Mapa Kultury

Pobrano z portalu Mapa Kultury
30.12.2010
Życie teatralne Łodzi
____________________________
autor: AK
Historia scen teatralnych Łodzi zaczyna się w drugiej połowie XIX wieku wraz z gościnnymi występami
zespołu pod dyrekcją I.
Marzantowicza.
Od tego czasu Łódź często odwiedzają przeróżne trupy teatralne i grupy amatorskie, jednak od
samego początku borykają się z problemami natury finansowej z powodu małej frekwencji. Z tego
powodu ich działalność była z reguły krotka. W tamtych latach przy ulicy Piotrkowskiej wybudowano
drewniany budynek teatru „Paradyz”, to w nim występowała pierwsza poważna, krakowska trupa
teatralna kierowana przez J. Pfeiffera, a wystawiane przez nią przedstawienia odniosły niemały sukces.
Pfeiffer wkrótce powrócił ze swoimi aktorami na deski „Paradyzu” dając w sumie 11 przedstawień.
Teatr na stałe zagościł w sercach łódzkiej publiczności, a zachęceni sukcesem zespołu Pfeiffera artyści
łódzcy założyli własną, amatorską trupę teatralną, która przez 4 lata swojej działalności dała około 100
przedstawień w języku polskim i niemieckim. Zyski z wielu z nich przeznaczono na cele dobroczynne
oraz rozwój teatru zawodowego w mieście Łodzi. Pod koniec lat 60. XIX wieku sławę zyskała sobie
niemiecka trupa operetkowo-dramatyczna kierowana przez Lutkacego, która dała przedstawienie przed
samym gubernatorem piotrkowskim w specjalnie wybudowanym na tę okazję teatrze letnim w parku
Źródliska. Wkrótce powstały kolejne dwa teatry letnie - scena na wolnym powietrzu należąca do teatru
„Paradyz” oraz scena w ogrodzie Sellina.
Na istnienie kilku stałych, zawodowych zespołów aktorskich w Łodzi było jeszcze zbyt wcześnie, więc
na powstałych scenach tych występowały głownie przyjezdne trupy aktorskie wystawiające komedyjki w
języku niemieckim. Tymczasem grający w „Paradyzie” i w „Sellinie”, również głównie po niemiecku,
zespół, który nazywano z czasem Teatrem Łódzkim, nabrał cech teatru stałego. Od czasu do czasu
repertuar uzupełniały teatry przyjezdne, jak zespół Blissego z Torunia, czy kompanie aktorskie
Sulikowskiego i Łuby.
Miasto rozwijało się bardzo dynamiczne, przemysł włókniarski ściągał z okolicznych wsi coraz większe
rzesze ludzi poszukujących pracy w fabrykach. Pod koniec lat 70. Łódź liczyła prawie 100 tys.
mieszkańców – miejscowych magnatów, kupców i robotników. Przy tak zróżnicowanej publiczności
niełatwo było dobrać repertuar tak, aby zaspokoić wszystkie gusta i zapełnić teatralną kasę. Grano więc
głównie operetki, poważne dramaty wystawiając jedynie od czasu do czasu. Pod koniec lat 70. miasto
doczekało się pierwszego w Łodzi murowanego teatru, nazwanego później „Victorią”. Tu również grano
głównie opery komiczne i operetki, z czasem do repertuaru dołączono gościnne występy akrobatów,
magików i szansonistek. Nastąpił też podział teatrów łódzkich - podczas gdy na deskach „Victorii”
wystawiano sztuki w języku polskim, w „Paradyzie” grano głownie dla publiczności niemieckiej.
W latach 80. regularne występy rozpoczęły zespoły żydowskie lub niemiecko-żydowskie. Poza trupami
przyjezdnymi występowały aż dwa takie stałe zespoły, koncertowały także kwartety muzyczne. W 1886
swoją działalność rozpoczęło niemiecko-żydowskie towarzystwo teatralne, zwane „Operetką
żargonową”. Pod koniec XIX wieku w życiu teatralnym Łodzi nastąpił przełom – w teatrze „Victoria”
rozpoczęto pierwszy stały sezon. To wtedy „Victoria” zyskała sobie miano „Teatru Łódzkiego”. Mimo
strona 1 / 4
Pobrano z portalu Mapa Kultury
oznak stabilizacji oraz paru premierowych sukcesów teatr nadal borykał się z problemami finansowymi i
słabą frekwencją, a kolejni dyrektorzy zmieniali się jak w kalejdoskopie. W roku 1903 stanowisko
dyrektora „Victorii” objął M. Gawalewicz, publicysta i dramaturg. W tym samym roku powstało i opiekę
nad teatrem objęło Łódzkie Polskie Towarzystwo Teatralne. Trudności finansowe towarzyszyły jednak
teatrowi zawsze, mimo to oprócz popularnych przedstawień dla robotników wystawiano również sztuki
o tematyce patriotyczno-społecznej. W 1909 roku pożar strawił budynek „Victorii”, a w 1911 spłonął
inny teatr - Teatr Polski. Do 1913 roku aktorzy grywali na Nowej Scenie, zwanej również Teatrem
Popularnym, poważnym, ale dostępnym dla wszystkich. Od roku 1915 wystawiano repertuar narodowy,
wcześniej zakazany przez carską cenzurę, na deskach teatru pojawiły się takie sztuki jak „Kościuszko
pod Racławicami” czy „Gwiazda Syberii”.
W roku 1916 do odnowionego Teatru Polskiego przybył jego nowy kierownik literacki Bolesław
Leśmian, który w Łodzi chciał kontynuować eksperymenty z własną ideą teatru stylizowanego oraz z
metodą aktorską K.S. Stanisławskiego. Stałe sceny łódzkie – życie teatralne dziś Dziś życie teatralne w
Łodzi kwitnie. Kilka stałych teatrów, zróżnicowany repertuar i liczne festiwale sprawiają, że każdy
znajdzie coś dla siebie, a na widowni zasiadają już nie tylko łodzianie, ale widzowie z całej Polski,
którzy przybywają tu specjalnie z okazji konkretnego przedstawienia czy wydarzenia kulturalnego. Poza
najstarszym teatrem łódzkim, Teatrem im. St. Jaracza, przekształconym z założonego w 1888 roku
Teatru Polskiego,większość stałych scen powstała w drugiej połowie XX wieku. Na deskach Teatru im.
St. Jaracza wystawiano zawsze repertuar ambitny – sztuki autorstwa Wyspiańskiego, Mickiewicza,
Słowackiego czy Krasińskiego. Od roku 1995 działają w nim trzy sceny, a w ramach Programu
Tworzenia Scen Europejskich utworzono nowe sceny w Sieradzu, Skierniewicach, Piotrkowie
Trybunalskim i Radomsku. W sezonie 2008/09 teatr obchodził 120-lecie swojej działalności. Z tej okazji
zaplanowano uroczyste premiery, wystawy i sesje naukowe.
W latach 40. powstały aż trzy nowe teatry. W 1945 otwarto Teatr Powszechny. Dziś kieruje nim Ewa
Pilawska, teatrolog, pomysłodawczyni Ogólnopolskiego Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych
oraz inicjatywy Teatru Czytanego dla osób niewidomych i niedowidzących. Teatr wystawia głownie
komedie społeczne i kabarety, organizuje imprezy środowiskowe i integracyjne. W roku 1948
utworzono w Łodzi pierwszy teatr lalkowy – Teatr Lalek „Arlekin”. Jest on jedyną w Łodzi tak dużą
instytucją kulturalną propagującą sztukę lalkarską. Na deskach tego teatru wystawiane są sztuki
zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych. Do tej pory odbyło się ponad 250 premier i ponad 31 tys.
spektakli. Zespół teatru organizuje też programy edukacyjne i warsztaty teatralne dla młodzieży oraz
znany w Polsce i za granicą Międzynarodowy Festiwal Solistów Lalkarzy.
W rok później otwarto Teatr Nowy, wystawiający repertuar współczesny i zaangażowany politycznie. W
roku 1999 uroczyście obchodził swój jubileusz organizując sesję teatralną pt. „Teatr a rzeczywistość”.
Mała Sala teatru ma charakter studyjny i eksperymentalny, tu wystawiano m.in. prapremierę
„Beztlenowców” Villquista. Najmłodszym łódzkim teatrem jest Teatr Wielki, który w odróżnieniu od
pozostałych teatrów miasta Łodzi nie jest teatrem dramatycznym, lecz muzycznym. W repertuarze ma
zawsze coś dla melomanów i koneserów opery, baletu i operetek, zarówno klasycznych (Czajkowski,
Bizet, Bellini, Mozart), jak i współczesnych (Bliss, Glass, Penderecki, Strawiński, Bernstein). Na jego
scenie gościli zawsze wybitni soliści polscy i zagraniczni, m.in. Fedora Barbieri, Luigi Alva, Stefania
Toczyńska i Wiesław Ochman. Teatr organizuje od lat akcję popularyzującą „Bliżej Teatru Wielkiego”
oraz międzynarodowy festiwal – Łódzkie Spotkania Baletowe.
Teatralne imprezy cykliczne – Łódź festiwalowa. Poza stałymi teatrami życie kulturalne Łodzi wzbogacają liczne festiwale teatralne i filmowe, które
odbywają się cyklicznie i od wielu lat. Wiele z nich jest organizowanych przez łódzkie teatry lub ośrodki
strona 2 / 4
Pobrano z portalu Mapa Kultury
kulturalne. Rok otwiera lutowy Międzynarodowy Festiwal Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych
organizowany przez Teatr Powszechny. Towarzyszą mu dyskusje, wystawy i retrospektywy. W kwietniu na widzów czekają aż dwa festiwale. Jeden z nich odbywa się raz na dwa lata, a
rozpoczyna się zawsze niezapomnianą, kolorową paradą. To wspomniany już Międzynarodowy
Festiwal Solistów Lalkarzy organizowany przez Teatr Arlekin. Festiwal składa się z dwoch części, w
pierwszej bierze udział 20 solistów, którzy walczą Grand Prix festiwalu, druga to pokazy mistrzów sztuki
lalkarskiej z całego świata. Patronat nad festiwalem sprawuje Prezydent Miasta Łodzi oraz Urząd
Miasta.
W tym samym miesiącu można podziwiać przedstawienia wystawiane przez studentów wydziałów
aktorskich w ramach Festiwalu Szkół Teatralnych, który w roku 2008 obchodził swoje 25-lecie. Sztuki
festiwalowe, zarówno klasyczne, jak i współczesne, można oglądać w Teatrze Nowym i Studyjnym oraz
Akademickim Ośrodku Inicjatyw Kulturalnych.
W maju Łódź teatralną obejmują w swoje władanie dzieci. „Dziatwa” to Ogólnopolski Przegląd Teatrów
Dziecięcych, największe tego typu wydarzenie w Polsce. Biorą w nim udział dziecięce trupy teatralne,
zarówno polskie, jak i zagraniczne. Spektaklom konkursowym towarzyszą warsztaty teatralne dla
najmłodszych. Festiwal organizuje Bałucki Ośrodek Kultury, zaś honorowy patronat sprawuje
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
W czerwcu spróbować swoich sił na deskach łódzkich teatrów mogą również osoby niepełnosprawne.
W Teatrze Nowym i na scenie Akademickiego Ośrodka Inicjatyw Artystycznych wystawiane są
spektakle w ramach Międzynarodowego Biennale – Spotkań Teatralnych Terapia i Teatr. Poza
przedstawieniami można obejrzeć również wystawy fotograficzne, widowiska plenerowe oraz wziąć
udział w warsztatach, seminariach i projekcjach.
Latem, gdy wiele teatrów zamyka swe sceny na czas letnich wakacji i prób do premier nowego sezonu,
Śródmiejskie Forum Kultury ma do zaoferowania ciekawy repertuar. Przez lipiec i sierpień na Letniej
Scenie Forum królują kabarety, recitale znanych piosenkarzy i aktorów, widowiska liryczno- muzyczne i
monodramy. Na pewno również w wakacje łodzianie znajdą coś dla siebie.
Zaraz po nich, we wrześniu, rusza Międzynarodowy Festiwal Sztuki Ulicznej TrotuArt, organizowany
również przez teatr Arlekin pod patronatem Prezydenta Miasta Łodzi. Festiwal otwiera parada po ulicy
Piotrkowskiej. Spektakle plenerowe w wykonaniu trup polskich i zagranicznych można oglądać w
Manufakturze, Pasażu Schillera i Rubinsteina oraz na Starym Rynku.
Miesiąc październik wręcz obfituje w atrakcje festiwalowe. O Grand Prix Festiwalu Szkół Filmowych i
Telewizyjnych „Mediaschool” ufundowane przez Prezesa TVP SA. rywalizują filmy i etiudy studenckie
nadsyłane z ponad 30 szkol filmowych z 20 krajów, a na sam festiwal zjeżdża do Łodzi wielu
zagranicznych gości. Łodzianie mogą też spotkać się z aktorami i reżyserami teatralnymi w ramach
organizowanych przez Teatr Nowy i Urząd Miasta Łodzi Spotkań Teatrów Miast Partnerskich. Na
festiwal zjeżdżają głownie europejskie teatry dramatyczne, przedstawieniom towarzyszą wystawy
scenografii i kostiumów, liczne konferencje, spotkania, seminaria i warsztaty twórcze W tym samym
czasie, na trzy dni zjeżdża do Łodzi około 20 niezawodowych zespołów teatralnych z Łodzi i
województwałódzkiego, by wziąć udział w Łódzkim Przeglądzie Teatrów Amatorskich „ŁoPTA”
organizowanym przez Ośrodek Teatralny Łódzkiego Domu Kultury.
Festiwalowy rok kończą w grudniu Łódzkie Spotkania Teatralne – Festiwal Teatru Alternatywnego Oraz
Teatrów Poszukujących. To najstarsza, licząca sobie ponad 60 lat, tego typu impreza kulturalna w
strona 3 / 4
Pobrano z portalu Mapa Kultury
Polsce. Spektakle odbywają się w Łódzkim Ośrodku Kultury, teatrach i szkołach. Festiwal składa się z
trzech cykli: prezentacji, konkursu i spektakli towarzyszących, poza tym na miłośników teatru czekają
również
seminaria
teoretyczno-krytyczne
oraz
warsztaty
teatralne
dlauczniów
szkół
ponadgimnazjalnych.
Mimo dość powolnego rozwoju i wielu problemów, z jakimi borykały się łódzkie teatry na początku
swojego istnienia, druga połowa XX w. oznaczała dla Łodzi stabilny rozwój sztuki i instytucji
kulturalnych. Dziś w mieście działa wiele teatrów, z których każdy może pochwalić się ambitnym i
ciekawym repertuarem, zespołem aktorskim wielokrotnie nagradzanym w kraju i za granicą oraz bogatą
ofertą imprez towarzyszących, akcji edukacyjnych i integracyjnych. Jednak prawdziwego kolorytu życiu
teatralnemu Łodzi nadają coroczne, liczne festiwale sztuki teatralnej, klasycznej, alternatywnej,
amatorskiej czy tej w wykonaniu najmłodszych. Wśród tej wielości inicjatyw kulturalnych wszyscy
miłośnicy teatru mogą znaleźć coś dla siebie, a łodzianie mogą być pewni, że bez wątpienia mieszkają
w „Europejskiej Stolicy Kultury”.
strona 4 / 4