docPobierz informator
download 
Reklamacja Transkrypt
Pobierz informator
INFORMATOR Możliwości pozyskiwania środków zewnętrznych na inwestycje w przedsiębiorstwach Opracował: Tomasz Zieliński SPIS TREŚCI 1 2 WSTĘP ............................................................................................................................................ 3 UNIJNE FUNDUSZE POMOCOWE ............................................................................................... 5 2.1 Fundusz spójności PHARE .......................................................................................................... 5 2.2 Fundusze strukturalne – SPO WKP............................................................................................. 8 2.2.1 Dotacje dla przedsiębiorstw – inwestycje. Poddziałanie 2.2.1: Wsparcie dla przedsiębiorstw dokonujących nowych inwestycji............................................................................................................ 12 2.2.2 Dotacje dla małych i średnich przedsiębiorstw - inwestycje. Działanie 2.3: Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje. ............................................ 12 2.2.3 Dotacje i pożyczki dla przedsiębiorstw – inwestycje. Działanie 2.4: Wsparcie dla inwestycji w zakresie dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska. ..................................... 13 3 KRAJOWE FUNDUSZE EKOLOGICZNE .................................................................................... 14 3.1 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ........................................... 14 3.2 Ekofundusz .................................................................................................................................. 23 4 KREDYTY BANKOWE ................................................................................................................. 25 5 KRAJOWY FUNDUSZ PORĘCZEŃ KREDYTOWYCH – BANK GOSPODARSTWA KRAJOWEGO............................................................................................................................... 32 6 LEASING....................................................................................................................................... 38 7 FAKTORING ................................................................................................................................. 43 8 VENTURE CAPITAL..................................................................................................................... 45 9 JI - POMOC ZAGRANICZNA DWUSTRONNA............................................................................ 51 9.1 Podstawowe informacje.............................................................................................................. 51 9.2 Rola i odpowiedzialność Sekretariatu JI................................................................................... 52 9.3 Kryteria JI ..................................................................................................................................... 52 9.4 Opis najważniejszych działań procedury opracowania i zatwierdzania projektów AIJ / JI . 54 9.5 Projekty JI w Polsce .................................................................................................................... 55 10 INTELIGENT ENERGY FOR EUROPE ........................................................................................ 57 11 „6” RAMOWY PROGRAM ........................................................................................................... 60 12 NORWESKI MECHANIZM FINANSOWY I MECHANIZM FINANSOWY EOG ........................... 65 13 PROGRAM LIFE ........................................................................................................................... 67 14 FINANSOWANIE PRZEZ STRONĘ TRZECIĄ INWESTYCJI ENERGOOSZCZĘDNYCH W PRZEMYŚLE................................................................................................................................. 69 2 1 Wstęp Konkurencyjność polskiej gospodarki jest niska w porównaniu z partnerami w Unii Europejskiej. Wskazuje na to poziom różnych wskaźników określających m.in. wielkość PKB (rysunek 1-1) i eksportu na jednego mieszkańca, sytuację na rynku pracy, postęp techniczny. Decydujący wpływ na PKB ma kondycja przedsiębiorstw. W krajach Unii Europejskiej prawie 99% ogółu przedsiębiorstw to małe i średnie podmioty. Zapewniają one miejsca pracy 2/3 zatrudnionych obywateli i wytwarzają blisko 60% PKB całej Unii. Wpływają więc w sposób decydujący na rozwój ekonomiczny oraz konkurencyjność gospodarek krajów Unii Europejskiej na rynku międzynarodowym. 50 30 20 Litwa Łotwa Estonia Słowacja Polska Węgry Słowenia Cy pr Malta Grecja Portugalia Hiszpania Belgia Włochy Francja Niemcy Austria Finlandia W. Bry tania Szwecja Dania 0 Irlandia 10 Luksemburg tys. dol USA 40 Rysunek 1-1 PKB na 1 mieszkańca w krajach UE (ceny bieżące) – wg danych GUS, 2003 rok Aktualnie małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią w Polsce ponad 99,8% ich ogólnej liczby. Mimo występowania w Polsce wskaźników podobnych do unijnych, polskie przedsiębiorstwa pozostają wciąż nieco w tyle za krami Unii Europejskiej. Są to głównie różnice ilościowe i strukturalne, ale również techniczno-organizacyjne i w zarządzaniu. O dalszym rozwoju tego sektora w Polsce będą decydować, obok indywidualnych wysiłków przedsiębiorców, zbieżna z nimi polityka rządu i władz lokalnych. Uwarunkowania makroekonomiczne tworząc korzystny system regulacyjny, podnoszą kondycję ekonomiczną i szanse rozwoju już istniejących przedsiębiorstw, zachęcając w ten sposób nowych przedsiębiorców do podejmowania pracy na własne ryzyko. Wciąż jedną z najpoważniejszych barier rozwoju przedsiębiorstw w Polsce stanowi brak środków finansowych na ich modernizację i rozwój. Wśród małych i średnich przedsiębiorstw utrzymuje się tendencja do finansowania rozwoju przede wszystkim w oparciu o środki własne. Wg statystyk sytuacja taka panuje w ponad 90% firm z sektora MSP. Z jednej strony na postawę taką wpływają uwarunkowania makroekonomiczne, które określają rynkowe warunki funkcjonowania przedsiębiorstw, z drugiej natomiast czynniki wewnętrzne, w tym przede wszystkim wielkość majątku, jakim dysponuje przedsiębiorstwo. Czynniki te decydują m.in. o dostępności do zewnętrznych źródeł finansowania. Po akcesji do UE wzrosły możliwości pozyskania przez przedsiębiorstwa polskie środków na przedsięwzięcia inwestycyjne. Dla zwiększenia konkurencyjności przedsiębiorstwa na tak dużym rynku ważne jest ciągłe inwestowanie w rozwój technologiczny, poszerzanie oferty produktowej lub usługowej poprzez 3 maksymalizacje absorpcji środków zewnętrznych. Polska gospodarka integrując się z Unią Europejską, z mocy prawa uzyskała swobodny dostęp do zasobów pieniężnych państw członkowskich. W rzeczywistości zakres i sposób ich wykorzystania w celach finansowania polskich przedsiębiorstw jest zdeterminowany szeregiem czynników, często o bardzo zróżnicowanym charakterze. W opracowaniu poza obecnymi możliwościami pozyskania środków związanych z programami UE przedstawiono również inne propozycje finansowania inwestycji, głównie dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw. 4 2 Unijne fundusze pomocowe Strategiczne kierunki alokacji unijnych środków finansowych w pierwszych latach po akcesji określa Narodowy Plan Rozwoju (szczegółowe informacje dostępne na http://www.npr.gov.pl/). Na jego podstawie skonstruowane zostały bardziej szczegółowe dokumenty w postaci Programów Operacyjnych (dla Funduszy Strukturalnych) oraz Strategii Wykorzystania Funduszu Spójności na lata 2004-2006. Ten ostatni dokument określa proponowane przez Polskę kierunki i przedsięwzięcia, które uzyskają wsparcie ze środków funduszu. Strategia będzie przedmiotem negocjacji z Komisją Europejską. Na tej podstawie określony zostanie przedmiotowy zakres wsparcia oraz jego wysokość. Obok Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, który daje możliwości na pozyskanie środków finansowych głównie przez jednostki samorządowe, kluczowym dokumentem dla przedsiębiorców przygotowanym przez Polskę, przewidzianych w Narodowym Planie Rozwoju 2004-2006 i określającym ramy wsparcia dla Polski z funduszy strukturalnych po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata 2004-2006” znany pod hasłem UNIA DLA PRZEDSIĘBIORCZYCH - „PROGRAM KONKURENCYJNOŚĆ”. 2.1 Fundusz spójności PHARE Phare 2002 dla małych i średnich przedsiębiorstw Phare 2002 to blisko 58 mln euro dla małych i średnich firm. Pomoc jest przeznaczona na inwestycje i usługi doradcze. Wysokość dotacji inwestycyjnych została dostosowana do zasad obowiązujących w funduszach strukturalnych i będzie wynosić od 30 do 50% kosztów inwestycji. W poprzednich edycjach Phare maksymalna dotacja inwestycyjna wynosiła 25%. Kredyt bankowy, który do tej pory był obowiązkowy nie jest już wymagany. Jeśli jednak przedsiębiorca zdecyduje o finansowaniu inwestycji ze środków własnych i kredytu, może korzystać nie tylko z oferty banku, ale również funduszy pożyczkowych należących do Krajowego Systemu Usług dla MSP. Kolejną zmianą w porównaniu do Phare 2000 i 2001 jest wysokość dofinansowania w programach doradczych, która będzie wynosiła 50% kosztów kwalifikowanych projektu (poprzednio było to 60%). Zmiana ta jest wynikiem dostosowania programu Phare 2002 do wymogów udzielania pomocy publicznej w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Łączna kwota przewidziana na dokapitalizowanie funduszy wynosi 2,32 mln euro. Phare 2002 to dwa programy ogólnokrajowe, dostępne dla przedsiębiorców ze wszystkich województw: - Sektorowy Program Małe i Średnie Przedsiębiorstwa i Innowacyjność (zakończony we wrześniu 2004) - Program Bezpieczeństwo i higiena pracy w sektorze MSP (obowiązuje do końca roku 2004), oraz Regionalny Program Wsparcia Małych i Średnich Przedsiębiorstw - Przedsiębiorczość w Polsce obejmujący 13 województw (oprócz województwa mazowieckiego, śląskiego i wielkopolskiego). Program Bezpieczeństwo i higiena pracy w sektorze MSP. Składa się z dwóch rodzajów dotacji: na usługi doradcze i na inwestycje. Dotacje na usługi doradcze obejmują do 50% kosztów usług doradczych wykonywanych przez akredytowanych przez PARP wykonawców w zakresie dostosowania MSP do wymogów i norm BHP obowiązujących w Unii Europejskiej. Kwota dotacji wynosi od 500 do 4000 euro. 5 Dotacje na inwestycje wynoszą maksymalnie 50% kosztów inwestycji. Kwota dotacji wynosi od 2000 do 50 000 euro. Dotacja inwestycyjna będzie przeznaczona na zakup ochronnego sprzętu i wyposażenia lub wymianę sprzętu niezgodnego z wymogami BHP. W Regionalnym Programie Wsparcia Małych i Średnich Przedsiębiorstw - Przedsiębiorczość w Polsce. środki rozdzielane są na 3 rodzaje dotacji na usługi doradcze (wykonywane przez akredytowanych doradców) oraz dotację na inwestycje w ramach: - Programu Rozwoju Przedsiębiorstw - wysokość dotacji od 500 do 5000 euro, jednocześnie nie więcej niż 50% kosztów. Dotacja przeznaczona jest na finansowanie przygotowania biznesplanów, raportów dotyczących pozycji firmy na rynku, tworzenia strategii firmy, - Programu Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych - wysokość dotacji od 500 do 10 000 euro, jednocześnie nie więcej niż 50% kosztów. Program skierowany jest do firm eksportowych oraz takich, które dopieor rozpoczynają dzialania eksportowe. Dofinansowaniu będą podlegały m.in. wyjazdy na targi i wystawy, opracowanie raportów dotyczących strategii eksportowej przedsiębiorstwa, - Technologii Informatycznych dla przedsiębiorstw - wysokość dotacji od 1000 do 10 000 euro, jednocześnie nie więcej niż 50% kosztów. Dotacja będzie finansowała dzialania związane z usługami doradczymi z dziedziny informatyki np. tworzenie sieci lokalnych LAN, przygotowywanie specyfikacji zakupowej sprzętu informatycznego, systemu informatycznego, - Funduszu Dotacji Inwestycyjnych - wysokość dotacji od 2000 do 50 000 euro, ale nie więcej niż 40% w powiatach Kraków, Wrocław, Trójmiasto, 50% w pozostałych powiatach objętych programem. Składanie wniosków We wszystkich programach przedsiębiorcy mogą składać wnioski w Regionalnych Instytucjach Finansujących właściwych dla siedziby przedsiębiorcy. Wnioski o dotacje w ramach Programu BHP w sektorze MSP składać można w 4 Regionalnych Instytucjach Finansujących: - Fundacja Małych i Średnich Przedsiębiorstw w Warszawie dla województwa mazowieckiego, podlaskiego, lubelskiego i łódzkiego, - Agencja Rozwoju Pomorza S.A. w Gdańsku dla województwa pomorskiego, zachodniopomorskiego, kujawsko-pomorskiego i warmińsko-mazurskiego, - Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Krakowie dla województwa małopolskiego, śląskiego, świętokrzyskiego i podkarpackiego, - Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Koninie dla województwa wielkopolskiego, lubuskiego, dolnośląskiego i opolskiego. Terminy składania wniosków w ramach Phare przedstawia tabela 2-1. 6 Tabela 2-1 Terminy składania wniosków w ramach Phare 2002 Terminy Budżet w MLN EUR Regionalny Fundusz Dotacji Inwestycyjnych (z wyłączeniem województw mazowieckiego, wielkopolskiego i śląskiego) - zawieszony 10 stycznia, 28 lutego 2005 r. 18,68 Program Rozwoju Przedsiębiorstw 24 stycznia, 7 marca 2005 r. 4,44 4 stycznia, 7 lutego, 14 marca 2005 r. 3,34 17 stycznia, 1 marca 2005 r. 1,79 2 grudnia 2004 r. 4,38 Nazwa programu dotacji Program Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych Technologie Informatyczne dla Przedsiębiorstw BHP doradztwo i inwestycje 7 2.2 Fundusze strukturalne – SPO WKP SPO - WKP, wykorzystując zasoby sfery naukowo-badawczej oraz korzyści związane ze stosowaniem nowoczesnych technologii, w tym technologii informacyjnych oraz technologii wspierających ochronę środowiska, określa cele, priorytety i działania dotyczące realizacji polityki w zakresie przedsiębiorczości i innowacyjności, ze szczególnym uwzględnieniem sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP).Uszczegółowieniem zapisów SPO - WKP jest Uzupełnienie Programu. Beneficjentami Programu są głównie małe i średnie przedsiębiorstwa (w mniejszym stopniu duże) z siedzibą na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, oparte na zaawansowanych technologiach, w zakresie doradztwa i wsparcia inwestycyjnego, przedsiębiorstwa inwestujące w ochronę środowiska, przedsiębiorstwa dokonujące nowych inwestycji, instytucje wspierające biznes, fundusze: pożyczkowe, poręczeń kredytowych, zalążkowe (seed-capital), spółki zarządzające parkami naukowo- technologicznymi i przemysłowymi oraz inkubatorami technologicznymi, instytucje sfery naukowobadawczej, organy administracji rządowej w zakresie tworzenia elektronicznej platformy powszechnego dostępu firm i osób do informacji i usług publicznych on-line, integracji referencyjnych rejestrów firm i osób oraz zapewnienia bezpieczeństwa danych. Ostatecznymi odbiorcami wsparcia będą podmioty, których projekty spełnią wszystkie wymogi formalne oraz merytoryczne, niezbędne do ich akceptacji i refundacji w ramach SPO - WKP. Projekty przedsiębiorstw kwalifikujące się do finansowania powinny dotyczyć doradztwa w projektowaniu, wdrażaniu i doskonaleniu systemów zarządzania jakością, zarządzania środowiskiem oraz bezpieczeństwem i higieną pracy, zasad uzyskiwania certyfikatów zgodności dla wyrobów, usług, surowców, maszyn i urządzeń, aparatury kontrolno pomiarowej i kwalifikacji personelu, doradztwa we wdrażaniu strategii rozwoju przedsiębiorstw w oparciu o nowe technologie, doradztwa w zakresie eksportu, tworzenia sieci kooperacyjnych oraz połączeń przedsiębiorstw, nowych inwestycji, prowadzących do zasadniczych zmian produkcji, produktu i procesu produkcyjnego, obejmujących: środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne (np. uzyskanie patentu, nabycie licencji lub nieopatentowanej wiedzy technicznej, technologicznej lub z zakresu organizacji i zarządzania), inwestycji w nowe technologie, wspólnych inwestycji kilku podmiotów, modernizacji, udziału w zagranicznych imprezach targowo-wystawienniczych oraz udziału w wyjazdowych misjach gospodarczych związanych z wyżej wymienionymi imprezami, zakupu wyników prac badawczo-rozwojowych, inwestycji w dostosowanie przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska: w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami przemysłowymi i niebezpiecznymi, względem ochrony powietrza, w tym także inwestycji umożliwiających uzyskanie pozwolenia zintegrowanego. Finansowanie Programu będzie realizowane z następujących źródeł: Europejski Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF) - 1 251 mln Euro, budżet państwa - 388,5 mln Euro, środki prywatne – 1 147,6 mln Euro, jednostki samorządu terytorialnego - 21 mln Euro, środki Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska - 51,8 mln Euro z uwzględnieniem przepisów dotyczących funduszy strukturalnych oraz pomocy publicznej. 8 Wysokość wsparcia finansowego Wsparcie w ramach „UNII DLA PRZEDSIĘBIORCZYCH - PROGRAM KONKURENCYJNOŚĆ” odbywać się będzie na zasadzie refundacji całości lub określonej części wydatków kwalifikowanych poniesionych podczas realizacji projektu. Zakres wydatków kwalifikowanych zależy od działania programu, w ramach którego jest realizowany projekt. Szczegółowe informacje na temat wydatków kwalifikowanych są dostępne w Uzupełnieniu SPO WKP oraz w podręczniku projektodawcy. W przypadku wielu działań wsparcie podlega zasadom pomocy publicznej. Wówczas poziom maksymalnego wsparcia jest ograniczony pułapem dopuszczalnej pomocy publicznej (maksymalnie 50% + 15 punktów procentowych brutto w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw), wynikającym z odpowiednich przepisów (w tym m.in. zależnym od regionu i dziedziny wsparcia). W przypadku pozostałych działań, gdzie wsparcie nie podlega zasadom pomocy publicznej, możliwe jest uzyskanie nawet do 100% refundacji wszystkich poniesionych wydatków kwalifikowanych. W ramach „UNII DLA PRZEDSIĘBIORCZYCH - PROGRAMU KONKURENCYJNOŚĆ” pomoc publiczna odnosi się do działań skierowanych bezpośrednio do przedsiębiorstw oraz do niektórych obszarów działań dotyczących sfery otoczenia biznesu. W ramach SPO WKP zaproponowano 3 obszary dofinansowania rozwoju przedsiębiorczości. Zdefiniowano je jako priorytety SPO WKP oraz pomoc techniczną. Są to: Priorytet 1 – Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu; Priorytet 2 – Bezpośrednie wsparcie dla przedsiębiorstw; Pomoc techniczna, której celem jest zapewnienie wsparcia dla procesu wdrażania SPO poprzez zapewnienie wysokiej jakości i spójności działań służących wdrażaniu Programu, zagwarantowanie zgodności realizowanych projektów z prawodawstwem unijnym i politykami wspólnotowymi, zorganizowanie systemu informacji i promocji operacji Programu. Dla przedsiębiorców najbardziej efektywnym źródłem pozyskiwania środków zewnętrznych na inwestycje są dotacje w ramach Priorytetu 2, a w szczególności działania 2.3, 2.4 oraz poddziałanie 2.2.1. Jak już wspomniano poziom pomocy publicznej zależy m.in. od lokalizacji inwestycji i wynosi ona: - dla przedsiębiorstw prowadzących działalność na terenie Warszawy lub Poznania: maksymalnie 30% (EDN*) + dodatkowe 15% (EDB*) dla małych i średnich przedsiębiorstw; - dla przedsiębiorstw prowadzących działalność na terenie Wrocławia, Krakowa lub Trójmiasta: maksymalnie 40% (EDN*) + dodatkowe 15% (EDB*) dla małych i średnich przedsiębiorstw; - dla przedsiębiorstw prowadzących działalność na pozostałych terenach Polski: maksymalnie 50% (EDN*) + dodatkowe 15% (EDB*) dla małych i średnich przedsiębiorstw. * zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 15 października 2002 r. w sprawie szczegółowego sposobu obliczania wartości pomocy publicznej udzielanej w różnych formach Ramy czasowe Programu określono na lata 2004 – 2006. Przed przystąpieniem do aplikowania o wsparcie w ramach SPO WKP, wnioskodawca powinien: 1. Zidentyfikować problem, potrzebę, która stanowi przyczynę ubiegania się o wsparcie. 2. Zakwalifikować projekt w działanie adekwatne do potrzeb beneficjenta. 9 3. Sprawdzić czy: - wpisuje się w definicję beneficjenta i jest uprawniony do wsparcia, - jego działalność nie znajduje się w sektorze wyłączonym ze wsparcia (sektory uznane za wrażliwe, sektor produkcji rolnej –płody ziemi i produkty pochodzące z hodowli i rybołówstwa oraz produkty pierwszego przetworzenia, podstawa identyfikacji: Załącznik nr I do Traktatu ustanawiającego WE oraz Lista działalności gospodarczych związanych z produktami żywnościowymi kwalifikujących się do wsparcia w ramach SPO - WKP i SPO – ROL), - spełnia inne kryteria właściwe dla konkretnego działania SPO WKP, - koszty projektu są kosztami kwalifikowanymi do objęcia wsparciem w świetle Uzupełnienia Programu, załącznik 9 Zasady kwalifikowalności wydatków, - ma kompletną dokumentację administracyjno-prawną będącą warunkiem koniecznym do realizacji projektu. 4. Przygotować koncepcję projektu, w formie BIZNES PLANU. 5. Jednocześnie przystąpić do przygotowania i kompletowania wszystkich wymaganych załączników. Należy również zwrócić uwagę, czy w danym działaniu nie jest konieczne spełnienie dodatkowych warunków, tak jak np. w działaniu 2.3 konieczne jest zaciągnięcie kredytu bankowego przy wartości dotacji przekraczającej 125 000 PLN na co najmniej 25% wartości dotacji i złożenie promesy kredytowej wraz z wnioskiem do Regionalnej Instytucji Finansującej), 6. Przystąpić do wypełniania formularza wniosku. Wypełnianie wniosku powinno być ostatnim etapem przygotowania aplikacji i stanowić przeniesienie koncepcji projektu, znajdującej się w biznes planie w odpowiednie rubryki formularza wniosku. Na rok 2005, w zależności od Działania, wyznaczono różne terminy składania wniosków o dofinansowanie zadań. Wnioski otrzymane po upływie wyznaczonego terminu będą dołączone do następnej grupy wniosków aż do wyczerpania środków poszczególnych Działań. Jeżeli natomiast wniosek zostanie odrzucony w toku weryfikacji wnioskodawca chcący ponownie wystąpić o uzyskanie środków zobowiązany jest do złożenia nowego wniosku w późniejszym terminie. Wnioski należy składać w Regionalnych Instytucjach Finansujących, których listę przedstawiono w tabeli 2-2. Generalnie instytucją wdrażającą Program jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Ponadto w ramach podziałania 2.2.1 instytucją wdrażającą jest Minister Gospodarki i Pracy. Obsługę zapewnia Departament Instrumentów Finansowych MGiP. Wdrażaniem i zarządzaniem środkami w ramach działania 2.4 zajmuje się Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Tabela 2-2 Lista Regionalnych Instytucji Finansujących Województwo Nazwa Dolnośląskie Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Kujawsko-pomorskie Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Adres ul. Krupnicza 13 50-075 Wrocław tel. (0-71) 344 58 41 faks (0-71) 372 36 85 e-mail: [email protected] ul. Kopernika 4 87-100 Toruń tel. (0-56) 621 04 21; 621 05 68 faks (0-56) 622 28 99 e-mail: [email protected]; [email protected] 10 Województwo Nazwa Lubelskie Lubelska Fundacja Rozwoju –Agencja Rozwoju Regionalnego Lubuskie Agencja Rozwoju Regionalnego w Zielonej Górze Łódzkie Łódzka Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Małopolskie Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Mazowieckie Fundacja Małych i Przedsiębiorstw w Warszawie Opolskie Stowarzyszenie „Promocja Przedsiębiorczości” – Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości w Opolu Podlaskie Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego Podkarpackie Mielecka Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Pomorskie Agencja Rozwoju Pomorza S.A. Śląskie Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Świętokrzyskie Staropolska Izba PrzemysłowoHandlowa Warmińskomazurskie Warmińsko – Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Wielkopolskie Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Koninie Zachodniopomorskie Zachodniopomorska Agencja Rozwoju Regionalnego S. A. Adres Rynek 7 20-111 Lublin tel. (0-81) 743 65 43, 743 63 56 faks (0-81) 743 73 26 e-mail: [email protected] ul. Chopina 14 65-001 Zielona Góra tel. (0-68) 327-05-04, 325-38-88 faks (0-68) 325-38-88 e-mail: [email protected] ul. Tuwima 22-26 90-002 Łódź tel. (0-42) 632 18 92 faks (0-42) 633 07 63 e-mail: [email protected] ul. Kordylewskiego 11 31-542 Kraków tel. (0-12) 411 46 03; 413 79 70; 413 89 13; 413 57 69 faks (0-12) 412 43 79 e-mail: [email protected] ul. Smocza 27 01-048 Warszawa tel. (0-22) 838 02 61, 636 29 71 faks (0-22) 838 02 61 e-mail: [email protected] ul. Damrota 4 45-064 Opole tel. (0-77) 456 56 00 faks (0-77) 456 56 00 ext. 25 or 29 e-mail: [email protected] ul. Starobojarska 15 15-073 Białystok tel. (0-85) 732 80 77 faks (0-85) 732 38 21 e-mail: [email protected] ul. Chopina 18 39-300 Mielec tel. (0-17) 788 18 50 faks (0-17) 788 18 64 e-mail: [email protected] ul. Piwna 36/39 80-831 Gdańsk tel. (0-58) 323 31 10; 323 31 00; 323 32 00 faks (0-58) 301 13 41 e-mail: [email protected] ul. Wita Stwosza 31 40-042 Katowice tel. (0-32) 201 40 56-7 faks (0-32) 257 95 29 e-mail: [email protected] ul. Sienkiewicza 53 25-002 Kielce tel./faks (0-41) 344 43 92; 368 02 78 e-mail: [email protected] ul. Kajki 10/12 10-547 Olsztyn tel. (0-89) 534 90 10 faks (0-89) 534 92 00 e-mail: [email protected] ul. Zakładowa 4 62-510 Konin tel. (0-63) 245 30 95 faks (0-63) 242 22 29 e-mail: [email protected] ul. Stoisława 2 70-223 Szczecin tel. (0-91) 488 24 88 faks (0-91) 488 26 26 e-mail: [email protected] 11 2.2.1 Dotacje dla przedsiębiorstw – inwestycje. Poddziałanie 2.2.1: Wsparcie dla przedsiębiorstw dokonujących nowych inwestycji Poddziałanie 2.2.1 zdefiniowano w ramach działania 2.2 „Wsparcie konkurencyjności produktowej i technologicznej przedsiębiorstw”. Celem poddziałania jest poprawa oferty produktowej i technologicznej przedsiębiorstw poprzez wspieranie nowych inwestycji związanych z utworzeniem lub rozbudową przedsiębiorstwa, jak również z rozpoczęciem w istniejącym przedsiębiorstwie działań obejmujących dokonywanie zasadniczych zmian produkcji bądź procesu produkcyjnego, zmian wyrobu lub usługi oraz tworzenie nowych miejsc pracy związanych z nowymi inwestycjami. Cele szczegółowe to: - wzrost nakładów na inwestycje, - wzrost wskaźnika innowacyjności przedsiębiorstw, - utworzenie nowych miejsc pracy, - unowocześnienie technologii, wzrost wydajności pracy i poprawa jakości, - poprawa stanu środowiska, - poszerzenie oferty towarowej. Środki w ramach poddziałania 2.2.1 mogą być przeznaczone na: - środki trwałe (budynki, budowle, maszyny i urządzenia); - wartości niematerialne i prawne, polegające na uzyskaniu patentu, nabyciu licencji lub nieopatentowanej wiedzy technicznej, technologicznej lub z zakresu organizacji i zarządzania. Z dotacji korzystać mogą zarówno małe i średnie przedsiębiorstwa, jak i duże. Jednak szczególna uwaga będzie poświęcona rozwojowi sektora MSP, co znajduje odzwierciedlanie w podziale środków budżetowych w ramach tego działania. 75 % środków możliwych do pozyskania przeznaczona jest dla przedsiębiorców z tej grupy. Duże znaczenie mają tu inwestycje istotne dla podniesienia konkurencyjności polskiej gospodarki. Poziom wsparcia jest uzależniony m.in. od regionu, w którym inwestycja zostanie ulokowana, co omówiono wcześniej. Wsparcie udzielane jest w formie dotacji (max. 50% kosztów kwalifikowanych – przedsiębiorstwa duże, max. 65% kosztów kwalifikowanych – MSP). W 2005 roku wyznaczono następujące terminy składania wniosków: - I runda aplikacyjna 1 do 31 marca (data może być zmieniona na 1-31 stycznia); - II runda aplikacyjna 1 do 30 czerwca. Podmiotem przyjmującym wnioski jest Departament Instrumentów Finansowych MGiP, mieszczące się przy Placu Trzech Krzyży 3/5 w Warszawie. 2.2.2 Dotacje dla małych i średnich przedsiębiorstw - inwestycje. Działanie 2.3: Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje. Celem działania jest zwiększenie konkurencyjności MSP poprzez unowocześnienie ich oferty produktowej i technologicznej. Projekty wspierane w ramach działania obejmują inwestycje określone w rozporządzeniu 70/2001. W szczególności wspierane są następujące typy projektów: - działania modernizacyjne zmierzające do wprowadzenia znaczącej zmiany produktu lub procesu produkcyjnego, 12 - wspólne przedsięwzięcia inwestycyjne podejmowane przez przedsiębiorstwa, - zakup wyników prac badawczo – rozwojowych lub praw własności przemysłowej, - wdrażanie technologii i produktów innowacyjnych, - zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej, - zastosowanie i wykorzystanie ICT w procesach zarządzania przedsiębiorstwem, - dostosowanie technologii i produktów do wymagań dyrektyw unijnych, zwłaszcza w zakresie BHP. Z dotacji korzystać mogą małe i średnie przedsiębiorstwa. Poziom wsparcia jest uzależniony m.in. od regionu, w którym inwestycja zostanie ulokowana, co omówiono wcześniej. Wsparcie udzielane jest w formie dotacji (max. 50% kosztów kwalifikowanych – MSP). W 2005 roku wyznaczono następujące terminy składania wniosków: - do 25 lutego, - do 20 maja, - do 18 sierpnia - do 7 listopada. Podmiotem przyjmującym wnioski są Regionalne Instytucje Finansujące (RIF). 2.2.3 Dotacje i pożyczki dla przedsiębiorstw – inwestycje. Działanie 2.4: Wsparcie dla inwestycji w zakresie dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska. Za wdrażanie Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO WKP) w zakresie Działania 2.4: "Wsparcie dla przedsięwzięć w zakresie dostosowywania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska" odpowiedzialny jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Celem działania jest zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez wspieranie podmiotów zobligowanych do dostosowania swojej infrastruktury do wymogów ochrony środowiska. Z dotacji i preferencyjnych pożyczek korzystać mogą zarówno małe i średnie przedsiębiorstwa, jak i duże. Poziom wsparcia jest uzależniony m.in. od regionu, w którym inwestycja zostanie ulokowana, co omówiono wcześniej. Wsparcie udzielane jest w formie dotacji (max. 50% kosztów kwalifikowanych – przedsiębiorstwa duże, max. 65% kosztów kwalifikowanych – MSP). Nie wyznaczono dokładnych terminów składania wniosków. Podmiotem przyjmującym wnioski jest NFOŚiGW z siedzibą przy ulicy Konstruktorskiej 3a w Warszawie. Dokładne omówienie tego działania zamieszczono w podrozdziale 3.1. 13 3 Krajowe fundusze ekologiczne 3.1 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w roku 2005 będzie dofinansowywał zadania ze środków krajowych, jak i unijnych związanych z SPO WKP działanie 2.4 . O dofinansowanie to mogą starać się podmioty realizujące przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Przedsiębiorcy mogą ubiegać się o pożyczki w ramach środków krajowych oraz o dotacje i pożyczki w ramach funduszy unijnych. Dokonując wyboru przedsięwzięć do dofinansowania ze środków krajowych w roku 2005 NFOŚiGW będzie przede wszystkim dodatkowo wspierał przedsięwzięcia realizowane z udziałem bezzwrotnych środków Unii Europejskiej, których wykonanie jest niezbędne do spełnienia wymagań określonych w dyrektywach Wspólnot Europejskich wdrożonych do prawa krajowego oraz w polityce ekologicznej państwa. Dofinansowanie będzie służyło osiągnięciu przez Polskę efektów ekologicznych – stosownie do wyników negocjacji akcesyjnych w obszarze „środowisko” wraz z przyjętymi okresami przejściowymi a także wdrażaniu nowych uregulowań unijnych. Rozdział środków krajowych następuje w kilkunastu obszarach związanych z ochroną środowiska i gospodarką wodną, które wymieniono poniżej. Szerzej opisane zostały dziedziny związane z działalnością przedsiębiorców. 1. Ochrona wód przed zanieczyszczeniem. W ramach programu finansowane będą zadania: - objęte „Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych” a. dokumentacja techniczna przedsięwzięć, b. oczyszczalnie, c. kanalizacja, - oczyszczalnie i podczyszczalnie ścieków przemysłowych, - realizacja inwestycji koniecznych do optymalizacji gospodarki wodno-ściekowej, uzyskujących dofinansowanie ze środków unijnych. 2. Gospodarka wodna. Zadania finansowane w ramach programu: - budowa szczególnie ważnych obiektów hydrotechnicznych – inwestycje wieloletnie, wskazane przez Ministra Środowiska, - budowa obiektów służących poprawie jakości wody do picia, - wspieranie proekologicznych form transportu w żegludze śródlądowej (poprzez Fundusz Żeglugi Śródlądowej), - wspieranie inwestycji ujętych w wojewódzkim programie małej retencji, realizowanych z udziałem środków finansowych właściwego wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, - przedsięwzięcia gospodarki wodnej otrzymujące wsparcie finansowe ze środków unijnych. 14 3. Ochrona powierzchni ziemi i wód poprzez zapobieganie powstawaniu odpadów, ich zagospodarowanie oraz rekultywację terenów zdegradowanych. Zadania finansowane w ramach programu: - rekultywacja terenów zdegradowanych przez wojsko i przemysł w tym terenów zanieczyszczonych substancjami ropopochodnymi, - likwidacja nieczynnych składowisk odpadów niebezpiecznych, - zagospodarowanie odpadów komunalnych oraz komunalnych osadów ściekowych, - zagospodarowanie odpadów opakowaniowych i poużytkowych, - zagospodarowanie i unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych, - zagospodarowanie odpadów przemysłowych i odpadów z zakładów energetycznych oraz wprowadzanie technologii zmniejszających ilość wytwarzanych odpadów przez zakłady przemysłowe, - unieszkodliwianie odpadów powstających w wyniku eksploatacji środków transportu, - zagospodarowanie i unieszkodliwienie substancji zubożających warstwę ozonową. 4. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem poprzez zapobieganie i ograniczenie emisji zanieczyszczeń oraz oszczędzanie surowców i energii. Zadania finansowane w ramach programu: - ograniczanie zanieczyszczeń z dużych źródeł spalania paliw, - oszczędzanie surowców i energii, - poprawa jakości paliw i technologii silnikowych stosowanych w transporcie, - modernizacja źródeł i systemów ciepłowniczych, - wykorzystanie alternatywnych, przyjaznych środowisku źródeł energii, - ochrona przed promieniowaniem jonizującym, - modernizacja instalacji termicznego unieszkodliwiania odpadów (w kierunku obniżenia emisji zanieczyszczeń do powietrza), - ograniczanie emisji lotnych związków organicznych, - ograniczanie emisji odorów, - opracowywanie programów i planów ochrony powietrza. 5. Zastosowanie technologii zapewniających czystszą i energooszczędną produkcję. W ramach programu preferowane będą zadania związane z wdrażaniem najlepszych dostępnych technik (BAT), w tym dyrektywy 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (IPPC). Zadania finansowane w ramach programu: - Inwestycje zmierzające do zmian surowcowych w realizowanych technologiach, - Inwestycje zmierzające do ograniczenia powstawania u źródła strumienia odpadów stałych, ciekłych i gazowych, - Inwestycje zmierzające do powtórnego wykorzystania odpadów w produkcji, - Wspieranie działań inwestycyjnych w zakładach przemysłowych mających na celu ograniczenie hałasu i wibracji, energochłonności i zmniejszenia zużycia surowców, 15 - Wspieranie działań mających na celu wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego ISO 14001, EMAS i uzyskania certyfikatu Czystszej Produkcji w zakładach przemysłowych. 6. Zapobieganie i ograniczenie negatywnego oddziaływania hałasu i wibracji na środowisko. Zadania finansowane w ramach programu: - opracowywanie map akustycznych wraz z planami działania, - budowa ekranów akustycznych, - inwestycje ograniczające wibracje. 7. Ochrona przyrody i krajobrazu. 8. Zwiększenie lesistości kraju oraz ochrona zasobów leśnych. 9. Zmniejszenie uciążliwości wynikających z wydobywania kopalin i ich wzbogacania oraz ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko procesów likwidacji zakładów górniczych. Zadania finansowane w ramach programu: - rekultywacja powierzchni ziemi na terenach zdegradowanych działalnością górniczą, - wprowadzanie technologii ograniczających powstawanie odpadów w trakcie wydobycia i przeróbki surowców, - ochrona powierzchni ziemi przed skutkami eksploatacji podziemnej i otworowej między innymi poprzez podsadzanie i lokowanie odpadów mineralnych, - ujmowanie i uzdatnianie wód kopalnianych i wód zasolonych. 10. Finansowanie potrzeb geologii w zakresie poznania budowy geologicznej kraju oraz w zakresie gospodarki zasobami złóż kopalin i wód podziemnych. 11. Program Państwowego Monitoringu Środowiska. 12. Zapobieganie klęskom żywiołowym i poważnym awariom oraz usuwanie ich skutków. 13. Kształtowanie ekologicznych postaw i zachowań społeczeństwa oraz profilaktyka zdrowotna dzieci i młodzieży z obszarów, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska. 14. Wspieranie działalności badawczej, eksperckiej na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej. 15. Wspieranie działalności pozarządowych organizacji ekologicznych. W ramach przedstawionych powyżej priorytetów w dziedzinie ochrony środowiska NFOŚiGW finansuje zadania poprzez udzielanie: pożyczek, pożyczek płatniczych, kredytów ze środków Narodowego Funduszu przez banki komercyjne, dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów i pożyczek, dotacji. Możliwe jest również uzyskanie umorzenia pożyczki. O dofinansowanie ze środków Narodowego Funduszu mogą ubiegać się podmioty podejmujące realizację przedsięwzięć ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Udzielone przez Narodowy Fundusz dofinansowanie, w formie pożyczki bądź kredytu udzielanego przez bank komercyjny ze środków NFOŚiGW, nie może przekroczyć 80% kosztów inwestycyjnych przedsięwzięcia. W razie finansowania przedsięwzięcia ze środków Narodowego Funduszu i ze środków zagranicznych, niepodlegających 16 zwrotowi, wysokość dofinansowania nie może przekroczyć 70% różnicy pomiędzy planowanymi kosztami inwestycyjnymi przedsięwzięcia, a dofinansowaniem z tych środków zagranicznych. Oprocentowanie pożyczek ustalane jest w odniesieniu do stopy redyskontowej weksli, ogłaszanej przez Narodowy Bank Polski. W przypadku pożyczek udzielanych przedsiębiorcą obowiązuje najczęściej oprocentowanie na poziomie 0,4 do 0,5 stopy redyskonta weksli, nie mniejsze jednak niż 3% w skali roku. Stopa redyskonta weksli ogłoszona przez Narodowy Bank Polski w sierpniu 2004 roku kształtuje się na poziomie 7%. Przy udzielaniu pożyczek stosowana jest karencja w spłacie rat od 6 do 18 miesięcy w zależności od finansowanego przedsięwzięcia. Okres kredytowania nie może być dłuższy niż 15 lat (najczęściej 10 lat). Narodowy Fundusz udziela również dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów udzielanych przez banki zgodnie z warunkami określonymi w umowie zawartej pomiędzy bankiem a Narodowym Funduszem. Dopłata do oprocentowania stanowi różnicę między stopą do rozliczeń, określoną w umowie zawartej przez Narodowy Fundusz z bankiem, a wysokością wskaźnika oprocentowania określoną w zasadach finansowania. Stopa do rozliczeń z bankiem nie może być wyższa niż 1,0 s.r.w. w stosunku rocznym. Udzielona przez NFOŚiGW pożyczka, może być częściowo umorzona po spełnieniu przez dofinansowywanego następujących warunków: - przedsięwzięcie zostało wykonane w zakresie określonym w harmonogramie rzeczowofinansowym, w terminie określonym w umowie, - został osiągnięty efekt ekologiczny określony w umowie, - osiągnięcie efektu ekologicznego przedsięwzięcia zostało udokumentowane najpóźniej w ciągu 30 dni od terminu określonego w umowie, - spłacono co najmniej 50% wypłaconej kwoty pożyczki lub kredytu, - spłacono co najmniej 70% kwoty pożyczki lub kredytu udzielonego z wpływów z tytułu opłat produktowych, - raty kapitałowe i odsetki z tytułu oprocentowania spłacano w terminie określonym w umowie, - pożyczkobiorca zgodnie z odrębnymi przepisami, wywiązał się z obowiązku uiszczania opłat i kar stanowiących przychody Narodowego Funduszu oraz z innych zobowiązań w stosunku do Narodowego Funduszu, - pożyczkobiorca przeznaczy umorzoną kwotę na przedsięwzięcie ekologiczne, określone we wniosku o umorzenie, zgodnie z warunkami ustalonymi w odrębnej umowie, zawartej z Narodowym Funduszem. Wysokość umorzenia pożyczki przyznanej przedsiębiorcy kształtuje się zwykle na poziomie 10% pożyczonej kwoty. Dotacje Narodowego Funduszu mogą być udzielane w szczególności na: - edukację ekologiczną o charakterze ponadregionalnym, - rozbudowę bazy dydaktycznej w parkach narodowych i leśnych kompleksach promocyjnych, - przedsięwzięcia pilotowe realizowane w celu wdrożenia postępu technicznego, - nowe technologie o dużym stopniu ryzyka lub posiadające charakter eksperymentalny, 17 - wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska, - ochronę przyrody i krajobrazu, - ochronę i hodowlę lasów, - likwidację składowisk przeterminowanych środków ochrony roślin, - rekultywację terenów zdegradowanych stanowiących własność Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego pod warunkiem przywrócenia tych obszarów zasobom przyrody, - ochronę przed powodzią, - przedsięwzięcia związane z retencją wód, - przedsięwzięcia ochrony środowiska realizowane na terenach wiejskich, w celu ograniczenia odprowadzania do środowiska związków azotowych zawartych w nawozach naturalnych oraz w celu ochrony gleby poprzez nasadzenia śródpolne, - ekspertyzy, - przygotowanie dokumentacji niezbędnej do wystąpienia o dofinansowanie przedsięwzięć wskazanych przez właściwe instytucje do wsparcia z funduszu Spójności oraz budowy, rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków i kanalizacji objętych „Krajowym programem oczyszczania ścieków komunalnych”, - realizację kompleksowych programów badawczych, rozwojowych i wdrożeniowych służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, - zapobieganie poważnym awariom, w rozumieniu art. 3 pkt. 23 ustawy, lub usuwanie ich skutków w środowisku i urządzeniach chroniących środowisko, - zapobieganie klęskom żywiołowym lub usuwanie ich skutków w środowisku i urządzeniach chroniących środowisko, - profilaktykę zdrowotną dzieci z obszarów określonych w art. 406 pkt. 8 ustawy, - monitoring systemu odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych, - zbiórkę i recykling odpadów poużytkowych dla przedsiębiorców i organizacji odzysku przekraczających wymagane poziomy odzysku i recyklingu, - potrzeby geologii i potrzeby górnictwa finansowane z wpływów z tytułów określonych w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze, - edukację ekologiczną w zakresie gospodarki odpadami opakowaniowymi i poużytkowymi, dla produktów wymienionych w załącznikach nr 1,2 i 3 do ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarki niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, bez względu na zasięg terytorialny przedsięwzięcia, - przedsięwzięcia związane z dostosowaniem przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska, współfinansowane ze środków Narodowego Funduszu, stanowiących krajowy wkład publiczny na realizację Działania 2.4 . 18 SPO – WKP Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest również odpowiedzialny za wdrażanie Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO WKP) w zakresie Działania 2.4: "Wsparcie dla przedsięwzięć w zakresie dostosowywania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska". Pierwsze terminy składania wniosków prawdopodobnie od 15 stycznia 2005 roku. Celem Działania 2.4 jest wzmocnienie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw działających na Jednolitym Rynku Wewnętrznym Unii Europejskiej poprzez wsparcie finansowe (dotacje, pożyczki) dla przedsiębiorstw zobligowanych do dostosowania swojej infrastruktury do wymogów ochrony środowiska. Beneficjentami Działania 2.4 są małe, średnie oraz duże przedsiębiorstwa, ze szczególnym uwzględnieniem MSP, bez względu na formę własności, przy czym: - wsparcie nie będzie udzielane przedsiębiorcom prowadzącym działalność gospodarczą w sektorze: rolnictwa, przetwórstwa spożywczego (podlegają one załącznikowi I Traktatu WE), oraz przedsiębiorstwom z tzw. sektorów wrażliwych (zgodnie ze szczegółowymi regulacjami dotyczącymi pomocy państwa), - Beneficjentami poddziałania 2.4.3 są przedsiębiorstwa wskazane w załączniku nr XII, rozdział 13: Środowisko naturalne, Traktatu Akcesyjnego (przedsiębiorstwa te zostały również wskazane w akcie prawa krajowego: załączniku nr 1 w punktach IV.1, IV.2 i IV.3 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 4 sierpnia 2003 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz.U. nr 163, poz. 1584), - w poddziałaniach 2.4.1, 2.4.2 i 2.4.4 wsparcie nie będzie udzielane podmiotom wykonującym usługi publiczne na zlecenie jednostek samorządu terytorialnego (j.s.t.): a. w których większość udziałów lub akcji posiada j.s.t. lub inny podmiot - w szczególności spółka prawa handlowego - od niej zależny, w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów, b. wybranym przez j.s.t. na podstawie przepisów ustawy prawo zamówień publicznych. Poddziałanie 2.4.1: Pozwolenie zintegrowane Cel poddziałania Celem poddziałania jest zapobieganie powstawaniu i redukcja zanieczyszczeń różnych komponentów środowiska poprzez dostosowywanie się przedsiębiorstw do wymogów Najlepszych Dostępnych Technik (BAT), a w szczególności wdrażanie nowoczesnych, energooszczędnych, mało lub bezodpadowych technologii. Priorytetowo traktowane są działania realizujące zasadę zapobiegania zanieczyszczeniom „u źródła”, które przyczynią się do powstawania warunków sprzyjających restrukturyzacji procesów przemysłowych, systemu wytwarzania i konsumpcji w sposób zapewniający osiągnięcie wysokiej opłacalności ekonomicznej przy bardziej efektywnym wykorzystaniu energii, materiałów i surowców. Wsparciem publicznym zostaną objęte inwestycje, które umożliwiają dostosowywanie się istniejących przedsiębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego (Dyrektywa 96/61/WE), co warunkuje prowadzenie działalności na Jednolitym Rynku Europejskim. 19 Opis poddziałania W ramach tego poddziałania wspierane będą następujące rodzaje projektów, ukierunkowanych na dostosowywanie się do wymagań Najlepszych Dostępnych Technik (BAT) i warunkujących uzyskanie pozwolenia zintegrowanego: - zmiany technologii służące eliminowaniu szkodliwych oddziaływań i uciążliwości poprzez zapobieganie emisjom do środowiska; - zmiany technologii służące zmniejszeniu zapotrzebowania na energię, wodę oraz surowce, ze szczególnym uwzględnieniem wtórnego wykorzystania ciepła odpadowego i eliminacji wytwarzania odpadów; - zmiany technologii ukierunkowane na ograniczenie wielkości emisji niektórych substancji i energii do poziomu określonego w przepisach krajowych i wspólnotowych oraz w dokumentach referencyjnych BAT; - inwestycje w urządzenia ograniczające emisje zanieczyszczeń do środowiska (tzw. urządzenia „końca rury”), których zastosowanie jest niezbędne dla spełnienia zaostrzających się standardów emisyjnych lub granicznych wielkości emisji charakteryzujących BAT, gdy redukcje emisji osiągalne poprzez zmiany technologii i działania operacyjne nie są w tym zakresie wystarczające. Kryteria dostępu (formalne): - instalacja, której ma dotyczyć inwestycja podlega przepisom Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (transponującego Aneks I do Dyrektywy 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń (IPPC)); - inwestycja ma na celu dostosowanie do przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Tytuł III, Dział IV, Rozdział 4), transponujących wymogi Dyrektywy 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń (IPPC). Poddziałanie 2.4.2: Gospodarka wodno-ściekowa Cel poddziałania Celem poddziałania jest ograniczenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych wraz ze ściekami przez przemysł do środowiska wodnego, a w szczególności substancji niebezpiecznych oraz zmniejszenie ilości odprowadzanych ścieków przemysłowych do wód powierzchniowych, w tym ścieków nieoczyszczonych. Opis poddziałania W ramach tego poddziałania wspierane będą następujące rodzaje projektów: - budowa lub modernizacja oczyszczalni lub podczyszczalni ścieków przemysłowych, - zmiana technologii w celu ograniczenia ilości zużywanej wody oraz ilości substancji niebezpiecznych odprowadzanych wraz ze ściekami. 20 Kryteria dostępu (formalne): - działalność prowadzona przez przedsiębiorcę podlega przepisom Ustawy Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (transponującej wymogi Dyrektywy 76/464/EWG w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre substancje odprowadzane do środowiska wodnego oraz Dyrektywy „córki”). - inwestycja ma na celu dostosowanie do Ustawy Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 r. Poddziałanie 2.4.3: Ochrona powietrza Cel poddziałania Celem poddziałania jest obniżenie wielkości emisji do powietrza substancji zanieczyszczających z istniejących obiektów spalania paliw o mocy cieplnej wprowadzanej w paliwie większej niż 50 MW w celu poprawy jakości powietrza oraz dostosowanie funkcjonujących obiektów do norm określonych przepisami ochrony środowiska. Opis poddziałania W ramach tego poddziałania wspierane będą następujące rodzaje projektów: - modernizacja lub rozbudowa obiektów spalania paliw i systemów ciepłowniczych, - modernizacja urządzeń lub wyposażenie obiektów spalania paliw w instalacje do ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych, - inwestycje w produkcję skojarzoną energii elektrycznej i ciepła, - konwersja obiektów spalania paliw na rozwiązania przyjazne środowisku, - przedsięwzięcia na rzecz wykorzystywania alternatywnych źródeł energii. Kryteria dostępu (formalne) - działalność prowadzona przez przedsiębiorcę podlega przepisom Ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (zgodnie z wymogami Dyrektywy 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych źródeł spalania paliw); - inwestycja ma na celu dostosowanie do przepisów Ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (transponujących wymogi Dyrektywy 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych źródeł spalania paliw). Poddziałanie 2.4.4: Gospodarka odpadami przemysłowymi i niebezpiecznymi Cel poddziałania Celem poddziałania jest wsparcie działań inwestycyjnych służących zapewnieniu prowadzenia przez przedsiębiorstwa bezpiecznej gospodarki odpadami przemysłowymi, ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych, których powstawaniu nie można zapobiec poprzez zmiany technologiczne. Opis poddziałania W ramach tego poddziałania wspierane będą: - budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów przemysłowych, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów, które mogą pełnić funkcje usługowe, 21 zgodnie z krajowym, wojewódzkimi, powiatowymi i gminnymi planami gospodarki odpadami, dla położonych w pobliżu jednostek gospodarczych, które nie mogą uniknąć wytwarzania odpadów; - budowa, rozbudowa i modernizacja instalacji i urządzeń do odzysku, a w szczególności recyklingu lub unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych i poużytkowych, w tym po substancjach niebezpiecznych, wytwarzanych w danym przedsiębiorstwie lub grupie przedsiębiorstw; - budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do przekształcania odpadów w celu ułatwienia ich magazynowania i transportu oraz przygotowania do odzysku lub unieszkodliwiania; - budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do zbierania lub tymczasowego magazynowania odpadów, w szczególności odpadów niebezpiecznych; - budowa i modernizacja instalacji i urządzeń mających na celu ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów oraz urządzeń zapewniających właściwe ewidencjonowanie odpadów. Kryteria dostępu (formalne) - Realizacja inwestycji i programów, związanych z istniejącymi instalacjami, przyczyniających się do rozwiązywania problemów odpadów przemysłowych lub niebezpiecznych zgodnie z wymogami Ustawy o odpadach z 27 kwietnia 2001r. (zgodnie z wymogami Dyrektywy: 75/442/EWG w sprawie odpadów, 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych, 94/67/EC w sprawie spalania odpadów niebezpiecznych oraz 96/59/WE w sprawie usuwania PCB/PCT). 22 3.2 Ekofundusz Dofinansowanie ze środków EkoFunduszu uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nieinwestycyjne. Środki te mają charakter bezzwrotnej pomocy zagranicznej. EkoFundusz nie dofinansowuje projektów dotyczących prowadzenia badań naukowych, akcji monitoringowych, konferencji i sympozjów oraz innych form działalności edukacyjnej. Wyjątkami od tej reguły są zadania edukacyjne i szkoleniowe stanowiące integralną część projektów innowacyjnych oraz projektów w dziedzinie ochrony przyrody. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego według obowiązujących procedur. Aby otrzymać dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a wnioskodawca musi wykazać się wiarygodnością finansową, a także zapewnieniem pełnego finansowania projektu w części nie objętej pomocą. EkoFundusz może wspierać finansowo zarówno projekty dopiero rozpoczynane, jak i będące w fazie realizacji, jeżeli ich zaawansowanie finansowe nie przekracza 60% w dniu złożenia wniosku. Odstępstwo od tej zasady jest traktowane jako wyjątkowe i wymaga odrębnego uzasadnienia. Ze względu na ponoszone koszty transakcyjny dotacja dla pojedynczego projektu nie może być niższa niż 50 tys. zł. Wszystkie projekty rozpatrywane przez EkoFundusz można podzielić na projekty innowacyjne, techniczne (inwestycyjne) oraz przyrodnicze. Przez projekty innowacyjne Fundacja rozumie takie, które prowadzą do pierwszego zastosowania nowej technologii w Polsce lub stwarzają warunki dla jej wprowadzenia na polski rynek. Zadaniem EkoFunduszu jest upowszechnianie takich sprawdzonych, a nie stosowanych dotąd w kraju nowoczesnych i efektywnych rozwiązań. Głównym celem Fundacji jest wspieranie projektów niekomercyjnych, których wewnętrzna stopa zwrotu i rodzaj oferowanych zabezpieczeń nie spełniają warunków wymaganych przez banki dla udzielenia kredytu. Zasady udzielania dotacji dla projektów niekomercyjnych. Projekty innowacyjne. Poprzez wspieranie (finansowanie) projektów innowacyjnych EkoFundusz promuje wykorzystanie najnowszych technologii w obszarze ochrony środowiska. Warunki dofinansowania projektów innowacyjnych przedstawion0 w tabeli 3-1. Tabela 3-1 Warunki udzielania dotacji dla projektów i innowacyjnych. Podmioty Wysokość dotacji (IRR < IRR graniczne) Przedsiębiorcy do 30% Samorządy do 50% Inne podmioty* do 50% 23 Projekty techniczne. Warunki udzielania dotacji dla projektów technicznych zgłaszanych do EkoFunduszu zestawione są w tabeli 3-2. Tabela 3-2 Warunki udzielania dotacji dla projektów technicznych niekomercyjnych. Podmioty Wysokość dotacji (IRR < IRR graniczne) Przedsiębiorcy do 15% Samorządy w zależności od dochodu na mieszkańca gminy, max do 50% Inne podmioty* do 30% * do grupy „Inne podmioty” należą instytucje charytatywne i wyznaniowe, społeczne organizacje ekologiczne, dyrekcje parków narodowych i krajobrazowych oraz placówki służby zdrowia. Podstawowymi warunkami wsparcia przedsięwzięcia przez EkoFundusz są odpowiednia oszczędność energii w wyniku przeprowadzonych działań modernizacyjnych oraz uzyskanie znaczącego efektu ekologicznego w sposób maksymalnie efektywny tj. przy możliwie najniższych kosztach np.: preferowany wskaźnikowy koszt redukcji CO2 wynosi od 200 do 800zł/t. Ponadto EkoFundusz przykłada szczególną wagę do jakości proponowanych rozwiązań, odpowiadających nowoczesnym technologiom proekologicznym, a także do promocji najbardziej efektywnego wykorzystania posiadanych funduszy poprzez stosowanie obiektywnych i „przejrzystych” metod ich rozdziału. Spełnienie tych wymogów umożliwiają procedury przetargowe prowadzone według ustawy Prawo zamówień publicznych z dnia 29 stycznia 2004 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 177, z dnia 9 lutego 2004 r.). Dla wnioskodawców wymogi te stosuje się do części zadania inwestycyjnego finansowanego z dotacji EkoFunduszu, jeżeli zadanie to może być odrębnym przedmiotem przetargu. Jeśli takie wydzielenie nie jest możliwe, cała inwestycja winna być realizowana zgodnie z wymaganiami w/w ustawy. Za prawidłowe przygotowanie i przeprowadzenie przetargu odpowiedzialny jest wnioskodawca, z którym EkoFundusz zawarł lub zawrze umowę o udzieleniu dotacji. 24 4 Kredyty bankowe Kredyty i pożyczki udzielane przez sektor bankowy są istotnym źródłem zewnętrznego finansowania podmiotów gospodarczych. Te instrumenty finansowe oraz venture capital jako dominujące źródło kapitału inwestycyjnego stosowane są też przez międzynarodowe organizacje finansowe, takie jak Bank Światowy, Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowa Korporacja Finansowa. Zagraniczne linie kredytowe obsługiwane są przez wybrane banki polskie. Kredyt bankowy uznaje się za tradycyjne źródło finansowania przedsiębiorstwa, który to w warunkach narastającej globalizacji ustępuje miejsca innym zewnętrznym formom pozyskiwania kapitału finansowego. Kredyt bankowy stanowi w tych okolicznościach uzupełnienie pozostałych źródeł finansowania przedsiębiorstw, nierzadko jako istotny element tzw.: finansowania strukturalnego. Wpływ na wielkość pozyskiwanych kapitałów finansowych przez przedsiębiorstwa ma zawsze bankowa stopa procentowa. Tabela 4-1 prezentuje jej średni poziom, w odniesieniu do kredytów i depozytów przedsiębiorstw w polskich bankach. Tabela 4-1 Oprocentowanie instrumentów finansowych przedsiębiorstw w bankach krajowych* 1999 2000 2001 2002 2003 1. Średnie ważone oprocentowania depozytów złotowych przedsiębiorstw 12,9 14,2 9,6 4,3 2,9 2. Średnie ważone oprocentowania kredytów przedsiębiorstw 20,3 21,2 16,7 10,6 8,9 3. Średnia ważona marża odsetkowa w bankach 7,4 7,0 7,1 6,3 6,0 * wg opracowania „Kredyt bankowy w systemie źródeł finansowania polskich przedsiębiorstw.” - prof. dr hab. Irena Pyka Bardzo wyraźnej dynamice spadku stopy oprocentowania depozytów złotowych przedsiębiorstw towarzyszy wyraźny, acz znacznie wolniejszy spadek oprocentowania kredytów bankowych. Wysoka marża odsetkowa banków z instrumentów finansowych polskich przedsiębiorstw, utrzymywana na bardzo wyrównanym poziomie w okresie od 1999 do 2003 roku, może świadczyć o niskim zainteresowaniu banków zwiększaniem popytu na kredyt bankowy. Większość banków komercyjnych w Polsce ma ofertę kredytową dla przedsiębiorców na dość zbliżonych warunkach do przedstawionych w tabeli 4-1. Kilka banków posiada podpisane umowy z wcześniej wspomnianymi instytucjami finansującymi UE o obsłudze bardziej korzystnych linii kredytowych skierowanych do podmiotów gospodarczych w Polsce. Są to: Program Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju dla małych i średnich przedsiębiorstw Program ten jest skierowany do osób prowadzących działalność gospodarczą z sektora małych i średnich przedsiębiorstw, przeznaczony na finansowanie zarówno działalności bieżącej, jak i inwestycyjnej. Pieniądze pochodzące z kredytu, udzielanego w PLN, EUR oraz USD można przeznaczać zarówno działalność bieżącą, jak i inwestycje. Maksymalna kwota kredytu na działalność gospodarczą zawiera się w granicach od równowartości 5 000 euro do 30 000 euro. Natomiast kredyt obrotowy - od równowartości 30 000 euro do 50 000 euro - dla firm handlowych lub usługowych, kredyt obrotowy od równowartości 30 000 euro do 125 000 euro - dla firm produkcyjnych; kredyt inwestycyjny od równowartości 30 000 euro do 25 równowartości 125 000 euro. Okres kredytowania dla kredytu obrotowego wynosi od 1 miesiąca do 2 lat, natomiast dla kredytu inwestycyjnego maksymalnie do 4 lat. Oprocentowanie zmienne uzależnione jest zarówno od okresów odsetkowych (1- lub 3-miesięcznych) oraz od waluty kredytu i wynosi odpowiednio: - WIBOR1M/3M powiększany o marżę banku obsługującego kredyt dla kredytów udzielanych w PLN, - LIBOR1M/3M powiększany o marżę banku obsługującego kredyt dla kredytów udzielanych w USD, - EURIBOR1M/3M powiększany o marżę banku obsługującego kredyt dla kredytów udzielanych w EUR. Dodatkowymi kosztami związanymi z uruchomieniem tego kredytów są również: - prowizja za rozpatrzenie wniosku o kredyt (na poczet prowizji przygotowawczej), - prowizja przygotowawcza, - prowizja za wcześniejszą spłatę kredytu, - prowizja za sporządzenie aneksu do umowy, - prowizja za wycofanie wniosku. Banki i instytucje finansowe udzielające kredytów w ramach linii kredytowej EBOiR to: - Bank Śląski S.A., - Fortis Bank Polska S.A., - BZ Wielkopolski Bank Kredytowy S.A., - PEKAO S.A.. Kredyty udzielane w ramach programu Europejskiego Banku Inwestycyjnego – Global loans – specjalne kredyty dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw Dla wspomożenia działalności podmiotów z sektora małych i średnich przedsiębiorstw i realizacji małych projektów infrastrukturalnych, EBI udziela kredytów przy udziale działających na skalę lokalną lub regionalną pośredniczących banków i instytucji finansowych, które zawarły umowy kredytowe bezpośrednio z EBI. Kredyty z linii EBI to inaczej mówiąc linie kredytowe udostępniane na ściśle określoną sumę i okres czasu. Pośredniczące banki wykorzystują uzyskane w ten sposób fundusze na kredytowanie małych i średniej wielkości przedsięwzięć, zgodnie z ustalonymi przez EBI kryteriami. O kredyty z linii EBI ubiegać się mogą przedsiębiorstwa i państwowe podmioty gospodarcze w celu realizacji: - inwestycji w dziedzinie produkcji przemysłowej, przetwórstwa rolno-spożywczego, turystyki i usług świadczonych na rzecz sektora wytwórczego; - inwestycji infrastrukturalnych na skalę lokalną; - inwestycji związanych z wytwarzaniem energii i projektów uwzględniających racjonalne wykorzystanie energii; - projektów związanych z ochroną i ulepszaniem środowiska naturalnego. Kredyty z linii EBI udzielane są na finansowanie projektów inwestycyjnych, których całkowity koszt mieści się w granicach od 40 tys. EUR do 25 mln EUR. W wyjątkowych przypadkach również większe inwestycje mogą zostać uwzględnione. EBI udziela kredytów na sfinansowanie maksymalnie 50% całkowitego kosztu inwestycji. Kwoty udzielanych kredytów mieszczą się w granicach od 20 tys. EUR do 12.5 mln EUR w zależności od charakteru projektu inwestycyjnego i związanego z nim ryzyka. EBI udziela 26 kredytów we wszystkich walutach wymienialnych jak również w kilku walutach krajów Europy ŚrodkowoWschodniej. W przypadku kredytów z linii EBI stosowane jest stałe lub zmienne oprocentowanie. Do funduszy udostępnionych przez EBI na bardzo dogodnych warunkach pośredniczące banki naliczają marże ponoszonego przez nie ryzyka i kosztów obsługi. Pośredniczące banki przejmują na siebie ryzyko za udzielane kredyty z linii EBI. Dokonują one oceny możliwości udanej realizacji projektu inwestycyjnego i we własnym zakresie ustalają z inwestorem odpowiednie warunki zabezpieczenia kredytu. Kredyty udzielane są na okres 5-12 lat z zastosowaniem stosownego okresu karencji, który uzależniony jest od czasu trwania realizacji projektu inwestycyjnego. Spłata kredytu odbywa się na ogół w przypadających co sześć miesięcy ratach kapitałowych wraz z odsetkami. Ważnym elementem oceny wniosku kredytowego jest ustalenie zgodności projektu inwestycyjnego z obowiązującymi w danym kraju przepisami o ochronie środowiska naturalnego i zaleceniami Unii Europejskiej w kwestii ochrony zasobów naturalnych. Potencjalni inwestorzy mogą składać wnioski o kredyt w bankach pośredniczących. Banki te, po dokonaniu oceny przedstawionego wniosku, podejmują wówczas niezbędne działania z EBI w zgodzie z przyjętą procedurą. Banki i instytucje finansowe udzielające kredytów w ramach linii kredytowej EBI to: - ABN Amro Bank (Polska) S.A., - Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK), - Bank Handlowy w Warszawie S.A. (Citibank Group), - Bank Pekao S.A., - Bank Przemysłowo-Handlowy PBK S.A., - BRE Bank S.A., - BRE Leasing Sp. z o.o., - Handlowy-Leasing S.A. (Citibank Group), - Kredyt Bank S.A., - Raiffeisen Bank Polska S.A. - Bank Ochrony Środowiska S.A.. Kredyty linii kredytowych niemieckiego banku rządowego Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW) Bank Ochrony Środowiska S.A. współpracuje z niemieckim rządowym bankiem Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW), który postawił dotychczas do dyspozycji BOŚ S.A. cztery linie kredytowe na łączną kwotę 40 mln Euro. Kredyty z powyższych linii są kredytami dewizowymi w Euro lub denominowanymi w Euro, a wypłacanymi w PLN. Oferta kredytów skierowana jest do małych i średnich przedsiębiorstw oraz do gmin i spółek należących w 100% do gmin. Kredyty przeznaczone są na finansowanie długoterminowych inwestycji w środki trwałe związane z rozwojem i modernizacją przedsiębiorstwa, zakupem maszyn i urządzeń, nowych linii produkcyjnych itp. Natomiast w przypadku gmin kredyty mogą być przeznaczone na finansowanie inwestycji gminnych w infrastrukturę (np. budowa hali sportowej, budowa sieci kanalizacyjnej, budowa kanalizacji deszczowej itp.). W ramach linii KfW finansowaniem objęte są inwestycje do 10 lat (karencja w spłacie kapitału do 2 lat).Wyłączone z finansowania są projekty dotyczące podstawowej produkcji rolnej oraz przemysł wydobywczy. Nie jest możliwe finansowanie expost ani żadne formy refinansowania. 27 Inne linie kredytowe oferowane przez BOŚ Kredyt na zakup lub montaż wyrobów służących ochronie środowiska Przedmiotem kredytowania jest zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska. Nie ma zastrzeżeń co do statusu prawnego ubiegających się o kredyt. Maksymalna kwota kredytu wynosi do 100% kosztów zakupu i kosztów montażu, przy czym koszty montażu mogą być kredytowane w jednym z poniższych przypadków: - gdy sprzedawca, z którym bank podpisał porozumienie jest jednocześnie wykonawcą, - gdy wykonawca jest jednostką autoryzowaną przez sprzedawcę, z którym bank podpisał porozumienia, - gdy bank podpisał z wykonawcą porozumienie dotyczące montażu urządzeń i wyrobów zakupionych wyłącznie na zasadach obowiązujących dla niniejszego produktu. Okres kredytowania może wynieść do 5 lat . Kredyty proekologiczne BOŚ S.A. udzielane we współpracy z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej (podano zasady obowiązujące w WFOŚiGW w Katowicach) LKP1 – Przedmiot kredytowania: ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery: - budowa systemów grzewczych o mocy do 200 kW dla nowo budowanych obiektów, - budowa lub modernizacja systemów grzewczych o mocy do 200 kW dla istniejących obiektów i przeznaczonych do ogrzewania pomieszczeń, podgrzewania wody oraz wytwarzania ciepła technologicznego, - budowa systemów grzewczych o mocy do 200 kW opartych na niekonwencjonalnych źródłach energii takich jak pompy ciepła, baterie i kolektory słoneczne, elektrownie wiatrowe i wodne, kotły na biomasę wraz z aparaturą kontrolno-pomiarową, sygnalizacyjną i sterowniczą, - zastosowanie rozwiązań technicznych zmniejszających straty ciepła w pomieszczeniach w celu ograniczenia zużycia energii w obiektach o zapotrzebowaniu mocy cieplnej do 200 kW (np. poprzez docieplenie przegród budowlanych), za wyjątkiem stolarki okiennej i drzwiowej, Kredyty przeznaczone są dla osób fizycznych i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Warunki kredytowania są następujące: - wartość kredytu: do 50% nakładów lecz nie więcej niż 150 000 zł, - oprocentowanie: stałe w wysokości 4% w stosunku rocznym - w przypadku stosowania urządzeń polskich, 8% w stosunku rocznym - dla urządzeń produkowanych za granicą, - jednorazowa prowizja - 1% kwoty przyznanego kredytu - okres realizacji zadania: do 18 miesięcy od daty postawienia kredytu do dyspozycji kredytobiorcy, - okres kredytowania: do 10 lat, przy możliwym okresie karencji do 1 roku od daty zakończenia zadania. LKP2 – Przedmiot kredytowania: budowa systemów oczyszczających lub odprowadzających ścieki: - budowa przydomowych oczyszczalni ścieków o przepustowości do 10m3/d, 28 - budowa systemów odprowadzających ścieki: kanalizacji sanitarnej, przyłączy (podłączenia budynków do kanalizacji sanitarnej) Kredyty przeznaczone są dla osób fizycznych i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Warunki kredytowania są następujące: - wartość kredytu: do 50% nakładów inwestycyjnych lecz nie więcej niż 50.000 zł, - oprocentowanie: stałe w wysokości 4% w stosunku rocznym - w przypadku stosowania urządzeń polskich, 8% w stosunku rocznym - dla urządzeń produkowanych za granicą, - jednorazowa prowizja - 1% kwoty przyznanego kredytu - okres realizacji zadania: do 18 miesięcy od daty postawienia kredytu do dyspozycji kredytobiorcy, - okres kredytowania: do 10 lat, przy możliwym okresie karencji do 1 roku od daty zakończenia zadania. Kredyty dla firm realizujących inwestycje w formule "Trzeciej strony" Przedmiot kredytowania stanowią inwestycyjne przedsięwzięcia proekologiczne: - których celem jest uzyskanie oszczędności energii elektrycznej, energii cieplnej, zużycia wody lub z tytułu zmniejszenia opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska, - służące składowaniu lub zagospodarowywaniu odpadów, oczyszczaniu ścieków lub uzdatnianiu wody i których efekty ekologiczne w wyrazie finansowym zapewniają spłatę kredytu. Podmioty uprawnione do ubiegania się o kredyt to przedsiębiorcy, wprowadzający nową technologię w obiektach Zamawiającego w celu uzyskania zysków z oszczędności lub opłat, o których mowa wyżej. Warunki kredytowania są następujące: - waluta kredytu - PLN i denominowane - max kwota kredytu - do 80% kosztów zadania - okres kredytowania - do 10 lat - karencja - nie dłużej niż 6 miesiące od daty zakończenia zadania - oprocentowanie - zmienne WIBOR 1M + marża - prowizja przygotowawcza - od 0,5 do 4,0% wnioskowanej kwoty kredytu Kredyty Banku Ochrony Środowiska z linii ze środków NFOŚiGW Zasady kredytowania inwestycji z zakresu ograniczenia hałasu (LO4-3) Przedmiot kredytowania: - zadania inwestycyjne polegające na wyciszaniu stacjonarnych źródeł hałasu powodujących przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku lub montażu nowych urządzeń w miejsce starych powodujących przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, - budowa ekranów dźwiękochłonnych przy istniejących trasach komunikacyjnych. Podmioty uprawnione do ubiegania się o kredyt to przedsiębiorcy i jednostki samorządu terytorialnego, Warunki kredytowania: - maksymalna kwota kredytu – do 3 mln zł, lecz nie więcej niż 90 % kosztu przedsięwzięcia 29 - maksymalny okres realizacji zadania - do 18 miesięcy od daty postawienia przez bank kredytu do dyspozycji kredytobiorcy - okres karencji – spłata kredytu rozpocznie się w następnym miesiącu po zakończeniu zadania, - oprocentowanie kredytu – 0,4 stopy redyskontowej weksli nie mniej niż 3% w stosunku rocznym - okres kredytowania – do 7 lat nie dłużej niż do 31.12.2010r Zasady kredytowania inwestycji z zakresu termomodernizacji (LO4-4) Przedmiotem kredytowania jest termomodernizacja budynków, w tym: - wymiana elementów budowlanych zawierających azbest na bezazbestowe (demontaż, transport i unieszkodliwianie) - usuwanie materiałów azbestowych z budynków, np. płyty elewacyjne, materiały izolacyjne (demontaż, transport, unieszkodliwienie) Podmiotami uprawnionymi do ubiegania się o kredyt są właściciele lub zarządcy budynków oraz ich współwłaściciele pod warunkiem przedstawienia zgody pozostałych właścicieli budynku na wykonanie termomodernizacji. Warunki kredytowania są następujące: - maksymalna kwota kredytu – 800.000 -zł, lecz nie więcej niż 90 % kosztu przedsięwzięcia, - maksymalny okres realizacji zadania - do 12 miesięcy od daty postawienia przez bank kredytu do dyspozycji kredytobiorcy, - okres karencji – spłata kredytu rozpocznie się w następnym miesiącu po zakończeniu zadania, - oprocentowanie kredytu – 0,4 stopy redyskontowej weksli nie mniej niż 3% w stosunku rocznym, - okres kredytowania – do 7 lat nie dłużej niż do 31.12.2010r . Zasady kredytowania inwestycji z zakresu czystszej produkcji (LO4-5) Przedmiot kredytowania: - zmiana technologii (zmiany procesu, zmiany urządzeń, maszyn, instalacji) - modernizacja technologii (częściowa zmiana procesu) - automatyzacja procesu (zmiany parametrów procesu, operacji) - zmiana surowca (zastąpienie surowca, oczyszczanie surowca) - zmiana produktu (zastąpienie produktu, zmiany w składzie produktu) Podmioty uprawnione do ubiegania się o kredyt to przedsiębiorcy, jednostki samorządu terytorialnego. Warunki kredytowania: - maksymalna kwota kredytu – 3.500.000 -zł, lecz nie więcej niż 70 % kosztu przedsięwzięcia, - maksymalny okres realizacji zadania - do 18 miesięcy od daty postawienia przez bank kredytu do dyspozycji kredytobiorcy, - okres karencji – spłata kredytu rozpocznie się w następnym miesiącu po zakończeniu zadania, - oprocentowanie kredytu – 0,4 stopy redyskontowej weksli nie mniej niż 3% w stosunku rocznym, - okres kredytowania – do 7 lat nie dłużej niż do 31.12.2010 r. 30 Zasady kredytowania inwestycji służących ograniczeniu zużycia energii elektrycznej (LO4-7) Przedmiot kredytowania: - modernizacje technologii służące ograniczeniu zużycia energii elektrycznej - modernizacja oświetlenia (zewnętrznego i wewnętrznego) - modernizacja układów napędowych (wymiana silników na energooszczędne, montaż układów automatycznej regulacji obrotów, wymiana urządzeń napędzanych silnikami elektrycznymi na bardziej sprawne) Podmioty uprawnione do ubiegania się o kredyt to wszyscy ubiegający się. Warunki kredytowania: - maksymalna kwota kredytu – 1.000.000 -zł, lecz nie więcej niż 70 % kosztu przedsięwzięcia, - maksymalny okres realizacji zadania - do 12 miesięcy od daty postawienia przez bank kredytu do dyspozycji kredytobiorcy, - okres karencji – spłata kredytu rozpocznie się w następnym miesiącu po zakończeniu zadania, - oprocentowanie kredytu – 0,4 stopy redyskontowej weksli nie mniej niż 3% w stosunku rocznym, - okres kredytowania – do 7 lat nie dłużej niż do 31.12.2010 r. 31 5 Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych – Bank Gospodarstwa Krajowego Początki działania Funduszu Poręczeń Kredytowych sięgają 1994 roku gdy 23 grudnia, została podpisana umowa pomiędzy Ministrem Finansów a Bankiem Gospodarstwa Krajowego. Głównym celem działalności Funduszu było wspieranie działalności małych i średnich przedsiębiorstw, do których był adresowany. Przedsiębiorstwa z tego sektora z racji swych charakterystycznych cech takich jak, niskie kapitały własne, znikomy majątek trwały, brak historii kredytowej, traktowane były przez banki jako podmioty o wysokim ryzyku kredytowym i z tego powodu miały ograniczony dostęp do kredytów bankowych. Poręczenia udzielane przez BGK miały niwelować ryzyko banków i umożliwić małym i średnim przedsiębiorstwom finansowanie swojej działalności środkami pozyskanymi z kredytów bankowych. Przyjęte rozwiązania posiadały jednak wiele ograniczeń, do których oprócz ograniczenia podmiotowego (MŚP) należy zaliczyć, maksymalny okres poręczenia do 5 lat, oraz, konieczność materialnego zabezpieczenia udzielonego poręczenia. Powodowało to, że przez pierwsze lata zainteresowanie poręczeniami było znikome a ilość udzielonych poręczeń niewielka. W dniu 8 maja 1997 roku Sejm przyjął ustawę o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne ( Dz.U. nr 79 z dnia 17 lipca 1997, poz. 484 ). Na mocy tej ustawy powołano Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych który przejął dotychczasowe zobowiązania oraz środki Funduszu Poręczeń Kredytowych. Istotą była jednak nie zmiana nazwy, lecz zasadnicze zmiany w funkcjonowaniu Funduszu. Do takich należy zaliczyć w pierwszym rzędzie rozszerzenie podmiotów uprawnionych do uzyskania poręczenia. Obecnie nie jest istotne kto może otrzymać poręczenie, lecz jaki kredyt może być poręczony. Zgodnie z przepisami ustawy poręczeniem może być objęty tylko kredyt bankowy przeznaczony na zakup surowców i materiałów do produkcji oraz na cele inwestycyjne. Nowelizacja ustawy z dnia 6 lipca 2001 r., rozszerzyła dodatkowo ten zakres poręczeń na kredyty przeznaczone na zakup surowców i materiałów do świadczenia usług, zakup towarów handlowych, tworzenie nowych miejsc pracy, finansowanie kontraktów eksportowych. Zasady i Tryb Udzielania Poręczeń ze Środków KFPK Poręczenia BGK ze środków KFPK udzielane są na okres równy okresowi kredytowania powiększony o 1 miesiąc. Dzięki temu istnieje możliwość poręczania wieloletnich kredytów , charakterystycznych dla inwestycji niskorentownych. W przypadku wydłużenia okresu kredytowania w drodze aneksu, istnieje także możliwość wydłużenia okresu poręczenia. Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych jest Funduszem ogólnopolskim i pod względem terytorialnym powszechnie dostępnym. Wynika to z przyjętego przez BGK modelu funkcjonowania, opartego na szerokiej współpracy z innymi bankami. Obecnie BGK posiada podpisane umowy o współpracy z 43 bankami dysponującymi łączną siecią swoich placówek w ilości ponad 2200. Wśród tych banków są niemal wszystkie banki o zasięgu ogólnopolskim i regionalnym, co powoduje, że niemal w każdym zakątku kraju można znaleźć w bezpośredniej bliskości bank który może udzielić kredytu z poręczeniem BGK Całość formalności związanych z uzyskaniem poręczenia jest załatwiana w bankach udzielających 32 kredytu z którymi BGK podpisał umowy o współpracy. W bankach tych składając wniosek o udzielenie kredytu można uzyskać informacje o możliwości i warunkach uzyskania poręczenia, oraz złożyć wniosek o udzielenie poręczenia. Wartym podkreślenia jest, że wniosek wypełniany przez kredytobiorcę jest bardzo prosty -jednostronicowy- i nie nastręcza żadnych kłopotów z jego wypełnieniem. W dalszym etapie bank kredytujący po rozpatrzeniu wniosku o udzielenie kredytu przesyła wniosek o udzielenie poręczenia wraz z kopią umowy kredytowej i innym niezbędnymi dokumentami do BGK celem rozpatrzenia . Po podjęciu przez BGK pozytywnej decyzji, kredytobiorca podpisuje w banku który udziela kredytu umowę o udzieleniu poręczenia która kończy procedurę związaną z udzieleniem przez BGK poręczenia ze środków KFPK. Można więc stwierdzić, że procedury z punktu widzenia kredytobiorcy są bardzo proste gdyż wszelkie formalności związane z uzyskaniem poręczenia załatwia on łącznie z kredytem w banku który go udziela. Także od strony dokumentacyjnej, BGK poza wnioskiem nie żąda od wnioskodawcy żadnych dodatkowych dokumentów i załączników, wykorzystując kopie dokumentów złożonych do wniosku kredytowego i przekazanych przez bank. Aktualnie funkcjonują trzy procedury uzyskania poręczenia : - w trybie uproszczonym - mogą być rozpatrywane wnioski których kwota poręczenia nie przekracza równowartości 50,0 tys. EUR dla podmiotów działających krócej niż dwa lata lub rozpoczynających działalność, oraz równowartości 100,0 tys. EUR dla pozostałych. Kwota poręczenia BGK nie może przekroczyć 50 % kwoty udzielonego kredytu bez odsetek. Istotną zaletą tej procedury jest szybkość rozpatrywania wniosku (ok. 7 dni) ze względu na fakt , że BGK dokonuje tylko analizy formalno prawnej dokumentów nie dokonując analizy ekonomiczno-finansowej, - w trybie zwykłym - udzielane są poręczenia do maksymalnej kwoty stanowiącej równowartość 1,5 mln ECU, i nie przekraczającej 70 % kwoty udzielonego kredytu. Wnioski rozpatrywane w tym trybie są analizowane przez BGK niezależnie od analizy banku kredytującego od strony ekonomicznofinansowej. Z tego też względu procedura rozpatrywania wniosku trwa dłużej (do 1 m-ca) i wymaga większej ilości dokumentów niezbędnych do dokonania analizy. Należy jednak podkreślić, że bank dokonuje analizy na podstawie dokumentów złożonych przez kredytobiorcę do wniosku kredytowego, nie stanowi to wiec dla niego dodatkowego obciążenia Wymienione wyżej procedury są stosowane przy poręczeniach kredytów udzielanych przez banki współpracujące z BGK. W przypadku kredytów udzielanych przez pozostałe banki, udzielenie poręczenia jest poprzedzone wydaniem zapewnienia (promesy) udzielenia poręczenia. Ta trzecia procedura ta jest jednak stosowana bardzo rzadko ze względu na dużą i wciąż rosnącą liczbę banków współpracujących. Podstawowym zabezpieczeniem poręczenia jest weksel in blanco z deklaracją wekslową, a koszt uzyskania poręczenia (prowizja BGK) jest uzależniony od kwoty poręczanej oraz okresu poręczenia i wynosi: - przy poręczeniach do 1 roku - 1% kwoty poręczanej, - przy poręczeniach powyżej 1 roku do 2 lat - 1,2 % kwoty poręczanej, - przy poręczeniach powyżej 2 lat do 3 lat - 1,4 % kwoty poręczanej, - przy poręczeniach powyżej 3 lat do 4 lat - 1,6 % kwoty poręczanej, - przy poręczeniach powyżej 4 lat do 5 lat - 1,8 % kwoty poręczanej, 33 - przy poręczeniach powyżej 5 lat - 2,0 % kwoty poręczanej. Koszty weksla oraz prowizji są jedynymi kosztami ponoszonym prze kredytodawcę z tytułu udzielonego poręczenia , przy czym prowizja może być potrącona z I transzy uruchamianego kredytu. Porównując korzyści jakie można osiągnąć korzystając z poręczenia oraz nieskomplikowane procedury należy uznać, że koszt poręczenia nie jest wysoki szczególnie w porównaniu z niektórymi innym formami zabezpieczenia np. hipoteką. Dotychczasowa praktyka potwierdza, że najczęstszą drogą uzyskania poręczenia jest tryb uproszczony i portfelowy w którym procedury są najprostsze a czas uzyskania bardzo krótki. Z ogółu udzielonych poręczeń ponad 86 % zostało udzielone w trybie uproszczonym lub portfelowym. Fundusz Poręczeń Unijnych Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. powołano Fundusz Poręczeń Unijnych. Podstawowym celem działania Funduszu jest wspieranie polskich podmiotów i samorządów w procesie absorpcji środków Unii Europejskiej. Fundusz umożliwia uzyskanie kredytu bankowego oraz pozyskiwanie środków z emisji obligacji na realizację projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej. BGK może udzielić gwarancji lub poręczenia spłaty kredytu lub wykonania zobowiązań wynikających z obligacji, jeżeli kredyt lub środki z emisji obligacji są przeznaczone na wkład własny lub nakłady podlegające refinansowaniu ze środków Unii Europejskiej. O poręczenie lub gwarancję mogą ubiegać się kredytobiorcy, pożyczkobiorcy lub emitenci obligacji realizujący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, w szczególności inwestycyjny, szkoleniowy i badawczy. Gwarancja lub poręczenie ze środków Funduszu Poręczeń Unijnych może obejmować maksymalnie: - 80% kwoty kredytu/pożyczki bez odsetek i innych kosztów związanych z udzieleniem kredytu/pożyczki, w przypadku nakładów refinansowanych ze środków Unii Europejskiej, - 60% kwoty kredytu/pożyczki bez odsetek i innych kosztów związanych z udzieleniem kredytu/pożyczki, w przypadku finansowania wkładu własnego, - 80% wartości nominalnej emisji obligacji - jeżeli wpływy z tej emisji są przeznaczone na sfinansowanie nakładów podlegających refinansowaniu ze środków Unii Europejskiej, - 60% wartości nominalnej emisji obligacji - jeżeli wpływy z tej emisji są przeznaczone na sfinansowanie wkładu własnego. Maksymalna kwota gwarancji lub poręczenia nie może przekroczyć równowartości w złotych 5 000 000 euro, a w przypadku poręczenia kredytu w ramach portfela kredytowego 100 000 euro, przeliczonej według kursu średniego NBP na ostatni dzień roku poprzedzającego rok udzielenia gwarancji/poręczenia. Gwarancja lub poręczenie udzielane są na okres kredytu/pożyczki, wydłużony o trzy miesiące, a w przypadku obligacji zgodny z okresem emisji. Gwarancja lub poręczenie nie obejmuje odsetek oraz innych kosztów. Wydanie gwarancji/udzielenie poręczenia nie jest możliwe po uruchomieniu środków z kredytu lub po emisji obligacji. Gwarancją/poręczeniem nie może być objęty kredyt udzielony przez BGK. Gwarancja/poręczenie wygasa w przypadku wykorzystania środków z kredytu lub emisji obligacji niezgodnie z przeznaczeniem. Wniosek o udzielenie gwarancji/poręczenia składany jest bezpośrednio w banku udzielającym kredytu, z którym BGK zawarł umowę o współpracy a następnie przesyłany przez ten Bank do BGK. 34 Po otrzymaniu dokumentów Oddział BGK w terminie nie dłuższym niż 5 dni roboczych od daty wpływu wniosku wraz ze wszystkimi wymaganymi załącznikami przeprowadza weryfikację i analizę przedłożonych dokumentów oraz podejmuje decyzję o trybie zwykłym bądź rozszerzonym rozpatrywania wniosku. W przypadku, gdy analiza wniosku i załączonych dokumentów nie budzi wątpliwości w zakresie kompletności, autentyczności, ważności i wiarygodności oraz zgodności ze stanem faktycznym, wniosek rozpatrywany jest w trybie zwykłym. W takim wypadku BGK wydaje decyzję o udzieleniu gwarancji lub poręczenia w terminie do 15 dni roboczych od daty wpływu wniosku do Oddziału BGK wraz ze wszystkimi wymaganymi załącznikami. W przypadku, gdy przesłane do BGK dokumenty nie spełniają kryteriów wymaganych do rozpatrzenia wniosku w trybie zwykłym, stosuje się tryb rozszerzony. W takim przypadku BGK zwraca się o uzupełnienie dokumentów w terminie do 15 dni od daty wysłania wezwania. W przypadku, gdy dokumenty nie zostaną uzupełnione w w/w terminie , wniosek zostaje odesłany bez rozpatrzenia do banku kredytującego. Czas podjęcia decyzji o udzieleniu gwarancji/poręczenia wynosi do 15 dni roboczych od daty wpływu do BGK uzupełnionego wniosku wraz ze wszystkimi wymaganymi załącznikami. Przekazane dokumenty stanowią podstawę do przeprowadzenia analizy ryzyka wypłaty zobowiązania z tytułu udzielonej gwarancji lub poręczenia, zgodnie z metodologią BGK. W przypadku wymogu ustanowienia dodatkowego zabezpieczenia, analityk BGK kontaktuje się z kredytobiorcą w celu uzyskania dokumentów i ustalenia rodzaju zabezpieczenia gwarancji/poręczenia. Weksel oraz deklaracja wekslowa przechowywane są przez bank kredytujący do momentu wystąpienia z wnioskiem o zapłatę roszczenia z tytułu gwarancji/poręczenia. W przypadku nie wystąpienia z takim wnioskiem w terminie obowiązywania gwarancji lub poręczenia weksel oraz deklarację wekslową bank kredytujący zwraca kredytobiorcy. Dla poręczeń nie przekraczających kwoty 100.000 euro został przewidziany tryb tryb portfelowy. Jest on dostępny dla klientów tych banków, które zawrą z BGK stosowną umowę. Tryb ten charakteryzuje się tym, że decyzja o udzieleniu poręczenia podejmowana jest w banku kredytującym. Zabezpieczeniem poręczenia jest jedynie weksel własny "in blanco" z klauzulą "bez protestu" wystawiony na urzędowym blankiecie. Bank kredytujący w trybie portfelowym przyjmuje od kredytobiorcy na rzecz BGK oraz przechowuje: - weksel stanowiący zabezpieczenie poręczenia wraz z deklaracją wekslową, - oświadczenie o poddaniu się egzekucji, - oświadczenie w związku z ustawą o ochronie danych osobowych - wzór nr 1, - oświadczenie w związku z ustawą o ochronie danych osobowych - wzór nr 2. Weksel oraz deklaracja wekslowa przechowywane są przez bank kredytujący do momentu wystąpienia z wnioskiem o zapłatę roszczenia z tytułu gwarancji/poręczenia. W przypadku nie wystąpienia z takim wnioskiem w terminie obowiązywania gwarancji lub poręczenia weksel oraz deklarację wekslową bank kredytujący zwraca kredytobiorcy. Wniosek o udzielenie gwarancji lub poręczenia wykonania zobowiązań wynikających z obligacji wraz z załącznikami składany jest bezpośrednio w Departamencie Funduszy Poręczeń i Gwarancji w Centrali Banku Gospodarstwa Krajowego. Wniosek o udzielenie gwarancji lub poręczenia jest rozpatrywany przez DFPG w terminie nie dłuższym niż 30 dni od daty ich złożenia w BGK wraz z kompletem dokumentów. 35 Przekazane dokumenty stanowią podstawę do przeprowadzenia analizy ryzyka wypłaty zobowiązania z tytułu udzielonej gwarancji lub poręczenia, zgodnie z metodologią BGK. W przypadku nie dokonania planowanej emisji lub nie objęcia 100% emisji przez Obligatariuszy umowa poręczenia podlega rozwiązaniu, a gwarancja wygasa i podlega zwrotowi do DFPG. Agentem Emisji lub Depozytariuszem może być Bank Gospodarstwa Krajowego. Koszt poręczenia lub gwarancji uzależniony jest od okresu trwania poręczenia/gwarancji. BGK pobiera jednorazową opłatę prowizyjną. W przypadku poręczenia opłata prowizyjna jest naliczana od kwoty objętej poręczeniem i kształtuje się na poziomie: - 0,50 %, jeżeli poręczenie zostało udzielone na okres do 1 roku, - 0,75 %, jeżeli poręczenie zostało udzielone na okres dłuższy niż 1 rok, lecz nie dłuższy niż 2 lata, - 1,00 %, jeżeli poręczenie zostało udzielone na okres dłuższy niż 2 lata, lecz nie dłuższy niż 3 lata, - 1,25 %, jeżeli poręczenie zostało udzielone na okres dłuższy niż 3 lata, lecz nie dłuższy niż 5 lat, - 1,50 %, jeżeli poręczenie zostało udzielone na okres dłuższy niż 5 lat. W przypadku gwarancji opłata prowizyjna naliczana jest od kwoty objętej gwarancją i kształtuje się na poziomie: - 1,00 %, jeżeli gwarancja została udzielona na okres do 1 roku, - 1,25 %, jeżeli gwarancja została udzielona na okres dłuższy niż 1 rok, lecz nie dłuższy niż 2 lata, - 1,50 %, jeżeli gwarancja została udzielona na okres dłuższy niż 2 lata, lecz nie dłuższy niż 3 lata, - 1,75 %, jeżeli gwarancja została udzielona na okres dłuższy niż 3 lata, lecz nie dłuższy niż 5 lat, - 2,00 %, jeżeli gwarancja została udzielona na okres dłuższy niż 5 lat. Podstawowym zabezpieczeniem gwarancji lub poręczenia jest weksel własny "in blanco" z klauzulą "bez protestu" wystawiony na urzędowym blankiecie wraz z deklaracją wekslową. BGK może uzależnić decyzję o udzieleniu gwarancji lub poręczenia od ustanowienia dodatkowego zabezpieczenia jeśli uzna, że ryzyko wypłaty zobowiązania z tytułu udzielonej gwarancji lub poręczenia jest wysokie. Tabela 5-1 Banki kredytujące współpracujące z BGK w zakresie udzielania gwarancji i poręczeń ze środków Funduszu Poręczeń Unijnych 1. Bank BPH S.A. 2. Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. 3. Bank Handlowy w Warszawie S.A. 4. Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. 5. Bank Millennium S.A. 6. Bank Ochrony Środowiska S.A. 7. Bank Pocztowy S.A.. 8. Bank Polskiej Spółdzielczości S.A. 9. Bank Przemysłowy S.A. 10. BRE Bank S.A. 11. Bank Współpracy Europejskiej S.A. 12. Bank Zachodni WBK S.A. 13. Danske Bank Polska S.A. 36 14. Dresdner Bank Polska S.A. 15. DZ Bank Polska S.A.0 16. Fortis Bank Polska S.A. 17. Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. 18. HypoVereinsbank Bank Hipoteczny S.A. 19. ING Bank Śląski S.A. 20. Invest-Bank S.A. 21. Krakowski Bank Spółdzielczy 22. Kredyt Bank S.A. 23. Mazowiecki Bank Regionalny S.A. 24. Nordea Bank Polska S.A. 25. NORD/LB Bank Polska Norddeutsche Landesbank S.A. 26. PKO Bank Polski S.A. 27. Raiffeisen Bank Polska S.A. 28. WestLB Bank Polska S.A. Poniżej przedstawiono główne korzyści wynikające ze współpracy z Funduszem Poręczeń Unijnych. Dla kredytobiorców: - zwiększenie dostępności do kredytu/pożyczki, - dostęp do dodatkowego, taniego zabezpieczenia spłaty kredytu/pożyczki, - umożliwienie podejmowania nowych projektów, - powstanie nowych i zachowanie istniejących miejsc pracy. 37 6 Leasing Istotnym segmentem rynku finansowego dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw są dynamicznie rozwijające się instytucje leasingowe, dysponujące znacznym kapitałem oraz wciąż rosnącym doświadczeniem w zakresie wspierania przedsięwzięć indywidualnych przedsiębiorców. Leasing to forma najmu lub dzierżawy ruchomych środków trwałych lub nieruchomości, stwarzająca przedsiębiorstwu, które ją wykorzystuje, możliwość użytkowania określonych dóbr bez konieczności ich nabycia. Leasing stanowi w państwach wysoko rozwiniętych powszechnie stosowaną formę obrotu gospodarczego oraz metodę lansowania i kredytowania inwestycji. Wykorzystanie leasingu w Polsce wiąże się także z zachodzącymi procesami prywatyzacyjnymi, w szczególności prywatyzacją przedsiębiorstw państwowych. Istnieje wiele odmian, które są powszechnie przyjmowane i stosowane, ale są też i takie, które powstały na bazie określonych systemów prawnych: - ze względu na ilość podmiotów biorących udział w transakcji, przyjmuje się podział na leasing pośredni i bezpośredni, - ze względu na charakter zobowiązań pomiędzy stronami umowy i finansową stroną umów przyjęto podział na leasing – finansowy i operacyjny, - ze względu na rodzaj przedmiotu leasingu przyjęto podział na leasing – dóbr inwestycyjnych i dóbr konsumpcyjnych – leasing ruchomości i nieruchomości. Leasing pośredni sprowadza się do włączenia pomiędzy leasingobiorcę a dostawcę podmiotu finansującego całość transakcji, tj. leasingodawcy, który nabywa na własny rachunek i następnie wynajmuje leasingobiorcy przedmiot leasingu. Istotą leasingu bezpośredniego jest zawarcie umowy bezpośrednio pomiędzy producentem a użytkownikiem bez udziału podmiotu finansującego. Tak więc oprócz ilości podmiotów różnicujących leasing pośredni i bezpośredni, istotną przy takim podziale jest również ilość stosunków zobowiązaniowych powstałych na skutek podpisania umowy. W umowie leasingu pośredniego leasingodawca zobowiązuje się nabyć określone dobro (umowa kupna-sprzedaży lub dostawy ) i następnie wynająć je leasingobiorcy. W leasingu finansowym użytkownik korzysta z podmiotu leasingu w czasie zbliżonym do jego gospodarczej używalności. Opłaty czynszu pokrywają całość nakładów oraz zysk finansującego (leasingodawcy). Strony nie mogą wypowiedzieć umowy przed upływem czasu na jaki została zawarta. Ze względu na przyjętą zasadę całkowitej amortyzacji są to zwykle umowy średnio- lub długoterminowe (zwykle zawierane na okres 3-10 lat, w Polsce na ogół krótsze). Leasing finansowy w czystej postaci występuje w sytuacji, gdy leasingobiorca nie wlicza do opłat leasingowych opłat związanych z przedmiotem leasingu (podatki, ubezpieczenia, koszty utrzymania). Przy takim założeniu jest to zwykle umowa przewidująca całkowity zwrot kosztów i zysku finansującego w czasie trwania umowy. W przypadku, gdy wysokość opłat wnoszonych przez leasingobiorcę nie zwraca w pełni nakładów finansującego (leasing z częściowym zwrotem kosztów), w celu uzyskania zwrotu wyłożonego kapitału i osiągnięcia zysku konieczna jest sprzedaż rzeczy lub ponowne oddanie jej 38 w leasing. Leasing finansowy jest z reguły leasingiem pośrednim. Zwykle umowa taka zawiera klauzulę upoważniająca leasingobiorcę do zakupu przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy. Oczywiście jest to jedynie upoważnienie (możliwość), które nie obliguje leasingobiorcy do zakupu. Leasing operacyjny ( bieżący ) zakłada, że przedmiot leasingu może być i będzie używany przez wielu kolejnych leasingobiorców. Z założenia są to umowy krótkoterminowe (do 3 lat). Wysokość opłat leasingowych nie amortyzuje w pełni nakładów finansowych poniesionych przez podmiot finansujący w czasie trwania jednej tylko umowy. Całkowita amortyzacja kosztów i uzyskanie planowanego zysku następuje dopiero w cyklu kolejnych umów, których przedmiotem jest ta sama rzecz. Ponieważ koniecznym jest zachowanie właściwej wartości użytkowej przedmiotu, leasingodawca gwarantuje sobie w umowie możliwość szeroko pojętego nadzoru nad przedmiotem. Ważną cechą leasingu operacyjnego jest to, że właściciel (lessor) , który zna się dobrze na swoich urządzeniach (komputery, samochody itp.), zapewnia ich konserwację i naprawę oraz części zamienne, co bardzo ułatwia lesingobiorcy (lessees) ich eksploatację. Oczywiście ponoszone w związku z tym przez niego koszty stanowią część opłaty leasingowej. Szczególną postacią leasingu operacyjnego jest tzw. leasing „mokry”, w którym udostępniający zobowiązuje się do świadczenia usług dodatkowych. (Np. w przypadku leasingu samolotu zobowiązuje się do zapewnienia zaopatrzenia np. w paliwo). Leasing operacyjny występuje w formie leasingu „suchego”, jeśli udostępniający nie obciąża się żadnymi dodatkowymi świadczeniami. Ponieważ umowy leasingu operacyjnego zawierane są na krótkie okresy czasu oraz nie zakłada się w nich zwrotu całości kapitału w czasie trwania umowy, nie ma przeszkód, aby w umowie założyć możliwość odstąpienia od umowy przed upływem czasu jej trwania. Wymienić należy również leasing podatkowy, występujący również w prawie angielskim i amerykańskim, wiążący się z określonymi korzyściami podatkowymi dla stron umowy leasingu. Z punktu widzenia gospodarczego wykorzystania oraz charakterystyki prawnej, znaczenie ma podział leasingu na leasing ruchomości i nieruchomości. Ten ostatni, ze względu na wartość jego przedmiotu, rodzi potrzebę wielu specyficznych rozwiązań. Z uwagi na możliwość zawarcia przez strony w umowie różnorodnych klauzul, wyróżniono leasing z opcją zakupu, przedłużenia kontraktu, zwrotu przedmiotu umowy. Zalety i wady leasingu Zalety: - wpłatę początkową i raty leasingowe w całości wliczyć można w koszty uzyskania przychodu podatek VAT naliczany jest od poszczególnych opłat leasingowych z osobna , przez co nie ma konieczności płacenia go w całości na początku umowy , jak to ma miejsce w umowach sprzedaży ratalnej, - leasing nie ogranicza możliwości korzystania przez leasingobiorcę z tradycyjnych form pozyskania środków na inwestycje , np: kredytu bankowego, - zapewnia dostęp do najnowszej techniki i technologii bez angażowania własnych środków kapitałowych, - stwarza możliwość rozszerzania planowania wydatków leasingobiorcy w przyszłych okresach, gdyż opłaty leasingowe są niezmienne przez cały okres trwania umowy, - leasing to znacznie prostsze i szybsze procedury niż w przypadku kredytu bankowego, 39 - leasing to możliwość pokrywania kosztów użytkowania urządzeń z bieżących przychodów firmy możliwość skorzystania z różnego rodzaju preferencji podatkowych, zwłaszcza z ulg podatkowych związanych z posiadaniem środków trwałych (często leasingobiorca jest firmą , której sytuacja finansowa nie pozwala na skorzystanie z ulg podatkowych związanych z nabyciem środków trwałych i tylko poprzez leasing oraz uwzględnienie tych ulg w cenie leasingu ma możliwość ich skonsumowania; taka możliwość powoduje , że efektywna cena leasingu może być niższa niż kredyt bankowy), - pełna elastyczność umów leasingowych w zakresie sprzętu , czasu trwania , warunków płatności i wynikających z tego możliwości dostosowania się do bardzo indywidualnych potrzeb leasingobiorcy, - możliwość uzyskania środków produkcji o różnym stopniu zużycia, w zależności od potrzeb i możliwości płatniczych leasingobiorcy. Wady: - pozbawienie leasingobiorcy prawa własności przedmiotu leasingu, - stosunkowo wysoki koszt leasingu wynikający z konieczności pokrycia wszelkich kosztów leasingodawcy związanych z daną umową oraz zapewnienie odpowiedniej stopy zysku, - formalne pozbawienie leasingobiorcy roszczenia do zysku z wartości przedmiotu leasingu, jaką reprezentuje on po zakończeniu umowy, mimo pokrycia pełnej wartości tego przedmiotu, - ścisłe związanie się leasingobiorcy z leasingodawcą w czasie trwania umowy, - pełne ponoszenie wszelkiego ryzyka przez leasingobiorcę Doświadczenia wskazują, że leasing jest doskonałym narzędziem finansowania inwestycji niemal dla każdej firmy. Z leasingu korzystają zarówno spółki giełdowe, przedsiębiorstwa komunalne, małe przedsiębiorstwa prywatne, jak i spółki rodzinne. Różnice polegają na rodzajach korzyści, jakie firmy czerpią, finansując inwestycje leasingiem: - dla niektórych firm to czasami jedyna możliwość inwestycji; - uwolnienie kapitału na nowe inwestycje albo działalność operacyjną; - oszczędności podatkowe; - poprawa wskaźników finansowych przedsiębiorstwa. Uproszczony schemat transakcji leasingowej pokazano na rysunku 6-1. 40 Rysunek 6-1 Schemat transakcji leasingowej Leasing maszyn i urządzeń Z leasingu maszyn i urządzeń korzystają zarówno małe i średnie przedsiębiorstwa, jak i bardzo duże. W związku z tym nie tworzy się ujednoliconej oferty na maszyny i urządzenia przemysłowe, jak często to bywa w leasingu samochodów i urządzeń biurowych. Oferta zależy od zdolności kredytowej przedsiębiorcy i wybranego urządzenia. Niemniej jednak, leasing maszyn i urządzeń przemysłowych podlega tym samym przepisom co leasing pojazdów czy urządzeń biurowych i oferta na te przedmioty musi być dostosowana do obowiązujących przepisów. Zatem w leasingu maszyn i urządzeń przemysłowych oferowany jest zarówno leasing operacyjny, jak i finansowy. Zasadniczą różnicą między leasingiem maszyn i urządzeń a leasingiem samochodów jest brak ograniczeń w odliczaniu podatku VAT. Warunki oferowane przedsiębiorcy zależą od jego zdolności kredytowej. Do badania zdolności kredytowej potencjalny leasingobiorca musi przedstawić odpowiednie dokumenty: założycielskie, takie jak wpis do KRS lub do ewidencji działalności gospodarczej, zaświadczenie o nadaniu numeru NIP i REGON oraz dokumenty finansowe, np. PIT/CIT, bilans, rachunek zysków i strat za ostatnie dwa lata oraz rok bieżący. Potrzebne mogą być rownież zaświadczenia ZUS i US o niezaleganiu z opłatami. Przy finansowaniu inwestycji o znacznej skali pomocny w podjęciu decyzji jest biznesplan na kolejne lata. Bardzo ważny jest przedmiot leasingu. Firmy leasingowe wymagają tu zazwyczaj obszernych informacji na jego temat, aby móc prawidłowo ocenić jego wartość rynkową po zakończeniu umowy leasingu oraz spadek wartości w trakcie jej trwania. Umowy na maszyny i urządzenia przemysłowe zawierane są z reguły na okres do 72 miesięcy. Przy czym przy leasingu operacyjnym minimalny okres zależy od stawki amortyzacyjnej danego przedmiotu. Czas trwania leasingu operacyjnego to minimum 40 % okresu amortyzacji. W zależności od wybranej formy leasingu różnie kształtuje się wartość końcowa. W leasingu operacyjnym jest ona uzależniona zarówno od stawki amortyzacyjnej, jak i od przewidywanej wartości rynkowej po zakończeniu umowy. Leasing z unijnym wsparciem Leasingobiorcy - beneficjenci funduszy strukturalnych mogą liczyć na wsparcie ze strony Unii Europejskiej. Polega ono na uznaniu części rat leasingowych jako kosztu kwalifikowanego w przypadku 41 realizacji projektów inwestycyjnych (zakup majątku trwałego) dofinansowanych ze środków strukturalnych. Kwestie te reguluje precyzyjnie ,,Zasada nr 10: leasing'' zawarta w podstawowym rozporządzeniu traktującym o kwalifikowalności kosztów tj. Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 448/2004 z dnia 10 marca 2004 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1685/2000 ustanawiające szczegółowe zasady wprowadzenia rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/1999 w sprawie kwalifikowania wydatków związanych z projektami współfinansowanymi z Funduszy Strukturalnych i uchylającym rozporządzenie (WE) nr 1145/2003. Zgodnie z zasadą nr 10 refundowane mogą być tylko części rat leasingowych pomniejszone o koszty obsługi leasingu, tj. podatku, marży finansującego, odsetek od refinansowania kosztów, kosztów ogólnych oraz opłat ubezpieczeniowych. Refundacja w takim wariancie przebiega w analogiczny sposób, jak w trybie refundowania kosztów projektu, który nie jest finansowany w formie leasingu tj. na podstawie faktur lub innych dowodów księgowych potwierdzających opłacenie na rzecz leasingodawcy rat leasingowych. Należy zwrócić uwagę, iż częściowa refundacja rat leasingowych może mieć miejsce wyłącznie w okresie trwania realizacji projektu, co w naturalny sposób ogranicza długości trwania umów leasingowych i wydłuża w praktyce czas trwania projektu beneficjenta. 42 7 Faktoring Faktoring to produkt bankowy o charakterze kredytowym. Istota faktoringu polega na: 1. Podmiot A (faktorant) dostarcza towary podmiotowi B, który nie ma teraz środków na zapłatę za nie. 2. Na podstawie umowy faktoringu podmiot A przekazuje fakturę do banku. 3. Bank (faktor) płaci podmiotowi A (opłaca należności już w chwili ich powstania), niejako w imieniu podmiotu B. 4. Po określonym czasie, przewidzianym umową, faktor egzekwuje wierzytelność od podmiotu B. Faktor spełnia wobec faktoranta trzy funkcje: - funkcję kredytową – faktoring jest formą krótkoterminowego finansowania faktoranta przez nabycie przez faktora jego wierzytelności, - przejęcie ryzyka – faktoring z regresem albo bez regresu, - funkcję usługową - rozliczanie transakcji, inkasowanie należności. Ponadto faktor przejmuje na siebie obowiązek prowadzenia ewidencji należności zleceniodawcy, a także dochodzenia należności od niewypłacalnych dłużników. Faktoring może przyjmować dwie postacie: - faktoring bez regresu - Faktor nabywa wierzytelności faktoranta wobec dłużników, przed terminem wymagalności roszczeń, płacąc kwotę pomniejszoną o 10-20% w stosunku do nominalnej kwoty zafakturowanych należności. Za to przejmuje na siebie całe ryzyko niewypłacalności dłużnika. - faktoring z regresem - Faktor zaliczkowo płaci faktorantowi całą kwotę wynikającą z faktury, zachowując prawo regresu, gdyby dłużnik nie wywiązał się ze zobowiązania. W tym wypadku może żądać od faktoranta zwrotu udzielonej zaliczki, jeżeli dłużnik nie ureguluje zobowiązania. Korzyści dla faktoranta: - faktor natychmiast zamienia wierzytelności na pieniądz (data dostarczenia faktury), - fartorant jest zwolniony z analizy wypłacalność poszczególnych klientów. Tych czynności dokonuje faktor, bowiem on przejmuje na siebie ryzyko, - faktorant jest zwolniony z prowadzenia przymusowej egzekucji należności od odbiorców, Dla faktoranta korzystniejszy jest faktoring bez regresu, bowiem ryzyko nieuzyskania spłaty w całości obciąża bank. Umowa między bankiem a przedsiębiorstwem jest zawierana na dłuższy, a nawet nie oznaczony czas trwania z obustronną możliwością jej rozwiązania za wypowiedzeniem. Banki pobierają stosunkowo dużą prowizję, zależnie od stopnia ryzyka, a oprócz tego odsetki za cykl rozliczeniowy. W celu ograniczenia ryzyka ściągnięcia faktorowanych należności faktor (bank) może ubezpieczyć się w towarzystwie ubezpieczeniowym. Większość polskich banków oferuje faktoring z regresem. Faktorem może być także inny podmiot niż bank. Faktoring krok po kroku Przed rozpoczęciem współpracy faktor przede wszystkim prosi potencjalnego klienta o wypełnienie wniosku o faktoring. Jest to dokument przygotowany przez firmę faktoringową według indywidualnego 43 wzoru i zawiera zazwyczaj informacje o władzach firmy, historii generowanych obrotów, struktury kluczowych odbiorców oraz istniejących zobowiązań finansowych. Do rozpoczęcia współpracy konieczny jest komplet dokumentów zawierających administracyjne i finansowe informacje o firmie. Najważniejsze z nich to obroty roczne wynoszące (firma faktoringowa określa minimalny poziom obrotów), zysk na sprzedaży, dodatnie kapitały własne, dodatni kapitał netto. W zakres dokumentów, które klient musi przekazać, wchodzą: sprawozdania finansowe za ostatnie 2 lata; informacje o wynikach za ostatni kwartał bieżącego roku (np. F-01); historie rozrachunków z odbiorcami, których klient zamierza objąć umową faktoringu; plany finansowe na najbliższy rok. Dodatkowo faktorant nie powinien mieć zaległości wobec ZUS i urzędu skarbowego. Cesja należności polega na tym, że po rozpoczęciu współpracy z firmą faktoringową, klient przekazuje faktorowi prawo własności do faktury w zamian za wypłaconą zaliczkę na poczet przyszłego uregulowania należności przez kontrahenta. Uregulowania zawarte w kodeksie cywilnym, na których obecnie opiera się działalność firm faktoringowych, wymagają skutecznego poinformowania kontrahentów o fakcie rozpoczęcia współpracy pomiędzy klientem i faktorem. Wymaganie to można spełnić, wysyłając list polecony za potwierdzeniem odbioru. 44 8 Venture capital Termin venture capital najczęściej tłumaczony jest na język polski jako „kapitał wysokiego ryzyka” lub „kapitał ryzyka”. Oznacza to, że główną cechą tego instrumentu finansowania przedsięwzięć jest założenie, że inwestorzy gotowi są zaakceptować wyższy poziom ryzyka niż w przypadku innych form inwestowania (np. inwestycje w akcje na rynku publicznym), w zamian jednak oczekują, że inwestycja ta, w przypadku powodzenia, przyniesie im wielokrotnie większe zyski, rekompensując nieuniknione straty na innych przedsięwzięciach i większe ryzyko. Tak więc, można zdefiniować venture capital jako kapitał średnio- i długoterminowy, który inwestowany jest za pomocą nabycia akcji bądź udziałów (rzadziej obligacji zamiennych) małych i średnich przedsiębiorstw, charakteryzujących się dużym potencjałem wzrostu, najczęściej działających w oparciu o nowatorskie i unikalne rozwiązania, z zamiarem ich późniejszego odsprzedania celem realizacji zysku pochodzącego z przyrostu wartości przedsiębiorstwa. Zalety i wady finansowania inwestycji poprzez venture capital Wśród zalet finansowania typu venture należy wykazać w pierwszej kolejności możliwość realizacji nawet bardzo ryzykownych projektów bez stosownych zabezpieczeń. Jest to, de facto, jedyna możliwość realizacji obarczonych dużym ryzykiem przedsięwzięć w fazie projektowania produktu bądź usługi (seed financing) lub zakładania firmy (start-up financing), gdy założyciele ani ich najbliższe otoczenie nie dysponują odpowiednimi środkami finansowymi. Finansowanie się kapitałem własnym na tym etapie, gdy występuje spore ryzyko i trudno przewidzieć rozwój sytuacji, daje w miarę komfortową sytuację w zakresie utrzymania płynności finansowej. W przypadku pozyskiwania kapitału zewnętrznego z funduszy venture capital wiąże się to z mniejszym, niż w przypadku oferty publicznej, kosztem przygotowania dokumentacji oraz jest pozbawione uciążliwej procedury dopuszczeniowej. Można go też pozyskać o wiele szybciej (1-2 miesiące) niż z oferty publicznej. Menedżerowie funduszy venture capital posiadają dużą wiedzę z zakresu finansów, marketingu i zarządzania, co przy często sporych brakach występujących na tym polu w małych i średnich firmach, daje możliwość znaczącej zmiany jakościowej w tym zakresie. Obecność przedstawicieli funduszu venture capital w radzie nadzorczej, a czasami również w zarządzie, podnosi ogólna kulturę organizacyjną firmy. Fundusz venture capital, jako inwestor, przyczynia się również do poprawy wizerunku firmy. Zarówno inne fundusze inwestycyjne, jak i banki, skłonne są traktować taką firmę jako bardziej wiarygodną. Przyczynia się do tego świadomość faktu, że kondycja finansowa firmy, jak też realność zamierzeń biznesowych zarządu firmy, została sprawdzona przez fundusz venture capital o wiele solidniej niż ma to miejsce w przypadku standardowego postępowania o przyznanie kredytu. Zaletą jest także możliwość zachowania w tajemnicy wielu istotnych dla działalności firmy informacji, które, w przypadku pozyskania kapitału za pomocą oferty publicznej, musiałyby być powszechnie dostępne, również dla konkurentów. W przypadku firm planujących ekspansję konieczność upowszechniania zamierzeń inwestycyjnych bądź strategicznych może okazać się nie do przyjęcia. Do wad zaliczyć trzeba przede wszystkim zdecydowanie niższą niż w ofercie publicznej wycenę akcji (przedstawiciele funduszy sami przyznają, że jest to najdroższe z możliwych źródło pieniędzy) oraz brak 45 możliwości transferu branżowego know-how, co ma miejsce w przypadku inwestycji dokonanej przez inwestora branżowego. Postrzegany często jako wadę czasowy charakter zaangażowania kapitału przez venture capital nie ma w istocie większego znaczenia dla przedsiębiorcy, gdyż wyjście z inwestycji jest problemem funduszu venture capital. Nabywcą pakietu udziałów należących dotychczas do funduszu venture capital może jednak być inwestor nie zainteresowany kontynuowaniem strategii realizowanej przez zarząd, lecz zagrożenie przejęciem kontroli przez niepożądanego wspólnika może wystąpić równie dobrze, a może z większym prawdopodobieństwem, na rynku publicznym. W sumie korzyści z inwestycji venture capital zdecydowanie przewyższają wynikające z tego faktu ograniczenia i wpływają korzystnie na konkurencyjność zasilonych tym kapitałem firm. Według European Venture Capital Association (EVCA) firmy zasilone przez venture capital zwiększają zyski w tempie 35 % rocznie, eksport o 34 % na rok, a sprzedaż produktów zwiększają w tempie pięciokrotnie szybszym, niż firmy z listy 100 najlepszych firm brytyjskich Financial Times. Proces inwestycyjny Procedura inwestowania venture capital. Właściwy proces realizacji inwestycji przebiega według następujących etapów: - analiza wstępnych danych, wymagania informacyjne, - szczegółowa ocena biznesu w oparciu o plan biznesowy, - wycena, - określenie struktury transakcji, - złożenie oferty, - realizacja inwestycji. Analiza wstępnych danych, wymagania informacyjne Wstępne kroki funduszu venture capital w stosunku do spółki, będącej przedmiotem jego zainteresowania, sprowadzają się do żądań przedstawienia zestawu podstawowych dokumentów, niezbędnych do wstępnej oceny wniosku, który składa się z reguły z: - planu biznesowego, - Informacji o osobach zarządzających, - informacji na temat celów partnerów inwestycyjnych, - raportu z badania sprawozdań finansowych, - aktualnych sprawozdań finansowych, - porównywalnych danych za lata poprzednie, - dokumentów formalnych spółki: statut lub umowa spółki, dokumenty podatkowe itp. Propozycje, które przejdą pierwszy etap selekcji, poddane są następnie analizie fundamentalnej opartej na założeniach przedstawionych w biznes planie. Generalnie analiza ta obejmuje takie elementy jak: - badanie stanu przedsiębiorstwa, - przygotowanie projektu wzrostu wartości firmy, - analiza sposobu wycofania zainwestowanego kapitału ( wyjście z inwestycji ). 46 W ramach analizy stanu przedsiębiorstwa rozważa się między innymi takie zagadnienia, jak: - powstanie i historia rozwoju przedsiębiorstwa, - jakość, doświadczenie, strategia i motywacja zarządu, dyrektorów i głównych akcjonariuszy lub udziałowców, - wytwarzane produkty lub usługi ( ich zalety rynkowe w stosunku do produktów konkurencyjnych, wady), - analiza rynków, na których działa przedsiębiorstwo: rozmiary i natura branży, rozmiar i charakterystyka bazy klientowskiej, główni konkurenci, - produkcyjne i operacyjne aspekty biznesu: opis stosowanych technologii, dostęp do surowców, posiadana zdolność produkcyjna, posiadany majątek produkcyjny, - analiza ryzyka i sposobu zarządzania nim, - wrażliwość dochodów przedsiębiorstwa na zmiany w sprzedaży i poziomach marż, - zależność czasowa między inwestycją a momentem, kiedy zacznie ona przynosić zyski, - spodziewana wartość firmy w momencie spodziewanego wycofania kapitału, - analiza ryzyk finansowych i sposobu zarządzania nimi. Wycena Wartość przedsiębiorstwa zasadza się na wielkości dochodów, jakie wygeneruje ono w przyszłości, niezależnie od formy ich występowania, a zatem zarówno od dochodów możliwych do osiągnięcia w wyniku kontynuacji działalności, jak też dochodów powstałych na skutek likwidacji. Wartość nie wynika natomiast z osiągniętych przez przedsiębiorstwo historycznych wyników finansowych czy też wyłącznie z ceny, jaką w danym momencie można za nie osiągnąć na rynku. Ze względu na specyfikę branży i założenia szybkiego wzrostu firmy, w którą fundusz zamierza zainwestować, wartością, za którą inwestor gotowy jest zapłacić, jest przyszły, zdyskontowany strumień gotówki. Oferta i realizacja inwestycji Po uzgodnieniu przez przedsiębiorcę i inwestora wszystkich istotnych aspektów porozumienia fundusz venture capital składa ostateczną ofertę na objęcie części kapitału zakładowego (akcyjnego). Podstawowe części oferty to: - określenie wartości i celów inwestycji, - określenie struktury transakcji, - zaproponowanie zasad regulujących wyjście funduszu z inwestycji, - określenie wymogów sprawozdawczości i sposobu nadzoru, - zaproponowanie systemu motywacji kierownictwa, - zapisy regulujące zamknięcie inwestycji, - określenie charakteru oferty. W sytuacji, gdy wszystkie istotne szczegóły porozumienia zostały uzgodnione w negocjacjach poprzedzających złożenie oferty, najczęściej dochodzi do jej przyjęcia. O ile w przypadku przedsiębiorstwa, podjęta decyzja jest ostateczna, to dla funduszu tak być nie musi. Najczęściej oferta zawiera zastrzeżenie, że ostateczną decyzję ze strony funduszu podejmuje organ nadzorujący proces inwestycyjny. 47 W przypadku zaakceptowania umowy przez wszystkie strony umowy dochodzi do transferu pieniędzy i objęcia akcji (udziałów) przez fundusz. Natomiast w przypadku zaistnienia przeszkód, najczęściej natury administracyjnej czy politycznej (np. konieczność uzyskania przez inwestora zagranicznego zgody na zakup nieruchomości bądź nabycia udziałów czy akcji w spółce, która takowe posiada), następuje podpisanie umowy wstępnej z zobowiązaniem do zawarcia umowy ostatecznej po ustaniu przeszkód lub umowy pod warunkiem zawieszającym, która nabiera mocy prawnej po spełnieniu wymienionych w niej warunków. Kryteria kwalifikacji projektów inwestycyjnych Fundusze przy ocenie projektu inwestycyjnego kierują się wieloma kryteriami. Ogólne kryteria, jakie powinien spełniać projekt, są określone już w fazie akwizycji kapitału dla funduszu. Dokładne ich określenie jest ważne z uwagi na konieczność poszanowania preferencji inwestycyjnych inwestorów wspierających fundusz. Kryteria te sprowadzają się do określenia branż, w których fundusz może inwestować, oznaczenia faz rozwoju firm, geograficznie określonego terenu, minimalnej oczekiwanej stopy zwrotu, poziomu akceptowalnego ryzyka, przedziału procentowego udziału funduszu w kapitale zakładowym, minimalnej i maksymalnej wysokości zaangażowanej w jeden projekt kwoty. Ograniczenia inwestycyjne dotyczące branż mogą mieć często charakter deklaracji moralnych inwestorów. Oprócz ogólnych kryteriów inwestycyjnych, funkcjonują kryteria, na podstawie których ocenia się same zdolności projektu do przynoszenia zysków. W tym przypadku kryteria te są podobne w każdym z funduszy. Fundusze venture capital kładą duży nacisk na ocenę jakości kierownictwa firmy, spodziewanych wyników ekonomicznych skorelowanych z towarzyszącym im ryzykiem oraz na stopień innowacyjności przedsięwzięcia. Ogólnie można stwierdzić, że kryteria te sprowadzają się do takich zagadnień, jak opłacalność przedsięwzięcia z uwzględnieniem występujących czynników rynkowych (potencjał wzrostowy rynku i jego wielkość), wspomniana już jakość zarządzania i cechy charakterologiczne przedsiębiorcy, identyfikacja czynników niekontrolowanego ryzyka oraz sama ocena wykonalności projektowanego przedsięwzięcia. Doradztwo Oprócz kapitału, firma, w której inwestorem został fundusz venture capital, otrzymuje z tegoż funduszu szereg innych korzyści. Do najważniejszych należy możliwość korzystania z profesjonalnego doradztwa. W przypadku wielu małych spółek, których zarząd wywodzi z grona samych pomysłodawców innowacyjnego produktu i nie posiada dostatecznej wiedzy z dziedziny zarządzania, istnieją również inne niż brak kapitału bariery rozwoju. Zaangażowanie profesjonalistów z dziedziny marketingu czy finansów pozwala te ograniczenia zlikwidować. W sposób formalny menedżerowie funduszu angażują się w doradztwo dopiero po wejściu do firmy. Jednakże już na poziomie analizy wniosków inwestycyjnych i planów biznesowych przedsiębiorcy, mają możliwość formułowania własnych zaleceń. Niekiedy realizacja bądź ujęcie sugerowanych rozwiązań w planie rozwoju spółki umożliwia dalsze prowadzenie negocjacji. W zależności od funduszu intensywność usług doradczych będzie różna, od ogólnego bądź okazjonalnego wsparcia do permanentnego i intensywnego udziału menedżerów funduszu w zarządzaniu firmą. 48 Główne obszary doradztwa świadczonego przez fundusz na rzecz spółek to: - doradztwo w zakresie zarządzania strategicznego, - doradztwo w zakresie działalności inwestycyjnej, - doradztwo techniczne, - doradztwo organizacyjne i wspieranie przy sporządzaniu planów, - badania rynku i doradztwo marketingowe, - controlling i doradztwo finansowe, - doradztwo personalne, - pomoc prawna, - wprowadzenie na giełdę. Uprawnienia władcze funduszu venture capital Nabywając udziały w przedsiębiorstwie, fundusz venture capital nabywa prawo do współdecydowania o jego losach. Do podstawowych uprawnień funduszu, podobnie jak innego inwestora, należy: - zatwierdzenie planów działalności przedsiębiorstwa oraz ich ewentualnych zmian wprowadzanych w trakcie realizacji, - zatwierdzanie, zmiana i wypowiadanie umów zawieranych przez przedsiębiorstwo, - zatwierdzenie, zmiana i rozwiązanie umów o zatrudnianiu menedżerów, - sprzedaż części bądź całości przedsiębiorstwa, - otwieranie i zamykanie oddziałów i filii, - tworzenie joint – venture, dokonywanie fuzji z innymi przedsiębiorstwami, - zakup, sprzedaż bądź obciążanie nieruchomości należących do przedsiębiorstwa, - udzielanie pożyczek, gwarancji, poręczeń oraz zaciąganie zobowiązań wekslowych i kredytowych, - zatwierdzanie sprawozdania rocznego. Najczęściej swoje uprawnienia fundusz realizuje poprzez działalność rady nadzorczej, rzadziej poprzez mianowanych przez siebie członków zarządu. Stawia również surowe wymogi informacyjne. Oprócz standardowych miesięcznych, kwartalnych i rocznych sprawozdań czy specjalnych raportów na posiedzenia Rady Nadzorczej, może wymagać dostarczania dodatkowych sprawozdań i materiałów. Nadzór właścicielski Nadzór właścicielski sprowadza się głównie do efektywnego monitoringu sytuacji w spółce. Prawne aspekty inwestowania funduszy venture capital Niezwykle ważnym aspektem procesu inwestowania venture capital jest jego aspekt prawny. Od właściwie przeprowadzonych negocjacji, przygotowania precyzyjnej umowy i innych dokumentów, rozpoznania sytuacji prawnej przedsiębiorstwa przez potencjalnego inwestora oraz upewnienie się przez przedsiębiorcę co do swojej sytuacji prawnej po wejściu funduszu do spółki i jej akceptacja zależy powodzenie całego przedsięwzięcia. Trudno sobie wyobrazić skuteczne realizowanie strategii firmy w sytuacji nieporozumień wynikających z podpisania nieprecyzyjnego porozumienia. Dlatego cały proces powinien być przemyślany, realizowany w oparciu o plan działania i określać precyzyjnie zarówno harmonogram negocjacji i procesu inwestycji, jak również zasady funkcjonowania funduszu jako wspólnika oraz projektowaną ścieżkę wyjścia z inwestycji. Zarówno jedna, jak i druga strona powinny 49 podczas negocjacji dysponować pomocą prawną, najlepiej kancelarii specjalizującej się w doradztwie gospodarczym. Pierwszym etapem procesu inwestycyjnego są negocjacje pomiędzy przedsiębiorcą a potencjalnym inwestorem. Następnym etapem jest drobiazgowa kontrola wszystkich dokumentów związanych z posiadanymi koncesjami i zezwoleniami niezbędnymi do realizacji zamierzeń gospodarczych spółki. Kolejnym elementem będącym w polu zainteresowania inwestora są posiadane nieruchomości i ich stan prawny: tytuły prawne, roszczenia reprywatyzacyjne, ograniczone prawa rzeczowe. Następnie przedmiotem analizy są inwestycje własne spółki i inwestycje kapitałowe. Sprawdzeniu podlegają także rzeczy ruchome – tytuły prawne i ograniczone praw rzeczowe. Innym, niezwykle ważnym elementem analizy są wszelkie prawa na dobrach niematerialnych, do których należą znaki towarowe, patenty, wynalazki, know-how, franchising, autorskie prawa majątkowe. W następnej kolejności analizie podlegają umowy realizowane w ramach działalności statutowej, do których należą przede wszystkim umowy współpracy, umowy finansowe, umowy z dostawcami i odbiorcami. Analizie podlega także sfera związana z ochroną środowiska oraz sprawy pracownicze. Fundusz venture capital musi także mieć pełny obraz spraw spornych, jakie powstały w firmie i nie zostały zakończone przed rozpoczęciem negocjacji. Ostatnim etapem negocjacji jest sporządzenie umowy i jej podpisanie. Stosuje się standardowo dwa rodzaje umów. Są to: umowa przedwstępna oraz umowa pod warunkiem zawieszającym. Po pokonaniu uciążliwych barier administracyjnych strony umowy przystępują do zamknięcia transakcji. Następuje objęcie akcji lub udziałów w podwyższonym kapitale akcyjnym (zakładowym) istniejącego przedsiębiorstwa, rzadziej nabycie akcji lub udziałów istniejącego przedsiębiorstwa czy też utworzenie nowego przedsiębiorcy. Po dokonaniu transakcji następuje wprowadzenie przedstawicieli funduszu do organów kontroli działających w spółce, czasami także do zarządu. Następuje wprowadzanie zmian, uzgodnionych wcześniej w umowie, w przepisach wewnętrznych spółki regulujących sposób jej funkcjonowania. W taki sposób dochodzi do zmian w statucie (umowie) spółki i regulaminach organizacyjnych. 50 9 JI - POMOC ZAGRANICZNA DWUSTRONNA 9.1 Podstawowe informacje Polska jako sygnatariusz Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych d/s Zmian Klimatu (Konwencja Klimatyczna - ang.: United Nations Framework Convention on Climate Change - UNFCCC) podjęła zobowiązanie ustabilizowania do roku 2000 emisji gazów cieplarnianych (greenhouse gases - GHG) na poziomie z roku 1988 (większość państw ustabilizuje emisję GHG na poziomie z roku 1990). Negocjacje w sprawie dodatkowego zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych trwają. Ponieważ w ujęciu globalnym pożądana jest redukcja emisji gazów cieplarnianych bez względu na miejsce jej uzyskania, wiele państw popiera zdobywanie doświadczeń w realizacji zadań na zasadzie Wspólnego Wdrażania Projektów czyli Joint Implementation; często jest o wiele taniej zredukować gazy cieplarniane w krajach rozwijających się i w krajach o gospodarce przejściowej. Strony Konwencji Klimatycznej wprowadziły program pilotażowy Działań Wspólnej Realizacji nazywany: AIJ – Activities Implemented Jointly. Do tej pory Polska uczestniczy w mechanizmie AIJ/JI jako kraj gospodarz. Projekty AIJ/JI obejmują każde wspólne przedsięwzięcie państw – stron Konwencji Klimatycznej, podejmowane w celu redukcji emisji gazów cieplarnianych. W realizacji projektu uczestniczą państwa różniące się znacznie kosztami jednostkowej redukcji emisji gazów cieplarnianych. Państwo, którego koszty jednostkowe są wysokie występuje w charakterze inwestora, natomiast państwo, którego koszty jednostkowe są niższe przyjmuje rolę gospodarza. Zasadą JI jest przypisanie inwestorowi części uzyskanej redukcji emisji gazów cieplarnianych jako jego wkładu w wypełnianie zobowiązań Konwencji Klimatycznej. Wielkość udziału inwestora w redukcji emisji gazów cieplarnianych jest przedmiotem negocjacji z partnerem realizującym projekt. Zasada ta nie ma zastosowania na etapie pilotażowym AIJ. Zainteresowanie okazywane koncepcji JI przez państwa rozwinięte, które osiągnęły już znaczne zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, wynika z wysokiego kosztu uzyskania dalszego zmniejszenia emisji na ich obszarze. Jak dotąd, Polska uczestniczyła w przedsięwzięciach prowadzonych na zasadach JI w charakterze państwa gospodarza ze względu na to, że koszty jednostkowe zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych na terenie Polski są znacznie niższe od kosztów takiej redukcji na terytorium państw inwestorów. Do państw tych należą m.in.: Australia, Finlandia, Holandia, Japonia, Kanada, Szwajcaria, Szwecja. Realizacja przedsięwzięć na zasadach JI jest korzystna dla Polski gdyż umożliwia uzyskanie dostępu do technologii oraz doświadczeń i umiejętności wykraczających poza dotychczasową dwu- i wielostronną pomoc. Ponadto zachęca do trwałego rozwoju, szczególnie w zakresie użytkowania energii, zmniejszenia lokalnego i transgranicznego zanieczyszczenia powietrza oraz promuje restrukturyzację i modernizację energochłonnych gałęzi przemysłu. Projekty JI dotyczą współpracy pomiędzy firmami zagranicznymi i ich polskimi partnerami (firmami prywatnymi, władzami samorządowymi, zakładami państwowymi). Jednakże odpowiedzialność za wypełnienie zobowiązań Konwencji Klimatycznej ponoszą państwa a nie firmy. W konsekwencji, na etapie pilotażowym oraz w przyszłości, w sytuacji, gdy państwom będzie przyznawane uznanie redukcji emisji gazów cieplarnianych - GHG, wymagane będzie zaangażowanie zarówno rządów, jak i inwestorów poszczególnych projektów. Procedura projektów JI, wymaga monitoringu redukcji emisji GHG 51 i przygotowania raportów dla Sekretariatu Konwencji Klimatycznej ustanowionego przez Konferencję Stron Konwencji Klimatycznej. Biorąc pod uwagę różne aspekty projektów JI opisane powyżej, Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w 1994 roku zwrócił się do resortów i wybranych instytucji rządowych z propozycją ustanowienia polskiego Sekretariatu JI. Po zebraniu opinii w/w instytucji, Kierownictwo Resortu Ochrony Środowiska na posiedzeniu w dniu 6 września 1994 podjęło decyzję o powołaniu polskiego Sekretariatu-JI w Zespole Współpracy z Zagranicą w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). 29 lipca 1999 r., Minister Środowiska powołał w NFOŚiGW, Biuro Wykonawcze Konwencji Klimatycznej i Sekretariat JI został przeniesiony do tego biura. 9.2 Rola i odpowiedzialność Sekretariatu JI Na Sekretariacie spoczywa główna odpowiedzialność za wszystkie projekty, dla których składający propozycję ubiegają się o status projektów Wspólnej Realizacji. Sekretariat odpowiada za wymianę informacji, koordynację i przegląd projektów JI. Ogólne cele Sekretariatu obejmują: - zapewnienie odpowiedniego przygotowania i realizacji umów JI, kontraktów oraz innych dokumentów towarzyszących, - zapewnienie sprawnej wymiany informacji poprzez dostarczanie informacji Konferencji Stron i polskim ministerstwom poprzez MŚ; pośrednictwo pomiędzy zagranicznymi donorami a przedsiębiorstwami w sprawach związanych z realizacją JI w Polsce, - monitoring realizacji projektów JI, przygotowywanie raportów dla Sekretariatu UNFCCC zgodnie z wymaganiami stawianymi stronom Konwencji UNFCCC. Inwestorzy oraz jednostki zaangażowane w realizację projektu otrzymają odpowiednie informacje o procedurach projektu JI w celu przygotowania dokumentacji potrzebnej do uzyskania zgody Ministra Środowiska. 9.3 Kryteria JI W ogólnym rozumieniu projekty JI obejmują każdy wspólny wysiłek podejmowany przez stronę inwestującą i stronę gospodarza, w wyniku którego następuje redukcja emisji gazów cieplarnianych obliczona w porównaniu do ustalonego poziomu wyjściowego, tzw. baseline (w fazie pilotażowej jest to poziom sprzed rozpoczęcia realizacji projektu JI). Kategorie projektów JI zatwierdzanych przez Rząd Polski: - projekty, które są związane z rozwojem technologii i wyposażenia lub z pozyskaniem środków na technologię i wyposażenie, które będą zatwierdzone jako projekty Wspólnej Realizacji. Chociaż projekty związane tylko z pomocą techniczną, edukacją lub szkoleniem są także cennymi formami pomocy zagranicznej, nie będą one uznawane za projekty JI. - projekty bezpośrednio przyczyniające się do redukcji gazów cieplarnianych powstających przy produkcji lub użytkowaniu dóbr i usług poprzez poprawę efektywności wykorzystania surowców lub 52 zmianę ich składu (dotyczy to np. zmiany rodzaju paliwa); redukcję zawartości GHG w odpadach, dzięki chemicznemu, biologicznemu lub fizycznemu procesowi oczyszczania i odzysku albo recyklingowi; lub dzięki usuwaniu gazów cieplarnianych z atmosfery (np. absorpcja węgla przez zasadzone drzewa). Są to dwa główne kryteria nałożone na projekty JI w Polsce, których spełnienie jest konieczne, aby projekty mogły być realizowane w ramach JI. Dodatkowymi kryteriami oceny projektów JI są: Kryterium 1: Dla każdego projektu JI musi być możliwe oszacowanie przed rozpoczęciem projektu oczekiwanej redukcji emisji GHG oraz monitoring po wdrożeniu projektu rzeczywistej redukcji emisji GHG. Ze względu na to, że charakterystyczną cechą projektów JI jest ich wkład w redukcję emisji GHG, niezmiernie ważne jest, aby te korzyści mogły być przewidziane i monitorowane. Zgłaszający projekt powinien dostarczyć analizę przewidywanej redukcji emisji oraz projekt systemu monitoringu w celu pomiaru / oszacowania redukcji emisji po zakończeniu realizacji projektu. Kryterium 2: Projekty JI nie powinny prowadzić do pogorszenia innych lokalnych / regionalnych wskaźników jakości środowiska, co miałoby być zrekompensowane redukcją emisji GHG. Tam, gdzie proponowane projekty JI mogą doprowadzić do wzrostu emisji do powietrza innych substancji, zanieczyszczenia wody lub składowania odpadów, w projekcie JI powinno się uwzględnić odpowiednie działania zapobiegawcze. Kryterium 3: Projekty JI powinny zachęcać do efektywnej kosztowo realizacji celów ekologicznych. Tam, gdzie projekty JI wiążą się z instalacją nowego wyposażenia w środki trwałe, powinny one także prowadzić do redukcji netto (lub przynajmniej przeciwdziałać wzrostowi) kosztów osiągnięcia przez daną firmę aktualnych i przewidywanych norm ekologicznych (np. wynikających z harmonizacji z dyrektywami Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska albo innych międzynarodowych traktatów). Dlatego pożądane jest wprowadzenie zmian w procesach i nowych technologii przeciwdziałających zanieczyszczeniom. Kryterium 4: Projekty JI powinny zachęcać do oszczędnego użytkowania zasobów naturalnych oraz ich ponownego użytkowania lub recyklingu odpadów. W miarę opracowywania planu wprowadzenia w życie zaleceń Agendy 21 z konferencji UNCED, Polska będzie także starać się osiągnąć pewne cele za pomocą wykorzystywania zasobów naturalnych w jak najefektywniejszy sposób. Kryterium 5: Projekty JI powinny być zgodne z wykorzystaniem nowoczesnych procesów produkcyjnych oraz przyczyniać się do ich promocji w jak największym możliwym stopniu. Polska, aby konkurować na rynku europejskim i międzynarodowym, powinna zidentyfikować i wdrożyć najbardziej oszczędne technologie, przy jednoczesnej poprawie lub podtrzymaniu jakości produktu. Kryterium 6: Projekty JI powinny uwzględniać i być zgodne z polityką makroekonomiczną na szczeblu krajowym i wojewódzkim. 53 Tam, gdzie Polska podejmuje zobowiązania o charakterze finansowym przy projektach JI, powinno się wziąć pod uwagę całkowite korzyści i koszty, jak również dystrybucję tych korzyści i kosztów. Powinno się rozpatrzyć zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie skutki wywierane na zatrudnienie i funkcjonowanie przedsiębiorstw. Kryterium 7: Projekty JI powinny być podejmowane tylko przez takich polskich partnerów, od których można oczekiwać, że w długim okresie będą wypłacalni. Oznacza to, że w celu maksymalizacji szansy na osiągnięcie i utrzymanie poziomu po redukcji emisji GHG powinno się przeprowadzić kontrolę finansową przedsiębiorstwa. Tam, gdzie można wskazać na alternatywne miejsca przeprowadzenia projektu JI, powinno się dokonać oceny relatywnych korzyści z przeprowadzenia projektu w tych miejscach. 9.4 Opis najważniejszych działań procedury opracowania i zatwierdzania projektów AIJ / JI ETAP MEMORANDUM OF UNDERSTANDING (MoU) / LETTER OF INTENT (LoI) - odpowiedzialny: Departament Obsługi Funduszy Zagranicznych (DOFZ) i Departament Ochrony Środowiska (DOŚ) w Ministerstwie Środowiska (MŚ) - opracowanie, uzgadnianie i podpisanie MoU/LoI z krajem inwestorem, z inicjatywy Polski lub kraju inwestora; - odpowiedni departament w MŚ przekazuje do Sekretariatu Joint Implementation (Sekretariat-JI) ustalenia odnośnie przyszłej współpracy. ETAP PRZYGOTOWANIA PROJEKTU - odpowiedzialny: Sekretariat-JI w Biurze Wykonawczym Konwencji Klimatycznej (BWKK) w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) - Sekretariat-JI, wspólnie z pełnomocnikiem kraju inwestora i polskim partnerem (MŚ, NFOŚiGW, firma konsultingowa, inwestor) przygotowuje propozycję projektu wg kryteriów Polski i kraju inwestora, lub - Sekretariat-JI ocenia zgłoszoną propozycję projektu według obowiązujących kryteriów; - Sekretariat-JI przedkłada propozycję projektu do akceptacji Ministra Środowiska. ETAP ZATWIERDZANIA PROJEKTU - odpowiedzialny: DOFZ / DOŚ / Sekretariat-JI - Odpowiedni departament w MŚ opiniuje / rekomenduje propozycję projektu lub w miarę potrzeby kieruje, poprzez Sekretariat-JI, propozycję projektu do ekspertyzy zewnętrznej; - Minister Środowiska zatwierdza propozycję projektu. ETAP ANEKSU DO MoU / LoI - odpowiedzialny: DOFZ / DOŚ / Sekretariat-JI. Sprecyzowanie zakresu odpowiedzialności stron wdrażających projekt, rodzaju opracowań i kosztów w zakresie: - baseline: wybór, metodologia; - monitoring efektów ekologicznych; - weryfikacja, certyfikacja - jeżeli zasadne; - harmonogram realizacji projektu; 54 - raportowanie; - inne, w zależności od potrzeb. ETAP WDRAŻANIA PROJEKTU I MONITORING - odpowiedzialny: Sekretariat-JI i partnerzy wdrażający projekt: - szczegółowa dokumentacja projektu - opracowanie: baseline, monitoring efektów ekologicznych, weryfikacja, certyfikacja, harmonogram realizacji projektu; - realizacja projektu przez polskiego i zagranicznego partnera; - monitoring realizacji projektu; - informowanie stron o postępach prac. ETAP RAPORTOWANIA PROJEKTU - odpowiedzialny: Sekretariat-JI / DOŚ / DOFZ: - przygotowywanie raportów dla Sekretariatu Konwencji Klimatycznej (UNFCCC); - uzgadnianie danych ze stronami uczestniczącymi w projekcie; - uzyskanie akceptacji raportu z ramienia kraju inwestora; - przedkładanie Ministrowi Środowiska, poprzez DOŚ / DOFZ, raportu do akceptacji; - rejestracja zaakceptowanego przez Ministra Środowiska raportu w Sekretariacie - JI; - przekazanie zaakceptowanego raportu Sekretariatowi UNFCCC i stronom uczestniczącym w projekcie. 9.5 Projekty JI w Polsce Poniżej przedstawiono projekty, które udało się wdrożyć w Polsce w ramach pomocy zagranicznej na zasadach JI do roku 2004. Szczegółowo opisano jeden z nich. "Polsko-norweski projekt zamiany ogrzewania węglowego na gazowe - faza pilotażowa Activities Implemented Jointly (AJI)". Obszar objęty projektem to teren całej Polski. Projekt zawierał następujące priorytety: - "Zamiana ogrzewania węglowego na gazowe", zakładający inwestycje w około trzydziestu nieprzemysłowych małych i średnich kotłowniach w celu zamiany węgla na gaz ziemny. Projekt dotyczy budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej. Obejmował nowe technologie w zakresie wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej w skojarzeniu poprzez spalanie gazu, montaż kotłów kondensacyjnych, jak i konwencjonalnych kotłów opalanych gazem; - "Poprawa wydajności energetycznej w nowych budynkach mieszkalnych" obejmująca inwestycje w zakresie ocieplania budynków oraz montaż energooszczędnego wyposażenia w kilkuset nowych mieszkaniach. Ponadto: - szkolenia w zakresie zarządzania i obsługi technicznej urządzeń; - monitorowanie efektów ekologicznych; - marketing projektu i jego promocję. Projekt przeprowadzono w latach 1995 do 2002. Dla komponentu "Zamiana ogrzewania węglowego na gazowe" założono Okres monitorowania efektów ekologicznych: 17 lat; redukcja emisji: - 290 000 ton CO2 rocznie; efektywność ekonomiczna: 7,6 - 64,2 USD za tonę CO2. 55 Dla komponentu "Poprawa wydajności energetycznej w nowych budynkach mieszkalnych" założono okres monitorowania efektów ekologicznych: 50 lat; redukcja emisji: 561 ton CO2 rocznie; efektywność ekonomiczna: 26 - 130 USD za tonę CO2. Plan finansowy projektu przedstawiał się nastepujaco: 1,1 mln. USD - grant rządu Norwegii; 25 mln. USD - GEF, Bank Światowy; 22 mln. USD - NFOŚiGW, WFOŚiGW, BOŚ, środki własne inwestorów. Pozostale projekty w ramach JI: - "Redukcja zanieczyszczenia atmosferycznego poprzez modernizację systemu ciepłowniczego w mieście Byczyna; polsko - holenderski projekt, faza pilotażowa AIJ", - "Dostawa ciepła oraz energii elektrycznej za pomocą sieci publicznych w Polsce - projekt w Szamotułach; polsko-holenderski projekt, faza pilotażowa AIJ", - "Wykorzystanie wiór drzewnych dla potrzeb ogrzewnictwa w rejonach zurbanizowanych - zakład demonstracyjny w Jeleniej Górze; polsko-holenderski projekt JI", - "Budowa siłowni wiatrowej w miejscowości Skrobotowo; polsko-holenerski projekt JI; holenderski program ERU-PT", - "Górna Odra, małe elektrownie wodne; polsko - kanadyjski projekt JI", - "Elektrownia wodna, na rzece Bóbr, w miejscowości Leszno Górne, polsko - kanadyjski projekt JI, - "Elektrociepłownia w Elblągu - zamiana paliwa z węgla na gaz, kogeneracja; polsko-fiński projekt JI". 56 10 Inteligent Energy for Europe Komisja Europejska zaproponowała nowy wieloletni program działania w sektorze energii. Program o nazwie "Inteligentna energia dla Europy" zakłada realizację zapisów Zielonej Księgi "Ku europejskiej strategii bezpieczeństwa energetycznego" z listopada 2000 r. Ma on na celu zwiększenie bezpieczeństwa dostaw energii, przeciwdziałanie zmianom klimatu oraz stymulowanie konkurencyjności przemysłu europejskiego. Program "Inteligentna energia dla Europy" będzie wspierał finansowo inicjatywy lokalne, regionalne i ogólnokrajowe w dziedzinach: odnawialne źródła energii, efektywność energetyczna, energetyczne aspekty transportu oraz promocję międzynarodową powyższych inicjatyw. Na realizację programu, obejmującego lata 2003 - 2006, Komisja przeznaczyła budżet w wysokości 215 milionów euro. Przyjęte cele w zakresie bezpieczeństwa dostaw energii, przeciwdziałania zmianom klimatu oraz ochrony środowiska w sektorach: energetycznym i transportu wymagają od Unii Europejskiej uporządkowania podejmowanych działań w logiczny i konsekwentny sposób. Cele Działania, które mogą korzystać z pomocy finansowej UE muszą mieć na celu stymulowanie rozwoju rynku europejskiego, a także między innymi prowadzić do: - poprawy efektywności energetycznej o ok. 1% w skali rocznej; - wzrostu udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energii konsumowanej z 6% do 12% do roku 2010; - wzrostu ilości wytworzonej energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych do 22,1% do roku 2010; - wzrostu ilości energii wytworzonej w skojarzeniu do roku 2010; - rozwoju potencjału odnawialnych źródeł energii; - promowania mechanizmów określonych w Protokole z Kioto. Działania te powinny także przyczyniać się do obniżenia emisji CO2, odpowiedzialnego w największym stopniu za zmiany klimatyczne. Cztery obszary działań Program kładzie nacisk na: - wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (ALTENER); - efektywność energetyczną (SAVE); - zmianę kierunków istniejących działań międzynarodowych: "promowanie - na szczeblu międzynarodowym efektywnego wykorzystania energii oraz wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych" (COOPENER); - wprowadzenie nowych obszarów działania "energia w transporcie" (STEER). W każdym z tych obszarów przewidzianych jest sześć rodzajów działań: - opracowanie i wdrożenie strategii Wspólnoty Europejskiej; - tworzenie i rozwój struktur finansowych, planowania oraz kreowania rynku; - promocja systemów i sprzętu w celu ułatwienia przejścia od demonstracji do rzeczywistego marketingu nowych, efektywnych energetycznie technologii; 57 - rozwój systemów i sprzętu w celu ułatwienia przejścia od demonstracji do rzeczywistego marketingu nowych oraz efektywnych energetycznie technologii; - monitorowanie wdrażania środków prawnych; - ocena programu i skutków podejmowanych działań. Ukierunkowane inicjatywy Program "Inteligentna energia dla Europy" realizowany będzie poprzez ukierunkowane inicjatywy lub "kluczowe działania" w zakresie jednego lub większej ilości obszarów działań. Zostaną one określone po opracowaniu programu pracy. Przydzielone środki kierowane będą na ważne projekty na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym lub europejskim. Zapewniona zostanie w ten sposób widoczność działań Wspólnoty i państw członkowskich. Przykłady: - zrównoważone źródła energii dla Wysp; - efektywność energetyczna budynków; - bezpieczeństwo energetyczne w miastach; - woda i energia; - lokalne wspólnoty w 100% zaopatrywane przez RES; - ekologicznie bezpieczny transport ("zielony transport"); - edukacja w zakresie zrównoważonej energii; itp. Program pracy Aby program mógł być bardziej elastycznie dostosowywany do zadań i potrzeb sektora energetycznego, Komisja w ciągu sześciu miesięcy od momentu przyjęcia decyzji, w porozumieniu z Komisją Programową określi - w formie szczegółowego programu pracy - wytyczne, szczegółowe cele oraz priorytetowe działania dla każdego z obszarów, jak również przyjmie odpowiednie ustalenia realizacyjne. Szczegółowy program będzie obejmował: - wytyczne i priorytety dla każdego obszaru; - ustalenia dotyczące zasad uczestnictwa i finansowania; - kryteria wyboru działań, ustalenia dotyczące składania wniosków, metody i instrumenty monitorowania i wykorzystania rezultatów działań, w tym określenie wskaźników efektywności pracy; - szacunkowy harmonogram przebiegu programu pracy; - procedury koordynacji i powiązań z polityką UE w innych obszarach; - ustalenia operacyjne mające na celu zachęcenie do uczestnictwa regionów odległych, jak również średnich i małych przedsiębiorstw. Program jest wdrażany poprzez tak zwane akcje kluczowe odnoszące się do jednego lub wielu wybranych pól działania. Program roboczy składa się z 18 działań kluczowych, które wychodzą naprzeciw konkretnym obszarom działalności, a dla każdego z nich zdefiniowano kilka obszarów docelowych. Działania kluczowe zostały podzielone na pionowe i horyzontalne. Pionowe akcje kluczowe dotyczą celów sektorowych każdego pola działalności włączając w to możliwe do zastosowania instrumenty, które mogą być użyte aby je osiągnąć. Horyzontalne akcje kluczowe są w swej naturze 58 międzysektorowe, tzn. dotyczą kilku, bądź wszystkich obszarów działalności. Głównym celem akcji horyzontalnych jest połączenie działań adresowanych do systemów energii odnawialnych, racjonalnego użycia energii i transportu. Wsparcie finansowe przyznawane poszczególnym projektom uzależnione będzie od ich zawartości merytorycznej, korzyści dla Unii Europejskiej, przewidywanych efektów oraz współfinansowania przez pomysłodawcę projektu: - przyznane środki nie mogą z zasady przekraczać 50% całkowitego kosztu przedsięwzięcia; - środki w wysokości 100% kosztów przyznawane być mogą jedynie na niektóre działania, takie jak: badania a także działania w zakresie przygotowania, wdrażania i oceny strategii lub usprawnienia koordynacji pomiędzy działaniami Wspólnoty, krajowymi i międzynarodowymi; - środki w wysokości 100% kosztów przyznawane być mogą także na działania podejmowane z wyłącznej inicjatywy Komisji. Całkowity budżet Komisja proponuje, aby całkowity budżet na lata 2003-2006 wyniósł 215 mln euro. Ramowy program energetyczny na lata 1998-2002 posiadał budżet w wysokości 175 mln euro. Zwiększenie budżetu uzasadnia kilka czynników: - nowe kierunki polityczne w Unii, a w szczególności strategia zrównoważonego rozwoju; - przyjęte i planowane przepisy prawne w zakresie odnawialnych źródeł energii oraz efektywności energetycznej, wymagające intensyfikacji wysiłków w Europie; - rozszerzenie Unii o nowych członków od roku 2004; - potrzeba intensyfikacji działań międzynarodowych, szczególnie w odniesieniu do mechanizmów przeciwdziałania zmianom klimatycznym przewidzianym Protokołem z Kioto. Planowany budżet dla poszczególnych programów. 2003 2004 2005 2006 Razem SAVE 21 18 18 18 75 ALTENER 23 21 21 21 85 STEER 4 11 9 11 35 COOPENER 2 5 7 5 19 Łącznie w mln euro 50 55 55 55 215 59 11 „6” Ramowy Program Program Ramowy Badań, Rozwoju Technologicznego i Prezentacji UE (2002-2006) Krajowy Punkt Kontaktowy 00-049 Warszawa, ul. Świętokrzyska 21 tel.: (022) 828 74 83/86 w. 421 fax: (022) 828 53 70 http://www.6pr.pl e-mail: [email protected] [email protected] [email protected] 6 Program Ramowy Unii Europejskiej Badań, Rozwoju Technologicznego oraz Prezentacji wspomagający Tworzenie Europejskich Obszarów Badawczych oraz Innowacje (2002-2006) Celem 6.PR, jest współfinasowanie przez Komisję Europejską oraz grupę instytucji zwaną konsorcjum, prac badawczych, prezentacji osiągniętych rezultatów oraz działań im towarzyszących na poziomie europejskim. W 6.PR mogą wziąć udział: - każda osoba prawna, uczelnie, ośrodki badawcze, przedsiębiorstwa (mikro, małe, średnie, duże, firmy rzemieślnicze), stowarzyszenia oraz związki grupujące firmy poszczególnych branż, izby itp., - Instytucje z krajów członków Unii Europejskiej, - Instytucje z krajów stowarzyszonych, - Instytucje z krajów trzecich (tzn. nie należących do dwóch powyższych grup) na specjalnych warunkach, - Europejskie organizacje badawcze (np. CERN, ESA, EMBO itp.), - Instytucje spoza Europy na specjalnych warunkach. Aby uzyskać grant z Komisji Europejskiej należy: - mieć pomysł! - stworzyć konsorcjum międzynarodowe, - zapewnić odpowiednie zarządzanie projektem (ważne jest doświadczenie!), - przygotować wniosek zgodnie z odpowiednim zaproszeniem do składania wniosków (call for proposals) oraz z zachowaniem wszystkich zasad i wymogów KE (Work Programme) uwzględniając kryteria oceny wniosków. Złożyć projekt w odpowiednim terminie do KE, - sporządzić umowę konsorcjum określającą prawa i obowiązki członków, zakres prac oraz prawa własności intelektualnej, - wykonać działania zgodnie z harmonogramem, wykorzystując finansowanie KE oraz środki własne, Instytucje tworzące konsorcjum muszą zapewnić wykonanie wszystkich działań niezbędnych do uzyskania zamierzonego celu, od badań, poprzez prezentację wyników, transfer technologii, do przygotowania do wdrożenia (implementation plan), szkolenia, promocję w mediach i na konferencjach. Minimalna liczba konsorcjantów to trzech, z których dwóch pochodzi z krajów członkowskich lub z krajów kandydujących. Preferowane będą jednakże duże konsorcja. W przypadku stypendiów można zgłosić wniosek indywidualnie. Całkowity budżet 6.PR to 17,5 mld euro. Składa się nań 3.9% budżetu UE oraz 60 ok. 6% budżetu na badania z sektora publicznego, co stanowi o 2,54 mld euro więcej niż w kończącym się w tym roku 5. Programie Ramowym UE. W 6. Programie Ramowym możemy wyróżnić dwa specjalne typy projektów dla małych i średnich przedsiębiorstw: projekty adresowane bezpośrednio do firm oraz projekty realizowane przez inne podmioty na rzecz MSP. Do pierwszej grupy zaliczamy projekty CRAFT (Co-operative Research Projects) oraz projekty sektorowe (Collective Research Projects). Do grupy drugiej należą projekty typu ETI (Economic and Technological Intelligence). Projekty CRAFT Adresowane są do grupy MSP, które chciałyby poprawić stan swojej konkurencyjności oraz potrzebują nowych rozwiązań technologicznych, ale nie posiadają odpowiedniego zaplecza badawczego. W związku z czym, w projektach typu CRAFT, MSP zlecają wykonanie badań jednostkom badawczym (RTD) a same stają się właścicielami wyników, uzyskanych w trakcie trwania projektu. Czas trwania takiego projektu z reguły nie przekracza 2 lat (ale nie może być krótszy, niż 12 miesięcy) a jego wartość zawiera się w granicach 0,5 - 2 mln euro. Grupa MSP to minimum 3 MSP pochodzące z dwóch różnych krajów członkowskich lub stowarzyszonych z UE, z czego minimum jedno należy do grupy stowarzyszonych krajów kandydujących lub krajów członkowskich UE oraz minimum 2 niezależnych wykonawców badań, mających swoje siedziby w dwóch różnych krajach członkowskich lub stowarzyszonych z UE, z których minimum jeden kraj powinien należeć do grupy państw członkowskich UE bądź stowarzyszonych krajów kandydujących. Ponadto, w projekcie mogą uczestniczyć inne przedsiębiorstwa (duże) oraz użytkownicy końcowi (jednostki samorządu terytorialnego, szpitale, inne instytucje). Ogółem w projekcie powinno uczestniczyć minimum pięć jednostek reprezentujących trzy różne państwa, z których co najmniej dwa należą do grupy państw członkowskich UE lub stowarzyszonych państw kandydujących. Wymagania dotyczące konstrukcji projektu to: - czas trwania projektu 1-2 lata, - budżet projektu 0,5 - 2 mln euro, - wartość badań przewidzianych w projekcie: minimum 40% wartości całego projektu, - koordynacja w rękach mśp lub jednostki naukowo-badawczej. Przykładowe projekty do obejrzenia na stronie http://sme.cordis.lu/home/index.cfm. Projekty sektorowe (COLLECTIVE RESEARCH) Zasady udziału w projekcie: - czas trwania projektu 2 do 3 lat, - budżet projektu między 2 a 5 mln euro, - uczestnicy projektu: stowarzyszenia przemysłowe, izby gospodarcze, jednostki naukowo-badawcze oraz tzw. "SME Core Group" czyli grupa MŚP aktywnie uczestnicząca w realizacji projektu, - badania zlecane są instytucjom badawczym przez stowarzyszenia przemysłowe oraz izby gospodarczo - handlowe, zrzeszające MŚP, - celem projektu jest wypracowanie odpowiedzi na problemy nękające całe sektory gospodarki, w których dominująca rolę odgrywają MŚP, 61 - projekty powinny oscylować wokół: badań mających na celu rozwiązanie wspólnych problemów (np. ochrona środowiska), badań prowadzących do ustanowienia nowych norm i standardów europejskich, badań poprawiających bazę technologiczną jakiegoś sektora transferu technologii, opracowania "narzędzi technologicznych" (np. diagnostyka, bezpieczeństwo, inspekcja), - Komisja Europejska dofinansowuje projekt w 50%, z czego koszty zleconych badań pokrywane są w 100%, - proces oceny wniosków przebiegać będzie w dwu etapach, - projekt będzie zarządzany przez posiadające osobowość prawną stowarzyszenia przemysłowe działające na skalę europejską lub przez co najmniej dwa stowarzyszenia krajowe, pochodzące z dwu różnych państw, - w przypadku projektów zmierzających do poprawy konkurencyjności jakiegoś sektora gospodarki, wyniki badań stają się własnością stowarzyszeń, - koordynatorem projektu może być albo stowarzyszenie albo jednostka naukowo-badawcza. Na projekty typu Collective Research przeznaczono w 6 Programie Ramowym sumę 100 mln euro. Projekty ETI Projekty adresowane są do instytucji otoczenia biznesu, przede wszystkim izb gospodarczych, stowarzyszeń, instytucji naukowych działających w obszarze innowacji lub na rzecz innowacji, ekspertów w tej dziedzinie. Działania podejmowane w ramach projektów ETI nie posiadają charakteru badawczego, a jedynie wspomagający na rzecz mśp. Celem jest wzmocnienie roli mśp w projektach badawczych podejmowanych w ramach 6 PR, zwłaszcza w nowych instrumentach badawczych (Projekty Zintegrowane i Sieci Doskonałości). Bierze się również pod uwagę udział w projektach CRAFT i Collective Research. Działania na rzecz mśp polegają na określaniu podstawowych potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw i kierowaniu ich do odpowiednich instrumentów badawczych 6PR. Projekty ETI nie posiadają charakteru badawczego, są to jedynie działania wspierające. W celu realizacji projektów wskazane zostały dwa instrumenty: Specific Support Actions i Coordination Actions. Działania możliwe do realizacji w ramach tych instrumentów to: - organizacja szkoleń, - organizacja konferencji, - prowadzenie audytów technologicznych, - prowadzenie analiz sektorowych, - udział ekspertów i tworzenie paneli ekspertów, - wymiana doświadczeń i personelu, - rozpowszechnianie informacji. Budżet projektu powinien być w przedziale od 0.2 - 2 mln euro, realizowany w okresie od jednego roku do trzech lat. Przykładowe zadania to: - ułatwianie kreowania grup oraz klasterów składających się z mśp o podobnych potrzebach innowacyjnych, - promocja ponadregionalnej współpracy pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami, - pobudzanie tworzenia sieci i inkubatorów przemysłowych. 62 Projekty mogą zawierać komponent audytów technologicznych w celu identyfikacji potrzeb przedsiębiorstw i kierowania ich do odpowiednich instrumentów 6. Programu Ramowego UE. Aby firma mogła stać się beneficjentem środków w ramach 6 Programu Ramowego musi spełniać kryteria małego i średniego przedsiębiorstwa Ustalone przez Komisję Europejską, w dokumencie 96/280/EC. A zatem: nie może zatrudniać więcej niż 250 osób, jej roczny obrót nie może przekraczać 40 mln euro lub roczne zestawienie bilansu nie może być większe niż 27 mln euro, jest niezależna, tj. nie jest kontrolowana przez inne przedsiębiorstwo lub grupę przedsiębiorstw nie spełniających kryterium mśp w ponad 25% kapitału lub prawa głosu, nie jest jednostką naukowo-badawczą, kontraktową instytucją badawczą ani konsultingową. Jakie korzyści mogę odnieść z udziału w projekcie? - wspólne rozwiązanie istotnego dla rozwoju firmy problemu technologicznego, który i tak wcześniej czy później musiałbym rozwiązać, - projekty w ramach 6. Programu Ramowego są w 50% dofinansowane przez Komisję Europejską, co jest równoznaczne z tym, że przedsiębiorstwa mogą liczyć na współfinansowanie prowadzonych przez siebie prac badawczych, - firma wnosi do projektu wkład własny nie w formie gotówkowej a w formie robocizny, dostępu do materiałów, itp. Do kosztów projektu firma zalicza zarówno koszty bezpośrednie związane z wykonywaniem zadań merytorycznych, przewidzianych w projekcie, jak i koszty pośrednie (koszty administracji i zarządzania, wynajęcia lub amortyzacji budynków i aparatury, usług telekomunikacyjnych i pocztowych, wody, elektryczności, ogrzewania, ubezpieczenia, wyposażenia biurowego, zatrudnienia personelu administracyjnego itp.), - w razie niepowodzenia projektu, firmy biorące w nim udział, nie są pociągane do odpowiedzialności finansowej, ani nie musza zwracać otrzymanych od KE pieniędzy. - środki finansowe uzyskane przez instytucję w ramach Programów Ramowych Badań, Rozwoju Technicznego i Prezentacji UE podlegają zwolnieniu od podatku dochodowego od osób prawnych oraz od osób fizycznych. - firmy biorące udział w projektach 6. Programu Ramowego mogą liczyć na refundację części poniesionych kosztów przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji. Szczegółowe informacje na ten temat można uzyskać w Departamencie Integracji Europejskiej (tel.: +22 628 05 98, fax: +22 529 22 83) lub za pośrednictwem strony internetowej: http://www.kbn.gov.pl/pub/kbn/docs/1642/1642/html. - natychmiastowy i nieograniczony dostęp do wyników badań - możliwość zabezpieczenia prawnego wiedzy i technologii wnoszonej przez daną firmę do projektu, jak również opracowanej przez daną firmę w trakcie trwania projektu. - nawiązanie międzynarodowej współpracy i nowych kontaktów, wzrost prestiżu i konkurencyjności firmy. Tematyka 6.PR oraz podział budżetu (w mld euro) przedstawiono w tabeli 11-1. 63 Tabela 11-1 6 Plan Ramowy – tematyka, budżet I. Działanie w ramach Wspólnoty Europejskiej 16,270 1. Centralizacja oraz integracja badań Wspólnoty Europejskiej (Focusing and integrating European Community research): 13,345 Genomika i biotechnologia dla zdrowia(Genomics and biotechnology for health) 2,255 Technologie Społeczeństwa Informacyjnego(Information Society technologies) 3,625 Nanotechnologie i nanonauka, wielofunkcyjne materiały oraz nowe procesy i urządzenia produkcyjne (Nanotechnologies and nanosciences, knowledge-based multifunctional materials and new production processes and devices) 1,300 Aeronautyka i przestrzeń kosmiczna (Aeronautics and space) 1,075 Jakość i bezpieczeństwo żywności (Food quality and safety) 0,685 Zrównoważony rozwój, globalne zmiany i ekosystemy (Sustainable development, global change and ecosystems) 2,120 Obywatele i rządzenie w społeczeństwie opartym na wiedzy(Citizens and governance in a knowledge-based society) 0,225 działania specyficzne - szerszy zakres badań 1,300 nie-nuklearne działania Joint Research Centre (JRC) (Wspólnego Centrum Badawczego) 0,760 2. Tworzenie Obszaru Badań Europejskich(Structuring the European Research Area (ERA)) 2,605 Badania i innowacje 0,290 Zasoby ludzkie 1,580 Infrastruktura badawcza 0,655 Nauka i społeczeństwo 0,080 3. Wzmacnianie podstaw ERA(Strengthening the foundations of the ERA) Wsparcie koordynacji działań Wsparcie spójnego rozwoju polityk II EURATOM 0,320 0,270 0,50 1,230 Zarządzanie odpadami radioaktywnymi 0,090 Kontrolowana fuzja termonuklearna 0,750 Ochrona radiacyjna 0,050 Inne działania 0,050 Działania Join Research Centres (JRC) 0,290 Konkursy dla małych i średnich przedsiębiorstw w roku 2005 Dnia 15 grudnia 2004r Komisja Europejska opublikowała szczegóły dotyczące konkursów dla MŚP w roku 2005. Wyznaczono po jednym terminie składania wniosków na poszczególne typy projektów: - Projekty CRAFT: budżet: 75 mln euro, data zamknięcia konkursu: 14.09.2005, - Projekty Collective Research: budżet: 65 mln euro, data zamknięcia etapu I: 26.05.2005 Formularze oraz dokumenty można pobrać bezpośrednio ze stron internetowych: http://fp6.cordis.lu/fp6/call_details.cfm?CALL_ID=189 http://www.6pr.pl/n/s/1/dok.html 64 12 Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy EOG Norweski Mechanizm Finansowy(2004-2009) Krajowy Punkt Kontaktowy przy Ministerstwie Gospodarki i Pracy (Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej) 00-507 Warszawa, pl. Trzech Krzyży 3/5 tel.: (022) 661 91 48, 661 91 19, 661 89 12 e-mail: [email protected] [email protected] W latach 2004 – 2009 Polska otrzyma w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego pomoc finansową w wysokości około 540 mln euro. O dofinansowanie będą mogły ubiegać się instytucje publiczne i prywatne oraz organizacje pozarządowe, które złożą projekty w ramach poszczególnych priorytetów. Proces zbierania projektów rozpocznie się po podpisaniu przez Polskę oraz Norwegię, Islandię i Lichtenstein Memorandów of Understanding (MoU) wdrażania obu mechanizmów. W związku z udostępnieniem Polsce środków finansowych w ramach Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego w Ministerstwie Gospodarki i Pracy, we współpracy z resortami właściwymi, trwały prace programowe mające na celu stworzenie dokumentu określającego możliwości wykorzystania środków. Przygotowano dokument „Priorytety oraz podział środków finansowych w ramach Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego”, który został zaakceptowany przez Radę Ministrów 7 września 2004 r. Na podstawie przyjętego przez RM dokumentu Polska przygotowała Aneksy do MoU, które zawierają strukturę zarządzania projektami w ramach obu mechanizmów finansowych, podstawy programowe tj. cel priorytetu oraz rodzaje kwalifikujących się projektów, jak również zapisy dotyczące określonych typów pomocy. Największą część środków finansowych w ramach obu mechanizmów przeznaczono na realizację działań z zakresu ochrony środowiska oraz wdrażania przepisów z Schengen, tj. około 25 %. Natomiast ok. 15 % całości środków zostanie przeznaczonych na ochronę dziedzictwa kulturowego. Wkład krajów EFTA musi być uzupełniony wkładem krajowym, który może się wahać od 15 % w przypadku projektów zgłaszanych przez sektor publiczny do 40 % w przypadku projektów zgłaszanych przez sektor prywatny. Proces zbierania projektów przez instytucje pośredniczące rozpocznie się po podpisaniu MoU obu mechanizmów finansowych. Realizacja pierwszych projektów współfinansowanych ze środków Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego może rozpocząć się już na początku 2005 roku. O pomoc finansową będą mogły ubiegać się wszystkie instytucje publiczne i prywatne, jak również organizacje pozarządowe stanowiące osoby prawne i działające w interesie społecznym – np. władze krajowe, regionalne lub lokalne, instytucje naukowe i badawcze, instytucje środowiskowe, organizacje 65 społeczne i organizacje społecznego partnerstwa publiczno-prywatnego, działające w ramach poszczególnych priorytetów. Ministerstwo Gospodarki i Pracy będzie pełniło funkcję Narodowego Punktu Kontaktowego i będzie odpowiadało za przekazywanie otrzymanych z instytucji pośredniczących projektów do Biura Mechanizmu Finansowego w Brukseli. Ostateczną decyzję o wyborze projektów do współfinansowania podejmuje, po konsultacjach z Komisją Europejską, dla Mechanizmu Finansowego EOG – Komitet Mechanizmu Finansowego w Brukseli, natomiast dla Norweskiego Mechanizmu Finansowego – Norweskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Przewiduje się, że proces weryfikacji wniosków aplikacyjnych przez odpowiednie instytucje krajów EFTA oraz Komisję Europejską będzie trwał 2 – 3 miesiące. Wykaz priorytetów Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego wraz z instytucjami odpowiedzialnymi za ich przygotowanie pokazano w tabeli 11-1. Tabela 12-1 Priorytety Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego Nazwa priorytetu Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii. Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie zasobów i zarządzanie. Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast. Rozwój zasobów ludzkich poprzez m.in. promowanie wykształcenia i szkoleń, wzmacnianie w samorządzie i jego instytucjach potencjału z zakresu administracji lub służby publicznej, a także wspierających go procesów demokratycznych. Opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem. Instytucja przygotowująca priorytet/Instytucja pośrednicząca Ministerstwo Środowiska Ministerstwo Środowiska Ministerstwo Kultury Urząd Komitetu Integracji Europejskiej Ministerstwo Zdrowia Badania naukowe Ministerstwo Nauki i Informatyzacji Wdrażanie przepisów z Schengen, wspieranie Narodowych Planów Działania z Schengen, jak również wzmacnianie sądownictwa. Ochrona środowiska, z naciskiem m.in. na umacnianie administracyjnych zdolności wprowadzania w życie odpowiednich przepisów oraz inwestycje w infrastrukturę i technologię, z pierwszeństwem dla gospodarki odpadami miejskimi. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Ministerstwo Środowiska Polityka regionalna i działania transgraniczne. Ministerstwo Gospodarki i Pracy Pomoc techniczna przy wdrażaniu acquis communautaire. Ministerstwo Gospodarki i Pracy 66 13 Program LIFE Program LIFE Krajowy Punkt Kontaktowy przy Ministerstwie Środowiska (Departament Integracji Europejskiej) 00-922 Warszawa, ul. Wawelska 52/54 tel.: (022) 579 22 30, 579 22 62, 82547 84 e-mail: graż[email protected] LIFE (Financial Instrument for the Environment) - Fundusz na rzecz środowiska, uruchomiony w 1992 r., jest jednym z głównych ogniw unijnej polityki dotyczącej środowiska. Fundusz finansuje projekty w trzech dziedzinach: - Life Przyroda – wspiera przedsięwzięcia mające na celu konserwacje i podtrzymywanie naturalnego otoczenia, dzikiej fauny i flory. - Life Środowisko – wspiera przedsięwzięcia mające na celu wdrożenie prawa wspólnotowego dotyczącego środowiska naturalnego w krajach członkowskich i kandydackich. - Life Państwa trzecie – wspiera przedsięwzięcia promujące proces stałego rozwoju w krajach trzecich; umożliwia otrzymanie pomocy przez państwa trzecie i organizacje pozarządowe z tych państw na działalność mającą na celu ochronę środowiska naturalnego. Program LIFE przeznaczony jest dla państw członkowskich, kandydackich oraz dla niektórych państw trzecich leżących nad Morzem Śródziemnym i Bałtykiem. Program Life jest wdrażany etapowo, obecnie jest realizowany trzeci etap programu, który dysponuje funduszami w wysokości 640 mln euro. Trzeci etap programu Life będzie kontynuowany w latach 2005– 2006. Na ten okres przewidziano dofinansowanie na poziomie 317 mln euro. Wcześniejsze dwa etapy programu, który funkcjonuje od 1992 r., dysponowały środkami w wysokości 850 mln euro. Przewiduje się, że program będzie kontynuowany w latach 2007–2013. Program Life jest jedynym europejskim instrumentem finansowym, który w całości jest przeznaczony na ochronę środowiska. Jest to program, którego projekty muszą obejmować sprawy europejskie, nie ograniczać się do problemów krajowych. Jednym z warunków otrzymania dofinansowania w ramach programu jest przedstawienie projektów, które po raz pierwszy stosują innowacyjną technikę. Rysunek 13-1 Środki finansowe programu Life w mln euro 67 Termin nadsyłania polskich projektów do Ministerstwa Środowiska upływa 30 listopada 2004. Projekty na kolejne edycje programu będzie można nadsyłać również w 2005 i 2006 roku. Program LIFE obejmuje dwie kategorie projektów. W programie LIFE Przyroda dofinansowanie obejmie najlepsze propozycje odtworzenia naturalnych siedlisk i populacji dzikich gatunków przyrody. Program LIFE Środowisko dofinansowuje projekty innowacyjnych technik ochrony środowiska, np. proponujących ograniczenia emisji zanieczyszczeń, a także recyklingu oraz proekologicznej edukacji społecznej. Pierwszeństwo mają propozycje z międzynarodowym podejściem - będą służyły w przyszłości za wzór dla rozwiązań w innych regionach UE. Przykładem polskiego projektu, który uzyskał akceptację KE w 2003 roku jest projekt "Menadżer Środowiska" Fundacji Partnerstwo dla Środowiska. Proponuje on opracowanie platformy internetowej dla małych i średnich przedsiębiorstw. Platforma ma być opracowana na podstawie wiedzy i doświadczeń 250 polskich przedsiębiorstw zrzeszonych w programie Fundacji "Czysty Biznes". Ma umożliwić przedsiębiorcom wymianę doświadczeń, dostarczać rozwiązań najczęstszych problemów, z którymi się borykają, oraz promować najlepsze praktyki rozwiązań proekologicznych. Z dofinansowania w programach LIFE Przyroda i LIFE Środowisko mogą skorzystać wszystkie jednostki prawne zarejestrowane w krajach UE: organizacje pozarządowe, firmy, władze lokalne i państwowe. W ramach projektu LIFE Przyroda maksymalne dofinansowanie wyniesie do 75 proc. Akceptowane będą projekty o budżecie wyższym niż 500 tys. euro. Koszty projektu w ramach LIFE Środowisko powinny się wahać w granicach 500 tys.- 3 mln euro. Dofinansowanie ze środków UE wyniesie dla tych projektów maksymalnie 50 proc. kosztów (do 30 proc. dla projektów, które przewidują dochód). 68 14 Finansowanie przez stronę trzecią inwestycji energooszczędnych w przemyśle Wyniki przeprowadzanych w przemyśle analiz pokazują, że istnieje wiele efektywnych ekonomicznie inwestycji prowadzących do zmniejszenia energochłonności. Warunkami opłacalności ekonomicznej są: prawidłowa identyfikacja źródeł oszczędności i sposobu ich osiągnięcia oraz dysponowanie środkami inwestycyjnymi i racjonalne ich wykorzystanie. Drugi warunek sprawia większe trudności, a do jego przezwyciężenia potrzebne są nowatorskie rozwiązania. Jednym z nich jest podejście zwane finansowaniem przez stronę trzecią (Third Party Financing - TPF). Oznacza ono, że wyspecjalizowane przedsiębiorstwo usług energetycznych (energy service company - ESCO), jako jeden podmiot realizuje inwestycję dostarczając rozwiązania techniczne i organizacyjne, a również w zakresie jej finansowania. Zakłada się, że zwrot kosztów przedsięwzięcia następuje na bazie osiągniętych oszczędności energii. Zarządzający przedsiębiorstwami mogą skorzystać z usług ESCO, szczególnie w przypadku: - niskiej świadomości energetycznej oraz braku wiedzy z zakresu oszczędnego użytkowania energii, - braku wykwalifikowanych pracowników, którzy byliby w stanie ocenić bieżący poziom strat energii oraz zaproponować najskuteczniejsze metody rozwiązań, - braku środków finansowych na przeprowadzenie stosownych badań. W ramach ESCO zazwyczaj zawierana jest umowa o efekt energetyczny (Energy Performance Contracting - EPC). Mogą być formułowane dwa główne rodzaje umów o efekt: - umowa alternatywna (first out contract) zawiera szczegółowy podział szacowanych całkowitych kosztów projektu łącznie z opłatą (należnością) gwarantowaną dla firmy ESCO. Klient powinien mieć pełny wgląd w kalkulację całkowitych kosztów projektu, jak również powinien znać granice opłacalności dla ESCO. Firma ESCO zatrzymuje wszystkie oszczędności energii do chwili kiedy pokryją one całkowity koszt projektu lub do czasu wygaśnięcia terminu umowy, zależnie od tego co nastąpi wcześniej, - umowa o podziale oszczędności (shared savings contract), w której ESCO i klient dokonują wcześniejszego podziału efektów finansowych wynikających z oszczędności energii lub z oszczędności energii podczas całego okresu trwania umowy. Umowa określa przedsięwzięcia do realizacji, ale nie dzieli kosztów projektu jak w poprzednim rodzaju umowy. W obu rodzajach umów ESCO otrzymuje należności tylko wtedy, gdy wykazane są oszczędności zgodnie z pomiarami lub obliczeniami według procedury uzgodnionej w umowie. Finansowanie prac w ramach umowy o efekt energetyczny może być zapewnione przez ESCO, poprzez instytucję finansową oferującą standardowy leasing lub pakiet kredytowy. W ramach kontraktu firma ESCO jest odpowiedzialna za: - opracowanie wraz z klientem strategii działania; - wykonanie audytu energetycznego dla klienta, opracowanie projektu technicznego, udzielenie gwarancji oszczędności, oraz przygotowanie umowy o efekt energetyczny; - finansowanie, wykonanie i odbiór wyposażenia usprawniającego użytkowanie energii; - realizację projektu; - monitoring oszczędności energii, włączając zapewnienie oszczędności energii; - obsługę i utrzymanie wyposażenia. 69 Szeroki zakres odpowiedzialności firmy ESCO obejmuje więc przygotowanie projektu, zapewnienie jego finansowania i wdrożenie. ESCO jest odpowiedzialna za funkcjonowanie projektu, a jej należności pochodzą z oszczędności energii gwarantowanych przez projekt. Dla zakładu przemysłowego ten model realizacji inwestycji posiada niewątpliwe zalety, którymi są: - odciążanie budżetu poprzez zachowanie funduszy inwestycyjnych; - zmniejszenie kosztów ponoszonych na energię; - zmniejszenie kosztów osobowych; - gwarancje profesjonalnego serwisu. - należy podkreślić, że zasada finansowania przez trzecią stronę zakłada, że wszystkie wydatki spółki ESCO są pokrywane z oszczędności zdobytych w kategoriach kosztów energii. Oszczędności kosztów w czasie wprowadzania w życie inwestycji energooszczędnych muszą więc być wystarczająco wysokie, aby zapewnić pokrycie odsetek i spłacanie kosztów inwestycji, eksploatacji i utrzymania. Potencjalne możliwości oszczędzania energii w przemyśle tkwią w zastosowaniu nowoczesnych technologii i urządzeń jak: - wysokosprawne kotły, pompy, silniki elektryczne, wentylatory; - odzysk energii odpadowej; - skojarzone wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła; - doskonalenie systemów zarządzania energią; - wytwarzanie energii elektrycznej w wysokosprawnych obiegach gazowo - parowych pracujących na paliwach gazowych; - wymiana kotłów węglowych na gazowe; - zastępowanie paliw węglowych gazowymi w innych urządzeniach energetycznych. Dobry efekt mogą przynieść też inwestycje niskonakładowe oraz właściwe zarządzanie produkcją i użytkowaniem energii, likwidacja nieszczelności mediów, nadmiernych strat ciepła mogą istotnie zmniejszyć zużycie energii. Ważne jest jednak prowadzenie odpowiednich pomiarów, monitoring pracy urządzeń, a przede wszystkim wiedza i doświadczenie audytorów energetycznych. Procesy produkcyjne mogą być obserwowane i kontrolowane zarówno przez wykwalifikowanych specjalistów zwanych audytorami energetycznymi, jak i przez odpowiednio przeszkolony personel zakładów przemysłowych. Na ogół wykonanie audytu jest zlecane profesjonalnym firmom lub wyszkolonym audytorom, jednak znajomość podstawowych cech dobrego audytu powinna być znana zleceniodawcy. Na podstawie audytu energetycznego przedsiębiorstwo przemysłowe może podjąć decyzję o sposobie realizacji inwestycji i ewentualnie rozpocząć poszukiwanie źródeł finansowania. Model finansowania przez trzecią stronę nie określa z góry, które ze źródeł będzie zastosowane do danego projektu inwestycyjnego. To trzecia strona decyduje o wyborze źródeł finansowania przedstawiając inwestorowi warunki, na których może podjąć się realizacji przedsięwzięcia. 70 Materiały źródłowe: 1. M. Dębniewska, A. Soloma – Zewnętrzne finansowanie przedsiębiorstw w warunkach intgracji europejskiej; 2. A. Kaliszuk, A. Taranowa – Programy wsparcia dla małych i średnich przedsiębiorstw; 3. T. Makowski – Przewodnik po programach wspierających działania na rzecz ochrony środowiska podnoszących konkurencyjność firm; 4. I. Pyka – Kredyt bankowy w systemie źródeł finansowania polskich przedsiębiorstw; 5. J. Penc – Leksykon biznesu; 6. 6 Program Ramowy badań i Rozwoju technicznego 2002 – 2006 – Przewodnik dla wnioskodawców; 7. Analiza rynku venture capital w Polsce – Raport końcowy opracowany na zlecenie PARP; 8. Finansowanie przez trzecią stronę inwestycji energooszczędnych w sektorze przemysłowym – Poradnik inwestora wydany przez KAPE S.A.; Witryny internetowe: • Ministerstwo Gospodarki i Pracy http://www.mgip.gov.pl/ • Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej http://www.nfosigw.gov.pl/ • Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości http://www.parp.gov.pl/ • EkoFundusz http://www.ekofundusz.org.pl • The European Union On-Line: http://europa.eu.int/ • Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE http://www.6pr.pl
