Armia Krajowa walczyła o Wilno

Armia Krajowa walczyła o Wilno
2014-07-07
7 lipca 1944 roku rozpoczęła się operacja „Ostra Brama" – bój Armii Krajowej o wyzwolenie Wilna
spod okupacji niemieckiej. Tygodniowe walki prowadzone wspólnie z Armią Czerwoną
doprowadziły 13 lipca do oswobodzenia miasta. Cztery dni później Sowieci podstępnie aresztowali
dowódców polskich oddziałów i zaczęli rozbrajanie żołnierzy AK.
Wspólny patrol Armii Krajowej i Armii Czerwonej na ulicach Wilna.
– Celem operacji „Ostra Brama” było samodzielne oswobodzenie przez oddziały Armii Krajowej
Wilna przed wkroczeniem tam wojsk radzieckich i wystąpienie wobec Armii Czerwonej w roli
gospodarza – wyjaśnia Jarosław Adamczyk, historyk II wojny światowej. Jak dodaje, miało to
skłonić ZSRR do uznania polskiej administracji i rządu w Londynie.
„Walką żołnierza polskiego musimy zadokumentować polskość i nienaruszalność ziem północnowschodnich Rzeczpospolitej Polskiej” – napisał w 1944 r. komendant wileńskiego okręgu AK ppłk
Aleksander Krzyżanowski „Wilk” w planie operacji, której nadano kryptonim „Ostra Brama”.
Oficer zakładał zdobycie miasta przez ponad 12-tysięczne połączone siły wileńskiego i
nowogrodzkiego okręgu AK. Plan operacji zaakceptował 12 czerwca 1944 r. na odprawie w
Warszawie Komendant Główny AK gen. Tadeusz Bór-Komorowski.
Autor: Anna Dąbrowska
Strona: 1
Bitwa o miasto
Rozpoczęcie walk, którymi miał dowodzić ppłk „Wilk”, wyznaczono na 7 lipca wieczorem. Jednak
wobec błyskawicznej ofensywy wojsk sowieckich 7 lipca o świcie ppłk Krzyżanowski przyspieszył
moment uderzenia. – Trudności w łączności sprawiły, że nie wszystkie oddziały AK dowiedziały
się o tym na czas – dodaje Jarosław Adamczyk.
Zdołano skoncentrować tylko 4,5 tys. żołnierzy wspieranych przez dwa działka przeciwpancerne
oraz kilka moździerzy i granatników. Takimi siłami zaatakowano wileńskie umocnienia. –
Szacowano, że Niemcy nie będą przygotowani do silnej obrony miasta i ogarnięci paniką będą
myśleli tylko o szybkim odwrocie – mówi historyk.
Wilno, na rozkaz Hitlera, zostało jednak przekształcone w ufortyfikowaną twierdzę obsadzoną
przez silny garnizon liczący 18 tys. żołnierzy i wzmocniony artylerią, czołgami oraz działami
pancernymi. Napotkawszy taki opór polskie natarcie załamało się i ppłk „Wilk” podjął decyzję o
wycofaniu wojsk.
Tego samego dnia w południe pod miasto nadeszły oddziały Armii Czerwonej 3 Frontu
Białoruskiego. Wieczorem Wilno zaczęło szturmować ok. 100 tys. żołnierzy radzieckich
wspieranych przez czołgi i lotnictwo. Rozpoczęły się kilkudniowe zmagania o miasto.
Autor: Anna Dąbrowska
Strona: 2
Oddziały AK opanowały prawobrzeżną część Wilna, a potem razem z jednostkami sowieckimi
zaatakowały część lewobrzeżną. 13 lipca miasto zostało zdobyte i na Górze Zamkowej załopotała
biało-czerwona flaga. Po kilku godzinach żołnierze radzieccy zerwali ją i wywiesili czerwony
sztandar. W walkach zginęło blisko 500 żołnierzy AK, a ponad 1000 z nich zostało rannych.
Podstępne aresztowania
Następnego dnia po zdobyciu miasta Sowieci zaproponowali „Wilkowi" utworzenie z wileńskich i
nowogródzkich oddziałów AK dywizji piechoty i brygady kawalerii niezależnych od 1 Armii Wojska
Polskiego w ZSRR.
17 lipca ppłk Krzyżanowski rozmawiał z gen. Iwanem Czerniachowskim, dowódcą 3 Frontu
Białoruskiego, o wyposażeniu dla tych oddziałów. Podczas spotkania polski oficer został
podstępnie aresztowany. Grupa dowódców AK omawiająca w miejscowości Bogusze szczegóły
organizacji dywizji również została zatrzymana i wywieziona do obozu w Riazaniu.
Wojska NKWD otoczyły oddziały AK i przystąpiły do rozbrajania i wyłapywania polskich żołnierzy.
– Schwytano około 5700 osób, z których większości odmówiła wstąpienia w szeregi 1 Armii WP.
Zostali wywiezieni w głąb ZSRR, gdzie służyli w batalionach roboczych przy wyrębie lasu – mówi
Jarosław Adamczyk. Części żołnierzy AK udało się przedrzeć do centralnej Polski, inni w lasach
Wileńszczyzny walczyli z sowiecką okupacją.
Ppłk Krzyżanowski był więziony przez Sowietów w Wilnie i Moskwie, a po powrocie do Polski
został aresztowany przez UB i oskarżony o współpracę z Niemcami. Zmarł na gruźlicę w
warszawskim więzieniu na Mokotowie 29 września 1951 r.
– Sejm oddaje cześć uczestnikom operacji „Ostra Brama” oraz ich dowódcy gen. Aleksandrowi
Krzyżanowskiemu ps. „Wilk” i stwierdza, że żołnierze AK okręgów wileńskiego i nowogródzkiego
dobrze zasłużyli się Ojczyźnie – głosi projekt uchwały sejmu w sprawie uczczenia 70. rocznicy
operacji wileńskiej.
Autor: Anna Dąbrowska
Strona: 3