finansowego. Wszystkie współczesne systemy mają wspólne cechy dotyczące podstawowych rozwiązań. Różnice dotyczą szczegółów prowadzonej działalności.
Systemy gwarancyjne występują w dwóch formach:
– paybox, w której instytucja gwarantująca depozyty prowadzi jedynie działalność związaną z wypłatami sum gwarancyjnych w momencie ogłoszenia upa8
Finanse i Prawo Finansowe • Journal of Finance and Financial Law • Kwartalnik • 2015, II(
II(4): 7–23
Tomasz Florczak, Funcjonowanie systemów gwarancji depoz
depozytowych na przykładzie Polski i Czech
ISSN 2353-5601
dłości banku; umożliwia
liwia sprawniejsze podejmowanie decyzji; generuje relatywnie
niższe koszty w porównaniu z formą risk minimizer [Pawlikowski 2005: 23];
– risk minimizer, która stanowi, że instytucja gwarantuj
gwarantująca może jednocześnie prowadzić działalność gwarancyjnąą i pomocow
pomocową; władze instytucji są zmuszone do podjęcia
cia decyzji o udzieleniu pomocy danemu podmiotowi systemu
bankowego; ważny jest również fakt, że wielkość udzielonej pomocy nie może
przewyższać gwarancji depozytowych tego banku [Baka 2005: 16].
Powyższy
szy podział obrazuje dwie główne formy funkcjonowania instytucji
depozytowych. W teorii wyróżnia się jeszcze dwa modele: loss minimizer i paybox-plus [Pruski i Szambelańczyk 2014: 106].
Proces kreacji systemów gwarancyjnych na terenie obe
obecnej Unii Europejskiej przebiegał w kilku etapach. W fazie pocz
początkowej systemy tworzone były
w celu zaspokojenia potrzeb wewnętrznych.
ętrznych. Jednak w miarę pogłębiania się
integracji należało wziąć pod uwagę wpływ czynników zewn
zewnętrznych. W odpowiedzi na te procesy niektóre elementy
ty systemów gwarancyjnych (np. wielkość
gwarancji) zostały poddane formalizacji. Jednak niektóre (tj. źródła finansowania) wciąż podlegają odrębnym
bnym zasadom krajowym [Kerlin 2013: 93].
Prace nad rozwiązaniem
zaniem kwestii gwarancji depozytowych w państwach Unii
Europejskiej rozpoczęto już w latach 80. XX w
w. Do tego czasu w kilku krajach
utworzono już systemy gwarancyjne. Pierwszy zało
założono w Niemczech
w 1966 r., miał on formę sytemu prywatnego, a udział w nim był dobrowolny.
Zanim ustalono jednolite
te stanowisko dla całej Wspólnoty kilka krajów wprow
wprowadziło również państwowe
stwowe systemy gwarancji depozytowych [Baka (red.) 2005:
219]. Na rys. 1 zaprezentowano proces powstawania systemów gwarancyjnych
do czasu ustanowienia obowiązku
zku wprowadzenia tego rodzaju działalności
ochronnej w sektorze bankowym.
Rysunek 1. Chronologia powstawania krajowych systemów gwarancji depozytowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Baka (red.) [2005: 219].
Systemy gwarantowania depozytów funkcjonuj
funkcjonujące w wielu państwach
świata różnią się pod względem
dem posiadanych uprawnie
uprawnień i możliwości podejmowanych w ich ramach działań.
A. Pawlikowski określił
lił jakimi cechami powinien si
się charakteryzować system gwarancji depozytowych mający
cy na celu właś
właściwą ochronę deponentów.
9
ISSN 2353-5601
Opisany system powinien [Pawlikowski 2010: 107–108]:
– zostać sformalizowany,
– zapewniać udział w systemie przedstawicieli władz publicznych (charakter zarządczy),
– opierać się na modelu risk minimizer,
– posiadać szeroki zakres gwarancji przedmiotowych,
– być finansowany na zasadach ex ante,
– kreować swój potencjał finansowy,
– mieć określony sposób awaryjnego pozyskania środków finansujących na
jego działalność,
– zapewniać szybką wypłatę wymaganych gwarancji.
2. REGULACJE PRAWNE DETERMINUJĄCE FUNKCJONOWANIE SYSTEMÓW
GWARANTOWANIA DEPOZYTÓW
Standardy dotyczące gwarantowania depozytów określają odpowiednie regulacje wydane przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, akty prawne zawarte
w unijnym prawodawstwie oraz przepisy określone oddzielnie przez każde państwo.
Z punktu widzenia większości państw europejskich największe znaczenie
mają zasady ustanowione przez Unię Europejską. Zgodnie z prawodawstwem
każdy bank ma obowiązek przynależności do przynajmniej jednego systemu
gwarantowania depozytów. Dodatkowo w każdym państwie członkowskim musi
działać minimum jeden system gwarancyjny.
Do podstawowych aktów prawnych regulujących działanie systemów gwarantowania depozytów na obszarze UE należą:
1) Dyrektywa 94/19/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 maja
1994 r. w sprawie systemów gwarancji depozytów.
2) Dyrektywa 97/9/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 marca
1997 r. w sprawie systemów rekompensat dla inwestorów.
3) Dyrektywa 2009/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
11 marca 2009 r. zmieniająca dyrektywę 94/19/WE w sprawie systemów gwarancji depozytów w odniesieniu do poziomu gwarancji oraz terminu wypłaty.
Obecne systemy gwarantowania powinny funkcjonować zgodnie z dyrektywą 2009/14/WE, która rozszerza zakres rozwiązań sugerowanych we wcześniejszych aktach prawnych [Bełdowski i Kantorowicz 2011: 58–59]. Proponowane zmiany miały na celu odnowienie zaufania klientów i stabilizację na rynkach finansowych. Stanowiły pewien sposób na złagodzenie skutków kryzysu
finansowego zapoczątkowanego w 2007 r. [Terták i Szeląg 2010: 109].
W oparciu o zalecenia nowej dyrektywy A. Danuszewska i E. Ślązak dokonali
podziału państw ze względu na charakterystykę systemów gwarantowania depozytów. Wyodrębnili trzy główne grupy [Danuszewska i Ślązak 2008: 7–15]:
10
ISSN 2353-5601
– państwa grupy A, których limity gwarancyjne wynosi do 51 tys. EUR
(obejmują ok. 4% wartości depozytów sektora bankowego państw UE);
– państwa grupy B, których limity gwarancyjne znajdują się w przedziale
od 51 tys. EUR do 104 tys. EUR (obejmują ok. 70% wartości depozytów sektora
bankowego państw UE);
– państwa grupy C, których limity przewyższają 104 tys. EUR (obejmują
ok. 25% wartości depozytów sektora bankowego państw UE).
W najbliższym czasie do systemów gwarantowania depozytów państw
członkowskich Unii Europejskiej zostaną zaimplementowane zmiany podyktowane wprowadzeniem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/49/UE
z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie systemów gwarancji depozytów [Ochrona
deponentów…, dostęp: 19.07.2015].
3. SYSTEM GWARANTOWANIA DEPOZYTÓW W CZECHACH
W celu przedstawienia rozwoju systemów gwarancyjnych w dwóch państwach, które przeszły podobną zmianę ustrojową pod koniec XX w. analizie
poddano czeski system gwarancji depozytowych. Możliwe, że podobna historia
zmian gospodarczych nie oznacza, że przebiegały one w podobny sposób. Funkcjonujące na danych rynkach krajowych instytucje nie muszą również występować w takich samych formach.
Gwarancje depozytowe w Czechach są domeną Funduszu Gwarantowania
Depozytów (ang. The Deposit Insurance Fund – DIF). Podstawowym aktem
prawnym określającym działalność DIF jest ustawa 21/1992 z dnia 20 grudnia
1991 o bankach z późniejszymi zmianami (ang. Act No. 21/1992 Coll.
of 20 December 1991 on Banks). Fundusz powstał dzięki zmianom wprowadzonym do ustawy o bankach dzięki ustawie 156/1994 (ang. Act No. 156/1994
Coll.) [Szymczak, dostęp: 19.07.2015].
Obecnie do DIF należy 36 instytucji działających w czeskim systemie bankowym (w tym m.in. 18 banków komercyjnych; 13 spółdzielni kredytowych;
5 kas oszczędnościowo-budowlanych). Udział w systemie gwarancyjnym jest
obligatoryjny dla wszystkich podmiotów prowadzących działalność w ramach
wspomnianego systemu [FPV.cz Annual Report 2013: 12, dostęp: 15.07.2015].
System gwarancji depozytowych powstał w celu przywrócenia zaufania
między społeczeństwem a instytucjami finansowymi. W połowie lat 90. na skutek kryzysu w czeskim systemie bankowym zauważono spadek wartości depozytów w instytucjach bankowych. Gwarancje depozytowe miały na celu zwiększenie bezpieczeństwa sektora oraz powrót kapitału krajowego do sektora bakowego [Szymczak, dostęp: 19.07.2015].
11
ISSN 2353-5601
DIF jest instytucją gwarancyjną typu paybox, której działalność jest uzupełniania przez odzyskiwanie środków wypłaconych deponentom upadłej instytucji
poprzez dotyczące niej podstępowanie upadłościowe. W zakresie analizy
aktualnej sytuacji banków oraz ich otoczenia makroekonomicznego Fundusz
korzysta z pomocy banku centralnego (ang. Czech National Bank – CzNB)
[Act No. 21/2992 Coll., on Banks, Art. 41d ].
Nieodłącznym elementem funkcjonowania Funduszu jest określenie jego
struktury organizacyjnej. Na rys. 2 przedstawiono główne organy DIF.
Fundusz Gwarantowania Depozytów (DIF)
Dyrektor Zarządzajacy
Rada Dyrektorów
(organ decyzyjny)
Rysunek 2. Struktura organizacyjna Funduszu Gwarantowania Depozytów
Źródło: opracowanie własne na podstawie Szymczak [dostęp: 19.07.2015].
Organem decyzyjnym DIF jest Rada Dyrektorów, która składa się
z 5 członków (wybierani przez Ministra Finansów). Kadencja członków Rady
obejmuje 5 lat. Każdego roku następuje zmiana jednego członka. Do składu
Rady powinni należeć: 1 przedstawiciel CzNB, 2 przedstawicieli banków komercyjnych [Act No. 21/2992 Coll., on Banks, Art. 41b].
Praca DIF jest koordynowana przez Dyrektora Zarządzającego. Jest on powoływany przez Radę Dyrektorów [Szymczak, dostęp: 19.07.2015].
Zgodnie ze swoją podstawową działalnością DIF gwarantuje środki pozostawione na rachunkach w ubezpieczonych instytucjach kredytowych.
W zakresie podmiotowym gwarancje obejmują osoby fizyczne i prawne. Natomiast przedmiot gwarantowania stanowi wartość depozytów powiększona
o odsetki (zgodnie ze stanem na dzień zakończenia działalności banku) do
maksymalnej wartości 100 tys. Euro [Act No. 21/2992 Coll., on Banks,
Art. 41e ]. W czeskim systemie gwarancyjnym występuje również wiele wyłączeń – zarówno przedmiotowych, jak i podmiotowych. Zostały one zaprezentowane na rys. 3.
12
ISSN 2353-5601
Wyłączenie z gwarancji
Podmiotowe
Przedmiotowe
Skarb Państwa
urzędy administracji rządowej
papiery wartościowe:
– certyfikaty depozytowe
– weksle
środki pochodzące z przestępstw
kryminalnych
banki
firmy ubezpieczenia zdrowotnego
podmioty prawne wchodzące
w skład grupy przedsiębiorstw,
do której należy depozytariusz
osoby powiązane z bankiem
Rysunek 3. Wyłączenia spod gwarancji depozytowych w systemie czeskim
Źródło: opracowanie własne na podstawie Szymczak [dostęp: 19.07.2015].
Banki funkcjonujące w czeskim sektorze bankowym są zobligowane do
uczestnictwa w systemie gwarancyjnym. Wyjątkiem są banki zagraniczne należące do sytemu gwarancji depozytowych w kraju swego pochodzenia. Z drugiej
strony DIF nie gwarantuje wypłat środków zgromadzonych w zagranicznych
oddziałach banków krajowych [Act No. 21/2992 Coll., on Banks, Art. 41a ].
Gwarantowanie depozytów w czeskim systemie jest finansowane dzięki
składkom instytucji członkowskich. Uczestnicy są zobligowani do corocznych
wpłat na zasadach ex ante. Określono dwa poziomy składek [Information for
banks…, dostęp: 20.07.2015]:
– 0,04% – w przypadku banków (naliczana w odniesieniu do średniego poziomu depozytów gwarantowanych z ubiegłego roku, włączając odsetki);
– 0,02% – w przypadku kas oszczędnościowo-budowlanych (naliczane
w odniesieniu do przeciętnego poziomu gwarantowanych depozytów z ubiegłego roku wraz z naliczonymi odsetkami).
13
Finanse i Prawoo Finansowe • Journal of Finance and Financial Law • Kwartalnik • 2015, II(
II(4): 7–23
Tomasz Florczak, Funcjonowanie systemów gwarancji depozytowych
zytowych na przykładzie Polski i Czech
ISSN 2353-5601
Wykres 1. Wielkość wypłat środków
rodków gwarantowanych z DIF w latach 1995
1995–2013 (w mln CZK)
Źródło: FPV.cz Annual Report 2013 [dostęp:
ęp: 15.07.2015].
Wielkość wypłat dokonanych przez DIF w latach 1995–2013 zaprezentowana na wykresie 1 wskazuje, że najwięce
ęcej środków zostało wypłaconych
w 2003 r. Z kolei na początku działalności
ści oraz w ostatnich 3 latach Fundusz
wypłacał środki
rodki gwarancyjne przez kilka okresów z rz
rzędu. Powyższe dane
wskazują, że DIF jest w stanie dokonaćć jednorazowej wypłaty wi
większej ilości
środków gwarantowanych, jak i dokonywaćć wypłat gwarancyjnych przez okr
określony okres czasu.
Wykres 2. Struktura portfela papierów wartościowych
ściowych DIF w latach 2007
2007–2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie: FPV.cz Annual Reports from 2007 to 2013
[dostęp: 16.07.2015].
14
ISSN 2353-5601
W sytuacji gdy zgromadzone środki nie są wystarczające do prowadzenia jego działalności, Fundusz ma możliwość zaciągnięcia zobowiązania na rynku międzybankowym. Jest jednak zobligowany do zrealizowania tej transakcji na możliwie najkorzystniejszych warunkach [Act No. 21/2992 Coll., on Banks, Art. 41i].
DIF ma również możliwość inwestowania pozyskanych środków w papiery
wartościowe. Istnieje także szansa na lokowanie środków w rządowych papierach wartościowych państw należących do UE i instytucji prowadzących działalność na arenie międzynarodowej [Szymczak, dostęp: 19.07.2015].
Struktura portfela papierów wartościowych DIF przedstawiona na wykresie
2 wskazuje, że najczęściej wykorzystywanym instrumentem były średnio- i długoterminowe papiery rządowe oraz bony skarbowe. Jednak w ostatnich dwóch
latach nastąpił znaczny wzrost udziału funduszy krótkoterminowych w portfelu
Funduszu. Oznacza to, że DIF utrzymuje płynność bieżącą na pokrycie potencjalnych wypłat gwarancyjnych.
4. SYSTEM GWARANTOWANIA DEPOZYTÓW W POLSCE
Główną instytucją systemu gwarantowania depozytów w Polsce jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG). Podstawowym aktem prawnym ustanawiającym BFG i determinującym zakres jego kompetencji jest ustawa o Bankowym
Funduszu Gwarancyjnym [Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r.., 2009]. Do najważniejszych aktów prawnych definiujących BFG należą:
– rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 13 sierpnia 2013 r. w sprawie
nadania statutu Bankowemu Funduszowi Gwarancyjnemu,
– rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 3 czerwca 1998 r. określające
regulamin Rady BFG,
– zarządzenie Prezesa NBP z dnia 5 czerwca 1995 r. w sprawie zasad
i wysokości wynagradzania osób wchodzących w skład Rady BFG,
– rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 października 1999 r. wprowadzające szczególne zasady rachunkowości w BFG,
– zarządzenie nr 19/2002 Prezesa Narodowego Banku Polskiego
z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu informacji przekazywanych przez
banki do BFG.
Bankowy Fundusz Gwarancyjny jest instytucją typu risk minimizer. Posiada
on osobowość prawną, a nadzorowany jest przez Ministra Finansów. BFG składa się z dwóch organów głównych i jednego pomocniczego. Członkowie organów głównych nie mogą być w żaden sposób związani z organami banków będących członkami systemu gwarancji depozytowych. Struktura organizacyjna
Funduszu została przedstawiona na rys. 4.
15
ISSN 2353-5601
Bankowy Fundusz Gwarancyjny
(BFG)
Zarząd Funduszu
(organ kierujący)
Rada Funduszu
(organ dezycyjny)
Biuro Funduszu
(organ pomocniczy)
Rysunek 4. Struktura organizacyjna Bankowego Funduszu Gwarancyjnego
Źródło: opracowanie własne na podstawie Baka [2005].
Rada Funduszu zajmuje się zatwierdzaniem planów działania i planów finansowych BFG. Do jej kompetencji należy również decydowanie o wszystkich
podstawowych sprawach związanych z działalnością Funduszu. Rada składa się
z ośmiu członków (w tym przewodniczący). Kadencja osób należących do tego
organu trwa 4 lata [Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r…, 2009: poz. 711, art. 5–7].
Zarząd Funduszu pełni rolę organu kierującego działaniami BFG. Reprezentuje on Fundusz na zewnątrz. Zarząd liczy od 3 do 5 członków (w tym prezes
i jego zastępca). Każdy członek tego organu musi posiadać nieograniczoną zdolność do czynności prawnych, jak również mieć ukończoną szkołę wyższą i doświadczenie zawodowe w ramach sektora bankowego na poziomie kierowniczym obejmujące okres co najmniej pięciu lat. Zarząd jest powoływany przez
Radę Funduszu. Rada może również odwołać każdego z jego członków. Kadencja jego członków trwa 3 lata [Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r…, 2009:
poz. 711, art. 9–10].
Ostatnim z ważniejszych organów BFG jest Biuro Funduszu. Przy jego pomocy Rada Funduszu oraz Zarząd wykonują swoje zadania [Załącznik do Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 13 sierpnia 2013 r…, § 10].
Ważny aspekt stanowi sposób finansowania Funduszu, który ma aktualnie
postać mieszaną. Środki funduszowe pochodzą ze składek banków komercyjnych oraz funduszy przekazanych przez państwo. Kapitał Funduszu jest powiększany przez coroczne składki uczestników systemu gwarantowania depozytów
i dzięki temu istnieje możliwość prowadzenia przez BFG wielu rodzajów działalności. Wysokość rocznych składek jest określana przez Radę Funduszu.
Obecnie instytucje należące do systemu gwarancyjnego są zobowiązane do
wpłaty składki w wysokości 0,189% od podstawy 12,5-krotności sumy wymogów kapitałowych z różnych tytułów [Uchwała nr 28/2014 Rady Bankowego
Funduszu Gwarancyjnego z dnia 19 listopada 2014 r…]. Uzyskane środki BFG
może inwestować w płynne instrumenty finansowe [Ustawa z dnia 14 grudnia
1994 r…, 2009: poz. 711, art. 16].
16
II(4): 7–23
ISSN 2353-5601
Wykres 3. Struktura portfela papierów wartościowych
ściowych BFG w latach 2007
2007–2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie Raportów Rocznych Bankowego Funduszu Gw
Gwarancyjnego z lat 2007–2013…, [dostęp: 13.07.2015].
Struktura portfela papierów wartościowych
ściowych BFG przedstawiona na wykresie
3 wskazuje, że obligacje skarbowe mająą najwię
największy udział w alokacji środków
Funduszu. Od 2007 r. znacznie spadło znaczenie bonów skarbowych. Obecnie
nie posiadają one żadnych
adnych udziałów w portfelu. Z drugiej strony znacznie wzrósł
udział bonów pieniężnych NBP. Oznacza to, że większość środków jest inwestowanych w instrumenty średnioterminowe.
rednioterminowe. Jednak dzi
dzięki bonom pieniężnym
BFG jest w stanie utrzymać płynność w razie potrzeby.
Bankowy Fundusz Gwarancyjny prowadzi kilka rodzajów działalno
działalności. Od podstawowej, którą stanowi gwarantowanie
arantowanie depozytów aaż do nadzoru nad całym systemem gwarancyjnym. Dokładny zakres działalności BFG przedsta
przedstawiono na rys. 5.
Rysunek 5. Rodzaje działalności
ci prowadzonych przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny
Źródło: opracowanie własne na podstawie Baka [2005:
005: 219].
17
Finanse i Prawoo Finansowe • Journal of Finance and Financial Law • Kwartalnik • 2015, II(
II(4): 7–23
Tomasz Florczak, Funcjonowanie systemów gwarancji depozytowych
zytowych na przykładzie Polski i Czech
ISSN 2353-5601
Podstawowym celem istnienia BFG jest prowadzenie działalno
działalności gwarancyjnej. Fundusz powinien zapewnić deponentom
onentom wypłaty zdeponowanych
w bankrutującej instytucji środków.
rodków. Gwarancjami obj
objęte są fundusze wprowadzone na rachunek bankowy przed dniem
m wypłaty sumy gwarancyjnej. System
obejmuje kwoty do wysokości 100 tys. euro [Lesiak, dostęp: 19.07.2015]. System gwarancji depozytowych obejmuje wszystkie banki oraz wi
większość instytucji działających
cych w polskim sektorze bankowym. Od 2013 r. do systemu gwarantowania depozytów włączono równieżż spółdzielcze kasy oszcz
oszczędnościowo-rozliczeniowe [Raport
Raport Roczny Bankowego Funduszu Gwarancyjnego
Gwarancyjnego…,
2013: 17].
Wypłaty sum gwarancyjnych są finansowane z dwóch źródeł. Głównym jest
fundusz ochrony środków gwarantowanych (foś
(fośg), który jest tworzony w każdym z banków członkowskich systemu. W sytuacjach tego wymagaj
wymagających banki
wpłacają zebrane środki jako składkęę do BFG. Wysoko
Wysokość fośg stanowi iloczyn
sumy wszystkich instrumentów depozytowych banku i stawki wskazanej przez
Radę BFG. Stawka nie może przekraczaćć poziomu 0,55% [Ustawa z dnia
14 grudnia 1994 r…, 2009: poz. 711, art. 25].. Drugim źródłem wypłat są środki
zgromadzone w Funduszu pochodzące
ce z corocznych składek.
Wykres 4. Wielkość wypłat środków gwarantowanych z BF
BFG w latach 1995–2013 (w mln PLN)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Raport roczny Bankowego Funduszu Gwarancy
Gwarancyjnego…, [2013, dostęp: 14.07.2015].
Wielkość wypłaconych środków
rodków z tytułu potrzeby spełnienia gwarancji zzaprezentowana na wykresie 4 wskazuje, że
ż środki wypłacane przez Fundusz m
malały od rozpoczęcia jego działalności.
ci. Oznacza to, że w należyty sposób zapewniał on stabilność sektora bankowego. Nagły wzrost wypłacanych środków nastąpił w 2000 r.. Było to spowodowane ogłoszeniem upadło
upadłości Banku Staropolskiego SA w Poznaniu (jego środki
rodki depozytowe stanowiły wówczas 0,33% wa
wartości
ci depozytów całego sektora bankowego). Był to jedyny przypadek bankru
bankructwa banku komercyjnego średnich
rednich rozmiarów podczas działania BFG. W kole
kolej18
II(4): 7–23
ISSN 2353-5601
nych latach wypłaty gwarancyjne malały, by w ostatnich 4 latach osi
osiągać poziom zerowy. Zaprezentowane dane potwierdzają zdolność Funduszu do szybkiego działania oraz wskazują, żee jest on w stanie spełnia
spełniać wypłaty gwarancyjne
znacznych środków finansowych.
Fundusz prowadzi również działalność
ść pomocow
pomocową skierowaną dla członków
systemu gwarancji depozytowych. Ten aspekt funkcjonowania BFG ma na celu
zmniejszanie ryzyka niewypłacalności
ci instytucji członkowskich. W celu pomocy
podmiotowej instytucja gwarancyjna stosuje pomoc finansow
finansową skierowaną do
banków, którym grozi utrata płynności
ci i zamierzaj
zamierzają podjąć samodzielną sanację
oraz wspiera procesy fuzji banków zagrożonych
żonych z instytucjami w dobrej sytuacji
finansowej [Czechowska 2012: 23].
Wykres 5. Pomoc finansowa udzielona przez BFG w la
latach 1996–2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie Raport Roczny Bankowego Funduszu Gwarancy
Gwarancyjnego…, [2013, dostęp: 14.07.2015].
Od rozpoczęcia działań pomocowych BFG przeznaczył najwi
najwięcej środków
na wsparcie samodzielnej sanacji banków. Drugim najczęściej wspieranych
działaniem były przejęcia. Najmniej środków przeznaczono na zakup nowych
akcji banków, którym grozi niewypłacalność.
ść. W okresie 1996
1996–2013 Bankowy
Fundusz Gwarancyjny przeznaczył około 3,8 mld zł na udzielenie pomocy inst
instytucjom biorącym
cym udział w polskim systemie gwarancji depozytowych.
Istotnym elementem polskiej instytucji gwarancyjnej jest działalno
działalność analityczno-informacyjna,
informacyjna, która pozwala uzyskać informacje o polskim sektorze
bankowym. Dzięki temu możliwe jest zauważenie
żenie prawidłow
prawidłowości występujących
na rynku. Główny cel tej działalności
ci stanowi odnalezienie banków, które mog
mogą
być w bliższym okresie czasu zagrożone
żone upadło
upadłością. Fundusz może również
uzyskiwać informacje na temat sposobu wykorzystania udzielonej pomocy i/lub
wdrażania programów
rogramów restrukturyzacyjnych banków. Dzi
Dzięki działalności analityczno-informacyjnej
informacyjnej BFG jest w stanie prowadzi
prowadzić działalność kontrolną (kon-
19
ISSN 2353-5601
trola wydatkowania środków pomocowych, celowości współpracy z bankami)
i nadzór na całością systemu gwarantowania depozytów [Markiewicz i Pietrzak
2007: 227].
Rozszerzone kompetencje BFG pozwalają na podjęcie działań zapobiegających nagłym zmianom w polskim sektorze bankowym. Stwierdzenie to potwierdzają zaprezentowane dane.
5. IDEA KREACJI PANEUROPEJSKIEGO SYSTEMU GWARANCJI
DEPOZYTOWYCH
W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele treści dotyczących możliwości utworzenia jednolitego systemu gwarancji depozytów dla całej Unii Europejskiej. Wielu autorów wskazuje potencjalne formy, w których mógłby on występować. Jednak do dziś nie podjęto próby całkowitego ujednolicenia systemów
gwarancji depozytowych wszystkich państw członkowskich.
K. Szeląg [2009: 84] zaproponował stopniowe rozwijanie integracji w kategorii gwarancji depozytowych. Składa się ona z kilku głównych punków [Smaga
2013: 62]:
1. Całkowita harmonizacja zasad finansowania instytucji gwarancyjnych
w państwach członkowskich.
2. Zacieśnienie współpracy transgranicznej pomiędzy państwowymi instytucjami gwarancyjnymi.
3. Utworzenie jednolitego systemu gwarancji depozytowych dla całej UE.
Z drugiej strony J. Pisani-Ferry [2012: 14–18] wskazuje 3 odrębne możliwości. W pierwszej krajowe instytucje gwarancyjne miałyby być wspierane
przez fundusz paneuropejski oraz władze krajowe w sytuacji braku środków.
Druga wskazuje na możliwość finansowania instytucji paneuropejskiej przez
składki władz krajowych i gwarancję pełnego wsparcia państwowych instytucji
gwarancyjnych ze strony funduszu europejskiego. Ostatnia opcja wskazuje całkowitą centralizację gwarantowania depozytów w postaci jednej (paneuropejskiej) instytucji gwarancyjnej [Smaga 2013: 62].
Z kolei E. Srejber [2006: 21–22] wskazuje na stworzenie europejskiego
funduszu gwarancyjnego przeznaczonego jedynie dla największych banków
działających transgranicznie. Zdaniem autora pozwoliłoby to na dywersyfikację
środków funduszu oraz zmniejszenie składek członkowskich. Ważny aspekt
powinna stanowić możliwość zaciągnięcia zobowiązania przy gwarancji wsparcia ze strony państw członkowskich [Smaga 2013: 62].
Powyższe koncepcje stanowią podstawę do dalszych badań nad ustaleniem
najlepszego rozwiązania w ramach ustanowienia paneuropejskiego systemu
gwarancji depozytowych.
20
ISSN 2353-5601
PODSUMOWANIE
Liczne dysfunkcje związane z działalnością sektora bankowego spowodowały konieczność ustanowienia systemów gwarancyjnych, które w razie potrzeby wypłacałyby środki deponentom bankowym. Dzięki temu zmniejsza się niepewność na rynku, a klienci mają pewność odzyskania swoich środków nawet
w przypadku ogłoszenia przez instytucję bankową bankructwa. W artykule podjęto próbę realizacji celu poprzez dokonanie przeglądu konstrukcji podstawowych koncepcji funkcjonowania systemów gwarancji depozytowych. Istnieją
dwie możliwe formy funkcjonowania systemów gwarancji depozytowych.
W pierwszej z nich instytucja gwarantująca zostaje ograniczona jedynie do działalności gwarancyjnej. Oznacza to brak ingerencji w sektor bankowy – nawet
w sytuacji wymagającej natychmiastowej interwencji. Druga forma obejmuje
zarówno działalność gwarancyjną, jak i pomocową.
Weryfikując problem badawczy autor porównał system gwarantowania depozytów w dwóch krajach – Polsce i Czechach – należących do Unii Europejskiej. Zgodnie z wieloma uregulowaniami zostały one zobligowane do tworzenia
państwowych systemów gwarancji depozytowych. Dokładny zakres kompetencji
systemu ustalają władze państwowe – w związku z tym rozwiązania zastosowane w poszczególnych krajach mogą się różnić. Niektóre z nich zastosowały systemy typu paybox, np. Czechy. Inne poszerzyły kompetencje instytucji gwarantujących m.in. o działalność pomocową (tj. Polska). Zastosowane rozwiązania
w każdym przypadku zwiększają stabilność na rynku usług bankowych. W jednym wypadku gwarantują wypłatę środków w razie bankructwa banku. Natomiast w drugim dają możliwość zmniejszenia ryzyka upadłości depozytariuszy
należących do określonego systemu.
Przeprowadzona analiza uprawnia do wyciągnięcia wniosku, że oba systemy mimo dzielących je różnic działają w równie sprawny sposób gwarantując
tym samym wypłatę należnych środków. Z drugiej strony analiza pokazała, że
między instytucjami gwarancyjnymi występują również różnice. Należą do nich
rozszerzone kompetencje BFG w zakresie udzielania pomocy uczestnikom systemu gwarancyjnego jak i jego działalność analityczno-informacyjna.
BIBLIOGRAFIA
Act No. 21/2992 Coll., on Banks.
Baka W., 2005, Dziesięć lat działalności Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, „Bezpieczny
Bank”, nr 1(26).
Baka W. (red.), 2005, Systemy gwarantowania depozytów w Polsce i na świecie: dziesięć lat Bankowego FunduszuGwarancyjnego, PWE, Warszawa.
Bełdowski J., Kantorowicz J., 2011, Nowa propozycja harmonizacji systemu gwarantowancji
depozytów w Unii Europejskiej – uwagi ma tle projektu dyrektywy z 12 lipca 2010 r., „Bezpieczny Bank”, nr 1(43).
21
ISSN 2353-5601
Capiga M., 2008, Bankowość, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice.
Czechowska I. D., 2012, Bankowy Fundusz Gwarancyjny i Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny jako ogniwa sieci bezpieczeństwa finansowego, „Acta Universitatis Lodzensis”, Folia
Oeconomica 274.
Danuszewska A., Ślązak E., 2008, Zmiany w unijnych systemach gwarantowania depozytów,
dokonane w odpowiedzi na kryzys finansowy, „Bezpieczny Bank”, nr 2(37).
FPV.cz Annual Reports from 2007 to 2013, [w:] http://www.fpv.cz/en/about-dif/annualrepo-rts.html.
FPV.cz Annual Report 2013, [w:] http://www.fpv.cz/data/files/annual-reports/annual-report-2013.pdf.
Information for banks, [w:] http://www.fpv.cz/en/information-for-banks.html.
Kerlin J., 2013, Analiza porównawcza systemów gwarancji depozytów w krajach Unii Europejskiej, „Bezpieczny Bank”, nr 2–3(51–52).
Lesiak A., Co nam gwarantuje Bankowy Fundusz Gwarancyjny?, [w:] https://www.nbportal.pl/wiedza/artykuly/pieniadz/co_nam_gwarantuje_bankowy_fundusz_gwarancyjny.
Markiewicz M., Pietrzak E. (red.), 2007, Finanse, bankowość i rynki finansowe, Wydawnictwo
Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Ochrona deponentów, [w:] http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/rynekfinansowy-w-polsce/ochrona-deponenetow.
Pawlikowski A., 2005, Polski system gwarantowania depozytów na tle rozwiązań zastosowanych
w innych państwach UE, „Materiały i studia”, Zeszyt nr 193, Warszawa, czerwiec.
Pawlikowski A., 2010, Optymalny model gwarantowania depozytów, „Bezpieczny Bank”, nr 3(42).
Pruski J., Szambelańczyk J., 2014, Systemy gwarantowania depozytów w sieciach bezpieczeństwa
finansowego na tle konsekwencji globalnego kryzysu finansowego, „Bezpieczny Bank”,
nr 4(57).
Pyka I. (red.), 2008, Kapitał finansowy banków, PWE, Warszawa.
Raporty Roczne Bankowego Funduszu Gwarancyjnego z lat 2007–2013, [w:]
http://www.bfg.pl/raporty-roczne, dostęp: 13.07.2015.
Smaga P., 2013, Paneuropejski system gwarantowania depozytów – część I (wnioski z kryzysu),
„Bezpieczny Bank”, nr 2–3(51–52).
Szymczak R., Informacja dotycząca zasad gwarantowania depozytów w systemie czeskim, [w:]
https://www.bfg.pl/sites/default/files/dokumenty/45_czechy_system_gwarantowania_depozy
tow.pdf.
Terták E., Szeląg K., 2010, The Financial Crisis and the Reform of Deposit Guarantee Schemes in
the EU, „Bezpieczny Bank”, nr 2(41).
Uchwała nr 28/2014 Rady Bankowego Funduszu Gwarancyjnego z dnia 19 listopada 2014 r.
w sprawie określenia wysokości stawki obowiązkowej opłaty rocznej na 2015 r. wnoszonej
na rzecz Bankowego Funduszu Gwarancyjnego przez podmioty objęte obowiązkowym systemem gwarantowania.
Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (tekst jednolity),
DzU 2009, nr 84, poz. 711.
Ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, DzU 2003, nr 228, poz. 2255.
Załącznik do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 13 sierpnia 2013 r. (poz. 967) Statut Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.
22
ISSN 2353-5601
FUNCTIONING OF DEPOSITS GUARANTEE SYSTEMS
ON THE EXAMPLE OF POLAND AND CZECH REPUBLIC
As a result of the many crises in the banking sectors, there was highlighted the need to ensure
depositors disbursement of the funds. As a result, there was created the idea of deposit guarantee
schemes. Currently, many countries include in its system of financial safety deposit guarantee
institutions. Some of them play a significant role in maintaining the stability of the state of the
banking sector through additional assistance to the affected banks. Other limited to the possible
payout amounts warranty. The aim of the article is to present and evaluate different solutions for
the deposit guarantee system. The research problem will be constituted to verify the assumption
that the deposit insurance system in Poland works in the same way as the system in the Czech
Republic – a country that has undergone a similar change of the political system.
Key words: deposit guarantees, the safety of the banking sector, deposit-guarantee schemes,
BFG, DIF.
23
Liběna Kantnerová, Financial Literacy in the Czech Republic
•
F I NA NS E
I
P R AW O
F I N A NS O W E
•
ISSN 2353-5601
FINANCIAL LITERACY IN THE CZECH REPUBLIC
Liběna Kantnerová*
Abstract:
This paper analyses the need to deal with the issue of financial literacy and financial
knowledge not only by adults, but also by youth and young adults. This paper is focused on
research into the knowledge and understanding of the financial literacy of young people, mostly
between the ages of 16 to 33 years, via a questionnaire. The survey, undertaken in the Czech
Republic, is based on a sample of 329 students from high schools and 329 students from
the University of South Bohemia in České Budějovice [658].
Key words: Financial Literacy, Education, Youth, Questionnaire, Educational system.
JEL Class: A13, D18.
INTRODUCTION
There are lot of changes after the introduction of lot of new financial
products [Zandi 2008]. The securitisation of debts came to be the financial
instruments for anybody, there are lot of difficult and exotic financial
instruments in the market [Lucas et al., 2007]. But individuals are increasingly in
charge of securing their own financial well-being mostly after retirement.With
the shift from defined benefit to defined contribution pensions, today’s workers
have to decide both how much to save and how to allocate their retirement
wealth. Financial markets have become more complex and individuals are faced
witha proliferation of new investment products, many of which are new and
often fairly complex. Investment opportunities have expanded beyond national
*
Ing. Ph.D Faculty of Economics, University of South Bohemia in České Budějovice,
Address: Studentská 13, 370 05, České Budějovice, Email: [email protected]
25
ISSN 2353-5601
borders, permitting individuals to invest in a broad range of assets and
currencies. However, as the financial crisis has made it clear, it is very hard to
navigate this new financial system and the consequences of mistakes can be
devastating. But how well equipped are individuals to make financial decisions,
and how much do individuals know about economics and finance [Renaud 2009]
emphasizes that for the first time in the world history more people live in urban
areas than in rural areas. As a result, financial system connected with housing
becomes more and more important part of the whole economy. Housing loans
will increase, because urban expansion intensifies. This cannot be covered by
government expenditures solely. Bergstresser [2008] has analysed the period
between 1980 and 1994 in the U.S. It has been found that the increase in bank
concentration reduced the flow of bank capital to construction and land
development loans. Iacoviello [2002] has found significant impact of tight
monetary policy on decrease of real house prices in France, Germany, Italy,
Spain, Sweden and UK for the periods covering late 1970s till 1998.
The debate on links of housing and macroeconomics dates back to Fischer
[1933] and his debt deflation theory. Residential capital stock plays an important
role in the economy, housing expenses constitute an important part of household
expenditures, etc. [Chetty and Szeidl 2004; Greenwood and Hercowitz 1991;
Skinner 1994]. Relationship of macroeconomics and housing market has been
extensively studied for developed countries [for example: Davis and Heathcote
2005; Hwang and Quigley 2006; Seko 2003; Wen 2001].
1. THE SITUATION IN THE CZECH REPUBLIC
The Czech banking sector is under great evolution since 1989. Not only
globalisation processes intensified , but also a transition in economy had started.
Some of banks was privatised, after Czech banking crises plays here and now
the most important role foreign capital.
The specific nature of Czech society in the area of financial literacy is
strictly correlated with the socio-economic changes that have occurred since
1989. It was the development of the free-market economy that forced the
government and financial institutions to increase their interest in financial
literacy. The other historical event having a significant impact on financial
literacy was Czech entry to the European Union and, connected with that, the
necessity of ratifying certain acts. There are too much new products in the
financial markets and – unfortunately – the moral of new based companies in
this field is not the best.
Insurance agent will describe to his client a product in pink colour, but he
„forgets” to say some basic information or is signed the agreement with most
26
ISSN 2353-5601
important part for client (such how to terminate your agreement) in so small
font, he is not able to note it.
In the stock and bonds market is common do not say to clients right results
of the company or fund or the staff „forgets” to remind, that the result and
expected profit is necessary to decreased for duties, inflation, cost of funds…
[Kantnerová 2014].
The Czech past system of education was not enough, but it is changing
nowadays, slowly, but it starts to work. There is a new Strategy of Ministry
of Education, Youth and Sport, support from the central bank and Ministry
of Finance and finally starts work of special department on the Ministry of the
Interior.
The situation in the education looks as follows.
2. FINANCIAL EDUCATION IN THE CZECH REPUBLIC
By Kantnerová [2013; 2015]
The Ministry of Finance has started to discuss financial education within
the care of consumer protection in the financial market. Based on the
recommendations of the publication Improving Financial Literacy a document
Strategie finančního vzdělávání/The strategy of financial education
(MF ČR, 2007) was published as well as its updated version Národní strategie
finančního vzdělávání/The National Strategy of financial education published
in 2010. The aim of the strategy, which is presented in this document, is an
integrated system of financial education, which would help increasing the level
of financial literacy in the Czech Republic. The proposed action is based on two
pillars - initial education (preschool, primary, secondary and higher education)
and further education (educational activities focused on the adult population that
are not within the initial training). This chapter should focus on initial education.
The document Strategie finančního vzdělávání was followed by a document
Systém budování finanční gramotnosti na základních a středních školách/
The System of Creating Financial Literacy in Primary and Secondary Schools
(MŠMT 2007) created together by the Czech Ministry of Finance (MF),
the Ministry of Education, Youth and Sport (MŠMT) and the Ministry of
Industry and Trade (MPO) on behalf of the Government of the Czech Republic.
This document defined the standards for financial literacy for three different
target groups:
– Standard financial literacy for the first stage of primary schools (age 6–10).
– Standard financial literacy for the second stage of primary schools (age
11–15).
– Standard financial literacy for secondary schools (age 16–19)
– corresponding to the standard of an adult person.
27
ISSN 2353-5601
Standards for those target groups include the following areas: Money,
Management of household and Financial products. The standard of financial
literacy for secondary education also includes the topic of Consumer rights.
Their contents would be discussed below.
The standards of financial literacy were implemented into the FEP (basic
methodic documents) for primary education in January 2013. From September
2013, the schools are obliged to implement them into school curricula. One
of the targets of the educational area of „People and society” is education aimed
at forming and developing key competencies by guiding students to understand
problems of money and prices, and responsible administration of personal
(family) budget with a view to changing life situations. (VUP, RVP ZŠ//
The System of Creating Financial Literacy in Primary and Secondary Schools,
2013) [Kantnerová 2013, 2015].
It is obvious that financial literacy is related to mathematical literacy.
If an individual does not have some degree of knowledge of basic numeracy
(mathematical literacy) and they cannot compete in the financial world. Huston
states that if an individual struggles with arithmetic skills, it will certainly have
a negative impact on its financial literacy [Huston 2010].
3. PROBLEM FORMULATION
There has been a lot of debate about the definition of financial literacy
and many definitions are accepted.
The OECD (INFE) has defined financial literacy as follows: a combination
of awareness, knowledge, skill, attitude and behaviour necessary to make sound
financial decisions and ultimately achieve individual financial wellbeing.
Because of the situation that financial literacy is increasingly considered to
be an essential life skill, the focus of OECD is from 2005, when the OECD
Recommendation advised that „financial education should start at school. People
should be educated about financial matters as early as possible in their lives”.
There are lot of activities targeted to the search and evaluation of the level
of finacial literacy by youth.
By PISA (Programme for International Student Assesment, 2012) is
financial literacy composed from 2 components:
1. Literacy is viewed as an expanding set of knowledge, skills and strategies
that individuals build on throughout life, rather than as a fixed quantity, a line to
be crossed, with illiteracy on one side and literacy on the other. Literacy
involves more than the reproduction of accumulated knowledge, although
measuring prior financial knowledge will be an important element in the
assessment. It involves also a mobilisation of cognitive and practical skills, and
other resources such as attitudes, motivation and values.
28
ISSN 2353-5601
2. Knowledge and understanding of financial concepts can be assumed that
they (youth) have some awareness of the financial environment that they
and their families inhabit. All of them are likely to have been shopping to buy
household goods or personal items; some will have taken part in family
discussions about money and whether what is wanted is actually needed; and
a sizeable proportion of them will have already begun earning and saving. Some
students already have experience of financial products through a bank account or
a mobile phone contract. A grasp of concepts such as interest, inflation, and
value for money are soon going to be, if they are not already, important for their
financial well-being.
The Czech Republic brings financial literacy into being of our life in 2008 in
the Standards [Ministry, 2007] of Ministry of Education, Youths and Sports.
There is stated, that finacial literacy is a set of knowledge, skills and behaviour of
citizen needed to finacial ensuring its family and to its active role in the fnancial
market. One should be oriented in the problems connected with money, prices
and be able to manage home households including managing of financial assests
and credit and loans.with regards to changible conditions. Financial literacy is
composed from three components – currency, prices and budget of home.
4. METHODOLOGY
Research was based on a survey of 329 secondary school students, in five
different high schools, and 329 university students, from 4 different faculties
of the University of South Bohemia in Ceske Budejovice by means of
a questionnaire. Statistical methods were used for its evaluation. The questionnaire
contained some shortened versions of questions used by the Ministry of Finance
of the Czech Republic. Furthermore, respondents were questioned about their
sources of information regarding managing money. Their „knowledge” was
assessed according to their answers to the questions.
Results were evaluated by the method used by Braak, C. J. F. & Šmilauer,
P. [2002]: CANOCO Reference Manual and Cano Draw for Windows User's
Guide: Software for Canonical Community Ordination (version 4.5).
Microcomputer Power, Ithaca, New York.
The calculation was made by the CANOCO program for Windows (TER
BRAAK & ŠMILAUER 2002), STATISTICA (STATSOFT, INC. 2010) and
StatSoft, Inc. (2010). STATISTICA (data analysis software system), version 9.1.
Data were collected in the period 2013–2014 in five high schools and four
different universities (University of South Bohemia in Ceske Budejovice) – each
with a different area of study – in the Czech Republic town of Ceske
Budejovice. The participants were selected by way of random choice by
agreements with the management of schools and teachers of financial subjects.
29
ISSN 2353-5601
Hypothesis 1 – Oldier students will be more literate than younger.
Hypothesis 2 – More educated – students from the University – will be
more literate than students from high schools.
5. RESULTS
Table 1. The Comparison of Responses of Students from High Schools and University
(in percentages)
Question
Criteria for selecting bank – the coverage of
ATM network
Breadth of Electronic Banking Services
Bank’s credibility
Account administration fees
Rate of deposit p.a.
Criteria for selecting credit lines –
Annual Percentage Rate of Charge – APRC
Monthly installment
Someone’s Recommendation
Rate of credit p.a.
I do not know
Other
Household Budget – I know
I do not know
Before signing agreement – read completely
Complete reading and explanation by
professional
Explanation by professional
I do not read it/do not want explanation
Penalties if loan is not paid –
I know it from the agreement
There is information on the internet
I will wait for the information from the bank
I will wait until seizure
Insolvency – I inform the creditors and try to
close an agreement
Take a further loan to help pay for it
Other
I do not know
High School Students
University Students
13%
13%
8%
30%
29%
20%
17%
29%
30%
11%
21%
56%
28%
9%
25%
15%
2%
75%
25%
28%
17%
4%
13%
8%
2%
82%
18%
16%
63%
73%
7%
2%
11%
0%
85%
96%
10%
3%
2%
3%
1%
0%
76%
91%
4%
3%
19%
1%
1%
7%
Source: author’s own calculations.
30
ISSN 2353-5601
1. Criteria for choosing a bank – There are very comparable answers
between the two types of schools with the exception of electronic banking.
Students from University chose this more often, probably because of the easier
availability of personal computers (PC’s) for them. For University students, it is
a more practical option. They often have their own bank account and manage
their own money themselves. Both groups are focused on the cost of an account,
such as fees, and credibility of the bank. The focus on fees is a positive trend as
is, also, credibility. This is probably due to how they were raised by their
families, as they may recall the bankruptcies of many Czech banks in the 1990‘s.
2. Criteria for choosing a credit line – There is a clear focus on cost once
again. If we summarize the three answers focused on cost, there is a ratio
between High School students and University students of 75:86. The higher
level of education is probably the reason for the disproportion in answer to the
question about knowledge of APRC, which is 21:56. In the comparison of
the results of the Ministry of Finance [9] there is a disproportion of 75:86
(students):58. This can be perceived as evidence of the impact of higher student
education.
3. Household budget – A better level of knowledge is displayed by
University students, since 82% answered positively. University students are
older and can also have their own bank account (according to Czech law) and
very often they have a part-time job or help their family to pay for their
education and better themselves, so they would be more familiar with managing
money and budgeting. In the comparison with the results of the Ministry of
Finance [9] there is disproportion of 82:75 (students):37. This would seem to
indicate strong evidence for the impact of higher student education.
4. Before signing of the agreement – In both groups of respondents there
are some unexpected answers since the ratio is 9:11. There were no University
students who answered „I do not know”. In the current situation in the Czech
Republic, it is strongly recommended to read very carefully the full agreement
because of the decreased level of professional and moral behaviour of financial
institution employees. Again, there is a better level of knowledge by
the University students.
5. Penalties if loan is not paid – The ratio 85:96 tells us again that the level
of education has an impact on the thinking and knowledge of students and that
educational level is an area of focus.
6. Insolvency (default) – The highest awareness is, again, students with
higher education levels. However, there are warning signs from the answers of
high school students. For example, 19% do not know what they should to do in
the event of insolvency. In this situation, they are vulnerable to credit traps. This
group is the most susceptible to credit and financial problems because they are
of the generation who may not have a good example from their parents and did
not get proper financial education from their school. In the comparison with
31
ISSN 2353-5601
the results of the Ministry of Finance [9] there is a disproportion in the answer
“– I inform the creditors and try to close an agreement” 76:91(students):51. This
can, again, suggest further evidence of the impact of higher student education.
The following Fig. 1 shows the results of the statistical analysis on data
collected during research.
Fig. 1. Analyse of the situation
Source: author’s own calculations.
The first two coordinating axes explain 23.5% of the variability (the first
one 15.4%). Triangular points express the active variable (economic behaviour
of respondents) and the passive variables (sex and education of respondents).
32
ISSN 2353-5601
The image was somewhat scaled down and the position of three points lying
outside of the viewable area is not shown but only described. It is possible to
explain most of the variability by the level of financial literacy – by the knowledge or ignorance of some financial terms and the results of financial behaviour.
In the left side there are the answers which tend towards the meaning more
„literate” (e.g. 5a, 6a, 6b, 7a, 8a), and on the right side more „illiterate” (5b, 6d,
7c, 8b). Literate respondents had mostly the same answers; whereas, those on
the illiterate side had answers that were different and variable. Answers with
a low or very low level of financial literacy (7c, 7d, 8b) are in an upper part of
the described area; while answers of hesitant respondents or those uncertain in
the matters of finance (5b, 7b, 8d) are at the bottom. Sex and education were not
taken into account in the diagram.
CONCLUSION
In the current world of economic development, the issue of financial literacy
is being discussed and scrutinised more frequently. It is undeniable that an
increasing number of countries choose to deal with financial literacy need on
their populations through the design and implementation of tailored, articulated
and coordinated National Strategies for Financial Education. This happen both
in advanced and emerging economies across different financial systems and
in response to specific national needs and contexts.
This paper was focused on the level of financial literacy among the young
and working Czech population between 18 and 33 years of age. This group
of people was specifically chosen because of the importance of knowing
the level of financial literacy of this generation, as it is starting life, along
with all of its difficulties, and out of which will arise the next generation.
The results can be used at the Ministry of Education, Youth and Sports as
the base for the evaluation of the level of financial education of this generation
and for the possible adaptation of the Strategy. This survey was conducted at the
Universities in České Budějovice, with the aid of a questionnaire and was
statistically evaluated. From the result of it follows big area for the educational
process in the raising of young people.
What is surprising is only the difference in time doing of the household
budget and answers of very and not so much young students (age difference).
What is more matter of the education and care home, in the family, than at the
school. Education, gender and even taking a financial course did not have
a significant effect on respondents behaviour in this survey.
The first hypothesis is proved, but the second one is disprove. It looks
that the sample of students is not educated enough – there is a space for
33
ISSN 2353-5601
the improvement of system of education. The difference caused by age looks to
be the result of more experienced oldier students.
It can be assumed that family experience and parental guidance are the most
frequent sources of information on how to manage and handle the finance.
The correct model of financial behaviour, which includes discussion of
the household budget and the preparation of financial strategies for a family by
all its members, is very useful. In this situation can be big help on side of media,
not only at schools.
There is big space for some changes in legislation and transformation of
banks on the way to the transparent financial markets and changes in the moral
obligations of start in any bank or fund or other financial enterprise – or official,
or in the shadow. It will not be easy work for any gouvernement, any central
bank and Basel Committee [Archaya and Richardson 2009; White 2000].
It looks, that economic and financial crisis meets the crisis of morality.
The situation causes the need to teach and raise new generation by more
sophistic methods and more practically. It is necessary to give a lectures on
practical topics, in the connection with practice and not only on the theory about
function of something.
It is necessary to say to students how to avoid problems, what is necessary
to know before the signing of any agreement. Where are people able to help
them in some situation. What to do in the case of debts if I am unemployed
person. To know rights in such situation.
REFERENCES
Archaya V.V., Richardson M., 2009, Restoring Financial Stability, J. Wiley.
Bergstresser D., 2008, Market Concentration and Commercial Bank Loan Portfolios, available at:
SSRN: http://ssrn.com/abstract=1291356.
Calza A., Monacelli T., Stracca L., 2013, Housing Finance and Monetary Policy, „Journal of the
European Economic Association”, vol. 11.
Chetty R., Szeidl A., 2004, Consumption commitments and asset prices, Paper presented at
the 2004 SED Meeting.
Davis M., Heathcote J., 2005, Housing and the business cycle, „International Economic Review”,
vol. 46.
Fisher I., 1933, The debt-deflation theory of great depressions, „Econometrica”, vol. 1.
Greenwood J., Hercowitz Z., 1991, The allocation of capital and time over the business cycle,
„Journal of Political Economy”, vol. 99.
Hwang M., Quigley J., 2006, Economic fundamentals in local housing markets: Evidence from
U.S. metropolitan regions, „Journal of Regional Science”, vol. 46.
Iacoviello M., 2002, House Prices and Business Cycles in Europe: a VAR Analysis, Boston
College Working Papers in Economics.
Kantnerová L., 2013, Finanční gramotnost v České, Polské a Slovenské republice, available at:
http://www.pf.jcu.cz/stru/katedry/m/knihy/Financial_Literacy.pdf. Accessed: 2 October, 2015.
Kantnerová L., 2014, Mutual Funds Investment, Special Issue: Computational Techniques for
Financial Applications, Volume 13, 2014, Art. #41, WSEAS Transactions on Systems.
34
ISSN 2353-5601
Kantnerová L., 2015, Financial Literacy in countiries of Europe, Chartridge Books Oxford,
Oxford.
Lucas D. J., Goodman S. L., Fabozzi F. J., 2007, Collateralized Debt Obligations and Credit Risk
Transfer, „Journal of Financial Transformation”.
Ministry of Education, Youth and Sports of the Czech Republic, 2007, Systém budování finanční
gramotnosti na základních a středních školách [online], available at:
http://www.msmt.cz/vzdelavani/system-budovani-financni-gramotnosti-na-zakladnich-astrednich-skolach?lang=1. Accessed: 11 August, 2015.
Ministry of Finance of the Czech Republic, 2010, Národní strategie finančního vzdělávání (2010).
/the National Strategy of Financial Education [online], available at:
http://www.mfcr.cz/cps/rde/xchg/mfcr/xsl/ft_strategie_financniho_vzdelavani_55251.html.
Accessed: 23 March, 2013.
OECD, 2011, Measuring Financial Literacy: Questionnaire and Guidance Notes for Conducting
an Internationally Comparable Survey of Financial Literacy [online], available at:
http://www.oecd.org/daf/financialmarketsinsuranceandpensions/financialeducation/4931997
7.pdf . Accessed: 25 January, 2013
PISA, 2012, OECD Programme for International Student Assesment [online], available at:
http://www.oecd.org/pisa/pisaproducts/pisa2012draftframeworksmathematicsproblemsolvingandfinancialliteracy.htm. Accessed: 7 January, 2013.
Renaud B. M., 2009, Mortgage Finance in Emerging Markets: Constraints and Feasible
Development Paths. In: Mortgage Markets Worldwide (eds.) D. Ben-Shahar, C. K. Y. Leung,
S. E. Ong, Blackwell Publishing Ltd.
Rice T., Strahan P. E., 2010, Does Credit Competition Affect Small-Firm Finance, „Journal
of Finance”, vol. 65.
Seko M., 2003, Housing prices and economic cycles: Evidence from Japanese Prefectures. Paper
presented at the Nexus between the macro Economy and Housing – workshop.
Skinner J., 1994, Housing and saving in the United States. In: Housing Markets in the United
States and Japan, (eds.) Y. Noguchi, J. Poterba, University of Chicago Press.
Wen Y., 2001, Residential investment and economic growth, „Annals of Economics and Finance”,
vol. 2.
White E. N., 2000, Banking and Finance in the 20th Century, The Cambridge Economic History
of the USA, Cambridge University Press.
Zandi M., 2008, Financial Shock. Upper Saddle River, N. J. Financial Times Press.
There are used some other information avaliable from pages:
www.bis.org/publ/bcbs30a.pdf.
http://money.con.com/galleries/2007/news/0711/gallery.abx_index/index.html.
http://globaleeconomicanalysis.blogspot.com/2008/07//how-much-uninsured-deposits-areat- risk.html.
www.financialstability.gov/doc.regs/Finalreport_web.pdf.
35
Daria Królak, Wpływ amortyzacji podatkowej oraz bilansowej środków trwałych …
•
F I NA NS E
I
P R AW O
F I N A NS O W E
•
ISSN 2353-5601
WPŁYW AMORTYZACJI PODATKOWEJ
ORAZ BILANSOWEJ ŚRODKÓW TRWAŁYCH
NA WYNIK FINANSOWY JEDNOSTKI
NA PRZYKŁADZIE FIRMY XYZ
Daria Królak*
Streszczenie:
Zakres artykułu obejmuje część teoretyczną prezentującą rozbieżności między amortyzacją
bilansową a podatkową oraz część empiryczną badającą wpływ wyróżnienia amortyzacji bilansowej i podatkowej na wynik finansowy. Autorka przeprowadza analizę na danych zaczerpniętych
z firmy XYZ zajmującej się przewozem obiektów wartościowych, która to przy amortyzacji środków trwałych opiera się jedynie na przepisach prawa podatkowego, pomijając tym samym możliwości wynikające z regulacji rachunkowych.
Słowa kluczowe: amortyzacja podatkowa, amortyzacja bilansowa, wynik finansowy.
JEL Class: M41.
WPROWADZENIE
Obecność środka trwałego w przedsiębiorstwie niesie za sobą obowiązek
jego amortyzacji. Jest to nic innego jak zużycie środka, czyli zmniejszenie czy
też utrata wartości spowodowana codzienną eksploatacją, a także starzeniem się
[Nasiłowska, dostęp: 20.07.2015]. Istota amortyzacji skupia się na rozłożeniu
w czasie wydatku, który przedsiębiorca ponosi jednorazowo na nabycie lub wytworzenie środka trwałego. Amortyzacja jest dla jednostki kosztem, który z jed*
Studentka II roku Finansów i Rachunkowości studiów II stopnia, Uniwersytet Łódzki,
Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny.
37
Daria Królak, Wpływ amortyzacji podatkowej oraz bilansowej środków trwałych…
ISSN 2353-5601
nej strony wpływa na wynik finansowy, a z drugiej na wysokość dochodu stanowiącego podstawę do obliczenia podatku. Zatem jest istotna zarówno z punktu
widzenia prawa bilansowego, jak i podatkowego. Ze względu na ich sprzeczne
cele konieczne stało się wyróżnienie amortyzacji bilansowej oraz podatkowej.
Celem artykułu jest przedstawienie różnic występujących między amortyzacją bilansową a podatkową środków trwałych oraz zbadanie wpływu stosowania
odpowiednio przepisów podatkowych oraz bilansowych na wynik finansowy
jednostki. Autorka wykorzystuje przy tym dane firmy zajmującej się przewozem
obiektów wartościowych. Mając powyższe na uwadze, w artykule poddaje analizie czy sposób ujęcia amortyzacji ma wpływ na wynik końcowy, czy też różnice są nieznaczne.
Dane zawarte w artykule obejmują stan prawny na lipiec 2015 r.
1. AMORTYZACJA W ŚWIETLE PRAWA BILANSOWEGO
Amortyzacja bilansowa ma swoje odzwierciedlenie w bilansie oraz rachunku zysków i strat. Jest to specyficzny rodzaj kosztu stosowany w przypadku
środków trwałych, który w przeciwieństwie do pozostałych, w momencie nabycia czy też wytworzenia środka trwałego stanowi jednorazowy wydatek, zaś
dopiero poprzez systematyczne dokonywanie odpisów amortyzacyjnych przekształca się w koszt [Hopek, dostęp: 20.07.2015].
Przepisy ustawy o rachunkowości jasno określają jaki jest cel amortyzacji
bilansowej. Zgodnie z art. 4. każda jednostka gospodarcza zobowiązana jest do
stosowania przyjętej polityki rachunkowości rzetelnie, zapewniając tym samym
jasne przedstawienie sytuacji finansowej, majątkowej oraz wyniku finansowego
[Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r…, art. 4]. Istota amortyzacji polega na rozłożeniu wartości początkowej środka systematycznie przez dany
okres za pomocą odpisów amortyzacyjnych. Amortyzację rozpocząć należy nie
wcześniej, niż gdy środek zostanie przyjęty do używania, a zakończyć nie później, niż w momencie zrównania odpisów amortyzacyjnych z wartością początkową czy wartością sprzedaży netto [Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r…, art. 32].
Przepisy ustawy o rachunkowości dają dość dużą elastyczność w kształtowaniu wysokości takiego odpisu oraz częstotliwości jego dokonywania. Mimo
że zazwyczaj środek jest amortyzowany comiesięcznie ze względu na cykl sporządzania deklaracji dla celów podatkowych, ustawodawca w przepisach bilansowych nie narzuca takiej częstotliwości.
W gestii jednostki leży, by z chwilą przyjęcia środka trwałego do użytkowania ustalić okres, stawkę oraz metodę amortyzacji. Ponieważ ustawa o rachunkowości nie precyzuje wysokości stawek amortyzacyjnych, podmiot zobowiązany jest do samodzielnego określenia zarówno okresu, jak i stawki, biorąc
38
ISSN 2353-5601
pod uwagę okres użyteczności ekonomicznej [Ustawa o rachunkowości z dnia
29 września 1994 r…, art. 32]. Na poniższym schemacie przedstawiono czynniki
mogące mieć wpływ na określenie wyżej wymienionego okresu.
Na długość okresu użyteczności ekonomicznej wpływa:
liczba zmian, na których dany środek pracuje,
postęp techniczno-ekonomiczny oraz tempo jego postępu,
wydajność danego środka (mierzona np. liczbą godzin pracy
czy też ilością wytworzonych za jego pomocą produktów),
prawne bądź inne ograniczenia dotyczące czasu używania
środka,
w przypadku likwidacji – przewidywana cena sprzedaży
netto.
Schemat 1. Czynniki wpływające na długość okresu użyteczności ekonomicznej środka trwałego
oraz wartości niematerialnej i prawnej
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Karkula [1999: 84].
Dla zobrazowania Autorka przytacza prosty przykład. Mamy dwie firmy
świadczące usługi kserograficzne. Firma A zlokalizowana jest w centrum miasta, nieopodal uniwersytetu. Natomiast firma B znajduje się na peryferiach,
a z usług korzystają jedynie pobliskie firmy oraz mieszkańcy. Obie firmy posiadają kserokopiarki tej samej marki, jednak okres użyteczności ekonomicznej nie
jest taki sam – firma A skupia wokół siebie studentów kilku wydziałów, którzy
codziennie korzystają z jej usług, więc środek trwały wykorzystywany jest nieustannie. Natomiast firma B, ze względu na gorszą lokalizację, nie cieszy się tak
dużym zainteresowaniem, a urządzenia wykorzystywane są rzadziej. W takim
przypadku okres użyteczności ekonomicznej środka trwałego w firmie A będzie
dużo krótszy niż w firmie B, a co za tym idzie stawka w pierwszym przypadku
będzie wyższa.
39
ISSN 2353-5601
Ustawodawca przewidział także możliwość ustalania zbiorczych odpisów
amortyzacyjnych dla grup środków o niskiej wartości początkowej, które są do
siebie zbliżone rodzajem oraz przeznaczeniem, bądź także dokonanie jednorazowego odpisu takiego środka [Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września
1994 r…, art. 32].
Ustalone na dzień przyjęcia środka do używania: okres, stawka oraz metoda
amortyzacji nie są niezmienne przez cały czas trwania amortyzacji. Od jednostki
wymaga się bieżącej weryfikacji, a w razie konieczności wprowadzenia zmian
poprzez dokonanie odpowiedniej korekty. Należy jednak zaznaczyć, że możliwa
jest ona dopiero od początku nowego roku obrotowego, nie zaś w trakcie [Ustawa
o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r…, art. 32].
2. AMORTYZACJA W ŚWIETLE PRAWA PODATKOWEGO
Ze względu na odmienne cele, jakimi kierują się ustawodawcy ustawy o rachunkowości a ustaw o podatkach dochodowych, konieczne stało się oddzielenie
amortyzacji bilansowej od podatkowej. Mimo że amortyzacja podatkowa, podobnie jak bilansowa, odzwierciedla rozłożenie kosztu w czasie, to głównym
celem pierwszej jest zabezpieczenie wpływów do budżetu, nie zaś rzetelne
przedstawienie sytuacji majątkowej, finansowej oraz wyniku finansowego, jak
to miało miejsce przy amortyzacji bilansowej.
To co jest niezmienne w obu przypadkach, amortyzacja jest kosztem, jednak
dla celów podatkowych stanowi ona koszt uzyskania przychodu [Ustawa
o podatku dochodowym od osób prawnych…, art. 16 ust. 6], a tym samym
wpływa na wielkość dochodu stanowiącego podstawę obliczenia podatku należnego urzędowi skarbowemu [Garbacik 2015: 5].
Generalną zasadą amortyzacji podatkowej jest dokonywanie odpisów amortyzacyjnych zmniejszających wartość początkową środka trwałego od początku
miesiąca następującego po miesiącu, w którym środek wprowadzono do ewidencji środków trwałych. Zrównanie wysokości odpisów amortyzacyjnych
z wartością początkową oznacza zakończenie amortyzacji [Karmańska i Walińska 2006: 113].
W świetle prawa podatkowego ustalenie odpisu amortyzacyjnego odbywa
się poprzez przyjęcie z góry ustalonych stawek amortyzacyjnych przedstawionych w załączniku do ustawy o podatku dochodowym [Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych…, art. 16i]. Jest to główna różnica między amortyzacją bilansową a podatkową. W przypadku pierwszej, jednostka ma prawo
kształtowania własnych stawek amortyzacyjnych, biorąc pod uwagę okres ekonomicznej użyteczności, podczas gdy dla celów podatkowych są one narzucone.
W uzasadnionych przypadkach podatnik może stosować także stawki podwyż-
40
ISSN 2353-5601
szone lub obniżone, aczkolwiek to stawki podstawowe stanowią podstawę ich
obliczenia [Wojciechowska 1999: 67].
Dodatkowo, w ramach przepisów podatkowych ustawodawca nie przewiduje możliwości zmiany raz wybranej metody amortyzacji, co także różni ją od
amortyzacji bilansowej [Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych…,
art. 16h. ust. 2].
Tak odmienne cele przyświecające ustawodawcy dla celów bilansowych
oraz podatkowych powodują duże rozbieżności oraz niejednokrotnie konieczność stosowania podwójnej ewidencji. W tym miejscu warto zaznaczyć, że
w przypadku prawa bilansowego nie ma przewidzianych regulacji zabraniających
stosowania stawek podatkowych, co oznacza, że dla uproszczenia podatnik może
zarówno dla celów podatkowych oraz bilansowych opierać się na stawkach amortyzacyjnych przewidzianych w ustawie podatkowej [Karkula 1999: 84].
3. METODY AMORTYZACJI BILANSOWEJ ORAZ PODATKOWEJ
Sposób w jaki amortyzacja może być rozłożona w czasie zależy od wyboru
metody. Zarówno dla celów rachunkowych, jak i podatkowych, jednostka ma
prawo samodzielnie decydować jaką metodę będzie stosować.
Dla celów bilansowych ustawodawca nie skonkretyzował katalogu dostępnych metod. Wnioskować z tego można, że istnieje pełna swoboda wyboru metody, byle była ona zgodna z przepisami ustawy. Choć nie jest to katalog zamknięty, w praktyce do najczęściej stosowanych należą metody:
– liniowa,
– degresywna,
– progresywna,
– naturalna [Diakonow i in. 2007: 81–82].
Metoda liniowa opiera się na założeniu równomiernego zużycia środka przez
cały okres użyteczności ekonomicznej. Jest ona najprostsza i zarazem najczęściej
stosowana. Cechuje się stałą stawką amortyzacyjną przedstawiającą systematyczną alokację kosztów zużycia [Gmytrasiewicz i Karmańska 2006: 95].
Kolejną metodą, na którą podmiot ma prawo się zdecydować jest metoda
degresywna. W odróżnieniu od metody liniowej, w tym przypadku wartość odpisu amortyzacyjnego z roku na rok maleje. W świetle przepisów prawa bilansowego wyróżnia się jej dwa rodzaje: malejącego salda oraz SOYD. Różnica
polega na tym, że w pierwszej stopa amortyzacji jest stała a wartość bilansowa
z okresu na okres maleje, natomiast w drugiej to stopa amortyzacji maleje
a podstawa obliczenia amortyzacji jest niezmienna [Gmytrasiewicz i Karmańska
2006: 98–101].
Metoda progresywna, przeciwnie do degresywnej, polega na zwiększaniu
odpisów amortyzacyjnych wraz z upływem czasu eksploatacji. Podejście takie
41
ISSN 2353-5601
wynika z założenia o zwiększonych wydatkach na remont czy naprawy danego
środka wraz z upływem czasu [Amortyzacja…, dostęp: 20.07.2015].
Dla celów rachunkowych podmiot może także skorzystać z wyboru metody
naturalnej amortyzacji, która opiera się na rzeczywistym zużyciu środka trwałego. Metoda ta sprawdza się w przypadkach, gdy łatwo można określić ilość pracy jaką wykonuje dane urządzenie, liczonej np. w ilości godzin pracy czy przejechanych kilometrów [Nawrot 2009: 163].
Natomiast dla celów podatkowych ustawodawca pozostawia znacznie węższy zakres wyboru, bowiem w świetle prawa podatkowego wyróżnia się jedynie
trzy metody amortyzacji:
– liniową,
– degresywną,
– stawki indywidualne [Wojtasik 2007: 65–71].
Metoda liniowa może być stosowana zarówno dla celów bilansowych oraz
podatkowych. Główna zasada polega na dokonywaniu odpisu amortyzacyjnego
liczonego każdorazowo od stałej podstawy. Jednakże dla celów podatkowych
podmiot musi liczyć się ze stawkami amortyzacyjnymi przewidzianymi w ustawie, podczas gdy rachunkowo jest ograniczony jedynie okresem ekonomicznej
użyteczności [Wojciechowska 1999: 62].
Kolejną dozwoloną dla podatnika metodą jest degresywna. Jest to także metoda dozwolona bilansowo, jak i podatkowo, jednak prawo podatkowe nakłada na
tę metodę pewne ograniczenia, bowiem może być ona stosowana dla maszyn oraz
urządzeń zaliczanych do 3–6. oraz 8. grupy Klasyfikacji Środków Trwałych oraz
dla środków transportu, za wyjątkiem samochodów osobowych [Ustawa
o podatku dochodowym od osób prawnych…, art. 16k, ust. 1].
W świetle przepisów podatkowych zastosowanie metody degresywnej ma
zazwyczaj na celu przyspieszenie amortyzacji w pierwszych latach poprzez użycie odpowiedniego współczynnika. Co do zasady, przewidziane jest, że jego
wartość nie może przekroczyć 2. W przeciwieństwie do metody liniowej, ustalana w metodzie degresywnej wysokość odpisów amortyzacyjnych każdego roku
jest inna, przy czym z roku na rok maleje, aż do momentu zrównania z wysokością odpisu obliczanego zgodnie z metodą liniową. Od tego momentu to metoda
liniowa ma zastosowanie1.
W pierwszym roku dla określenia wielkości odpisu podatnik za podstawę
uznaje wartość początkową, natomiast w kolejnych latach wartość netto, a więc
wartość początkową pomniejszoną o sumę dotychczasowych odpisów [Ustawa
o podatku dochodowym od osób prawnych…, art. 16k, ust. 1].
Ustawodawca dla celów podatkowych wyposażył podatnika także w możliwość stosowania stawek indywidualnych, mając jednak na względzie by całko1
Z opisanej zasady wynika, że trafniejszą nazwą dla podatkowej metody degresywnej jest
metoda degresywno-liniowa, jednakże w większości pozycji książkowych autorzy posługują się
pierwszą nazwą.
42
ISSN 2353-5601
wity okres amortyzacji nie był krótszy od okresu minimalnego przewidzianego
w ustawie2. Dotyczy to używanych bądź ulepszonych środków wprowadzanych
do ewidencji po raz pierwszy oraz inwestycji w obce środki trwałe [Diakonow
i in. 2007: 79].
4. PRAKTYCZNE SKUTKI WPŁYWU AMORTYZACJI PODATKOWEJ
I BILANSOWEJ NA WYNIK FINANSOWY
Celem ostatniej części artykułu jest zbadanie wpływu zastosowania zasad
podatkowych oraz bilansowych amortyzacji na kształtowanie wyniku finansowego firmy zajmującej się przewozem obiektów wartościowych. Z uzyskanych
danych wynika, że stosuje ona jedynie prawo podatkowe, pomijając możliwości
wynikające z rachunkowości. Autor natomiast przedstawia skutki amortyzowania środków trwałych oddzielnie dla celów podatkowych i bilansowych. Badaniu zostały poddane trzy składniki majątku: dwa samochody ciężarowe oraz
laptop.
4.1. Samochód ciężarowy Volgswagen Crafter
Samochód ciężarowy Volgswagen Crafter służy w firmie do przewozu
obiektów wartościowych. Wymiary samochodu nie pozwalają jednak na przewóz dużych, wysoko gabarytowych dzieł. Ze względów technicznych eksploatacja nie jest częsta, średnio 7 dni w miesiącu po 16 godzin dziennie. Spowodowane to jest małą ilością zleceń na transport dedykowany dla konkretnego klienta, brakiem agregatu oraz klimatyzacji, która jest częstym wymogiem przy
transporcie obiektów wartościowych oraz możliwością przewożenia jedynie
niewielkich, standardowych rozmiarów obiektów.
Firma stosuje przepisy podatkowe zarówno dla amortyzacji podatkowej
oraz bilansowej. Poniżej przedstawiono dane liczbowe zaczerpnięte z jednostki.
Dane przedstawione w tab. 1. wynikają ściśle z przepisów podatkowych.
Zatem jednostka nie ma wpływu na wysokość odpisu amortyzacyjnego. Dodatkowo, dla ułatwienia pracy, dla celów rachunkowych wykorzystuje regulacje
podatkowe. Poniżej zbadano jak zmieniłaby się sytuacja, gdyby amortyzacja
bilansowa dokonywana była zgodnie z ustawą o rachunkowości.
Autorka za najlepszą uznaje metodę degresywną, która przedstawia nierównomierne zużycie środka. Z polityki firmy wynika, że samochody są wymieniane średnio co 7 lat w przypadku częstej eksploatacji oraz co 4 lata przy częstym
użytkowaniu. Taki więc czas został uznany za okres ekonomicznej użyteczności.
W tab. 2 przedstawione są dane służące za podstawę obliczeń Autorki.
2
Szerzej o okresie minimalnym w: Ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych…,
art. 16j.
43
ISSN 2353-5601
Tabela 1. Amortyzacja samochodu ciężarowego Volgswagen Crafter
w świetle przepisów prawa podatkowego
Data zakupu:
Listopad 2013
Cena netto zakupu:
81 300,81 zł netto
zabudowa,
Wydatki poniesione przed wprowadzeniem:
Data wprowadzenia środka:
montaż ogrzewania postojowego
opłaty w wydziale komunikacji w wysokości:
suma: 10 774,15 zł netto
grudzień 2013
Wartość początkowa:
92 074,96 zł netto
Stawka amortyzacji:
20%
KŚT:
742 – samochód ciężarowy
Metoda amortyzacji:
liniowa
Rozpoczęcie amortyzacji:
styczeń 2014
Roczny odpis amortyzacyjny:
92 074,96 x 20% = 18.414,99 zł stanowiący KUP
92 074,96 x 20% / 12 = 1.534,58 zł stanowiący
KUP
Miesięczny odpis amortyzacyjny:
Przewidywany okres zakończenia amortyzacji wynikający z przepisów:
styczeń 2019
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zaczerpniętych z firmy.
Tabela 2. Dane podstawowe dotyczące samochodu ciężarowego Volgswagen Crafter
92 074,96 zł
Roczna stopa amortyzacji wyrażona procentowo:
17%
Okres ekonomicznej użyteczności:
7 lat
Wartość rezydualna oszacowana na podstawie cen rynkowych
25 000 zł
Źródło: opracowanie własne.
Plan amortyzacji bilansowej metodą degresywną przedstawia natomiast
tab. 3.
Porównując obliczenia wykonane dla celów podatkowych oraz bilansowych
pierwsza różnica polega na wydłużeniu okresu amortyzacji oraz możliwości
zastosowania innej niż liniowa metody w przypadku drugim. Najwidoczniejszym i najbardziej odczuwalnym skutkiem jest zmniejszenie wartości odpisów
amortyzacyjnych oraz zwiększenie wyniku finansowego firmy w pierwszych
pięciu latach amortyzacji łącznie na kwotę 36 283,73 zł, natomiast w ostatnich
dwóch latach – zmniejszenie o 11 283,73 zł, w porównaniu z zasadami amortyzacji przyjętymi przez firmę. Różnice te prezentuje wykres 1.
44
II(4): 37–52
ISSN 2353-5601
Tabela 3.. Roczny plan amortyzacji bilansowej samochodu ci
ciężarowego Volgswagen Crafter
Plan amortyzacji:
Stawka amortyzacji
Wartość bilansowa
obliczenia
wynik
Stawki
narastająco
obliczenia
wynik
0
–
–
–
–
92 074,96
1
92 074,96 x 17%
15 646,41
15 646,41
92 074,96 – 15 646,41
76 428,55
2
76 428,55 x 17%
12 987,60
28 634,01
76 428,55 – 12 987,60
63 440,95
3
63 440,95 x 17%
10 780,60
39 414,61
63 440,95 – 10 780,60
52 660,35
4
52 660,35 x 17%
8 948,64
48 363,25
52 660,35 – 8 948,64
43 711,71
5
43 711,71 x 17%
7 427,99
55 791,23
43 711,71 – 7 427,99
36 283,73
6
36 283,73 x 17%
6 165,74
61 956,97
36 283,73 – 6 165,74
30 117,99
7
30 117,99 x 17%
5 117,99
67 074,96
30 117,99 – 5 117,99
25 000,00
Rok
Wysokość odpisu
amortyzacyjnego
20000
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
Odpis amortyzacyjny dla
celów podatkowych
celów bilansowych
1 rok 2 rok 3 rok 4 rok 5 rok 6 rok 7 rok
Wykres 1. Wysokość odpisu amortyzacyjnego samochodu ci
ciężarowego Volgswagen Crafter
dla celów podatkowych i bilansowych
Jak pokazuje wykres 1 każdego
dego roku wysoko
wysokość podatkowych odpisów
amortyzacyjnych jest wyższa. Różnice
żnice sięgaj
sięgają odpowiednio 2 768,58 zł;
5 427,39 zł; 7 634,39 zł; 9 466,35 zł; 10 987,01 zł
zł; 6 165,74 zł oraz 5 117,99 zł.
Firma stosującc dla celów bilansowych przepisy podatkowe zniekształca obraz
sytuacji finansowej poprzez stosowanie wyższych
ższych kosztów obci
obciążających wynik
finansowy niż wynika to z przepisów rachunkowych. Co za tym idzie zachwian
zachwiany
45
ISSN 2353-5601
jest także główny cel amortyzacji bilansowej jakim jest jasne przedstawienie
sytuacji finansowej, majątkowej oraz wyniku finansowego.
Obniżony wynik finansowy, a zatem taki jaki przedstawia firma, wpływa także negatywnie na wysokość wskaźników rentowności branych pod uwagę chociażby przy udzielaniu kredytu czy też na opinię potencjalnych akcjonariuszy.
Warto także wskazać skutki księgowe różnic przejściowych wynikających
z odpisów amortyzacyjnych ustalanych zgodnie z regułami podatkowymi a bilansowymi.
Z relacji, w której amortyzacja podatkowa jest wyższa niż bilansowa oraz
okres pierwszej jest krótszy niż drugiej wynika, że umorzenie środka trwałego
dla celów podatkowych nastąpi szybciej niż rachunkowych. Powstająca różnica
dodatnia wymaga utworzenia od firmy rezerwy na odroczony podatek dochodowy, która rozwiązana zostanie wraz z zakończeniem okresu amortyzacji podatkowej [Winiarska, dostęp: 20.07.2015].
Jej wysokość liczy się zgodnie ze wzorem:
(wartość bilansowa – wartość podatkowa) × 19%
Natomiast, aby poprawnie zaksięgować różnice w wysokościach odpisów
amortyzacyjnych podatkowych oraz bilansowych firma zobowiązana jest umieścić:
– amortyzację podatkową na koncie pozabilansowym, jako koszt stanowiący koszt uzyskania przychodu, ale nie umieszczany w bilansie oraz rachunku
zysków i strat,
– amortyzację bilansową na koncie bilansowym, w zespole 4.
4.2. Samochód ciężarowy MAN TGL.8.180
Samochód ciężarowy MAN TGL.8.180 służy w firmie do przewozu obiektów wartościowych. Częstotliwość eksploatacji środka jest duża, średnio 25 dni
w miesiącu przez 16 godzin dziennie. Wpływa na to: dwuzmianowość pracy
pojazdu, większa pojemność, a co za tym idzie możliwość organizacji transportu
łącznego pozwalającego przewozić większą ilość obiektów ponadgabarytowych,
wyposażenie w windę oraz przystosowanie samochodu do możliwości noclegu
dla kierowców.
W tab. 4 zawarte dane przedstawiające sposób amortyzacji środka trwałego
stosowany przez firmę.
Regulacje prawne zobowiązały jednostkę do zastosowania stawki w wysokości 20% rocznie. Natomiast metodą jaką obrała do obliczeń jest liniowa.
Autorka dokonując amortyzacji zgodnie z przepisami bilansowymi za odpowiedniejszą metodę uznał degresywną. Okres ekonomicznej użyteczności zo-
46
ISSN 2353-5601
stał określony na cztery lata ze względu na przyjętą politykę firmy. W tab. 5
zaprezentowane są dane podstawowe służące obliczeniom, zaś w tab. 6 – plan
amortyzacji bilansowej.
Tabela 4. Amortyzacja samochodu ciężarowego MAN TGL.8.180
w świetle przepisów prawa podatkowego
Data zakupu:
Grudzień 2013
Cena netto zakupu:
361 096,43 zł netto
Grudzień 2013
361 096,43 zł netto
Stawka amortyzacji:
20%
KŚT:
742 – samochód ciężarowy
Metoda amortyzacji:
liniowa
Rozpoczęcie amortyzacji:
Roczny odpis amortyzacyjny:
styczeń 2014
361 096,43 x 20% = 72 219,286 zł stanowiący KUP
Miesięczny odpis amortyzacyjny:
361 096,43 x 20% / 12 = 6 018,27 zł stanowiący KUP
Przewidywany okres amortyzacji:
listopad 2019
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych od firmy.
Tabela 5. Dane podstawowe dotyczące samochodu ciężarowego MAN TGL.8.180
361 096,43 zł
Roczna stopa amortyzacji wyrażona procentowo:
31%
Okres ekonomicznej użyteczności:
4 lata
Wartość rezydualna oszacowana na podstawie cen rynkowych
80 000 zł
Tabela 6. Roczny plan amortyzacji bilansowej samochodu ciężarowego MAN TGL.8.180
Plan amortyzacji:
Stawka amortyzacji
Wartość bilansowa
obliczenia
wynik
Stawki
narastająco
0
–
–
–
–
361 096,43
1
361 096,43 x 31%
113 359,99
113 359,99
361 096,43 – 113 359,99
247 736,44
2
247 736,44 x 31%
77 772,58
191 132,57
247 736,44 – 77 772,58
169 963,86
3
169 963,86 x 31%
53 357,22
244 489,79
169 963,86 – 53 357,22
116 606,64
4
116 606,64 x 31%
36 606,64
281 096,43
116 606,64 – 36 606,64
80 000,00
Rok
obliczenia
wynik
47
II(4): 37–52
ISSN 2353-5601
Skrócenie okresu amortyzacji oraz zmiana metody na degresywna powoduj
powodują
znaczne różnice w wysokości
ci odpisu amortyzacyjnego, które zostały zapreze
zaprezentowane na wykresie 2.
120 000,00
wysokość odpisu
amortyzacyjnego
100 000,00
80 000,00
celów podatkowych
60 000,00
celów bilansowych
40 000,00
20 000,00
0,00
1 rok 2 rok 3 rok 4 rok 5 rok
Wykres 2. Wysokość odpisu amortyzacyjnego samochodu ci
ciężarowego MAN TGL.8.180
dla celów podatkowych i bilansowych
W pierwszym oraz drugim roku wysokość bilansowego odpisu amortyzacyjnego przewyższa wartość podatkową,
ą, sstosowaną przez firmę, łącznie
o 46 694 zł. W ostatnich dwóch latach sytuacja przedstawia si
się odwrotnie
– można zaobserwować nadwyżkę odpisów stosowanych dla cel
celów podatkowych.
Zgodnie z powyższym
szym wpływ na wynik finansowy przedstawia si
się następująco: jednostka stosującc jedynie regulacje prawne w pierwszym i drugim roku
zaniża jego wartość,, podczas gdy w kolejnych latach mocno zawy
zawyża o różnice
wynikające z odpisów amortyzacyjnych.
Wykres 2 obrazuje jak duże rozbieżności
ż ści wynikaj
wynikają z zastosowania podejścia podatkowego i bilansowego. W związku
ązku z tym jednostka sprowadzaj
sprowadzając
amortyzację rachunkową do podatkowej nie przedstawia rzeczywistej sytuacji
finansowej – w pierwszychh dwóch latach obciąż
obciążenia wyniku finansowego są
zbyt niskie, zawyżając go i poprawiając
ąc wska
wskaźniki rentowności. Natomiast
w ostatnich dwóch koszty będące
ce rezultatem odpisów, uznane ksi
księgowo przez
firmę, są zbyt wysokie niż by to wynikało z przepisów rachunk
rachunkowych.
Ponieważ w pierwszym i drugim roku odpis amortyzacyjny dla celów ppodatkowych jest niższy niż dla bilansowych, jednostka zobowi
zobowiązana jest utworzyć aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego. Natomiast w kole
kolejnych latach sytuacja jest odwrotna – to amortyzacja podatkowa jest wi
większa od
bilansowej, stąd, tak jak i w poprzednim przypadku
przypadku, firma musi pamiętać o rezerwie na odroczony podatek dochodowy.
48
ISSN 2353-5601
W dwóch pierwszych latach, tj. gdy amortyzacja bilansowa jest większa od
podatkowej, jednostka zobowiązana jest:
– utworzyć konta analityczne do konta zespołu 4 „Amortyzacja”, np. 408-01
Amortyzacja (podatkowa) oraz 408-02 Amortyzacja (niestanowiąca kosztów
uzyskania przychodu”,
– zaksięgować wysokość podatkowego odpisu amortyzacyjnego na koncie
408-01,
– różnicę między amortyzacją podatkową a bilansową ująć na koncie 408-02.
4.3. Laptop SONY
Oprócz samochodów służących do przewozu obiektów wartościowych firma posiada także laptopa o wartości 2 049,18 zł sfinansowanego w całości
z dotacji PFRON. Zgodnie z możliwościami, jakie dają przepisy podatkowe,
został on zakwalifikowany jako środek trwały i jednorazowo zamortyzowany
w pełnej kwocie (tab. 7).
Tabela 7. Amortyzacja laptopa SONY w świetle przepisów prawa podatkowego
Data zakupu:
Sierpień 2010 z dotacji PFRON
Cena netto zakupu:
2 049,18 zł netto
wrzesień 2010
2 049,18 zł netto
KŚT:
491 – zespoły komputerowe
Metoda amortyzacji:
Jednorazowa we wrześniu 2010 roku
Koszty podatkowe:
0 zł z powodu zakupu z dotacji
Należy podkreślić, że otrzymane dotacje na zakup środka trwałego w świetle przepisów podatkowych stanowią przychód zwolniony z opodatkowania
[Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych…, art. 17, ust. 1, pkt 21].
Konsekwencją tego jest brak możliwości uznania odpisów amortyzacyjnych
takiego środka za koszt uzyskania przychodu [Ustawa o podatku dochodowym
od osób prawnych…, art. 16, ust. 1, pkt. 48]. Z tego względu jednostka uznała,
że koszty podatkowe wynikające z zakupu laptopa finansowanego z dotacji
PFRON wynoszą 0 zł.
Autorka natomiast wskazuje inny sposób rozliczenia wyżej wymienionego
przykładu. Zgodnie z przepisami podatkowymi składniki majątku o wartości
początkowej nie przekraczającej 3 500 zł nie muszą być kwalifikowane do środków trwałych, a stanowić element wyposażenia [Pacyna 2007: 143].
49
ISSN 2353-5601
Skutkiem zaliczenia składnika majątku do wyposażenia sfinansowanego
z dotacji PFRON jest powstanie przychodu. Ponieważ firma jest osobą prawną,
stosuje przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Zgodnie
z nimi przychód taki stanowi przychód podatkowy ze względu na brak wyłączeń
przewidzianych w artykule 17. Inaczej sytuacja by wyglądała, gdyby firma była
osobą fizyczną, a zakup laptopa miał na celu rehabilitację zawodową – wówczas
dotacja z PFRON na finansowanie wyposażenia stanowiłaby przychód zwolniony podatkowo [Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych…, art. 21,
ust. 1, pkt. 27]. Natomiast zarówno dla osoby prawnej jak i fizycznej, wydatek
na zakup wyposażenia finansowanego z dotacji PFRON należy uznać za koszt
uzyskania przychodu. Bowiem w świetle art. 23. ustawy o podatku dochodowym
od osób fizycznych oraz 16. ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych,
stanowiących o wydatkach nie zaliczanych do kosztu uzyskania przychodu, nie
wymienia się dotacji uzyskanych z PFRON na zakup bądź wytworzenie składnika majątku innego niż środek trwały czy wartość niematerialna i prawna.
Reasumując, dla firmy zaliczenie zakupionego laptopa do wyposażenia
oznacza wykazanie otrzymanej dotacji w przychodach oraz poniesionego wydatku w kosztach uzyskania przychodu.
PODSUMOWANIE
Jednym z najważniejszych obszarów finansowych przedsiębiorstwa są koszty. Jest to szeroki dział obejmujący między innymi zagadnienie amortyzacji.
Należy zaznaczyć, że wyróżnia się jej dwa rodzaje: podatkową oraz bilansową.
Wyodrębnienie takiego podziału wynika przede wszystkim z odmiennych celów,
jakimi kierują się ustawodawcy ustaw podatkowych oraz rachunkowych. Dla
podatnika oznacza to konieczność wyboru pomiędzy prowadzeniem podwójnej
ewidencji a dostosowaniem amortyzacji bilansowej do przepisów podatkowych.
Z praktyki wynika, że wiele przedsiębiorstw, chcąc ułatwić sobie pracę, wybiera
drugą ścieżkę. Zaprezentowane w czwartej części artykułu przykłady odzwierciedlają konsekwencje takich decyzji.
Firma, na bazie której Autorka dokonała analizy, stosuje się jedynie do regulacji podatkowych. Jak to zostało przedstawione w trzech pierwszych częściach artykułu, są one bardzo restrykcyjne, narzucają z góry jakie stawki amortyzacyjne należy użyć w danym przypadku. Dopiero przepisy rachunkowe przy
określaniu stawki biorą pod uwagę okres ekonomicznej użyteczności, pozostawiając większą swobodę i lepiej oddając rzeczywistość.
Na przytoczonych w czwartej części środkach trwałych widać najlepiej jak
duże mogą to być różnice – dla samochodu ciężarowego Volgswagen Crafter
oraz MAN TGL.8.180 stawka podatkowa wynosi 20% i w stosunku do bilansowej jest odpowiednio wyższa o 17,65% oraz niższa o 35%. Tak duże rozbieżności wynikają przede wszystkim z różnego stopnia eksploatacji środków wpływa50
ISSN 2353-5601
jącego na okres ekonomicznej użyteczności. Dodatkowo, zdaniem Autorki, wybór metody liniowej zastosowanej przez firmę, nie jest najbardziej optymalny,
gdyż ciężko w przypadku samochodu stwierdzić, że zużywa się on corocznie
w równym stopniu. Zmieniając te dane Autorka zauważa, że różnice w amortyzacji podatkowej i bilansowej sięgają od kilku do kilkunastu tysięcy rocznie.
Zatem obciążając wynik finansowy kosztami, których wysokość obliczana jest
na potrzeby podatku dochodowego, nie zaś rachunkowe, jednostka zaciemnia
obraz sytuacji finansowej. Ponadto praktyka taka powoduje, że cel amortyzacji
bilansowej nie jest do końca spełniony, bowiem nie przedstawia ona rzeczywistości takiej jaką jest.
Z powyższych wniosków wynika słuszność wyodrębniania amortyzacji podatkowej oraz bilansowej. Należy jednak liczyć się z koniecznością prezentowania dodatkowych zapisów księgowych obrazujących różnice w wysokościach
amortyzacji oraz tworzenia rezerw bądź aktywów z tytułu odroczonego podatku
dochodowego.
Ostatni przykład, tj. laptop finansowany z dotacji PFRON, obrazuje jak duże znaczenie na wykazywany przychód oraz koszt podatkowy ma zakwalifikowanie składnika majątku o wartości poniżej 3 500 zł. Ustawodawca daje prawo
wyboru czy uznać go jako wyposażenie czy jako środek trwały. Z każdą decyzją
wiążą się inne skutki podatkowe, bowiem dla środka trwałego przychód oraz
koszt uzyskania przychodu są zwolnione, podczas gdy dla wyposażenia osoba
prawna jest zobowiązana wykazać zarówno przychód jak i koszt. Autorka nie
stwierdza, która droga jest lepsza, aczkolwiek uczula na zawiłość przepisów
w świetle decyzji, które na pierwszy rzut oka wydają się nie mieć tak dużego
znaczenia.
BIBLIOGRAFIA
Amortyzacja, [w:] http://www.governica.com/Amortyzacja, artykuł encyklopedyczny – brak autora, dostęp: 20.07.2015.
Diakonow A., Kałwa A., Tarka M., 2007, Amortyzacja środków trwałych aspekt podatkowy
i bilansowy, Difin, Warszawa.
Garbacik H., 2014, Amortyzacja środków trwałych 2014, Forum Doradców Podatkowych S.C.,
Kraków.
Gmytrasiewicz M., Karmańska A., 2006, Rachunkowość Finansowa wydanie II zaktualizowane
i rozszerzone, Difin, Warszawa.
Hopek K., Amortyzacja bilansowa oraz podatkowa, http://www.analizafinansowa.org/analizafinansowa/analiza-pojecia-podstawowe/237-amortyzacja-bilansowa-oraz-podatkowa.html.
Karkula Z., 1999, Amortyzacja podatkowa i bilansowa, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa.
Karmańska A., Walińska E., 2006, Środki trwałe w prawie bilansowym i podatkowym. Komentarz,
Wydawnictwo AD., Warszawa.
Nasiłowska A., Jakie są różnice między amortyzacją bilansową i podatkową,
http://ksiegowosc.infor.pl/podatki/cit/cit/najczestsze-problemy/254538,Jakie-sa-roznicepomiedzy-amortyzacja-bilansowa-i-podatkowa.html.
51
ISSN 2353-5601
Nawrot R. A., 2009, Amortyzacja podatkowa i bilansowa, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
Pacyna M., 2007, Amortyzacja podatkowa środków trwałych oraz wartości niematerialnych
i prawnych, Polska Akademia Rachunkowości, Warszawa.
Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 r., DzU, nr 80, poz. 350.
Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych z dnia 15 lutego 1992 r., DzU, nr 21, poz. 86.
Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r., DzU, nr 121, poz. 591.
Winiarska K., Skutki różnic pomiędzy amortyzacją bilansową i podatkową,
http://ksiegowosc.infor.pl/rachunkowosc/rachunkowosc-budzetowa/69900,3,Skutki-roznicpomiedzy-amortyzacja-bilansowa-i-podatkowa.html.
Wojciechowska H., 1999, Amortyzacja podatkowa, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
Wojtasik P., 2007, Amortyzacja podatkowa środków trwałych, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia
Kadr, Gdańsk.
THE IMPACT OF TAX DEPRECIATION AND BALANCE DEPRECIATION OF FIXED
ASSETS ON THE FINANCIAL RESULT ON THE BASIS OF XYZ
The article consists of two parts – the first one is theoretical and presents differences between
balance depreciation and tax depreciation, whereas the second part is empirical and examines
the impact of both balance and tax depreciation on the financial result. The article is based
on the data obtained from XYZ, an art transport company. The company depreciates fixed assets
using only tax rules.
Key words: tax depreciation, balance depreciation, financial result.
52
Julia Sikora, Ubezpieczenia dzieł sztuki – wybrane aspekty
•
F I NA NS E
I
P R AW O
F I N A NS O W E
•
ISSN 2353-5601
UBEZPIECZENIA DZIEŁ SZTUKI
– WYBRANE ASPEKTY
Julia Sikora*
Streszczenie:
Opracowanie ma na celu przedstawienie wybranych aspektów ubezpieczeń dzieł sztuki. Autorka w niniejszym artykule przedstawi problem dostępnych na rynku ofert dedykowanych ubezpieczeniu dzieł sztuki oraz zaprezentuje zakres oraz warunki zawieranych umów. Opracowanie
będzie składało się z czterech części. Jako pierwszy zostanie ukazany problem ubezpieczeń ruchomych dóbr kultury (muzealiów) podczas wystaw krajowych i zagranicznych. Szczegółowej
analizie poddana zostanie oferta Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji AXA S.A. dotycząca
warunków ubezpieczenia wystaw dzieł sztuki. Ponadto w kontekście zawieranych umów, Autorka
zwróci uwagę na kłopotliwą, ale często stosowaną w praktyce klauzulę mienia odzyskanego.
W ostatniej części artykułu, zostaną zaprezentowane przykłady szkód, które miały miejsce
w ostatnich latach.
Słowa kluczowe: dzieła sztuki, muzealia, dobra kultury.
JEL Class: G220.
WPROWADZENIE
Ubezpieczenie dzieł sztuki w Polsce nie jest rzeczą powszechną. Na pytanie, dlaczego tak się dzieje, trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Być może wynika to z niewielkiej konkurencji na rynku ubezpieczeń. Mało jest bowiem
ubezpieczycieli, którzy są w stanie „udźwignąć ryzyko” i zapewnić ubezpieczonemu należytą ochronę.
*
Mgr, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Uniwersytet Łódzki.
53
ISSN 2353-5601
Nieliczne towarzystwa ubezpieczeniowe posiadają w swej ofercie dedykowane warunki ubezpieczeń dzieł sztuki. Zasadą jest, że u większości ubezpieczycieli, dzieła sztuki są wyłączone z ogólnych warunków ubezpieczeń. Sytuacji
na rynku nie polepsza fakt, że zakłady ubezpieczeń nie dysponują specjalistami
w dziedzinie wyceny dzieł sztuki, którzy mogliby rzetelnie oszacować wysokość
potencjalnych szkód.
Problematyczna jest również ocena autentyczności dzieł sztuki. Co w sytuacji, jeśli dzieło okaże się falsyfikatem? Tu rodzi się problem, bowiem ubezpieczyciele nie mają dostępu do większości rejestrów dzieł sztuki, które zawierają
szersze informacje o obiektach muzealnych.
Stosowane przez firmy ubezpieczeniowe wysokie składki, konieczne udziały
własne oraz liczne, często niemożliwe do spełnienia zabezpieczenia techniczne,
sprawiają, że instytucji kulturalnych zwyczajnie nie stać na wykupienie polisy.
Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie wybranych aspektów
ubezpieczeń dzieł sztuki. Autorka będzie weryfikowała hipotezę, że dostępne na
rynku produkty nie spełniają w pełni potrzeb muzealników oraz innych podmiotów, w posiadaniu których dzieła się znajdują. Powyższa hipoteza, zostanie dowiedziona poprzez zaprezentowanie zakresu i warunków dostępnych na rynku
ofert ubezpieczenia dzieł sztuki. Przedstawiony zostanie również problem zawieranych umów ubezpieczenia podczas wypożyczenia muzealiów na wystawy
krajowe i zagraniczne. Na końcu opracowania podane zostaną przykłady zagrożeń, z jakimi mogą się spotkać polscy muzealnicy.
1. PROBLEM UBEZPIECZEŃ RUCHOMYCH DÓBR KULTURY (MUZEALIÓW)
Przedmiotem rozważeń niniejszego rozdziału będą „muzealia” jako przedmiot ubezpieczenia – ubezpieczeń komercyjnych. W rozumieniu Ustawy z dnia
21.11.1996 r. o muzeach [(art. 21 ust. 1 i ust. 1a UM], muzealia definiowane są
w następujący sposób: ,,1. Muzealiami są rzeczy ruchome i nieruchomości stanowiące własność muzeum i wpisane do inwentarza muzealiów. Muzealia stanowią dobro narodowe. 1a. W przypadku muzeum nieposiadającego osobowości
prawnej, muzealiami są rzeczy ruchome i nieruchomości stanowiące własność
podmiotu, który utworzył muzeum, oraz wpisane do inwentarza muzealiów”.
Należy zaznaczyć, że ubezpieczanie muzealiów w Polsce nie ma charakteru
obowiązkowego. Zgodnie z nowelizacją Rozporządzenia Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego z dnia 15.05.2008 r. w sprawie warunków, sposobu
i trybu przenoszenia muzealiów [DzU 2008 r., nr 91, poz. 569], został zniesiony
obowiązek ich ubezpieczenia [Gredka 2012: 123]. Decyzję dotyczącą ubezpieczenia eksponatów muzealnych podejmuje każdorazowo dyrekcja muzeum.
O ile odstąpienie od wykupienia ochrony ubezpieczeniowej jest możliwe
w przypadku ekspozycji stałych, o tyle ubezpieczenie muzealiów wypożycza54
ISSN 2353-5601
nych na wystawy międzynarodowe nie potwierdzają tej reguły. Pomimo uregulowań prawnych, znoszących obowiązek ubezpieczenia muzealiów, wypożyczeniom zagranicznym towarzyszy obowiązek ich ubezpieczenia. Jest to powszechnie stosowana praktyka zarówno w przypadku polskich, jak i zagranicznych
umów wypożyczenia muzealiów. Powyższa zasada nie ma zastosowania w
przypadku wypożyczeń krajowych. Doświadczenie pokazuje, że krajowe muzea
bardziej koncentrują się na kwestii technicznego zabezpieczenia dóbr kultury,
niż na ochronie ubezpieczeniowej. Jest to podyktowane bardzo wysokim kosztom wykupienia ochrony ubezpieczeniowej, niewspółmiernym do pozostałych
kosztów związanych z organizacją wystaw czasowych.
W celu optymalnego zabezpieczenia eksponatów, muzea dokonują między
sobą wymiany posiadanych dóbr kultury o zbliżonej wartości materialnej. W ten
sposób każda ze stron zobowiązana jest należycie zabezpieczyć przedmiot wypożyczenia, chroniąc go tym samym przed uszkodzeniem, zniszczeniem lub
utratą. Należy nadmienić, że brak wykupionej polisy ubezpieczeniowej nie jest
regułą. Niektóre muzea państwowe, rzadziej samorządowe, pomimo braku odpowiednich środków, decydują się na wykupienie ochrony ubezpieczeniowej,
korzystając np. z pomocy sponsorów. Wówczas zakres ochrony ubezpieczeniowej jest indywidualnie negocjowany. Wynika to z braku dostępnych na polskim
rynku ogólnych warunków ubezpieczenia dedykowanych ubezpieczeniu muzealiów. Wyjątek stanowi oferta zakładu ubezpieczeń AXA TUiR S.A., która zostanie zaprezentowana w kolejnym rozdziale.
Wracając do zagranicznych, niejako obligatoryjnych (pomimo braku legislacji prawnych), umów ubezpieczenia muzealiów podczas wystaw czasowych,
należy zwrócić szczególną uwagę na formę umowy ubezpieczenia. Obowiązek
ubezpieczenia oraz pokrycia wszelkich kosztów z tym związanych spoczywa na
„muzeum biorącym”. Muzeum biorące jest tym samym ubezpieczającym. Ubezpieczonym jest natomiast muzeum wypożyczające, na rzecz którego zawierana
jest umowa ubezpieczenia. Rola ubezpieczającego polega zatem na ubezpieczeniu jego interesu majątkowego. Podstawowym przepisem regulującym możliwość zawarcia umowy ubezpieczenia interesu majątkowego jest zapis art. 821
kodeksu cywilnego, którego treść jest następująca: Art. 821. Przedmiotem ubezpieczenia majątkowego może być każdy interes majątkowy, który nie jest
sprzeczny z prawem i daje się ocenić w pieniądzu. Konsekwencją takiego stanu
prawnego jest to, że muzeum wypożyczające, ubezpiecza nie swój, lecz cudzy
interes majątkowy, ale działa przy tym we własnym imieniu [Gredka 2013a: 32].
Niezaprzeczalnym plusem tej sytuacji jest to, że zgodnie z art. 808 § 2 Ustawy
z dnia 23.04.1964 r. Kodeks cywilny [DzU, nr 16, poz. 93, z późn. zm. dalej
jako: KC] obowiązek zapłaty składki spoczywa na ubezpieczonym tj. muzeum
biorącym.
Problemem wielu zawieranych umów ubezpieczenia jest niekorzystny zakres ochrony ubezpieczeniowej. O ile krajowe muzea wypożyczające mają pra55
ISSN 2353-5601
wo do zabezpieczenia swych dóbr poprzez wynegocjowanie jak najkorzystniejszych warunków ubezpieczenia, o tyle niewiele podmiotów z tego prawa korzysta. Zgodnie z zapisami umów dotyczących wypożyczenia muzealiów na wystawy czasowe, strona wypożyczająca ma prawo nie tylko do wyboru ubezpieczyciela, ale również do wyboru optymalnego zakresu ubezpieczenia. Sam fakt
posiadania polisy często bywa niewystarczający aby właściwie zabezpieczyć
interes materialny i niematerialny muzeów.
W przypadku zawarcia umowy ubezpieczenia z zagranicznym towarzystwem ubezpieczeń, specjalizującym się w ubezpieczeniach muzealiów wypożyczanych na wystawy czasowe, często mamy do czynienia z tak zwaną umową
adhezyjną. Cechą charakterystyczną tego typu umów jest brak możliwości ich
modyfikacji lub modyfikacja jest możliwa w niewielkim zakresie. Jeżeli jednak
ubezpieczyciel wyrazi możliwość podjęcia negocjacji, wówczas umowa jest
modyfikowana w zakresie ustalonym przez ubezpieczającego. Ponieważ umowy
takie są masowo zawierane pomiędzy zakładem ubezpieczeń a ubezpieczającymi, w większości przypadków sprowadza się do przedstawienia klientowi ogólnych warunków ubezpieczenia, które ubezpieczający może zaakceptować, bądź
zrezygnować z podpisania takiej umowy. Minusem takiego rozwiązania, poza
brakiem możliwości negocjacji szczególnych warunków ubezpieczenia jest również typowy charakter umów, polegający między innymi na ogólnych włączeniach odpowiedzialności, standardowych dla ubezpieczeń masowych [Gredka
2013a: 33]. Należy zauważyć, że na opisywane w niniejszym rozdziale muzealia
składają się różnego rodzaju zbiory ruchome, takie jak rzeźby, przedmioty użytkowe, zbiory przedmiotów rzemiosła artystycznego, obrazy, każde wykonane
z innego rodzaju materiału, inaczej zabezpieczone. Trudno zatem opracować
ogólne warunki ubezpieczenia, które w pełni pozwoliłyby zabezpieczyć interes
majątkowy i niemajątkowy muzealników.
W przypadku polskich zakładów ubezpieczeń sytuacja bardziej się komplikuje. Z uwagi na brak dedykowanego produktu, umowy zawierane są na bazie
tak zwanego zamkniętego katalogu ryzyk. Niewystarczający wydaje się bowiem
zakres, obejmujący podstawowe ryzyka takie jak pożar, uderzenie pioruna, eksplozja, huragan, sztorm, powódź, deszcz nawalny, spadnięcie przedmiotu na
środek transportu, trzęsienie ziemi, obsunięcia się ziemi lub tąpnięcia, zaginięcie
lub kradzież. Wprawdzie w polskich realiach umowy podlegają negocjacjom,
niemniej bazują na standardowych wzorach umów ubezpieczenia mienia od
ognia i innych zdarzeń losowych, rzadziej na bazie otwartego katalogu ryzyk, na
tak zwanych umowach all risk’owych. Poza rozszerzeniem przedmiotu ubezpieczenia o muzealia, zakres ochrony ubezpieczeniowej pozostaje często bez zmian.
Zainteresowanie krajowych zakładów ubezpieczeń rynkiem sztuki jest znikome, co ma swoje odzwierciedlenie w bardzo wąskiej ofercie dostępnej na
polskim rynku ubezpieczeń. Nadmienić należy, że zdecydowana większość
ubezpieczycieli w ogólnych warunkach ubezpieczenia wyłącza z ochrony ubez56
ISSN 2353-5601
pieczeniowej dzieła sztuki. Wśród takich towarzystw są między innymi Aviva,
Compensa, PZU, STU Ergo Hestia czy HDI Gerling [Perczak, data dostępu:
04.06.2015].
Dlaczego tak się dzieje? Być może dlatego, że zainteresowanie polskiego
społeczeństwa jest w dalszym ciągu za małe, aby rynek inwestował w rozwijanie
tej gałęzi ubezpieczeń. Być może problemu należy upatrywać w specyfice ubezpieczeń dzieł sztuki i ich wartości, która spędza sen z powiek ubezpieczycieli,
bowiem wartość taką niełatwo oszacować i podlega ona częstym zmianom na
rynku. Oprócz konieczności opracowania i dostosowania ogólnych warunków
ubezpieczenia do specyfiki przedmiotu ubezpieczenia, w przypadku wystąpienia
zdarzenia, ubezpieczyciele mają nie lada problem z oszacowaniem wartości
powstałej szkody. Innym powodem braku zainteresowania ubezpieczycieli objęciem ochroną dzieł sztuki może być ich autentyczność. Towarzystwa ubezpieczeniowe nie dysponują ani specjalistami w tej dziedzinie, ani też nie mają
wglądu do większości rejestrów dzieł sztuki. Niemałym problemem są też kwestie finansowe, zbyt wysokie składki, ogromne udziały własne i kosztowne konieczne zabezpieczenia techniczne [Pajączkowska, data dostępu: 04.06.2015].
Poza już wskazanymi towarzystwami ubezpieczeniowymi, które w sposób
wyraźny wyłączają z przedmiotu ubezpieczenia dzieła sztuki, wymienić należy
także i te, które dopuszczają ich ubezpieczenie. Towarzystwa takie jak InterRisk
i PZU umożliwiają ubezpieczenie dzieł sztuki na warunkach szczególnych.
TUiR Allianz i TUiR Warta natomiast przewidują ubezpieczenie dzieł sztuki
w ramach ogólnych warunkach ubezpieczenia mienia, jednak wymaga to dodatkowych negocjacji. Wymienione firmy ubezpieczeniowe niechętnie przyjmują
do ubezpieczenia zbiory o znacznej wartości. W przypadku PZU istnieje możliwość ubezpieczenia dział sztuki o nieznacznej wartości jednostkowej, pod warunkiem ubezpieczenia mienia instytucji, w posiadaniu której ruchome dobra
kultury się znajdują. Wówczas ubezpieczyciel wprowadza do umowy ubezpieczenia szczególne warunki regulując sposób naprawy szkody [Perczak, data
dostępu: 04.06.2015].
Często zdarza się, że ogólne warunki ubezpieczenia nie definiują wprost
„dzieła sztuki”, a zatem teoretycznie do ochrony ubezpieczenia mogą być przyjęte dzieła sztuki tj. instalacje, rzeźby oraz obiekty artystyczne zlokalizowane
pod gołym niebem. W praktyce trudność ubezpieczenia tego typu obiektów polega na ustaleniu wartości ubezpieczenia takich dzieł. Z tego też powodu, ubezpieczyciele wymagają załączenia wykazu mienia, które ma zostać objęte ochroną ubezpieczenia.
Opisana wyżej praktyka pokazuje, że ubezpieczenie dzieł sztuki traktowane
jest w polskich realiach jako „zło konieczne”. Czy jednak na pewno przez
wszystkich ubezpieczycieli?
57
ISSN 2353-5601
2. PRZEDSTAWIENIE OGÓLNYCH WARUNKÓW UBEZPIECZENIA WYSTAW
DZIEŁ SZTUKI TOWARZYSTWA UBEZPIECZEŃ I REASEKURACJI AXA S.A.
Jedną z ciekawszych ofert na rynku dla ubezpieczenia dział sztuki oferuje
AXA TUiR S.A. Zakres ochrony ubezpieczenia oparty jest na bazie szczególnych warunków ubezpieczenia. Ubezpieczyciel proponuje stosunkowo szeroki
zakres ochrony, bowiem ochroną ubezpieczeniową objęte zostaje między innymi
fizyczne uszkodzenie, strata lub zniszczenie dzieł sztuki i/lub obiektów kolekcjonerskich na skutek zdarzenia o charakterze nagłym i niespodziewanym, niezależnym od woli ubezpieczonych podmiotów, powstałe w okresie ubezpieczenia, w miejscu ubezpieczenia oraz podczas ubezpieczonych transportów [Warunki ubezpieczenia wystaw…, 2010: 2]. Oznacza to, że ubezpieczyciel wypłaci
odszkodowanie za szkody, polegające na kradzieży, kradzieży z włamaniem
i rabunku oraz kradzieży zwykłej do pełnej wysokości sumy ubezpieczenia utraconych dzieł sztuki. Wyłączeniu podlega jedynie kradzież i sprzeniewierzenia,
których dopuszczą się siły pomocnicze zatrudnione na okres trwania wystawy
podczas imprez sprzedażowych, targów, aukcji etc.
Dużą zaletą omawianych ogólnych warunków ubezpieczenia jest ich szeroki
zakres ochrony oraz stosunkowo niewielka liczba włączeń odpowiedzialności
ubezpieczyciela. Niemniej jednak należy zwrócić szczególną uwagę na wyłączenie szkód powstałych w wyniku świadomego i intencjonalnego oddziaływania na ubezpieczone rzeczy, takiego jak obróbka, czyszczenie, naprawa, restauracja i wykonywanie reprodukcji oraz oprawa i wyjęcie z ram. Warto zatem
mieć te czynności na uwadze, decydując się na wszelkiego rodzaju działania
mające na celu poprawę stanu dzieł sztuki. Jako przykład szkody można podać
sytuację, kiedy podczas wystawy czasowej dany eksponat powinien być poddany konserwacji, celem jego należytego zabezpieczenia. Przytoczone wyżej wyłączenie oznacza, że szkody będące następstwem tejże konserwacji, nie będą
objęte ochroną ubezpieczenia.
Na uwagę zasługuje również fakt kumulacji ryzyka w ofercie proponowanej
przez ubezpieczyciela. Nie często zdarza się łączenie różnych rodzajów produktów, mianowicie połączenia ubezpieczenia mienia (czyli przyjętych do ubezpieczenia dzieł sztuki) i ubezpieczenia cargo (ubezpieczenia rzeczy w transporcie).
Warunki ubezpieczenia AXA regulują tę kwestię. Bowiem ochroną ubezpieczenia objęty jest transport ubezpieczonych przedmiotów (po wcześniejszym zgłoszeniu tego faktu ubezpieczycielowi), o ile ubezpieczający będzie stosował się
do wymogów postanowień dotyczących zabezpieczeń. Ochrona ubezpieczeniowa istnieje bez przerwy, także w przypadku zmiany środka transportu podczas
przewozu [Warunki ubezpieczenia wystaw…, 2010: 2]. Zgłoszone do ubezpieczenia działa sztuki są objęte ochroną podczas transportu, pod warunkiem spełnienia kilku podstawowych wymogów, m.in. wymogu dotyczącego sposobu
opakowania dzieł, pojazdu, którym są przewożone, oraz w przypadku przewo58
ISSN 2353-5601
zów organizowanych przez zewnętrznych przewoźników. Transport musi być
powierzony spedytorom lub przewoźnikom wyspecjalizowanym lub wykwalifikowanym w przewozie dzieł sztuki. Ubezpieczyciel dopuszcza również ubezpieczenie dzieł sztuki podczas transportu lotniczego [Perczak, data dostępu:
04.06.2015].
Warto dodać, że umowa ubezpieczenia w AXA jest oparta na koncepcji nail
to nail (od gwoździa do gwoździa), lub inaczej wall to wall (od ściany do ściany), co oznacza, że uwzględnia wszystkie etapy prac związanych z organizacją
ekspozycji dzieł sztuki. Począwszy od zdjęcia dzieła z przysłowiowego „gwoździa”, poprzez pakowanie w miejscu nadania, transport, przechowywanie przed
wystawą, sam okres ekspozycji, przechowywanie i pakowanie po zakończeniu
wystawy, aż po transport powrotny do miejsca pochodzenia dzieła. Powyższa
koncepcja wyznacza jasno, początek i koniec ochrony ubezpieczenia. Rozszerzenie to nie jest powszechnie stosowaną praktyką. Zdarza się, że ubezpieczający i zakład ubezpieczeń niejednokrotnie umawiają się na skrócenie okresu ubezpieczenia. Skrócenie okresu ubezpieczenia jest korzystne zarówno dla ubezpieczającego, jak i dla ubezpieczyciela. Dla ubezpieczającego (muzeum biorącego
zabytki) wiąże się to z możliwością opłacenia niższej składki ubezpieczeniowej,
natomiast zakład ubezpieczeń krócej ,,pozostaje w ryzyku” [Gredka 2013a: 34].
Poszkodowanym w tej sytuacji pozostaje ubezpieczony, czyli muzeum wypożyczające swoje eksponaty. Często zdarza się, że muzeum wypożyczające nie zachowuje należytej czujności w odniesieniu do zapisów umowy ubezpieczenia.
Podyktowane jest to tym, że umowa zawierana jest na cudzy rachunek, a zatem
na rachunek muzeum wypożyczającego, które nie ponosi z tego tytułu żadnych
dodatkowych kosztów. Ponadto ubezpieczony jest uprawniony do żądania należnego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela i bezpośrednio na jego
rzecz świadczona jest ochrona ubezpieczenia [DzU 1964 r., nr 16, poz. 93].
AXA TUiR S.A. ochroną ubezpieczenia obejmuje dzieła sztuki rozumiane
jako przedmioty, których wartość określana jest głównie poprzez ich formę
artystyczną lub właściwą rękodziełu artystycznemu albo poprzez sposób wytworzenia, jak np.: obrazy olejne, akwarele, rysunki i grafiki, plastyki i rzeźby,
antyki, obiekty designerskie, dywany, gobeliny, przedmioty użytkowe stołowe
ze srebra, obiekty kolekcjonerskie. Poza dziełami sztuki, ochroną ubezpieczenia objęte są również wspomniane wyżej obiekty kolekcjonerskie, których
ubezpieczyciel wprawdzie nie definiuje, ale które mieszczą się w definicji
dzieła sztuki. Wymienione wyżej obiekty będące przedmiotem ubezpieczenia
mogą zostać ubezpieczone w sytuacji, gdy są własnością ubezpieczającego lub
innej osoby trzeciej, na rzecz której umowa jest zawierana [Warunki ubezpieczenia wystaw…, 2010: 2].
Nadmienić należy, że w odniesieniu do pewnych grup obiektów, szczególnie wrażliwych lub zagrożonych, z uwagi na ich właściwości, ochrona ubezpieczeniowa może zostać udzielona po uzgodnieniu przez strony (ubezpieczającego
i ubezpieczyciela) szczególnych warunków ochrony. Jeżeli jednak tak się nie
59
ISSN 2353-5601
stanie, ochroną ubezpieczenia nie zostaną objęte następujące grupy obiektów:
rzeźby zewnętrzne i inne obiekty instalowane pod gołym niebem, artystyczne
elementy budynków, instalacje multimedialne (instalacje dźwiękowe, świetlne,
komputerowe, wideo), holografie i obiekty kinetyczne, złoto, wyroby ze srebra,
biżuteria, klejnoty, kamienie szlachetne, perły, zegarki kieszonkowe, zegarki na
rękę, metale szlachetne, monety i inne wyroby zdobnicze, znaczki pocztowe,
historyczne papiery wartościowe, obiekty bibliofilskie wszelkiego rodzaju, zwierzęta i rośliny, ich części i organiczne tkanki komórkowe, techniczne akcesoria
ekspozycyjne, takie jak ramy i oszklenie ochronne, zawieszenia, podesty, witryny, reflektory etc. [Warunki ubezpieczenia wystaw…, 2010: 2]. Trudność ubezpieczenia wyżej wymienionych przedmiotów polega zapewne na ich właściwej
wycenie i oszacowaniu potencjalnych szkód. W ten sposób powstaje coraz większa nisza, polegająca na braku realnej ochrony nowoczesnych dzieł sztuki.
Tradycyjne umowy ubezpieczenia w sposób wątpliwy określą wartość przyjętego do ubezpieczenia dzieła sztuki. W większości umów, dzieła sztuki, ubezpieczane są w ramach standardowych produktów ubezpieczenia mienia. Niestety, trudno zastosować dla nich te same zasady, które stosuje się do określania
wartości standardowego wyposażenia [AXA, data dostępu: 04.06.2015]. AXA
wychodzi naprzeciw oczekiwaniu Klientów, określając w sposób profesjonalny
wartość obiektów przyjętych do ubezpieczenia.
Wartość ubezpieczenia zależy od różnych czynników, m.in. od instytucji
zgłaszającej mienie. W przypadku muzeów, hal wystawowych lub stowarzyszeń
promujących sztukę, ubezpieczyciel zaakceptuje zgłoszoną przez ubezpieczającego wartość ubezpieczenia własnych muzealiów, w tym eksponatów wypożyczonych długoterminowo oraz eksponatów wypożyczonych krótkoterminowo od
prywatnych kolekcjonerów. Inaczej się rzecz ma w przypadku eksponatów wypożyczonych na wystawy krótkoterminowe, wówczas przyjmowana jest wartość
zadeklarowana przez ubezpieczającego, z tą różnicą, że w przypadku szkody,
wartość tą należy udokumentować.
Jeszcze inaczej sytuacja wygląda, jeżeli ubezpieczający zajmuje się obrotem
dziełami sztuki, dotyczy to gównie galerii, firm typu Art Leasing i Art Consulting oraz prywatnych handlarzy dziełami sztuki. Wówczas wartość ubezpieczeniową ustala się jako cenę nabycia dzieła ze wszystkimi kosztami dodatkowymi.
Dodatkowo w przypadku powstania szkody, ubezpieczyciel powiększy tę wartość o narzut, czyli różnicę powstałą miedzy ceną a kosztem wytworzenia, wynikający z dodatkowych obciążeń kosztowych, w wysokości maksymalnie 30%.
Gdy ubezpieczającym jest dom aukcyjny pod uwagę brana jest żądana przez
wstawiającego cena rezerwowa. Równie jasno AXA precyzuje wartość ubezpieczenia towarów oddanych w komis, ubezpieczyciel przyjmuje w takim przypadku cenę komitenta (Zleceniodawcy) wynikającą z umowy komisu [Warunki
ubezpieczenia wystaw…, 2010: 3–4].
60
ISSN 2353-5601
Towarzystwo ubezpieczeniowe zwraca uwagę na zdarzające się na rynku
fałszerstwa dzieł sztuki, stosuje bowiem w ogólnych warunkach ubezpieczenia
zapis, w którym jasno określa, co następuje w sytuacji, jeżeli okaże się, że ubezpieczone dzieło sztuki jest sfałszowane. Za wartość ubezpieczeniową AXA
uznaje wówczas faktyczną wartość przedmiotu retroaktywnie od początku okresu ubezpieczenia. W takiej sytuacji ubezpieczyciel zwróci ubezpieczającemu
nadpłaconą przez niego składkę proporcjonalnie do zmiany wartości ubezpieczeniowej. Na dowód tego należy przytoczyć §18 warunków ubezpieczenia,
w których ubezpieczyciel opisuje co nastąpi w przypadku zaistnienia nadubezpieczenia: Jeśli suma ubezpieczenia jest wyższa niż wartość ubezpieczeniowa,
ubezpieczający i AXA mogą żądać, aby suma ubezpieczenia została niezwłocznie dopasowana do wartości ubezpieczeniowej, a składka stosownie obniżona.
Rynek sztuki przesiąknięty jest wszelkiego rodzaju falsyfikatami. Podrabiane
jest prawie wszystko, od obrazów, grafik, rysunków, przez rzeźby, wyroby rzemiosła artystycznego, a nawet starą broń. Na rynku można natrafić także na
sfałszowane certyfikaty oryginalności i ekspertyzy. Poza podrabianymi dziełami
dawnych mistrzów, podrabiane są także dzieła artystów żyjących i prace artystów anonimowych [Perczak, data dostępu: 04.06.2015].
W artykule: Zagrożenie zabytków i zbiorów muzealnych w roku 2011, Piotr
Ogrodzki podaje przykład przestępstwa polegającego na wprowadzeniu do obrotu
falsyfikatów dzieł sztuki. Opisuje w nim, że funkcjonariusze krakowskiej policji
zatrzymali w kwietniu 2011 r. dwie kobiety zaangażowane w nielegalne wprowadzenie do obrotu podrobionych dzieł sztuki. Jak podaje, kobiety podrabiały nie
tylko same dzieła sztuki, ale również ekspertyzy mające świadczyć o ich autentyczności. Jak opisuje Ogrodzki, jedna z zatrzymanych sprawczyń zajmowała się
sprzedażą na portalu Allegro, a druga, malarka, wykonywała falsyfikaty. Z dokumentów wynika, że mogło zostać sprzedanych co najmniej 350 falsyfikatów. Policja ujawniła, że w atelier malarki znajdowało się kolejne 200 grafik przygotowanych do sprzedaży [Ogrodzki 2012: 17].
Odniesienie od problemu fałszerstw, jest niezwykle istotne. Wiele towarzystw ubezpieczeniowych, włączając do umowy ubezpieczenia dzieła sztuki,
w ramach polis majątkowych, nie odnosi się do tego, jakże istotnego problemu.
Polisy te z uwagi na swą szczególną specyfikę są niejednokrotnie bardzo drogie.
Brak sprecyzowanego postępowania w sytuacji, gdy przyjęty do ubezpieczenia
przedmiot okaże się falsyfikatem, powoduje, że wynegocjowane wcześniej warunki cenowe nie ulegną zmianie [Pajączkowska, data dostępu: 04.06.2015].
Analizując zaprezentowane warunki ubezpieczenia, należałoby zwrócić
uwagę na jeszcze jeden niezwykle istotny aspekt, mianowicie kwestię wypłaty
odszkodowania. Ubezpieczyciel w przypadku zaistnienia szkody polegającej na
zniszczeniu lub zaginięciu przedmiotu ubezpieczenia, wypłaci należne odszkodowanie w kwocie odpowiadającej sumie ubezpieczenia zadeklarowanej w polisie. Jeżeli natomiast przedmiot ubezpieczenia w okresie trwania ochrony ulegnie
uszkodzeniu, AXA wypłaci odszkodowanie w wysokości zmniejszenia jego
61
ISSN 2353-5601
wartości lub kosztów restauracji, powiększonych o ewentualne zmniejszenie
wartości utrzymujące się po restauracji. Wypłacone w ten sposób odszkodowanie nie może być większe, niż wartość ubezpieczenia w chwili wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego. Należy nadmienić, że zmniejszenie wartości ubezpieczenia nie zostanie uwzględniane przy obliczaniu wysokości odszkodowania
następujących składników mienia tj. rzeźby, instalacje multimedialne czy
przedmioty ze srebra i złota, oraz inne wyraźnie wyłączone w ogólnych warunkach ubezpieczenia [Warunki ubezpieczenia wystaw…, 2010: 6–7].
Należy docenić, że produkt oferowany przez AXA TUiR S.A. obejmuje nie
tylko koszt renowacji, ale także zmniejszenie wartości utrzymującej się po restauracji, co jest rzeczą rzadką na rynku. Jak wiadomo nie zawsze renowacja
jest w stanie przywrócić wartość dzieła sprzed szkody [AXA, data dostępu:
04.06.2015].
Ubezpieczyciel w sposób precyzyjny podchodzi także do szkód w parach,
odpowiednikach, seriach i przedmiotach stanowiących części kompletów oraz
kompozycjach plastycznych z różnych materiałów. W przypadku zaistnienia
szkody, towarzystwo wypłaci koszty restauracji, albo ponownego nabycia porównywalnego przedmiotu. AXA poniesie również koszt odszkodowania w wysokości zmniejszenia wartości całości przedmiotu (pary, kompletu), jeśli nie jest
możliwe ponowne nabycie odpowiedniego przedmiotu. Kwota ta jednak nie
może przekraczać wartości ubezpieczenia wskazanej w polisie.
Do ostatniej grupy mienia, dla której jasno sprecyzowano formę wypłaty
odszkodowania, wliczają się kompozycje plastyczne tj. kolaże, instalacje multimedialne, wśród których znajdują się instalacje dźwiękowe, świetlne, komputerowe i wideo. Dla takich współczesnych dzieł, odszkodowanie polegające na
uszkodzeniu, podlega zwrotowi do wysokości poniesionych kosztów specjalistycznej restauracji. Jeśli pomimo przeprowadzonej naprawy, występuje zmniejszenie wartości, wynikające stąd, że podczas restauracji nie da się zastąpić lub
odrestaurować elementów artystycznych, odszkodowanie za zmniejszenie wartości jest zwracane do maksymalnie 10% sumy ubezpieczenia uszkodzonego
przedmiotu [Warunki ubezpieczenia wystaw…, 2010: 6–7].
3. KŁOPOTLIWA KLAUZULA
Sam fakt posiadania polisy nie oznacza należytej ochrony ubezpieczenia.
Przed podpisaniem umowy, należy w sposób bardzo dokładny zapoznać się z jej
warunkami. Praktyka pokazuje, że zarówno polskie zakłady ubezpieczeń jak
i zagraniczni ubezpieczyciele, niekiedy w sposób szczególny chcą zabezpieczyć
swój interes ponad interes klienta, a także ogółu społeczeństwa, w sytuacji przyjęcia do ubezpieczenia ruchomych dóbr kultury. Przykładem może być często
stosowana klauzula mienia odzyskanego. Przykładowe treści klauzul mienia
62
ISSN 2353-5601
odzyskanego podaje Gredka w rozdziale Klauzula mienia odzyskanego w umowie ubezpieczenia dóbr kultury w publikacji Rynek sztuki: Aspekty Prawne:
Przykład 1:
„Z chwilą wypłaty odszkodowania na rzecz ubezpieczonego, ubezpieczyciel
nabywa własność utraconego przedmiotu ubezpieczenia.
Ubezpieczony ma prawo do odkupienia od ubezpieczyciela mienia odzyskanego za kwotę wypłaconą ubezpieczonemu z tytułu straty powiększoną
o kwotę kosztów odzyskania. Uszkodzone mienie, za które ubezpieczony otrzymał odszkodowanie z tytułu całkowitej straty, może zostać odkupione za wartość rynkową uszkodzonego mienia. Ubezpieczyciel powiadomi ubezpieczonego
o jego prawie do odkupienia odzyskanego mienia, a ubezpieczony będzie miał
60 dni od daty powiadomienia do wyegzekwowania przedmiotowego prawa
odkupu.”
Przykład 2:
„Z chwilą wypłaty odszkodowania na rzecz ubezpieczonego, ubezpieczyciel
nabywa własność utraconego przedmiotu ubezpieczenia.
Jeżeli w ciągu dwóch lat od wypłaty odszkodowania przedmiot ubezpieczenia zostanie odzyskany, ubezpieczony może go odkupić za cenę odpowiadającą
wartości rynkowej odzyskanego obiektu z chwili odzyskania, ustaloną przez
rzeczoznawcę, lub za kwotę odzyskanego odszkodowania powiększoną o koszty
likwidacji szkody i koszty odzyskania przedmiotu ubezpieczenia w zależności
od tego która z tych wartości będzie niższa”. [Gredka 2011: 261]
Jak podaje autorka powyższe przykłady zostały zaczerpnięte z zawartych
w praktyce umów ubezpieczenia dóbr kultury. Ujawnienie zakładów ubezpieczeń, które stosują powyższe klauzule w przytoczonym brzmieniu jest niemożliwe, z uwagi na zobowiązanie autorki, zgodnie z którym udostępnione umowy
miały posłużyć jedynie do analizy prawnej zawartych w nich postanowień.
Po zapoznaniu się z powyższymi przykładami stosowanych powszechnie
zapisów, można skonkludować, iż zakłady ubezpieczeń z chwilą wypłaty odszkodowania za utratę przedmiotu ubezpieczenia, otrzymują do niego pełne
prawo własności. O ile postanowienia dotyczące mienia odzyskanego nie mają
zastosowania w przypadku wystąpienia szkody całkowitej np. będącej wynikiem
pożaru, o tyle w przypadku utraty, nabiera dużej wagi. Należy dodać, że w sytuacji przejęcia prawa własności utraconych dzieł sztuki na ubezpieczyciela,
Ubezpieczonemu przysługuje prawo uprawniające do odkupienia od ubezpieczyciela przedmiotu ubezpieczenia za cenę rynkową, która oczywiście może się
wahać. Często podawanym w różnych opracowaniach przykładem odnalezienia
dzieła sztuki jest obraz Claude’a Moneta, Plaża w Pourville. Obraz odnaleziony
po 10 latach od jego kradzieży, został zwrócony do Muzeum Narodowego
w Poznaniu. Obraz nie został ubezpieczony, przez co nie mógł trafić w ręce
zakładu ubezpieczeń. Gdyby jednak tak się stało? To pytanie szczęśliwie można
pozostawić bez odpowiedzi. Jak podaje Gredka, z analizy zawartych umów
63
ISSN 2353-5601
ubezpieczenia wynika, że powyższą klauzulę odnaleźć można nawet w tych
umowach ubezpieczenia, które negocjowane były indywidualnie przez brokera
ubezpieczeniowego [Gredka 2013a: 33].
Ważną kwestią jest też czas w jakim ubezpieczający może ubiegać się o odkupienie odzyskanych obiektów. Zazwyczaj jest to 60 dni liczonych od dnia
otrzymania przez ubezpieczonego stosownego powiadomienia od ubezpieczyciela. Po upływie tego terminu możliwość taka wygasa.
W przypadku omawianych wcześniej warunków ubezpieczenia wystaw
dzieł sztuki, zgodnie z §15, czas ten ograniczony jest do dwóch tygodni począwszy od daty otrzymania pisemnego wezwania od AXA TUiR S.A. ubezpieczający może dokonać w tym czasie wyboru pomiędzy obowiązkiem zwrotu odszkodowania lub oddania przedmiotu do dyspozycji ubezpieczycielowi. Jeśli ubezpieczający nie dokona wyboru przed upływem tego terminu, prawo dokonania
wyboru przysługuje AXA [Warunki ubezpieczenia wystaw…, 2010: 7].
Rzeczą niezwykle istotną jest zatem prowadzenie skutecznych negocjacji
z ubezpieczycielami, tak aby zapewnić instytucjom kultury, a także prywatnym
kolekcjonerom należytą ochronę ubezpieczeniową. Często zawierane umowy na
rzecz muzeów udostępniających polskie ekspozycje, nie mogą uśpić czujności
polskich muzealników oraz wszystkich innych instytucji w posiadaniu których
znajdują się najcenniejsze zbiory polskiej kultury. Nie można dopuścić do sytuacji, w której ubezpieczyciel stanie się posiadaczem własności muzealiów utraconych (np. w wyniku kradzieży).
4. PRZYKŁADY ZAGROŻEŃ A POWSTAŁE SZKODY
Niemal w każdej dziedzinie życia, regułą jest, że o problemie mówi się głośno, w sytuacji wystąpienia określonego zdarzenia, które zaburza nasz codzienny porządek. Podobnie jest z problem ochrony polskich zabytków. Do takich
rozważań najczęściej dochodzi w sytuacji powstania szkody, będącej następstwem kradzieży, pożaru, powodzi lub innego nadzwyczajnego zdarzenia.
Jednym z nowych zagrożeń, które należałoby poruszyć, jest celowe niszczenie zabytków nieruchomych jeszcze nie wpisanych do rejestru, ale już znajdujących się w ewidencji zabytków lub będących w trakcie dokonywania stosownego wpisu [Ogrodzki 2012: 19]. Do takich zdarzeń dochodzi najczęściej
w dużych aglomeracjach miejskich. Przyczyny takiego postępowania związane
są często z planowanymi inwestycjami budowlanymi, których realizacji przeszkadzają zabytki zajmujące upatrzoną działkę. Jako przykład można podać
pożar zabytkowej zajezdni tramwajowej zlokalizowanej w centrum miasta, przy
ul. Dąbrowskiego w Łodzi. Zajezdnia tramwajowa wraz z zespołem hal postojowych wpisana do rejestru zabytków została sprzedana prywatnemu inwestorowi [Ogrodzki 2012: 19]. Prawdopodobnie lokalizacja zabytku była niewygod64
ISSN 2353-5601
na dla nowego właściciela, z punktu widzenia różnych interesów gospodarczych.
W wyniku pożaru spłonęło około 4.500 m2 dachu. W sytuacji celowego podpalenia, ubezpieczający nie może w sposób oczywisty rościć sobie praw do odszkodowania, bowiem celowe podpalenie podlega pod winę umyślną i jest
zgodnie z ogólnymi warunkami ubezpieczenia wyłączone z odpowiedzialności.
Niemniej jednak z przyczyny braku dowodów w sprawie, niekiedy bardzo trudno uznać czyjąś winę. Jeżeli tak się nie stanie, to ubezpieczyciel, zgodnie z zapisami umowy ubezpieczenia, jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania.
Innym ciekawym problem jest tzn. kradzież dla okupu. Dotychczas zdarzenia takie odnotowano w krajach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych.
Jak podaje Gredka, samo zjawisko nie jest jednak nowe, pierwszy tego typu
przypadek wystąpił już w 1934 r. Wówczas sprawcy dopuścili się kradzieży
z włamaniem, po czym zażądali okupu za zwrot fragmentów Ołtarza Gandawskiego. Współcześnie również dochodzi do takich przestępstw, kiedy to sprawcy
kradzieży zwracają się do ubezpieczyciela z propozycją zwrotu przedmiotu kradzieży za zapłatą okupu. Jak podaje autorka, jest to kwota stanowiąca określony
procent przyjętej w polisie sumy ubezpieczenia. Zdarzało się niejednokrotnie, że
towarzystwa ubezpieczeniowe przystawały na propozycje sprawców, minimalizując tym samym własne koszty, związane z wypłatą odszkodowania do pełnej wysokości sumy ubezpieczenia [Gredka 2012: 124].
Opisując potencjalne zagrożenia, nie sposób nie wspomnieć o ryzyku uszkodzenia, zniszczenia lub utraty dzieł sztuki. Z pozoru lepiej zabezpieczone wydają
się dzieła przechowywane w magazynie muzeum lub innej instytucji. Jednakże nie
należy zapominać, że eksponaty te, będą w większym stopniu narażone na nieodpowiednie warunkami, w jakich są przechowywane. Wymienić należy chociażby
takie czynniki jak niewłaściwa temperatura, utrzymująca się wilgotność, czy ryzyko uszkodzenia lub zniszczenia wskutek awarii różnego rodzaju instalacji. Historycznie zdarzały się równie kradzieże przechowywanych zbiorów, przez np. pracowników technicznych muzeum. Zabytki w ekspozycji stałej, wystawione na
kontakt z publicznością, niewątpliwie bardziej narażone są na ryzyko kradzieży,
uszkodzenie, zniszczenie np. wskutek aktu wandalizmu, niemniej jednak jest to
mniejszy katalog ryzyk [Gredka 2012: 125].
Z danych Komendy Głównej Policji wynika, że stopień przestępczości
przeciwko dobrom kultury, na osi czasu, utrzymuje się na podobnym poziomie.
Nieznaczny spadek zanotowano w kategorii kradzieży z włamaniem. Jak wynika
z dokumentacji opracowanej przez wojewódzkich koordynatorów ds. zabytków,
liczba szkód powstałych w wyniku kradzieży z włamaniem w latach 2010–2012
zmniejszyła się o blisko 8,84%. Może to być dowód na stosowanie coraz lepszych zabezpieczeń przeciwkradzieżowych w obiektach kulturalnych. Niestety
tej reguły nie potwierdza wskaźnik dotyczący tzn. kradzieży zwykłej, definiowanej jako kradzieży pozbawionej znamion włamania lub usiłowania włamania,
bez zastosowania przemocy lub groźby jej użycia wobec osób. W 2010 r. policja
65
ISSN 2353-5601
odnotowała ogółem 239 751 takich przypadków, czyli o 10 295 więcej niż dwa
lata wcześniej, co przedstawia tab. 1.
Tabela 1. Przestępczość przeciwko dobrom kultury
Liczba popełnionych przestępstw ogółem
Ogólna wykrywalność
Liczba przestępstw kryminalnych
Liczba
Kradzież cudzej rzeczy
wybranych
przestępstw
Kradzież z włamaniem
przeciwko mieniu
2010
1 151 157
68,10%
778 919
220 455
2011
1 159 554
68,70%
794 102
230 247
2012
1 119 803
67,80%
781 340
230 751
140 085
135 611
127 691
Źródło: opracowanie własne na podstawie Informacji KG Policji, „Cenne, bezcenne, utracone” [2012, nr 1/70] i [2013, nr 1/74–4/77].
Pożar dworku Wojciecha Siemiona w Petrykozach, Spłonął zabytkowy dworek. Ratowali obrazy i meble, Płonie posiadłość znanego aktora Wojciecha Siemiona, to jedne z nagłówków gazet, które ukazały się tuż po pożarze znanej
posiadłości, w której mieści się galeria XX-wiecznego Malarstwa Polskiego.
Pożar wybuchł wczesnym rankiem. Jak stwierdzono, przyczyną pożaru było
podpalenie, sprawców zdarzenia do tej pory nie ujęto. Jak podano ogień rozprzestrzenił się z pomieszczenia garażowo-gospodarczego pod werandą w ścianie
szczytowej budynku poprzez elementy drewniane werandy na strych budynku.
W krótkim czasie ogień spalił doszczętnie poddasze i kryty gontem dach.
W trakcie akcji gaśniczej zalaniu uległ strop oraz ściany i posadzki. Na szczęście
udało się uratować część zbiorów i zabezpieczyć zabytkowy budynek. Dwór,
niestety, nie był ubezpieczony [Barwnik 2012: 130].
Rocznie dochodzi do kilkuset pożarów w obiektach sakralnych, muzeach,
galeriach, bibliotekach i archiwach. Najczęściej są to obiekty kultu religijnego.
Wśród tych zdarzeń przeważnie są to pożary małe, którym nie towarzyszą
znaczne straty. Jak podaje Barwnik najczęstszymi przyczynami pożarów są wady urządzeń elektrycznych i grzewczych oraz ich nieprawidłowa eksploatacja,
podpalenia oraz nieostrożność osób przy posługiwaniu się otwartym ogniem
[Barwnik 2012: 130].
PODSUMOWANIE
Powyższe opracowanie miało na celu przedstawienie hipotezy, że dostępne na rynku oferty dedykowane ubezpieczeniu dzieł sztuki, nie spełniają oczekiwań podmiotów, w posiadaniu których dzieła się znajdują. Próbę realizacji
66
ISSN 2353-5601
tego celu podjęto poprzez zbadanie zakresu i warunków ubezpieczeń dostępnych na rynku ofert.
Zaprezentowany przez Autorkę materiał empiryczny w postaci przykładów,
pozwolił na pozytywne zweryfikowanie hipotezy badawczej. Spośród licznych
zakładów ubezpieczeń funkcjonujących na polskim rynku, tylko jeden ma
w swej ofercie produkt adresowany do posiadaczy ruchomych dóbr kultury.
Pozostałe firmy, bazując na ogólnych warunkach ubezpieczenia mienia, nie
przywiązują należytej staranności do opracowania optymalnego zakresu dla
przedmiotu ubezpieczenia, który ma zostać objęty ochroną. Ponadto, w już istniejących umowach ubezpieczenia, zdarzają się zapisy, które w sposób szczególny zabezpieczają interes ubezpieczyciela, a nie ubezpieczonego.
Czy prawa rządzące biznesem, sprawiają, że towarzystwa ubezpieczeniowe
celowo po macoszemu traktują ubezpieczenia dzieł sztuki? Czemu tak silne
podmioty nie są w stanie zabezpieczyć elementów dziedzictwa narodowego,
swoistej historii ludzkości? Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta i jednoznaczna. Jednak warto zwrócić uwagę na problem, ponieważ przy odpowiednim
podejściu do tematu, da się znaleźć złoty środek. Można pogodzić interesy towarzystw ubezpieczeniowych i interesy społeczeństwa w kontekście ochrony dóbr
kultury, aby mogły je podziwiać przyszłe pokolenia.
Z nadzieją należy patrzeć w przyszłość, licząc, że firmy ubezpieczeniowe
bardziej zainteresują się obszarem ubezpieczeń dzieł sztuki, ponieważ jest to
obszar niezagospodarowany, pozbawiony niemalże konkurencji. Przy odpowiednim podejściu, to doskonały temat na pozyskanie nowego biznesu dla zakładów ubezpieczeń, a co za tym idzie, połączenie praktycznego (realizacja planów biznesowych) z pożytecznym (ochrona dóbr kultury).
BIBLIOGRAFIA
AXA, Na co zwracać uwagę przy zawieraniu umowy ubezpieczenia dzieł sztuki?, 17.09.2013,
http://prnews.pl.
Barwnik M., 2012, Pożar w Petrykozach, „Cenne, bezcenne, utracone”, nr 1/70.
Brozda B., 2012, Skradzione/odnalezione Europa 2012, „Cenne, bezcenne, utracone”, nr 1/70.
Gredka I., 2011, Klauzula mienia odzyskanego w umowie ubezpieczenia dóbr kultury, [w:]
W. Kowalski, K. Zalasińska (red.) Rynek sztuki. Aspekty prawne, Warszawa 2011.
Gredka I., 2012, Ubezpieczenia muzealiów w ekspozycjach stałych, „Cenne, bezcenne, utracone”,
nr 1/70.
Gredka I., 2013a, Ubezpieczenia ruchomych dóbr kultury w zbiorach publicznych, „Cenne, bezcenne, utracone”, nr 1/74–4/77.
Gredka I., 2013b, Ubezpieczenia dóbr kultury w muzeach i zbiorach prywatnych, Kraków.
Jaworski M., 2001, Polisa na obraz, „Cenne, bezcenne, utracone”, nr 3.
Królikowska-Bocheńczyk J., Wyłączenia odpowiedzialności cz. 3, 02.05.2006, http://www.gu.com.pl.
Likowski J., 2001, Jak ubezpiecza się dzieła sztuki, „Cenne, bezcenne, utracone”, nr 2.
Ogrodzki P., 2012, Zagrożenie zabytków i zbiorów muzealnych w roku 2011, „Cenne, bezcenne,
utracone”, nr 1/70.
67
ISSN 2353-5601
Perczak K., Ubezpieczenie wystaw, ekspozycji i kolekcji podmiotów gospodarczych, 14.09.2010,
http://www.gu.com.pl.
Pajączkowska P., Ubezpieczenia dzieł sztuki w Polsce, 11.04.2012, http://rynekisztuka.pl.
Ustawa z dnia 15 maja 2008 r. Kodeks Cywilny, DzU 2008, nr 91, poz. 569.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, DzU 1964, nr 16, poz. 93.
Warunki ubezpieczenia wystaw dzieł sztuki, 2010, AXA TUiR S.A., 31.08.2010.
THE INSURANCE OF PIECES OF ART – SPECIFIC ASPECTS
The aim of this study is to discuss selected aspects of insuring pieces of art. The problem
of insuring portable cultural goods (museum collectibles) during domestic and international exhibitions is discussed for the first time. The conditions of insuring exhibitions of pieces of art offered
by AXA were analysed in detail. What is more, the problematic, but often practised Unclaimed
Property Act is pointed out. In the last part of the article, the examples of damages which took
place in recent years are discussed.
Key words: pieces of art collectibles cultural goods.
68
Ewa Wachowska, Zasady rozliczania podatku od towarów i usług w transakcjach wewnątrzwspólnotowych…
•
F I NA NS E
I
P R AW O
F I N A NS O W E
•
ISSN 2353-5601
ZASADY ROZLICZANIA PODATKU OD TOWARÓW
I USŁUG W TRANSAKCJACH
WEWNĄTRZWSPÓLNOTOWYCH
DOSTAW TOWARÓW
Ewa Wachowska*
Streszczenie:
Głównym celem artykułu jest charakterystyka podatku od towarów i usług w transakcjach
wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów (WDT) w oparciu o ustawę o podatku od towarów
i usług oraz wykazanie najważniejszych czynników, jakie mają wpływ na jego prawidłowe rozliczenie. Zdaniem Autorki artykułu istnieje wiele elementów, które mają bezpośredni i jednocześnie
znaczący wpływ na rozliczenie podatku VAT w transakcjach WDT. Wiele z nich sprawia podatnikom sporo trudności interpretacyjnych, a skomplikowane przepisy prawne nie zawsze przejrzyście
oddają istotę jego znaczenia.
Słowa kluczowe: podatek VAT, transakcje WDT, podstawa opodatkowania, obowiązek podatkowy.
JEL Class: M41, F19, H25.
WPROWADZENIE
Podstawą funkcjonowania każdego państwa jest system podatkowy – będący głównym źródłem dochodów budżetu państwa. Podatki różnią się między
sobą m.in. podmiotem opodatkowania, przedmiotem opodatkowania oraz sposobem poboru podatku. Obecnie w Polsce wyróżnia się aż trzynaście rodzajów
podatków. Jednym z nich jest podatek od towarów i usług. Z roku na rok roz* Mgr, absolwentka Uniwersytetu Łódzkiego, Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego.
69
ISSN 2353-5601
licznie tego podatku jest coraz trudniejszym procesem wynikającym głównie
z ciągłych zmian przepisów prawnych. Szczególnie uciążliwe i nadal bardzo
skomplikowane są jednak regulacje dotyczące rozliczania VAT w transakcjach
wewnątrzwspólnotowych. Głównym celem Autorki będzie zatem wskazanie
i charakterystyka głównych czynników zewnętrznych, jakie mają wpływ na
prawidłowe rozliczenie podatku od towarów i usług w wewnątrzwspólnotowej
dostawie towarów.
1. POJĘCIE PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG
Podatek od towarów i usług to podatek od wartości dodanej (z ang. Value
Added Tax – VAT). Przedmiotem opodatkowania podatkiem VAT jest wartość
sprzedaży towarów i usług. Jest on zaliczany do podatków pośrednich, którego
faktyczny koszt ponoszą konsumenci przy każdym kolejnym etapie obrotu.
Dzięki zastosowaniu mechanizmu odliczenia od podatku należnego zapłaconej
kwoty w każdym poprzednim etapie obrotu unika się ryzyka nakładania podatku
[Bącal i in. 2008: 18].
Opodatkowaniu podatkiem VAT podlega m.in. odpłatna dostawa i świadczenie analogicznie towarów i usług na terytorium kraju, eksport towarów, import towarów na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wewnątrzwspólnotowe
nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium naszego kraju, wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów [Ustawa z dnia 11 marca 2004 r…, art. 5; Piotrowski 2014: 7, 8].
Ważnym pojęciem w charakterystyce podatku VAT jest obowiązek podatkowy, który charakteryzuje się przymusowym świadczeniem pieniężnym powstałym w związku z zaistnieniem określonego zdarzenia gospodarczego [Bartosiewicz 2014: 307]. Ustawa o podatku od towarów i usług tak definiuje obowiązek podatkowy: „Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi (…)” [Ustawa z dnia 11 marca 2004 r…,
art. 19a; Młynarska-Morchało 2014].
2. CHARAKTERYSTYKA TRANSAKCJI WEWNĄTRZWSPÓLNOTOWYCH
Wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej zostały zniesione granice celne, czego skutkiem były również zmiany w zakresie rozliczania podatku VAT.
Dotychczasowe transakcje eksportowe przestały istnieć, ale tylko w relacjach
z innymi państwami członkowskimi Wspólnoty. A zatem od 1 maja 2004 roku
obrót między Polską a innymi krajami Unii Europejskiej określany jest mianem
wewnątrzwspólnotowych dostaw/nabyć towarów. Transakcje eksportowe / importowe pozostały natomiast w rozliczeniach z państwami trzecimi, czyli nienależącymi do Wspólnoty.
70
ISSN 2353-5601
Zakres podmiotowy w transakcjach wewnątrzwspólnotowych niczym się
nie różni od zakresu, z którym mamy do czynienia przy transakcjach krajowych.
Ważnym stwierdzeniem jest jednak to, że podatnik ten niekoniecznie wykonuje
czynności podlegające opodatkowaniu.
Bardzo ważnym elementem jest odróżnienie podatnika należącego do Unii
Europejskiej oraz należącego do tzw. terytorium państwa trzeciego. Państwa
trzeciego terytorium to państwa nie należące do Unii Europejskiej, dlatego też
przy transakcjach z tymi podmiotami będziemy mieć do czynienia z transakcjami importu bądź eksportu. Przy transakcjach wewnątrzwspólnotowych dokonujemy sprzedaży lub zakupu z państwami należącymi do Wspólnoty [Bartosiewicz 2015].
Podstawą opodatkowania w transakcjach wewnątrzwspólnotowych jest cena
nabycia towarów, bądź koszt jego wytworzenia określony w momencie dostawy.
Na podstawę opodatkowania zwykle składa się kilka elementów, m.in.:
– podatki, opłaty, cła oraz inne należności o podobnym charakterze związane z nabyciem towarów,
– wydatki dodatkowe, jak np. koszty opakowania, prowizje, koszty transportu itp. pobierane przez dostawcę od podmiotu dokonującego nabycia wewnątrzwspólnotowego [Biuletyn Informacyjny…, dostęp: 10.03.2014].
Zarówno wewnątrzwspólnotowa dostawa, jak i wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów są stosunkowo nowymi rodzajami czynności opodatkowanych
i dotyczą transakcji dokonywanych na tzw. wspólnym rynku. Podmioty działające na tym rynku wzajemnie się uzupełniają – gdy w jednym państwie Unii Europejskiej mamy do czynienia z dostawą (traktowaną jako wewnątrzwspólnotowa), w drugim państwie jednocześnie ma miejsce wewnątrzwspólnotowe nabycie tychże towarów. Dlatego też bardzo ważne jest, aby sprecyzować, z jakim
dokumentem mamy do czynienia – czy z transakcją wewnątrzwspólnotowej
sprzedaży, czy wewnątrzwspólnotowym zakupem. Obowiązek podatkowy powstaje bowiem z chwilą wystawienia dokumentu [Bartosiewicz 2014: 375, 376].
3. CHARAKTERYSTYKA TRANSAKCJI WDT
Wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów to nic innego jak sprzedaż towarów lub usług na rzecz podatnika prowadzącego działalność gospodarczą na
terenie Unii Europejskiej, w wyniku której następuje przeniesienie prawa do
rozporządzania towarami jak właściciel.
3.1. Powstanie obowiązku podatkowego w transakcjach WDT
Powstanie obowiązku podatkowego w transakcjach WDT regulują przepisy
art. 20 ustawy o podatku od towarów i usług. Zasadniczo obowiązek podatkowy
71
ISSN 2353-5601
powstaje z chwilą wystawienia dokumentu. Istnieje jednak szereg przypadków
szczególnych, gdzie powstanie obowiązku podatkowego nie jest już tak oczywiste. Zaliczyć do nich można:
– przeliczenia kursowe a powstanie obowiązku podatkowego,
– zaliczki a powstanie obowiązku podatkowego,
– dostawy niefakturowane a powstanie obowiązku podatkowego,
– dostawy towarów w sposób ciągły a powstanie obowiązku podatkowego.
Transakcje WDT są transakcjami dotyczącymi rozliczeń między różnymi
państwami Unii Europejskiej. Nieodłącznym elementem podobnych transakcji jest
zatem odpowiednie przeliczenie walut. Zgodnie z art. 31a ustawy o VAT, przeliczenia kwoty wynikającej z faktury wyrażonej w walucie obcej na walutę polską,
należy dokonać według średniego kursu danej waluty obcej ogłoszonego przez
Narodowy Bank Polski na ostatni dzień roboczy poprzedzający dzień, w którym
powstał obowiązek podatkowy [Ustawa z dnia 11 marca 2004 r…, art. 31a].
Dużo bardziej problematycznym podejściem jest jednak stosowanie kursów
walutowych przy rozliczaniu transakcji korekty sprzedaży WDT. Pomimo, że
przepisy ustawy o VAT regulują zasady przeliczania kwot wyrażonych w walutach obcych dla celów VAT, niemniej jednak w praktyce podatnicy wciąż mają
z tym zagadnieniem wiele problemów. Stąd też ustawa przewiduje dwa możliwe
rozwiązania: użycie kursu waluty obcej z dnia poprzedzającego dzień wystawienia faktury korygującej – korekty in plus [Wyrok WSA z dnia 09.01.2013 r…],
lub użycie kursu waluty obcej z dnia wystawienia faktury pierwotnej (czyli tej,
która jest korygowana) – korekty in minus [Sokołowska-Strug 2014: 340, 341].
Kolejną kwestią, na którą warto zwrócić uwagę, jest powstanie obowiązku podatkowego w związku z zaliczkami. Zasadniczo obowiązek podatkowy powstaje
15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towarów [Ustawa z dnia 11 marca 2004 r…, art. 20]. Jeśli jednak podatnik wcześniej
wystawił fakturę – obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury.
Dlatego też, jeżeli podatnik otrzyma pewną część lub całą wartość faktury przed
dostawą towarów, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury
potwierdzającej otrzymanie zaliczki. Warto pamiętać, iż obowiązek podatkowy od
zaliczek na wewnątrzwspólnotową dostawę towarów powstaje nie w momencie
otrzymania zaliczki, lecz w momencie wystawienia faktury zaliczkowej [Olszewski
i Kosacka-Łędzewicz 2011: 128]. Jeśli faktura dokumentująca zaliczkę nie zostanie
wystawiona, to w efekcie obowiązek podatkowy nie powstanie.
Również powstanie obowiązku podatkowego w dostawach wykonywanych
w sposób ciągły jest dyskusyjnym zagadnieniem. W ustawie od podatku od towarów i usług od dnia 01.01.2013 r. wprowadzono nowy przepis dotyczący
rozliczania transakcji dostaw towarów dokonywanych w sposób ciągły. Wynika
z niego, iż w przypadku transakcji WDT wykonywanej w sposób ciągły, uważać
się ją będzie za dokonaną z upływem każdego miesiąca od czasu zakończenia
dostawy tych towarów [Węgielska 2012].
72
ISSN 2353-5601
3.2. Dokumentacja transakcji WDT
Najważniejszym elementem przy transakcjach wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów jest odpowiednie udokumentowanie wywozu towarów z terytorium Polski do państwa należącego do Unii Europejskiej. W przeciwnym razie
transakcja WDT nie będzie za taką uznana.
Dowodami potwierdzającymi dostawę towarów do nabywcy znajdującego
się na terytorium państwa członkowskiego, innego niż Polska to dokumenty
przewozowe otrzymane od przewoźnika odpowiedzialnego za wywóz towarów
z terytorium kraju i specyfikacja poszczególnych sztuk ładunku [Ustawa z dnia
11 marca 2004 r…, art. 31].
W przypadku wywozu towarów, które są przedmiotem wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów bezpośrednio przez nabywcę, przy użyciu własnego
środka transportu, podatnik oprócz wyżej wymienionych dokumentów powinien
posiadać również:
– imię i nazwisko lub dokładny adres działalności gospodarczej podatnika
dokonującego sprzedaży towarów oraz dane identyfikujące nabywcę towarów,
– adres, pod który przewożone są towary, w przypadku, gdy jest on inny
niż adres działalności gospodarczej nabywcy,
– określenie towarów oraz ich ilości,
– potwierdzenie przyjęcia towarów przez nabywcę w państwie należącym
do Unii Europejskiej, innym niż terytorium kraju,
– rodzaj oraz numer rejestracyjny środka transportu, którym wywożone są
towary [Krywan i Zalewski 2014: 112].
3.3. Prawo do zastosowania stawki VAT 0%
Poza wyżej wymienionymi warunkami, jakie należy spełnić, aby mieć prawo do zastosowania stawki VAT 0% należy pamiętać, aby podatnik dokonał
dostawy na rzecz nabywcy, który posiada ważny numer identyfikacyjny nadany
przez państwo członkowskie, który zawiera dwuliterowy kod stosowany dla
podatku od wartości dodanej, np. DE dla Niemiec. Ważne jest również, aby
podatnik posiadał w swojej dokumentacji dowody, że towar został wywieziony
z terytorium kraju i dostarczony nabywcy na terytorium UE, przed złożeniem
deklaracji podatkowej za dany okres rozliczeniowy. Ponadto podatnik, który
składa deklarację podatkową musi być zarejestrowany jako podatnik VAT UE
[Ustawa z dnia 11 marca 2004 r…, art. 41].
3.4. Wyłączenia w transakcjach sprzedaży WDT
Za wewnątrzwspólnotową dostawę towarów nie uznaje się sytuacji, w których faktycznym miejscem dostawy instalowanych towarów jest terytorium pań-
73
ISSN 2353-5601
stwa nienależącego do Wspólnoty, gdzie przemieszczenie towarów następuje
w ramach sprzedaży wysyłkowej z Polski do kraju UE oraz gdy towary przemieszczane są na pokładach statków, pociągów, czy też samolotów z przeznaczeniem dokonania tej dostawy dla podatnika UE, na pokładach tych pojazdów. Do
wyłączeń zalicza się również takie towary jak gaz, energia elektryczna, energia
cieplna dostarczane przez sieci dystrybucji [Kosacka i Olszewski 2015: 95–97].
4. ANALIZA WPŁYWU CZYNNIKÓW ZEWNĘTRZNYCH NA ROZLICZENIE
PODATKU VAT ORAZ BADANIE PRAWIDŁOWOŚCI ZAPISÓW KSIĘGOWYCH
W FIRMIE XYZ W ZAKRESIE TRANSAKCJI WDT
Głównym zamierzeniem badania empirycznego będzie analiza czynników,
jakie wpływają na końcowe rozliczenie podatku VAT w zakresie transakcji
WDT oraz weryfikacja zgodności zapisów i ewidencji operacji gospodarczych
dokonanych przez podmiot „ABC”, w ramach prowadzonych przez nią usług
księgowych, z przepisami ustawy o podatku VAT na rok 2014 r. Podmiot, który
objęty jest badaniem, to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością „XYZ”, której
podstawowym przedmiotem działalności jest szeroko rozumiana produkcja
i usługi w zakresie obróbki metali. Badany rok obrachunkowy to rok 2014. Nazwa badanej firmy, podmiotu rozliczającego firmę oraz wszystkich kontrahentów, które występują w poszczególnych transakcjach gospodarczych, zostały
zmienione ze względu na obowiązującą tajemnice handlową.
Szczegółowej analizie poddano następujące zdarzenia gospodarcze:
– sprzedaż dla kontrahenta z Niemiec WDT,
– sprzedaż WDT korekta,
– sprzedaż WDT – bez potwierdzenia wywozu towaru.
Pierwsza transakcja związana jest ze sprzedażą towarów dla kontrahenta
z Niemiec – WDT.
W dniu 23.05.2014 r. firma dokonała sprzedaży konsoli fasadowej, rolki
prowadzącej oraz dodatkowych części konsoli ściennych. Odbiorcą jest kontrahent prowadzący działalność w Niemczech. Termin płatności to 14 dni, jednak
jeśli należność zostanie uiszczona w ciągu 5 dni, przedsiębiorstwo XYZ udzieli
4% skonta na rzecz firmy z Niemiec. Dodatkowo firma XYZ wystawiła specyfikację do powyższej faktury z dnia 23.05.2014 r. oraz otrzymała podpisany dokument CMR z dnia 25.05.2014 r. od kontrahenta z Niemiec. Nabywca towarów
jest czynnym podatnikiem VAT UE z nr NIP-u DEx5x21x6x8. Szczegóły związane z powyższym zdarzeniem gospodarczym prezentuje wzór 1, przeliczenia
kursowe przedstawione są w tab. 1. Ewidencja księgowa transakcji sprzedaży
WDT zobrazowana jest na schemacie 1.
74
ISSN 2353-5601
FV 01/05/2014/WDT
Sprzedawca: P.P.H.U. "XYZ" sp. z o.o.
Nabywca: Alfa
Lp. Nazwa towaru lub usługi
Ilość
Jedn. m. Cena jedn. (EUR)
Wartość (EUR)
1.
Rolka prowadząca prawa
500
szt.
2,65
1 325,00
2.
Konsola fasadowa stała
556
szt.
4,20
2 335,20
3.
Dodatkowe części
556
szt.
2,17
1 206,52
Warunki płatności:
5 dni ze skontem 4% = 4 672,05 EUR
Wartość całkowita:
4 866,72
Stawka VAT: 0%.
14 dni bez skonta = 4 866,72 EUR
Wzór 1. Faktura sprzedaży WDT dla kontrahenta z Niemiec
Przeliczenia dokonane przez Biuro Rachunkowe według średniego kursu
NBP z tabeli nr 098/NBP/A/2014 z dnia 22.05.2014 r.(1 EUR = 4,1755 PLN)
w związku ze transakcją sprzedaży WDT, gdzie obowiązek podatkowy powstał
w dniu 23.05.2014 r.
Tabela 1. Przeliczenie kursu walutowego w związku ze sprzedażą towarów WDT
Wwartość
faktury (EUR)
Kurs EURO
Wartość netto
(zł)
VAT 23%
Wartość brutto
(zł)
4 866,72 €
4,1755
20 320,99 zł
4 673,83 zł
24 994,82 zł
Przychody ze sprzedaży towarów
Rozrachunki z Alfa
20 320,99
20 320,99
Schemat 1. Ewidencja faktury WDT sprzedaży dla kontrahenta z Niemiec
Ewidencja przeprowadzona jest w sposób prawidłowy, zgodnie z przepisami ustawy o podatku VAT. Podmiot ma prawo użyć stawki 0% podatku VAT,
ponieważ spełnił wszystkie obowiązkowe wymagania związane z jej zastosowaniem (art. 42 ustawy o VAT). Najważniejszym z nich jest otrzymanie potwier75
ISSN 2353-5601
dzenia wywozu towaru do kontrahenta z Niemiec – dokumentu CMR. W związku z powyższym, jak obrazuje nam tab. 1, podmiot rozliczający spółkę XYZ
dokonał przeliczeń związanych z kursem Euro widniejącym na dokumencie
– wzór 1. Wartość netto wynikająca z przeliczeń zaksięgowana jest zatem na koncie „Rozrachunki z odbiorcami” po stronie Wn oraz po stronie Ma na koncie
„Przychody ze sprzedaży towarów”. Ewidencję tą przedstawia schemat 1. Warto
też wspomnieć, że obaj kontrahenci zarejestrowani są jako czynni podatnicy podatku VAT UE. Większym problemem dla podmiotu dokonującego rozliczenia
transakcji będzie sytuacja, w której odbiorca nie jest zarejestrowany jako podatnik
VAT UE (art. 13, ust. 2, pkt. 1). Dostawa towarów, która była realizowana na
rzecz podatnika nie zarejestrowanego jako podatnik VAT UE nie może być uznana za WDT. W związku z powyższym transakcja powinna być potraktowana jako
dostawa dokonana na terytorium kraju. Efektem wystąpienia takiej sytuacji byłoby
brak uprawnień do zastosowania stawki VAT 0%. Reasumując, podstawowymi
czynnikami mającymi bezpośredni wpływ na rozliczenie podatku VAT, a dokładniej na zastosowanie stawki podatkowej 0%, są obowiązki rejestracji, zarówno
podmiotu kupującego jak i sprzedającego, jako podatnika VAT UE oraz posiadanie dokumentów potwierdzających wywóz towarów z kraju.
Druga z kolei operacja dotyczy sprzedaży zagranicznej WDT – korekta.
FV 01/05/2014/WDTK
do FV 01/05/2014 z dnia 23.05.2014
NIP: PL 7x7xx258x5
Nabywca: Alfa
NIP: DEx5x21x6x8
Przed korektą:
1.
2.
3.
Rolka prowadząca prawa
Konsola fasadowa stała
Dodatkowe części konsola ścienna
8713
Po korekcie:
1. Rolka prowadząca prawa
2. Konsola fasadowa stała
Dodatkowe części konsola ścienna
3. 8713
Skonto 4%
Ilość
500
556
556
Jedn.
Wartość
Cena jedn. (EUR)
m.
(EUR)
szt.
2,65
1 325,00
szt.
4,20
2 335,20
szt.
2,17
1 206,52
4 866,72
500
556
szt.
szt.
2,54
4,03
1 272,00
2 241,79
556
szt.
2,08
1 158,26
Różnica:
4 672,05
–194,67
Stawka VAT 0%
Wzór 2. Faktura sprzedaży WDT korekta
76
ISSN 2353-5601
W dniu 27.05.2014 r. przedsiębiorstwo otrzymało przelewem zapłatę za fakturę WDT 01/05/2014 od kontrahenta Alfa. W związku z wcześniejszymi ustaleniami dotyczącymi otrzymywania wcześniejszych płatności od odbiorcy, firma
w tym samym dniu wystawiła fakturę korygującą. Powodem korekty było zastosowanie skonta w związku z wcześniejszym uregulowaniem należności. Nabywca jest czynnym podatnikiem VAT UE. Wzór 2 przedstawia szczegóły związane
w przeprowadzoną transakcją, wraz z numerami NIP podatników, tab. 2 prezentuje przeliczenia kursowe w związku z powstałą korektą WDT, natomiast schemat 2 pokazuje księgowanie powyższej transakcji.
Przeliczenia dokonane przez Biuro Rachunkowe w związku z korektą
sprzedaży WDT według średniego kursu walutowego ogłoszonego przez NBP
nr 098/NBP/A/2014 z dnia 22.05.2014 r. (1 EUR = 4,1755 PLN).
Tabela 2. Przeliczenie kursu walutowego w związku z korektą sprzedaży WDT
Wartość faktury
(EUR)
Kurs EURO
Wartość netto
(zł)
VAT 23%
Wartość brutto
(zł)
194,67 €
4,1755
812,84 zł
186,95 zł
999,80 zł
Rozrachunki z Alfa
–812,84
–812,84
Schemat 2. Ewidencja faktury sprzedaży WDT korekta
Ewidencja przeprowadzona przez Biuro Rachunkowe jest poprawna. Dekretacja zdarzenia gospodarczego przedstawiona jest na schemacie 2. Jak prezentuje wzór 2 powodem korekty jest zastosowanie skonta, czyli zmniejszenia podstawy opodatkowania w związku z dokonaniem wcześniejszego uregulowania
należności. Obowiązek wystawienia dokumentu korygującego wynika z art. 29,
ust. 4 ustawy o VAT. Warto podkreślić jednak, że w przypadku wystawienia
faktury korygującej in minus, obniżenie podstawy opodatkowania możliwe jest
zasadniczo dopiero po otrzymaniu potwierdzenia odbioru korekty faktury przez
nabywcę. Jednak przepis ten rygorystycznie musi być przestrzegany
w przypadku transakcji krajowych. W przypadku dokonywania korekty z tytułu
transakcji WDT ustawodawca nie wymaga, aby sprzedawca posiadał potwierdzenie otrzymania faktury korygującej przez nabywcę. Wyłączenie tego warunku w stosunku do WDT wynika z art. 29 ust. 4b pkt. 1 ustawy o VAT. Podatnik
77
ISSN 2353-5601
ma prawo zatem do ujęcia korekty w miesiącu, w którym faktura ta została wystawiona. W powyższym przykładzie będzie to więc deklaracja za miesiąc maj
2014 r., pomimo, że potwierdzenie odbioru spółka XYZ otrzymała dopiero
w miesiącu czerwcu 2014 r. Podsumowując, w przypadku występowania korekt
w transakcjach wewnątrzwspólnotowych, w odróżnieniu od transakcji krajowych, nie ma obowiązku otrzymywania potwierdzenia odbioru korekty przez
odbiorcę. Najważniejszym natomiast czynnikiem, który ma zasadniczy wpływ
na prawidłowe rozliczenie powyższej transakcji, jest zastosowanie odpowiedniego kursu waluty. Co do zasady, na potrzeby przeliczeń wartości dokumentu,
stosuje się kurs waluty z dnia poprzedzającego dzień powstania obowiązku podatkowego, który utożsamiany jest z datą wystawienia dokumentu. Jednak
w przypadku korekt in minus podatnik dokonuje przeliczeń kursowych z dnia
poprzedzającego dzień wystawienia dokumentu pierwotnego.
Ostatnia operacja związana jest z wystąpieniem sprzedaży WDT – bez
potwierdzenia wywozu towaru.
W dniu 28.05.2014 r. przedsiębiorstwo wystawiło fakturę sprzedaży WDT
dla kontrahenta z Niemiec. Niestety w związku z pewnymi trudnościami transportowymi potwierdzenie wywozu towaru do kontrahenta zagranicznego firma
otrzymała dopiero 30.06.2014 r. Zarówno sprzedawca, jak i odbiorca towaru są
czynnymi podatnikami VAT UE. Dokładne informacje dotyczące zaistniałego
zdarzenia gospodarczego przedstawia wzór 3, przeliczenia kursów walutowych
zamieszczone są w tab. 3, natomiast ewidencja operacji gospodarczej zaprezentowana jest na schemacie 3.
FV 02/05/2015/WDT
Nabywca: Beta
NIP: DEx5xxx87xx
NIP: PL 7x7xx258x5
1.
Kątownik aluminiowy
Ilość
1
Jedn. m. Cena jedn. (EUR)
szt.
960,00
Wartość (EUR)
960,00
960,00
Stawka 0%
Wzór 3. Faktura sprzedaży WDT – bez potwierdzenia wywozu towaru
Przeliczenia dokonane przez Biuro Rachunkowe na podstawie średniego
kursu NBP ogłoszonego w dniu 27.05.2014 r. nr 101/A/NBP/2014
(1 EUR = 4,1655 PLN).
78
ISSN 2353-5601
Tabela 3. Przeliczenie kursu walutowego w związku ze sprzedażą WDT
Wartość faktury
(EUR)
Kurs EURO
Wartość netto
(zł)
VAT
23%
Wartość brutto
(zł)
960,00 €
4,1655
3 998,88 zł
919,74 zł
4 918,62 zł
Rozrachunki z Beta
3 998,88
3 998,88
Schemat 3. Ewidencja sprzedaży WDT – bez potwierdzenia wywozu towaru
Operacja zaksięgowana niepoprawnie. W związku z brakiem dokumentów
potwierdzających wywóz towarów za granicę (pełną listę reguluje art. 42
ust. 3–4 ustawy o VAT) Biuro Rachunkowe ma obowiązek poczekać z ewidencją faktury do momentu otrzymania potwierdzenia wywozu. Jeżeli podmiot
otrzyma stosowne dokumenty do końca czerwca 2014 r. może zastosować stawkę 0%. W przypadku otrzymania potwierdzeń wywozu towarów w lipcu 2014 r.
podatnik wykazuje tę dostawę ze stawką właściwą dla dostawy danego towaru
w Polsce. W związku z powyższym, ewidencja zaprezentowana na schemacie 3,
przeprowadzona jest w sposób niepoprawny. Również przeliczenia zawarte w
tab. 3, w tym momencie są zbędne. Biuro Rachunkowe będzie je mogło wykorzystać w momencie otrzymania dokumentów potwierdzających odbiór towarów
przez kontrahenta zagranicznego. Reasumując, najważniejszym czynnikiem przy
rozliczaniu sprzedaży WDT, który pozwala na zastosowanie stawki 0%, jest
posiadanie dokumentów potwierdzających wywóz towarów z kraju. Jeżeli jednak podatnik takich dokumentów nie posiada, transakcji takiej nie ewidencjonuje, czekając jednocześnie na brakujące potwierdzenia wywozu. Ostatecznego
rozliczenia musi dokonać za kolejny po następnym okresie rozliczeniowym,
albo ze stawką 0%, albo ze stawką krajową. Analizując zatem powyższy przykład, podatnik nie uwzględnia powyższego dokumentu w swoich księgach za
maj 2014 r. Dokumenty potwierdzające wywóz towarów otrzymał w czerwcu
2014 r., stąd nadal ma prawo do zastosowania stawki 0% (patrz: art. 42 ust. 12
pkt. 2), jak obrazuje nam schemat ewidencji 4. Wartość transakcji wykazuje
w księgach również w miesiącu 06.2015 r. Gdyby jednak do lipca 2014 r. potwierdzeń wywozu towarów nie otrzymał, wówczas obowiązkowo musiałby
transakcję taką rozliczyć ostatecznie jako sprzedaż krajową.
79
ISSN 2353-5601
Rozrachunki z Beta
3 998,88
3 998,88
Schemat 4. Poprawna ewidencja sprzedaży WDT – bez potwierdzenia wywozu na 06.2014 r.
PODSUMOWANIE
Reasumując, transakcje WDT są dla wielu przedsiębiorców alternatywnym
rozwiązaniem przy prowadzeniu działalności. Możliwość zastosowania stawki
VAT 0% niesie ze sobą wiele korzyści. Najistotniejszym z nich jest prawo do
legalnego pominięcia obowiązku naliczania wartości podatku VAT od dokonanej sprzedaży towarów. Aby jednak skorzystać z takiego przywileju należy pamiętać o wielu czynnikach, które mają bezpośredni wpływ na jego prawidłowe
rozliczenie w prowadzonych księgach. Przede wszystkim podatnik chcący dokonywać transakcji z krajami Unii Europejskiej obowiązkowo musi być zarejestrowany w Urzędzie Skarbowym jako podatnik VAT UE. Również podmiot
zagraniczny nabywający towary od polskiego przedsiębiorcy jest zobowiązany
do posiadania dokumentu potwierdzającego bycie czynnym podatnikiem VAT
UE. W przeciwnym razie polski podmiot dokonujący sprzedaży towarów dla
wewnątrzwspólnotowego podatnika będzie zobowiązany rozliczyć transakcję
zgodnie ze stawką podatku VAT właściwą dla dostawy towarów w Polsce. Innym, równie ważnym czynnikiem, jest posiadanie dokumentów potwierdzających wywóz sprzedanych towarów z Polski. Brak tych dokumentów prowadzi
do tych samych niepożądanych skutków, co brak poświadczenia o byciu czynnym podatnikiem VAT UE.
BIBLIOGRAFIA
Bartosiewicz A., 2015, VAT. Komentarz, wyd. IX, LEX 2015, wydanie elektroniczne.
Bartosiewicz A., 2014, VAT 8. wydanie komentarza A. Bartosiewicza i R. Kubackiego, Wydawnictwo Wolters Kluwer business, Warszawa.
Bącal A., Bącal M., Dębkowski P., 2008, Podatek od towarów i usług. Orzecznictwo sądów administracyjnych w sprawach podatkowych, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa.
Biuletyn Informacyjny dla Służb Ekonomiczno-Finansowych nr 8 (835), www.gofin.pl.
Krywan T., Zalewski Ł., 2014, VAT 2014 po zmianach, „Dziennik Gazeta Prawna”, wydanie
I/2014, Warszawa.
Młynarska-Morchało I., 2014, Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dostawy towarów,
„Rzeczpospolita”, wydanie nr 9851 z 2014 r., wydanie elektroniczne.
Olszewski B., Kosacka-Łędzewicz D., 2011, Transakcje wewnątrzwspólnotowe. Eksport, import,
UNIMEX, Wrocław.
80
ISSN 2353-5601
Piotrowski J., 2014, Zasady podatku VAT w 2014 cz. I, Forum Doradców Podatkowych, Kraków.
Sokołowska-Strug E. (red.), 2014, Leksykon VAT. Wydanie 2, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa.
Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, DzU 2011, nr 177, poz. 1054
z póżn. zm.
Węgielska A., 2012, Obowiązek podatkowy WNT i WDT, „Gazeta Podatkowa”, nr 98(930).
Wyrok WSA z dnia 09.01.2013 r., sygn. IIISA/Wa 1444/12, LEX, Warszawa, wyd. elektroniczne.
THE ACCOUNTING RULES OF VALUE ADDED TAX IN WDT TRANSACTIONS
The main goal of the article is to describe the Value Added Tax in the Intra-Community
Supply of Goods (ICSoG) transactions. In addition to that, basing on the Act of the VAT one may
identify many factors, which have an influence on right tax accounting. The author thinks that
there are many elements, having impact on settling accounts of Value Added Tax in ICSoG
transactions. Many of them are really troublesome for tax-payers and the complexity of legal
regulations makes the accounting even more difficult.
Key words: The Value Added Tax, Intra-Community Supply of Goods transactions, taxation
base, tax obligation.
81
Besarta Zeneli, Żaneta Bara, Evolution of Banking System in Albania
•
F I NA NS E
I
P R AW O
F I N A NS O W E
•
ISSN 2353-5601
EVOLUTION OF BANKING SYSTEM IN ALBANIA
Besarta Zeneli*, Żaneta Bara**
Abstract:
The following article presents banking system in Albania in different aspects. The aim
of this paper is to reveal the evolution of the banking system by highlighting the key points
of this evolution and showing the major changes Albanian banking system witnessed in different
periods. Part of this papers purpose is also the analyses of banking system by using concrete
numbers to help the reader understand where does the banking system in Albania stand nowadays.
The first part includes basic elements of Albanian banking system, its structure, functions,
supervision and legal aspects. The second chapter is based on the evolution of the banking system
by revealing chronologically the phases that this system went through before being able to operate
in a freeway.
To illustrate the situation where the Albanian banking system actually is and how this system
operates there are placed graphics and tables prepared based on data from Bank of Albania,
The Institute of Statistics and Ministry of Finance. The analysis is made referring a time period
of five years, from 2010 to 2014. The results show that from year to year the economic situation is
improved, but it still operates under the possible capacity. From the post-communist period to
the actual year (2015) the number of banks has increased from three to sixteen banks indicating
progress in banking system development. An obvious fact that shows the continual progress is
the improvement of the central bank in every upcoming year from 2010 to 2014. Assets and
liabilities increase each year of the given period reflecting an expansion of banks activity and its
development.
Key words: banking system, evolution, financial activity, Albania.
JEL Class: E4, E5, P00.
*
**
Finance & Accounting, Faculty of Economics and Sociology, University of Lodz.
Finance & Accounting, Faculty of Economics and Sociology, University of Lodz.
83
ISSN 2353-5601
INTRODUCTION
Banking system is a structural system of establishments which offer
financial services in a particular region. The classic functions of
a banking system include [http://www.businessdictionary.com/definition/bankingsystem.html]:
– commercial banks – take deposits and make loans,
– investment banks – take care of capital market issues and trading,
– national central bank – deals with managing of currency and sets
the monetary policy.
The first time that a bank operated in Albania was the time when Albania
was under the rule of the Ottoman Empire (1863–1912). The bank was called
the Ottoman Imperial Bank. It was established on February 4, 1863 and operated
in 4 cities: Shkodra, Janina, Skopje and Manastir which at that time were
the biggest and strongest cities in Albania. The bank operated with British
and French capital. Only in 1888 a bank with Turkish capital came to life, it was
called the Turkish Agrarian bank, and by the name of the bank you can
understand that it was connected with agriculture, which at the time was the
main source of money. Under the operation of the two banks mentioned above
existed foreign currencies, but not an Albanian one. Despite the fact that there
was missing a real Albanian bank the idea was hidden in scholars minds,
however there would be a long time since the ideas become a reality. Meantime
Italy showed interest in opening banks in Albania, and so Italian banks spread in
different cities [Bushati 2008: 4].
On 28 November, 1912 a new era begins for Albania, it finally declares its
independence. The interest of Albanian citizens for an Albanian banking
system and an unified currency kept growing until their dream came true on
October 4, 1913. Albania finally had its own central bank. For the bank to exist
it was signed an agreement between the Albanian Government represented by
the prime minister Ismail Qemali and Wienner Bank Verein represented by
Carol Pitner and Oscar Pollack which acted on the behalf of the Austrian-Hungarian banks, and Banca Commerciale Italiana represented by Pietro
Fenolio and Guido Ansbaher which acted on behalf of Italian banks.
The central bank would have a capital of 10 million corona. It was the only
entity which could print money and it had to have a deposit of gold which
would cover 1/3 of the amount of money in circulation. Unfortunately the
banking system failed very fast not because its inefficiency but because of
84
ISSN 2353-5601
political reasons and the First World War. This was actually the first phase
in the creating of a banking system in Albania. Other fazes that come after
the Ottoman Empire will also be discussed wider later on while explaining
the changes in banking sector during the historical changes
[http://www.bankofalbania.org/ web/A_brief_history_of_the_Bank_of_Albania_
5338_2.php].
1. BASIC ELEMENTS OF BANKING SYSTEM IN ALBANIA,
SUPERVISION AND LEGAL ASPECTS
The banking system in organized economies which operates under free
market principles is divided into two levels. The dividing is made to identify
various functions performed by central bank and banks of the second level.
The fact that the central bank is in the first level and the commercial banks in
the second level does not show the importance of these institutions.
In the first level is the central bank of the Republic of Albania, Bank of
Albania which is a constitutional institution and in a broader perspective
performs governmental functions.
In the second level remain commercial banks. These banks are pure
financial intermediaries, raised in the form of joint stock company and aim to
provide profits for their owners [Cani 2004: 6–7].
Since the banking system in Albania is made from a two-tier structure the
Law is divided in two subdivisions.
The central bank operates under the Law „On the Bank of Albania” and
the banking system under the Law „On banks in Republic of Albania”. The Law
„On the Bank of Albania” incorporates clauses concerning the activities
of the central bank. The Law „On banks in Republic of Albania” includes the
main principles of the activities exerted by banks in the Republic of Albania
[Statut… 2006: no 9662]. It includes the most important regulations of
supervision and licensing in the banking system in Albanian territory
[http://www.bankofalba-nia.org/ web/Laws_Legal_Framework_46_2.php].
According to the Law the bank of Albania is an independent institution
and it operates basing on Law no 8269 dated 23 December, 1997 „On the Bank
of Albania”, article 161 of the Constitution of the Republic of Albania. Its
activities must be in compliance with the regulations provided by the
supervisory council [Statut…1997: no 8269, art. 161].
With the competences given by the Law the Bank of Albania has the right to
formulate and apply the monetary policy of Albania with the ultimate target
of reaching and keeping price stability [Cani 2002: 1–3].
The Bank of Albania, with the monetary and supervisory power executes
the next functions [http://www.bankofalbania.org/web/A_brief_history_of_
the_Bank_of_Albania_5338_2.php]:
85
ISSN 2353-5601
– has the authority to issue and circulate the national currency,
– maintains and manages the foreign reserves of Albania,
– takes care of the exchange rate policy,
– gives or reverses a license for practicing banking activity and also
supervises this kind of activity to maintain stability,
– does the role of a mother bank, meaning that serves as a bank of banks,
– cooperates with the Government of Albania, it does the role of a banker
and an advisor for the state of Albania,
– it encourages a normal functioning of the payment system.
With the adoption of the Law „On banks in Republic of Albania” and „On
banks in Republic of Albania” in 1992 came also the Banking Supervision
Department which was created to execute supervision functions on the second
level banks, it also had to make the regulatory framework [Andoni 2013: 38–39].
The duty of Banking Supervision is to encourage stability of the Albanian
banking system, to preserve the interests of depositors, to show transparency, to
make sure that in the eyes of investors and depositors the banking system is
a confident background, a place where client can easily put their money.
Banking Supervision Department must promote assurance by
[http://www.bankofalbania.org/web/Banking_Supervision_49_2.php]:
– Carefully operating with the licensing process, because by giving the
approval of licensing it brings to the Albanian banking market a new bank and if
it does not work in a proper way it affects the whole banking system.
– Supervising the banks that already operate in banking market. They must
work according to law and regulation in the way that they will not cause trouble
and will not harm the existing system.
– Insuring that minor problems noticed in certain banks will be quickly
solved and not make a threat for depositors or the whole system.
In order to fulfill its duty, Banking Supervision Department has to be
vigilant in what happens in the banking market, not only in Albanian banking
market but also abroad to make sure it works in alignment with other banking
systems in Europe and wider [http://www.bankofalbania.org/web/Banking_Supervision_49_2.php].
The central bank and its functions, was also mentioned the way of
supervising bank activities but another part of the banking system are the banks
of the second level. With the big economic problems Albania had, in 1992
existed only three banks owned by the state, but now in 2015 there are sixteen
commercial banks in total [Çekrezi 2015: 5].
From these sixteen commercial banks fifteen of them are made of foreign
capital or partially foreign capital and they offer products on equal footing with
developed countries [Krimidha and Kristo 2014: 4]. The capital is divided
in 92.38% foreign capital and 7.17% internal capital in 2015. This separation
86
ISSN 2353-5601
of the capital provides the understanding that Albanian banking system is a good
sector for investors abroad to invest in the financial sector.
This sector is mainly made by banking groups and nonbank financial
companies, financial institutions and individuals. Banking system in Albania is
always seeking to achieve the same standards as developed countries and it is
concentrated in lending, for example SME (small and medium-sized enterprises)
lending, retail lending, corporate lending [Shingjergji 2012: 84].
Institutions that help people with different money transactions and other
financial activities are divided in the following way and a short list of the most
important of these institutions is reflected also below [http://www.bankofalbania.org/web/Commercial_Bank_Register_50_2.php]:
Bank of Albania
Commercial Banks
Non Bank Entities
Unions of Savings
and Loans Associations
Graph 1. Structure of banking in Albania
Source: own elaboration based on data from: http://www.bankofalba-nia.org/web/
Commercial_Bank_Register_50_2.php.
Commercial Banks: Raiffeisen Bank S.A., United Bank of Albania S.A.,
Veneto Banka S.A., National Commercial Bank S.A., Tirana Bank S.A., NBG
Bank Albania S.A., International Commercial Bank S.A., Alpha Bank – Albania
S.A., Intesa Sanpaolo Bank Albania S.A., Procredit Bank S.A., Crédit Agricole
Bank (Albania) S.A., Credit Bank of Albania S.A., Credins Bank S.A., Banka
Société Générale Albania S.A., Union Bank S.A., First Investment Bank,
Albania S.A.
Non Bank Entities: Unin Financiar Tirane LLC, Albanian Post S.A.,
Credins Leasing S.A., Ak–Invest S.A., NOA S.A., Fondi Besa S.A., Final S.A.,
Raiffeisen Leasing S.A., Tirana Leasing S.A., Leandslease S.A., Albania
Leasing S.A. etc.
Unions of Savings and Loans: Savings and Loan Association „INBLEG”
Tirana, Savings and Loan Association „PERLAT” Durres, Savings and Loan
Association „ALB-PROGRES” Elbasan Savings and Loan Association „JUBE”
Durres.
87
ISSN 2353-5601
2. EVOLUTION OF ALBANIAN BANKING SYSTEM
Banking System in Albania has had many changes in different historical
moments. Below will be listed the most important phases in which banking
system in Albania went through.
The first phase coincides with the genesis of Albanian Banking System
which was mentioned above, it talked about banking system during the ottoman
occupation. Next in line we have the phases articulated below.
2.1. The Albanian banking system (1913–1925)
In 1913 just like mentioned before Albania had its own central bank for
a while. The beginning of the First World War brought changes in finance.
Powerful banks like Wiener Bank Verein, Pester Bank and Ungarische Bank
operated at that time in Albania. The existing of these banks marked a great
improvement in Albanian economic system and brought a new innovation never
used before in Albania. In 1920 the first government bond was emitted, with
a maturity of 3 years and a value of a 2 million Gold Francs. It was allowed to be
emitted a limited number of notes [Shingjergji 2012: 79–80].
After the war the leaders started thinking about a central bank again, but the
capital was under the control of private creditors. There was a lot of discussions
with foreign governments about the opening of a central bank but the effort
failed, because Italy did not accept the proposition of opening the bank with
50% foreign capital and 50% Albanian capital.
Many scholars preferred a national bank which would operate by using only
Albanian capital, but having in mind that were the foreign banks which operated
in Albanian territory longer than a national bank, the influence was inevitable
[Bushati 2008: 7].
2.2. Albanian banking system during the time Ahmet Zogu ruled (1925–1939)
In 1925, when the head of the Albanian State Ahmet Zogu (King of
Albania) came back, the competition for obtaining economic concessions
including bank concession, brought new developments. British, Italian, French,
Yugoslavian and Greek capital made intense effort in this direction. Ahmet Zogu
and his government announced that the granting of concessions would be
considered in the base of financial aid these countries would give to Albania.
Government activity showed that Zog and his Government were oriented in
an western direction especially Italy [Fishta et al. 2003: 18–25]. British
government was the first who wanted to take control of economic concessions,
they offered help to build the banking system with the condition that the British
capital would have advantage in trade and economy.
88
ISSN 2353-5601
Italy heard the news and showed interest, so started a competition between
Italian and British government. The British government retreated and so Italian
banks got the concessions. After this event there was an agreement between Italy
and Albania on 11 March 1925, and included the regulations upon which
the bank system would work [Bushati 2008: 8–9].
The most important thing this time was the unified currency called Albanian
Gold Franck. One Gold Franck equaled 100 cents. Even with the new gold
currency the bank had problems up to 1936, because people were not giving up
from their silver coins as a means of exchange. It was only in this year that
Albania had only one currency in circulation [http://www.bankofalbania.org/web/A_brief_history_of_the_Bank_of_Albania_5338_2.php].
In the period from 1926 to 1936 National Bank of Albania spread its
branches in the strategic economic key points of the territory. By the year 1939
foreign banks had entered in Albanian economy, banks such as Serb-Albanian
bank, followed by, Bank of Athens, Anglo Albanian Bank Ltd, and Export Bank.
Up to this moment NBA was the leader, but when in Tirana was established the
Agrarian Bank followed by the Bank of Naples which permitted the facilitation
of major transactions and had autonomy at that field, the competition increased
[Gallagher 2001: 93–95].
2.3. Albanian banking system during World War II (1939–1944)
A new period for banking system in Albania starts in 1939 with the World
War 2. During the time of war Albania was under occupation first from Italy
and later from Germany what logically caused transformations and changes
in economy.
First, under the Italian occupation there was a hard competition between
banking groups which aimed the controlling of Banking Market in Albania. One
of the most powerful banks operating in Albania was the Bank of Naples
– Albania which had a lot of clients and had expanded remarkably and it had
also power on other banks, it forced some of them to close and others not to
enter in market. It became stronger because of the acquisition of the Agrarian
Bank, this move made the Bank of Naples – Albania create a monopoly in
agrarian market. On the other side the National Bank of Albania was in Italy’s
hands which used it to financially support its military.
The competition continued between the Bank of Naples and National Bank
of Albania, in 1942 they had respectively 18 and 13 branches. The competition
ended in 1943 when Italy retires from Balkans territory. After Italian occupation
in Albanian banking system was a total crisis, because Italy destroyed
the economy after leaving by taking down banks. The only bank left which was
still operating in limited editions was the Albanian National Bank.
89
ISSN 2353-5601
The new occupation namely German occupation started financing its
military by taking loans from Albania National Banks, but the problems had not
reached an end as the German Government took all the Albanian treasure from
the bank leaving behind a total chaos. In 1944 while the retreating of German
troops had started the branches of Albanian National Bank were stolen by
widening the bad economic situation [Elsie 2010: 31].
2.4. Albanian banking system and the communist regime (1944–1991)
This phase is considered as one the most difficult historical periods for
Albania. After several wars the idea of a centralized economy was attractive in
the eyes of Albanian people. With the consent of people the communist party led
by Enver Hoxha took the power to lead Albania. Every private property was
centralized meaning that belonged to the state. The economy was now in a new
system never known before in Albania. The state was now trying to do
everything by itself. The export of metals and gemstones was not allowed
anymore, enriching so the country.
The only bank still operating in Albania was the National Bank which was
under the Italian control. The communist party froze all the foreign investments
and made them property of Albania, it also managed to take the National Bank
from Italian hands and gave to it a new name: the Bank of the State of Albania.
After making the making the bank the state property there was released
a new currency in 1945 which caused confusion in economy, because of the
circulating in market the old currency and the new currency. This situation led to
a monetary reform. Five old franks would be exchanged to one new Franck to
make so the old currency to exit the market.
Two years later in 1947 the Bank of State a new reform was made in
banking sector. A new currency came to the market, a currency that continues to
this day to operate. The currency is named Lek and at that time banknotes were
10, 50, 100, 500, 1000 lek.
Coins were 0.50, 1, 2, 5 Lek. After putting this currency in life, in a short
time other currencies disappeared.
In 1946 Albania had good relationships with Yugoslavia and so was created
a new bank centered in Belgrade with a branch in Tirana, which was shared
in 50% between two states. It gave to Albania many profits unlike Yugoslavia.
The power of the Bank of State was getting bigger as time passed, it
controlled the budget of the state and financial transactions. It became a very
important tool in running a centralized country. To be more controlling the
communist party opens a new small bank called Savings Bank for Albanian
citizens, because the Bank of State was more concentrated in governments
business.
90
ISSN 2353-5601
The party had created a new system named Coopertive where all people had
to contribute in agriculture of the country by working in shifts. A new bank was
created to manage the profits of this system called the Agrarian Bank.
In the eyes of people this bank was not connected to the Bank of State but the
truth was different. The banks were very connected and helped the communist
party to control everything. To the year 1992 the Bank of State was used by
the communist leader the same the central bank was used by Germany during
the Second World War. The Germans used it to finance their military and
the Albanian communist party used it to create a controlled society.
Letting out all negative things the system did to Albania this was the first
time when banks had a totally Albanian capital and no interference of foreigners
[Coleman 2015: 7–8].
2.5. Albanian banking system in the free market economy
Communism that ruled in 90’s using the policy of isolation created
a continues blizzard in economic and society development for more than
40 years. After communism the entering to a normal world for other countries
of Europe but not for Albania would bring a lot of transition and instability for
the economy and socjety [Barone and Porrini 2010: 59].
For a banking system to be productive it should be able to have a convenient
payment system and credit allocation. This counts for all Eastern European
countries which left behind the period from controlled economy to free market
economy, they had built a proper banking system [Coletti 2005: 139].
Democracy was a completely a new and unknown phase for Albania.
A rebuilding of financial system was imperative. Numerous reforms were made
in banking system to help it go towards privatization and asking help from
foreign banks with a developed system [Barone and Porrini 2010: 59].
Despite the right steps towards developing of banking system and economy,
political problems caused disturbance and 1997 Albania faced a big crises
because of the pyramidal investments when inflation achieved values up to 40%,
civil war started and most of bank branches were burnt [Economic overview,
(e-zasoby): 69].
To normalize the situation necessary was a policy to achieve a stabilization
in the area of finances. New reforms were made in the legal system and
the system of finances. The surveillance and control over economy and
especially over banking system was increased and played a considerable role in
economic developing of Albania. One of the first actions taken towards
improvement was making the existence of Bank of Albania official and known
by other countries [Barone amd Porrini 2010: 61].
91
ISSN 2353-5601
This period was the worst one for banking system in Albania because
people pushed of their great lots from pyramidal firms destroyed and burnt most
of the financial institutions and especially attacked banks.
However since then Albanian banking system seems to be going in the right
path. One of the major factors that helped in developing the banking system is
the influence of foreign banks. The operation of these banks in Albanian
territory has stimulated the growth of competition and as a result banks
expanded their activities and network by bringing new products, by improving
their services and by tending more to its clients [Kristo and Gruda 2010: 285].
3. FINANCIAL ACTIVITIES OF THE BANK OF ALBANIA IN 2010–2014
To understand more about how the banking system in Albania works,
the next analysis will help. The analysis contains financial activities of the Bank
of Albania and it will show us what happens during the given period with
the central bank. Does the financial activity of the central bank improve during
the five year period? Does it work on its full potential?
12,00
10,00
8,00
6,00
4,00
2,00
2010
2011
2012
16-gru
02-gru
01-sie
31-sty
25-lip
10-maj
29-mar
26-sty
01-gru
30-wrz
24-mar
03-sty
29-lip
0,00
2013
Overnight deposit
Weekly repurchase agreement
Overnight credit
Graph 2. Bank of Albania interest rates (in %)
Source: own elaboration based on data from Ministry of Finance www.financa.gov.al.
The graph reflects the change of key interest rates based on the decisions of
monetary policy for interest rates. The key interest rates analyzed are Overnight
deposit, Weekly repurchase agreement, Overnight credit and Liquidity
supporting loan. All interest rates have a growing tendency from July 2010 to
March 2011, and then they decreased to 2013. Highest level of percentage has
92
ISSN 2353-5601
the Liquidity supporting loan (11%), followed by Overnight credit (5,75%),
Weekly repurchase agreement (5%) and Overnight deposit (3,25%). The change
from period to period during the year is mainly –0,25 % for each interest rate.
Table 1. Balance sheet of the Bank of Albania from 2010 to 2014 (in millions of ALL)
In millions of Lek (ALL)
ASSETS
Assets denominated in foreign currencies
Gold and precious metals
Accounts with the International Monetary Fund
Deposits with non-resident banks
Available for sale investment securities
Held for trading investments
Other foreign assets
Total assets denominated in foreign currencies
Domestic assets
Gold and precious metals
Loans to resident banks
Available for-sale investment securities
Balances with the Albanian Government
Other domestic assets
Total domestic assets
Total assets
LIABILITIES
Liabilities denominated in foreign currencies
Due to the International Monetary Fund
Due to non-resident financial institutions
Other foreign liabilities
Total liabilities denominated in foreign currencies
Domestic liabilities
Currency in circulation
Due to resident banks
Due to the Albanian Government
Other domestic liabilities
Total domestic liabilities
CAPITAL AND RESERVES
Capital
Legal reserve
Revaluation reserves
Property revaluation reserve
Other reserves
Total capital and reserves
2010
2011
2012
2013
2014
10,155 11,724 12,196 8,474
9,569
15,751 15,828 18,644 20,22 21,792
31,637 28,604 27,286 21,661 30,003
203,336 206,549 216,279 230,588 242,419
12,566
13,17 13,034 12,591 14,378
1,183
601
703
577
779
274,628 276,476 288,142 294,111 318,94
4,926
5,577
5,805 4,021
4,483
12,52 25,485
21,8 21,502 25,548
63,63 63,616 63,619 63,92 63,948
–
–
–
–
7,398
9,229
9,639 11,212 12,388 13,009
90,32 104,317 102,436 101,831 114,386
364,948 380,793 390,578 395,942 433,326
20,516
1,256
–
21,772
19,55
1,243
–
20,793
20,195
1,252
131
21,578
18,633
1,256
–
19,889
25,33
1,255
230
26,815
202,359 202,88 200,872 207,766 226,407
80,815
88,57 97,054 100,031 106,311
11,6 11,863 16,025 23,779 17,578
1,279
1,189
1,686 1,546
1,826
296,053 304,502 315,637 333,122 352,122
2,5
11,697
15,31
1,868
15,748
47,123
2,5
12,5
22,922
1,828
15,748
55,498
2,5
12,5
20,826
1,789
15,748
53,363
2,5
12,5
10,421
1,75
15,76
42,931
2,5
12,5
21,93
1,711
15,748
54,389
Source: own elaboration based on data from Bank of Albania 2010–2014 (Annual Report),
www.bankofalbania.org.
93
ISSN 2353-5601
The balance sheet set above contains data from 2010 to 2014, it is possible
to watch the differences of the most important positions which determine
the financial standing of the bank during this years (see table 1).
Assets take values that vary from 364,948 million ALL to 433,326 million
ALL during the period 2010–2014. It has been a rise of 68,378 million ALL
in five years. The value of total assets is a composition of assets denominated in
foreign currencies and domestic assets and the bigger values are represented by
the assets dominated in foreign currencies, showing so the strength of foreign
currency effect in Albanian market. On the other hand we can see that liabilities
kept growing year by year during the period which does not necessarily
represent a bad occurrence. The proportion between assets and liabilities has
values of 2 to 1 which shows a good value of liquidity.
Table 2. Key economic indicators in evaluation of economic situation of Albania
Real GDP growth (%)
2010
3.75
2011
3.17
2012
1.00
2013
1.45
GDP (in ALL million)
1,239,645
1,300,624
1,335,488
1,364,781
895.7
948.0
962.4
926.6
947.0
13.8
13.1
12.8
13.4
12.9
26.2
25.4
24.7
24
25.9
29.3
28.9
28.2
28.9
31
–3.1
–3.5
–3.4
–4.9
–5.1
36.2
39.4
36.7
35.7
36.6
13
15.2
15.9
18.2
18.6
1.904
1.912
1.972
2.015
2.192
10.1
10.4
1.4
–1.4
2.0
103.9
137.8
100.8
140.3
108.2
139
105.7
140.3
105.5
140.0
Number of employed
(in thousand)
Unemployment rate
Budget revenues
(as a % of GDP)
Budget expenditure
(as a % of GDP)
Budget balance
Import of goods
(as a % of GDP)
Export of goods
(as a % of GDP)
International reserve
(in EUR million)
Lending to the private sector
(annual growth)
Exchange rate ALL/USD
Exchange rate ALL/EUR
2014
1.45
lack of
data
Source: own elaboration based on data from Bank of Albania 2010–2014 (Annual Report),
www.bankofalbania.org.
In general the selected economic figures indicate improvement of economy,
but we still should keep in mind that economy in Albania operates under
the possible capacity. In the last two years the real GDP is constant and it is
between the values 3,75% and 1,00% which characterize the previous years.
The healthy rate of GDP is more than 2% and less than 4%, showing that
94
ISSN 2353-5601
the year with the best GDP rate was 2011. Next the GDP rate got worst, but it
helped in reducing inflation.
The number of employed people and unemployment rate seem to not be
changing a lot from year to year during the analyzed period. The unemployed
rate should have values between 2% and 13% and the values showed in the table
are bigger than 13% or very close to 13%, showing so a bad condition of
employment.
Now if we analyze budget revenues compared to budget expenditure, each
year the gap between them rose. Each year the expenditures were higher than
revenues. The budget balance varies from –3,1% to –5,1%.
A comparison between import and export shows that the level of export rose
from 13% to 18,6%, but it is definitely much more lower than import. Import has
values between 35,7% and 39,4%. The highest peak was 2011 and the lowest
value in 2013.
90000
250000
80000
200000
70000
60000
150000
50000
40000
100000
30000
20000
50000
10000
0
0
2010
2011
2012
2013
Overdraft
Working capital
Machineries and appliances
Business loans
Real state
Graph 3. Business loans by purpose
(EUR in thousand)
2010
2011
2012
2013
Household
Loans
Nondurable goods
Overdraft
Real estate
Business activity
Durable goods
Graph 4. Household loans by purpose
(EUR in thousand)
Source: own elaboration based on data from INSTAT instat.gov.al.
Loans make one of the most important source of money for businesses and
individuals. Businesses and individuals use loans to fulfill their purposes.
The most commune purposes for which loans are used are reflected in the graphs
above. Loans used for real estate are the highest compared to other purposes and
their highest value is in 2013 with a value of 78800 thousand EUR indicating
95
ISSN 2353-5601
that is the most common purpose why business need money. They invest more
in real estate than any other field mentioned in the table. The lowest values are
represented by working capital, it varies from 27174 thousand EUR to thousand
EUR. Business loans in total have respectively for each year the following
values: 209347, 234203, 224224, 227063 thousand EUR from 2010 to 2013.
As we see the highest interest showed by the businesses was in 2011 and less
interest to loan money for aforementioned purposes was in was in 2010. Except
business loans, loans for individuals otherwise „household loans” are very
important. These kind of loans are used for purposes like real estate, durable
goods, nondurable goods, business activities and overdraft. The same
phenomenon as before appears also here. People are interested to invest in real
estate. This is the most common purpose people need loans, although the interest
seems to fade from year to year. As we can read from the graph the amount of
loan is smaller from 2010 to 2013. Less loans are used for nondurable goods.
The values are between 1646 and 1761 thousand EUR. Household loans in
general have a tendency to decrease from 2010 to 2013 and this happened
because banks tightened the conditions of credit. People had to meet the requests
of banks in order to apply for credit. The value of household loans varies from
80001 to 75665 thousand EUR.
CONCLUSIONS
Albania is a country which has gone through a lot of radical changes thanks
to numerous invasions. These changes had also impact on banking system. Such
system did not exist until the Ottoman empire occupied Albania. Even if it was
an invasion it helped in developing an actual economy with banks and rules that
were unknown in previous times.
The invasion continued by other countries as Italy and Germany. During
this time Albanian banks operated with foreign capital like Italian, German,
French and British, but only in small quantities with Albanian capital. There
were numerous attempts to operate under domestic capital but it was not
possible, because Albania at the time was weak and never had time to recover
from the occupations.
A dark period for the banking system was also the regime communist
period. Now the state was independent and could operate by its own, because
there were no invasions but what happened was a total isolation including the
isolation from foreign invest. The leaders wanted a total independence and they
had no desire to cooperate with the world, which led to a grief of economy.
Everything was centralized and controlled by the state. After communism the
failure continued with democracy. People were totally unprepared how to
behave in a free economy and banking system suffered until the pyramidal
schemes were over.
96
ISSN 2353-5601
Now banks have European standards and operate under the proper laws,
they respect consummators and institutions and meet their needs. Banking
system in Albania is a two-tier system meaning it has two levels, the central
bank in the first one and the commercial banks and operate respectively under
the Law „On the Bank of Albania” and „On banks in Republic of Albania”.
The system is supervised by the supervisory council. The capital is divided in
92.38% foreign capital and 7.17% internal capital, which shows clearly that the
foreign capital dominates and there is the need to add more domestic capital.
Based on the analysis in the last chapter the situation in banking system is
not in very bad conditions but there is possible to make improvements. There is
a need to reduce unemployment which is about 13% and should be lower.
The revenues should be higher, because their level compared to expenditures
during the 5 year period they are always lower. Some changes need to happen
with import and export, import can be reduced and export raised, because import
is about 20% higher than export in each year reflected in the table.
BIBLIOGRAPHY
Andoni A., 2013, Basel III challenges in the Albanian banking system, „The Macrotheme
Review”, vol. 2(5), Fall.
Barone R., Porrini D., 2010, The role of foreign banks in the Albanian economic system, „Banks
and Bank Systems”, vol. 5, issue 2.
Bushati M., 2008, Evolution of the Albanian Banking System, Honors College Theses, Pace
University.
Cani Sh., 2002, Bank of Albania: a decade later, „Bank of Albania, publications”.
Cani Sh, 2004, Central Bank and banking system in Albania, Lecture of Governor of the Bank
of Albania, University of Korca „Bank of Albania, publications”.
Çekrezi A., 2015, Factors affecting performance of commercial banks in Albania, „The European
Proceedings of Social & Behavioral Sciences”, eISSN: 2357-1330.
Coleman D. Y., 2015, Countrywatch review 2015 edition, CountryWatch, Inc.Houston, Texas.
Coletti E., 2005, Nuove opportunità a est: i mercati bancari di Bosnia-Erzegovina, Macedonia
e Serbia, in X Rapporto sul sistema finanziario italiano, Fondazione Rosselli.
Economic overview, (e-zasoby).
Elsie R., 2010, Historical Dictionary of ALBANIA, Second Edition, Scarecrow Press, Inc 2010.
Fishta I., Esmeralda U., Kostaq P., 2003, History of Central Bank in Albania, „Bank of Albania”.
Gallagher T., 2001, Outcast Europe: The Balkans, 1789–1989, from the Ottomans to Milosevic,
Routlege USA.
http://www.bankofalbania.org/web/A_brief_history_of_the_Bank_of_Albania_5338_2.php
[access date 1.07.2015].
http://www.bankofalbania.org/web/Banking_Supervision_49_2.php [access date 3.07.2015].
http://www.bankofalbania.org/web/Commercial_Bank_Register_50_2.php [access date 5.07.2015].
http://www.bankofalbania.org/web/Laws_Legal_Framework_46_2.php [access date 2.07.2015].
http://www.businessdictionary.com/definition/banking-system.html [access date 28.06.2015].
97
ISSN 2353-5601
Krimidha J., Kristo I., 2014, Implementation of relationship marketing in Albanian banking sector
and corporate costumers’ perseptions, „Journal of Economic Development, Management,
IT, Finance and Marketing”, vol. 6(2), 1–13.
Kristo S., Gruda S., 2010, Competition, Efficency and Stability in Albanian Banking System,
„Journal of Academic Research in Economics”.
Statut from the day 18.12.2006, Constitution of The Republic of Albania, Official Journal,
changed 2011, no. 9662.
Statut from the day 23.12.1997, Constitution of The Republic of Albania, Official Journal 2002,
no. 8269, art.161.
Shingjergji A., 2012, Analysis of the Albanian Banking System in the Transition Years,
„International Journal of Business and Commerce”, vol. 2, no. 4.
SYSTEM BANKOWY W ALBANII
Niniejszy artykuł prezentuje system bankowy w Albanii pod względem różnych aspektów.
Celem pracy jest zbadanie ewolucji systemu bankowego poprzez podkreślenie kluczowych
elementów tej ewolucji oraz pokazanie głównych zmian w albańskim systemie bankowych na
przełomie różnych okresów. Dla zobrazowania sytuacji systemu bankowego w Albanii zostały
przedstawione tabele i wykresy, opracowane na podstawie danych z Banku w Albanii oraz
Instytutu Statystyki i Ministerstwa Finansów.
Słowa kluczowe: system bankowy, ewolucja, działalność finansowa, Albania.
98
DODATEK KWARTALNY
ISSN 2353-5601
Strukturalna (nie)równowaga sektora finansów publicznych
w Polsce
Tomasz Uryszek
Dr, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Finansów, Katedra Finansów
Publicznych
Obecnie wiele gospodarek rynkowych na
świecie boryka się z problemem nadmiernego zadłużenia publicznego. Kryzys
finansowy, który rozpoczął się w 2007
roku, spowodował wzrost skali tych problemów. Warto jednak zauważyć, że
nierównowaga sektora finansów publicznych (SFP) w niektórych krajach (w tym
– w Polsce) zaczęła narastać na długo
przed rozpoczęciem kryzysu finansowego
i miała miejsce nawet w okresie względnego przyspieszenia gospodarczego.
Należy więc zastanowić się, czy nierównowaga SFP ma charakter cykliczny
i związana jest z wahaniami koniunktury,
czy też ma podłoże strukturalne. W tym
celu warto ocenić poziom strukturalnego
salda SFP.
Saldo strukturalne jako miernik sytuacji SFP
Do oceny stopnia strukturalnej nierównowagi SFP wykorzystano metodę określania wielkości budżetu strukturalnego
używaną przez Eurostat. Oparta jest ona
na szacowaniu potencjalnego poziomu
PKB. Metoda ta wykorzystuje funkcję
produkcji
produkcji Cobba-Douglasa, a produkt
globalny jest w niej zależny od poziomu
zatrudnienia i zakumulowanego kapitału
oraz od nadwyżki niewykorzystanych
mocy produkcyjnych i wydajności pracy.
Można stwierdzić, że deficyt strukturalny
ma charakter trwały, deficyt cykliczny
jest natomiast zjawiskiem przejściowym.
Strukturalne dochody, wydatki i saldo
sektora finansów publicznych informują
(w pewnym uproszczeniu) o hipotetycznej sytuacji budżetu, jaka miałaby
miejsce po uprzednim wyeliminowaniu
wpływu wahań koniunkturalnych. W celu
uzyskania długoterminowej równowagi
w sektorze finansów publicznych, należy
więc dążyć przede wszystkim do ograniczenia, a następnie likwidacji deficytu na
poziomie strukturalnym. Takie założenia
przyjmują w praktyce kraje cechujące się
zrównoważonym budżetem lub bardzo
niskimi deficytami na poziomie rzeczywistym i mające w konsekwencji stosunkowo niskie poziomy długu publicznego.
Wysokość salda strukturalnego SFP
w Polsce na tle UE
Wartości strukturalnego salda SFP dla
Polski oraz dla UE wskazują, że w okresie 2010–2015 wyniki tego sektora zamykały się deficytami. Szczegóły zaprezentowano w tabeli 1.
Tabela 1. Wartości salda strukturalnego SFP w Polsce na tle UE (w % potencjalnego PKB)
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016*)
2017*)
UE
–4,63
–3,81
–2,71
–1,83
–1,71
–1,79
–1,62
–1,53
Polska
–8,26
–6,07
–4,04
–3,44
–2,65
–3,01
–2,65
–2,88
*) – prognoza
Ź r ó d ł o: obliczenia własne na podstawie danych Eurostatu.
99
DODATEK KWARTALNY
ISSN 2353-5601
Tabela 2. Wartości strukturalnego salda pierwotnego SFP w Polsce na tle UE (w % potencjalnego PKB)
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016*)
2017*)
UE
–1,95
–0,92
0,17
0,87
0,83
0,54
0,61
0,62
Polska
–5,77
–3,54
–1,38
–0,95
–0,70
–1,25
–0,99
–1,31
*) – prognoza
Ź r ó d ł o: obliczenia własne na podstawie danych Eurostatu.
Wysokość deficytu strukturalnego we
wszystkich latach okresu 2010–2015 była
w Polsce wyższa, niż przeciętnie w UE.
Także prognozy nie są optymistyczne.
Zakładany jest co prawda spadek poziomu deficytu do około 2,65% i 2,88%
potencjalnego PKB. Jest to jednak prognoza znacząco gorsza od wyniku dla
Unii Europejskiej i zadecydowanie daleka od równowagi. Oznacza to, że Polska
generowałaby wysokie deficyty sektora
finansów publicznych nawet w sytuacji,
gdyby udało się wyeliminować wszelkie
wpływy cyklu koniunkturalnego.
Znając historyczne, wysokie poziomy
zadłużenia publicznego w Polsce, można
przyjąć, że dużym obciążeniem dla budżetów są koszty obsługi długu. Warto
zatem sprawdzić, czy ich ewentualna
(hipotetyczna) eliminacja nie wpłynęłaby
znacząco na poprawę sytuacji SFP.
Wysokość strukturalnego salda pierwotnego SFP w Polsce na tle UE
Saldo pierwotne sektora finansów publicznych stanowi różnicę między dochodami a wydatkami publicznymi, pomniejszonymi o koszty obsługi długu. Generowanie pierwotnych nadwyżek jest jednym z warunków stabilności sektora
finansów publicznych. Dzięki niemu
możliwe jest sprawdzenie, czy kwoty
pozyskanych dochodów publicznych są
w stanie pokryć wartości wydatków bieżących
żących i majątkowych. Saldo to zostało
obliczone na poziomie strukturalnym, by
zachować porównywalność z danymi
zawartymi w tabeli 1. Szczegóły prezentuje tabela 2.
Dane zawarte w tabeli 2 nie są optymistyczne. Nawet w sytuacji eliminacji kosztów obsługi długu publicznego
z rachunku salda SFP, w latach 2010–2015
nie udałoby się osiągnąć nadwyżki. Na
lata 2016–2017 prognozowany jest także
deficyt pierwotny na poziomie strukturalnym. Dane dla Polski w całym okresie są
ponadto znacząco gorsze od wyników
Unii Europejskiej.
Podsumowanie
Sumując należy stwierdzić, że w Polsce
w okresie 2010–2015 występowała silna
nierównowaga strukturalna sektora finansów publicznych. Objawiała się ona wysokimi deficytami strukturalnymi SFP,
także na poziomie pierwotnym (po wyeliminowaniu z rachunku kosztów obsługi długu publicznego). Podobnie wyglądają prognozy na lata 2016–2017. Nie
można więc twierdzić, że podstawowy
wpływ na kondycję polskiego SFP ma
bieżąca koniunktura. Ponadto wyniki dla
Polski są znacząco gorsze od wyników
dla UE. Można uznać, że dla poprawy
sytuacji SFP w Polsce niezbędne są strukturalne reformy, które przywrócą równowagę budżetową.
100
DODATEK KWARTALNY
ISSN 2353-5601
Sytuacja gospodarcza w Polsce po czwartym kwartale 2015 r.
ale widoczny trend spadkowy dynamiki
konsumpcji wewnętrznej, który rozpoczął
się w II kwartale 2014 roku i trwa do
dzisiaj (z 3% do 2,3%). Dalszy spadek
konsumpcji i zapasów może przełożyć się
na nieznaczne spowolnienie dynamiki
PKB w drugiej połowie 2016 r.
Artur Gądek
Studenckie Koło Naukowe Analiz i Prognozowania
Gospodarczego 4Future, Uniwersytet Łódzki, Wydział
Ekonomiczno-Socjologiczny
Wzrost gospodarczy
Według wstępnych szacunków Głównego
Urzędu Statystycznego wzrost gospodarczy w trzecim kwartale 2015 r. wyniósł
3,5% r/r. Tym samym jest to ósmy kwartał z rzędu z dynamiką PKB znajdującą
się w przedziale między 3% a 4%. Dzięki
stabilnemu wzrostowi, polska gospodarka
wciąż zalicza się do grupy szybko rozwijających się krajów Unii Europejskiej.
Dla porównania, wzrost PKB strefy Euro
dla trzeciego kwartału 2015 roku wyniósł
zaledwie 1,6% w ujęciu r/r.
Indeks aktywności gospodarczej (PMI)
w październiku i listopadzie wyniósł
kolejno 52,2 pkt. i 52,1 pkt. Oznacza to,
że nastroje wśród menedżerów w firmach
produkcyjnych są w dalszym ciągu pozytywne i utrzymują się powyżej neutralnego poziomu 50 pkt. Co więcej, wskaźnik
wyprzedzający koniunkturę (WWK publikowany przez BIEC) oraz wskaźniki
produkcji i koniunktury w przemyśle
w dalszym ciągu rosną i wyraźnie wskazują na utrzymanie się dynamiki PKB
powyżej 3% w pierwszej połowie 2016 r.
Po raz kolejny największy wpływ na
dynamikę wzrostu PKB miała dynamika
konsumpcji wewnętrznej oraz zapasów
(odpowiednio 2,3% i 0,9%). W trzecim
kwartale, również dynamika popytu zewnętrznego (eksportu netto) miała dodatni wpływ na dynamikę PKB (0,4%).
Niepokojący jednak wydaje się powolny,
ale . oku). do eksportu i importu. Jest to
Konsumpcja
3,3% 3,3% 3,6%
3,3% 3,5%
3,0% 3,5%
0,8% 2,4%
Zapasy
Inwestycje
Eksport netto
III kw. 2015
II kw. 2015
I kw. 2015
IV kw. 2014
III kw. 2014
II kw. 2014
I kw. 2014
IV kw. 2013
III kw. 2013
II kw. 2013
0,2% 0,5%
IV kw. 2012
III kw. 2012
II kw. 2012
I kw. 2012
IV kw. 2011
1,3%
III kw. 2011
Od kwietnia 2014 roku nieprzerwanie
napływają dobre wiadomości z rynku
pracy w Polsce. Główny Urząd Statystyczny podał informację, że stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec listopada
wyniost
3,6%
3,7% 2,2%
I kw. 2013
5,1%
4,5% 4,8%
II kw. 2011
7,0%
6,0%
5,0%
4,0%
3,0%
2,0%
1,0%
0,0%
-1,0%
-2,0%
-3,0%
Rynek pracy
PKB
Wykres 1. Skala wpływu poszczególnych kategorii na wzrost realny PKB; szereg niewyrównany sezonowo
Ź r ó d ł o: opracowanie własne, dane GUS.
101
DODATEK KWARTALNY
ISSN 2353-5601
15,0%
5 650
14,0%
5 600
13,0%
5 550
12,0%
5 500
11,0%
Stopa bezrobocia (w %)
listopad 2015
wrzesień 2015
maj 2015
lipiec 2015
marzec 2015
styczeń 2015
listopad 2014
wrzesień 2014
maj 2014
lipiec 2014
marzec 2014
styczeń 2014
listopad 2013
wrzesień 2013
maj 2013
lipiec 2013
marzec 2013
styczeń 2013
listopad 2012
wrzesień 2012
maj 2012
5 400
lipiec 2012
9,0%
marzec 2012
5 450
styczeń 2012
10,0%
Zatrudnienie w sekt przedsiębiorstw (w tys.)
Wykres 2. Stopa bezrobocia rejestrowanego i liczba zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw
Ź r ó d ł o: opracowanie własne, dane GUS.
wyniosła 9,6%. Jest to najmniejsza wartość stopy bezrobocia od 2008 roku.
Jeżeli dalsza tendencja spadkowa bezrobocia (wartości odsezonowane) się
utrzyma, bardzo możliwy jest scenariusz,
w którym w lipcu lub sierpniu 2016 roku,
stopa bezrobocia rejestrowanego spadnie
znacznie poniżej 9%. Tym samym możliwym stanie się również wyznaczenie
historycznego minimum dla tego wskaźnika. Według danych wstępnych podanych przez GUS, Badanie Aktywności
Ekonomicznej Ludności (BAEL) wykazało, że w III kwartale br. bezrobocie
w Polsce wyniosło 7,1%. W miastach
wskaźnik ten wyniósł tylko 6,9%.
Powodem tak dobrych wyników jest
niewątpliwie rosnący popyt na rynku
pracy oraz nieprzerwany wzrost gospodarczy na poziomie 3%–4%. Zatrudnienie w listopadzie wzrosło o 66 tysięcy
stanowisk pracy (w porównaniu do roku
ubiegłego) i wyniosło w sumie 5 617 tys.
Co więcej, ofert zatrudnienia w urzędach
pracy w trzecim kwartale było o 11,4
tysięcy więcej niż przed rokiem i 47,4
tysięcy więcej, niż dwa lata temu. Wraz
ze wzrostem zatrudnienia rosły również
realne miesięczne wynagrodzenia brutto
w sektorze
w sektorze przedsiębiorstw. Dynamika
tego wzrostu od początku 2014 roku
fluktuuje od 3% do 6,6% r/r. Ostatni
odczyt, z listopada br. wyniósł 4,7% r/r.
Z pewnością trudny do oszacowania jest
wpływ migracji ludności na rynek pracy
w Polsce. Co prawda saldo strumienia
migracji za rok 2014 było wciąż ujemne
(15 750 osób), jednak dane te są nieaktualne i dosyć nieprecyzyjne (wynika to
m.in. z przyjętej definicji emigracji oraz
metod zbierania danych). Uwzględniają
one jedynie zarejestrowane wyjazdy i przyjazdy do Polski (w ten sposób zarejestrowane migracje uzupełniane są m.in. o badania ankietowe). Obecnie nie istnieją
dokładne szacunki liczby Polaków przebywających za granicą oraz obcokrajowców pozostających na terenie Polski
w 2015 roku (w tym obywateli Ukrainy
uciekających przed wojną).
Ceny
Od lipca 2014 roku ceny towarów i usług
konsumpcyjnych w ujęciu r/rr nieprzerwanie spadają. Na początku ub.r. spodziewano się szybkiego wyjścia z deflacji. Co więcej, jeszcze przed rokiem
perspektyw
102
DODATEK KWARTALNY
ISSN 2353-5601
perspektywa utrzymania się deflacji do
końca 2015 r. dla wielu analityków wydawała się być mało realna, głównie
z powodu spadków cen w drugiej połowie 2014 r., które przełożyły się na niższą bazę porównawczą tego wskaźnika.
Tymczasem wskaźnik CPI r/r w czwartym kwartale ub.r. dalej znajduje się
poniżej poziomu 100 pkt, co oznacza
dalszy spadek cen w tym okresie. W listopadzie wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych wyniósł zaledwie 99,4 pkt.
(we wrześniu 99,2 pkt., a w październiku
99,3 pkt.).
poczęły się pod koniec pierwszej połowy
2014 roku i trwają do dzisiaj. Za baryłkę
ropy brent crude oil na koniec 2015 roku
płacono 37,08 $. Jest to najniższa cena od
ponad 11 lat. Obniżenie cen ropy naftowej przełożyło się głównie na spadek cen
transportu oraz żywności. Wpływ ten
potwierdza wskaźnik CPI po wyłączeniu
cen żywności i energii, który z założenia
eliminuje zewnętrzne szoki podażowe.
Przez cały okres deflacji w Polsce CPI
bazowe przyjmowało wartości powyżej
poziomu 100 pkt.
Wszystko wskazuje na to, że na początku
br. również będziemy obserwować
zmniejszanie się cen, jednak sytuacja
z 2015 roku nie powinna się powtórzyć.
Za deflację w Polsce odpowiadają głównie wahania cen ropy naftowej. Można
założyć, że obserwowana tendencja
spadkowa tych cen ma się ku końcowi.
Z tego powodu wskaźnik CPI powinien
zacząć rosnąć już w pierwszej połowie
tego roku. W dalszych kwartałach 2016
i 2017 roku, istnieje natomiast ryzyko
dużego wzrostu wskaźnika cen towarów
i usług konsumpcyjnych (r/r). Wzrost
dynamiki cen może bowiem zostać spowodowany gwałtowną podwyżką cen
ropy naftowej.
Oczekiwania inflacyjne konsumentów
w czwartym kwartale w dalszym ciągu
wskazują na spadki cen zarówno usług
jak i towarów. Jednak od lipca 2014 roku
można zauważyć wyraźny wzrost wskaźnika oczekiwań konsumentów, który
najprawdopodobniej zwiastuje wzrost
inflacji w nadchodzących miesiącach.
Ostatnia (wstępna wartość za grudzień)
różnica między ilością respondentów
oczekujących wzrostu cen a tych oczekujących ich spadku wyniosła minus 30.
Obniżenie cen towarów i usług konsumpcyjnych spowodowane jest głównie gwałtownymi spadkami cen ropy, które rozpoczęły o miesięcy roku
20
10
0
-10
-20
-30
-40
-50
listopad 2015
lipiec 2015
wrzesień 2015
maj 2015
marzec 2015
styczeń 2015
listopad 2014
lipiec 2014
wrzesień 2014
maj 2014
marzec 2014
styczeń 2014
listopad 2013
lipiec 2013
wrzesień 2013
maj 2013
marzec 2013
styczeń 2013
listopad 2012
lipiec 2012
wrzesień 2012
maj 2012
marzec 2012
styczeń 2012
105,0
104,0
103,0
102,0
101,0
100,0
99,0
98,0
97,0
CPI r/r (lewa oś)
Inflacja bazowa po wyłączeniu cen żywności i energii r/r (lewa oś)
Oczekiwania inflacyjne (prawa oś)
Wykres 3. Indeks cen towarów i usług konsumpcyjnych, inflacja bazowa po wyłączeniu cen żywności i energii
oraz oczekiwania inflacyjne
Ź r ó d ł o: opracowanie własne, dane NBP.
103
DODATEK KWARTALNY
ISSN 2353-5601
Tabela 1. Zestawienie prognoz
Prognozy PKB
NBP
OECD
Bank Światowy
Komisja Europejska
MFW
SKN 4Future
średnia
2015
3,4%
3,5%
3,6%
3,5%
3,5%
3,5%
3,50%
2016
3,3%
3,4%
3,7%
3,5%
3,5%
3,3%
3,45%
2017
3,5%
3,5%
3,9%
3,5%
3,6%
2,8%
3,47%
Źródło: opracowanie własne, dane ze stron internetowych poszczególnych instytucji.
Ocena i prognozy
W trzech pierwszych kwartałach 2015 r.
obserwowaliśmy kontynuację ścieżki
stabilnego wzrostu PKB w okolicach
3,5%. Wszystko wskazuje na to, że odczyt za czwarty kwartał ub.r. będzie zbliżony do tempa trzech poprzednich okresów. Jest to wynik nieco lepszy od zeszłorocznych oczekiwań analityków, ale
nie nadzwyczajnie zaskakujący. Po ostatnich odczytach tempa wzrostu analitycy
nieznacznie podwyższyli swoje oczekiwania w stosunku do prognoz sprzed
roku. Obecnie większość instytucji zajmujących się prognozami makroekonomicznymi zakłada podtrzymanie dynamiki rozwoju gospodarki z ub.r. do końca
2017 r. Potwierdzenie się takich przewidywań oznaczałoby utrzymanie się wzrostu gospodarczego na podobnym poziomie łącznie przez cztery lata. W odniesieniu do danych historycznych nie sposób znaleźć analogiczny okres, cechujący
się tak małą zmiennością dynamiki wzrostu PKB przez tak długi czas. Przedstawione prognozy wydają się zatem bezpiecznymi przewidywaniami, jednak
mało realnymi (w szczególności przewidywania odnośnie 2017 r.).
Nieustająca deflacja była zaskoczeniem
dla wielu analityków, co spowodowało,
że wcześniejsze prognozy w tym zakresie
okazały się nietrafne. Na podstawie napływających danych i obecnych przesłanek m
Źródła:
http://ec.europa.eu
http://stat.gov.pl/
http://www.nbp.pl/
http://www.worldbank.org/
http://www.oecd.org/
http://stooq.pl/
nek można jednak prognozować, że ceny
powinny zacząć rosnąć już w pierwszym
kwartale br .
Sytuacja na polskim rynku pracy stale się
polepsza. Bardzo możliwe, że w 2016
roku zaobserwujemy najniższą wartość
stopy bezrobocia w historii. Zaistniały
stan można tłumaczyć m.in. dobrymi
nastrojami przedsiębiorców i dobrą koniunkturą. Pod znakiem zapytania pozostaje jedynie wpływ migracji ludności na
sytuację na rynku pracy.
Sytuacja geopolityczna w przeciągu
ostatnich miesięcy i lat uległa widocznej
komplikacji. Konflikty zbrojne, kryzys
grecki, spadki na chińskiej giełdzie, czy
powszechne stosowanie niekonwencjonalnej polityki pieniężnej (luzowania
ilościowego) nie napawają optymizmem.
W dłuższym okresie zaistniałe problemy
mogą przełożyć się na kolejne spowolnienie gospodarcze. Jednak tymczasem
dobre wiadomości napływają z gospodarki amerykańskiej i europejskiej. Przykładem może być odczyt PKB Niemiec
(głównego partnera handlowego Polski),
świadczący o poprawie europejskiej
koniunktury gospodarczej. Napływające
dane o stanie gospodarki nie sugerują
gwałtownych zmian tempa wzrostu gospodarczego w Polsce i Europie. Przewiduje się, że rok 2016 dalej cechować
będzie stabilny wzrost, szczególnie
w pierwszej połowie okresu.
http://www.fitchpolska.com.pl/
http://www.imf.org/
104
DODATEK KWARTALNY
ISSN 2353-5601
Zmiany w świecie podatków na rok 2016
Radosław Witczak
Dr, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Finansów
Kolejny nowy rok przyniósł kolejne bardzo liczne nowe zmiany w świecie podatków. Ze względów objętościowych
artykułu zostaną omówione pokrótce
wybrane nowe przepisy.
W ramach wspierania rozwoju demograficznego jednostki gospodarcze mogą
zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów wydatki na utworzenie zakładowego
żłobka, klubu dziecięcego lub przedszkola oraz wydatki na ich prowadzenie. Przy
czym przedsiębiorstwo nie musi samo
zakładać żłobka czy przedszkola. Kosztem uzyskania przychodu mogą być również świadczenia wypłacone przez firmę
na rzecz dzieci pracowników uczęszczających do innej placówki, niż utworzona
przez pracodawcę. Wprowadzono limity
maksymalnych wydatków, które można
zaliczyć do kosztów. Wynoszą one 400 zł
miesięcznie na każde dziecko uczęszczające do żłobka lub klubu dziecięcego,
oraz 200 zł miesięcznie na każde dziecko
uczęszczające do przedszkola [1].
W podatkach dochodowych zastąpiono
dotychczas istniejącą ulgę na nowe technologie nowym odpisem na działalność
badawczo-rozwojową. W ramach ulgi
można pomniejszyć podstawę opodatkowania o: wynagrodzenia i składki obciążające te wynagrodzenia jeżeli dotyczą
one pracowników zatrudnionych w celu
realizacji działalności badawczo-rozwojowej; wydatki na ekspertyzy, opinie, usługi doradcze i usługi równorzędne, a także
nabycie wyników badań naukowych,
świadczonych lub wykonywanych na
podstawie
podstawie umowy zawartej z jednostką
naukową; wydatki na nabycie materiałów
i surowców bezpośrednio związanych
z prowadzoną działalnością badawczo-rozwojową; kosztów związanych z odpłatnym korzystaniem z aparatury naukowo-badawczej wykorzystywanej wyłącznie w prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej (przy spełnieniu
pewnych warunków); odpisy amortyzacyjne od środków trwałych oraz wartości
niematerialnych i prawnych wykorzystywanych w prowadzonej działalności
badawczo-rozwojowej, z wyłączeniem
samochodów osobowych oraz budowli,
budynków i lokali będących odrębną
własnością [2].
Pewne zmiany pojawiły się w regulacjach
dotyczących cen transferowych. Jednak
zaczną one obowiązywać dopiero w 2017 r.
W tym przypadku plus dla ustawodawcy
za danie długiego okresu na zapoznanie
się przedsiębiorców z nowymi przepisami.
W ordynacji podatkowej zmieniono zasady naliczania odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych. Z jednej strony mają
one zachęcić do dobrowolnej zapłaty
zaległości podatkowej, z drugiej strony
ich celem jest zaostrzenie zasad dla tych
podatników, którzy nie wywiązują się
z obowiązków podatkowych. Jako zachętę przewidziano obniżoną stawkę odsetek
za zwłokę w przypadku złożenia prawnie
skutecznej korekty deklaracji nie później
niż w terminie sześciu miesięcy od dnia
upływu terminu do złożenia deklaracji
oraz zapłaty zaległości podatkowej
w ciągu siedmiu dni od dnia złożenia
korekty. Taka stawka wyniesie połowę
podstawowej stawki odsetek za zwłokę.
Natomiast zaostrzeniem przepisów jest
wprowadzenie podwyższonej stawki
odsetek
105
DODATEK KWARTALNY
ISSN 2353-5601
odsetek za zwłokę w wysokości 150 proc.
podstawowej stawki odsetek za zwłokę,
która będzie stosowana do zaległości
w podatku od towarów i usług oraz
w podatku akcyzowym [3].
Warto zauważyć, że zaczynają obowiązywać regulacje w zakresie rozstrzygania
wątpliwości na korzyść podatnika o których już na tych łamach pisaliśmy. Sformułowanie tych przepisów rodzi także
pewne wątpliwości. Rozumienie tych
norm
norm przez organy podatkowe pokazuje interpretacja ogólna Ministra
Finansów z 29 grudnia 2015 r., sygn.
PK4.8022.44.2015.
Powyższe zmiany nie mają charakteru
rewolucyjnego, takie dopiero nas czekają
w roku 2016 (podatek bankowy, od
sklepów wielkopowierzchniowych, nowa
ustawa VAT). Dlatego życzymy Czytelnikom jak najniższych podatków w 2016
roku, a o nowych jeszcze będziemy pisać.
[1] G. Grochowina, Dopłaty do żłobków i przedszkoli będą korzystne dla małych firm, „Rzeczpospolita”,
7.01.2016, wyd. el.
[2] Art. 26e w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz 18d w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych.
[3] J. Zawiejska-Rataj, Zmienią się stawki odsetek za zwłokę, „Rzeczpospolita”, 7.01.2016, wyd. el.
Znaczenie badań zasobności gospodarstw domowych
w alokacji kredytów detalicznych
Andrzej Bogus
Dr, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Instytut Finansów,
Zakład Bankowości
Kryterium dochodu permanentnego
w kredytowaniu ludności
Udział gospodarstw domowych w portfelu należności sektora bankowego jest
dominujący i ciagle wzrasta. Kredytowanie tych podmiotów gospodarczych staje
się więc głównym elementem strategii
budowania przewagi konkurencyjnej
banków. Rozbudowanie bankowości detalicznej staje się dla nich obiektywną koniecznością. Wiąże się to jednak z potrzebą ograniczania ryzyka w alokacji
tych kredytów. Jednym z podstawowych
działań
działań w tym zakresie jest rozpoznanie
wiarygodności kredytowej w kontekście
wydolności dochodowej. Wykorzystywanie w szerokim zakresie wskaźników
opartych na dochodach bieżących jest
niewystarczające. Stąd w teorii bankowości podkreśla się znaczenie tzw. dochodu
permanentnego (trwałego), który określony jest przez zdyskontowany strumień
przyszłych dochodów z posiadanego
przez kredytobiorcę majątku (aktywów
rzeczowych i finansowych).
W Polsce w metodologii określania zdolności kredytowej ludności dominuje
kategoria dochodu bieżącego. Niezbędnym staje się uwzględnianie w coraz
większym stopniu kryterium zasobności
gospodarstw domowych, uwzględniających
106
DODATEK KWARTALNY
ISSN 2353-5601
cych ich aktywa, które w sposób bardziej
adekwatny określiłoby ich wiarygodność
kredytową.
Istotnym krokiem w tym kierunku jest
podjęcie badań dotyczących zasobności
gospodarstw domowych (BZGD) przez
NBP przy współpracy z Głównym Urzędem Statystycznym, którego wyniki prezentuje opracowanie: „Zasobność gospodarstw domowych w Polsce. Raport
z badań pilotażowych 2014 r.” (NBP,
listopad 2015).
Przedstawiony raport inspiruje do sformułowania uwag dotyczących przyjętej
metodologii badania zasobności gospodarstw domowych, jak i znaczenia tej
kategorii dochodowej w ograniczaniu
ryzyka kredytowego i stabilizacji bankowości detalicznej. Podkreślić należy jego
pionierskie znaczenie dla prowadzenia
skutecznej polityki makroostrożnościowej w ocenie ryzyka kredytowego poprzez wykorzystanie kategorii DSTJ
(Debet-Service-to-Income) czyli kwantyfikacji kosztu długu w relacji nie do dochodu bieżącego kredytobiorcy, lecz
odniesienie go do całkowitego majątku.
Jest to więc istotne zbliżenie się do kryterium dochodu permanentnego. Stąd metodologicznym osiągnięciem przeprowadzonych badań było określenie bilansu
gospodarstw domowych oraz jego struktury.
są nieruchomości. Polska i inne kraje
o niższym PKB per capita charakteryzuje
się większym rozpowszechnieniem posiadania na własność zamieszkiwanej
nieruchomości.
Ciekawym obszarem badań aktywów
było określenie ich struktury. Dla polityki
kredytowej szczególne znaczenie mają
aktywa o wyższej płynności. Cechą charakterystyczną polskich gospodarstw
domowych jest zdecydowana dominacja
aktywów rzeczowych (95,2% całego
majątku). Wśród aktywów finansowych
dominują tradycyjne depozyty bankowe
(68,2% aktywów finansowych). Niewielki jest udział papierów wartościowych,
funduszy inwestycyjnych i emerytalnych.
Dla polityki kredytowej taka struktura
majątku nie jest korzystnym elementem
w zarządzaniu ryzykiem głównie poprzez
ograniczenie możliwości transformacji
tradycyjnych
aktywów
rzeczowych
w płynne instrumenty finansowe (np.
mało elastyczny rynek nieruchomości).
Zadłużenie
Majątek netto polskich gospodarstw
domowych.
W ocenie stabilności polskiego sektora
bankowego istotne znaczenie ma także
poziom zadłużenia kredytowego gospodarstw domowych. Dotychczasowe opinie w tym zakresie są zróżnicowane.
Przeprowadzone badania zamożności
tych podmiotów gospodarczych pozwalają na bardziej obiektywną ocenę poziomu
ich „ukredytowienia”.
W świetle przeprowadzonych badań
statystycznych przeciętny majątek netto
gospodarstw domowych w Polsce wynosił 256,8 tys. złotych. Stanosi to około
56% majątku netto przeciętnego gospodarstwa domowego w strefie euro. Ta
relatywnie wysoka pozycja Polski wynika
z tego, że głównym składnikiem majątku
są
W Polsce zadłużonych jest około 37%
gospodarstw domowych, z czego 12,1%
posiada kredyty mieszkaniowe. Wartość
długu z tytułu tych kredytów stanowi
ponad 81% całkowitego ich zadłużenia.
Ta struktura zadłużenia z dominującą rolą
kredytów mieszkaniowych jest wyrazem
obiektywnej tendencji w postępującym
procesie
107
DODATEK KWARTALNY
ISSN 2353-5601
procesie zadłużania się ludności w krajach o rozwiniętych systemach bankowych. Przeciętny poziom zadłużenia kredytem mieszkaniowym wynosi 104 tys.
złotych, podczas gdy innymi kredytami to
około 5 tys. złotych.
Bezpieczny poziom zadłużenia gospodarstw domowych w Polsce potwierdza
również porównanie go z innymi krajami
strefy euro. Świadczą o tym następujące
wskaźniki ukazujące odsetek zadłużonych gospodarstw domowych (w %):
Polska 37,0, Niemcy – 47,4, Hiszpania – 50,0,
Francja – 46,9, Włochy – 25,2, Holandia
– 65,7, Austria – 35,6, Słowenia – 44,5,
Finlandia – 59,8, strefa Euro – 43,7.
Dla zapewnienia stabilności banków,
obok skali zadłużenia, decydujące znaczenie ma jednak stopień obciążenia
kredytami w relacji do posiadanego majątku przez gospodarstwa domowe,
a zwłaszcza do rozporządzanego bieżącego i przyszłego dochodu. Stąd w ocenie
wiarygodności kredytowej wykorzystywano w badaniach dwa wskaźniki:
– DSTJ (Debet-Service-to-Income) jako
relacja miesięcznej raty kredytowej do
przeciętnego miesięcznego dochodu
netto;
– DTJ (Debet-to-Income) jest relacją
całkowitego zadłużenia do rozporządzalnego dochodu, uwzględniając także potencjalny wzrost stóp procentowych oraz
transformacji innych składników majątku. Gospodarstwa domowe mogą także
wykorzystywać.
wykorzystywać w spłacie kredytów niepłynne aktywa, w tym nieruchomości
i składniki trwałego majątku ruchomego.
Ważnym elementem bezpiecznej alokacji
kredytów mieszkaniowych jest także
wskaźnik LTV określający udział kredytów w finansowaniu zakupu nieruchomości. Biorąc pod uwagę te trzy wymienione wyżej wskaźniki bezpiecznego kredytowania gospodarstw domowych można
dokonać oceny ich obciążenia w Polsce
na tle innych krajów. W świetle przeprowadzonych badań należy sformułować
bardzo istotną tezę, że skala obciążeń
kredytowych ludności jest bardziej korzystna w Polsce niż w innych krajach
strefy euro. Świadczy o tym poniższe
zestawienie:
Przeciętna
wartość DSTJ
Przeciętna
wartość DTL
LTV
Polska
Strefa
euro
9,8%
11,1%
6,5%
62%
35,7%
37,3%
Reasumując, można stwierdzić, że przyjmując aktywa ogółem gospodarstw domowych jako istotny wskaźnik wiarygodności kredytowej, obecny poziom ich
zadłużenia uznać należy za bezpieczny.
Kontynuowanie badań statystycznych
w tym obszarze jest niezbędną koniecznością w procesie zwiększania stabilności
sektora bankowego i bardziej dynamicznego rozwoju bankowości detalicznej.
108
Zasady opracowania materiałów
Do publikacji będą przyjmowane prace mające charakter teoretyczny lub empiryczny, zawierające wartości merytoryczne, o odpowiedniej formie prezentacji,
w których wykorzystano właściwe metody badawcze, nawiązano do dorobku dyscypliny finanse i w odpowiedni sposób to udokumentowano. Artykuły nadsyłane
do publikacji w czasopiśmie Finanse i Prawo Finansowe mogą być przygotowane
w języku polskim lub angielskim. Do treści artykułu napisanego w języku polskim
należy dołączyć tytuł i streszczenie w języku angielskim. Przed publikacją artykuły
będą recenzowane.
Wszelkie szczegółowe informacje na temat zasad recenzowania i wymogów
edytorskich oraz formatka znajdują się na stronie internetowej czasopisma.
Zasady cytowania materiałów zawartych w czasopiśmie
W przypadku kopiowania i rozpowszechniania materiałów zawartych w niniejszym numerze czasopisma prosimy o podanie źródła, z którego pochodzą cytowane treści:
I. Nazwisko Autora, Tytuł artykułu, „Tytuł czasopisma” (e-czasopismo), numer
i rok wydania, strona.
np.
J. Kowalski, Sytuacja gospodarcza przedsiębiorstw przemysłowych w Polsce
w 2013 r., „Finanse i Prawo Finansowe. Journal of Finance and Financial Law”
(e-czasopismo), nr 1/2014, s. 110–125.

Pobierz całą publikację

Transkrypt

Podobne dokumenty