Hossa na rynku kruszyw żwirowo-piaskowych

RAPORT
Katarzyna Guzik, Jarosław Szlugaj
SUMMARY
Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi
i Energią PAN, Kraków
This paper presents the reasons of increasing
demand for natural sand and gravel aggregates
recorded in North-eastern part of Poland in recent
years. The authors point out the main companies
delivering gravel and mixes for ready-mix concrete
and concrete prefabricates production, and summarizes the main sources of sand and sand-gravel
mixes utilized in road construction.
Hossa
na rynku kruszyw
żwirowo-piaskowych
w północno-wschodniej Polsce
W
20
niniejszym artykuWstąpienie Polski do Unii Euwzrosło również zapotrzebowanie
le autorzy omawiają
ropejskiej umożliwiło polskim
na piaski i pospółki do budowy
podmiotom gospodarczym, adnowych dróg (podbudowa, nasyp r z yc z y ny o b s e rministracji rządowej i samorząpy). Łącznie w trzech rozpatrywowanego w ostatnich latach
dom lokalnym skorzystanie z szewanych województwach w latach
w północno-wschodniej Polregu funduszy strukturalnych
2007-2012 zbudowano niemal
sce wzrostu zapotrzebowania
i pomocowych. Zaowocowało
500 km nowych dróg, w tym autona kruszywa naturalne żwirowoto zwiększeniem nakładów państrad i dróg ekspresowych.
piaskowe. Ponadto wskazują
stwa na inwestycje infrastruktunajwiększych dostawców żwirów
Wydobycie kruszyw
ralne, a największe środki finani mieszanek klasyfikowanych dla
żwirowo-piaskowych
sowe zaangażowano w budowę
potrzeb produkcji betonu towaWedług danych Państwowego Inautostrad i dróg ekspresowych.
rowego i wyrobów betonowych
stytutu Geologicznego wydobyLiczne inwestycje były ponadto
oraz
wymieniono
źródła
dostaw
cie kruszyw naturalnych żwirorealizowane w ramach organizopiasków i pospółek dla budowwo-piaskowych w Polsce w 2011
wanych przez Polskę w 2012 roku
nictwa drogowego.
roku wyniosło 248,7 mln ton,
Mistrzostw Europy w Piłce Nożco w porównaniu z 2005 rokiem
nej, których przeprowadzenie wymagało budowy nowych stadionów, szeregu hoteli, stanowi niemal dwuipółkrotny wzrost. W trzech woa także przebudowy dróg, lotnisk i innych obiektów jewództwach północno-wschodniej Polski, tj.: mazlokalizowanych w miastach, w których rozgrywa- zowieckim, podlaskim i warmińsko-mazurskim,
no poszczególne mecze. Realizacja tak wielu pro- w 2011 roku było czynnych ponad 750 kopalń piajektów budowlanych w stosunkowo krótkim czasie sków i żwirów, z których pozyskano łącznie nieskutkowała ogromnym wzrostem zapotrzebowania mal 69 mln ton kopaliny (rys. 1), co stanowi około
na wszelkie kruszywa mineralne, w tym na piaski 28% wydobycia krajowego (rys. 2). W odniesieniu
i żwiry, powszechnie eksploatowane na obszarze do 2005 roku wielkość wydobycia piasków i żwirów
północno-wschodniej Polski (tj. w granicach admi- w trzech rozpatrywanych województwach wzrosła
nistracyjnych trzech województw: mazowieckie- niemal trzykrotnie (rys. 1), a ich udział w łącznym
go, podlaskiego i warmińsko-mazurskiego). Szybki wydobyciu krajowym stanowił 24%. Jesteśmy więc
wzrost produkcji betonu towarowego wykorzysty- świadkami spektakularnego wzrostu wydobycia
wanego m.in. do budowy Stadionu Narodowego, kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w skali
rozbudowy lotnisk w Warszawie i Modlinie, dwóch całego kraju, szczególnie w przypadku województw
linii metra, hoteli oraz szeregu obiektów mosto- północno-wschodniej Polski.
wych i wiaduktów generował popyt przede wszyst- Największe wydobycie kruszyw naturalnych piaszkim na żwiry i mieszanki klasyfikowane. Znacząco czysto-żwirowych w północno-wschodniej Polsce,
WielkoĞü wydobycia [mln ton]
70
60
50
40
WarmiĔsko mazurskie
30
Podlaskie
20
10
Mazowieckie
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Rys. 1. Wydobycie kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w województwach północno-wschodniej Polski w latach 2005-2011 (2)
Podkarpackie
10%
àódzkie
9%
Mazowieckie
12%
Podlaskie
8%
DolnoĞląskie
9%
WarmiĔsko-Mazurskie
8%
Pozostaáe
14%
Zachodniopomorskie
5%
Maáopolskie
8%
Kujawsko-Pomorskie
6%
Wielkopolskie
Pomorskie
6%
5%
Rys. 2. Udział województw północno-wschodniej Polski w łącznym krajowym wydobyciu kruszyw żwirowo-piaskowych w 2011 r. (2)
a także w skali kraju, jest notowane w województwie
mazowieckim (rys. 1, 2). W 2011 roku jego wielkość
zbliżyła się do 29 mln ton (rys. 1), co stanowiło niemal trzykrotny wzrost w porównaniu z 2005 rokiem,
gdy pozyskano zaledwie 10 mln ton tych kopalin
(rys. 1). Największa dynamika wzrostu wydobycia
piasków i żwirów, sięgająca nawet 44% na rok, wystąpiła w latach 2010-2011 (rys. 1). Tak silne zmiany
na rynku kruszyw w województwie mazowieckim
doprowadziły do przebudowy struktury tego rynku. W latach 2005-2009 największe ilości kopaliny
pozyskiwano tradycyjnie w powiecie ostrołęckim,
gdzie w czterech dużych żwirowniach położonych
w miejscowościach Rostki i Borowce wydobywane są kruszywa o najwyższej w całym województwie mazowieckim zawartości żwiru (maksymalnie
40-50%). Innymi znaczącymi dostawcami kruszyw
w tych latach były również powiaty: ostrowski,
przasnyski, żuromiński i grójecki (rys. 3, 4), jednak
już w 2011 roku największe wydobycie zanotowano w powiecie żyrardowskim (ponadczterokrotny
wzrost do 4,4 mln t/rok) w związku z uruchomie-
niem eksploatacji nowych złóż w okolicach Zbiroży oraz ze zwiększeniem ilości pozyskiwanej
kopaliny w czynnej od siedmiu lat żwirowni Wręcza-Olszówka II (rys. 4). Drugie miejsce zajął powiat
ostrołęcki (w miarę stabilne wydobycie na poziomie
3,3-3,5 mln t/rok), a na kolejnych miejscach uplasowały się powiaty: płocki (ponadtrzykrotny wzrost
do 3,3 mln t/rok w związku z rozwojem wydobycia
piasku ze złóż w miejscowości Kobylniki) i płoński
(niemal dwukrotny wzrost do 2,4 mln t w związku
z rozwojem wydobycia piasku z wielu małych złóż
położonych m.in. w miejscowościach: Dalanówek,
Lisewo i Michalinek) (rys. 3). Ważnymi dostawcami kruszyw w latach 2010-2011 były również powiaty: ostrowski, przasnyski, żuromiński, pułtuski,
sokołowski, grójecki, miński i makowski (rys. 3).
W ostatnich latach z dwunastu wymienionych powiatów pochodziło od 70 do 80% pozyskiwanych
w województwie mazowieckim kruszyw naturalnych
piaskowo-żwirowych (głównie piasków i piasków
z domieszką żwirów). Wzrost znaczenia poszczególnych powiatów na przestrzeni czasu jest ściśle
21
RAPORT
30 000
ĩyrardów
OstroáĊka
Wydobycie kruszyw [tys. ton]
25 000
Páock
PáoĔsk
20 000
ĩuromin
Puátusk
15 000
Sokoáów Podl.
Grójec
10 000
MiĔsk Maz.
Maków Maz.
5 000
Ostrów Maz.
Przasnysz
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Pozostaáe
Rys. 3. Struktura wydobycia kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w województwie mazowieckim w latach 2005-2011 (2)
22
związany z realizacją dużych inwestycji drogowych,
takich jak:
• budowa autostrady A2 i A1 (lata 2010-2012) skutkująca zwiększonym wydobyciem m.in. w powiatach żyrardowskim, płockim i płońskim,
• budowa obwodnicy Żyrardowa (lata 2009-2011),
Mszczonowa (lata 2009-2010) oraz kilku mniejszych obwodnic w ciągu DK 50 owocująca znacznym wzrostem zapotrzebowania na piaski w powiatach żyrardowskim, mińskim i grójeckim,
• budowa obwodnicy Grójca (lata 2006-2009), Płońska (lata 2007-2009) oraz Mińska Mazowieckiego (lata 2009-2012) znajdująca odzwierciedlenie
w okresowym zwiększeniu ilości pozyskiwanej
kopaliny przede wszystkim w powiatach grójeckim, płońskim oraz mińskim (rys. 4).
Z kolei wysoki poziom wydobycia kruszyw w powiatach ostrołęckim (kopalnie w miejscowościach
Rostki i Borowce), sokołowskim (kopalnia Kutyski II) i ostrowskim (kopalnie w rejonie miejscowości
Jelonki i Przyborowie) wynikał w znacznej mierze
z rozwoju produkcji kruszyw klasyfikowanych (żwirów i mieszanek) kierowanych na chłonny rynek
betonu towarowego aglomeracji warszawskiej. Największe spośród ok. 400 czynnych w województwie
mazowieckim żwirowni, dostarczające 1-2 mln t/rok
kruszyw, to: Wręcza-Olszówka II w powiecie żyrardowskim, Rostki Borowce pole środkowe i Rostki
Borowce pole NIIA w powiecie ostrołęckim, Kutyski II w powiecie sokołowskim, Kobylniki III i Kobylniki IV w powiecie płockim oraz uruchomiona
w 2011 roku żwirownia Ruda 1 w powiecie żuromińskim. Nieco niższy poziom wydobycia, między
0,5 a 1 mln ton/rok, piasków i żwirów wykazują natomiast: kopalnia Sitno w powiecie makowskim, ko-
palnia Michalinek VIII w powiecie płońskim oraz
nowa kopalnia Zbiroża VIII w powiecie żyrardowskim (rys. 4).
Województwo podlaskie jest jednym z najważniejszych obszarów wydobycia kruszyw żwirowo-piaskowych w Polsce oraz bardzo istotnym dostawcą
wysokiej klasy żwirów na rynek warszawski i lubelski. W 2011 roku w omawianym województwie było
czynnych około 190 żwirowni, a przedmiotem eksploatacji były głównie złoża kruszyw żwirowo-piaskowych (punkt piaskowy poniżej 50%) i kruszyw
piaskowo-żwirowych (punkt piaskowy 50-75%), a tylko sporadycznie złoża piasku (punkt piaskowy powyżej 75%). W latach 2005-2011 wydobycie w województwie podlaskim wzrosło niemal 3-krotnie,
z 7,3 mln t do rekordowych 20,5 mln t, a największą
dynamikę wzrostu, sięgającą nawet 55% rocznie, zanotowano w latach 2010-2011 (rys. 1, 5). W latach
2005-2008 największe ilości kruszyw pozyskiwano
w powiatach suwalskim, sokólskim, zambrowskim,
białostockim i siemiatyckim. Od 2009 roku gwałtownie wzrastało wydobycie, zwłaszcza w powiecie sokólskim, łącznie niemal 3-krotnie, do rekordowych
8,2 mln t w 2011 r. (rys. 4, 5). Miało to w znacznej
mierze związek z budową odcinka drogi S7 (Jeżewo
– Białystok) oraz obwodnicy Wasilkowa położonej
w ciągu DK 19 (rys. 4). Kolejne miejsca pod względem ilości wydobywanej kopaliny zajmują powiaty:
suwalski (wydobycie do 6,1 mln ton/rok), grajewski
(do 2 mln ton/rok) i zambrowski (do 1,5 mln ton/
rok) (rys. 4, 5). Łącznie z wydobyciem powiatu sokólskiego pochodzi z nich 70-90% wydobywanych
w województwie podlaskim kruszyw. Największe
zapotrzebowanie na piaski do budowy dróg, poza
wymienionymi inwestycjami w rejonie Białegostoku,
Rys. 4. Powiaty o największym wydobyciu piasków i żwirów w 2011 roku oraz główne kopalnie kruszyw na tle stanu budowy autostrad, dróg ekspresowych
i obwodnic w północno-wschodniej Polsce (wg stanu na 31.08.2012 r.)
miało miejsce w powiecie zambrowskim (budowa
w latach 2009-2012 obwodnic Zambrowa i Wiśniewa). Do największych czynnych kopalń w województwie podlaskim należą: Drahle III (fot. 1) w powiecie sokólskim (dostarczająca ponad 3 mln ton/rok),
Sobolewo-Krzywe w powiecie suwalskim (dostarczająca ponad 2 mln ton/rok) oraz Kamionka-Drahle 2 i Zadworzany III w powiecie sokólskim, a także Wierzbowo-Mareckie w powiecie grajewskim
(dostarczające ponad 1 mln ton/rok każda). Nieco
mniejsze kopalnie, z wydobyciem między 0,5 a 1 mln
ton/rok piasków i żwirów, to: Kuków Folwark III
i Kuków IV w powiecie suwalskim, Drahle V, Geniusze II i Racewo w powiecie sokólskim oraz Szumowo IV w powiecie zambrowskim (rys. 4).
Województwo warmińsko-mazurskie zajmowało
w 2011 roku siódme miejsce w kraju pod względem
wielkości wydobycia kruszyw naturalnych żwirowopiaskowych (rys. 2). W około 180 czynnych na jego
obszarze żwirowniach pozyskano wówczas łącznie
niemal 19,7 mln ton/rok piasków i żwirów. W porównaniu z 2010 rokiem wydobycie wzrosło o 44%,
a w porównaniu z 2005 rokiem zwiększyło się niemal trzykrotnie (rys. 1, 6). W latach 2005-2010 największe ilości kruszyw pochodziły z powiatów: działdowskiego, ostródzkiego, olsztyńskiego i oleckiego
(rys. 6). W 2011 roku głównym dostawcą kopaliny
piaszczysto-żwirowej stały się natomiast kopalnie
z powiatu ostródzkiego (5,6 mln ton), a dotychczasowy lider, tj. powiat działdowski, zajął drugie miejsce
23
RAPORT
22000
Sokóáka
Wydobycie kruszyw [tys. ton]
20000
18000
Suwaáki
16000
Grajewo
14000
Zambrów
12000
10000
Biaáystok
8000
Hajnówka
6000
MoĔki
4000
Siemiatycze
2000
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Pozostaáe
Rys. 5. Struktura wydobycia kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w województwie podlaskim w latach 2005-2011 (2)
24
z wydobyciem rzędu 4,8 mln ton (rys. 4, 6). Znaczący
wzrost ilości pozyskiwanych kruszyw zanotowano
w latach 2010-2011 również w powiecie ełckim (skokowy wzrost z 0,2 mln ton w 2009 roku do 2,1 mln
ton w 2011 roku), elbląskim (wzrost z 0,6 mln ton
w 2009 roku do 1,7 mln ton w 2011 roku) oraz oleckim (wzrost z 0,7 mln ton w 2009 roku do 1,1 mln
ton w 2011 roku) (rys. 6). W zdecydowanej większości kopalń kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych
w województwie warmińsko-mazurskim wielkość wydobycia nie przekracza 50 tys. ton/rok, w dwunastu
mieści się w przedziale 0,5-1,0 mln ton/rok, a w zaledwie dwóch sięga ponad 1,0 mln ton/rok. W powiecie ostródzkim największe ilości kopaliny pochodzą z kilku dużych żwirowni, takich jak m.in.: Żabi
Róg, Kalbornia-Mosznica, Gardyny III oraz Bramka
Wschód II, IV i V, a także z otwartej w 2011 roku
żwirowni Sambród III. W powiecie działdowskim
głównym dostawcą kruszyw jest Kopalnia Żabiny,
o największym w całym województwie wydobyciu
kruszyw (od 0,9 do 2,5 mln ton/rok) (rys. 4). Znaczące ilości piasków i żwirów w tym powiecie (powyżej 0,5 mln ton/rok) pochodzą ponadto ze żwirowni: Białuty 2, Grzybiny IV oraz Żabiny 1. Rozwój
wydobycia kruszyw w województwie warmińskomazurskim był związany przede wszystkim z budową obwodnicy Ełku, Olecka, Gołdapi i Mrągowa,
odcinków drogi S22 (Elbląg – Grzechotki w latach
2006-2008) w powiatach ełckim i braniewskim oraz
drogi S7 (Elbląg – Miłomłyn w latach 2008-2011,
Pasłęk – Miłomłym oraz Olsztynek – Nidzica w latach 2009-2012) w powiatach ełckim, ostródzkim,
olsztyńskim i nidzickim (rys. 4), a także rosnącą
produkcją kruszyw klasyfikowanych na potrzeby
rynku województwa mazowieckiego, a w mniejszym
stopniu województwa pomorskiego i kujawsko-pomorskiego, gdzie kierowane są nadwyżki produkowanych żwirów.
Główni producenci i asortyment produkcji
Większość wydobywanych w województwach północno-wschodniej Polski kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych (52%) pochodzi od dużych firm
(rys. 7), dostarczających z reguły kruszywa klasyfikowane, a czasami również kruszywa łamane otrzymywane w wyniku kruszenia otoczaków. Najważniejszymi producentami kruszyw są zarówno duże,
międzynarodowe koncerny, takie jak irlandzka grupa
CRH (właściciel firmy Olsztyńskie Kopalnie Surowców Mineralnych Sp. z o.o. w Olsztynie), niemiecka Heidelberg Cement (właściciel spółki Górażdże
Kruszywa Sp. z o.o.) i meksykański Cemex, jak też
spółki polskie, m.in.: Budokrusz Sp. z o.o., Suwalskie
KSM Sp. z o.o., Trans-Żwir Jan Kitowicz oraz PPMD
Kruszbet S.A. (rys. 7). Wielu producentów kruszyw
jest równocześnie właścicielami wytwórni betonu
towarowego, np. Cemex Polska Sp. z o.o. i Grupa
Górażdże z węzłami produkcyjnymi w Warszawie,
Budokrusz Sp. z o.o., Kruszbet S.A. eksploatująca na potrzeby Zakładu Produkcji Kruszywa i Prefabrykatów Suwałki złoża Sobolewo C i Krzywe
w powiecie suwalskim, ZPK Rupińscy Sp.j. z Zakładem Prefabrykacji Osowa zaopatrywanym w kruszywa produkowane w kopalni Kuków Folwark II,
bądź firm budownictwa drogowego (np. PBDiM
Sp. z o.o. w Mińsku Mazowieckim).
Największym dostawcą kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych na rynki województw północno-
20 000
18 000
Ostróda
Wydobycie kruszyw [tys. ton]
16 000
Dziaádowo
14 000
Olsztyn
12 000
Eák
10 000
Elbląg
8 000
Olecko
6 000
Szczytno
4 000
Pozostaáe
2 000
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Rys. 6. Struktura wydobycia kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2005-2011 (2)
Fot. 1. Produkcja kruszyw naturalnych klasyfikowanych w zakładzie przeróbczym największej w województwie podlaskim kopalni Drahle III, należącej
do OKSM Sp. z o.o.
Fot. 2. Największy w powiecie suwalskim stacjonarny zakład przeróbczy przy
kopalni Sobolewo-Krzywe (Suwalskie KSM Sp. z o.o.)
wschodniej Polski jest od lat firma Olsztyńskie Kopalnie Surowców Mineralnych Sp. z o.o. z siedzibą
w Olsztynie. W 2011 roku przedsiębiorstwo to eksploatowało 10 złóż położonych na terenie wszystkich trzech województw północno-wschodniej Polski, a łączna wielkość pozyskanej z nich kopaliny
wyniosła ponad 7 mln t (rys. 7). W posiadaniu firmy
znajduje się największy w tej części kraju zakład produkcji kruszyw przy kopalni Drahle III w powiecie
sokólskim w województwie podlaskim, wyposażony we własną bocznicę kolejową. Pozostałe większe
kopalnie należące do OKSM Sp. z o.o. są położone w województwie warmińsko-mazurskim w powiecie działdowskim (kopalnia Żabiny posiadająca własną bocznicę kolejową i kopalnia Grzybiny)
oraz w powiecie ostródzkim (kopalnia Kalbornia
Mosznica i Żabi Róg). Zakłady należące do OKSM
Sp. z o.o. dostarczają pełen asortyment produktów
kruszywowych – od piasków, poprzez żwiry, mieszanki mineralne do grysów (kruszywa łamane z otoczaków). Wytwarzane wysokiej jakości żwiry kierowane są przede wszystkim do zakładów produkcji
betonu towarowego i wyrobów prefabrykowanych
w Warszawie i Olsztynie.
Drugie miejsce wśród producentów kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych zajmuje obecnie ZPK
Rupińscy SJ z siedzibą w Szumowie. W 2011 roku
firma ta eksploatowała 9 złóż położonych na terenie wszystkich trzech województw północnowschodniej Polski, a łączna wielkość wydobycia
sięgnęła niemal 6 mln t (rys. 7). Największe ilości
kruszyw są pozyskiwane w kopalni Wierzbowo
Mareckie w powiecie grajewskim w województwie
podlaskim. Do dużych żwirowni zaliczają się również: kopalnia Kutyski II w powiecie sokołowskim
(województwo mazowieckie), Kuków Folwark II i III
w powiecie suwalskim (województwo podlaskie)
oraz otwarta w 2011 roku kopalnia Różyńsk Wielki I w powiecie ełckim w województwie warmińskomazurskim (rys. 4). Firma ZPK Rupińscy SJ wytwarza w swoich zakładach piaski klasyfikowane, żwiry
oraz grysy (kruszywa łamane z otoczaków). Kruszywa produkowane w kopalniach Kuków Folwark II
i III są wykorzystywane w przewadze na potrzeby
Zakładu Prefabrykacji Osowa, gdzie jest wytwarzana głównie kostka brukowa, natomiast produkty z pozostałych kopalń są kierowane na chłonny
rynek warszawski.
25
RAPORT
26
Kolejną firmą znacznie rozwijającą wydobycie kruszyw naturalnych piaskowo-żwirowych w ostatnich
trzech latach jest Budokrusz Sp. z o.o. z siedzibą
w Odrano Woli w powiecie grodziskim. W 2011 roku
firma ta eksploatowała 6 złóż na terenie wszystkich
trzech województw północno-wschodniej Polski,
a łączna wielkość wydobycia przekroczyła 5 mln t
rys. 7). Największe ilości kopaliny pochodziły z kopalń: Wręcza Olszówka II i Zbiroża II w powiecie żyrardowskim w województwie mazowieckim, a także
z otwartej w 2011 roku kopalni Kamionka-Drahle 2
w powiecie sokólskim w województwie podlaskim
oraz kopalni Białuty 2 w powiecie działdowskim
w województwie warmińsko-mazurskim. Zakłady
należące do firmy Budokrusz Sp. z o.o. dostarczają
głównie różne frakcje ziarnowe żwirów, piaski płukane wykorzystywane przede wszystkim na potrzeby
własnych wytwórni betonu towarowego i prefabrykatów betonowych zlokalizowanych w województwie mazowieckim.
Czwarte miejsce wśród największych producentów
kruszyw klasyfikowanych w województwach północno-wschodniej Polski zajmuje Cemex Polska
Sp. z o.o., z wydobyciem utrzymującym się w ostatnich latach na stabilnym poziomie ok. 4 mln t/rok
(rys. 7). Firma eksploatuje dwa duże złoża w powiecie ostrołęckim (Rostki Borowce pole środkowe
i Rostki Borowce pole NIIA), a do końca 2011 roku
prowadziła ponadto wydobycie ze złoża Sitno w powiecie makowskim w województwie mazowieckim.
Kopalnie należące do Cemeksu dostarczają głównie
żwiry, piaski płukane, mieszanki mineralne oraz grysy (kruszywa łamane z otoczaków) wykorzystywane
do produkcji betonu towarowego i prefabrykatów betonowych we własnych zakładach zlokalizowanych
głównie w obrębie aglomeracji warszawskiej.
Ważnym dostawcą kruszyw klasyfikowanych
są Suwalskie Kopalnie Surowców Mineralnych
Sp. z o.o. Firma ta posiada w powiecie suwalskim
dwa zakłady przeróbcze przetwarzające kopalinę pozyskaną ze złóż Sobolewo-Krzywe, Kuków IV oraz
Potasznia I (fot. 2). SKSM Sp. z o.o. dysponują znacznym potencjałem wydobywczym, a łączna ilość pozyskanej z wymienionych złóż kopaliny wyniosła
w 2011 roku ok. 3 mln t (rys. 7). Asortyment produktów to piaski klasyfikowane, różne frakcje ziarnowe żwirów i grysy (kruszywa łamane z otoczaków).
Zakład przeróbczy przy kopalni Sobolewo-Krzywe
posiada własną bocznicę kolejową.
Dużym producentem kruszyw stała się w ostatnich
latach firma Trans-Żwir Jan Kitowicz z wydobyciem
dochodzącym do 2,5 mln ton/rok (rys. 7). Posiada
ona dziewięć kopalń położonych w sześciu powiatach województwa warmińsko-mazurskiego, wśród
których największe to: uruchomiona w 2011 r. żwi-
rownia Sambród III w powiecie ostródzkim oraz żwirownia Guzki położona w powiecie ełckim. Firma
produkuje piaski klasyfikowane, żwiry, grysy z otoczaków, a także pospółki stosowane w budownictwie drogowym.
Firma Dagra s.c. eksploatuje złoża Kobylniki III
i Kobylniki IV położone w powiecie płockim.
W 2011 roku łączne wydobycie z tych złóż wyniosło
2,4 mln t, podczas gdy w 2009 roku eksploatowane
było tylko złoże Kobylniki III, a ilość pozyskanych
kruszyw wyniosła 192 tys. ton (rys. 7). Wydobywane kruszywa w znacznej mierze nie podlegają
uszlachetnieniu i jako pospółki są głównie stosowane w budownictwie drogowym (do podbudowy
dróg i nasypów).
Znaczący wzrost wydobycia do ok. 2 mln t (rys. 7)
był również notowany w ostatnich latach przez Białostockie KSM Sp. z o.o. (Grupa Górażdże Kruszywa), właściciela kopalń kruszyw w miejscowościach
Racewo i Zadworzany w powiecie sokólskim. Firma
dostarcza przede wszystkim żwiry i piaski klasyfikowane, a w zakładzie w Zadworzanach są produkowane dodatkowo kruszywa łamane z otoczaków.
Na terenie kopalni Zadworzany znajduje się bocznica kolejowa, do której dowożone są również żwiry
wytwarzane w kopalni Racewo.
Dużymi dostawcami kruszyw (powyżej 1 mln ton/
rok) są również PPMD Kruszbet S.A. z Suwałk
z siedmioma kopalniami w powiatach suwalskim
i oleckim, firma Jana Karpiuka z Zielonej Pasłęckiej
eksploatująca trzy złoża w powiecie ostródzkim i elbląskim oraz FH Nicaro z Grudziądza, która uruchomiła w 2011 r. nową kopalnię Ruda 1 w powiecie
żuromińskim (rys. 7).
Spośród mniejszych firm wydobywających
w 2011 roku w województwach północnowschodniej Polski od 0,5 mln t do 1 mln t kruszyw piaskowo-żwirowych należy wymienić: PPH
Darimex z Warszawy (0,8 mln ton kruszyw z eksploatacji 4 złóż w powiecie płońskim), COIN
Krzysztof Bucholski (niemal 0,8 mln ton kruszyw
z eksploatacji 6 złóż w powiecie elbląskim), General Żwir Sp. z o.o. (0,75 mln ton kruszyw z eksploatacji 2 złóż w powiecie ostródzkim), PPUH Techno-Żwir Sp.j. (0,75 mln ton kruszyw z eksploatacji
6 złóż w powiatach płockim, płońskim, pułtuskim
i nowodworskim), PBDiM Sp. z o.o. z Mińska Mazowieckiego (0,6 mln ton z eksploatacji szeregu złóż w powiecie mińskim), DIREX Ireneusz
i Dorota Prudzyńscy Sp.j. (0,6 mln ton z kopalni
Żabiny 1 w powiecie działdowskim), ECO-TER
Sp. z o.o. (0,5 mln ton kruszyw z 4 złóż w powiecie
olsztyńskim), a także PHT Auto-Transport, L. Plichta (0,5 mln ton ze złoża Bramka Wschód IV w powiecie ostródzkim). Firmy te dostarczają zarówno
Wydobycie kruszyw [tys. ton]
36 000
OKSM Sp. z o.o.
32 000
ZPK RupiĔscy s.j.
28 000
BUDOKRUSZ Sp. z o.o.
24 000
CEMEX Polska Sp.z o.o.
SKSM Sp. z o.o.
20 000
Trans-ĩwir Jan Kitowicz
16 000
Dagra S.C.
12 000
BKSM Sp. z o.o.
8 000
PPMD Kruszbet S.A.
4 000
KSM Jan Karpiuk
FH NICARO
0
2009
2010
2011
Rys. 7. Główni producenci kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w północno-wschodniej Polsce w latach 2009-2011 (2)
piaski, żwiry, grysy i mieszanki do produkcji betonu
towarowego, jak też pospółki i piaski z domieszką
żwirów dla budownictwa drogowego.
Podsumowanie
Z trzech województw północno-wschodniej Polski,
tj. mazowieckiego, podlaskiego i warmińsko-mazurskiego, pochodzi obecnie około 28% krajowego wydobycia kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych.
Żwiry i mieszanki klasyfikowane wykorzystywane
do produkcji betonu towarowego i wyrobów betonowych są produkowane głównie w województwie
podlaskim i warmińsko-mazurskim, a także w nielicznych zakładach położonych w województwie
mazowieckim. Z kolei piaski stosowane na nasypy
drogowe i do wykonania podbudowy dróg są dowożone zwykle z kopalń położonych w niewielkiej
odległości od miejsc ich użytkowania w celu minimalizacji kosztów ich transportu.
Największe ilości kruszyw, w przewadze piasków
i piasków z domieszką żwirów, są pozyskiwane w województwie mazowieckim, gdzie wydobycie wzrosło w latach 2005-2011 z niespełna 10 do ponad
28 mln t. W województwie podlaskim wielkość wydobycia kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych
wzrosła w latach 2005-2011 z ok. 7 mln t do powyżej 20 mln ton, a w województwie warmińsko-mazurskim łączna ilość pozyskiwanych kruszyw żwirowopiaskowych wahała się w latach 2005-2011 i wzrosła
z 7 do 20 mln ton/rok.
Tak duży wzrost wydobycia kruszyw jest odpowiedzią producentów kruszyw na zwiększone zapotrzebowanie całej branży budowlanej, wynikające
z dużych nakładów inwestycyjnych w rozbudowę infrastruktury komunikacyjnej realizowanej w ramach
wykorzystania dostępnych funduszy strukturalnych pochodzących z Unii Europejskiej. Produkcja
betonu towarowego w województwach północnowschodniej Polski wzrosła w latach 2005-2010 z niespełna 6 do niewiele ponad 14 mln ton, a zdecydowana większość została wytworzona w aglomeracji
warszawskiej. Liczba kilometrów zbudowanych nowych dróg, w tym autostrad i dróg ekspresowych, wyniosła niemal 500 km. Do hossy na rynku kruszyw
przyczyniły się Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej,
których organizacja wymagała budowy Stadionu Narodowego, rozbudowy lotnisk w Warszawie i Modlinie, licznych hoteli, nowych dróg dojazdowych oraz
szeregu obiektów mostowych i wiaduktów. Ponadto
w tym czasie realizowano budowę dwóch linii metra
w Warszawie.

Piśmiennictwo
1. Bilans Gospodarki Surowcami Mineralnymi Polski i Świata 2009.
Praca pod redakcją T. Smakowskiego, R. Neya i K. Galosa, Wyd.
IGSMiE PAN, Kraków 2011.
2. Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce. Stan na dzień
31 grudnia 2011. Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa 2012 (oraz
edycje wcześniejsze).
3. Guzik K., Szlugaj J.: Baza zasobowa kruszyw żwirowo-piaskowych
północno-wschodniej Polski wobec planowanych inwestycji drogowych. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, „Studia i Materiały”, 2012, nr 41.
4. Narodowy Program Przebudowy Dróg Lokalnych-Etap II. htttp://
bip.msw.gov.pl/portal/bip/175/20029//Narodowy_Program_
Przebudowy_Drog.html.
5. Objaśnienia do Mapy Geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000.
PIG Warszawa (wybrane arkusze).
6. Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2011-2015. http://www.
transport.gov.pl/2-4832e035d0656.htm
7. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2010. Zakład Wydawnictw Statystycznych GUS, Warszawa 2011 (oraz wydania
wcześniejsze).
8. Smakowski T. i in.: Rynek kruszyw żwirowo-piaskowych w Polsce
północno-wschodniej. „Górnictwo Odkrywkowe”, nr 6, Wrocław
2011.
27