Program Rozwoju Gospodarczego Metropolii

Transkrypt

PROJEKT
PROGRAMU ROZWOJU
GOSPODARCZEGO
METROPOLII „SILESIA” DO 2025 r.
listopad 2014
1
Projekt opracowany na zlecenie Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego przez firmę Eu-Consult reprezentowaną
przez:
prof. dr hab. Andrzeja Kaletę,
dr Elżbietę Zuzańską-Żyśko,
dr Marcina Haberlę,
dr Przemysława Wołczka,
mgr Artura Kotlińskiego,
mgr Macieja Kaletę.
2
Spis treści
Metropolia „Silesia” – wstęp.................................................................................................................................. 5
1. Identyfikacja wyzwań rozwojowych Metropolii „Silesia” – wnioski z warsztatów ....................................... 10
1.1. Czym jest Metropolia „Silesia”, a czym będzie?.................................................................................... 11
1.2. Problemy pilne i ważne do rozwiązania................................................................................................. 13
2. Wnioski z I etapu projektu............................................................................................................................... 15
2.1. Liczebność populacji ............................................................................................................................... 15
2.2. Struktura demograficzna ludności .......................................................................................................... 16
2.3 Wykształcenie mieszkańców ................................................................................................................... 17
2.4 Konkurencyjność gospodarki i potencjał dochodowy ludności w Metropolii „Silesia” ......................... 18
2.5. Konkurencyjność Metropolii „Silesia” ..................................................................................................... 24
3. Wnioski z analizy globalnych trendów gospodarczych w kontekście Metropolii „Silesia” ......................... 26
4. Pożądane kierunki rozwoju gospodarczego Metropolii „Silesia” w odniesieniu do celów „Strategii
Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r.” ........................................................... 31
5. Funkcje metropolitalne na obszarze GZM (Metropolii „Silesia”).................................................................. 37
5.1. Pojęcie funkcji metropolitalnych i ich rodzaje ........................................................................................ 37
5.2. Rozwój funkcji metropolitalnych i poziom rozwoju bazy instytucjonalnej wyższego rzędu 14 miast
GZM na podstawie wybranych cech (instytucji metropolitalnych) .............................................................. 41
5.3. Przestrzenne rozmieszczenie funkcji i ich hierarchia............................................................................ 50
5.4. Rynek pracy a usługi wyższego rzędu na podstawie pracujących w 14 miastach GZM .................. 56
5.5. Baza ekonomiczna GZM oraz nadwyżka znaczeniowa pracujących według sekcji PKD w 2010 r. i
według miast.................................................................................................................................................... 60
5.6. Kierunek rozwoju metropolitalnego Metropolii „Silesia” ........................................................................ 63
5.7. Propozycja dyslokacji branż prorozwojowych – wyniki warsztatów .................................................... 69
6.
Analiza potencjałów i barier dla rozwoju Metropolii „Silesia” ................................................................... 71
7.
Analiza kierunków rozwojowych Metropolii „Silesia”................................................................................ 75
8. Wizja oraz priorytety rozwoju gospodarki Metropolii „Silesia”...................................................................... 76
8.1. Edukacja dla biznesu............................................................................................................................... 79
8.1.1. Ukierunkowanie placówek edukacyjnych pod branże .................................................................. 80
8.1.2. Program wdrażania absolwentów szkół wyższych w świat praktyki............................................ 83
8.1.3. Program praktycznej nauki zawodu realizowany przy szkołach zawodowych na poziomie
średnim. ....................................................................................................................................................... 85
8.1.4. Doposażenie szkół w nowoczesny sprzęt i zasoby danych ......................................................... 86
8.1.5. Akademia Młodych Naukowców..................................................................................................... 88
3
8.2. Nowa przedsiębiorczość ......................................................................................................................... 90
8.2.1. Tworzenie Specjalnych Stref Ekonomicznych............................................................................... 91
8.2.2. Rozszerzenie zakresu działań GZM o pozyskiwanie inwestorów ............................................... 91
8.2.3. E-administracja i idea „One Stop” – właściwa i kompleksowa obsługa inwestorów................... 92
8.2.4. Stymulowanie rozwoju branży poprzez tworzenie tematycznych klastrów................................. 92
8.2.5. Tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości ................................................................................... 93
8.2.6. Zacieśnianie współpracy z miastami partnerskimi ........................................................................ 93
8.2.8. Utworzenie metropolitalnego banku ............................................................................................... 95
8.3. Innowacyjność przedsiębiorstw .............................................................................................................. 95
8.3.1. Współpraca nauki i przemysłu ........................................................................................................ 97
8.3.2 Śląski klaster parków technologicznych ........................................................................................ 110
8.3.3. Systemowa promocja wspólnych marek funkcjonujących w klastrach ..................................... 113
8.4 Nowoczesna infrastruktura .................................................................................................................... 123
8.4.1. Poprawa dostępności Metropolii „Silesia” .................................................................................... 123
8.4.2 Rozwój wewnętrznej komunikacji miejskiej Metropolii „Silesia” .................................................. 126
8.4.3 Budowa parkingów z wykorzystaniem terenów poprzemysłowych............................................ 130
8.4.4 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych oraz obszarów poprzemysłowych na terenie
Metropolii ................................................................................................................................................... 133
8.4.5. Dalszy rozwój infrastruktury dającej możliwość organizowania międzynarodowych spotkań i
imprez ........................................................................................................................................................ 136
8.4.6. Rozwój infrastruktury wypoczynkowej i turystycznej ................................................................... 138
9. Szczegóły działań w ramach Programu Rozwoju Gospodarczego Metropolia „Silesia” do 2025 r. ...... 141
10. Instrumenty finansowe i prawne konieczne do realizacji wyznaczonych działań.................................. 150
10.1. Instrumenty finansowe ........................................................................................................................ 151
10.2. Aspekty prawne ................................................................................................................................... 152
11. Wariantowe scenariusze rozwoju gospodarczego Metropolii „Silesia” .................................................. 152
11.1 Scenariusz pozytywny.......................................................................................................................... 152
11.2. Scenariusz negatywny ........................................................................................................................ 163
12. Monitoring i ewaluacja Programu Rozwoju Gospodarczego Metropolii „Silesia” do 2025 r. ................ 170
12.1 Monitoring.............................................................................................................................................. 170
12.2. Ewaluacja ............................................................................................................................................. 171
LITERATURA .................................................................................................................................................... 173
SPIS RYSUNKÓW ........................................................................................................................................... 181
SPIS TABEL ...................................................................................................................................................... 182
Załącznik nr 1..................................................................................................................................................... 183
4
Metropolia „Silesia” – wstęp
Program Rozwoju Gospodarczego Metropolii „Silesia” do 2025 r. stanowi ostatni III etap
prac w ramach tzw. projektu gospodarczego pt. Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych
i podmiotów gospodarczych w kontekście dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego miast
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego wraz z opracowaniem Programu Rozwoju
Gospodarczego
Operacyjnego
Metropolii
Pomoc
„Silesia”
Techniczna
ze
do
2025,
środków
współfinansowanego
Europejskiego
z
Funduszu
Programu
Rozwoju
Regionalnego.
Dwa
poprzednie
etapy
projektu
stanowiły
materiał
wejściowy
do
sporządzenia
przedmiotowego opracowania, a były to:
−
Etap I: Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w
kontekście dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego miast Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego (opracowanie: Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych z Łodzi
Sp. z o.o. – Sp. k.);
−
Etap II: Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb
rozwojowych Metropolii „Silesia” (opracowanie: DelloiteBusiness Consulting S.A.).
Inicjatorem ww. projektu gospodarczego był Górnośląski Związek Metropolitalny (GZM).
Obejmuje on 13 miast na prawach powiatu, tworzących tzw. Metropolię „Silesia”. Program
Rozwoju Gospodarczego Metropolii „Silesia” do 2025 r. (dalej: PRG M”S” 2025) obejmować
będzie jednak wszystkie 14 miast na prawach powiatu, zlokalizowanych w konurbacji
górnośląskiej, czyli: Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Ruda Śląska, Jaworzno,
Katowice, Mysłowice, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy i Zabrze
oraz Piekary Śląskie (obecnie poza GZM).
Miasta te tworzą obszar zwany Metropolią
„Silesia” (M”S”) i charakteryzują je określone uwarunkowania rozwojowe.
PRG M”S” 2025 został stworzony na zlecenie GZM, jednak podmiotami wdrażającymi
Program oraz jego beneficjentami będą miasta wchodzące w skład Metropolii „Silesia”.
Działania zaproponowane w ramach PRG M”S” 2025 mają przysłużyć się rozwojowi
gospodarczemu Metropolii „Silesia”, dzięki czemu wspomniana grupa miast stanie się
konkurencyjnym podmiotem w skali Polski oraz Europy.
5
Rysunek 1. Górnośląski Związek Metropolitarny wraz z otoczeniem.
Źródło: Synteza z badań Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w kontekście
dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Instytut Nauk
Społeczno-Ekonomicznych, s. 6.
Obecnie obszar ten doświadcza negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych skutkujących
odpływem kapitału ludzkiego i materialnego, co w efekcie powoduje m.in. spadek dochodów
miast z tytułu podatków i podupadanie dzielnic. Może to doprowadzić do ogólnej recesji
gospodarczej tego obszaru. Dlatego też GZM, widząc konieczność przeciwdziałania tym
negatywnym procesom i zjawiskom oraz chcąc wzmocnić pozycję tego obszaru na arenie
krajowej i międzynarodowej, przystąpił do realizacji ww. projektu. Jego rezultatem jest m.in.
przedkładany Program Rozwoju Gospodarczego Metropolii „Silesia” do 2025 r. .
6
Metoda opracowania dokumentu i jego struktura
Do opracowania Programu wykorzystano wyniki:

ustaleń dwóch dokumentów stanowiących efekty I i II etapu prac pt.:
✓ Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w
kontekście dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego miast Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego;
✓ Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych
Metropolii „Silesia”.
− warsztatów1
przeprowadzonych
dla
potrzeb
PRG,
dla
przedstawicieli
miast
członkowskich, świata nauki i podmiotów gospodarczych oraz przedstawicieli gmin
ościennych i otoczenia Metropolii „Silesia” (łącznie cztery edycje warsztatów o tej samej
tematyce);
Ponadto nawiązano do następujących dokumentów strategicznych:
−
Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r.,
Górnośląski Związek Metropolitalny, styczeń 2010.
−
Strategia Rozwoju Kraju 2020, Warszawa, wrzesień 2012.
− Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020”, Katowice, luty 2010.
− Strategia Rozwoju Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego na lata 2014–2020 z
Perspektywą do 2030 r. ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień rozwoju transportu
miejskiego, wraz ze strategią dla Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT)”,
Katowice, styczeń 2014.
Program Rozwoju Gospodarczego Metropolii „Silesia” składa się z dwunastu rozdziałów:
 rozdział I skupia się na wyzwaniach rozwojowych Metropolii „Silesia”. Zaprezentowano
w nim wyniki prac warsztatowych przeprowadzonych wśród przedstawicieli miastczłonków Metropolii „Silesia”, a dotyczących obecnego postrzegania Metropolii oraz jej
przyszłego obrazu. Ponadto omówiono zidentyfikowane w trakcie warsztatów problemy
pilne i ważne do rozwiązania przez Metropolię, które mogą w znacznym stopniu
negatywnie wpłynąć na jej przyszłe możliwości rozwojowe;
1
Warsztaty przeprowadzono w czterech miastach: Chorzowie, Katowicach, Sosnowcu i Zabrzu.
7
 rozdział II przedstawia wybrane zagadnienia z dokumentu Ocena kondycji ekonomicznej
osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w kontekście dynamiki rozwoju społecznogospodarczego miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. Skupiono się na dwóch
kwestiach: potencjale ludzkim Metropolii „Silesia” oraz konkurencyjności gospodarki
wraz z potencjałem dochodowym ludności Metropolii „Silesia”;
 rozdział III nawiązuje do dokumentu Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w
kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii „Silesia. Przedstawiono w nim wyniki analiz
przeprowadzonych przez firmę Deloitte, dotyczących 11 branż i sektorów uznanych za
prorozwojowe w kontekście rozwoju gospodarczego Metropolii „Silesia”;
 rozdział IV przedstawia pożądane kierunki rozwoju gospodarczego Metropolii „Silesia” w
odniesieniu do celów Strategii Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia”
do 2025 r.
 rozdział V zawiera analizę możliwości rozwoju funkcji metropolitalnych przez
poszczególne miasta wchodzące w skład Metropolii „Silesia”. W rozdziale tym omówiono
m.in. pojęcie funkcji metropolitalnych, podano rodzaje tych funkcji oraz dokonano analizy
ich przestrzennego rozmieszczenia w miastach Metropolii „Silesia”. Ponadto rozdział ten
omawia także, stanowiące efekt przeprowadzonych warsztatów, propozycje dyslokacji
branż prorozwojowych na obszarze Metropolii „Silesia”;
 rozdział VI zawiera analizę potencjałów i barier dla rozwoju Metropolii „Silesia” z
uwzględnieniem wyników prac warsztatowych;
 rozdział VII zawiera analizę kierunków rozwojowych Metropolii „Silesia”;
 rozdział VIII przedstawia wizję oraz priorytety rozwoju gospodarki Metropolii „Silesia”.
Omówiono w nim szczegółowo wszystkie ww. priorytety, do których zaliczono: Edukację
dla biznesu, Nową przedsiębiorczość, Innowacyjność przedsiębiorstw oraz Nowoczesną
infrastrukturę;
 rozdział IX prezentuje szczegóły działań podjętych w ramach Programu Rowoju
Gospodarczego Metropolii „Silesia” do 2025 r. Ujęto w nim informacje o poszczególnych
zadaniach do realizacji, terminach ich realizacji, wymaganych nakładach finansowych oraz
interesariuszach;
 rozdział X charakteryzuje instrumenty finansowe i prawne konieczne do realizacji
wyznaczonych zadań;
 rozdział XI przedstawia wariantowe scenariusze rozwoju gospodarczego Metropolii
„Silesia”. Skupiono się na dwóch scenariuszach: pozytywnym, który zakłada realizację
8
działań zaproponowanych w Programie, oraz negatywnym, zgodnie z którym miastaczłonkowie Metropolii „Silesia” nie wdrażają w życie założeń Programu.
 rozdział
XII
zawiera
informacje
na
temat
monitoringu
i
ewaluacji
działań
zaproponowanych do realizacji w Programie.
Wybrane uwarunkowania społeczno-gospodarcze Metropolii „Silesia”
Metropolia „Silesia”2 to największy ośrodek miejski w kraju: na obszarze blisko 1200 km²
mieszka ok. 2 miliony ludzi. Do lat 80-tych XX w. było to zagłębie przemysłowe oparte na
górnictwie i hutnictwie. Obecnie rejon ten poddawany jest złożonym procesom transformacji
społeczno-gospodarczej, przekształcając się z typowo industrialnego w postindustrialny.
Szans na rozwój upatruje się zatem w gospodarce opartej na wiedzy oraz w nowoczesnym,
bezpiecznym oraz ekologicznym przemyśle tradycyjnym.
Jest to także drugie co do wielkości, po Warszawie, centrum naukowe w Polsce, skupiające
blisko 80 jednostek naukowych i badawczo-rozwojowych, które stanowią łącznie 10%
potencjału badawczego całego kraju.
Działa tu ponad 40 szkół wyższych, w których kształci się 11% polskich studentów.
Największą liczbą studentów oraz absolwentów mogą pochwalić się następujące uczelnie:
●
Uniwersytet Śląski,
●
Politechnika Śląska w Gliwicach,
●
Akademia Ekonomiczna w Katowicach,
●
Śląski Uniwersytet Medyczny.
Metropolia „Silesia” to miejsce funkcjonowania 235 tys. przedsiębiorstw, które wytwarzają
łącznie 8% PKB kraju. Większość z nich (60%) działa w sektorze usługowym.
Czynnikiem istotnym z punktu widzenia inwestora jest dobrze rozwinięty układ
komunikacyjny w miastach GZM . Codziennie środkami komunikacji miejskiej porusza się
ponad 1,2 mln ludzi. Ponadto gęsta sieć dróg łączy Metropolię z Krakowem, Wrocławiem,
Warszawą i całą Europą. Z nowoczesnego Międzynarodowego Portu Lotniczego „Katowice”
rocznie korzysta ponad 2,5 miliona pasażerów.
2
http://www.gzm.org.pl
9
O atrakcyjności inwestycyjnej Metropolii „Silesia” świadczy prężny rozwój Katowickiej
Specjalnej Strefy Ekonomicznej (KSSE), która od lat wyróżnia się pod względem nakładów
inwestycyjnych3 na tle innych polskich specjalnych stref ekonomicznych. Katowicka strefa
pozyskała już ponad 200 firm, które zrealizowały swoje inwestycje lub są w trakcie realizacji.
Łącznie przedsiębiorstwa KSSE zainwestowały już ok. 21,5 mld złotych oraz utworzyły
ponad 53 tys. nowych miejsc pracy. Największą do tej pory inwestycją w KSSE była budowa
fabryki samochodów OPEL koncernu General Motors. Ponadto już ponad 60% inwestycji
ulokowanych w Strefie należy do branży motoryzacyjnej. Na dalszych miejscach ulokowały
się: branża wyrobów ze szkła (6,6%), budowlana (4,9%), metalowa (4,1%) i maszynowa
(3,5%). KSSE to nie tylko miejsce dla inwestycji przemysłowych, ale także dla firm z branży
BPO/IT i R&D. Na terenach przynależnych do Strefy powstało kilka biurowców klasy A, a
kolejne są w fazie realizacji4.
Wyniki przeprowadzonych analiz podczas I etapu projektu ujawniają duże dysproporcje
między miastami. Z jednej strony, stanowi to jedno z głównych zagrożeń w kontekście
dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego Metropolii „Silesia” w perspektywie do 2025 r.
Z drugiej strony, czynniki różnicujące poszczególne miasta Metropolii „Silesia” i gminy
otoczenia mogą stać się jednym z kluczowych elementów budujących przewagę
konkurencyjną tego obszaru, gdyż większość polskich metropolii stanowią aglomeracje
monocentryczne.
Należy zatem w każdym z 14 miast wchodzących w skład Metropolii „Silesia”
zidentyfikować czynniki wyróżniające je na tle pozostałych, co pozwoli na zarysowanie
kierunków rozwoju tych miast oraz poszukiwanie elementów wspólnych, które mogą
stać się spoiwem Metropolii „Silesia” i motorem jej rozwoju gospodarczego.
1. Identyfikacja wyzwań rozwojowych Metropolii „Silesia” – wnioski z
warsztatów
Przystępując do prac mających na celu opracowanie PRG M”S” 2025 warto zadać pytanie: z
jakimi wyzwaniami Metropolia „Silesia” musi się uporać w najbliższym czasie, aby jej
rozwój do 2025 r. był w ogóle możliwy?
3
4
Specjalne Strefy Ekonomiczne. Edycja 2012, KPMG w Polsce, s. 19.
http://ksse.com.pl/o-nas,31
10
Częściowej odpowiedzi dostarczają:
− wnioski z warsztatów i opinie uzyskane od uczestników dotyczące dwóch tematów:
✓ Jak postrzegają Metropolię „Silesia” obecnie oraz jak ją sobie wyobrażają w 2025 r.?
✓ Jakie dostrzegają ważne i pilne do rozwiązania problemy, które mogą negatywnie
wpływać na przyszły rozwój Metropolii „Silesia” ?
− wyniki
I etapu prac w zakresie diagnozy stanu istniejącego gospodarki Metropolii
„Silesia”;
− wyniki II etapu w zakresie poszukiwania branż rozwojowych dla Metropolii „Silesia” na
tle globalnych trendów;
Pozwoli to na uzyskanie niezbędnych informacji dla poszukiwania głównych kierunków
rozwoju gospodarczego Metropolii „Silesia” do 2025 r.
1.1. Czym jest Metropolia „Silesia”, a czym będzie?
Wnioski z dyskusji prowadzonych przez uczestników warsztatów uprawniają do wyciągnięcia
następującej tezy – obecnie nie można mówić o istnieniu metropolii składającej się z 14
miast członkowskich GZM. Metropolia „Silesia” to nazwa własna, którą posługuje się GZM,
ale tak naprawdę na analizowanym obszarze nie mamy do czynienia z metropolią: jest to
raczej obszar metropolitalny z Katowicami jako miastem centralnym.
Proces metropolizacji tego obszaru znajduje się na wstępnym etapie: Katowice pełnią rolę
miasta centralnego o liczbie mieszkańców poniżej 300 tys. (wg kryteriów sformułowanych
przez T. Markowskiego i T. Marszała nie mogą zatem nazywać się metropolią5). Pomimo
spadku liczby mieszkańców, z punktu widzenia rozwoju funkcji metropolitalnych mają szansę
jednak stać się podmiotem wiodącym na obszarze Metropolii „Silesia” i w przyszłości
aspirować do roli głównego decydenta.
5
Definicja metropolii wg T. Markowskiego i T. Marszała:
„Metropolia to miasto, które spełnia następujące kryteria:
1) jest względnie duże (min. 0,5-1,0 mln mieszkańców);
2) posiada znaczny potencjał ekonomiczny oraz silnie rozwinięty sektor usług wyższego rzędu;
3) charakteryzuje się dużym potencjałem innowacyjnym (jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe);
4) pełni funkcje o charakterze metropolitalnym, tj. funkcje centralne wysokiego rzędu hierarchicznego o zasięgu
co najmniej krajowym;
5) odgrywa rolę węzła w systemie (sieci) powiązań komunikacyjnych, organizacyjnych i informacyjnych oraz
charakteryzuje się dużą dostępnością w różnych skalach przestrzennych, także w skali międzynarodowej;
6) stymuluje rozwój sieciowego modelu gospodarki i zarządzania”.
Źródło: T. Markowski, T. Marszał, Metropolie, obszary metropolitalne, metropolizacja. Problemy i pojęcia
podstawowe, Polska Akademia Nauk, KPZK Warszawa 2006, s. 12.
11
GZM to związek komunalny, który nie ma uprawnień i podstaw prawnych do wdrażania
rozwiązań obejmujących swoim zasięgiem cały obszar metropolitalny. Z tego też powodu
opracowanie i wdrożenie programu rozwoju gospodarczego dla tego obszaru jest zadaniem
trudnym, ponieważ nie dotyczy tylko jednego miasta, ale aż 14 miast-członków GZM.
Program ten musi zatem uwzględniać ich zróżnicowaną specyfikę i problemy, a także cele i
możliwości rozwojowe, a następnie wyznaczyć takie kierunki działań, które pomogą w
rozwoju gospodarczym całego obszaru metropolitalnego, a nie tylko pojedynczych miast.
Istotnym problemem przy sporządzaniu tego typu dokumentu jest brak jasno określonej wizji
tego, czym Metropolia „Silesia” powinna stać się w przyszłości. Do takiego wniosku
prowadzą odpowiedzi uczestników warsztatów, udzielone na pytanie: Jak Pan/i wyobraża
sobie Metropolię „Silesia” w 2025 r. ? Jak się do tego czasu rozwinie Metropolia? Wynika z
nich, że możemy mieć do czynienia z kilkoma scenariuszami:
− Metropolia „Silesia” jako podmiot służący do realizacji wspólnych projektów.
Powstaną nieliczne wspólne projekty, realizowane na obszarze miast wchodzących w
skład Metropolii. Nie powstanie jednak jeden wspólny organizm podążający w jednym
kierunku rozwoju.
− Metropolia „Silesia” jako jedno miasto. Będzie to miasto odważnie konkurujące z
innymi metropoliami, zarazem miejsce rozwoju inwestycji i nauki.
− Metropolia „Silesia” jako koncepcja utworzenia jednego spójnego obszaru
metropolitalnego nie powiedzie się. Do 2025 r. pomysł utworzenia metropolii na tym
obszarze umrze śmiercią naturalną. Metropolia „Silesia” będzie rozwijać się w taki
sposób, że każde z miast będzie dążyło do realizacji własnych partykularnych interesów –
powodem takiego stanu rzeczy będą przede wszystkim czynniki polityczne. Traktowanie
całego obszaru metropolii jako jednego bytu nie powiedzie się.
− Metropolia „Silesia” ukonstytuowana w oparciu o ustawę metropolitalną. Metropolia
„Silesia” traci powoli swoją dynamikę rozwoju, a w najbliższych latach rozwój ten będzie
wyhamowywał, w porównaniu z największymi polskimi miastami. Zmienić to mogą
zewnętrzne okoliczności, np. ustawa metropolitalna. Nie jest to lek na wszystkie problemy
występujące na tym obszarze, ale ustawa taka zdecydowanie ułatwi zarządzanie
metropolią, wymusi racjonalne zachowania, nada impet działaniom.
− Metropolia „Silesia” podmiotem składającym się z kilku wybranych miast.
Metropolia składająca się z kilku miast np. rozwijających się wokół Katowic (muszą
12
istnieć realne potrzeby i motywacja do wspólnego działania, np. wokół jakiegoś zadania
ponadlokalnego). W przyszłości Metropolia „Silesia” może się rozrastać, ale poprzez
działania stanowiące przykład wymiernych efektów (zachęcanie do dalszego przyłączania
się poprzez działania).
Można zatem stwierdzić, że pojawiają się skrajnie różne scenariusze dotyczące
przyszłości Metropolii „Silesia” – od narzuconego z zewnątrz rozwiązania w postaci
powiatu metropolitalnego, przez powstanie jednego miasta, które wchłonie pozostałe, po
rozpad obecnego związku komunalnego i podążanie każdego z miast we własnym
kierunku.
1.2. Problemy pilne i ważne do rozwiązania
Uczestnicy warsztatów wskazali także problemy ważne i pilne do rozwiązania „już teraz”,
które mogą negatywnie wpływać na przyszły rozwój Metropolii „Silesia” . Zidentyfikowane
problemy i zaproponowane rozwiązania przedstawiono w tabeli poniżej.
Tabela 1. Problemy ważne i pilne do rozwiązania, które mogą negatywnie wpływać na
przyszły rozwój Metropolii „Silesia” oraz zaproponowane rozwiązania.
Problem
Rozwiązanie
Brak systemowego działania i
komunikacji oraz generowania
pomysłów rozwojowych
Powołanie rady doradczej dla GZM (think-tank złożony z przedstawicieli
świata nauki i biznesu).
Brak jednostek oświatowych
kształcących obcokrajowców (na
poziomie szkolnictwa
podstawowego po wyższe)
Utworzenie szkoły międzynarodowej np. z wykładowym j. angielskim. W
tym celu konieczne jest porozumienie miast członkowskich GZM i
wspólne finansowanie.
Zdegradowane tereny
poprzemysłowe
Utworzenie funduszu rewitalizacyjnego przez JST, województwo i budżet
państwa. Realizacja projektów rewitalizacyjnych przy wsparciu UE.
Deficyt zapotrzebowania na
rozwiązania technologiczne oraz
niski poziom metropolitalności
Parki Nauki i Technologii (cel edukacyjny, współpraca biznesu i nauki,
praca na rzecz Metropolii „Silesia”, usieciowienie).
Nieumiejętność przyciągania
inwestorów
Promocja obszaru Metropolii „Silesia”. Tworzenie warunków
sprzyjających lokowaniu na obszarze Metropolii „Silesia” inwestycji
poprzez np. odpowiednie uchwały władz lokalnych.
Właściwa i kompleksowa obsługa inwestorów – idea „One Stop” (miejsca,
w którym inwestor załatwia wszystkie swoje sprawy).
Niedostosowanie przyszłej kadry
dla potrzeb biznesu
Nauka, biznes i JST powinny dokonać analizy oczekiwań rynku pracy pod
kątem poszukiwanych zawodów. Należy podnieść znaczenie współpracy
PUP, placówek oświatowych i firm.
Firmy powinny brać udział w tworzeniu programów nauczania. Należy
organizować spotkania z udziałem przedstawicieli PUP, placówek
13
oświatowych i firm mające na celu zdiagnozowanie obecnych i
przewidzenie przyszłych potrzeb rynku pracy. Efektem tych spotkań
powinno być opracowanie takich programów nauczania, które najlepiej
odpowiedzą na potrzeby rynku pracy.
Należy lokować ośrodki szkoleniowe przy szkołach celem kształcenia
przyszłej kadry pod kątem potrzeb rynku pracy.
Należy doposażyć szkoły w sprzęt konieczny do kształcenia pod kątem
konkretnych specjalizacji poszukiwanych na rynku pracy.
Obumieranie GZM
Należy wyłonić lidera akceptowanego przez wszystkie strony, który
będzie krzewił ideę metropolizacji tego obszaru.
Należy opracować (zaktualizować) strategię rozwoju Metropolii „Silesia”.
Negatywny wizerunek obszaru
Metropolii „Silesia”
Należy wdrożyć kampanie promujące pozytywny wizerunek Metropolii
„Silesia” (na wzór kampanii Wrocławia).
Należy rozwijać kulturę metropolitalną (poprzez wydarzenia rangi
krajowej lub międzynarodowej) i wdrażać działania promocyjne na rzecz
poprawy postrzegania tego obszaru.
Odpływ ludności
Należy wdrażać rozwiązania przyczyniające się do wysokiego poziomu
życia i podniesienia jego atrakcyjności. Lepsze skomunikowanie w ramach
Metropolii „Silesia”. Tworzenie bogatej oferty kulturalno-sportowej,
budowa miejskiego zieleńca, poprawa oferty mieszkaniowej (zniżki dla
osób, które dokonają remontów mieszkań).
Stworzenie jeszcze więcej możliwości do zakładania działalności
gospodarczej lub podjęcia pracy najemnej. Powołanie wydziału
organizującego konkursy dla przyszłych przedsiębiorstw. Uzbrojenie
działek pod inwestycje. Współpraca z instytucjami otoczenia biznesu i
JST.
Dysproporcje rozwojowe miast
Wymiana „dobrych praktyk” w dziedzinach rozwoju gospodarczego,
przyciągania inwestorów i kreowania warunków sprzyjających
zamieszkaniu. Poprawa komunikacji w Metropolii „Silesia”.
Źródło: opracowanie własne.
Analiza informacji zawartych w powyższej tabeli pozwala wyszczególnić palące problemy,
które już obecnie utrudniają rozwój Metropolii „Silesia”, a do rozwiązania których należy
przystąpić jak najszybciej. Problemy te związane są z:
− brakiem wspólnych działań mających na celu upowszechnienie i urzeczywistnienie
wizji projektu pn. Metropolia „Silesia”. Brak wspólnych działań w tym zakresie
powoduje, że mało kto zna wizję Metropolii „Silesia” , czego efektem są problemy z
systemowym działaniem, ze współpracą i komunikacją pomiędzy miastami-członkami
GZM. To powoduje z kolei brak pomysłów rozwojowych, które obejmowałyby swoim
zasięgiem cały obszar Metropolii „Silesia”. W konsekwencji GZM jako związek
komunalny może ulec rozpadowi;
14
− wizerunkiem obszaru Metropolii „Silesia”. W świadomości Polaków województwo
śląskie, którego istotną część stanowi obszar Metropolii „Silesia”, nadal jest postrzegane
jako „kraina węgla i stali” – tzn. obszar bazujący na przemyśle tradycyjnym, z dominacją
górnictwa i hutnictwa, technologicznie zapóźniony, ze zdegradowaną infrastrukturą i
zniszczonym środowiskiem;
− przygotowaniem potencjału kadrowego pod potrzeby biznesu. Edukacja zarówno na
poziomie szkół zawodowych (które należałoby intensywnie reaktywować na obszarze
Metropolii „Silesia”), średnich, jak i wyższych, nie jest w pełni dostosowana do potrzeb
rynkowych. Brak powiązania systemu kształcenia z oczekiwaniami rynku pracy prowadzi
do sytuacji, w której brakuje specjalistów poszukiwanych przez przedsiębiorstwa;
− zdegradowanymi terenami poprzemysłowymi. Na obszarze Metropolii „Silesia”
zlokalizowanych jest wiele zdegradowanych, niezagospodarowanych nieruchomości po
zlikwidowanych kopalniach, zakładach hutniczych i innych przedsiębiorstwach. Są to
zasoby, które mogą stać się potencjalnym czynnikiem przyciągającym inwestorów. Aby
tak się stało, musi zostać spełniony kluczowy warunek – tereny postindustrialne należy
zrewitalizować i uporządkować ich stan prawny;
− przyciąganiem inwestorów. Na obszarze Metropolii „Silesia” funkcjonuje Specjalna
Strefa Ekonomiczna, która osiąga spore sukcesy w przyciąganiu inwestorów, głównie
zagranicznych. Problemem pozostaje natomiast umiejętne przyciąganie inwestorów,
krajowych oraz zagranicznych na tereny leżące poza Strefą. Pomóc w tym może spójna
wizja rozwoju Metropolii „Silesia”, odpowiednia promocja zrewitalizowanych obszarów
poprzemysłowych, a także kreowanie warunków sprzyjających lokowaniu na obszarze
Metropolii „Silesia” inwestycji, poprzez np. odpowiednie uchwały władz lokalnych czy
też działania usprawniające kompleksową obsługę inwestorów (idea „One Stop”).
2. Wnioski z I etapu projektu
2.1. Liczebność populacji
Wszystkie wskaźniki opisujące procesy ludnościowe świadczą o występowaniu negatywnej
tendencji demograficznej dla Metropolii „Silesia”.
W latach 2002–2012 liczba ludności ogółem GZM i otoczenia zmniejszyła się o 124 852
osoby. Oznacza to, że dynamika zmiany liczby ludności wyniosła w tym okresie -5,22%.
Średniorocznie GZM i otoczenie traciło 11350 osób.
15
Dla porównania, liczba ludności Polski w latach 2002–2011 (wg narodowych spisów
ludności6) zwiększyła się o 271 tys. osób (czyli o 0,71%).
Postępujący proces wyludniania się obszaru Metropolii „Silesia” jest powodowany przez dwa
czynniki: ujemny przyrost naturalny i ujemne saldo migracji ludności.
Przyrost naturalny przez całą dekadę przyjmował ujemne wartości, w wyniku czego liczba
ludności na terenie GZM i otoczenia stale malała.
Relatywnie największy wpływ na zmniejszającą się liczbę ludności na terenie Metropolii
„Silesia” miało jednak duże ujemne saldo migracji – co oznacza, że więcej ludzi wyjeżdża z
obszaru Metropolii „Silesia” niż na ten obszar przyjeżdża.
Migracje ludności – tendencje:
●
napływ do GZM – najczęściej z województw: śląskiego, dolnośląskiego,
opolskiego, świętokrzyskiego, małopolskiego,
●
odpływ z GZM – najczęściej do województw: śląskiego, małopolskiego,
mazowieckiego, dolnośląskiego.
Żadne z 14 miast GZM przeciętnie w latach 2002–2012 nie osiągnęło dodatniego salda
napływu ludności. Wszystkie te obszary miejskie zostały zaklasyfikowane jako emigracyjne.
Na uwagę zasługuje fakt, że dodatnie saldo migracji osiągnięto w gminach otaczających
Metropolię „Silesia”, takich jak: Wojkowice, Będzin, Mikołów, Lędziny, Sławków i Imielin.
2.2. Struktura demograficzna ludności
Obszar metropolitarny „Silesia” charakteryzują tendencje obserwowane w całym kraju:
maleje udział ludności w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym, za to silnie wzrasta
udział ludności w wieku poprodukcyjnym. Świadczy to o starzeniu się społeczeństwa.
6
http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/raport_z_wynikow_nsp_ludnosci_i_mieszkan_2002.pdf;
http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/lud_raport_z_wynikow_NSP2011.pdf
16
Rysunek 2. Struktura demograficzna w GZM i otoczeniu w 2002 i 2012 r. .
Źródło: Synteza z badań „Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w
kontekście dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego”,
Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych, s. 11.
Należy podkreślić, że obecnie Metropolia „Silesia” znajduje się w IV fazie rozwoju
demograficznego wg skali E. Rosseta (starość demograficzna, stan mocno zaawansowany
– odsetek ludzi w wieku powyżej 60/65 roku życia wśród ogółu ludności przekroczył 18% i w
2012 r. wyniósł 19,37%).
2.3 Wykształcenie mieszkańców
W Metropolii „Silesia” w latach 2002–2011 zaobserwowano wzrost odsetka osób z
wykształceniem wyższym oraz średnim. Jednak udział osób z takim wykształceniem
utrzymuje się na niższym poziomie, niż przeciętnie w Polsce, w tym w innych dużych
metropoliach (tabela 2). Przyczyn takiego stanu rzeczy należy upatrywać w dziedzictwie
okresu industrialnego i specyfice rozwoju miast GZM przed 1989 rokiem, w porównaniu z
innymi dużymi aglomeracjami w Polsce.
Tabela 2. Odsetek osób według poziomu wykształcenia w populacji 20+ w GZM na tle
wybranych metropolii w Polsce w 2011 r. .
kontekście dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego”, s. 41.
17
2.4 Konkurencyjność gospodarki i potencjał dochodowy ludności w
Dochody ludności
W latach 2004–2011 dochód realny mieszkańców GZM wzrósł o 31% z 18 880 zł do
24 767 zł, co średniorocznie daje wzrost o niecałe 4%.
W 2011 r. 61,6% ludności GZM osiągało dochody z pracy najemnej (w 2004 – 59,8%). Z
pracy na własny rachunek utrzymywało się 15,6% (w 2004 – 12,3%), natomiast z rent i
emerytur 18,2% (w 2004 – 24,4%).
Wzrostowi dochodów towarzyszył jednoczesny spadek ubóstwa mieszkańców. Zmalała
kwota zaległości w opłatach za mieszkanie. Należy jednak podkreślić, że Metropolia „Silesia”
zdecydowanie odstaje na tle reszty kraju, w tym również województwa śląskiego, pod
względem zaległości w tych opłatach, przeliczanych na 1000 mieszkańców. W 2011 r. dla
GZM + otoczenie kwota ta wynosiła 34,8 tys. (woj. śląskie – 21 tys., Polska – 12,6 tys.).
Zmalała także liczba osób korzystająca ze środowiskowej pomocy społecznej: od 2008 do
2012 r. średnia liczba beneficjentów pomocy społecznej w GZM i otoczeniu zmniejszyła się
o 22%, podczas gdy w Polsce odnotowano spadek zaledwie o ok. 16%.
Rynek pracy
Wskaźnik zatrudnienia w województwie śląskim (odsetek ludności w wieku od 15 do 64
roku życia pracującej zawodowo) należy ocenić jako niski: w 2012 r. wynosił on 48,4%; w
Polsce – 50,2%. Z kolei analizując kwestię zatrudnienia w dużych miastach w Polsce należy
zauważyć, że jedynie Szczecin miał w 2012 r. niższą liczbę zatrudnionych na 1000
mieszkańców niż GZM (rysunek 3).
18
Rysunek 3. Liczba pracujących na 1000 mieszkańców w GZM na tle wybranych
metropolii w Polsce w 2012 r.
kontekście dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego”
Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych, s. 71.
Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na strukturę zatrudnienia w przekroju według miast
wchodzących w skład Metropolii „Silesia”. W 2012 r. 28% zatrudnionych w firmach o liczbie
pracowników powyżej 9 osób na terenie GZM pracowało w Katowicach. Kolejne 13% ogółu
zatrudnionych w GZM pracowało w Gliwicach, zaś po 8% w Sosnowcu i Tychach. Tym
samym ponad 57% zatrudnienia przypadało na te cztery miasta Metropolii „Silesia”.
Najmniejszy udział pracujących w GZM stanowili w 2012 r. zatrudnieni w Świętochłowicach
(1%) oraz Piekarach Śląskich i Siemianowicach Śląskich (po 2%).
Dalsze analizy wykazały także wysokie zróżnicowanie rynku pracy w poszczególnych
miastach GZM. Stopa bezrobocia w województwie śląskim (11,1%) w 2012 r. była niższa
niż przeciętna dla Polski (13,4%). Jednak w miastach GZM przybiera ona wartości bardzo
różne: od 5,3% w Katowicach do 20% w Bytomiu. Wysoki poziom stopy bezrobocia w
2012 r. występował również w Świętochłowicach (18,2%), Piekarach Śląskich (16,1%) oraz
Sosnowcu (15,3%). Należy podkreślić, że tylko w 5 spośród 14 miast GZM stopa bezrobocia
rejestrowanego była niższa niż ta dla województwa śląskiego (były to: Katowice, Tychy,
Gliwice, Ruda Śląska i Mysłowice).
Analizując strukturę bezrobotnych zarejestrowanych w GZM według wieku, należy zwrócić
uwagę na rosnący udział osób w wieku powyżej 55 lat, a także malejący udział bezrobotnych
w wieku poniżej 24 lat (rysunek 4).
19
Rysunek 4. Struktura bezrobotnych w GZM według wieku w latach 2002–2012.
Ponadto należy stwierdzić, że w strukturze bezrobotnych pod względem wykształcenia
wzrasta udział osób z wykształceniem wyższym oraz średnim ogólnokształcącym. Choć obie
grupy są najmniej liczne w strukturze bezrobotnych (w 2012 r. bezrobotni z wykształceniem
średnim ogólnokształcącym stanowili 9% bezrobotnych, a z wykształceniem wyższym –
11%), to są to jednocześnie te grupy, których udział w strukturze bezrobotnych znacznie
wzrasta – zwłaszcza chodzi tu o osoby z wykształceniem wyższym (rysunek 5).
Rysunek 5. Struktura bezrobotnych w GZM według wykształcenia w latach 2004–2012.
20
Wynagrodzenia
W latach 2003–2012 nominalny poziom przeciętnych wynagrodzeń brutto w Metropolii
„Silesia” uległ zwiększeniu – z 2217 zł w 2003 r. do 3652 zł w 2012 r. (wzrost o 65%). W
tym samym czasie przeciętne wynagrodzenia brutto w Polsce wzrosły o niecałe 60%7.
Wynagrodzenia brutto w ujęciu realnym w latach 2003–2012 również rosły, jednak w mniej
dynamicznym tempie – z poziomu 2187 zł w 2003 r. do 2832 zł w 2012 r. – wzrost o 29%.
W 2012 r. w czterech miastach Metropolii „Silesia” poziom płac był wyższy od krajowych.
Były to: Katowice (wzrost o 33%), Dąbrowa Górnicza (o 14%), Jaworzno (o 13%), Gliwice
(o 10,5%). W pozostałych miastach przeciętne wynagrodzenia brutto były poniżej średniej
krajowej, przy czym najniższy poziom płac w 2012 r. odnotowano w Świętochłowicach
(spadek o 22%), Piekarach Śląskich (o 15%), Rudzie Śląskiej (o 12%), Bytomiu i
Siemianowicach Śląskich (o 11%).
Podmioty gospodarcze
Na obszarze Metropolii „Silesia” liczba podmiotów gospodarczych w latach 2002–2012
zwiększyła się (z 217 tys. do 235 tys.), choć poziom przedsiębiorczości wciąż należy ocenić
jako niski. Liczba przedsiębiorstw w przeliczeniu na 10 tys. osób jest znacznie mniejsza niż
w innych wybranych metropoliach Polski.
Rysunek 6. Liczba podmiotów gospodarczych na 10 tys. ludności w GZM i otoczeniu na
tle wybranych metropolii w Polsce w latach 2002–2012.
7
http://old.stat.gov.pl/gus/5840_1630_PLK_HTML.htm
21
Stopa przedsiębiorczości mierzona liczbą podmiotów gospodarczych przypadających na
10 tys. osób w wieku produkcyjnym również nie napawa optymizmem – GZM zajął w 2012 r.
ostatnie miejsce na liście innych wybranych metropolii w Polsce (rysunek 7).
Rysunek 7. Stopa przedsiębiorczości w GZM na tle wybranych metropolii w Polsce w
2012 r.
Analiza struktury podmiotów gospodarczych w Metropolii „Silesia” wg sekcji PKD ujawnia,
że w 2012 r. najwięcej podmiotów (32,4%) prowadziło działalność związaną z handlem
hurtowym i detalicznym oraz naprawą pojazdów samochodowych (sekcja G). Drugie miejsce
(11,2%) przypadło podmiotom zarejestrowanym w budownictwie (sekcja F), a trzecie
(10,3%) prowadzącym działalność profesjonalną, naukową i techniczną (sekcja M). Z kolei
8,6% podmiotów gospodarczych zgłosiło działalność w branży transportowo-magazynowej
(sekcja H), a 7,5% w przetwórstwie przemysłowym (sekcja C).
Niepokojącym faktem jest to, że w analizowanym okresie zmalały przeciętne dochody
podmiotów gospodarczych oraz ich wskaźniki finansowe (ROA, ROE, ROS). Załamanie
wyników finansowych nastąpiło w momencie wybuchu światowego kryzysu ekonomicznego
(2008 rok) i do 2012 r. sytuacja praktycznie nie uległa zmianie (rysunek 8).
22
Rysunek 8. Wskaźniki rentowności średnich i dużych podmiotów gospodarczych w
GZM i otoczeniu w latach 2006–2012.
Z kolei nakłady inwestycyjne średnich i dużych firm w Metropolii „Silesia” w latach 2006–
2012 wzrosły o 59%, pomimo spadków w latach 2007, 2009 i 2012. Jak wynika z analiz
przeprowadzonych przez Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych z Łodzi, w każdym roku
poziom inwestycji przekraczał 10 mln zł, a od 2010 r. był większy niż 20 mln zł.
Kondycja ekonomiczna Jednostek Samorządu Terytorialnego
Kondycja ekonomiczna Jednostek Samorządu Terytorialnego (JST) Metropolii „Silesia”
uległa poprawie na przestrzeni lat 2002–2012, na co wskazuje fakt, że przy wzroście zarówno
dochodów, jak i wydatków udało się zwiększyć nadwyżkę operacyjną budżetów lokalnych.
Poprawiającej się kondycji ekonomicznej JST zaszkodził wybuch światowego kryzysu
ekonomicznego w 2008 r. , bowiem w 2009 r. odnotowano deficyt budżetowy JST w GZM i
otoczeniu (-900 mln zł). Należy jednak podkreślić, że deficyt ten stopniowo malał w
kolejnych latach i w 2012 r. osiągnął poziom minus 215 mln zł.
Co istotne, sytuacja Metropolii „Silesia”, w porównaniu do 2002 r., na tle innych polskich
metropolii wypada źle, jeśli chodzi o dochody własne przypadające na jednego mieszkańca –
Metropolia „Silesia” zajęła ostatnie miejsce w tym rankingu w 2012 r.
23
Rysunek 9. Dochody własne JST na 1 mieszkańca w GZM i otoczeniu na tle wybranych
metropolii w Polsce (w zł.) w latach 2002 i 2012.
Z kolei z punktu widzenia nadwyżki operacyjnej na jednego mieszkańca, czyli udziału
wydatków inwestycyjnych w strukturze dochodów, pozycja GZM na tle innych polskich
metropolii wypada przeciętnie – w połowie stawki.
2.5. Konkurencyjność Metropolii „Silesia”
Ogólnie konkurencyjność Metropolii „Silesia” należy ocenić jako przeciętną na tle innych
dużych miast Polski. Na ten ogólny wniosek składają się następujące fakty:
●
Analiza rankingu „Lista 2000”8 za lata 2007–2012 pozwala stwierdzić, iż wzrosła
liczba firm z GZM (o 4,5%), które się do niego zakwalifikowały: odpowiednio 132
firmy w 2007 r. i 138 firm w 2012 r. Najwięcej podmiotów objętych rankingiem było
zlokalizowanych w Katowicach, Gliwicach i Tychach, przy czym należy podkreślić,
że w tych dwóch ostatnich miastach obserwuje się wzrost liczby podmiotów z „Listy
2000”, natomiast w Katowicach widoczny jest ich istotny odpływ: z 56 w 2007 r. do
47 w 2012 r. (spadek o 16%), co może świadczyć o zmniejszającej się
konkurencyjności i atrakcyjności ekonomicznej tego miasta. Należy jednak zwrócić
uwagę na fakt, że cały obszar GZM wypada całkiem dobrze na tle innych dużych
miast. Większy przyrost firm z „Listy 2000” odnotował jedynie Wrocław – o 12,5%.
Kraków zanotował wzrost o 3,7%, a Warszawa o 1,5%, przy czym należy pamiętać,
że w stolicy ulokowanych jest najwięcej firm z „Listy 2000” – 482 w 2012 r. Z kolei
Poznań zanotował spadek o 17,8%, a Łódź o 21%.
8
„Lista 2000” – zestawienie 2000 największych polskich i zagranicznych firm, posiadających filię lub siedzibę
w Polsce, publikowane przez dziennik „Rzeczpospolita”. Wyniki poglądowe za lata 2007–2012:
http://static.presspublica.pl/red/sklep-rp/pdf/Lista_2000_2012_demo.pdf
24
●
Wskaźnik liczby zarejestrowanych podmiotów na obszarze GZM, zatrudniających
powyżej 250 pracowników w przeliczeniu na 10 tys. osób w latach 2009–2012,
utrzymywał się na poziomie 2,5. Podobną wartość wskaźnika odnotowano dla Łodzi,
Szczecina i Trójmiasta. Natomiast w Warszawie wskaźnik ten wynosi 7,5, w Poznaniu
– 5, a we Wrocławiu i w Krakowie – 4.
●
Innowacyjność nie należy do cech, które wyróżniają Metropolię „Silesia”, gdyż udział
podmiotów wykorzystujących wysokie technologie jest najniższy w porównaniu z
innymi metropoliami w kraju. W latach 2009–2012 systematycznie wzrastał jednak z
3% do 3,5%. Dla porównania, w Warszawie udział podmiotów wykorzystujących
wysokie technologie wyniósł w 2012 r. ponad 6,5%, we Wrocławiu – ponad 5%, w
Krakowie i Poznaniu – ok. 5%, a w Trójmieście – 4,5%.
●
Ceny mieszkań, zarówno na rynku pierwotnym, jak i wtórnym, są w GZM niskie w
porównaniu do innych dużych miast w Polsce, stanowiąc odzwierciedlenie przeciętnej
kondycji gospodarczej tego terenu.
●
Blisko 39% pracujących znalazło zatrudnienie w sektorze usług rynkowych. Jest to
ważna
informacja
dla
potencjalnych
inwestorów,
gdyż
oznacza
rosnącą
konkurencyjność regionu, ze względu na rozwijający się rynek usług.
Szansą dla Metropolii „Silesia” może być intensywnie rozwijająca się w ostatnich latach na
terenie Polski branża usług biznesowych, takich jak Outsourcing Procesów Biznesowych
(ang. Business Process Outsourcing – BPO), Centrum Usług Wspólnych (CUW) oraz
Badania i Rozwój (B+R). Polska ma ogromne szanse, by stać się w tych dziedzinach
wiodącym graczem na arenie ogólnoświatowej, ponieważ plasuje się na pierwszym miejscu w
Europie i trzecim na świecie, jeśli chodzi o dostarczanie nowoczesnych usług biznesowych.
Metropolia „Silesia” już teraz odgrywa istotną rolę w rozwoju tej branży w Polsce, znajdując
się w ścisłej czołówce kluczowych centrów biznesowych ulokowanych w naszym kraju.
Na terenie Metropolii „Silesia” w 2012 r. zatrudnienie w branży usług biznesowych znalazło
łącznie 12 000 osób (ok. 8% ogółu zatrudnionych w tej branży w Polsce). Największa liczba
centrów biznesowych znajduje się w Katowicach, generując jednocześnie największą liczbę
zatrudnionych – 7900 osób (ponad 5% ogółu pracujących w Katowicach). Kolejnymi
ośrodkami skupiającymi dużą liczbę pracujących w nowoczesnych usługach biznesowych są
Gliwice – 1700 osób (2,27% ogółu zatrudnionych w tym mieście) i Ruda Śląska – 1000 osób
(2,87%). W Dąbrowie Górniczej w branży tej pracuje 600 osób, a w Sosnowcu oraz
Chorzowie po 400 osób, co stanowi blisko 1,5% całkowitego zatrudnienia w tych miastach.
25
Dla porównania z raportu BPOland Investors’ Guide. Poland 2013 wynika, że w maju 2013 r.
pod względem liczby zatrudnionych w centrach BPO pierwsze miejsce w Polsce zajmuje
Kraków, gdzie pracuje 25 400 osób, kolejne są: Warszawa – 19 000 i Wrocław – 18,400. W
tych trzech miastach również dynamika wzrostu zatrudnienia w centrach BPO, porównując
stan zatrudnienia w maju 2013 roku od stycznia 2012 roku, jest najwyższa w kraju i wynosi
odpowiednio: dla Wrocławia – 46%, dla Warszawy – 33,1% i dla Krakowa – 30,9%.
Metropolia „Silesia” zajmuje w tym rankingu przedostatnie miejsce, z liczbą zatrudnionych w
centrach BPO 8100 osób, oraz ostatnie miejsce, biorąc pod uwagę dynamikę przyrostu
zatrudnienia, która dla omawianego okresu wyniosła 17,4%9.
3. Wnioski z analizy globalnych trendów gospodarczych w kontekście
Metropolii „Silesia”10
W II etapie prac zidentyfikowano 11 branż prorozwojowych dla Metropolii „Silesia”, a
następnie wskazano silne strony Metropolii „Silesia” oraz obszary wymagające poprawy z
punktu widzenia branż uznanych za prorozwojowe.
Do branż prorozwojowych zaliczono11:
1. Przemysł motoryzacyjny,
2. Przemysł chemiczny,
3. Przemysł obronny,
4. Przetwórstwo metali,
5. Sektor ochrony zdrowia,
6. Sektor B+R,
7. Ochronę środowiska,
8. Energetykę,
9. Przemysł wydobywczy i przetwórstwo surowców naturalnych,
10. Logistykę,
11. Technologie informatyczne i komunikacyjne.
Wykazano także, że istnieją synergie pomiędzy poszczególnymi branżami (rysunek 10).
9
BPOland Investors’ Guide. Poland 2013, PAIiIZ, CBRE, HAYS, 2013, s. 14.
Jeśli nie podano innych źródeł, to tę część opracowano z wykorzystaniem następujących materiałów
źródłowych: Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii
„Silesia”, Deloitte, maj 2014.
11
Hierarchia ułożona ze względu na potencjał rozwojowy – od najwyższego do najniższego.
10
26
Rysunek 10. Synergie pomiędzy analizowanymi branżami.
Źródło: Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii „Silesia”,
Deloitte, Maj 2014, s. 170.
Okazało się, że:
●
branża B+R jest najsilniej powiązana z pozostałymi branżami (7 silnych synergii + 3
umiarkowane). Wynika to głównie z możliwości tworzenia komórek badań i rozwoju
w przedsiębiorstwach reprezentujących każdy z badanych obszarów,
●
branża ochrony środowiska wykazuje również dużą synergię z innymi (6 silnych
synergii + 2 umiarkowane),
●
dużą synergię z innymi branżami wykazuje także przemysł motoryzacyjny (5 silnych
synergii + 4 umiarkowane),
●
podobnie przemysł chemiczny (5 silnych synergii + 3 umiarkowane).
Natomiast najmniej powiązane z innymi branżami są:
●
sektor ochrony zdrowia (3 silne synergie + 1 umiarkowana),
●
logistyka (2 silne + 3 umiarkowane),
●
energetyka (3 silne + 3 umiarkowane).
Wskazanie branż charakteryzujących się silnymi wzajemnymi powiązaniami może
ułatwić podjęcie decyzji odnośnie wyboru tych dziedzin, na których należy oprzeć
przyszły rozwój Metropolii „Silesia”. Logicznym jest, że większe szanse rozwojowe
pojawią się wówczas, gdy skierujemy swoją uwagę na branże o silnych i licznych
27
powiązaniach synergetycznych. Inwestowanie w jedną z nich daje możliwość pozytywnego
wpływu na rozwój branż z nią powiązanych.
Opracowana została analiza
SWOT pod kątem każdej z wymienionych powyżej branż
uznanych za prorozwojowe. Zastosowano tu najczęściej wykorzystywaną, uproszczoną formę
analizy, tj. opracowano zestaw czterech grup czynników: silnych stron (S), słabych stron (W),
szans (O) i zagrożeń (T). Należy stwierdzić, że bardziej użyteczna w tym celu byłaby analiza
wzajemnych powiązań pomiędzy czynnikami. Wymaga ona poszukiwania odpowiedzi na
następujące pytania:
− czy dana mocna strona umożliwia wykorzystanie danej szansy?
− czy dana mocna strona pozwala zniwelować dane zagrożenie?
− czy dana słaba strona ogranicza możliwość wykorzystania danej szansy?
− czy dana słaba strona wzmacnia ryzyko związane z wystąpieniem danego zagrożenia?
− czy dana szansa wzmacnia daną silną stronę?
− czy dana szansa pozwala zniwelować daną słabość?
− czy dane zagrożenie niweluje daną silną stronę?
− czy dane zagrożenie uwypukla daną słabość?
Udzielenie odpowiedzi na powyższe pytania daje możliwość zidentyfikowania tzw.
silnych powiązań pomiędzy poszczególnymi czynnikami. To z kolei pozwala określić
kluczowe obszary problemowe, na których należy się skupić i w obrębie których należy
rozpocząć proces poszukiwania i tworzenia rozwiązań.
Wydaje się, że zastosowanie opisanego powyżej podejścia w analizie SWOT skutkowałoby
większą wartością dodaną w postaci bardziej precyzyjnego wskazania obszarów
problemowych, którym Metropolia „Silesia” musiałaby sprostać, aby móc wykorzystać
potencjał branż uznanych za prorozwojowe.
Tymczasem, opierając się na zestawach czterech grup czynników opracowanych dla każdej z
11 branż uznanych za prorozwojowe, można jedynie dokonać prostej analizy, polegającej na
porównaniu ilości mocnych i słabych stron oraz ilości szans i zagrożeń zidentyfikowanych dla
każdej z branż (tabela 3). W wyniku takiego porównania otrzymamy informację, które
czynniki (pozytywne lub negatywne) przeważają.
28
W literaturze przedmiotu wyróżnia się cztery modelowe sytuacje, w zależności od przewagi
czynników pozytywnych lub negatywnych w środowisku zewnętrznym (otoczeniu) i
wewnętrznym danego podmiotu. Odpowiadają im cztery modelowe typy strategii12:
●
Sytuacja SO – strategia maxi-maxi
W podmiocie przeważają mocne strony, w otoczeniu szanse. Należy zastosować strategię
ekspansji, polegającej na użyciu silnych stron organizacji w celu wykorzystania szans w
otoczeniu.
●
Sytuacja WO – strategia mini-maxi
W podmiocie przeważają słabe strony, w otoczeniu szanse. Należy zastosować strategię
polegającą na wykorzystaniu szans w otoczeniu przy jednoczesnym niwelowaniu
wewnętrznych słabości.
●
Sytuacja ST – strategia maxi-mini
W podmiocie przeważają silne strony, w otoczeniu zagrożenia. Należy zastosować strategię
wykorzystującą potencjał wewnętrzny, w celu przezwyciężenia pojawiających się zagrożeń.
●
Sytuacja WT – strategia mini-mini
W podmiocie przeważają słabe strony, w otoczeniu zagrożenia. Jest to najmniej korzystna
sytuacja. Zaleca się podmiotowi wyjście z obszaru działalności, w którym dominują
zagrożenia, a w którym podmiot nie jest w stanie reagować wykorzystując swoje silne strony,
ponieważ ich nie posiada.
12
G. Gierszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 2009, s. 194.
29
Tabela 3. Analiza liczby silnych stron (S) do słabych stron (W) oraz szans (O) do
zagrożeń (T) w branżach prorozwojowych
Branża
Motoryzacyjna
Chemiczna
Obronna
Przetwórstwo metali
Ochrona zdrowia
B+R
Ochrona środowiska
Energetyka
Wydobycie i przetwórstwo
surowców naturalnych
Logistyka
Technologie informatyczne i
komunikacyjne
Liczba
silnych
stron
(S) do
słabych
stron
(W)
S>W
Liczba
szans (O)
do
zagrożeń
(T)
S<
W
S=W
+
O>T
Rekomendowana
strategia działania
O
<
T
O=T
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
maxi- maxi
mini-maxi, mini-mini
maxi-maxi, maxi-mini
maxi-maxi, mini-maxi
mini-mini
maxi-mini, mini-mini
mini-maxi
maxi-maxi, maxi-mini
maxi-mini, mini-mini
maxi-maxi
mini-maxi
+ - wystąpienie danej sytuacji
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb
rozwojowych Metropolii „Silesia”, Deloitte, maj 2014, s. 148-169.
Z powyższej analizy wynika, że spośród rekomendowanych branż prorozwojowych w
pierwszej kolejności należy rozważyć wybór następujących:
1. Przemysł motoryzacyjny,
2. Logistyka,
3. Przemysł obronny,
4. Energetyka,
5. Przetwórstwo metali.
Jeśli ponadto weźmiemy pod uwagę synergię pomiędzy branżami, to należy wskazać na
przemysł motoryzacyjny jako na tę branżę, na której powinien w szczególności oprzeć się
przyszły rozwój Metropolii „Silesia”.
Pozostaje pytanie: jakie jeszcze branże należy brać pod uwagę?
Sektor motoryzacyjny, chemiczny i przetwórstwa metali, które otrzymały najwyższe
lokaty w rankingu Deloitte, plasują się także w czołówce branż pod względem opłacalności
inwestycji mierzonej wpływem nakładów na B + R na wartość i przychody spółek. Branża
30
obronna nie występowała w badaniu, a przetwórstwo metali zajęło nieco gorsze lokaty,
jednak są to sektory w wysokim stopniu komplementarne z dwoma pierwszymi. Z kolei
analiza rentowności branż wskazuje, że najwyższą rentownością charakteryzują się sektor
B+R, przemysł chemiczny, przemysł wydobywczy, przetwórstwo surowców naturalnych
i logistyka.
Wybór nie jest zatem prosty, a pamiętać trzeba, że po wyborze konkretnych branż należy
podjąć szereg działań, mających na celu przyciągnięcie do nich inwestorów, oraz skierować
znaczne środki finansowe, aby pobudzić rozwój tych branż. Zatem kwestia wyboru branż
prorozwojowych stanowi ważny element w opracowaniu działań wdrażanych w ramach PRG
M”S” 2025.
Firma Deloitte stwierdza, że osiągnięcie przez Metropolię „Silesia” przewagi konkurencyjnej
w wybranych branżach wymaga podjęcia działań w sześciu obszarach13. Należą tu:
●
wizja i strategia rozwoju branż prorozwojowych,
●
oferta inwestycyjna dla branż prorozwojowych,
●
promocja,
●
współpraca pomiędzy instytucjami publicznymi, instytutami naukowo-badawczymi i
biznesem,
●
infrastruktura na potrzeby branż prorozwojowych,
●
sfera społeczna, jakość życia, edukacja i zdrowie.
4. Pożądane kierunki rozwoju gospodarczego Metropolii „Silesia”
w odniesieniu do celów „Strategii Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej
Metropolii „Silesia” do 2025 r.”14
Jednym z głównych celów GZM jest konsolidacja posiadanego potencjału i podejmowanie
wspólnych
działań
na
rzecz
tworzenia
prężnego
ośrodka
metropolitalnego,
konkurencyjnego w skali krajowej i europejskiej, kształtowanego zgodnie z zasadami
zrównoważonego rozwoju.
13
Więcej na temat rekomendowanych działań w każdym z obszarów można znaleźć w: Ekspertyza globalnych
trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii „Silesia”, Deloitte, maj 2014, s. 172–175.
14
Jeśli nie podano innych źródeł, to tę część opracowano z wykorzystaniem następujących materiałów
źródłowych: Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r., Górnośląski
Związek Metropolitalny, styczeń 2010.
31
Realizacji tego celu służy m.in. przyjęta w 2010 r.
Strategia Rozwoju Górnośląsko-
Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r.
W strategii zdefiniowano misję i wizję Metropolii „Silesia” oraz wyznaczono pięć obszarów
priorytetowych, w których określono cele strategiczne, cele operacyjne, kierunki działań i
działania.
MISJA
Metropolia „Silesia”. Pełnia Życia
WIZJA
Metropolia „Silesia” to policentryczny zespół miejski pozwalający osiągnąć
pełnię życia, dzięki atrakcyjnym warunkom pracy i zamieszkania w czystym
środowisku, w regionie o nowoczesnej gospodarce, z wysoko rozwiniętymi
usługami publicznymi w zakresie nauki, kultury, zdrowia i transportu.
Rysunek 11. Priorytety rozwoju Metropolii „Silesia”.
Źródło: Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r., Górnośląski Związek
Metropolitalny, styczeń 2010, s. 84.
32
Wymienione priorytety rozwojowe15 są ze sobą powiązane. Nie można bowiem mówić o
zmianie wizerunku Metropolii „Silesia” z „krainy węgla i stali” (priorytet A) bez
wprowadzania zmian w takich gałęziach przemysłu jak przemysł górniczy, hutniczy,
energetyczny czy chemiczny oraz inwestowania w rozwój nowych przemysłów, takich jak
motoryzacyjny i informatyczny, oraz w centra: BPO, B+R czy logistykę. W unowocześnianiu
tradycyjnych gałęzi przemysłu oraz w rozwijaniu nowych dziedzin gospodarki kluczową rolę
odgrywa kapitał ludzki dostępny na danym terenie, dlatego tak ważne jest rozwijanie
szkolnictwa i nauki, pobudzanie rynku pracy oraz inwestowanie w rozwój społeczeństwa
informacyjnego (priorytet B). Ponadto trudno o zmianę wizerunku Metropolii „Silesia”, jeśli
nie podejmie się intensywnych działań na rzecz ochrony środowiska i rewitalizacji obszarów
zdegradowanych (priorytet D). Potencjalnych inwestorów z nowych dziedzin gospodarki
(np. logistyka) może zachęcić do lokowania swoich działalności na terenie Metropolii
„Silesia” dobrze rozwinięta i przepustowa sieć komunikacji lądowej, kolejowej i powietrznej,
dlatego tak ważne jest zintensyfikowanie działań, mających na celu remontowanie istniejącej
infrastruktury i jej rozbudowę o nowe elementy (priorytet C). Zmiana wizerunku Metropolii
„Silesia”, inwestowanie w ochronę środowiska, rozwój kapitału ludzkiego, transport
publiczny, zdrowie i bezpieczeństwo publiczne, pobudzanie rynku pracy itp. powinny z kolei
przynieść efekt w postaci poprawy warunków życia mieszkańców (priorytet E), co z kolei
może istotnie przyczynić się do ograniczenia niebezpiecznego dla Metropolii „Silesia”
zjawiska depopulacji.
Wymienione powyżej priorytety rozwojowe Metropolii „Silesia” należy skonfrontować z
priorytetami rozwojowymi 14 miast wchodzących w jej skład. Priorytetów tych jest w sumie
71. Różnice co do ilości przyjętych priorytetów rozwojowych pomiędzy miastami są dość
istotne: wyróżnić można miasta, które posiadają po 3 priorytety (Świętochłowice, Tychy), ale
także takie, które mają ich 8 (Ruda Śląska) czy 7 (Chorzów). W tabeli 4. przedstawiono
zestawienie priorytetów rozwojowych 14 miast Metropolii „Silesia”.
15
Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r., Górnośląski Związek
Metropolitalny, styczeń 2010, s. 84.
33
Tabela 4. Priorytetu rozwojowe miast wchodzących w skład Metropolii „Silesia”.
M
I
A
S
T
O
PRIORYTET
D
Ą
B
R
O
J K
C
G
W
A A
B H
L
A
W T
Y O
I
O O
T R
W
G
R W
O Z
I
Ó
Z I
M Ó
C
R
N C
W
E
N
O E
I
C
Z
A
P
I
E
M K
Y A
S R
Ł Y
O
W Ś
O L
C Ą
E S
K
I
E
R
U
D
A
Ś
L
Ą
S
S
K
L
A
Ą
S
K
I
E
Gospodarka (przedsiębiorczość, innowacyjność,
konkurencyjność)
X X X
X X X X X
Ochrona środowiska
X X
X
X X
Komunikacja, transport i infrastruktura techniczna
Nauka, szkolnictwo, edukacja
T
Y
C
H
Y
X X
Czas wolny, rekreacja sport
X X X
X X X
X X X
8
X
7
X
X X
X
X X
5
X X
X
5
X
X
X
X 5
X
X
X 4
X
Bezpieczeństwo publiczne/usługi publiczne
X
Ochrona zdrowia
X
Podwyższenie poziomu jakości życia w mieście
X
Zasoby mieszkaniowe
X
X 3
X
X
X
Pomoc społeczna
Eliminacja obszarów marginalizacji i wykluczenia społecznego
Rozwój i wykorzystanie kapitału ludzkiego
X
X
X
3
X
3
X
3
X
3
X
X
2
X
X
8
X 7
X X
Rozwijanie funkcji metropolitarnych
S
U
M
A
X X X
X X
Centrum miasta i przestrzenie publiczne
Z
A
B
R
Z
E
X X X X 12
X X X X X X
Kultura
Udogodnienia miejskie
S
O
S
N
O
W
I
E
C
Ś
W
I
Ę
T
O
C
H
Ł
O
W
I
C
E
X
X X
Estetyka otoczenia/atrakcyjność, przyjazność środowiska
zamieszkania
S
I
E
M
I
A
N
O
W
I
C
E
X
2
2
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia”
do 2025 r., s. 11–13.
Powyższe zestawienie uprawnia do stwierdzenia, że do kluczowych priorytetów rozwojowych
miast wchodzących w skład Metropolii „Silesia” zaliczyć można:
34
1. Rozwój gospodarki poprzez promowanie i wspieranie przedsiębiorczości, innowacyjności
i konkurencyjności,
2. Ochronę środowiska,
3. Rozwój komunikacji, transport i infrastruktury technicznej,
4. Rozwój nauki i szkolnictwa,
5. Podejmowanie działań mających na celu podniesienie estetyki, atrakcyjności i
przyjazności środowiska zamieszkania mieszkańców.
Jakie działania należy zatem podjąć, aby umożliwić jednoczesną realizację kluczowych
priorytetów rozwojowych miast członkowskich Metropolii „Silesia” oraz przybliżyć się do
osiągnięcia misji zdefiniowanej dla obszaru metropolitalnego?
Rysunek 12. Kluczowe priorytety miast członkowskich Metropolii „Silesia” a jej misja.
Analiza pięciu priorytetów rozwojowych Metropolii „Silesia” oraz pięciu kluczowych
priorytetów rozwojowych 14 miast wchodzących w jej skład uprawnia do stwierdzenia, że
pokrywają się one ze sobą niemal całkowicie. Jedynie priorytet „A” Metropolii „Silesia” nie
35
znalazł swojego pełnego odzwierciedlenia w priorytetach poszczególnych miast. Należy
jednak stwierdzić, że wśród priorytetów miast: Katowice, Gliwice, Zabrze i Sosnowiec można
odnaleźć chęć rozwijania funkcji metropolitalnych, co oznacza, że miasta te mają aspiracje,
aby aktywnie włączyć się w zarządzanie metropolią, kreowanie jej wizerunku i pozycji na
arenie krajowej i międzynarodowej.
Dla poszukiwania kierunków rozwoju gospodarczego Metropolii „Silesia” w perspektywie
2025 r. wiedza o zbieżności priorytetów rozwojowych całego obszaru metropolitalnego i
priorytetów rozwojowych większości miast wchodzących w jej skład jest niezmiernie istotna.
Każde z miast członkowskich Metropolii „Silesia” posiada swoją specyfikę i własne atuty,
można jednak stwierdzić, iż mają one wspólną wizję rozwoju obszaru metropolitalnego i
zgadzają się z wyznaczonymi do realizacji celami strategicznymi. Obecnie kluczowym
pytaniem pozostaje: jakie kierunki rozwoju gospodarczego obrać, aby udało się osiągnąć
zamierzone cele?
Warto w tym miejscu odnieść się do zapisów przyjętych w Strategii. Otóż w dokumencie tym
odnajdziemy następujące informacje pomocne w ustaleniu kierunków rozwoju gospodarczego
Metropolii „Silesia”16:
●
●
Metropolia „Silesia” posiada specjalności w następujących dziedzinach:
o
górnictwo,
o
hutnictwo,
o
przemysł samochodowy,
pozostałe liczące się dziedziny to przemysł:
o
chemiczny,
o
maszynowy,
o
wojskowy.
Z kolei wśród specjalności metropolitalnych pojawiają się usługi zdrowia świadczone w
oparciu o ośrodki medyczne, naukowo-badawcze i technologiczne z zakresu medycyny
Należą tu: Śląski Uniwersytet Medyczny, jednostki naukowo-badawcze o profilu
medycznym, liczne placówki służby zdrowia, m.in. 62 szpitale i kliniki oraz placówki
wytwarzania sprzętu medycznego i prototypów organów zastępczych.
16
Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r., Górnośląski Związek
Metropolitalny, styczeń 2010.
36
Można zatem stwierdzić, że Strategia sugeruje skupienie się na powyższych dziedzinach,
dostrzegając w nich szansę na rozwój gospodarczy Metropolii „Silesia”.
W przyjętym dokumencie strategicznym odnajdziemy także informacje, że zaspokojenie
kluczowych potrzeb rozwojowych Metropolii „Silesia” w dużym stopniu uzależnione jest od
skutecznego
pozyskiwania
środków
zewnętrznych,
co
sugeruje
przesunięcie
odpowiedzialności za powodzenie przyjętych do realizacji celów strategicznych na siły
zewnętrzne (np. instytucje unijne decydujące o przyznaniu środków finansowych).
Warto także podkreślić, że dostrzeżono rolę kapitału ludzkiego i społecznego w kreowaniu
silnej pozycji Metropolii „Silesia” na arenie krajowej i międzynarodowej. Zapewnienie
odpowiedniego poziomu tego kapitału wymagać będzie podjęcia działań w zakresie
rozbudowy infrastruktury i usług edukacyjnych oraz wzmacniania innowacyjności potencjału
naukowo-badawczego.
Wzmacnianie pozycji Metropolii „Silesia” na arenie krajowej i międzynarodowej wymaga
przede wszystkim rozwijania funkcji metropolitalnych na tym obszarze. Warto w tym miejscu
zastanowić się, jakie są realne możliwości rozwoju tych funkcji na obszarze Metropolii
„Silesia”, o czym traktuje kolejny rozdział.
5. Funkcje metropolitalne na obszarze GZM (Metropolii „Silesia”)
5.1. Pojęcie funkcji metropolitalnych i ich rodzaje
W celu identyfikacji form kształtowania się nowoczesnej gospodarki postindustrialnej,
zmierzającej w kierunku metropolizacji, niezbędne jest rozpoznanie funkcji metropolitalnych.
Przez funkcje metropolitalne należy rozumieć dobra i usługi wyższego rzędu o charakterze
ponadregionalnym, głównie krajowym i międzynarodowym (Jałowiecki 2000; Maik, 2003;
Parysek, 2000, 2003; Markowski, Marszał 2006; Jałowiecki, Szczepański 2002). Szczególnie
istotny jest ich charakter decyzyjny i kontrolny. Można również je rozpatrywać w kontekstach
metropolizacji przestrzeni, przenoszenia wzorców architektonicznych, użytkowych i
funkcjonalnych z innych metropolii.
W wielu pracach podkreśla się, że występowanie funkcji metropolitalnych jest podstawowym
kryterium identyfikacji metropolii. E.Korcelli-Olejniczak (2004, 2008) traktuje je jako
wysoko wyspecjalizowane funkcje międzynarodowe, o znaczeniu co najmniej krajowym.
37
Zalicza do nich: węzły transportowe, media, wiedzę i innowacje, naukę, przemysł i usługi
wysokiej technologii, kulturę, inwestycje rządowe i parlamentarne, centrale firm i usługi
finansowe.
G. Gawryszewski, P. Korcelli, E. Nowosielska (1998) badając metropolizację Warszawy
uwzględnili takie działalności jak: wydawnicza i poligraficzna, handel hurtowy, hotele i
restauracje, transport, działalność pocztowa i komunikacja, finanse, giełda, ubezpieczenia,
usługi w zakresie przedsiębiorczości, usługi komputerowe, informacyjne, elektronika, nauka i
R&D, usługi władzy politycznej i administracyjnej (powyżej skali lokalnej), wykształcenie
wyższe, rozrywkę, sztukę, muzea, placówki dyplomatyczne, instytucje badawcze, biura, a
także oddziały firm zagranicznych. Według wspomnianych autorów funkcje metropolitalne są
to wyspecjalizowane funkcje sektora III i IV gospodarki.
Pojęcie to jest także przedmiotem badań W. Maika (2003, s. 13), który rozpatruje je jako:
a) wynik pozycji na rynku związany z silną dynamiką gospodarki, polityki i kultury,
b) funkcje kontrolne w sferze ekonomicznej, politycznej, społecznej, kulturalnej i
technologicznej, c) funkcje budujące międzynarodowy charakter powiązań miasta oraz jego
ponadregionalną rangę. Autor podaje również cały zestaw cech określających stopień rozwoju
funkcji metropolitalnych w metropoliach globalnych i regionalnych. Podobne stanowisko
przyjmuje J. Parysek (2000, 2003, s. 24), wymieniając siedem istotnych elementów
kształtujących funkcje metropolitalne. Są to: 1) zarządy międzynarodowych korporacji,
2) światowe instytucje finansowe i rynek kapitałowy (giełdy), 3) szybkie i częste lotnicze
połączenia
komunikacyjne oraz kolej szybkich prędkości, 4) placówki naukowe i
technologiczne o standardach światowych, 5) instytucje kultury oraz imprezy i festiwale
artystyczne, 6) specyfika miasta, 7) przewaga powiązań społeczno-gospodarczych i
kulturalnych z innymi metropoliami kosztem powiązań z własnym regionem i krajem.
Funkcje metropolitalne można też określić jako funkcje nadwyżkowe, na co uwagę zwracają
T. Markowski i T. Marszał (2006, s. 13). W literaturze przedmiotu określa się je jako
zewnętrzne lub egzogeniczne. Podkreśla się, że muszą mieć one co najmniej zasięg
ponadregionalny i należeć do sektora IV gospodarki (wysoko wyspecjalizowanych usług).
Także w badaniach europejskich ESPON (1.1.1, 1.4.3) podejmowano próbę analizy miejskich
obszarów funkcjonalnych z uwzględnieniem pięciu funkcji spełniających kryteria
metropolitalności.Są to funkcje: 1) administracyjne, zarówno krajowe, jak i międzynarodowe;
38
2) decyzyjne; 3) transportowe; 4) wiedzy (lokalizacja uniwersytetów, ośrodków badawczych
i produkcji opartej na wiedzy); 5) dotyczące turystyki (potencjał i wykorzystanie obiektów
turystycznych, turystyka biznesowa, kultura).
Z kolei H. Blotevogel (2004) analizując miasta niemieckie wyróżnił cztery podstawowe typy
funkcji metropolitalnych: 1) decyzyjne i kontrolne, 2) innowacji i konkurencyjności,
3) funkcje gateway, 4) funkcje symboliczne.
Funkcje decyzyjne i kontrolne odnoszą się do instytucji państwowych i ponadpaństwowych.
One właśnie mają zasadnicze znaczenie w podejmowaniu decyzji istotnych z punktu widzenia
państwa, co oznacza dobrą pozycję regionu miejskiego jako konkurenta do lokalizacji
(Korcelli-Olejniczak, 2004). To ułatwia przepływy towarów, kapitału, informacji i ludzi.
Podobny wymiar mają przedsiębiorstwa pełniące funkcje kontrolne. Z ekonomicznego punktu
widzenia są one najczęściej rozpoznawane poprzez obecność transnarodowych korporacji i
międzynarodowych firm. Na funkcje decyzyjne i kontrolne uwagę zwraca wielu badaczy, w
tym także P.Śleszyński (2007, s. 108), przypominając, iż umiejscowienie dużej siedziby ma
wymiar nie tylko gospodarczy, ale także społeczny i polityczny. Koncentracja podmiotów
kontrolnych i decyzyjnych przyczynia się do powstawania układów powiązań gospodarczych
poprzez powiązania kapitałowe.
Ch. Zöpel (2011), analizując struktury miejskie policentryczne o charakterze konurbacyjnym
w Zagłębiu Ruhry i na Górnym Śląsku, przypomina, że w obu przypadkach na tych obszarach
nie ulokowały się żadne instytucje państwowe ani ponadpaństwowe. Natomiast w przypadku
funkcji decyzyjnych przedsiębiorstw w ramach zmian strukturalnych w Zagłębiu Ruhry
powstało kilka central przemysłu energetycznego oraz handlowego w sektorze usług. Zgodnie
z teorią rozwoju regionalnego, jak podkreśla B. Domański (2000), bardziej prawdopodobne
jest, że znaczące firmy dla regionu powstaną w oparciu o kapitał endogenny, niż ten
pochodzący z zewnątrz i reprezentujący zupełnie nowy typ działalności, nieobecny do tej
pory w regionie. Ma to istotne znaczenie dla obszaru GZM.
H. Blotevogel (2004) podkreśla także rolę funkcji innowacyjności i konkurencyjności,
które to funkcje są związane ze sferą nauki, techniki i socjokultury. Impulsami innowacji
zazwyczaj są bowiem czynniki zewnętrzne. Zasadnicza jest tu rola nauki, kształtowana
poprzez uczelnie wyższe,
instytuty techniczne, parki technologiczne oraz instytucje
zajmujące się działalnością naukowo-badawczą. J. Petryszyn (2011), badając funkcje
39
metropolitalne centralnej części konurbacji górnośląskiej, wskazuje na rolę uczelni wyższych
oraz instytucji naukowo-badawczych w kształtowaniu centrów potencjalnej Metropolii
„Silesia”.
Do funkcji metropolitalnych można zaliczyć także funkcje gateway. Określane są one jako
„wrota” otwierające dostęp do wiedzy i ludzi (Blotevogel, 2004). Funkcja bramy posiada
wiele aspektów. Może być ona rozumiana jako dostęp do nowoczesnej infrastruktury, np. w
aspekcie pozycji regionu jako węzła transportowego i funkcjonalnego. Można ją również
rozumieć jako funkcję „bramy do reszty świata”, w znaczeniu dostępu do usług, informacji,
wiedzy, idei i postaw oraz ich wymiany (Korcelli-Olejniczak, 2008), a także w kategorii
„bramy” transportowej, na co zwracają uwagę Bird (1983) i Rozenblat, Pumain (2007).
Miasta bramy łączą funkcje międzynarodowe i dystrybucji, a podejmowane decyzje
przyczyniają się do koncentracji np. przemysłu. B. Jałowiecki (1999) miasta typu gateway
nazywa miastami bramami, i – odnosząc się do prac Kutzmanna i Wegenera (1991) – używa
pojęcia miasto przepływów. Tego terminu używają także K. Pain i P. Hall (2006) dla
określenia policentrycznych regionów miejskich. W ujęciu metropolitalnym funkcja gateway
to dostęp do rynków, które zorientowane są na eksport wiedzy czy technologii. W powiązaniu
z innowacjami stanowią one bardzo nowoczesny element gospodarki metropolitalnej.
Z funkcjami gateway powiązane są także funkcje symboliczne. Można je określić jako
„repery przestrzeni”, a więc pewne symboliczne miejsca, budowle, przestrzenie i krajobrazy
miejsko-metropolitalne. Zalicza się do nich szeroko rozumianą kulturę, którą tworzą muzea,
teatry, sztuka, wydarzenia, ale także fizjonomię miasta, jej image, architekturę, a także
wymiar medialny. Według Ch. Zöpela (2011) to także
obiekty dziedzictwa kultury
industrialnej. W Zagłębiu Ruhry są to hałdy udostępniane turystom, park krajobrazowy rzeki
Emscher oraz inne obiekty symboliczne, związane z dziedzictwem kulturowym przemysłu w
tym regionie. Taką rolę pełnią także obiekty architektoniczne epoki industrialnej, zabytkowe
centra miast oraz stare osiedla robotnicze. W miastach GZM istnieje wiele obiektów podobnej
rangi, z uwagi na rozwój obu obszarów w tym samym czasie. Z pewnością mogłyby one stać
się podstawą funkcji symbolicznej na obszarze GZM, dzięki odpowiednim akcjom
marketingowym oraz nakładom finansowym. Specyficzna kultura architektoniczna mogłaby
stać się podstawą logo, czyli znakiem rozpoznawczym tego regionu.
Metropolie i ich funkcje można rozpatrywać także według kryterium znaczenia na arenie
międzynarodowej (Jałowiecki i M.Szczepański, 2006). Analizując literaturę przedmiotu w
40
odniesieniu do miast Europy Zachodniej, autorzy prac powołują się na klasyfikację
G. Dematteisa (1997), który wyróżnia pięć typów miast: metropolie globalne, główne
międzynarodowe miasta europejskie, euromiasta, miasta o znaczeniu europejskim oraz
metropolie regionalne. Do miast o ważnych funkcjach metropolitalnych zaliczają oni: ośrodki
dyspozycji politycznej, ośrodki gospodarcze, ośrodki kultury, ośrodki portowe i technopolie.
Obecność funkcji metropolitalnych jest warunkiem istnienia metropolii i tworzenia obszaru
metropolitalnego. Dlatego tak ważne jest rozpoznanie stanu faktycznego instytucji i
rzeczywistego funkcjonowania poziomu metropolitalnego.
5.2.
Rozwój funkcji metropolitalnych i poziom rozwoju bazy
instytucjonalnej wyższego rzędu 14 miast GZM na podstawie
wybranych cech (instytucji metropolitalnych)
Biorąc pod uwagę różne definicje funkcji metropolitalnych oraz nawiązując do istniejących
klasyfikacji, można wyróżnić ich cztery podstawowe typy: 1) funkcje decyzyjne i kontrolne,
2) funkcje innowacji i konkurencyjności, 3) funkcje gateway oraz 4) funkcje symboliczne.
Typologia ta została wykorzystana w opracowaniu dotyczącym funkcji metropolitalnych w
Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym (Zuzańska-Żyśko, 2012).
Funkcje metropolitalne można rozpatrywać przez pryzmat funkcji decyzyjnych związanych
z obecnością instytucji reprezentujących struktury międzynarodowe. Jedną z nich są placówki
dyplomatyczne różnych państw – ambasady i konsulaty. W Górnośląskim Obszarze
Metropolitalnym koncentrują się one w 4 miastach: Katowicach, Gliwicach, Mysłowicach i
Świętochłowicach. Najwięcej występuje ich w Katowicach. Są to przedstawicielstwa takich
państw jak Republiki: Czeska, Słowacka, Litewska i Łotewska. Obecne są także konsulaty
Rumunii, Austrii i Wielkiej Brytanii oraz Peru. W Gliwicach znajdują się urzędy konsularne
Republiki Federalnej Niemiec, Republiki Słowackiej oraz Demokratyczno-Socjalistycznej
Republiki Sri Lanki. Z kolei w Mysłowicach obecna jest siedziba Republiki Słowenii, a w
Świętochłowicach Konsulat Królestwa Belgii.
Istotną usługą kreującą funkcje metropolitalne są banki, a szczególnie ich główne centrale.
Sektor finansowy jest niezwykle istotny z punktu widzenia rozwoju gospodarczego.
41
Kształtuje on procesy metropolizacji i warunkuje przepływ kapitału 17. W centralnym zespole
metropolitalnym istnieje ok. 450 oddziałów, placówek i fili różnych banków. Daje to
ogromny potencjał finansowy. Gęstość placówek bankowych na tym obszarze należy do
najwyższych w Polsce. W 12 miastach rdzenia, a więc w centralnym zespole
metropolitalnym, na 1km2 przypada ponad 12 oddziałów i filii (Ilnicki, 2009). Jest to wynik
porównywalny z największymi obszarami metropolitalnymi
w Polsce, m.in. Warszawą,
Poznaniem, Krakowem, Wrocławiem, Trójmiastem czy Łodzią. Analizując zasięg
oddziaływania sektora bankowego okazało się, że tylko jeden z banków, ING Bank Śląski,
posiada centralę w Katowicach. Jego siedziba mieści się w nowo wybudowanym,
reprezentacyjnym budynku o randze metropolitalnej.
Oczywiście w GZM znajduje się też liczna grupa podmiotów gospodarczych o charakterze
korporacyjnym i wysokim kapitale własnym. W 2004 r. tylko w Katowicach zidentyfikowano
192 siedziby przedsiębiorstw, których przychody były większe niż 15,6 mln zł (Śleszyński,
2008).
Ważnym elementem wyróżniającym ośrodek metropolitalny jest potencjał badawczy i
funkcje naukowe, które zalicza się do innowacji i konkurencyjności. Szkolnictwo wyższe
to jeden z najważniejszych jakościowych wskaźników metropolitalnych. Uczelnie nie tylko
kształcą studentów, ale także przyczyniają się do tworzenia wiedzy naukowej, dzięki której
powstają różne wynalazki wykorzystywane w gospodarce. Istotne jest także, że skupiają one
określony potencjał intelektualny. W uczelniach znajdują się także wysokospecjalistyczne
laboratoria i aparatura naukowa do wykonywania ekspertyz, co prowadzi do rozwoju
technologicznego i wpisuje obszar w sieć powiązań naukowych z innymi ośrodkami w
Europie i na świecie. Uczelnie wyższe przyczyniają się do postępu technologicznego i są
nieodzownym elementem metropolii. Młodzi i wykształceni mieszkańcy GOM to potencjalna
kadra decyzyjno-zarządcza w samorządzie lokalnym, regionalnym, a nawet europejskim. Są
to przyszłe elity polityczne, które mogą być traktowane jako dobro eksportowe, w przypadku
wyjazdów do innych metropolii. Co ważne, uczelnie kreują przyszły kapitał ludzki, m.in. elity
polityczne i kadry zarządzające. Placówki te są zatem bezpośrednio odpowiedzialne za jakość
klasy metropolitalnej, kształtowanie nowoczesnego myślenia i popularyzację wiedzy o
metropoliach i związkach naszego życia z funkcjami metropolitalnymi. W 2006 r. w
17
Najwięcej instytucji bankowych, zarówno centrali, oddziałów, jak i filii ulokowało się w Katowicach -117,
Gliwicach - 54, Sosnowcu- 48, Bytomiu i Zabrzu po 31, następnie w Tychach i Dąbrowie Górniczej po 27, w
Rudzie Śląskiej - 25, Chorzowie - 23.
42
województwie śląskim studiowało 207,7 tys. osób, tj. ponad 10% ogółu studentów w Polsce
(drugie miejsce po województwie mazowieckim). Aż 63 tys. z nich studiowało nauki
ekonomiczne, 59 tys. – nauki techniczne (z czego 9,3 tys. wybrało kierunki związane z
informatyką), 39 tys. kończyło uniwersytety, 13 tys. – wyższe szkoły zawodowe, a 6,4 tys.
studiowało nauki medyczne (Źródło: MCG). Jest to ogromny potencjał wiedzy, który można
wykorzystać w rozwoju obszaru metropolitalnego badanego obszaru. Miasta, które posiadają
na swoim obszarze uczelnie wyższą, jej filię lub oddział zamiejscowy, odgrywają istotną rolę
w gospodarce opartej na wiedzy. W świetle zebranych materiałów w 2010 r. w GZM
szkolnictwo wyższe było reprezentowane przez 60 uczelni, 29 publicznych i 31
niepublicznych. Największe skupienie szkół wyższych, zarówno publicznych, jak i
niepublicznych, znajduje się w Katowicach (Petryszyn, 2011). Ich lokalizacja wykazuje
koncentrację w centrum miasta. Aż 8 spośród 12 wydziałów Uniwersytetu Śląskiego znajduje
się właśnie w tym mieście. Wszystkie trzy wydziały Uniwersytetu Ekonomicznego i dwa
największe wydziały Śląskiego Uniwersytetu Medycznego oraz po dwa wydziały Akademii
Wychowania Fizycznego, Akademii Muzycznej i Akademii Sztuk Pięknych także rozwinęły
się na obszarze Katowic, podobnie jak Wyższe Śląskie Seminarium Duchowne i dwa
wydziały zamiejscowe Politechniki Śląskiej. Istotne znaczenie dla rangi Katowic mają także
uczelnie niepubliczne. Potencjalny student ma zatem do wyboru kilkadziesiąt różnorodnych
kierunków studiów w ośmiu dużych, wiodących katowickich uczelniach oraz ponad 20
kierunków prowadzonych przez kilkanaście szkół wyższych, o mniejszej liczbie studiujących.
Biorąc pod uwagę, że w Katowicach studiuje ponad 75 tysięcy osób oraz wysoką rangę
tamtejszego ośrodka akademickiego, można oczekiwać, że centrum metropolii powstanie
właśnie w tym mieście (Petryszyn, 2011). Ważnym ośrodkiem kształcenia akademickiego są
także Gliwice. Politechnika Śląska, druga największa uczelnia w regionie, przygotowuje
kadrę techniczną dla przyszłej metropolii. Gliwice jako ośrodek akademicki dają możliwość
wyboru technicznych kierunków kształcenia, których nie można studiować w innych miastach
Metropolii. Ważną rolę na rynku usług wyższego rzędu, z uwagi na kształcenie przyszłej
kadry metropolitalnej, odgrywa także Sosnowiec. Umiejscowione są tu trzy wydziały
Uniwersytetu Śląskiego, w tym większość kierunków filologicznych oraz jedyny w regionie
wydział farmacji funkcjonujący w ramach Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. W mieście
intensywnie rozwijają swoją działalność wyższe szkoły niepubliczne. Także Bytom i Zabrze
oferują zróżnicowaną ofertę edukacyjną. W obu ośrodkach funkcjonują zamiejscowe
wydziały Politechniki Śląskiej i Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, a zabrzański wydział
43
lekarski jest najstarszym wydziałem tej renomowanej uczelni medycznej. Bytom w ostatnich
latach poszerzył zakres opcji studiowania o nowy Wydział Teatru Tańca Państwowej Wyższej
Szkoły Teatralnej z Krakowa czy Polsko-Japońską Wyższą Szkołę Technik Komputerowych.
Prężnie rozwijającymi się ośrodkami kształcenia są Chorzów, Dąbrowa Górnicza i Tychy, w
których swoje siedziby znalazło kilka niepublicznych szkół wyższych, jak i zamiejscowe
ośrodki dydaktyczne Akademii Górniczo-Hutniczej z Krakowa.
Ważne dla rozwoju metropolii i ich funkcji są instytucje oparte na wiedzy, takie jak parki
technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości oraz centra innowacji. Instytucje naukowobadawcze zaliczane są do proinnowacyjnych. Wśród miast obszaru Metropolii „Silesia” tylko
w przypadku sześciu ośrodków mamy do czynienia z jakąkolwiek instytucją prowadzącą
działalność badawczą lub naukową niezależnie od uczelni wyższych. W zasadzie tylko dwa
ośrodki, Katowice i Gliwice, jawią się jako poważne centra nauki i badań w różnych
dziedzinach. Jednocześnie centra te są symbolem nowoczesności i innowacyjności
gospodarki. Z kolei parki mają na celu rozwój przemysłów wysokotechnologicznych w
oparciu o wiedzę naukową. Unowocześniają jej gospodarkę, powodując transfer nowych
technologii i poprawiając jej konkurencyjność.
W miastach GZM szczególnie istotny jest
transfer badań naukowych do sfery gospodarczej, z uwagi na duży udział nierynkowych
technologii w przeszłości. Według T. Stryjakiewicza (1999) i B. Domańskiego (2001)
tworzone centra to najczęstsze formy postrestrukturyzacyjne. W Katowicach doliczono się 16
instytucji naukowo-badawczych, przy czym niektóre spełniają szczególną rolę lub podkreślają
górniczą specyfikę regionu. Do wiodących i rozbudowanych placówek naukowych z
pewnością można zaliczyć katowicki oddział Polskiej Akademii Nauk (PAN) wraz z
istniejącymi tam instytutami: Głównym Instytutem Górnictwa, Instytutem Ekologii Terenów
Uprzemysłowionych czy Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. W Katowicach są
ulokowane także Regionalne Centrum Innowacji i Transferu Technologii, Centrum Innowacji,
Transferu Technologii i Rozwoju oraz Park Naukowo-Techniczny „EURO-CENTRUM”.
Znaczna część z 18 gliwickich instytucji naukowo-badawczych nastawiona jest na współpracę
z przemysłem chemicznym, maszynowym, metalowym i górnictwem (Petryszyn, 2011).
Ważną rolę dla mieszkańców Metropolii „Silesia” i całego regionu śląskiego pełni Centrum
Onkologii w Gliwicach. Swoje instytuty, z dziedziny chemii i informatyki, ma tam PAN. W
celu współpracy naukowców z przedsiębiorcami i zwiększenia transferu wiedzy do
gospodarki powstał również park naukowo-technologiczny („Technopark Gliwice”). Jego
44
utworzenie przyczyniło się do powstania wielu instytucji oferujących najnowsze osiągnięcia
technologiczne (Szajnowska-Wysocka, 2009). Działalność innowacyjna obejmuje takie sfery
jak: elektronika, biotechnologia, teleinformatyka, technologie proekologiczne i medyczne. W
Gliwicach mieści się także Ośrodek Innowacji NOT.
Spośród pozostałych miast wyróżnia się Zabrze, gdzie funkcjonują dwie placówki PAN i
dwie inne instytucje naukowo-badawcze, związane z przetwórstwem węgla i aparaturą
medyczną, m.in. Centrum Innowacji i Transferu Technologii Politechniki Śląskiej. Do
proinnowacyjnych instytucji można zaliczyć także Śląski Park Przemysłowo-Techniczny w
Rudzie Śląskiej oraz Tarnowskie Góry, które to miasto posiada dwie podobne instytucje,
natomiast Chorzów, Dąbrowa Górnicza i Sosnowiec po jednej (Petryszyn, 2011).
Obok funkcji naukowo-badawczej istotną rolę w rozwoju metropolizacji odgrywają również
funkcje gateway. W literaturze polskiej są one dosyć słabo spopularyzowane. Najprościej
można je określić jako otwierające dostęp do wiedzy i ludzi. W odniesieniu do 14 miast GZM
funkcje te można przeanalizować na podstawie dostępności komunikacyjnej i transportowej.
Dogodne położenie Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego w obszarze węzłowym dwóch
głównych europejskich korytarzy wymiany i komunikacji zapewnia jego połączenie z innymi
metropoliami europejskimi. Badając funkcję transportową przeanalizowano położenie
węzłów autostradowych, tych istniejących i w zaawansowanej fazie budowy, oraz ważniejsze
skrzyżowania
dróg ekspresowych
i
krajowych.
Podstawą
funkcjonowania
dobrze
zorganizowanego obszaru metropolitalnego jest sieć transportowa i jej dostępność. GOM ma
dobrze rozwiniętą sieć drogową, oczywiście w porównaniu do innych obszarów
metropolitalnych w Polsce. W centralnym zespole metropolitalnym średnia gęstość dróg
wynosi 324 km/100 km2 i jest czterokrotnie większa od średniej krajowej i dwukrotnie
większa od średniej dla województwa śląskiego (168km/100km2). W 2006 r. wynosiła ona
od 175 km/100km2 w Jaworznie do 578 km/100 km2 w Świętochłowicach (Soczówka, 2008).
Ważną rolę w rozwoju funkcji metropolitalnych odgrywa także dostępność transportowa
poprzez węzły autostradowe i ich skrzyżowania z drogami krajowymi, jak i powiązania dróg
krajowych z ekspresowymi i trasami międzynarodowymi. Obszar GZM jest obecnie miejscem
wielu inwestycji drogowych. Skrzyżowania autostradowe i węzły istotne z punktu widzenia
45
rozwoju metropolii znajdują się prawie we wszystkich większych miastach tworzących
centralny zespół metropolitalny18.
Każda metropolia powinna charakteryzować się nie tylko dobrą dostępnością transportu
kołowego, ale przede wszystkim lotniczego. Dla rozwoju procesów metropolizacji niezbędne
jest dobrze funkcjonujące i łatwo dostępne międzynarodowe lotnisko. GOM obsługiwane jest
przez Międzynarodowy Port Lotniczy „Katowice”, położony ok. 30 km na północ od centrum
Katowic, na terenie gminy wiejskiej Ożarowice. Z uwagi na wykorzystanie dróg S1 i S86
posiada bardzo dobrą dostępność transportową z centralnym zespołem metropolitalnym. W
pobliżu lotniska na zaawansowanym etapie budowy znajduje się także projektowany węzeł
autostrady A1 „Pyrzowice”. Roczna liczba pasażerów korzystających z usług MPL
„Katowice” kształtuje się na poziomie 2,3 mln, a liczba odlotów i przylotów wynosi 26,2 tys.
(2009 r.)19. Jest to trzecie pod względem liczby pasażerów lotnisko w Polsce. Umożliwia ono
bezpośrednie
połączenie
Górnośląskiego
Obszaru
Metropolitalnego
z
europejskimi
metropoliami, takimi jak: Londyn, Paryż, Bruksela, Frankfurt, Mediolan, Monachium,
Kolonia, Rzym, Oslo, Edynburg czy Dublin. Interesujące opracowania na temat dostępności
transportowej w aglomeracji katowickiej przeprowadził A. Soczówka (2012).
Dla rozwoju metropolii istotny jest także potencjał kulturowy. Wchodzi on w zakres funkcji
metropolitalnych symbolicznych. W miastach GZM występują instytucje kultury o zasięgu
krajowym oraz wydarzenia kulturalne, koncerty rangi światowej, a także imprezy zaliczane
do najnowocześniejszych sfer e-sportu (gier komputerowych), reprezentujących światowe
standardy. Występowanie tych instytucji wykazuje cechy dyspersji, z niewielką koncentracją
w Katowicach. Analizując symbolikę przyszłej metropolii warto zwrócić uwagę, że funkcja ta
może być postrzegana poprzez różne instytucje, takie jak np. sale koncertowe, teatry, opery,
operetki, filharmonie, znane w Polsce muzea, strefy kultury, parki rozrywki20 (lunaparki),
aquaparki, pola golfowe, jak również wydarzenia kulturalne w postaci koncertów, imprez
rozrywkowych oraz sportowych o randze międzynarodowej i krajowej. Istotny jest tu zasięg,
który musi być ponadregionalny. Funkcje symboliczne to bardzo rzadko występujące usługi,
18
Katowice (A4,S86, DK81), Gliwice (A4, A1, DK44, DK88), Mysłowice (A4, S1), Ruda Śląska (A4),
Sosnowiec (S1,S86), gmina Siewierz (S1, S86,78), Tychy (S1, S86), Dąbrowa Górnicza (S1, DK94), Bytom (A1
w budowie, DK11, DK88, DK94), Będzin (DK86, DK94), Mikołów (DK44, DK81), Piekary Śląskie (A1 w
budowie, DK11), Zabrze (A1 w budowie, DK78, DK94), Pyrzowice (S1,S86). Ponadto na odcinku drogi S1
przebiega międzynarodowa trasa E-75, a autostradą A-4 trasa E-40.
19
Dane za: www.katowice-airport.com
20
Nie uwzględniono tu parków rozrywki przy centrach handlowych.
46
dostępne w niewielu miejscach w Polsce. Skupiają się one zarówno w rdzeniu kształtującej
się metropolii, jak i zewnętrznej strefie metropolitalnej (Zuzańska-Żysko, 2012). Katowice
pełnią istotną rolę na tym polu i są areną wydarzeń kulturalno-rozrywkowych o szerokim
zasięgu oddziaływania.
Niezwykle ważną przestrzenią symboliczną dla wszystkich miast GZM, jak i całego regionu
jest powstała i oddana do użytku w 2014 r. Strefa Kultury, obejmująca Międzynarodowe
Centrum Kongresowe, w postaci Muzeum Śląskiego, nowej siedziby Narodowej Orkiestry
Symfonicznej Polskiego Radia oraz Muzeum Śląskiego, bezpośrednio połączone z Halą
„Spodka”. Strefa Kultury z pewnością wzmocni pozycję Katowic w wymiarze krajowym i
europejskim. Centrum Kongresowe jest efektem procesu rewitalizacyjnego terenów
poprzemysłowych po KWK Katowice. Może pomieścić do 10 tys. uczestników i liczy od 18
do 26 sal konferencyjnych (Kierunek…). Katowice są miejscem, w którym odbywają się stałe
wydarzenia rozrywkowe. Należą do nich m.in. alternatywny Off Festival, awangardowe
Tauron Nowa Muzyka, międzynarodowy festiwal bluesowy Rawa Blues, festiwal sztuki
reżyserskiej Interpretacje czy Ars Cameralis – Górnośląski Festiwal Sztuki Kameralnej.
„Spodek”, hala sportowo-widowiskowa mogąca pomieścić do 8 tys. widzów, była do tej pory
miejscem organizacji koncertów międzynarodowych gwiazd muzycznych (grali tu m.in.
Sting, Iron Maiden, Deep Purple, Robbie Williams, Pink Floyd Show, Yes, Slade,
Rammstein) oraz krajowych artystów niemal ze wszystkich dyscyplin muzycznych. Ponadto
„Spodek” wielokrotnie organizował imprezy artystyczne o zasięgu światowym, takie jak
występ Chóru Aleksandrowa, rewie na lodzie, rewie na rolkach, imprezy kabaretowe na kilka
tysięcy osób czy festiwal orkiestr wojskowych. W Katowicach odbywają się liczne targi
międzynarodowe. Od 2013 r. mają tu też miejsce rozgrywki mistrzostw świata gier
komputerowych Intel Extreme Masters, w których uczestniczyli gracze walczący o pulę
nagród o wartości 500 tys. dolarów. Impreza w Katowicach kończyła serię turniejów
rozegranych w Szanghaju, Nowym Jorku, Kolonii, Singapurze oraz Sao Paulo21.
Również
międzynarodowe
i
krajowe
imprezy
sportowe
są
miernikiem
funkcji
metropolitalnych. W badaniach największych metropolii świata bierze się pod uwagę
wydarzenia sportowe wyższej rangi, np. igrzyska olimpijskie i mistrzostwa świata
(Jałowiecki,
Szczepański
2006;
Szymańska
2007).
Dla
określenia
poziomu
umiędzynarodowienia imprez przeanalizowano spotkania sportowe z udziałem zagranicznych
21
Dane za: www.spodek.eu.
47
drużyn. Miały one miejsce w Katowicach w Hali Widowiskowo-Sportowej „Spodek”. Były to
m.in. Mistrzostwa Europy w Piłce Siatkowej Kobiet, Mistrzostwa Europy w Piłce Siatkowej
Mężczyzn, Mistrzostwa Świata w Piłce Siatkowej Mężczyzn (mecze eliminacyjne i mecz
finałowy), gala boksu zawodowego, impreza motocrossowa Diverse Night of the Jumps,
Międzynarodowe Zawody Jeździeckie, Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie grupy „B”,
Liga Światowa w Siatkówce Mężczyzn, Mistrzostwa Europy we Wszechkategorii Karate. Z
kolei w Chorzowie na Stadionie Śląskim odbywały się międzynarodowe mecze w piłce
nożnej, natomiast w Tychach na Stadionie Zimowym mistrzostwa w hokeju na lodzie.
Funkcje metropolitalne rozpatruje się także na podstawie nowoczesnej przestrzeni
konsumenckiej. Każdy ośrodek metropolitalny w Polsce posiada obecnie nowoczesne centra
handlowe na poziomie metropolitalnym. W Katowicach jest to SCC – Silesia City Center. Z
jednej strony, jest to przestrzeń symboliczna będąca przykładem sukcesji funkcjonalnoprzestrzennej, z drugiej, nowoczesna przestrzeń konsumencka, pełna nowatorskich rozwiązań
architektonicznych. Obok pełnienia funkcji handlowych, obiekt oferuje szereg usług
kulturalno-rozrywkowych. Powstałe tu centrum handlowe to najważniejsza przestrzeń
nowoczesnej konsumpcji w całym regionie (ponad 300 sklepów na 80 tys. m2). Jest to
zarazem ważny symbol funkcjonalno-przestrzenny tego obszaru, bowiem SCC powstało na
zrewitalizowanych terenach po Kopalni Węgla Kamiennego „Gotwald” (Kleofas). Stanowi
klasyczny przykład sukcesji funkcjonalnej: „od przemysłu do metropolii”. Centrum handlowe
pełni funkcje metropolitalne w potrójny sposób: 1) swoją organizacją przestrzenną nawiązuje
do najnowszych standardów handlowych na świecie, 2) skupia potencjał handlowy na
poziomie międzynarodowym, z uwagi na obecność sklepów i butików znanych światowych
projektantów mody, 3) posiada ponadregionalny zasięg oddziaływania (Zuzańska-Żyśko,
2012). Ważnym elementem kształtowania funkcji metropolitalnych są zakupy w
ekskluzywnych sklepach światowych projektantów i designerów mody. Ta cecha jest
niezwykle trudna do uchwycenia w przestrzeni miast, z uwagi na duże rozproszenie i brak
danych. Niemniej jednak przeprowadzone badania terenowe w 2010 r. pozwoliły uchwycić
selektywne marki, a wraz z nimi ekskluzywność usług na miarę metropolii. Zebrany materiał
pozwala stwierdzić, że w GZM usługi te są słabo zauważalne. Odnotowano je zaledwie w 3
miastach centralnego zespołu metropolitalnego: Katowicach, Gliwicach i Sosnowcu. Ich
lokalizacja była związana z centrami handlowymi lub obecnością sklepów w hotelach o
48
wysokim standardzie22. Znane marki występowały w Katowicach, natomiast pojedyncze
salony firmowe w Gliwicach i Sosnowcu.
Do innych dostawców usług rozrywkowo-wypoczynkowych zalicza się znany w całej
południowej i środkowej Polsce park rozrywki „Śląskie Wesołe Miasteczko” z siedzibą w
Chorzowie, Operę Śląską w Bytomiu, Operetkę w Gliwicach oraz Filharmonię Śląską w
Katowicach i Dom Tańca w Zabrzu, również organizujący imprezy rozrywkowe o
charakterze ponadregionalnym. Występują też pola golfowe w Siemianowicach Śląskich i
Pszczynie oraz nowoczesne aquaparki z licznymi atrakcjami wodnymi w Tarnowskich
Górach i Dąbrowie Górniczej. Niezwykle istotne usługi eksponujące przeszłość historycznogospodarczą i dziedzictwo kulturowe rejonu oferuje zabytkowa kopalnia Guido w Zabrzu
(Pytel, 2008), muzeum o randze europejskiej. M. Lamparska-Wieland (2007), Ch. Zopel
(2011), M. Chmielewska i M. Lamparska (2012) podkreślają, że monumentalne obiekty
poprzemysłowe w Zagłębiu Ruhry stanowią istotny element w rozwoju funkcji symbolicznej
w nowym wymiarze gospodarczym. Turystyka poprzemysłowa mogłaby stać się jednym z
elementów kształtowania nowej funkcji metropolitalnej w miastach GZM (Chmielewska,
2010; Chmielewska, Szajnowska-Wysocka, 2011; Lamparska, 2013). Chociaż górnictwo
znajduje się w schyłkowej fazie rozwoju, to jego dziedzictwo mogłoby stać się kanwą nowej
funkcji – funkcji turystycznej (Dwucet, Pytel, Tkocz, 2008, Pytel, 2010, Pytel, ZuzańskaŻyśko, 2010).
Ważnym wskaźnikiem atrakcyjności zewnętrznej są usługi noclegowe w hotelach o
najwyższym standardzie. Niestety w GZM są one niezwykle słabo rozwinięte. Występuje tu
niewiele ekskluzywnych hoteli reprezentujących pięcio- i czterogwiazdkowy poziom usług.
Jest ich zaledwie 8, w tym 2 pięciogwiazdkowe (Monopol w Katowicach i Piramida Spa &
Business w Tychach) oraz 6 czterogwiazdkowych zlokalizowanych w Katowicach i
Chorzowie, a więc w części rdzeniowej metropolii oraz tuż przy granicach Czeladzi – w
strefie zewnętrznej metropolii. Liczbę hoteli można określić jako mało zadawalającą w
stosunku do tak dużego obszaru i potencjału ludności miast GZM. Z drugiej jednak strony
należy podkreślić, że dostrzec można tu silne procesy modernizacyjne istniejącej bazy
22
Odnotowano salony następujących marek światowych: Deni Cler Milano, Pierre Cardin, Armani
Jeans JVC Versace, Marc Cain, Tru Trussardi, Mexx, Benetton, Burberry, Esprit, Marella, Max Mara, Patryzia
Pepe, Timberland, Tally WeIjl, Liu Jo, Marina Rinaldi. Nie brano pod uwagę sklepów firmowych znanych
marek sportowych, jak np. Adidas czy Nike, uznając je za zbyt powszechne. Nie uwzględniano również
ekskluzywnych sieci sklepów marek krajowych, jak np. Monnari, Vanilla czy Getex, uważając, że firmy te nie
mają swoich przedstawicielstw np. w Londynie czy innych metropoliach światowych.
49
hotelowej o standardzie trzygwiazdkowym. Występuje też kilka hoteli o bardzo wysokim
standardzie w ośrodkach turystycznych w Ustroniu i Wiśle, które leżą w zapleczu
Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego (Tkocz, Zuzańska-Żyśko, Pytel 2009, ZuzańskaŻyśko, 2005).
5.3. Przestrzenne rozmieszczenie funkcji i ich hierarchia
Badając poziom metropolitalności miast GZM i otoczenia wzięto pod uwagę 11 cech
jakościowych usług, instytucji i obiektów o znaczeniu metropolitalnym. Przeanalizowano, w
jakich ośrodkach GZM-u one występują oraz które miasta posiadają najpełniejszą bazę
instytucjonalną wyższego rzędu. W analizie uwzględniono: 1) ambasady i konsulaty, 2) hotele
cztery- i pięciogwiazdkowe, 3) wydarzenia sportowe o zasięgu międzynarodowym, 4) sklepy
firmowe światowych marek odzieżowych, 5) salony z ekskluzywnymi markami samochodów,
6) banki (główne siedziby, oddziały lub filie o liczbie powyżej 10 w danym mieście),
7) szkolnictwo wyższe, 8) parki technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości i centra
innowacji, 9) instytucje rozrywkowo-sportowe (parki rozrywki-lunaparki, mega centra
handlowe23, aquaparki i pola golfowe), 10) szpitale i kliniki specjalistyczne lub instytucje
rehabilitacyjne o zasięgu ogólnopolskim, 11) węzły autostradowe (istniejące i w budowie)
oraz skrzyżowania ważniejszych dróg krajowych i ekspresowych, a także lotniska w ruchu
międzynarodowym. Analizę przeprowadzono w oparciu o wskaźnik bonitacji punktowej. Na
jego podstawie ustalono stopień centralności wybranych usług i instytucji metropolitalnych, a
następnie hierarchię centralności poszczególnym miast (Zuzańska-Żyśko, 2012).
Podsumowując przeprowadzoną analizę bazy instytucjonalnej poziomu metropolitalnego
nasuwa się kilka istotnych wniosków. Po pierwsze GZM należy traktować jako jeden obszar o
zróżnicowanych funkcjach metropolitalnych. Są one rozproszone w różnych miastach, a ich
struktura hierarchiczno-funkcjonalna wykazuje cechy polaryzacji. Dekoncentracja jest
pochodną ahierarchicznej struktury osadniczej. Obszar ten jest bowiem przykładem rozwoju
cywilizacyjnego na terenach postindustrialnych (Riley, Tkocz, 1998).
Procesy metropolizacji napotykają tu na szczególnie trudne problemy organizacyjne,
związane z zarządzaniem przez wielu prezydentów miast, mających prawo podejmować
równorzędne, autonomiczne decyzje (Zuzańska-Żysko, 2012). W każdym z nich istnieją też
określone problemy związane z procesami restrukturyzacji (Tkocz, 2001). Należy podkreślić,
23
Nie brano pod uwagę centrów handlowych typu Plaza, M-1 uznając je za zbyt powszechne.
50
że jest to bardzo złożony system osadniczo-gospodarczy o genezie konurbacji przemysłowej,
a więc o wieloośrodkowej strukturze wewnętrznej (Szajnowska-Wysocka, Zuzańska-Żyśko,
2013b).
Ryc. 1. Instytucje poziomu metropolitalnego w ośrodku metropolitalnym (GZM) i miastach
przyległych.
1 – granica Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, 2 – instytucje i usługi metropolitalne.
Źródło: Szajnowska-Wysocka, Zuzańska-Żysko, 2013b.
Funkcjonalny obszar metropolitalny tworzy 15 gmin, w tym 13 miast na prawach powiatu
(miasta GZM) i dwa ośrodki średniej wielkości położone w zewnętrznej strefie
metropolitalnej: Tarnowskie Góry, będące siedzibą powiatu ziemskiego, oraz Czeladź.
Zamieszkuje go 1,9 mln osób, a średnia gęstość zaludnienia wynosi 1675 osób/km2 (tab. 1,
ryc. 3).
Podsumowując, analizowany obszar metropolitalny w aspekcie strukturalnym to bardzo
rozległa jednostka przestrzenna, obejmująca znaczną powierzchnię i skomplikowany system
powiązań, którą tworzą 43 gminy o różnej randze administracyjnej24.
24
Ten obszar nie uwzględnia dojazdów do pracy, kryterium odległości i dostępności komunikacyjnej.
51
Tabela 6. Podział GOM w ujęciu strukturalnym w 2010 r.
Obszar
Górnośląski Obszar Metropolitalny (GOM)
centralny zespół metropolitalny (GZM)
zewnętrzna strefa metropolitalna
miasta obrzeża
Górnośląski funkcjonalny obszar metropolitalny
Liczba
gmin
43
14
25
4
15
Powierzchnia
w km2
2 949
1 218
1 483
248
1165
Liczba
ludności
2 475 733
1 952 756
465 575
57 402
1 951 879
Gęstość
zaludnienia
osoba/km2
840
1 603
314
231
1675
Źródło: Zuzańska-Żyśko, 2012.
Ryc. 2 Wskaźnik centralności funkcji metropolitalnych w GZM i wybranych miast
zewnętrznej strefy metropolitalnej.
Źródło: Szajnowska-Wysocka, Zuzańska-Żyśko, 2013a.
Najważniejszym ośrodkiem tego obszaru są Katowice, gdzie znajdują się wszystkie
ważniejsze usługi i instytucje o charakterze międzynarodowym i krajowym. Wskaźnik
bonitacji punktowej przyjął najwyższą wartość Ci=1, co oznacza, że w badanym mieście
wystąpiły wszystkie cechy uwzględnione w badaniu. Ośrodek posiada dobrze wykształcone
funkcje metropolitalne i najbardziej zaawansowane procesy metropolizacji. Jest to
najwartościowsza przestrzeń metropolitalna, choć licząca tylko 304 tys. mieszkańców
(dane za 2013 r). Bez wątpienia jest to główne centrum Górnośląskiego funkcjonalnego
obszaru metropolitalnego (ryc. 3).
52
Ryc. 3. Górnośląski funkcjonalny obszar metropolitalny w 2010.
Źródło: Zuzańska-Żyśko, 2012.
DW – funkcje metropolitalne dobrze wykształcone, W – wykształcone, K – kształtujące się, S – słabo wykształcone, B –
brak funkcji metropolitalnych, 1 – granica Górnośląskiego funkcjonalnego obszaru metropolitalnego.
Ważnym ośrodkiem o dobrze wykształconych funkcjach metropolitalnych na badanym
obszarze są Gliwice, skupiające znaczną grupę instytucji i usług rangi krajowej (ryc. 1, 2).
Analiza rozkładu przestrzennego wybranych wskaźników świadczy też o bardzo wysokiej
randze Katowic, znacznie przewyższającej inne miasta na badanym obszarze, co nie wynika
tylko ze zwykłej nadwyżki liczby mieszkańców, lecz jest pochodną lokalizacji wielu ważnych
funkcji metropolitalnych oraz centralnego położenia tego miasta w tworzącym się obszarze
metropolitalnym. Centrum Metropolii „Silesia” kształtuje się bardzo wyraźnie w Katowicach,
głównie na obszarze części śródmiejskiej tego miasta i wokół autostrady A4 i Drogowej Trasy
Średnicowej. Gliwice pełnią funkcje komplementarne w stosunku do Katowic i rolę
„drugiego bieguna” w zachodniej części badanego obszaru. Potwierdzają to badania J.
Petryszyna (2011).
Ośrodkiem, w którym zauważa się znaczące procesy metropolizacji, jest też Chorzów, który z
kolei z racji swojego położenia przy granicy z Katowicami i zacierania się granic
przestrzennych, uzyskał wysoki współczynnik centralności i razem z Gliwicami posiada
wykształcone funkcje metropolitalne. Istotne dla rozwoju badanego obszaru są także Tychy,
Sosnowiec i Zabrze jako ośrodki o kształtujących się funkcjach metropolitalnych (tab. 2).
53
Miasta te razem z Gliwicami i Chorzowem odgrywają ważną rolę w GOM jako ośrodki
pomocnicze pierwszego rzędu. Według J. Petryszyna (2011) są to pomocnicze centra
metropolii „Silesia”. W zależności od ujęć badawczych określane są one także jako miasta
rdzenia i ośrodki wspomagające (Klasik, 2008) lub ośrodki wzrostu (Sobala-Gwosdz, 2010).
Z kolei słabo rozwinięte funkcje metropolitalne posiadają Dąbrowa Górnicza, Ruda Śląska,
Bytom, Mysłowice, Siemianowice Śląskie, Świętochłowice, Piekary Śląskie oraz Tarnowskie
Góry i Czeladź (ryc. 3). Szczególnie widoczna jest degradacja pozycji Bytomia, który w
przeszłości stanowił trzon gospodarczy i kulturowy konurbacji. Istnieje także grupa miast,
które nie wykształciły jeszcze w dostatecznym stopniu funkcji metropolitalnych, w tym
Jaworzno należące do Centralnego Zespołu Metropolitalnego, a także miasta powiatowe
Mikołów i Będzin.
Przeanalizowana struktura funkcjonalna Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego pozwoliła
zidentyfikować 65 istotnych instytucji i usług o randze metropolitalnej w 13 miastach
centralnego zespołu metropolitalnego, obsługiwanych przez określoną klasę metropolitalną,
oraz w 2 miastach zewnętrznej strefy metropolitalnej. Gdyby potraktować wydzielony obszar
jako spójną formę osadniczą i jeden 2-milionowy ośrodek metropolitalny, a nie zespół miast,
wówczas nie można zaprzeczyć, że ten region posiada potencjał i funkcje metropolitalne,
którym towarzyszą procesy metropolizacji. Oczywiście nie są one tak znaczące, jak w
przypadku Warszawy czy Karkowa, niemniej jednak nie można marginalizować jego roli w
Polsce. Potwierdzają to badania M. Smętkowskiego i inn. (2009, s. 61), które, uwzględniając
wymiar jakościowy ośrodków metropolitalnych w Polsce, wymieniają konurbację śląską na
drugim miejscu w klasyfikacji ośrodków miejskich, nazywając ją Śląskim Obszarem
Metropolitalnym.
Dostrzegają to także samorządy, które podpisały i zaakceptowały statut Górnośląskiego
Zespołu Metropolitalnego oraz uchwaliły strategię rozwoju do 2025 r. (Hibszer, Petryszyn,
Runge 2008, Strategia… 2010), będącą próbą spojrzenia na wszystkie miasta GZM w sposób
całościowy. Związek ten w przyszłości może stać się podstawą superstruktury miejskiej pod
nazwą „Silesia”. Według M. Chmielewskiej i A. Szajnowskiej-Wysockiej (2010) na arenie
europejskiej w konkurencji regionów współcześnie liczą się wielkie metropolie, a miasta
konurbacji śląskiej samodzielnie nigdy nie będą miały szansy zmierzyć się z wiodącymi
metropoliami polskimi i europejskimi. Natomiast wspólny potencjał gospodarczy,
54
demograficzny i społeczny zapewniłby temu obszarowi stosowne miejsce wśród obszarów
metropolitalnych w Polsce.
W badaniu funkcji metropolitalnych (Zuzańska-Żyśko, 2012) wybrane do analizy cechy i ich
zróżnicowanie przestrzenne pozwalają wnioskować, że usługi i instytucje metropolitalne
posiadają różny poziom centralności. Najbardziej centralną cechą okazały się centrale banków
(Cj=94), kolejną wydarzenia sportowe o zasięgu międzynarodowym oraz ekskluzywne sklepy
i salony firmowe znanych światowych marek odzieżowych (Cj=83). Występują one zaledwie
w 3 miastach. Wysokim poziomem centralności charakteryzowały się ambasady i konsulaty,
parki technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości oraz centra innowacji, jak również hotele
cztery- i pięciogwiazdkowe, reprezentujące światowe standardy usług (Cj=78). Hotele te są
włączone w międzynarodowy układ powiązań i współpracy, a także stosują podobne
rozwiązania w innych metropoliach. Ambasady i konsulaty łączą z kolei GOM z instytucjami
międzynarodowymi innych państw, a parki technologiczne oznaczają innowacyjność i wysoki
potencjał gospodarczy. Wymienione instytucje i usługi to dobra rzadkie, wyspecjalizowane, o
co najmniej krajowym zasięgu oddziaływania.
Średnim poziomem centralności odznaczały się natomiast ekskluzywne salony samochodowe
oraz usługi kulturalno-rozrywkowe, a niskim – węzły autostradowe oraz skrzyżowania z
ważniejszymi drogami ekspresowymi i krajowymi, uczelnie wyższe oraz wyspecjalizowane
placówki z zakresu ochrony zdrowia.
J. Petryszyn (2011) podkreśla, że Metropolia „Silesia” jest niezbędnym podmiotem
integrującym zespół miast i zurbanizowanych osiedli w centrum województwa śląskiego ze
względu na ich genezę (konurbacja techniczna) i policentryczny charakter.
Wielu autorów podkreśla, że funkcje metropolitalne związane są z miastami i obszarami o
wysokim stopniu rozwoju gospodarczego. Charakteryzuje je wysoki udział usług zarówno
tych dotyczących rynku pracy, jak i całej gospodarki. Obszar tworzenia się i występowania
funkcji metropolitalnych nawiązuje do gospodarki postindustrialnej. Jest to faza rozwoju
związana z szeroko rozumianymi usługami wyższego rzędu, które bardzo często są
wyspecjalizowane, rzadkie w skali kraju i znajdują się w sieci międzynarodowych powiązań.
Eksportując określone nowoczesne wzorce rozwoju do innych miast ośrodki metropolitalne
pełnia rolę tzw. węzłów w przestrzeni o określonych powiązaniach komunikacyjnych,
organizacyjnych i informacyjnych (Jałowiecki, Szczepański, 2006).
55
Analiza rynku pracy i roli usług wyższego rzędu pokazuje, że przed miastami GZM jest
bardzo długa droga modernizacji gospodarczej, funkcjonalnej i przestrzennej.
5.4. Rynek pracy a usługi wyższego rzędu na podstawie pracujących w 14
miastach GZM
Rynek pracy miast GZM stanowi trzon gospodarczy nie tylko konurbacji górnośląskiej, ale
także całego regionu śląskiego. Koncentruje on połowę mieszkańców województwa, co daje
niemal milion miejsc pracy (tab. 2).
Największy rynek pracy, liczący powyżej 270 tys. miejsc pracy, mają Katowice (ryc. 4),
stolica regionu i ośrodek o ponadregionalnej roli w systemie osadniczym kraju, a także o
rozwiniętych funkcjach metropolitalnych (Zuzańska-Żyśko, 2012). Katowice dysponują też
wykształconą
pełną
gamą
funkcji
regionalnych
oraz
szereg
funkcji
o
zasięgu
ponadregionalnym i krajowym, a także niektóre funkcje międzynarodowe. Pełnią one ważne
role: administracyjną, gospodarczą, uniwersytecką, handlową i rezydencjonalną, i są bardzo
ważnym węzłem transportowym (Tkocz, 1995; Soczówka, 2012). Jest to najważniejsze
miasto w regionie, które posiada znaczącą nadwyżkę pracowników w każdej niemal sferze
życia gospodarczego. Z uwagi na swą wysoką rangę ośrodek niejako „wysysa” miejsca pracy
z innych ościennych miast. Katowice skupiają 14% całego rynku pracy w województwie oraz
29% GZM. Pracuje tu aż 1369 osób na 1000 mieszkańców, co świadczy o silnej i stabilnej
bazie ekonomicznej miasta i znaczącej nadwyżce pracowników. Potencjał miejsc pracy
kształtuje się na poziomie 275 tys., przy liczbie ludności 311 tys. (w 2010 r.). W typologii
zaliczany jest on do bardzo dużych rynków pracy (powyżej 200 tys.), a ponadto generuje silne
powiązania z
wszystkimi
ośrodkami
GZM
oraz
z
bardzo rozległym
obszarem
metropolitalnym (Zuzańska-Żyśko, 2011). Posiada też powiązania gospodarcze z innymi
miastami o randze co najmniej regionalnej i krajowej (Śleszyński, 2003) oraz w mniejszym
stopniu międzynarodowej (Komornicki, Siłka, 2011).
Obok Katowic drugim największym rynkiem pracy, chociaż trzykrotnie mniejszym, są
Gliwice, które mają także ponadregionalne oddziaływanie. Ośrodek koncentruje prawie 113
tys. miejsc pracy i jednocześnie posiada 12-procentowy udział w rynku pracy rdzenia, a więc
wszystkich miast GZM. Gospodarka miasta jest także bardzo zdywersyfikowana. Gliwice
położone w zachodniej części Metropolii „Silesia” tworzą atrakcyjny rynek pracy dla obszaru
w centralnej i zachodniej części rdzenia oraz dla zewnętrznej strefy metropolitalnej. Nowe
56
inwestycje, zasoby ludzkie oparte na wiedzy, będące pochodną zasobów związanych z
Politechniką Śląską, oraz silna baza ekonomiczna zbudowana jeszcze w gospodarce
socjalistycznej, tj. przed okresem transformacji, to niektóre czynniki powodujące korzystną
ścieżkę rozwoju w ostatnich latach (Domański, 2000, Petryszyn 2011). K. Gwosdz (2014)
zauważa, że miasto doszło do fazy postindustrialnej bez przejścia w fazę kryzysu. Gliwice
odznaczają się także nadwyżką przyjeżdżających do pracy nad wyjeżdżającymi.
Pozostałe miasta GZM charakteryzują się średnimi rynkami pracy (Sitek i inni, 2013), w
przedziale 10–100 tys. mieszkańców (ryc. 5, 6). Można je podzielić na trzy podklasy
(Kłosowski i inni, 2013). Pierwszą tworzą miasta z 60–90 tys. pracujących. Zalicza się do
nich: Sosnowiec, Zabrze, Tychy, Bytom i Dąbrowa Górnicza. Są to najsilniejsze miasta pod
względem bazy ekonomicznej i obejmują one 22% rynku GZM. Drugą podklasę w grupie
średnich rynków pracy, z liczbą pracujących w przedziale 20–50 tys., tworzą: Ruda Śląska,
Chorzów, Jaworzno, Mysłowice, Siemianowice Śląskie i Piekary Śląskie. Te ośrodki
odznaczają się przestarzałą strukturą rynku pracy, może z wyjątkiem Chorzowa, którego
przestrzeń funkcjonalna i organizacyjna „zlewa się” z Katowicami, z racji bardzo korzystnej
renty geograficznej i powiązań komunikacyjnych. W ten sposób Chorzów rozwija usługi dla
Katowic w zakresie funkcji rezydencjonalnej oraz usług wyższego rzędu (wypoczynkowe,
hotelowe). Bardzo korzystne położenie i bliskość centrum wzmacnia funkcję metropolitalną
tego miasta jako ośrodka działającego na rzecz centrum metropolii, a ponadto wykształciło
ono nowe funkcje, związane z handlem, usługami dla przedsiębiorstw i logistyką (Gwosdz,
2014), a nawet, jak twierdzą A. Klasik i Kuźnik (2008), z sektorem kreatywnym. Tym samym
Chorzów dosyć szybko osiągnął fazę postindustrialną.
W zasadzie miasta GZM o rynku pracy poniżej 50 tys. pracujących nie wykształciły istotnych
instytucji poziomu metropolitalnego (Zuzańska-Żyśko, 2012), co więcej, mają problemy z
podstawową bazą ekonomiczną, która nadal podlega tam restrukturyzacji, a proces
transformacji nie został w nich zakończony. Najmniejszym i najsłabszym miastem w GZM,
pod względem potencjału miejsc pracy w stosunku do swojej rangi powiatowej, a także liczby
ludności, są Świętochłowice. Chociaż zaliczane są do średnich rynków pracy, koncentrują one
zaledwie 15 tys. ludności zatrudnionej, co stanowi niecałe 2%: na 1000 osób w wieku
produkcyjnym pracuje tam jedynie 447 mieszkańców.
57
Analizując powiązania rynku pracy, okazuje się, że miasta GZM podlegają bardzo silnym
procesom „wymywania” miejsc pracy na korzyść Katowic (ryc. 4). Wynika to z silnej i
zdywersyfikowanej struktury gospodarczej, także w zakresie usług wyższego rzędu. Saldo
dojazdów do pracy jest dodatnie, z wszystkimi niemal gminami w zasięgu kilkudziesięciu
kilometrów, a na jednego wyjeżdżającego z Katowic przypada aż 8,7 osób przyjeżdżających
do pracy (Analiza... , 2012, Kłosowski i inni, 2013). Ośrodek ten koncentruje najwięcej
dojazdów do pracy zarówno w GZM, jak i w całym województwie. Jednak wnikliwa analiza
dojazdów do pracy wewnątrz rdzenia ukazuje też, poza dominacją Katowic, bardzo silne
powiązania rynku pracy w obrębie wszystkich miast. Pewien obraz tych powiązań ukazują
prace S. Sitka i E.Zuzańskiej-Żyśko (2013, 2014) w zakresie dojazdów mniejszych ośrodków
z zewnętrznej strefy metropolitalnej do poszczególnych miast GZM.
RUDA ŚLĄSKA
wzrost lub spadek usług
do 2005*
290
447
U
61,7 +
ponadlokalny
Liczba ludności
53 304
Usługi
33,5 66,4
Przemysł
0,1
Rolnictwo
Pracujący na 1000
ludności
Ogółem pracujący w
2010 (tys.)
15,5
49,3
0,4
42,5 57,1
143 566
344
525
UP
54,2 +
47,5
0,4
28,1 71,6
111 843
425
678
U
70,9 +
JAWORZNO
38,5
0,5
46,2 53,3
94 831
407
615
UP
61,1 -
MYSŁOWICE
28,4
0,4
33,9 65,7
75 521
377
564
U
53 +
SIEMIANOWICE ŚL.
25,0
0,1
38,6 61,3
70 296
356
545
U
63,2 -
PIEKARY ŚLĄSKIE
20,2
0,4
37,0 62,6
58 022
350
536
U
55,8 +
88,3
0,2
32,7 67,1
216 961
407
609
U
65,8 +
ZABRZE
73,4
0,2
36,1 63,7
181 399
405
616
U
60,7 +
TYCHY
64,7
0,3
43,0 56,7
129 507
501
735
UP
64,5 –
BYTOM
62,9
0,2
34,3 65,5
177 266
355
551
U
64,9 +
DĄBROWA GÓRN.
61,9
0,3
49,7 50,0
126 079
494
729
56,2 +
112,8
0,2
38,9 60,8
187 830
602
916
UP
U
275,6
0,1
32,4 67,5
311 421
885
1369
U
66,7+
964,0
-
-
1 937
846
497
-
-
GLIWICE
BD KATOWICE
RAZEM
lokalny
CHORZÓW
SOSNOWIEC
D
Funkcja miasta
ŚWIĘTOCHŁOWICE
Pracujący na 1000
ludności w wieku
produkcyjnym
S
Wielkość rynku
Klasa
Miasta na prawach
powiatu
Tabela 7. Miasta GZM według klas wielkościowych rynku pracy na podstawie liczby
pracujących w 2010 r.
ponadlokalny
subregionalny
regionalny i
ponadregionaln
y
-
61,8 -
-
Klasy wielkościowe rynku pracy: BD – bardzo duży rynek pracy, D – duży rynek pracy, S – średni rynek pracy,
* dane dla 2005 roku wg Petryszyna i Zuzańskiej-Żyśko, 2008.
Źródło: Sitek i inn., 2013 (uzupełnione).
58
Ryc. 4. Liczba pracujących w subregionie centralnym w 2010 r.
Źródło: Kłosowski i inn., 2013.
Ryc. 5. Typologia rynków pracy w województwie śląskim w 2010 r.
Źródło: Sitek i inn. (2013).
59
Ryc. 6. Struktura rynku pracy według wielkości liczby pracujących w 2010 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Sitek i inn. (2013).
5.5. Baza ekonomiczna GZM oraz nadwyżka znaczeniowa pracujących
według sekcji PKD w 2010 r. i według miast
Baza ekonomiczna informuje o podstawach gospodarczych miasta i odzwierciedla jego siłę
w postaci popytu zewnętrznego na produkowane dobra i usługi (Dziewoński, 1967,
Jerczyński, 1977). Strukturę sektorową gospodarki można ująć w kategoriach
funkcji
miejskich i nadwyżek osób pracujących w poszczególnych branżach lub sekcjach PKD.
Miasta GZM w większości przypadków zmieniły strukturę gospodarczą, w znacznym stopniu
ograniczając rolę przemysłu ciężkiego, w tym zwłaszcza górnictwa i hutnictwa (Pakuła, 1992;
Tkocz, 2001, 1998, 2000; Riley, Tkocz, 1999; Siewierski, 2008; Heder, Tkocz, 2011).
Prywatyzacja i restrukturyzacja gospodarki spowodowała przesunięcie miejsc pracy do
sektora usług (Kłosowski, 2006). W niektórych gminach niestety ubytek miejsc pracy w
sektorach tradycyjnych, a zwłaszcza w górnictwie, nie został zrekompensowany poprzez
powstanie nowych firm czy przedsiębiorstw, co przyczyniło się do dalszej degradacji podstaw
gospodarczych. Dotyczyło to zarówno większych miast GZM, jak i małych miast w strefie
zewnętrznej tworzącej się metropolii (Zuzańska-Żyśko, 2006). W wielu miastach rdzenia
widoczny jest rozwój gospodarki poprzez restrukturyzację starych zakładów przemysłowych
lub ich częściową modernizację w kierunku przetwórstwa przemysłowego, które jest bardziej
60
nowoczesne i powiązane kapitałowo z międzynarodowymi przedsiębiorstwami. Jednak, jak
pokazują badania, zmiany są bardzo powolne i przybierają różne tempo. Dominacja w
przeszłości dużych zakładów pracy, przestarzałych technologicznie, lecz dających poczucie
bezpieczeństwa, również przyczyniła się do braku umiejętności odnalezienia się mieszkańców
wielu miast w nowych warunkach gospodarki wolnorynkowej (Tkocz, 2001). Stąd mała
przedsiębiorczość mieszkańców niemal większości miast regionu, w tym także GZM, w
porównaniu ze średnimi dla Polski.
Baza ekonomiczna większości miast GZM obecnie (2010 r.) charakteryzuje się funkcją
usługową, chociaż stopień tercjalizacji wykazuje duże zróżnicowanie wewnątrzmiejskie
(ryc. 7). Jeszcze w 1989 r. tylko Katowice i Chorzów pełniły funkcję usługowo-przemysłową
(Tkocz, 2000, 2006; Runge, 2004, 2006, 2010). Aktualnie tylko cztery miasta posiadają tę
funkcję, natomiast poziom usług w większości z nich przekroczył 60%. Obecnie w sektorze
usług w miastach GZM zatrudnionych jest 62% ogółu pracujących, a w przemyśle 38%. Jest
to bardzo istotna zmiana w rynku pracy i w strukturach gospodarki, która zmierza w kierunku
serwicyzacji, chociaż, porównując dane do 2005 r., zauważa się nieznaczny spadek usług i
wzrost roli przemysłu w Tychach, Dąbrowie Górniczej, Jaworznie i Gliwicach (Petryszyn,
Zuzańska-Żyśko, 2008). Nie ulega wątpliwości jednak, że miasta GZM rozwijają sektor usług
(Sitek i inni, 2013; Kłosowski i inni, 2013). Usługi rynkowe stanowiły 50%, a nierynkowe
10%, co wydaje się być korzystne, gdyż większy udział posiadają w rynku usługi prywatne,
które dynamizują gospodarkę.
61
Ryc. 7. Funkcje miast GZM w 2010 r. (wzrost lub spadek pracujących w usługach do 2005 r.
razem z podmiotami do 9 osób).
Potencjał bazy ekonomicznej najlepiej charakteryzują nadwyżki pracowników, ukazujące
zdolność ośrodka do generowania funkcji zewnętrznych, a więc funkcji centralnych.
K. Gwosdz (2014) charakteryzując sektory nadwyżkowe w miastach konurbacji podkreśla, że
najsilniejsze funkcje egzogeniczne posiadają Katowice. Nadwyżka pracowników wynosi tam
prawie 115 tys. miejsc pracy, co stanowi 11-krotność w stosunku do Świętochłowic, ośrodka
o najsłabszych podstawach gospodarczych w GZM, i 3-krotność w stosunku do Gliwic,
drugiej największej gospodarki nadwyżkowej. Silne podstawy gospodarcze posiadają ponadto
Tychy, mając 27 tys. nadwyżkowych miejsc pracy, oraz Dąbrowa Górnicza – 16 tys.,
Sosnowiec – 14 tys. i Ruda Śląska –12 tys., przy czym to ostatnie miasto w dalszym ciągu
odznacza się wysokim udziałem górnictwa, co jest niekorzystne z punktu widzenia
gospodarki postindustrialnej. Tak więc nadwyżka w istocie nie generuje nowych miejsc
pracy, które są wynikiem dynamicznej modernizacji gospodarki.
Z punktu widzenia rozwoju nowoczesnej gospodarki i funkcji wyższego rzędu, rzutujących na
poziom metropolizacji, istotne są nadwyżki pracowników w usługach. Według badań K.
Gwosdza (2012) połowa bazy ekonomicznej w usługach przypada na Katowice, które mają
znaczącą przewagę nad innymi miastami. Drugim ośrodkiem w zakresie usług centralnych są
Gliwice. Do miast wytwarzających usługi ponadlokalne zaliczają się także: Sosnowiec,
62
Tychy, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Zabrze oraz w strefie zewnętrznej Będzin i Tarnowskie
Góry. To świadczy o zmianach w strukturze rynku pracy i zmierzaniu w kierunku
nowoczesnej gospodarki postindustrialnej.
Mimo to K. Gwosdz twierdzi, że podstawy
gospodarcze Chorzowa, Sosnowca czy Zabrza nadal są słabe, gdyż stopień rozwinięcia bazy
ekonomicznej wynosi mniej niż 20% (tamże, s. 15–16).
5.6. Kierunek rozwoju metropolitalnego Metropolii „Silesia”
Opierając się na wynikach licznych prac na ten temat, m.in. M. Tkocz (2000, 2001, 2006,
2007), Domańskiego (2000), Runge (2004, 2006), Kłosowskiego (2008), J. Petryszyna i E.
Zuzańskiej-Żyśko, (2008), Klasika (2008), J. Petryszyna (2011), E. Zuzańskiej-Żyśko (2011,
2012), Szajnowskiej, Zuzańskiej (2013), K. Gwosdza (2012, 2014), S. Sitka i inn. (2013a,
2013b), F. Kłosowskiego i inn. (2013), i analizując gospodarkę poszczególnych miast, można
zauważyć pewne charakterystyczne trendy.
Usługi rynkowe wzrosły, podobnie jak obsługa nieruchomości i firm. Obejmują one łącznie
7 tys. usług, ale wzrost zaznacza się tylko w wybranych miastach: Katowice – 4,4 tys.,
Gliwice –2,3 tys., Sosnowiec – 1,3 tys., Tychy – 0,4 tys.
W miastach GZM wyraźnie zauważa się wzrost branży przemysłowej, w tym przemysłu
motoryzacyjnego, który tworzy miejsca pracy i powoduje rozwój miast.
Zmniejszyła się baza ekonomiczna górnictwa i energetyki o 4,6 tys. pracujących. Jednak
udział starych sektorów gospodarczych jest nadal zbyt wysoki, co nie służy tercjalizacji
gospodarki.
W zakresie rynku pracy dla subregionu centralnego, w tym miast GZM, istnieje szereg
rekomendacji do zastosowania, które mogą wpłynąć na rozwój tych miast (Sitek i inn., 2013;
Kłosowski i inni).
Podsumowując szereg powyższych opracowań, wyraźnie można wyróżnić dwie grupy miast
(ryc. 8) z uwagi na poziom rozwoju bazy ekonomicznej:
1 ) Miasta, które muszą mieć program dywersyfikacji gospodarki i miejsc pracy z
naciskiem na rozwój usług: Bytom, Jaworzno, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska,
Świętochłowice.
63
Bytom – osłabienie sektora przemysłowego, brak efektu odbudowy gospodarki, zbyt duży
udział górnictwa, kryzys podstaw gospodarczych powiązany z degradacją środowiska
i małą atrakcyjnością miasta, konieczność nabycia nowych funkcji miastotwórczych,
miasto jest w poważnym kryzysie podstaw gospodarczych.
Jaworzno – zbyt duży udział przemysłu i górnictwa / energetyka, niski wzrost miejsc pracy i
dodatkowo spadek pracujących w usługach w ciągu ostatnich 5 lat.
Mysłowice – zbyt duży udział przemysłu i górnictwa, słabe podstawy ekonomiczne, mało
zdywersyfikowany rynek pracy, niski poziom usług dla biznesu.
Piekary Śląskie – zbyt duży udział przemysłu i górnictwa, słabe funkcje powiatowe, mały
wzrost rynku pracy, niewielki udział usług wyższego rzędu.
Ruda Śląska – baza ekonomiczna posiada nadwyżkę pracowników, zbyt duży udział
przemysłu i górnictwa, wysoki niedobór usług dla biznesu.
Siemianowice Śląskie – restrukturyzacja poprzez rewitalizację terenów poprzemysłowych,
osłabienie tradycyjnego sektora przemysłowego, przy jednoczesnym wzroście pracy w
przemyśle w KSSE, w tym w przemyśle samochodowym, słabe funkcje powiatowe,
usługi dla biznesu, mimo pewnej reindustrializacji słaba baza ekonomiczna.
Świętochłowice – bardzo słaby rynek pracy, osłabienie podstaw gospodarczych, małe
zróżnicowanie sektorowe, mała strefa oddziaływania miasta na skutek niewielkiej roli
usług i słabych funkcji powiatowych, wysoki niedobór funkcji egzogenicznych w
stosunku do liczby ludności, brak efektu odbudowy gospodarczej.
2) Miasta, które weszły lub wchodzą w fazę tercjalizacji i unowocześniania gospodarki:
Katowice, Gliwice, Chorzów, Sosnowiec, Tychy, Dąbrowa Górnicza, Zabrze oraz Będzin
i Czeladź w strefie zewnętrznej metropolii.
Katowice – korzystne przemiany, sukces na skutek kumulacji funkcji opartych na korzyściach
aglomeracji, rozwój usług finansowych, IT i innych opartych na wiedzy,
wykształcenie funkcji kreatywnych, najlepiej rozwinięte funkcje metropolitalne w
regionie, dominujący w GZM i całym regionie rynek pracy z wysoką siłą „wysysania”
64
z miast ościennych, 9 tys. nowych miejsc pracy w KSSE, nadwyżka znaczeniowa bazy
ekonomicznej.
Gliwice – nowe funkcje dynamizujące gospodarkę, reakcyjna ścieżka rozwojowa, duża rola
starych, historycznych układów przestrzennych i funkcji gospodarczych, korzystne
przemiany, rozwój przemysłu przetwórczego i branży motoryzacyjnej (8,8 tys.
pracujących w przemyśle samochodowym, 19 zakładów), baza ekonomiczna wzrosła
o 6 tys. pracujących w KSSE, ważna rola inwestycji typu greenfield, rozwój
nowoczesnych usług dla przedsiębiorstw w sektorze IT.
Chorzów – umiarkowany sukces, rozwój handlu i usług dla przedsiębiorstw oraz sektorów
kreatywnych, ośrodek dosyć szybko wkroczył w fazę postindustrialną, korzystne
przemiany mimo regresu i destrukcji ścieżki rozwoju, odbudowa bazy ekonomicznej,
zdywersyfikowanie rynku pracy, osłabienie sektora przemysłowego, korzystna renta
geograficzna – położenie blisko Katowic.
Sosnowiec – odbudowa bazy ekonomicznej, restrukturyzacja poprzez rewitalizację terenów
poprzemysłowych, inwestycje typu brownfield (na terenach poprzemysłowych),
korzystne przemiany mimo regresu i destrukcji ścieżki rozwoju, zdywersyfikowanie
rynku pracy, 9 tys. nowych miejsc pracy w podstrefie sosnowiecko-dąbrowskiej
KSSE, w tym 4 tys. w przemyśle samochodowym.
65
Ryc. 8. Miasta GZM według stopnia rozwoju.
Tychy – przemysł przetwórczy, samochodowy i specjalizacja branży motoryzacyjnej na
poziomie 25%, największy ośrodek przemysłu samochodowego w Polsce, baza
ekonomiczna wzrosła o 6,8 tys. w KSSE, ważna rola inwestycji typu greenfield,
rozwój usług finansowych, wzrost rynku pracy i rangi miasta.
Dąbrowa Górnicza – znaczący udział przemysłu w strukturze gospodarki, w tym hutnictwa,
wzrost o 4 tys. pracujących w przemyśle samochodowym (22 zakłady związane z
motoryzacją) na skutek utworzenia podstrefy sosnowiecko-dąbrowskiej KSSE.
Zabrze – korzystne przemiany mimo regresu i destrukcji ścieżki rozwoju, powolny i
stosunkowo późny etap wyjścia z impasu gospodarczego po 2008 r., odbudowa bazy
ekonomicznej z opóźnieniem, zdywersyfikowanie rynku pracy, 4,5 tys. miejsc pracy w
KSSE.
Będzin – miasto strefy zewnętrznej, stosunkowo korzystne przemiany rynku pracy, miasto
weszło w fazę tercializacji w pierwszej fazie, mimo iż ośrodek leży poza rdzeniem,
korzystne przemiany mimo regresu i destrukcji ścieżki rozwoju.
66
Czeladź – miasto strefy zewnętrznej, stosunkowo korzystne przemiany rynku pracy, pierwsze
centrum handlowe w województwie śląskim, weszło w fazę tercializacji w pierwszej
fazie, mimo iż ośrodek leży poza rdzeniem, korzystne przemiany mimo regresu i
destrukcji ścieżki rozwoju, pozytywna transformacja, wykorzystanie korzystnego
położenia komunikacyjnego, co dało efekty mnożnikowe w formie nowych inwestycji.
Analiza poszczególnych miast skłania do ogólnych wniosków:
1) Istnieje grupa miast o bardzo słabych podstawach gospodarczych i niewielkim, i mało
zróżnicowanym rynku pracy. Są to: Ruda Śląska, Mysłowice, Piekary Śląskie,
Jaworzno, Bytom, Siemianowice Śląskie i Świętochłowice. Wobec powyższego,
funkcje metropolitalne nie są w nich możliwe do rozwinięcia, ponieważ miasta te mają
problemy z niezakończonym procesem transformacji i nadal są w fazie
restrukturyzacji gospodarki. Brak wyraźnych działań spowoduje dalszą marginalizacje
ich rynków pracy i brak szans na dołączenie do ośrodków o korzystnych trendach
rozwojowych. Miasta te mogą być zepchnięte do roli ośrodków lokalnych, ale co
gorsza ich problemy mogą rzutować na funkcjonowanie przyszłej metropolii.
Istotnym czynnikiem ograniczającym rozwój nowych działalności, w tym
usług, są nadal w wielu tych miastach stare struktury przemysłowe, w tym również
górnictwo węgla kamiennego, zapóźnienia infrastrukturalne, niekorzystna struktura
pracujących, brak nowych inwestycji, brak dostępności transportowej, zbyt duży
udział
przemysłu
tradycyjnego,
degradacja
środowiska,
stare
budownictwo
mieszkaniowe, mała atrakcyjność miast i terenów inwestycyjnych oraz brak terenów
pod stery ekonomiczne. Ograniczenie lub zminimalizowanie tych czynników
przyczyni się do dalszej degradacji bazy ekonomicznej i zahamowania niekorzystnych
trendów rozwojowych. Te uwarunkowania sprawiły, że proces transformacji
przebiegał wolniej, a wiele miast wstąpiło w fazę kryzysu w związku z zachwianiem
podstaw gospodarczych.
2) Istnieje grupa miast, które wstąpiły w kolejną fazę rozwoju opartego na nowoczesnej
gospodarce, w której usługi odgrywają coraz większą rolę lub które zaadoptowały się
na rynku poprzez rozwój nowszych przemysłów. Miasta te przechodzą powolną,
jednak skuteczną modernizację, a ich gospodarki włączane są w sieć powiązań
międzynarodowych za sprawą nowych inwestycji zagranicznych. Istotne jest, aby nie
doprowadzić do dominacji jednej branży produkcji, co w razie kryzysu w określonej
67
branży może mieć znaczące konsekwencje dla całego regionu. Zatem miasta te
powinny być poddane dalszej modernizacji jakościowej poprzez kreowanie nowych
branż, które niekoniecznie muszą wykazywać cechy zakorzenienia.
3) W rdzeniu tworzącej się metropolii wyraźnie widać centrum gospodarczo-decyzyjne.
Tą rolę przyjęły Katowice, które dystansują wszystkie miasta GZM niemal w każdej
dziedzinie życia gospodarczego. Pomocniczym ośrodkiem i bardzo ważnym dla
rozwoju całego GZM, z uwagi na rozległy charakter konurbacyjny tego obszaru, są
Gliwice, które uzupełniają funkcje Katowic w zakresie usług wyższego rzędu. Te dwa
miasta powinny być miejscem inwestycji metropolitalnych na wielką skalę, w tym
projektów europejskich wzmacniających ich metropolitalny charakter. Ponadto
powinna być promowana specjalizacja sektora IT w Gliwicach na bazie istniejącego
kapitału ludzkiego oraz zasobów ludzkich na bazie firm IT i Politechniki Śląskiej,
sprzętu medycznego i innych specjalistycznych branż, opartych na nowych
technologiach i wiedzy.
4) Działanie powinno przyjąć dwukierunkowy charakter:
a) rozwój usług wyższego rzędu w miastach, które przeszły już restrukturyzację. Tu
powinien być położony nacisk na rozwój funkcji metropolitalnych o wysokiej
jakości. Należy rozwijać działania na dużą skalę w postaci wielkich projektów.
Powinna też nastąpić,
specjalizacja miast aby wesprzeć konkurencyjność i
ograniczyć konkurowanie. Niezbędny jest odpowiedni marketing na rzecz
wybranych miast GZM lub całego rdzenia jako jednej struktury funkcjonalnoprzestrzennej. Dalszą modernizację miast należy rozwijać także poprzez
zwiększanie jakości przestrzeni miejskiej, aby poprawić atrakcyjność tych miast.
Ten element przyczyni sią do podniesienia poziomu i jakości życia, a być może
skłoni młodych i kreatywnych ludzi z innych regionów do migracji do miast GZM.
b) rozwój i program pomocowy dla miast, które nadal nie zakończyły procesu
restrukturyzacji, a które mają małe rynki pracy, przestarzały przemysł i niski
poziom usług. W tych ośrodkach powinna być podjęta próba wprowadzenia
zupełnie nowych działalności na bazie starych przemysłów, wykorzystując
istniejące hale i przestrzenie do produkcji nowoczesnych, a także wspierany
rozwój przedsiębiorczości i usług zmierzających do dywersyfikacji rynku pracy i
całej gospodarki.
68
5.7. Propozycja dyslokacji branż prorozwojowych – wyniki warsztatów
Powyższa analiza związana z możliwością rozwoju funkcji metropolitalnych na obszarze
Metropolii „Silesia” powinna zostać uzupełniona o propozycje miast-członków Metropolii
„Silesia” w tym zakresie, jak i w kwestii dyslokowania branż uznanych za priorytetowe. W
tym celu na przeprowadzonych warsztatach poddano pod dyskusję wyniki analizy globalnych
trendów
gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii
„Silesia”,
przeprowadzonej przez firmę Deloitte Business Consulting, w ramach której dokonano także
oceny 11 branż prorozwojowych. Uczestnicy warsztatów dodawali własne propozycje do
branż i sektorów zaproponowanych przez Deloitte. Mając na uwadze polifunkcyjność całego
obszaru Metropolii „Silesia” oraz opierając się na kryterium posiadanego przez poszczególne
miasta potencjału rozwojowego, który może zostać wykorzystany przez inwestorów z branż i
sektorów uznanych za prorozwojowe, zaproponowano dyslokacje branż. Prezentuje je
poniższa tabela 5.
Tabela 5. Proponowana dyslokacja branż prorozwojowych i funkcji metropolitalnych w
obrębie 14 miast Metropolii „Silesia”.
Funkcje metropolitalne
Przemysł/Sektor
Chorzów
Sport, rekreacja,
Centrum edukacyjne (szkoły średnie)
Energetyka, przemysł chemiczny, BPO
Dąbrowa
Górnicza
Turystyka, rekreacja, sport
Logistyka,
Każdy możliwy przemysł
Gliwice
Skupić się na rozwoju funkcji
metropolitalnych, ale czy wszystkich?
ICT, Logistyka, B+R, BPO
Miasto
Bytom
Energetyka, przemysł wydobywczy, logistyka
Jaworzno
Katowice
Ochrona zdrowia, szkolnictwo wyższe,
kultura, sport, rekreacja, administracja
publiczna
(ogólnie wszystkie funkcje metropolitalne)
Logistyka
Mysłowice
Piekary Śląskie
ICT, B+R, BPO
ochrona środowiska
Ochrona zdrowia
Logistyka
Ruda Śląska
69
Siemianowice
Śląskie
Ochrona zdrowia
Każdy przemysł,
Ochrona środowiska
Sosnowiec
Skupić się na rozwoju funkcji
metropolitalnych, ale czy wszystkich?
Szkolnictwo wyższe
Ochrona zdrowia
Ochrona środowiska (czyste technologie),
B+R
Świętochłowice
Rekreacja, sport
Tychy
Ochrona zdrowia
Logistyka, B+R, przemysł motoryzacyjny
(przede wszystkim rozwój przedsiębiorstw
kooperujących z przemysłem
motoryzacyjnym) przemysł spożywczy
Zabrze
Turystyka postindustrialna
Ochrona zdrowia,
Kultura, sport, rekreacja
Logistyka
Analiza informacji zawartych w powyższej tabeli oraz opinii pojawiających się w trakcie
warsztatów uprawnia do wyciagnięcia następujących wniosków:
●
Katowice są kreowane na lidera Metropolii „Silesia”, który powinien rozwijać
intensywnie wszystkie funkcje metropolitalne.
●
Drugim biegunem rozwoju i konkurentem Katowic do miana lidera Metropolii
„Silesia” są Gliwice, które także powinny postawić na intensywny rozwój funkcji
metropolitalnych oraz inwestować w rozwój takich branż i sektorów prorozwojowych
jak: BPO, B+R czy ICT.
●
Miastem wskazanym przez uczestników warsztatów jako to, które również powinno
zwrócić większą uwagę na rozwój funkcji metropolitalnych, jest Sosnowiec. Jednak
kluczowym problemem tego miasta, który może w mocno negatywny sposób wpłynąć
na jego możliwości rozwojowe, jest wyraźnie postępujący proces wyludnienia oraz
praktycznie wyczerpane zasoby terenów inwestycyjnych typu greenfield.
●
Katowice, Tychy, Sosnowiec, Siemianowice Śląskie, Piekary Śląskie i Zabrze to
miasta, które powinny postawić na rozwój usług ochrony zdrowia.
●
Inwestorów zajmujących się działalnością logistyczną należy przyciągać do takich
miast jak: Zabrze, Piekary Śląskie, Mysłowice, Dąbrowa Górnicza, Tychy i Gliwice.
70
●
Miasta, które mają największe problemy i już dzisiaj są gotowe przyjąć na swój teren
inwestorów reprezentujących jakąkolwiek dziedzinę przemysłu i usług, to: Bytom,
Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie, Dąbrowa Górnicza i Mysłowice.
●
Bytom to miasto o największej skali problemów. Ogromne szkody górnicze
występujące na jego obszarze powodują, że jest to miasto praktycznie bez perspektyw
rozwojowych. Zaniechanie działań mających na celu zajęcie się problemami tego
miasta może w efekcie doprowadzić do jego upadku.
●
Tychy muszą uważać na zbyt duże uzależnienie się od przemysłu motoryzacyjnego.
W tym celu należy podjąć działania, które przyciągną inwestorów z innych branż, w
szczególności: ochrony zdrowia, logistyki oraz B+R.
Aby odpowiedzieć sobie na pytanie, czy pomysły uczestników warsztatów dotyczące w
szczególności dyslokacji funkcji metropolitalnych w poszczególnych miastach mają
racjonalne uzasadnienie, należy je skonfrontować z rzeczywistymi możliwościami rozwoju
tych funkcji na obszarze Metropolii „Silesia”, o czym traktuje kolejny rozdział.
6. Analiza potencjałów i barier dla rozwoju Metropolii „Silesia”
W celu rozpoznania mocnych i słabych stron Metropolii „Silesia” oraz szans i zagrożeń w
otoczeniu Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych z Łodzi przeprowadził analizę SWOT,
której wyniki zaprezentowano w poniższej tabeli.
Tabela 8. Analiza SWOT dla Metropolii „Silesia”.
●
●
●
●
●
●
●
Mocne strony
Sprawne funkcjonowanie Katowickiej
Specjalnej Strefy Ekonomicznej
Wysoki poziom konkurencyjności kilku
miast GZM na tle Polski
Relatywnie niskie ceny mieszkań
Polepszenie się kapitału ludzkiego przez
wzrost odsetka osób z wykształceniem
wyższym
Wzrost wynagrodzeń realnych ludności
Wzrost liczby podmiotów gospodarczych i
stopy przedsiębiorczości
Malejący deficyt budżetowy wraz z
występowaniem nadwyżki operacyjnej
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
Słabe strony
Spadek liczby ludności przez pogłębiający się
ubytek naturalny i ujemne saldo migracji
Postępujący proces starzenia się
społeczeństwa powodujący rosnące obciążenie
ekonomiczne
Niska aktywność ekonomiczna ludności
Wzrost stopy bezrobocia
Znaczne dysproporcje w rozwoju
poszczególnych miast GZM
Malejące dochody podmiotów gospodarczych
(spadek dochodów z CIT na 1 firmę)
Procesy suburbanizacyjne
Monofunkcyjność gospodarki (górnictwo
węglowe, hutnictwo, przemysł maszynowy)
Przewaga wyjazdów nad przyjazdami di pracy
Spadek liczby największych podmiotów
gospodarczych
71
Szanse
Zagrożenia
Wzrost konkurencyjności GZM względem
● Depopulacja Metropolii „Silesia”
innych metropolii
● Rosnąca stopa bezrobocia
● Dalszy rozwój KSSE
● Pogłębiające się różnice w poziomie rozwoju
poszczególnych miast GZM
● Zwiększenie aktywności ekonomicznej
ludności
● Ograniczenie procesów emigracyjnych
● Dynamiczny rozwój sektora usług
● Wsparcie sektora małych i średnich
przedsiębiorstw
Społeczno-Ekonomicznych, s.100.
●
Analiza danych zawartych w powyższej tabeli uprawnia do stwierdzenia, że Metropolia
„Silesia” boryka się z licznymi słabościami, którym nie jest w stanie przeciwstawić równie
licznych silnych stron.
Do podobnych przemyśleń skłania analiza słabych i mocnych stron Metropolii „Silesia”,
które ujęto w analizie SWOT przeprowadzonej dla potrzeb opracowania Strategii Rozwoju
Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r. Okazuje się bowiem, że we
wszystkich polach diagnostycznych przeważają słabe strony nad mocnymi. Do grupy
obszarów, w których dysproporcja ta jest szczególnie widoczna, należy interesujący nas
obszar „gospodarka, specjalności metropolitalne”. Ujawnione słabości w tym obszarze
świadczą o niezakończonym jeszcze procesie restrukturyzacji gospodarki Metropolii
„Silesia”, a przede wszystkim o słabo wykorzystanym potencjale dla rozwoju silnych
specjalizacji na obszarze miast Metropolii. Ponadto na słabą ocenę w tym zakresie wpływają
liczne bariery inwestycyjne. Celem niwelowania słabości tego obszaru postuluje się silną
potrzebę kreowania atrakcyjności Metropolii „Silesia” w oczach inwestorów i
użytkowników, w celu wzmocnienia rangi instytucji i renomowanych firm.
Ponadto analizy przeprowadzone w obszarze „infrastruktura metropolitalna” wskazują na
występowanie słabości układów komunikacyjnych w miastach Metropolii. Stawia się tezę,
że bez rozwiązań systemowych w zakresie transportu publicznego miastom Metropolii
„Silesia” grozi paraliż komunikacyjny, który będzie rzutował na ich dalszy rozwój. Konieczne
jest zatem podjęcie rozwiązań systemowych w tym obszarze, co wpłynie na podwyższenie
poziomu atrakcyjności inwestycyjnej miast wchodzących w skład Metropolii „Silesia” oraz
poprawę codziennych warunków życia ich mieszkańców.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że w ramach warsztatów, przeprowadzonych w czterech
miastach (Chorzów, Katowice, Sosnowiec i Zabrze), w których udział wzięli przedstawiciele
72
miast-członków Metropolii „Silesia” oraz gmin otoczenia, pod dyskusję poddano wyniki
analizy SWOT, przedstawione przez Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych z Łodzi.
Szczególny
nacisk
położono
analizę
zidentyfikowanych
słabości.
W
wyniku
przeprowadzonych dyskusji, przykładowo, depopulację uznano za zjawisko będące
konsekwencją innych słabych stron, a starzenie się społeczeństwa uznano za zjawisko, na
które Metropolii „Silesia” nie ma wpływu. W związku z powyższym w wyniku dyskusji
powstała nowa lista słabych stron (stworzona na spotkaniu w Chorzowie):
1. Niska aktywność ekonomiczna ludności.
2. Znaczne dysproporcje w rozwoju poszczególnych miast GZM.
3. Niski poziom kapitału ludzkiego mierzony poziomem wykształcenia, w porównaniu z
innymi metropoliami w Polsce.
4. Słaba współpraca członków Metropolii „Silesia”, mająca na celu dobro wspólne
(Metropolii jako całości).
5. Niski poziom przedsiębiorczości.
6. Negatywny wizerunek GZM.
7. Niska jakość środowiska.
8. Balast okresu industrialnego.
Z tych ośmiu słabych stron cztery uznano za kluczowe dla przyszłego rozwoju Metropolii
„Silesia” :
1. Słaba współpraca członków Metropolii „Silesia”, mająca na celu dobro wspólne
(Metropolii jako całości) – 24 pkt.
2. Niski poziom przedsiębiorczości – 16 pkt.
3. Niska aktywność ekonomiczna ludności – 15 pkt.
4. Balast okresu industrialnego – 14 pkt.
5. Niski poziom kapitału ludzkiego mierzony poziomem wykształcenia, w porównaniu z
innymi metropoliami w Polsce – 7 pkt.
6. Znaczne dysproporcje w rozwoju poszczególnych miast GZM – 5 pkt.
7. Negatywny wizerunek GZM – 3 pkt.
8. Niska jakość środowiska – 0 pkt.
Następnie uczestnicy warsztatów wygenerowali pomysły, mające na celu wyeliminowanie
słabości uznanych za kluczowe zagrożenie dla przyszłego rozwoju Metropolii „Silesia” .
Poniższa tabela zawiera zestawienie zaproponowanych rozwiązań.
73
Tabela 9. Kluczowe słabości Metropolii „Silesia” oraz proponowane rozwiązania.
Kluczowe słabości Metropolii
„Silesia”
Słaba współpraca członków
Metropolii „Silesia”, mająca na
celu dobro wspólne (Metropolii
jako całości) – 24 pkt
Niski poziom przedsiębiorczości
– 16 pkt
Niska aktywność ekonomiczna
ludności – 15 pkt
Balast okresu industrialnego – 14
pkt
Proponowane rozwiązania
– skuteczny lobbing na rzecz ustawy metropolitalnej
– tematyczne/branżowe związki międzygminne
– podnoszenie świadomości społecznej w zakresie potrzeby prowadzenia
działań wspólnych
– funkcjonalna struktura współpracy nad wspólnymi celami (w zakresie
planowania i realizacji)
– programy rządowe dla inicjatyw podejmowanych wspólnie przez kilka
gmin
– premiowanie projektów, w których bierze udział wielu partnerów z
– wspólne projekty miast Metropolii „Silesia” wykorzystujące fundusze
europejskie
– giełda pomysłów i dobrych praktyk na poziomie Metropolii „Silesia”
– metropolitalny think tank
– pobudzanie postaw przedsiębiorczych przez system oświaty/uczelnie
– inkubatory przedsiębiorczości
– czasowe zwolnienie z płatności składek ZUS
– ułatwienie dostępu i wykorzystania funduszy zewnętrznych (UE)
– polityka finansowa miast w zakresie udostępniania lokali na
prowadzenie działalności gospodarczej
– zwiększenie umiejętności zarządzania własnymi zasobami finansowymi
– nauka ekonomii w praktyce począwszy od szkoły podstawowej
– akcje społeczne promujące przedsiębiorczość
– promocja ekonomii społecznej
– system ulg i zachęt finansowych (czynsze), zachęcających do podjęcia
własnej działalności gospodarczej
– kreowanie pozytywnej postawy względem rynku pracy
– system szkoleń
– współfinansowanie stanowisk pracy przez PUP i OPS
– dwutorowe działania:
– zmiany mentalności mieszkańców Metropolii „Silesia”
– zmiany systemowe rynku pracy i istniejących przepisów
– aktywizacja zawodowa kobiet,
– skuteczny lobbing na rzecz ustawy rewitalizacyjnej
– przejęcie przez gminy zbędnej własności Skarbu Państwa, spółek
Skarbu Państwa
– utworzenie banku terenów postindustrialnych przeznaczonych do
sprzedaży
– pozyskanie środków na rewitalizację terenów poprzemysłowych
– preferencje finansowania przez Wojewódzki Fundusz Ochrony
Środowiska
– promocja terenów inwestycyjnych typu brownfield
– koordynacja działań miast nad uporządkowaniem struktury
własnościowej terenów i nieruchomości
– większa płynność w udostępnianiu pustostanów
74
Listę słabych stron Metropolii „Silesia” stworzoną na spotkaniu w Chorzowie prezentowano
na spotkaniach zorganizowanych w pozostałych trzech miastach. Generalnie zgodzono się z
jej treścią, proponując ewentualne uzupełnienia. I tak:
w Katowicach do kluczowych słabości zaliczono:
●
●
o
brak wystarczającej liczby miejsc pracy
o
niską jakość zasobów mieszkaniowych
w Sosnowcu dodano:
●
o
problemy demograficzne
o
restrukturyzację struktury gospodarczej regionu
o
słaby potencjał rozwojowy
o
strukturę układu osadniczego
w Zabrzu:
o
brak współpracy na linii biznes–nauka
Należy zauważyć, że część wskazywanych słabości to czynniki, na które Metropolia „Silesia”
nie ma wpływu (np. problemy demograficzne), a część stanowi odmianę tej samej słabości
(np. restrukturyzacja struktury gospodarczej regionu a balast okresu industrialnego).
7.
Analiza kierunków rozwojowych Metropolii „Silesia”
Analizując cele strategiczne zawarte w strategiach miast należących do Metropolii „Silesia”
można znaleźć kilka wspólnych kierunków. Celem, który sformułowany jest w każdym z 14
dokumentów, jest tworzenie warunków do podwyższania poziomu wykształcenia oraz
kwalifikacji zawodowych. Kapitał ludzki jest najcenniejszy, dlatego należy postawić na jego
rozwój. Równie istotnymi kwestiami były cele dotyczące tworzenia przyjaznych warunków
do otwierania nowych firm na terenach gminy oraz przyciągania inwestorów, wzrost
potencjału gospodarczego poprzez rozwój gospodarczy, jak również rozbudowa oraz
usprawnienie infrastruktury. Cele te są zgodne z celami wyznaczonymi w ramach Strategii
Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020”25.
25
Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020”, Katowice, luty 2010.
75
Tabela 10. Kierunki rozwojowe Metropolii „Silesia”.
Cel strategiczny/cel operacyjny
(priorytet)
Wyższy poziom wykształcenia i
kwalifikacji zawodowych (PRIORYTET
B)
Tworzenie warunków sprzyjających
powstawaniu nowych firm i instytucji
(PRIORYTET B)
Usprawnienie transportu osób i towarów
(PRIORYTET C)
Wzrost potencjału ekonomicznego miasta
poprzez rozwój gospodarczy
(PRIORYTET B)
Poprawa jakości środowiska –
zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do
środowiska (PRIORYTET D)
Bezpieczeństwo publiczne (PRIORYTET
E)
Zmniejszenie ilości składowanych
odpadów oraz rewitalizacja terenów
zdegradowanych (PRIORYTET D)
Wzrost uczestnictwa mieszkańców w
życiu kulturalnym (PRIORYTET E)
Przygotowanie terenów pod inwestycje w
sferze turystyki, rekreacji i rozrywki
(PRIORYTET B)
Wzrost dostępności i jakości usług
medycznych (PRIORYTET E)
Unowocześnienie wewnątrzmiejskiego
systemu komunikacji publicznej
(PRIORYTET C)
Swobodny dostęp do mediów i usług
telekomunikacyjnych (PRIORYTET E)
Nowe zagospodarowanie terenów
poprzemysłowych
(PRIORYTET E)
Dostosowanie zasobów mieszkaniowych
do potrzeb i poprawa estetyki otoczenia
(PRIORYTET E)
Wspieranie aktywności obywatelskiej
(PRIORYTET B)
Upowszechnianie sportu i kultury jako
formy czynnego wypoczynku
(PRIORYTET B)
Sprawna i nowoczesna infrastruktura
techniczna (kanalizacja itp.)
(PRIORYTET E)
Liczba
wskazań
Miasta
Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno,
Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska,
Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy,
Zabrze
Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno,
Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska,
Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Zabrze
Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Katowice,
Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice
Śląskie, Sosnowiec, Tychy, Zabrze
Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Katowice,
Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice
Śląskie, Sosnowiec, Zabrze
14
13
12
11
Bytom, Chorzów, Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary
Śląskie, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Tychy,
9
Chorzów, Katowice, Jaworzno, Mysłowice, Piekary Śląskie,
Ruda Śląska, Sosnowiec, Tychy, Zabrze
9
Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Katowice,
Mysłowice, Piekary Śląskie, Sosnowiec,
7
Bytom, Chorzów, Gliwice, Mysłowice, Piekary Śląskie,
Ruda Śląska, Sosnowiec,
7
Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Katowice, Mysłowice, Piekary
Śląskie, Ruda Śląska, Sosnowiec,
7
Chorzów, Katowice, Mysłowice, Ruda Śląska, Sosnowiec,
Zabrze
6
Dąbrowa Górnicza, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie,
Ruda Śląska, Tychy,
6
Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec, Zabrze
4
Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Katowice, Mysłowice
4
Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Mysłowice, Zabrze
4
Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Mysłowice, Piekary Śląskie,
4
Chorzów, Ruda Śląska, Tychy, Zabrze
4
Mysłowice, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie
3
76
8. Wizja oraz priorytety rozwoju gospodarki Metropolii „Silesia”
Proponowana wizja Metropolii „Silesia” związana z rozwojem gospodarczym, stworzona na
podstawie powyższych analiz, jest następująca:
Metropolia „Silesia” obszarem nowoczesnej i rozwojowej gospodarki, który, dzięki
współpracy i kooperacji jednostek go tworzących, stanie się konkurencyjny w skali Europy.
Wymienione w tabeli 10. cele stanowią podstawę rozwojową poszczególnych miast
wchodzących w skład Metropolii „Silesia”. Kluczem, który może wywołać efekt synergii,
motywując poszczególne miasta do współpracy i rozwoju, jest wyselekcjonowanie
najbardziej istotnych celów, tzw. priorytetów, które członkowie Metropolii mogą wspólnie
realizować. Aby tak się stało, priorytety dla Metropolii „Silesia” powinny współgrać z celami
zawartymi w strategiach miast należących do Metropolii. Każde miasto posiada indywidualny
pomysł na rozwój, jednak analiza celów strategicznych wykazała, że istnieją wspólne
kierunki, które są istotne dla rozwoju członków Metropolii „Silesia”.
Biorąc pod uwagę wymienione powyżej cele strategiczne, wyselekcjonowano 4 główne
kierunki rozwoju Metropolii „Silesia”, które zostaną wykorzystane podczas proponowanych
działań w ramach PRG M”S” 2025. Są nimi:
● Edukacja dla biznesu,
● Nowa przedsiębiorczość,
● Innowacyjność przedsiębiorstw,
● Nowoczesna infrastruktura.
Rysunek nr 13 przedstawia kluczowe priorytety gospodarcze dla Metropolii „Silesia”.
77
Rysunek 13. Priorytety gospodarcze Metropolii „Silesia”.
PRG M”S” 2025 zakłada, że w ramach każdego z priorytetów zostanie zrealizowanych kilka
wspólnych działań. Propozycje działań rozwojowych oparte są o analizę danych wtórnych
oraz na podstawie konsultacji z przedstawicielami miast wchodzących w skład Metropolii
„Silesia” podczas organizowanych warsztatów, które odbyły się w dniach 25, 26, 29 i 30
września 2014 r. Warsztaty metodyczne pt. Kluczowe kierunki rozwoju gospodarczego
Metropolii „Silesia” dla opracowania PRG M”S”2025 miały na celu przedstawienie
uczestnikom warsztatów wyników analiz wynikających z I oraz II etapu tworzenia PRG
M”S” 2025, a także przeprowadzenie dyskusji na temat potencjalnych kierunków rozwoju
gospodarczego oraz sytuacji gospodarczej Metropolii.
Podstawą efektywnego rozwoju gospodarczego Metropolii „Silesia” jest wspólne działanie
wszystkich miast członkowskich. Do tej pory napotykano problemy wynikające z braku
wspólnej polityki rozwojowej, a każda jednostka kierowała się własnymi priorytetami, przez
co powstały m.in. tak znaczne różnice między miastami wchodzącymi w skład Metropolii
„Silesia”. Zdaniem J. Forajtera, dotychczasowe doświadczenia związane z funkcjonowaniem
GZM pokazują, że wobec skali potężnych problemów dobrowolne zrzeszanie się gmin
78
dotychczas okazywało się nieefektywne.26 Silniejsza współpraca między miastami oraz
rozsądnie wybrane kierunki rozwoju mogą sprawić, że GZM stanie się podmiotem zdolnym
do tego, by skutecznie zwalczać problemy gospodarcze. Należy również pamiętać, że
„warunkiem niezbędnym dla rozwoju kraju, a tym samym kierunkiem aktywności państwa
pozostaje umacnianie pozycji i roli międzynarodowej”27, dlatego działania prorozwojowe
powinny mieć charakter międzynarodowy.
Dlatego tak ważnym aspektem przy tworzeniu i wdrażaniu PRG M”S” 2025 jest wspólne
działanie: łącząc siły można wypracować efekty korzystne dla całej Metropolii, nie tylko dla
poszczególnych jednostek. Biorąc pod uwagę takie uwarunkowania, zaproponowane zostały
działania, które, przy ich odpowiednim wdrożeniu, mogą przynieść korzyści Metropolii
„Silesia” jako całości.
8.1. Edukacja dla biznesu
Wszystkie miasta członkowskie Metropolii „Silesia” zgodnie twierdzą, że strategicznym
celem rozwoju gminy jest skupienie się na rozwoju kapitału ludzkiego. Bez wykształconej i
wykwalifikowanej kadry pracowniczej trudno zapewnić odpowiedni rozwój gospodarczy.
Problemem Metropolii „Silesia” związanym z czynnikiem ludzkim jest proces depopulacji.
Wiąże się to z ubytkiem naturalnym, ujemnym saldem migracji, a także z procesem starzenia
się społeczeństwa. W ciągu ostatnich 12 lat liczba populacji zmniejszyła się o prawie 125 tys.
osób, a w kolejnych 15 latach spadek ten może dojść nawet do 300 tys. osób.
Na obszarze Metropolii „Silesia” działa obecnie 40 szkół wyższych, w których uczy się 11%
ogółu krajowej liczby studentów. Żadna z tych szkół nie należy jednak do czołowych uczelni
w Polsce. Najwyższe miejsce, według rankingu szkół wyższych przygotowanego pod
kierownictwem prof. Michała Kleibera, prezesa Polskiej Akademii Nauk, zajmuje
Politechnika Śląska w Gliwicach, zajmując 18. miejsce. Zaraz za nią, na 20. miejscu, plasuje
się Uniwersytet Śląski, a na 26. pozycji jest Śląski Uniwersytet Ekonomiczny28.
Metropolia „Silesia” stanowi 10% potencjału badawczo-rozwojowego kraju, tworząc drugi co
do wielkości, po stolicy, ośrodek naukowy w Polsce, składający się z blisko 80 jednostek
26
Czasopismo „Fabryka Silesia”, nr 1 (3) 2013, str. 51.
„Strategia Rozwoju Kraju 2020”, Warszawa, wrzesień 2012.
28
Dane za: www.perspektywy.pl/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=724:uczelnieakademickie&catid=87&Itemid=231
27
79
naukowych i badawczo-rozwojowych29. Należy jednak podkreślić, że ważniejsza od ilości
jest jakość, a uczelnie wyższe z regionu Metropolii „Silesia” nie plasują się w czołówce
rankingów placówek w Polsce, a tym bardziej w Europie. Z tego powodu należy skupić się na
podniesieniu poziomu kształcenia w szkołach wyższych na terenie Metropolii „Silesia”,
tworząc placówki, które będą świadczyć najwyższej jakości usługi edukacyjne, a
jednocześnie stanowić najważniejsze lub jedne z najważniejszych placówek naukowych w
Polsce, jak również w Europie.
Aby na terenie Metropolii „Silesia” podnieść poziom edukacji oraz kwalifikacji zawodowych,
ograniczając jednocześnie efekt migracji osób w wieku przedprodukcyjnym lub
produkcyjnym, należy podjąć wspólne działania. Do działań tych powinien zostać włączony
także sektor biznesowy, ponieważ sytuacja na rynku pracy jest istotnym czynnikiem
rozwojowym dla firm. Chodzi tu przede wszystkim o strukturalne niedopasowanie podaży do
popytu kompetencji, czego efektem jest problem z zatrudnieniem wykwalifikowanej siły
roboczej.
8.1.1. Ukierunkowanie placówek edukacyjnych pod branże
Skuteczna współpraca między środowiskiem naukowym a biznesowym w dużej mierze
uzależniona jest od dopasowania wykwalifikowania potencjalnych pracowników do potrzeb
polskiego rynku pracy: „Wyniki projektu realizowanego przez PARP (Bilans Kapitału
Ludzkiego) wskazują, że trzy czwarte pracodawców poszukujących pracowników ma
problemy ze znalezieniem odpowiednich osób do pracy, pomimo tego, że jednocześnie tylko
17% pracodawców poszukuje w tej chwili nowych pracowników (w 2010 odsetek wskazań
wynosił 16%). W badaniu pracodawców przeprowadzonym przez Polskie Stowarzyszenie
Zarządzania Kadrami (PSZK) w połowie 2008 r. aż 89% ankietowanych firm skarżyło się na
problemy rekrutacyjne. Porównywalne wskazania BKL i badania PSZK (przy różnej
dynamice rynku pracy) potwierdzają tylko, że niedopasowanie kompetencyjne ma charakter
strukturalny, niepowiązany z bieżącą koniunkturą na określony rodzaj kompetencji” 30.
Powyższe dane w pewien sposób wyjaśniają, dlaczego wśród absolwentów uczelni wyższych
rośnie stopa bezrobocia.
Mając na uwadze redukcję stopnia bezrobocia wśród absolwentów należy skupić się na
rozwoju szkolnictwa zawodowego na poziomie szkół średnich oraz wyższych. Dzięki
29
30
Dane za: http://www.gzm.org.pl/s,58.htm
Źródło: http://biznesdlaedukacji.parp.gov.pl/sytuacja-na-rynku-pracy
80
zainwestowaniu
środków
finansowych
w
szkoły
zawodowe,
wzrośnie
procent
wykwalifikowanej siły roboczej.
Jednak kluczowym elementem, który zredukuje stopę bezrobocia wśród absolwentów, jest
współpraca środowiska biznesowego ze środowiskiem naukowym. Owocna współpraca na
wielu szczeblach skutkować będzie zagwarantowaniem atrakcyjnych miejsc pracy dla
absolwentów najlepszych uczelni na terenie Metropolii „Silesia”. Bez aktywnego udziału
świata biznesowego, najzdolniejsi absolwenci nadal będą emigrować poza Metropolię
„Silesię”, szukając tam odpowiednich warunków rozwojowych.
Szkolnictwo zawodowe powinno być stworzone pod kierunki najbardziej rozwojowe. Celem
jest przygotowanie wyszkolonych pracowników na potrzeby przedsiębiorstw, które będą się
rozwijały lub od początku powstawały na terenie Metropolii „Silesia”. Współgra to z
rozwojem gospodarczym, ponieważ firmy inwestujące na terenie Metropolii „Silesia” muszą
mieć do dyspozycji wykwalifikowaną siłę roboczą: jest to jeden z elementów, który zachęci
przedsiębiorców do otwierania swoich firm właśnie na tym terenie. Z drugiej strony młodzież
ucząca się otrzyma możliwości zatrudnienia po zakończeniu edukacji, co w pewnym stopniu
zatrzyma efekt migracji osób w wieku produkcyjnym poza teren Metropolii.
Na podstawie Ekspertyzy globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb
rozwojowych Metropolii „Silesia” zostały wyselekcjonowane najbardziej rozwojowe branże
dla Metropolii „Silesia”, a są nimi branże: motoryzacyjna, logistyka, przemysł obronny,
energetyka oraz przetwórstwo metali.
Branża motoryzacyjna jest uważana za branżę rozwojową nie tylko w Metropolii „Silesia”,
ale również w całym kraju (jest w pierwszej trójce najbardziej rozwojowych branż31). Z tego
powodu należy stworzyć warunki pozwalające na przygotowanie wykwalifikowanej siły
roboczej dla firm motoryzacyjnych zlokalizowanych na terenie Metropolii „Silesia”. Branża
ta zgłasza zapotrzebowanie przede wszystkim na zawody techniczne, takie jak technik
mechatronik, elektromechanik czy inżynier procesowy.
Politechnika Śląska jest prężnie działającą placówką edukacyjną. W swojej strukturze posiada
15 wydziałów, prowadzących łącznie 52 kierunki. Jednak biorąc pod uwagę potencjał
rozwojowy branży motoryzacyjnej, należy rozważyć utworzenie przez Politechnikę Śląską
31
Dane za: http://inwestycje.pl
81
nowego wydziału/kierunku, stworzonego dla przyszłych pracowników właśnie tej branży. Jak
wiadomo, uczelnie są niezależnymi jednostkami i w ramach PRG M”S” 2025 nie można im
narzucać konkretnych działań, ponieważ to nie one wchodzą w skład Metropolii „Silesia”,
jednak rolą GZM jest zachęcanie niezależnych podmiotów, takich jak właśnie szkoły wyższe
czy prywatne firmy z sektora biznesowego, do nawiązania współpracy, która przyniesie
obopólne korzyści. Reprezentując interes wszystkich miast członkowskich Metropolii
„Silesia”, GZM posiada silną pozycję negocjacyjną, dzięki czemu, wskazując odpowiednie
kierunki i korzyści z ich obrania, ma szansę wpłynąć na decyzje niepodlegających mu
podmiotów. Wydział/kierunek utworzony na Politechnice Śląskiej powinien kompleksowo
przygotowywać studentów do pracy w danym sektorze, a kierunki nauczania powinny
obejmować takie obszary jak:
● Mechatronika,
● Elektryka,
● Inżynieria procesowa,
● Technika i zarządzanie w transporcie samochodowym,
● Media i marketing w branży motoryzacyjnej,
● Menedżer sprzedaży w branży motoryzacyjnej.
We Wrocławiu, w Dolnośląskiej Szkole Wyższej, na kierunku Dziennikarstwo i Komunikacja
Społeczna,
powstała
pierwsza
w
Polsce
specjalizacja
ukierunkowana
na
branżę
motoryzacyjną – Dziennikarstwo Motoryzacyjne, ukierunkowana zarówno na dziennikarstwo
motoryzacyjne, jak i media i marketing w tej branży. W Warszawskiej Szkole Zarządzania
powstały studia podyplomowe „Zarządzanie Jakością w Motoryzacji”. Jednak są to nieliczne
uczelnie, które kształcą swoich studentów stricte w kierunku branży motoryzacyjnej. Biorąc
pod uwagę znaczną podaż miejsc pracy na terenie Metropolii „Silesia” oraz dużą liczbę
potencjalnych pracowników, wydaje się, że Metropolia „Silesia” jest odpowiednim miejscem
do wprowadzenia takiego wydziału/kierunku. Dzięki takiemu rozwiązaniu Politechnika
Śląska może stać się czołowym ośrodkiem kształcącym pracowników dla tej branży,
jednocześnie budując prestiż uczelni jako jednej z najlepszych w Polsce.
Drugą możliwością, dającą branży motoryzacyjnej gwarancję przygotowania odpowiednio
wykwalifikowanej kadry pracowniczej, jest utworzenie w miastach wchodzących w skład
Metropolii „Silesia” szkół zawodowych oraz techników mechanicznych na poziomie szkół
średnich, skupiających się na edukacji w branży motoryzacyjnej. Działanie to skupiać się
82
będzie na niższym szczeblu edukacji i polegać na praktycznym przygotowaniu młodzieży do
zawodu. Absolwentami takich szkół przede wszystkim będą pracownicy niższego szczebla w
branży motoryzacyjnej, którzy również są niezbędni w każdej firmie tego typu.
Termin: Wstępne prace od 2015 r.
Koszt:1–5 mln zł rocznie
Finansowanie: Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju oraz budżet Politechniki Śląskiej
Lokalizacja działań: Gliwice, gdzie mieści się Politechnika Śląska
8.1.2. Program wdrażania absolwentów szkół wyższych w świat praktyki.
W obecnej sytuacji absolwenci szkół wyższych na terenie Metropolii „Silesia” po ukończeniu
studiów w niewystarczający sposób są wspierani podczas aktywizacji na rynku pracy.
Należy zatem wprowadzić programy, które wspomogą studentów oraz absolwentów w
aktywizacji zawodowej. Przykładem takiej dobrej praktyki może być Program „Kuźnia
Kadr”, stworzony przez Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 32. Celem takiego programu
jest „rozbudowa potencjału rozwojowego Uczelni poprzez lepsze dostosowanie oferty
edukacyjnej i przygotowanie studentów i absolwentów do potrzeb rynku pracy, zacieśnienie
współpracy z pracodawcami oraz umożliwienie osobom niepełnosprawnym pełnego
korzystania z oferty”.
Efekty takiego programu są widoczne zarówno dla absolwentów szkół wyższych, jak również
dla przedsiębiorców, którzy mają możliwość skorzystania z wykwalifikowanej siły roboczej.
Praktyczne przygotowanie studentów do pracy jest tym bardziej istotne, że, jak wskazują
wyniki badania przeprowadzone przez Amerykańską Izbę Handlową w Polsce oraz Ernst &
Young, dla pracodawców ważniejsze od tzw. wiedzy twardej (zawodowej) są kompetencje
miękkie (m.in. praca w zespole, odpowiedzialność za powierzone zadania, współpraca czy
terminowość).
Współpraca
pomiędzy
uczelniami
wyższymi
a
firmami,
która
zaowocować
ma
wykwalifikowaną kadrą pracowniczą dla firm, wiązać się będzie z następującymi działaniami:
● Zapewnienie praktyk lub stażów w firmach działających w Metropolii „Silesia”,
32
Źródło: http://kuznia4.ue.wroc.pl/index.php
83
● Utworzenie
specjalistycznych studiów podyplomowych, przygotowanych pod
konkretne najbardziej rozwojowe branże w Metropolii „Silesia”,
● Cykliczne konkursy prac dyplomowych/magisterskich, w których laureaci otrzymują
możliwość zatrudnienia w firmie,
● Warsztaty/szkolenia dla studentów, odbywające się zarówno na terenie uczelni
wyższych, jak i w firmach,
● Wsparcie dla inicjatyw organizacji i kół studenckich – konkursy, patronaty dla
wybranych wydarzeń,
● Utworzenie Programu Edukacyjnego, który jest w pewnym sensie laboratorium
umiejętności biznesowych, podczas którego studenci w warunkach uniwersyteckich
mogą uczestniczyć w prawdziwych sytuacjach biznesowych i rozwiązywać realne
problemy menedżerskie,
● Mentoring dla studentów, w ramach którego przedstawiciele firm wspomagają
absolwentów w pierwszych krokach na rynku pracy, dzieląc się swoim
doświadczeniem i wiedzą,
● Wprowadzenie Ambasadorów poszczególnych firm na uczelnie wyższe – są to
studenci, którzy będą reprezentować firmę oraz będą odpowiedzialni za kontakt
między przedstawicielami firmy a władzami uczelni oraz jej studentami.
GZM powinien od miast członkowskich otrzymać pełnomocnictwo do reprezentowania ich
interesów w ramach negocjacji ze światem biznesu. To na barkach GZM powinna ciążyć
odpowiedzialność poszukiwania możliwości współpracy między uczelniami wyższymi a
przedsiębiorstwami. Reprezentując 14 miast GZM posiada znacznie silniejszą pozycję
przetargową, niż w przypadku, kiedy każde miasto i każda uczelnia dbałaby jedynie o swoje
interesy. Związek ma pełnić funkcję tzw. negocjatora, który poprzez przedstawianie korzyści,
jakie mogą osiągnąć uczelnie oraz firmy w przypadku współpracy, może zachęcić niezależne
jednostki do kooperacji, która jednocześnie będzie korzystna dla Metropolii „Silesia”, nie
tylko dla poszczególnych jednostek.
Koszty takiej współpracy powinny być pokrywane współmiernie przez przedsiębiorstwa
uczestniczące we współpracy oraz z budżetu GZM (z uwagi na to, że korzyści będą
odczuwalne dla mieszkańców całej Metropolii „Silesia”, a nie wyłącznie dla mieszkańców
miast, w którym znajduje się uczelnia współpracująca ze światem biznesu). Szacunkowe
koszty przedsięwzięcia uzależnione są od skali podjętej współpracy i wynegocjowanych
działań, które będą realizowane.
84
Termin: Prace wstępne od 2015 r.
Koszt: Uzależniony od zakresu współpracy
Finansowanie: Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju oraz z budżetu firm należących do
środowiska biznesowego
Lokalizacja działań: Na terenie Metropolii „Silesia”
8.1.3. Program praktycznej nauki zawodu realizowany przy szkołach zawodowych na
poziomie średnim.
Szkolenia ukierunkowane na konkretne umiejętności oraz branże jest kluczowym elementem
przy tworzeniu wykwalifikowanej siły roboczej. Ośrodki szkoleniowe powinny powstawać
przy szkołach, dzięki czemu osoby uczące się będą miały możliwość nabycia umiejętności
praktycznych, a co za tym idzie, wzrośnie ich wartość pod kątem rynku pracy.
Ośrodki takie powinny być tworzone we współpracy ze światem biznesu, dzięki czemu dostęp
do nich będzie znacznie łatwiejszy, a jednocześnie wartość takich szkoleń dla
ukierunkowanych osób będzie znacznie wyższa.
W ramach działań PRG M”S” 2025 należy zintensyfikować współpracę między szkołami
zawodowymi w miastach należących do Metropolii „Silesia” oraz firmami prowadzącymi
swoją działalność na tym terenie, dzięki czemu już na etapie szkolnictwa zawodowego
młodzież przygotowywana byłaby do pracy w danej firmie. GZM powinien sugerować
władzom miast branże, które są najbardziej rozwojowe i powinny być rozwijane w danym
mieście, oraz negocjować warunki współpracy z przedstawicielami świata biznesu. Natomiast
po stronie władz miast pozostaje zadanie wyselekcjonowania szkół zawodowych, które
zostaną zaproszone do wzięciu udziału w programie kształcenia zawodowego we współpracy
ze światem biznesu.
Pierwszy etap współpracy polegałby na przygotowaniu kursów/szkoleń przez firmy.
Tematyka dotyczyłaby zagadnień związanych z działalnością firmy, jednak najważniejszym
założeniem kursów/szkoleń jest połączenie teorii z praktyką. Organizowane byłyby one na
terenie szkół zawodowych, jak również na terenie firmy.
Kolejny etap wiąże się z zacieśnieniem współpracy między szkołami a firmami, a polega na
wdrożeniu Klas Patronackich. W wyznaczonych szkołach powstaną klasy, które będą
przygotowywały uczniów do pracy w danej firmie po zakończeniu edukacji. Oprócz nauki
85
ukierunkowanej na dany zawód, uczniowie będą realizowali także tradycyjny program
edukacyjny. Rekrutacja do Klasy Patronackiej polegałaby na krótkiej rozmowie instruktora
praktycznej nauki zawodu i przedstawiciela Działu Personalnego firmy z uczniem i rodzicem
lub opiekunem. W trakcie nauki uczniowie zatrudnieni będą na umowy o pracę w firmach, na
konkretnym stanowisku, wyznaczonym przez przedstawicieli firmy. Co pół roku każdy z
uczniów rotować będzie między stanowiskami, dzięki czemu zdobędzie ogólne umiejętności
koniecznie do pracy w firmie. Zakończeniem nauki praktycznej jest egzamin potwierdzający
kwalifikacje zawodowe. Kolejnym krokiem jest możliwość nawiązania współpracy między
absolwentem szkoły a firmą, już bez pośredniczenia przez szkołę.
W jednej szkole, w ciągu jednego roku, można przygotować ok. 20 osób odpowiednio
wykwalifikowanych do podjęcia pracy w danej firmie. Przekładając ten Program na skalę
Metropolii „Silesia”, liczba wykwalifikowanych uczniów uzależniona jest od liczby szkół,
które wezmą udział w Programie, oraz od liczby firm, które będą tworzyły Klasy Patronackie.
Finansowanie programu powinno spoczywać na barkach powiatu, na terenie którego Program
jest przeprowadzany, oraz firm, które tworzą Klasy Patronackie.
Termin: Od 2016 r. prace wstępne
Koszt: Ok. 500 tys. zł za jedną Klasę Patronacką
Finansowanie: Z budżetu miast realizujących Program oraz ze środowiska biznesowego
Lokalizacja: Wyselekcjonowane miasta wchodzące w skład Metropolii „Silesia”
8.1.4. Doposażenie szkół w nowoczesny sprzęt i zasoby danych
Aby szkolnictwo było skuteczne i kształciło wykwalifikowaną kadrę, nie wystarczy tylko
dobra kadra zarządzająca. Uczniowie powinni mieć stały dostęp do nowoczesnych pomocy
dydaktycznych, które wspomagają rozwój ucznia.
Rozwój technologii jest widoczny na każdym etapie dzisiejszego życia. Czas wprowadzić
zmiany także w systemie edukacji, należy wykorzystywać ten rozwój, poprzez m.in.
codzienną naukę z wykorzystaniem komputera oraz internetu w szkole. Książki mają swoją
wartość, jednak warto korzystać także z najbardziej aktualnych informacji, dokumentów, jak i
badań naukowych, które dostępne są za pomocą narzędzi internetowych. Nowoczesne
technologie powinny być wykorzystywane już od najmłodszych klas szkoły podstawowej,
86
tego typu technologie wspomagają bowiem kształtowanie się umysłu, rozwijają ucznia, ale co
może najważniejsze, dają dostęp do najbardziej aktualnych informacji, które powinny być
wykorzystywane w procesie edukacji.
Miasta Metropolii „Silesia” przekazały do realizacji GZM część zadania publicznego
polegającego na wspieraniu edukacji publicznej, na podstawie czego GZM w kwietniu 2012 r.
przygotował platformę e-lerningową „eProti”. Skierowana była ona do dzieci w wieku 3–8 lat
i miała na celu od najmłodszych lat uczyć je języka angielskiego. Było to jednak działanie
jednorazowe, które nie doczekało się kontynuacji. W ramach PRG M”S” 2025 powinny
zostać wdrożone kolejne platformy e-lerningowe dla młodzieży uczącej się na terenie miast
należących do Metropolii „Silesia”. Celem jest wykształcenie młodzieży gotowej do podjęcia
pracy po zakończeniu nauki. Dlatego taka platforma powinna zostać wprowadzona na etapie
edukacji gimnazjalnej oraz ponadgimnazjalnej. Miasta członkowskie będą odpowiedzialne za
wytypowanie szkół, dysponujących dostępem do platformy e-lerningowej.
Biorąc pod uwagę powszechne spopularyzowanie języka angielskiego, należy kłaść nacisk na
mniej popularne języki, których znajomość będzie stanowiła przewagę konkurencyjną
absolwentów szkół w Metropolii „Silesia” na rynku pracy. Biorąc pod uwagę wyszkolenie
kadry dla branży motoryzacyjnej, najbardziej pożądanymi językami są język francuski oraz
niemiecki. Wynika to z faktu, iż to właśnie Niemcy i Francja (obok Wielkiej Brytanii) mają
największe udziały w branży motoryzacyjnej.
Odnosząc się do wdrożonej już platformy „eProti”, można oszacować koszt dotarcia z nową
platformą do 200 tys. uczniów. Wysokość poniesionych kosztów powinna oscylować w
okolicy 100 tys. zł.
Koszt: 100–500 tys. zł
Finansowanie: Z budżetu GZM wraz z budżetem miast biorących udział w Porgramie oraz
wykorzystanie progamów unijnych
Lokalizacja działań: Miasta członkowskie Metropolii „Silesia” biorące udział w Programie
W ramach zapewnienia nowoczesnego zaplecza naukowego na etapie szkolnictwa wyższego,
w styczniu 2014 r. Uniwersytet Śląski wraz z Uniwersytetem Ekonomicznym w Katowicach
87
utworzyły Centrum Nowoczesnych Technologii Informatycznych (CNTI). Jest to zaplecze dla
kształcenia informatycznego, a w szczególności na potrzeby zawodów o profilu
ekonomicznym. Jak twierdzi rektor Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach prof. Leszek
Żabiński, nowoczesne zaplecze sprzętowe, zdalny dostęp do baz danych czy oprogramowania
jest podstawą kształcenia ekonomistów czy informatyków:„W Uniwersytecie Ekonomicznym
funkcjonowało kilka dobrze wyposażonych tematycznych pracowni informatycznych,
ulokowanych w różnych budynkach, co utrudniało zarządzanie zgromadzonymi w nich
zasobami. Integracja posiadanych rozwiązań w jednym miejscu jest przedsięwzięciem
strategicznym, które odmieni sposób zarządzania kształceniem i prowadzeniem badań
naukowych uczelni na najbliższe co najmniej kilkanaście lat”33.
Skupiając się na rozwoju regionalnym Metropolii „Silesia”, należy stworzyć Centrum
Nowoczesnego Kształcenia, w którym studenci głównych uczelni wyższych działających na
terenie Metropolii „Silesia” będą mieli dostęp do najnowszych baz danych, nowoczesnych
systemów zarządzania danymi oraz możliwość prowadzenia badań naukowych. Centrum to
powinno być ukierunkowane szczególnie na branże najbardziej rozwojowe na obszarze
Metropolii „Silesia”.
Koszt takiego przedsięwzięcia może oscylować w granicach 100–500 mln zł, w zależności od
wyposażenia, lokalizacji oraz wielkości zagospodarowanej powierzchni. Centrum ma szanse
być sfinansowane (przynajmniej w części) ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Wyższego. Jednak w przypadku szczególnego ukierunkowania Centrum na konkretne branże,
istnieje szansa uzyskania pomocy finansowej ze strony przedsiębiorstw je reprezentujacych.
Koszt: 100–500 mln zł
Finansowanie: Ministerstwo Infastruktury i Rozwoju oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa
Wyższego
Lokalizacja działań: Miasta należące do Metropolii „Silesia” posiadające uczelnie wyższe
8.1.5. Akademia Młodych Naukowców
Jej celem byłoby wspieranie talentu wybitnych młodych naukowców i artystów. Akademia
byłaby miejscem interdyscyplinarnej, swobodnej i żywej wymiany intelektualnej na
33
Czasopismo „Nasze Katowice”, nr 1 (63), styczeń 2014, s. 6.
88
najwyższym poziomie. Członkostwo w niej byłoby wyrazem szacunku dla działalności i
osiągnięć młodego pokolenia uczonych i twórców. Patronat nad Akademią sprawować
mogłaby rada, w skład której wchodziliby przedstawiciele nauki, biznesu, GZM i instytucji
otoczenia biznesu.
Członkowie Akademii Młodych Naukowców mogliby wchodzić również w skład
interdyscyplinarnych zespołów badawczych, a także prowadzić w swoim gronie projekty
naukowe. Zarówno sami uczestnicy, jak i działająca w ich imieniu Rada powinna nawiązywać
współpracę z biznesem (fundacjami). Jednak szczegółowa działalność Akademii zależy
przede wszystkim od jej członków, którzy stanowiliby o kierunkach jej rozwoju i ostatecznym
kształcie oraz określaliby tematyczny obszar jej zainteresowań. Długość kadencji członków
mogłaby wynosić 5 lat.
Udział w Akademii mogłyby brać osoby w wieku do 35 lat, wywodzące się ze środowisk
akademickich, instytutów badawczych, jak i uczelni zlokalizowanych na terenie Metropolii
„Silesia”, reprezentujących rozmaite dziedziny i dyscypliny nauki i sztuki.
Osoby te powinny wykazać się wybitnymi osiągnięciami w swojej dyscyplinie i przejawiać
zainteresowanie aktywną współpracą z przedstawicielami rozmaitych dziedzin nauki i sztuki.
8.1.6. Utworzenie jednostek naukowych dla obcokrajowców
Biorąc pod uwagę fakt, iż bariery terytorialne ulegają zanikaniu, a odległość stanowi coraz
mniejszy problem w kontekście zjawiska migracji, należy Metropolię „Silesia” otworzyć
także dla obcokrajowców.
Głównym zadaniem jest stworzenie szkoły podstawowej oraz ponadgimnazjalnej, ale także
nowego kierunku na jednej z uczelni wyższych. Programy nauczania powinny być
dostosowane do ogólnoeuropejskich standardów.
Utworzenie szkół ukierunkowanych na edukację obcokrajowców może przynieść dwojakie
efekty. Pierwszym z nich jest przyciągnięcie studentów do Metropolii „Silesia”, tworząc
odpowiednie warunki. Istnieje też możliwość wzbogacenia wykwalifikowanej siły roboczej
na potrzeby powstających na tych terenach firm. Drugim efektem jest stworzenie warunków
dla zagranicznych inwestorów do osiedlenia rodziny w miejscu, w którym powstaje nowy
zakład pracy. Przykładowo, Bernard Gajda wspomina, że swego czasu Mercedes podobno nie
89
zainwestował w gminie Ujazd, ponieważ nie było tam oferty szkolnej z językiem niemieckim
– inwestycję ulokowano w węgierskim Kecskemet, gdzie taka szkoła funkcjonowała34.
Metropolia „Silesia” w porozumieniu z władzami miast członkowskich, powinna wytypować
lokalizację nowych szkół dla obcokrajowców. Finansowanie powinno być zapewnione przez
budżety miast członkowskich oraz Metropolii „Silesia”, ale istnieje także możliwość
pozyskania funduszy z Osi priorytetowej III: Wsparcie otoczenia i potencjału innowacyjnych
przedsiębiorstw – Wsparcie przedsiębiorstw i jednostek naukowych w przygotowaniu do
udziału w programach międzynarodowych.
Koszt: 1-5 mln zł rocznie.
Finansowanie: Z budżetu GZM oraz miast członkowskich, a dodatkowo z Ministerstwa
Infrastruktury i Rozwoju
Lokalizacja działań: Miasta członkowskie biorące udział w Programie
8.2. Nowa przedsiębiorczość
W Metropolii „Silesia” funkcjonuje ok. 235 tys. przedsiębiorstw, generując łącznie 8% PKB
kraju. W 2013 r. Metropolia „Silesia” została uznana za obszar o największej atrakcyjności
inwestycyjnej35. Biorąc pod uwagę fakt, że jest to atrakcyjny teren dla nowych
przedsiębiorstw, należy wprowadzić działania, które będą zachęcały nowych inwestorów do
lokowania na nim funduszy.
O atrakcyjności tego terenu świadczy chociażby prężnie rozwijająca się Katowicka Specjalna
Strefa Ekonomiczna, która od lat jest liderem wśród Specjalnych Stref Ekonomicznych na
terenie Polski. Przedsiębiorstwa wchodzące w skład KSSE zainwestowały już ok. 21,5 mld zł
oraz utworzyły ponad 53 tys. nowych miejsc pracy.
Korzystając z potencjału, jaki posiada Metropolia „Silesia”, należy podjąć dalsze kroki, które
przyciągną na te tereny kolejnych inwestorów. Szereg propozycji wykorzystania potencjału
znajduje się poniżej.
34
Czasopismo „Fabryka Silesia”, Nr 1 (3) 2013, str. 52,
Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów polski, Instytutu Badan nad Gospodarka Rynkowa,
2013, s. 7.
35
90
8.2.1. Tworzenie Specjalnych Stref Ekonomicznych
Specjalne Strefy Ekonomiczne tworzone są w celu przyciągnięcia zewnętrznego kapitału i
promocję tworzenia miejsc pracy. Stanowią specjalnie wyodrębnione tereny, na których
inwestorzy mogą prowadzić działalność gospodarczą na preferencyjnych warunkach. Na
terenie Metropolii „Silesia” od 1996 r. prężnie działa Katowicka Specjalna Strefa
Ekonomiczna, kumulując kapitał w wysokości 21,5 mld złotych, co świadczy o tym, że tego
typu programy rozwojowe sprawdzają się w tym rejonie. Do tej pory jej zarząd pozyskał już
ponad 200 firm, które zrealizowały lub są w trakcie realizacji swoich inwestycji.
Najważniejszą branżą w KSSE jest motoryzacja, która skupia ponad 60% inwestycji, a
największą inwestycją okazała się do tej pory fabryka samochodów OPEL koncernu General
Motors. W Katowickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej dominuje kapitał zagraniczny
(inwestycje rodzimych firm to zaledwie 11,8%), głównie amerykański, niemiecki, włoski,
japoński i hiszpański.
Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna jest strefą rozproszoną, składającą się z czterech
podstref: gliwickiej, jastrzębsko-żorskiej, tyskiej i sosnowiecko-dąbrowskiej. W ramach
rozwoju gospodarczego Metropolii należy rozszerzyć liczbę i obszar terenów inwestycyjnych,
na
których
przedsiębiorcy
mogliby
inwestować
na
preferencyjnych
warunkach.
Najważniejszym elementem tego działania jest wprowadzenie kolejnych podstref KSSE w
innych miastach Metropolii „Silesia”, z uwzględnieniem uwarunkowań terytorialnych,
ekonomicznych oraz społecznych. Obecność Specjalnej Strefy Ekonomicznej jest szansą na
rozwój regionu, w którym jest ona ulokowana, zatem rozszerzenie KSSE i wydzielenie
dodatkowych podstref na terenach inwestycyjnych innych miast to szansa na rozwój
gospodarczy, tworzenie nowych miejsc pracy oraz zwiększenie konkurencyjności Metropolii.
8.2.2. Rozszerzenie zakresu działań GZM o pozyskiwanie inwestorów
GZM wraz z poszczególnymi miastami są odpowiedzialni za pozyskiwanie inwestorów na
teren Metropolii „Silesia”, Związkowi brakuje jednak odpowiednich kompetencji do
reprezentowania poszczególnych miast w kontaktach z inwestorami. Należy w związku z tym
rozszerzyć kompetencje GZM oraz zakres jego zadań o ten bardzo istotny aspekt.
Możliwość reprezentowania poszczególnych miast przez GZM skróci drogę potencjalnego
inwestora, a także zwiększy prestiż Metropolii „Silesia”, która będzie postrzegana jako jeden
duży ośrodek o istotnej pozycji, sam jednocześnie będący centrum decyzyjnym.
91
Konieczne jest, aby GZM posiadał upoważnienia do reprezentowania wszystkich
poszczególnych miast, ponieważ w przypadku reprezentowania dużego ośrodka, w którego
skład wchodzi 14 miast, pozycja przetargowa staje się znacznie silniejsza.
8.2.3. E-administracja i idea „One Stop” – właściwa i kompleksowa obsługa inwestorów
Zbyt rozbudowana biurokracja często stanowi element hamujący rozwój przedsiębiorczości.
Z tego powodu Metropolia „Silesia” powinna w jak największym stopniu uprościć nowym
przedsiębiorcom formalne aspekty przy zakładaniu firm oraz zarządzaniu nimi. W tym
kontekście należy rozbudować system e-administracji, aby przedsiębiorca miał możliwość
kontaktować się i załatwiać wybrane sprawy urzędowe przez internet, a także wprowadzić w
życie ideę „One Stop Shop”, czyli możliwość załatwiania wszelkich spraw urzędowych, które
wymagają obecności osobistej w tzw. jednym okienku.
Idea ta polega na właściwej i kompleksowej obsłudze inwestorów w jednym miejscu.
Rejestrując firmę czy regulując wszystkie inne formalności związane z zarządzaniem firmą,
przedsiębiorca będzie miał możliwość załatwienia tego w jednym miejscu.
Jako że GZM to kilka gmin, w których funkcjonuje kilka urzędów skarbowych i nie ma
możliwości stworzenia jednego systemu „One stop”, należy wypracować wspólne procedury,
które będą identyczne w każdym z miast Metropolii „Silesia”, a także wprowadzić wspólny i
jednolity system informatyczny, dzięki któremu przedsiębiorcy będą mogli kontaktować się z
przynależnym sobie urzędem za pośrednictwem internetu.
8.2.4. Stymulowanie rozwoju branży poprzez tworzenie tematycznych klastrów
Klaster to geograficzne skupisko wyspecjalizowanych podmiotów gospodarczych,
połączonych wzajemnymi interakcjami, działającymi w pokrewnych lub komplementarnych
branżach, jednocześnie współdziałających i konkurujących ze sobą. Stanowi on skuteczną
metodę pobudzania konkretnych branż na danym terenie. Uruchamiając klaster dla firm z
danej branży, w efektywny sposób można rozwinąć tę branżę na tym terenie. Obecność takich
skupisk zwiększa konkurencyjność gospodarki na danym terenie, szczególnie tej
wysokospecjalistycznej.
Rosnące znaczenie i popularność koncepcji klastra oraz potwierdzenie wpływu klasteringu na
rozwój gospodarczy powinny prowadzić do polityki wspierania klastrów na terenie
Metropolii „Silesia”. W województwie śląskim funkcjonuje obecnie 19 klastrów36. Jednak
36
Puls Biznesu, 16 września 2014, s. 11.
92
jest jeszcze miejsce na kolejne tego typu inicjatywy, w szczególności na terenie Metropolii
„Silesia” będącej największym ośrodkiem metropolitalnym w województwie, a także w kraju.
Istotną zaletą klastrów jest bowiem możliwość łatwiejszego negocjowania i walki o nowe
rynki, co z kolei stanowi kluczowy czynnik w rozwoju gospodarczym. Ponadto klastry
zapewniają synergię pomiędzy poszczególnymi partnerami otoczenia specjalistycznego
biznesu: przedsiębiorstwami, nauką (uczelniami wyższymi) i władzami publicznymi.
8.2.5. Tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości
Rozwój gospodarczy uzależniony jest nie tylko od rozwoju firm, które już istnieją na rynku,
ale także od powstawania nowych przedsiębiorstw. Jednym z podstawowych narzędzi, które
mają na celu wspieranie powstawania i rozwoju nowych przedsiębiorstw, są inkubatory
przedsiębiorczości.
Celem działania inkubatorów jest wzmocnienie inkubowanych przedsiębiorstw tak, aby
mogły przetrwać najtrudniejszy początkowy okres istnienia. Aby to osiągnąć, instytucje te
oferują wynajem tanich i wyposażonych powierzchni biurowych i magazynowoprodukcyjnych, dostęp do usług biurowych i mediów na preferencyjnych warunkach, a także
usługi doradcze, pomoc w pozyskiwaniu funduszy i szkolenia. Inkubatory przeznaczone są
dla firm, które dopiero rozpoczynają działalność, jak również dla osób bezrobotnych,
mających pomysł na swój biznes, które otrzymały dotację na rozpoczęcie własnej działalności
gospodarczej.
PRG
M”S”
2025
musi
uwzględnić
zarówno
powstawanie
nowych
inkubatorów
przedsiębiorczości na terenie miast należących do GZM, jak też wsparcie już istniejących, w
tym w szczególności akademickich inkubatorów przedsiębiorczości powstałych przy
uczelniach wyższych, które wspierają przedsiębiorczość ich absolwentów.
Inkubatory przedsiębiorczości są istotnym narzędziem wspierającym rozwój Metropolii
„Silesia”. Ich lokalizacja uzależniona powinna być od branż, które będą rozwijane, oraz
obszaru, na którym branże te są najbardziej rozwojowe.
8.2.6. Zacieśnianie współpracy z miastami partnerskimi
Każde miasto należące do Metropolii „Silesia” posiada miasta partnerskie, z którymi
współpracuje na różnych polach działalności. Współpraca ta przybiera różny charakter, a jej
natężenie zależy w dużym stopniu od woli politycznej miasta partnerskiego oraz jego
potencjału. Współpraca miast należących do GZM z miastami partnerskimi powinna polegać
93
na czerpaniu obopólnych korzyści, wynikających z wykorzystywania możliwości przez nie
oferowanych, niezależnie od granic państwowych. W chwili obecnej współpraca Metropolii
„Silesia” z parterami rozwija się: GZM jest członkiem wielu organizacji, m.in. FEDENATUR
(Europejska Federacja Metropolitalnych i Podmiejskich Terenów Przyrodniczych oraz
Rolnych). Jego władze reprezentują Metropolię na kongresach i konferencjach.
W ramach Programu Rozwoju Gospodarczego należy w jeszcze większym stopniu zacieśnić
współpracę z miastami partnerskimi w zakresie gospodarki, w szczególności poprzez
umożliwienie przepływu technologii i wiedzy, zaoferowanie preferencyjnych warunków przy
inwestowaniu w region czy zagwarantowanie odpowiedniego korytarza komunikacyjnego.
Jedną z gałęzi gospodarki, która w ostatnich latach szybko zyskuje na znaczeniu, a która
jednocześnie rozwija się doskonale dzięki współpracy miast partnerskich, jest turystyka.
Stymulowanie współpracy partnerów z poszczególnych miast działających na rynku usług
turystycznych może doprowadzić do stworzenia nowej oferty turystycznej, większego
przepływu ludności pomiędzy tymi miastami i dalszego rozwoju tak branży, jak i
współpracujących miast.
Współpraca z miastami partnerskimi nie ogranicza się jedynie do polskich miast, stąd
zacieśnianie współpracy daje szanse nie tylko na rozwój gospodarczy, ale także wzmocnienie
wizerunku regionu na arenie międzynarodowej.
8.2.7. Stosowanie przywilejów finansowych wobec nowych przedsiębiorstw
Przywileje finansowe dla nowo powstających firm są kolejnym sposobem na pobudzenie
przedsiębiorczości na danym terenie. Przywileje te mogą być stosowane zarówno wobec
małych
firm,
jak
i
tych
większych.
Programy
finansowego
wsparcia
rozwoju
przedsiębiorczości, głównie sektora MŚP, obecne są w wielu krajach, m.in. w Hiszpanii i
Francji, a także na terenie wielu miast Polski37.
Przywileje finansowe na obszarze Metropolii „Silesia” mogą być stosowane w formie ulg
podatkowych, obniżania czynszów czy bezzwrotnych pożyczek. Niska, preferencyjna stawka
czynszu w budynkach należących do miast GZM, która obowiązywałaby przez ustalony okres
czasu, np. 2 lata, i była dostępna dla osób, które po raz pierwszy zakładają własną działalność
gospodarczą, byłaby silnym bodźcem motywującym mieszkańców do zakładania własnych
firm. Dodatkowo, przywileje finansowe w postaci ulg w podatkach miejskich oraz obniżek
37
Małe i średnie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej, Rzeszowska Szkoła Menadżerów, s. 3.
94
stawek czynszów w przypadku udokumentowanego spadku obrotów zapewnią nowym
przedsiębiorcom poczucie bezpieczeństwa finansowego.
Taki system wspierania przedsiębiorczości można wykorzystać także do pobudzenia
przedsiębiorczości na konkretnym terenie w ramach Metropolii. Wprowadzając np. wysokie
ulgi w podatku od nieruchomości na terenie Bytomia, a na innych terenach wprowadzając je
na znacznie niższym poziomie lub w ogóle ich nie stosując, można pobudzić
przedsiębiorczość na terenie tego miasta.
8.2.8. Utworzenie metropolitalnego banku
Częstą barierą powstawania nowych firm jest brak funduszy na inwestycje. Metropolitalny
bank, który miałby powstać na obszarze Metropolii „Silesia”, wychodzić ma naprzeciw
potrzebom nowych przedsiębiorców.
Miasta wchodzące w skład Metropolii „Silesia” solidarnie wpłacałyby określone kwoty do
banku metropolitalnego, a zebrany fundusz byłby wykorzystywany do wspomagania młodych
przedsiębiorców
za
pomocą
niskooprocentowanych
lub
wydłużonych
w
terminie
kredytów/pożyczek.
Poprzez celowe kredyty/pożyczki bank może także pobudzać przedsiębiorczość w
konkretnych branżach, tworząc preferencyjne warunki dla firm z danej branży.
Bank taki może pełnić również użyteczną rolę przy ograniczaniu migracji z obszaru
Metropolii „Silesia”, poprzez udzielanie kredytu/pożyczek jedynie dla mieszkańców miast
należących do Metropolii.
Zwierzchnictwo nad bankiem powinno być po stronie GZM, który nadzorowałby
funkcjonowanie banku metropolitalnego.
8.3. Innowacyjność przedsiębiorstw
Jak wynika z raportu „Dojrzałość innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce”, opracowanego
przez KPMG, wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa rosną również koszty pracy, co
oznacza, że Polska traci stopniowo jeden ze swoich głównych atutów. W tej sytuacji należy
znaleźć inne źródła wzrostu. Kluczem do sukcesu firm i całych gospodarek we współczesnym
świecie jest innowacyjność. I to ona powinna być strategicznym celem dla polskiej
gospodarki. Działania pobudzające innowacyjność będą zgodne z Priorytetem Inwestycyjnym
w ramach Osi Priorytetowej III, Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego w latach
95
2014–2020.38 Polski biznes, żeby odnieść sukces w skali globalnej, musi pracować nad
innowacjami we wszystkich obszarach. Musi oferować nowatorskie produkty i usługi, ale
także wykorzystywać innowacyjne rozwiązania marketingowe, które ułatwią mu dotarcie do
nabywców i budowę silnych marek. Nie może także zapominać o innowacjach w obszarze
procesów i organizacji, dzięki którym będzie sprawniej reagować na zmiany w otoczeniu,
redukować koszty działalności i tym samym zwiększać swoją konkurencyjność.
Z wyników badania KPMG wyłania się obraz polskiego biznesu znajdującego się w połowie
drogi do innowacyjności, jednak – co istotne – stawiającego zdecydowane kroki naprzód.
Firmy bardzo często podejmują działania innowacyjne, jednak stosunkowo rzadko są one
wielostronne i mają strategiczny charakter.
Wyniki badań wskazują wprost, że aż 65% średnich i dużych firm przemysłowych oraz 49%
firm handlowych i usługowych prowadzi lub zleca prace badawczo-rozwojowe (B+R). W
przypadku odpowiednio: 51% i 35% firm aktywnych innowacyjnie jest to działalność
dominująca. Co istotne, są to działania efektywne – ocena skuteczności prowadzonych lub
zlecanych prac B+R jest w większości przypadków pozytywna. B+R nie jest jednak
najczęściej stosowaną formą działalności innowacyjnej. Aby opracowywać i wdrażać
innowacje (51%), firmy współpracują także z innymi podmiotami z branży. Jak zauważa
jeden z dyrektorów finansowych biorących udział w badaniu: „(…) w innych krajach firmom
zapewniane jest otoczenie, w którym mogą się od siebie wzajemnie uczyć, w tym otrzymują
wsparcie w postaci uniwersyteckich ośrodków badawczych, żeby móc wspomagać swoją
innowacyjność w oparciu o zasoby publiczne (…)”.
Innowacyjność przedsiębiorstw gospodarki województwa śląskiego była również istotnym
tematem zrealizowanych w ramach Programu warsztatów. Uczestnicy warsztatów zauważyli
istotną rolę GZM jako platformy w łączeniu świata nauki i biznesu: „Świat biznesu powinien
wyartykułować potrzeby dotyczące infrastruktury – kierowane do JST oraz związane z
oczekiwanymi kierunkami edukacji i prac badawczo-rozwojowych – kierowane do świata
nauki”. Rolą GZM byłaby pomoc dla przedsiębiorców w kontaktach z poszczególnymi
instytucjami i przygotowanie, wraz z nimi, oferty spełniającej ich oczekiwania. Inny
uczestnicy również zwracali uwagę na konieczność współpracy Metropolii „Silesia” z
przedstawicielami sfery biznesu, nauki i JST. Takim skutecznym rozwiązaniem mogłoby być
38
„Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014–2020 (wersja 5.1.)”,
Katowice, kwiecień 2014.
96
stworzenie np. Metropolitalnej Rady Biznesu i Nauki, która wypracowałaby propozycje
przedsięwzięć rozwojowych oraz metod współpracy, których realizacja zapewniałaby dalszy
rozwój Metropolii „Silesia”.
Istotnym wparciem dla realizacji działań zaplanowanych w tej części Programu Rozwoju
Gospodarczego Metropolii „Silesia” do 2025 r. może być w nowej perspektywie Program
Operacyjny Innowacyjny Rozwój 2014–2020, posiadający w swoim obszarze oddziaływania
m.in. realizację projektów B+R w konsorcjach biznesu i nauki, jak również preferencje dla
klastrów kluczowych.
8.3.1. Współpraca nauki i przemysłu
Jednym ze sposobów podnoszenia poziomu innowacyjności w przedsiębiorstwach jest
komercjalizacja prac badawczo-rozwojowych tworzonych na uczelniach. Żeby stworzyć
szanse dla wzrostu innowacyjności, niezbędne są rozwiązania, które umożliwią płynne i
pozbawione zbędnych formalności i biurokracji włączanie pracowników naukowych uczelni,
ośrodków
naukowo-badawczych
w
innowacyjne
działania
sfery
przedsiębiorstw.
Zaproponowany poniżej zestaw działań jest efektem zrealizowanych w ramach Programu
warsztatów oraz wypływa ze skutecznych doświadczeń innych podmiotów w komercjalizacji
wiedzy.
Rozwój badań naukowych oraz skuteczne wykorzystywanie ich w przedsiębiorstwach
Przedsiębiorczość pobudzana jest poprzez sprzyjające warunki ekonomiczne, ale także w
oparciu o wiedzę i badania naukowe. Dlatego ważne jest, aby rozwijać ośrodki badawczonaukowe na terenie Metropolii „Silesia”, a następnie stworzyć system skutecznego
wykorzystywania wyników badań przy zarządzaniu przedsiębiorstwami.
Połączenie wiedzy i umiejętności zarządzania jest kluczem do tworzenia rozwojowych
przedsiębiorstw, które z kolei generują rozwój gospodarczy.
Jak pokazuje przykład krajów europejskich, wiele z nich wypracowało odpowiednie regulacje
i ustawy, które przyczyniają się do zwiększania transferu technologii, a tym samym do
podnoszenia innowacyjności przedsiębiorstw. Celem tychże programów jest wspieranie
przekazywania rozwiązań do praktyki gospodarczej oraz zwiększenie liczby projektów
badawczych o znaczącym potencjale rynkowym. Wnioski płynące z podejmowanych
97
inicjatyw, wskazujące na ich mocne strony, można zebrać jako wykaz dobrych praktyk.
Zaliczyć do nich można m.in.:
●
niezależność instytucjonalną organizacji realizujących programy wsparcia od
instytucji macierzystej (np. uniwersytetu), co nie przekłada się bezpośrednio na
wydzielenie odrębnego podmiotu; ważne jest, żeby instytucja pomagająca w transferze
była zakorzeniona w środowisku biznesowym i niekojarzona jako instytucja akademicka,
●
tworzenie powiązań sieciowych pomiędzy wydziałami uniwersyteckimi, lokalnym
biznesem, instytucjami finansowymi i wsparcia biznesu; w rzeczywistości skutkuje to
współpracą nawet małych, regionalnych uczelni z najlepszymi ekspertami, przyczyniając
się tym samym do efektywnej wymiany doświadczeń i kreowania kontaktów pomiędzy
środowiskiem uniwersyteckim a przedsiębiorstwami,
●
zarządzanie prawami własności intelektualnej różnie rozumianej w krajach UE; w
państwie, gdzie prawo własności leży bardziej po stronie naukowca (opracowującego
technologię) niż uniwersytetu, narzędzia wsparcia koncentrują się na pracowniku
naukowym, celem zachęcenia go do urynkowienia jego technologii. Tym samym nie
motywuje to uniwersytetów i nie pobudza ich do większej współpracy z praktyką
gospodarczą. Z tego względu w niektórych krajach prawo zmienia się tak, że w pierwszej
kolejności posiada je instytucja, a po ustalonym okresie, gdy uczelnia nie wykaże
zainteresowania komercjalizacją rozwiązania, przechodzi ono na pracownika naukowego.
Działanie takie ma na celu uruchomienie systemu zachęt ze strony uczelni.
●
planowanie finansowe i strategiczne powinno być samowystarczalne, ale
niezorientowane na zysk. Przychody z inwestycji oraz dotacje powinny być łączone w
celu pokrycia kosztów zarządzania i kosztów operacyjnych. Trzeba jednak pamiętać, że
przychody z inwestycji rzadko zwracają się nawet w średnim okresie czasu,
●
prywatne źródła finansowania powinny finansować konkretne projekty, a nie cały
program, ze względu na oczekiwania szybkiego zwrotu kapitału. Należy również
dywersyfikować źródła kapitału, celem uniknięcia uzależnienia od jednego podmiotu
finansującego,
●
najlepszym wariantem zapłaty za usługi jest prowizja od obrotu w okresie konwersji,
●
wskaźniki efektywności programu powinny być stosowane w każdym programie.
Pokazują skuteczność ich działania. Miernikiem w ocenie może być: liczba firm start-up,
które osiągnęły sukces, poziom zatrudnienia, liczba skomercjalizowanych wynalazków,
98
technologii, projektów doprowadzonych do określonego poziomu dojrzałości, wielkość
inwestycji w projekty,
●
nagrody za efektywność, a więc nagradzanie managerów programu i jego
pracowników pod względem stopnia realizacji postawionych celów39.
Powyższy zbiór dobrych praktyk wynika z programów dotychczas zrealizowanych i
realizowanych. Stosowanie tych zaleceń przez kraje członkowskie Unii Europejskiej we
własnych politykach innowacyjnych powinno przejawiać się jeszcze większym wzrostem
skuteczności działań. Komisja Europejska od dawna dostrzega istotną rolę programów i
projektów mających za cel główny wzrost innowacyjności przedsiębiorstw, przy
wykorzystaniu rozwiązań tworzonych na uczelniach wyższych.
Skuteczny rozwój transferu wiedzy i technologii do przemysłu odbywać się powinien poprzez
realizację wspólnych programów badawczych przez uniwersytety i przedsiębiorstwa,
poprzedzonych analizą poszczególnych sektorów. Kolejnym etapem,
po zdefiniowaniu
krótko- i długofalowych potrzeb, byłaby faza badań, zapoczątkowująca dostosowywanie się
do potrzeb przemysłu. Prowadzone prace badawcze muszą być skuteczne i efektywne, żeby
spełniać oczekiwania ze strony sektora. Warto zaznaczyć, że w bardzo małym stopniu
sprawdza się obecnie model „pchania” wykonanych badań i technologii na rynek. Jest on
zupełnie nieprzydatny40, gdyż łatwiej i praktyczniej prowadzi się badania ukierunkowane pod
kątem oczekiwań przemysłu. Zwrotność inwestycji w tym zakresie następuje zdecydowanie
szybciej, również samo ich ryzyko jest zdecydowanie niższe.
Termin: wstępne prace od 2015 r.
Koszt: ok. kilkudziesięciu milionów złotych.
Finansowanie: możliwość współfinansowania
ze środków Unii
Europejskiej.
Oś
priorytetowa II: Wsparcie innowacji w przedsiębiorstwach
Oś priorytetowa II
Przykładowe typy projektów:
• Wsparcie wdrożeń wyników prac B+R z wykorzystaniem instrumentów zwrotnych lub
mieszanych (dotacyjno-zwrotnych).
39
G. Banerski, B. Gryzik, K.B. Matusiak, M. Marzewska, E. Stawasz, Przedsiębiorczość akademicka. Raport z
badania, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009, s. 44–47.
40
H. Kotileinen, Powiązanie nauki z gospodarką – sukces Finlandii, [w:] „Niebieskie Księgi 2006:
Przedsiębiorczość akademicka w Polsce”, Polskie Forum Strategii Lizbońskiej, s. 22–23.
99
• Tworzenie warunków infrastrukturalnych dla prowadzenia działalności B+R przez
przedsiębiorstwa – tworzenie i rozwój infrastruktury B+R przedsiębiorstw.
• Kredyt na innowacje technologiczne – skierowany do MŚP i obejmujący projekty
polegające na wdrażaniu innowacji o charakterze technologicznym.
Lokalizacja działania: Miejscowości, w których działają prężne ośrodki naukowo-badawcze,
np. Gliwice i Katowice.
Zachęty dla przedsiębiorców do współpracy z jednostkami naukowymi
W ramach zacieśniania współpracy pomiędzy nauką a biznesem Górnośląski Związek
Metropolitalny mógłby zarządzać, za pośrednictwem odpowiedniej rady bądź
wyodrębnionego w swojej strukturze działu, poniżej opisanymi programami, służącymi
rozwojowi innowacyjności przedsiębiorstw.
Voucher badawczy/Paszport do uczelni – Projekt powinien być realizowany w
partnerstwie instytucji otoczenia biznesu, uczelni wyższych, przedsiębiorstw oraz
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego „Silesia”. Jego istotą jest udzielenie
bezzwrotnego wsparcia finansowego na zakup przez przedsiębiorstwo usługi badawczorozwojowej od jednostki naukowej wyższej lub samodzielnego instytutu badawczego.
Uzyskane w ten sposób wyniki badań firma będzie mogła wykorzystać do wprowadzenia
u siebie innowacji produktowej lub procesowej. Wnioskodawcą w projekcie może być:
podmiot będący mikro, małym lub średnim przedsiębiorcą, posiadający siedzibę lub
oddział i zarejestrowany przynajmniej 6 miesięcy przed złożeniem wniosku w
województwie śląskim, na terenie Metropolii „Silesia”. W jednym konkursie
przedsiębiorca może złożyć jeden wniosek. Natomiast Wykonawcą – jednostka
naukowa, która na zlecenie Wnioskodawcy wykonuje Usługę/Usługi objęte wsparciem w
ramach Programu, wskazana we wniosku o udzielenie wsparcia, posiadająca siedzibę na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i prowadząca w sposób ciągły badania naukowe lub
prace rozwojowe, tj.:
●
podstawowa jednostka organizacyjna uczelni w rozumieniu statutu tej uczelni,
●
jednostka naukowa Polskiej Akademii Nauk w rozumieniu ustawy z dnia 30 kwietnia
2010 r. o Polskiej Akademii Nauk [Dz. U. Nr 96, poz. 619],
●
instytut badawczy,
100
●
międzynarodowy instytut naukowy utworzony na podstawie odrębnych przepisów,
działający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
●
Polska Akademia Umiejętności.
Projekt może dotyczyć zakupu usług w zakresie:
●
badań przemysłowych lub prac rozwojowych,
●
badań wyrobów na zgodność z obowiązującymi w danej branży i dany wyrób
wymaganiami
normatywnymi
(kwalifikowane
będą
wyłącznie
badania
dotyczące
modelu/prototypu nowego wyrobu).
Projekt może być przeznaczony na:
●
zainicjowanie współpracy z jednostką naukową – do 40 tys. zł, 100%
dofinansowania, do 6 miesięcy na realizację, lub
●
kontynuację współpracy z jednostką naukową – do 80 tys. zł, 80% dofinansowania,
do 8 miesięcy na realizację.
W Programie mogą być przewidziane następujące formy wsparcia dla Wnioskodawców:
➢
Voucher badawczy indywidualny – przeznaczony na realizację przedsięwzięcia
badawczego, którego efektem będzie zainicjowanie lub kontynuacja współpracy z jednostką
naukową poprzez zakup usługi badawczo-rozwojowej. Wielkość wsparcia na zainicjowanie
współpracy wynosi do 40 tys. zł, intensywność wsparcia do 100% dofinansowania. Wielkość
wsparcia na kontynuację współpracy – do 80 tys. zł, intensywność wsparcia do 80%
dofinansowania. Okres realizacji przedsięwzięcia badawczego przez Wnioskodawcę:
●
na zainicjowanie współpracy do 6 miesięcy,
●
na kontynuację współpracy do 8 miesięcy.
➢
Voucher badawczy kooperacyjny – przeznaczony na realizację przedsięwzięcia
badawczego
realizowanego
w
kooperacji
z
innymi
przedsiębiorstwami.
Voucher
kooperacyjny będzie realizowany w oparciu o przedsięwzięcie badawcze partnerskie,
określone wnioskiem złożonym wspólnie przez minimum 3 niezależnych przedsiębiorców.
Powinien być on realizowany przez przedsiębiorstwa działające wspólnie w ramach klastra
lub innej prawnie dopuszczalnej formie powiązania kooperacyjnego, lub zmierzające do
utworzenia struktury klastrowej lub innej prawnie dopuszczalnej formy powiązania
kooperacyjnego (kryteria dostępu weryfikowane w konkursie). Wielkość wsparcia – do 400
101
tys. zł, intensywność wsparcia do 90% dofinansowania. Okres realizacji przedsięwzięcia
badawczego przez Wnioskodawcę: do 10 miesięcy.
Termin: realizowany przez okres max. 3–4 lat. Średnio I edycja na rok.
Koszt: w zależności od ilości edycji od kilku do kilkunastu milionów złotych.
Finansowanie: możliwość współfinansowania ze środków Unii Europejskiej.
Główne źródło finansowania:
Oś priorytetowa III: Wsparcie otoczenia i potencjału innowacyjnych przedsiębiorstw
●
Stymulowanie współpracy nauki z biznesem – bony na innowacje.
„Pożyczki dla przedsiębiorstw” to wsparcie w formie mikropożyczek oraz bezpłatnego
bloku szkoleniowo-doradczego, które trafiałoby do osób zamierzających rozpocząć
prowadzenie własnej firmy. Podstawowym kryterium uczestnictwa w projekcie byłyby
zamieszkiwanie na obszarze GZM M „S” oraz nieposiadanie zarejestrowanej działalności
gospodarczej w okresie 12 miesięcy przed przystąpieniem do projektu (podpisanie deklaracji
uczestnictwa w projekcie). Maksymalna wartość pożyczki to 50 tys. zł. Każdemu
pożyczkobiorcy oferowane powinno być atrakcyjne oprocentowanie preferencyjne – 1% w
skali roku. Uczestnik powinien być zwolniony z dodatkowych opłat i prowizji za udzielenie
pożyczki czy też z opłat za jej wcześniejszą spłatę. Maksymalny okres jej spłaty wynosi 60
miesięcy. Pożyczka powinna być przeznaczona na dowolny cel gospodarczy, związany z
uruchomieniem planowanej działalności gospodarczej. Może mieć charakter inwestycyjny,
obrotowy i obrotowo-inwestycyjny i być przeznaczona na zakup m.in. maszyn, urządzeń,
wyposażenia, środków transportu, towaru, wartości niematerialnych i prawnych.
Obligatoryjną formą zabezpieczenia powinien być weksel in blanco wraz z deklaracją
wekslową. Dodatkowo wymagane jest wniesienie drugiego zabezpieczenia, którym może być
m.in.: oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się egzekucji, ustanowienie współwłasności
rzeczy ruchomej oznaczonej co do tożsamości/gatunku wraz z cesją praw z polisy
ubezpieczenia,
hipoteka
na
nieruchomości,
poręczenie
według
prawa
cywilnego,
wekslowego, zastaw wraz z cesją praw z polisy ubezpieczenia, poręcznie funduszu poręczeń
kredytowych.
Termin: realizowany przez okres max. 1–2 lat.
Koszt: ok. 20 milionów złotych.
Oś priorytetowa II: Wsparcie innowacji w przedsiębiorstwach
102
●
Wsparcie przedsiębiorstw przez fundusze typu venture capital, sieci Aniołów Biznesu
oraz fundusze kapitału zalążkowego – wspierające powstawanie i rozwój nowych firm.
Lokalizacja działania: miejscowości, w których są prężne ośrodki naukowo-badawcze,
m.in. Gliwice i Katowice.
Think tank – rada doradcza składająca się z przedstawicieli świata nauki oraz biznesu –
wsparciem dla współpracy nauki i przemysłu
Podczas warsztatów pojawił się również pomysł utworzenia rady doradczej składającej się z
przedstawicieli świata nauki i biznesu. Think tank najczęściej zajmuje się zagadnieniami
społecznymi, mającymi znaczny wpływ na rozwój przedsiębiorstw: bada i analizuje wybrane
sprawy publiczne oraz gospodarcze.
Powołanie takiego komitetu, składającego się z przedstawicieli świata nauki i biznesu wraz z
przedstawicielami Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, z pewnością pozytywnie
wpłynie na obieranie odpowiednich kierunków rozwoju regionu przez wzrost innowacyjności
badań. Jego zadaniem będzie zapewnienie coraz większej synergii i spójności między
realizowaną misją edukacyjną a potrzebami lokalnych, regionalnych społeczności oraz
przemysłu. Rozwiązania te mogłyby być finansowane ze środków Unii Europejskiej. Tego
typu komitet mógłby/powinien zajmować się zagadnieniami dotyczącymi uwarunkowań, w
jakich będą funkcjonować firmy na terenie Metropolii „Silesia”.
Rozwojowi badań naukowych oraz skutecznemu wykorzystywaniu ich w
przedsiębiorstwach może służyć powołanie Centrum Akademickiego, w skład
którego mogliby wejść uczestnicy rady doradczej – think tank.
Takim skutecznym rozwiązaniem w tym zakresie może być powołanie Centrum
Akademickiego, działającego pod auspicjami Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. U
jego podstaw leżałoby głębsze zaangażowanie i lepsze wykorzystanie potencjału uczelni
na rzecz rozwoju Metropolii. Dla uczelni z kolei Centrum Akademickie byłoby
wsparciem w nowych obszarach wspólnych działań. Celami działania takiego podmiotu
byłoby: integrowanie środowiska akademickiego i jego wspieranie oraz tworzenie
warunków sprzyjających rozwojowi „kultury innowacji”. Do Centrum mogliby być
zapraszani wybitni uczeni z całego świata, popularyzatorzy nauki oraz ludzie biznesu, którzy
poprzez swoje działania zachęcają innych do kreatywności, eksperymentowania, działań
nieszablonowych i innowacyjnych.
103
W ramach Centrum Akademickiego wspierane byłyby także pomysły na wartościowe
projekty ze strony uczelni i działania na rzecz współpracy z rozmaitymi jednostkami
zlokalizowanymi na terenie Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. W Centrum
Akademickim niezmiernie istotna byłaby rola samego dyrektora, który swoją osobą
gwarantowałby stabilność organizacji i firmował tym samym bardzo ciekawe i innowacyjne
projekty. Centrum Akademickie byłoby odpowiedzią na szersze zjawisko obserwowane
w całej Europie. Publikowany co roku światowy ranking uniwersytetów (Academic
Ranking of World Universities) pokazuje, że uczelnie europejskie pozostają daleko w
tyle za uniwersytetami amerykańskimi i japońskimi. Jedyny wyjątek stanowią te z
Wielkiej Brytanii. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest z pewnością wiele, ale na podstawie
dotychczasowych analiz problemu można wysnuć jeden wniosek: uczelnie w Stanach
Zjednoczonych przyciągają najlepszych naukowców i studentów, dając im jednocześnie
możliwość pracy z najlepszymi, i to na najbardziej atrakcyjnych warunkach. Uczelnie wyższe
nie istnieją w próżni. Ogromny wpływ na ich rozwój wywiera wspólnota, w której
funkcjonują i z którą współdziałają. Obecność dobrych uniwersytetów gwarantuje
atrakcyjność inwestycyjną. Wątpliwości co do tego nie mają inwestorzy, którzy uważnie
śledzą lokalny rynek pracy, sprawdzając, czy nie zabraknie na nim nie tylko rąk do pracy,
lecz przede wszystkim mądrych głów do rozwiązywania trudnych problemów. Dostrzegły to
czołowe europejskie metropolie, takie jak Monachium, Sztokholm czy Mediolan. Źródłem ich
sukcesu jest właśnie harmonijna współpraca miast i środowisk akademickich.
Termin: Wstępne prace od 2015 r.
Koszt: Koszty wypłat dla uczestników ok. 100 000 rocznie.
Finansowanie: Możliwość współfinansowania ze środków Unii Europejskiej. Sponsorzy.
Budżet GZM M”S”
Lokalizacja działania: Miejscowości, w których są prężne ośrodki naukowo-badawcze,
Staże pracowników naukowych w przedsiębiorstwach współfinansowane w ramach
Projektów Unii Europejskiej realizowanych przez GZM
Staże pracowników naukowych w przedsiębiorstwach finansowane z budżetu GZM. W razie
możliwości GZM „Silesia” będzie się starać o pozyskanie finansowania staży ze źródeł
zewnętrznych, a w szczególności ze środków pochodzących z Unii Europejskiej (w obecnej
perspektywie finansowej Projekt mógłby być realizowany w ramach Programu Operacyjnego
104
Kapitał Ludzki, Priorytet IV. Szkolnictwo wyższe i nauka, działanie 4.2 Rozwój kwalifikacji
kadr systemu B+R i wzrost świadomości roli nauki w rozwoju gospodarczym). W tym celu
należy podjąć wszelkie działania, aby pozyskać środki finansowe z programów Unii
Europejskiej. Celem programu jest jak największy odsetek w przyszłości przekształconych
przez przedsiębiorców umów o staże pracowników naukowych w umowy o współpracy i
samodzielne ich finansowanie. Przedsiębiorcy zainteresowani stażami pracowników
naukowych mogliby taki staż współfinansować lub finansować w całości. Zasady
współfinansowania stażu określałaby umowa o ustanowienie stażu.
Finansowanie stażu z budżetu GZM może stanowić pomoc de minimis dla przedsiębiorcy w
rozumieniu TFUE. Z tego też względu Program wymagałby opinii Prezesa Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów oraz ministra właściwego do spraw rolnictwa, stosownie do
wymogów art. 7 ust. 3 oraz 3a ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach
dotyczących pomocy publicznej.
Wynagrodzenie jednego pracownika naukowego, finansowane w ramach Projektu nie
mogłoby przekroczyć kwoty 5000 (pięć tysięcy) złotych (brutto) miesięcznie, waloryzowanej
co roku o wskaźnik inflacji.
Wydatki w programie planowane będą zgodnie z cyklami roku akademickiego, tj. rozpoczęcie
stażu będzie miało miejsce ok. rozpoczęcia roku akademickiego.
Przewiduje się, że koszt programu w pierwszych 12 miesiącach wynieść może 1 mln 100 tys.
złotych. Corocznie koszt realizacji programu nie powinien wzrastać więcej niż o 100 tys. zł.
Wzrost wydatków w przyszłości może być podyktowany przede wszystkim ustalonym
wzrostem wynagrodzenia pracownika naukowego oraz przewidywanymi wzrostami kosztów
stałych obsługi programu. Decydujące znaczenie dla wzrostu kosztów stałych obsługi
programu może mieć wzrost wynagrodzenia pracowników oraz czynnik inflacyjny.
Czas trwania stażu
Maksymalny czas trwania staży wynosiłby 12 miesięcy. Staż mógłby być przedłużony o
kolejne 3–6 miesięcy w przypadku, gdy wynik monitoringu i kontroli wykonywania stażu
wykazałby na przykład spełnienie przynajmniej jednego z poniższych warunków:
1. wzrost zatrudnienia w przedsiębiorstwie;
105
2. wzrost przychodów przedsiębiorcy;
3. wprowadzenie
innowacji
i
nowatorskich
rozwiązań
w
zakresie
zarządzania
przedsiębiorstwem;
4. wprowadzenie nowych produktów lub usług na skutek transferu wiedzy pracownika
naukowego do przedsiębiorstwa.
W przypadku współfinansowania ze źródeł pozabudżetowych staż mógłby być przedłużony o
12 miesięcy, jeżeli Górnośląski Związek Metropolitalny partycypowałby w kosztach
przedłużonego stażu, w wysokości nieprzekraczającej 50% ustalonego w umowie
wynagrodzenia pracownika naukowego.
Na podstawie danych monitorujących rynek pracy, kondycję przedsiębiorstw oraz trendy
gospodarcze
należałoby
rozpoznać,
którzy
przedsiębiorcy
potrzebują
najbardziej
zaangażowania wiedzy naukowej w rozwój konkurencyjności przedsiębiorstwa. Potrzebne
jest także rozpoznanie, w jakich gałęziach gospodarczych transfer wiedzy naukowej
przyniósłby największe efekty społeczne i gospodarcze.
Staże powinny być przyznawane tym przedsiębiorcom, dla których transfer danego rodzaju
wiedzy jest niezbędny do rozwoju gospodarczego i może przynieść największe efekty. O staż
mogłoby się ubiegać tylko partnerstwo, współtworzone przez przedsiębiorcę zatrudniającego
pracowników na terenie miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego.
Pracownik naukowy mógłby ubiegać się o staż, jeżeli:
1) uzyskał co najmniej stopnień naukowy doktora;
2) zatrudniony jest w uczelni akademickiej, uczelni zawodowej lub jednostce naukowej (w
rozumieniu ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym) na stanowisku pracownika
naukowo-dydaktycznego lub naukowego;
3) nie podjął dodatkowego zatrudnienia poza podstawowym miejscem pracy w rozumieniu
przepisów ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym. Dla jednego przedsiębiorcy może
być przyznany tylko jeden staż w okresie 4 lat (liczonych od pierwszego stażu). W
uzasadnionych okolicznościach, temu samemu przedsiębiorcy w okresie 4 lat mogłyby
być przyznane nie więcej niż dwa staże, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie mogą one
obejmować tego samego rodzaju transferu wiedzy. Rozróżnia się w szczególności
następujące rodzaje transferu wiedzy:
1. transfer wiedzy technicznej;
106
2. transfer wiedzy ekonomicznej;
3. transfer wiedzy humanistycznej;
4. transfer wiedzy biologiczno-medycznej.
W przypadku współfinansowana stażu przez przedsiębiorcę w wysokości co najmniej 40%
wynagrodzenia pracownika naukowego, przedsiębiorcy w okresie 4 lat mogłyby być
przyznane nie więcej niż dwa staże, obejmujące transfer wiedzy tego samego rodzaju.
O liczbie staży w danym cyklu programu, zasadach ich przyznawania, wymaganiach
kwalifikacyjnych
oraz
wymogach
formalnych
zgłoszenia
zawiadamiałoby
się
zainteresowanych w trybie ogłoszeń publicznych, co najmniej na dwa miesiące przed
rozpoczęciem roku akademickiego. Zwiększenie liczby staży w ciągu roku wymagałoby
kolejnego ogłoszenia.
W terminie jednego miesiąca od ogłoszenia o liczbie staży i zasadach ich przyznawania
Górnośląski
Związek
Metropolitalny
przyjmowałby
zgłoszenia
przedsiębiorców
i
pracowników naukowych na staż. Zgłoszenie niespełniające wymagań formalnych byłoby
odrzucane, po uprzednim wezwaniu do uzupełnienia braków formalnych.
Konkurs na staż
Konkurs przeprowadzany byłby w celu wyłonienia partnerstwa pracownika naukowego i
przedsiębiorcy. Komisję konkursową powoływałby Dyrektor Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego.
W
skład
Komisji
wchodziliby
pracownicy
GZM,
jednostek
organizacyjnych, a także przedstawiciele uczelni i przemysłu. W jej pracach mogłyby
uczestniczyć także, mające głos doradczy, osoby posiadające specjalistyczną wiedzę w
zakresie obejmującym przyznanie stażu. Komisja ustalałaby również harmonogram i przebieg
konkursu. O przeprowadzeniu konkursu zawiadamiałoby się zainteresowanych, umożliwiając
im zapoznanie się ze zgłoszeniami i złożenie dodatkowych dokumentów potwierdzających
kwalifikacje, spełnianie wymogów formalnych, stanowiących uzasadnienie przyznania stażu.
Rozstrzygając konkurs, Komisja przyznawałaby staż temu partnerstwu, które otrzymało
największą liczbę punktów. Punktacji podlegałyby takie elementy jak:
1. wiarygodność partnerstwa:
a) dorobek naukowy i staż pracy pracownika naukowego;
107
b) potencjał przedsiębiorstwa oraz zdobyte doświadczenia w zakresie komercjalizacji i
wykorzystania wiedzy naukowej;
2. program współpracy w ramach partnerstwa (program stażu);
3. program wpływu partnerstwa na praktykę dydaktyczną i powstanie nowych programów
badawczych w macierzystym środowisku stażysty.
Rozstrzygając konkurs Komisja miałaby możliwość zwrócenia się z zapytaniem do ekspertów
zewnętrznych, jeżeli byłoby to zasadne dla właściwej oceny merytorycznej stażu (przyjmuje
się, że ekspertami powinny być osoby posiadające wiedzę ekspercką w danej dziedzinie).
Komisja przyznawałaby staż temu partnerstwu, które otrzymałoby największą liczbę
punktów. Wybór partnerstwa wymagać będzie uzasadnienia.
Zasady wykonania stażu
Harmonogram, czas trwania, zakres zadań, wynagrodzenie i obowiązki pracownika
naukowego oraz obowiązki przedsiębiorcy, zasady i przesłanki rozwiązania stażu
realizowanego w ramach partnerstwa precyzowałaby umowa o staż. Pracownik naukowy
miałby obowiązek wykorzystywać wiedzę naukową na potrzeby przedsiębiorcy w zakresie
ustalonym z tym przedsiębiorcą. Staż mógłby być wykonywany poza zakładem
przedsiębiorcy tylko w przypadkach określonych w umowie. Pracownik naukowy miałby
obowiązek odbywać staż co najmniej jeden dzień w tygodniu. W zakresie ustalonym z
przedsiębiorcą, mógłby on, w celach dydaktyczno-naukowych, angażować w problemy i
pracę przedsiębiorcy osoby postronne, a w szczególności studentów i absolwentów uczelni
wyższych.
Przedsiębiorca miałby obowiązek zapewnić warunki techniczne do odbywania stażu oraz
udostępnić niezbędne dane pracownikowi naukowemu, dla jego wiedzy. Strony byłyby też
zobowiązane współdziałać podczas realizacji stażu.
Kontrola i ocena wykonania stażu
Staż pracownika naukowego podlegałby ocenie efektywności i skuteczności transferu i
wykorzystania wiedzy naukowej w działalności przedsiębiorstwa, która mierzona byłaby
przede wszystkim:
a) wzrostem przychodów przedsiębiorcy;
108
b) wzrostem dochodów przedsiębiorcy;
c) obniżeniem kosztów;
d) wprowadzeniem
innowacji
i
nowatorskich rozwiązań w zakresie zarządzania
przedsiębiorstwem w jakiejkolwiek płaszczyźnie działalności przedsiębiorcy;
e) poprawą zarządzania przedsiębiorstwem widoczną na jakiejkolwiek płaszczyźnie
działalności przedsiębiorcy;
f)
wzrostem zatrudnienia;
g) wprowadzeniem nowych produktów lub usług.
Ocenie podlegałaby także możliwość wykorzystania praktycznych doświadczeń pracownika
naukowego w działalności dydaktycznej.
Czynności monitoringowo-kontrolne mogłyby być przeprowadzane przez cały okres stażu
oraz w okresie 12 miesięcy od jego zakończenia. Kontrola porównuje stan faktyczny przed
udzieleniem stażu ze stanem faktycznym po rozpoczęciu stażu i jego zakończeniu.
Przedsiębiorca i pracownik naukowy przez cały ten okres zobowiązani byliby, na żądanie np.
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, udzielać informacji w zakresie wskazanych wyżej
kryteriów kontroli oraz innych danych, monitorujących prawidłowy przebieg transferu
wiedzy. Przewiduje się, iż jednorazowo maksymalny czas trwania czynności monitoringowokontrolnych w siedzibie przedsiębiorcy wynosiłby do 2 dni, przy założeniu minimum
dwuosobowego składu zespołu kontrolującego. GZM miałby prawo kontrolować czas i
miejsce wykonywania stażu. Zespół kontrolny powoływałby Dyrektor GZM.
W przypadku stwierdzenia uchybień lub nieprawidłowości w trakcie stażu, w informacji
pokontrolnej formułowane byłyby zalecenia pokontrolne, zawierające uwagi i wnioski
zmierzające do ich usunięcia i przekazywane przedsiębiorcy oraz pracownikowi naukowemu.
Na zakończenie stażu pracownik naukowy i przedsiębiorca składałby sprawozdanie według
wzoru opracowanego przez GZM, stanowiącego podstawę oceny jego skuteczności i
efektywności. Wyniki kontroli i oceny przekazywane byłyby przedsiębiorcy i pracownikowi
naukowemu.
Przewidywane trendy i korzyści programu
Partnerstwo sektora gospodarczego i środowisk naukowych powinno przynieść wymierne
korzyści, zarówno dla sektora gospodarczego, gdyż wzrośnie jego potencjał innowacyjny, jak
109
i dla uczelni wyższych. Końcowe benefity powinny być też widoczne w postaci aktywizacji
lokalnego rynku pracy, w szczególności wśród absolwentów uczelni wyższych. Transfer
doświadczeń praktycznych zapewne przełoży się na lepsze przygotowanie absolwentów do
podjęcia pracy. Także możliwość praktycznego zaangażowania studentów i absolwentów w
praktyczne problemy przedsiębiorców pozwoli tym grupom lepiej zrozumieć oczekiwania
rynku pracy i poszczególnych potencjalnych pracodawców. W konsekwencji powinno to
zaowocować lepszą mobilnością lokalnego rynku pracy i zmniejszeniem bezrobocia.
Program partnerstwa i udziału pracowników naukowych w praktyczne rozwiązywanie
problemów sektora gospodarczego na pewno poprawi konkurencyjność przedsiębiorstw
lokalnych, wzmacniając ich pozycję finansową. To pozwoli przedsiębiorstwom skuteczniej
konkurować i rozwijać się, a tym samym tworzyć nowe miejsca pracy.
Trzeba pamiętać, że program ma na celu jedynie zainicjować współpracę pomiędzy
uczelniami wyższymi a sektorem gospodarczym i pokazać wzajemne korzyści z synergii.
Przewiduje się, że program zapoczątkuje i ugruntuje stałą współpracę obu środowisk.
Termin: Wstępne prace od 2015 r. . Czas realizacji od 2016 r. do 2020 r.
Koszt: w zależności od ilości edycji, maksymalnie 5–6 mln PLN
Finansowanie: Możliwość współfinansowania ze środków Unii Europejskiej. Sponsorzy.
Budżet GZM M”S”
Główne Źródło finansowania :
m.in. Gliwice i Katowice lub teren całej Metropolii „Silesia”.
8.3.2 Śląski klaster parków technologicznych
Podobnie jak w poprzedniej perspektywie unijnej, tak i w obecnej inicjatywy klastrowe oraz
klastry mogą liczyć na jeszcze większe finansowe wsparcie, szczególnie te zgodne z
kierunkami strategicznymi regionu bądź kraju. Przyglądając się liczbie i ofercie parków
technologicznych oraz naukowo-technologicznych, właściwym rozwiązaniem wydaje się nie
kreowanie i powstawanie kolejnych parków, powielających częściowo ofertę już tych
funkcjonujących, lecz powstanie podmiotu, który koordynowałby pracę pomiędzy nimi, jak
również byłby odpowiedzialny za opracowanie komplementarnej oferty wszystkich
uczestników Śląskiego klastra parków technologicznych i naukowo-technologicznych.
110
Na terenie Metropolii „Silesia” funkcjonuje kilkanaście parków technologicznych, z których
najprężniej działającym jest Park Naukowo-Technologiczny „Technopark” w Gliwicach.
Warto więc rozważyć budowę sieci powiązań pomiędzy parkami technologicznymi z wiodącą
rolą tego parku.
Sugeruje się, żeby sieć powiązań pomiędzy parkami technologicznymi zyskała formę prawną
w postaci utworzenia klastra śląskich parków technologicznych. Uczestnictwo każdego parku
w klastrze byłoby działaniem dobrowolnym. Współpraca przebiegałaby więc w ramach
klastra
różnorodnych
parków
technologicznych,
jednak
przy
zbliżonym
obszarze
tematycznym sprzyjałoby to przyciąganiu zaawansowanych zleceń od klientów oraz promocji
gospodarczej Metropolii „Silesia”. Ponadto rolą Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
„Silesia” mogłoby być wsparcie formalne i merytoryczne w pozyskiwaniu środków na
utworzenie i dalszy rozwój Śląskiego klastra parków technologicznych i naukowotechnologicznych.
W ramach sieci parków technologicznych i naukowo-technologicznych powinno zostać
utworzone Regionalne Centrum Wspierania Innowacji i Transferu Technologii, które
oferować będzie usługi informacyjno-doradcze w zakresie pozyskiwania partnerów do
współpracy technologicznej, pozyskiwania finansowania wdrożeń nowych technologii i
innowacji, ochrony własności intelektualnej oraz koordynacji działań w obszarze
potencjalnych klientów. Poprzez budowę Centrum Akademickiego utworzony zostanie
mechanizm wspierający rozwój innowacyjnych pomysłów, wywodzących się z uczelni
wyższych.
Połączenie środowisk naukowych ze środowiskiem biznesowym jest niezmiernie istotnym
elementem rozwoju regionalnego. Śląski klaster parków technologicznych i naukowotechnologicznych łączyłby właśnie te dwa środowiska, a jednym z jego podstawowych zadań
byłby przepływ wiedzy i technologii między nimi.
Korzyści, jakie może oferować klaster dla swoich członków, to m.in.:
➢ Zysk – aktywne uczestnictwo w klastrze przekłada się na zwiększenie innowacyjności,
a co za tym idzie konkurencyjności podmiotów go tworzących.
➢ Wiarygodność – dostęp do zapytań ofertowych z kraju i zagranicy, a tym samym
pozyskanie większej liczby klientów.
111
➢ Możliwość
podjęcia
wspólnych
działań
marketingowych,
promocyjnych,
niedostępnych dla pojedynczych podmiotów.
➢ Dostęp do wiedzy. Wymiana informacji pomiędzy „aktorami” ułatwia inicjację i
realizację projektów biznesowych.
➢ Współpraca ze sprawdzonymi partnerami (np. z innymi parkami technologicznym
w ramach klastra, wymiana doświadczeń).
➢ Lepsza interakcja środowiska biznesowego i naukowego.
➢ Dostosowanie nauczania do potrzeb rynku pracy.
➢ Korzyści wizerunkowe – skutecznie działający klaster stanowi znakomitą reklamę
regionu, w którym się znajduje.
Termin: Do połowy roku 2015.
Koszt: W pierwszej fazie 20.000 – 100.000 zł na podstawie składek członkowskich od
przyjętej struktury klastra.
Finansowanie: Możliwość współfinansowania ze środków Unii Europejskiej, środków
budżetowych, projekt skierowane do inicjatyw klastrowych i klastrów zaprezentowane
zostały w formie tabelarycznej pod koniec rozdziału,
Główne Źródło finansowania: Oś priorytetowa III: Wsparcie otoczenia i potencjału
innowacyjnych przedsiębiorstw
● Wsparcie rozwoju klastrów – budowa systemu krajowych klastrów kluczowych.
Tak zorganizowana sieć śląskich parków technologicznych mogłaby odpowiadać
m.in. za realizację imprez, takich jak:
Europejski Tydzień/Europejskie Dni Innowacyjności – partnerami takiej konferencji
mogłyby być Górnośląski Związek Metropolitalny „Silesia” oraz Enterprise Europe
Network.
Konferencja powinna mieć charakter interdyscyplinarny, gdyż służy zaprezentowaniu
różnych koncepcji kreatywności oraz dzieleniu się doświadczeniem związanym z
działaniami na rzecz rozwoju kreatywności i kształtowania postaw kreatywnych.
Zaproszeni zostaną naukowcy z dziedzin takich jak: filozofia, pedagogika, psychologia,
112
socjologia, sztuki piękne, literaturoznawstwo, politologia, ekonomia, organizacja i
zarządzanie, kulturoznawstwo, prawo oraz nauki techniczne, oraz praktycy gospodarczy.
Konferencja stworzy możliwość prezentacji (i konfrontacji) różnych aspektów, opcji oraz
perspektyw kreatywności. W dobie rozwoju nowoczesnej gospodarki opartej na
kreatywności i wiedzy niezbędne jest bowiem podejmowanie działań na rzecz
wzmocnienia postaw twórczych oraz wypracowania odpowiedniego, prokreatywnego i
proinnowacyjnego modelu wychowania i edukacji jednostek oraz grup. Podczas
konferencji warto rozważyć prowadzenie przez animatorów warsztatów podstaw kreacji,
opartych na elementach Imagination Play GroundTM – amerykańskiego systemu
kreatywnej zabawy. System został stworzony przez architekta Davida Rockwella w celu
pobudzania kreatywności i wyobraźni u dzieci w wieku od 3 do 6 lat, a także podniesienia
ich kompetencji społecznych poprzez planowanie i realizację wspólnych „projektów
budowlanych”. Elementy systemu pozwalają na tworzenie dowolnych budowli i obiektów
– od budynków, zamków, mostów poprzez tunele, akwedukty, po różnego rodzaju
postacie. Służą one później dzieciom jako obiekty do wspólnej zabawy
Termin: od 2016 r., do uzgodnienia przez organizatorów z uwzględnieniem kalendarza
imprez, celem uniknięcia „kolizji terminów”.
Koszt: w pierwszej fazie 30.000 – 50.000 zł, potem zmniejszenie kosztów wynikające z
większego samofinansowania się konferencji.
8.3.3. Systemowa promocja wspólnych marek funkcjonujących w klastrach
Wzmocnienie innowacyjności i konkurencyjności polskiej gospodarki jest również głównym
celem przyszłej polityki klastrowej. Odbywać się to będzie w oparciu o intensyfikację
współpracy, interakcji i przepływów wiedzy, czyli wzmacnianie rozwoju istniejących i
powstających klastrów, oraz wspieranie rozwoju strategicznych specjalizacji gospodarczych,
a zatem wybór kluczowych klastrów krajowych i regionalnych oraz skoncentrowanie na nich
części wsparcia publicznego.
Realizacja celu głównego może być rozpisana na następujące cele szczegółowe:
●
stymulowanie wewnętrznych interakcji, przepływów wiedzy i współpracy oraz tworzenia
niezbędnego kapitału społecznego,
113
●
zwiększenie zewnętrznego usieciowienia klastrów i działających w nim podmiotów,
zwłaszcza w układzie międzysektorowym i międzynarodowym,
●
wzmocnienie procesów wspólnego i zintegrowanego planowania strategicznego w
ramach klastrów,
●
zwiększenie liczby innowacyjnych towarów i usług oferowanych na rynku krajowym i
międzynarodowym przez przedsiębiorstwa i podmioty działające w klastrach,
prowadzące m.in. do wzrostu eksportu,
●
mobilizowanie inwestycji prywatnych w klastrach, w tym powstawania nowych firm i
napływu inwestycji zagranicznych, a także zwiększania prywatnych nakładów na
działalność badawczo-rozwojową i innowacyjną,
●
rozwój ekosystemu instytucji otoczenia (np. edukacyjnych, naukowych, parków
technologicznych, centrów transferu technologii itp.) i lepsze dostosowanie ich oferty do
potrzeb przedsiębiorstw działających w klastrze,
●
wzrost efektywności wykorzystania nakładów publicznych przez ich koncentrację i
uzyskanie synergii pomiędzy różnymi politykami i instrumentami wsparcia (np. w
zakresie rozwoju infrastruktury, kapitału ludzkiego, B+R, promocji, internacjonalizacji)41.
Wypracowane rekomendacje w Kierunkach i założeniach polityki klastrowej w Polsce
do 2020 r.,opracowane przez Grupę roboczą ds. polityki klastrowej Polskiej Agencji Rozwoju
Przedsiębiorczości, zakładają, że głównym celem realizowanej polityki klastrowej jest
wzmocnienie konkurencyjności polskiej gospodarki oraz jej innowacyjności poprzez
zacieśnianie współpracy sfery nauki i przemysłu. Rozwój takiej współpracy powinien być
wspierany poprzez zaangażowanie władz lokalnych, regionalnych. Kooperacja ta miałaby
dotyczyć transferu wiedzy, know how z wykorzystaniem klastrów i z uwzględnieniem
koncepcji inteligentnej specjalizacji. Realizacja tego działania oparta została na dwóch
kierunkach:
●
pierwsza
ścieżka
zakłada
dofinansowani,
głównie
z
poziomu
regionalnego,
koordynatorów klastrów (tych istniejących i tworzących się), w tym prowadzonych przez
nich inicjatyw klastrowych. Takie rozwiązanie daje gwarancję funkcjonowania instytucji
pełniących kluczową rolę dla rozwoju kooperacji, interakcji i przepływów wiedzy w
ramach
skupisk
działalności
gospodarczej,
a
tym
samym
podnoszenia
ich
konkurencyjności i innowacyjności.
41
M. Dzierżanowski, Kierunki i założenia polityki klastrowej w Polsce do 2020 r. Rekomendacje Grupy roboczej
ds. polityki klastrowej, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2012, s. 23.
114
●
druga droga opiera się na integrowaniu dostępnego wsparcia publicznego, zarówno
centralnego, jak i regionalnego, wokół wybranych klastrów o kluczowym znaczeniu i
potencjale konkurencyjnym dla gospodarki kraju i poszczególnych regionów,
wpisujących się w strategiczne specjalizacje gospodarcze krajowe i regionalne.
Realizacja tych projektów spoczywałaby na barkach podmiotów działających w ramach
klastra, zarówno na przedsiębiorstwach, jak i na jednostkach edukacyjnych i naukowych,
instytucjach otoczenia biznesu, konsorcjach itp. Zakres działań w ramach tej ścieżki
obejmować mógłby m.in.: działalność badawczo-rozwojową, inwestycje we wspólną
infrastrukturę edukacyjną lub badawczą, rozwój kapitału ludzkiego, internacjonalizację
itp. Wynikiem tych działań powinno być zintegrowane i skoordynowane wykorzystanie
instrumentów różnych polityk – innowacyjnej, naukowo-technologicznej, proeksportowej,
rozwoju kapitału ludzkiego itp42.
Następować będzie również wzmocnienie roli koordynatorów klastrów, dzięki czemu będą
mieli oni możliwość pozyskiwania finansowania na realizację określonych dodatkowych
funkcji i usług, szczególnie jeśli w klastrze brakuje innych instytucji, które mogłyby je
efektywnie zapewniać. Rekomenduje się jednak unikanie podejmowania dodatkowych funkcji
przez koordynatora, które mogą być pełnione przez inne podmioty istniejące już w ramach
klastra lub w jego otoczeniu. Zwraca się również uwagę na to, żeby koordynacją działań
zajmowały się podmioty już istniejące, pod warunkiem posiadania przez nie określonych
kompetencji w tym zakresie43.
Wybór i wsparcie rozwoju klastrów kluczowych powinny być poprzedzone selekcją klastrów
o największym potencjale konkurencyjnym i znaczeniu dla polskiej gospodarki. Wiadomym
jest, że liczba tylko klastrów powinna być ograniczona, ponieważ niemożliwa jest budowa
pozycji konkurencyjnej i innowacyjnej Polski w wielu specjalizacjach. Do wyboru
kluczowych klastrów na poziomie krajowym powinny być angażowane ministerstwa, agendy,
które w przyszłości finansowałyby projekt realizowane przez podmioty klastra lub ich
konsorcja. W skład komisji oceniających powinni również wchodzić niezależni eksperci. U
podstaw wyłaniania kluczowych klastrów powinny leżeć potencjał gospodarczy, który
mógłby
być
rozwijany
poprzez
wykorzystanie
innowacji
technologicznych
i
nietechnologicznych, i rozwój naukowo-technologiczny, stwarzający szansę na rozwijanie
42
43
Tamże, s. 12.
Tamże, s. 11.
115
technologii i transfer wiedzy. Kryteria powinny być również silne skorelowane z kryteriami
stawianymi dla inteligentnych specjalizacji.
Ważnym elementem wdrażanej polityki klastrowej jest koncentracja i koordynacja wsparcia,
poprzez wprowadzenie mechanizmu zakładającego koordynację i integrację systemu
przyznawania dodatkowych punktów projektom zgłaszanym przez podmioty klastra,
wybranego wcześniej jako kluczowy, w systemie oceny projektów składanych w ramach
różnych programów wsparcia i programów operacyjnych. W tym kontekście niezbędne
będzie również opracowanie zintegrowanych strategii rozwojowych i planów działań przez
klastry ubiegające się o status kluczowych. Rozwiązania te powinny prowadzić do
efektywniejszego dopracowania rodzaju i zakresu wsparcia publicznego do celów i
kierunków rozwoju klastrów kluczowych. W celu realizacji tej rekomendacji sugeruje się
m.in. lepszą komunikację i koordynację działań ministerstw, agencji i władz regionalnych44.
Poprzez prowadzoną politykę informacyjną oraz koordynację działań i pozyskiwanie
funduszy z nowej perspektywy finansowej, Górnośląski Związek Metropolitalny powinien
aktywnie zachęcać klastry z obszarze Metropolii „Silesia”, żeby w szczególności stawiały na:
●
rozwój ilościowy i jakościowy infrastruktury i usług medycznych,
●
rozwój ilościowy i jakościowy oferty w zakresie turystyki miejskiej, przemysłowej,
●
rozwój ilościowy i jakościowy infrastruktury kultury o znaczeniu metropolitalnym.
Turystyka medyczna
Szczególne znaczenie w kontekście tego rozwoju powinno się zwrócić na kształtowanie się
turystyki medycznej, niewątpliwie wpływające również na rozwój branż pokrewnych, ale nie
tylko. W krótkim czasie bowiem Polska stała się ważnym ośrodkiem światowej turystyki
medycznej. Można zaryzykować stwierdzenie, że niedługo będzie liderem w Europie
Środkowej – już teraz plasuje się w czołówce, tuż za Węgrami i Czechami. Na korzyść Polski
przemawia fakt, że jest większym i bardziej niż konkurenci zróżnicowanym krajem, mającym
dużo lepsze perspektywy rozwoju. Cudzoziemcy przyjeżdżają do nas na zabiegi
stomatologiczne, chirurgii plastycznej, a inne popularne dziedziny to ortopedia, chirurgia
oka, kardiochirurgia, medycyna estetyczna i rehabilitacja.
44
Tamże, s. 13.
116
Jak wynika z analiz, głównym celem wyjazdowym turystów medycznych są atrakcyjne
miasta z lotniskami mającymi wiele linii połączeń, stąd popularność Krakowa, Warszawy,
Katowic, Wrocławia i Szczecina. Zagranicznych pacjentów przyciąga jakość obsługi w
nowoczesnych klinikach, doskonale wykształcony, władający językami obcymi personel, a
także (a może przede wszystkim) niskie koszty zabiegów.
Obecny kryzys na rynku globalnym sprzyja rozwojowi turystyki medycznej w Polsce.
Pacjenci z zagranicy szukają tańszych alternatyw leczenia, natomiast prywatna służba
zdrowia w Polsce, której kryzys gospodarczy również nie oszczędził, stara się mocno
dywersyfikować swoje kanały sprzedażowe, w tym również poza granicami Polski. To
obcokrajowcy w czasach kryzysu są głównym „kołem zamachowym” inwestycji w prywatne
usługi zdrowotne, kiedy zainteresowanie świadczeniami płatnymi wśród Polaków spada.
Obecnie wiele artykułów prezentuje oddziaływanie ogólnie rozumianej turystyki na
gospodarkę regionu, wykazując, że wzrost liczby turystów, w tym również turystów
medycznych powoduje wzrost liczby nowych miejsc pracy45. Wpływ turystyki medycznej
rozpatrywać można w czterech obszarach: wpływ bezpośredni (osoby zatrudnione
bezpośrednio przez firmy świadczące usługi medyczne), wpływ pośredni (osoby zatrudnione
w firmach współpracujących z firmami świadczącymi usługi medyczne), wpływ indukowany
(miejsca pracy powstałe w wyniku wydatków ponoszonych przez pracowników z obszarów
wpływu bezpośredniego i pośredniego) i wpływ stymulowany (miejsca pracy powstałe w
sektorze turystyki i przedsiębiorstwach na terenie regionu dzięki dobrej dostępności usług
medycznych). Wzrost liczby turystów medycznych, który nastąpi w wyniku działań
zmierzających do wykreowania komplementarnej oferty usług medycznych, z pewnością
przyczyni się do podniesienia atrakcyjności oferty usług medycznych, z uwzględnieniem
potrzeb i preferencji turystów medycznych, oraz do stworzenia nowych miejsc pracy na
45
Na przykład, dzięki dużemu zainteresowaniu pacjentów przyjazdem do Zachodniopomorskiego, a także
działaniom ukierunkowanym na realizację tego celu, wiele zyskuje także cały region. Korzysta przede
wszystkim baza noclegowa, dla której zakładany wzrost dochodów do 2018 r. może wynieść nawet 45–50%.
Nie wszystkie obiekty oferują możliwość noclegu, a często sami pacjenci podejmują decyzję o zatrzymaniu się
w innym miejscu. W ten sposób dostępna baza turystyczna jest lepiej wykorzystana, co zwiększa dochody takich
obiektów [www/medi-tour.pl, 2014.]. Zyskują także baza gastronomiczna i infrastruktura transportowa. Ich
wykorzystanie jest najczęściej nieodłącznym elementem realizacji turystyki, także medycznej. Pacjenci często
podróżują w inne miejsca regionu, gdzie chętnie korzystają z lokalnej kuchni. Jednocześnie odwiedzają wiele
atrakcji turystycznych. Wciąż zwiększające się zainteresowanie turystów medycznych tym regionem warunkuje
konieczność dalszego rozwoju wszelkiej infrastruktury turystycznej. W ten sposób wzrasta jej poziom, co
odzwierciedla się w zainteresowaniu wszystkich rodzajów turystów. (na podstawie J. Biernacka, Analiza
innowacyjności turystyki medycznej w regionie zachodniopomorskim, „Studia Oeconomica Posnaniensia”, 2014,
vol. 2, nr 2 (263), s. 63–64.
117
terenie GZM. Skala tego oddziaływania będzie uzależniona od skuteczności działań mających
na celu zwiększenie liczby turystów medycznych i od rzeczywistego wzrostu ich liczby.
Uatrakcyjnienie oferty usług medycznych, podniesienie ich jakości i dostosowanie do
wymagań klientów powinny przełożyć się na wzrost sprzedaży i większe obroty podmiotów
rynku medycznego, a co za tym idzie, wraz z rozwojem turystyki medycznej wzrastać
powinny również dochody podmiotów funkcjonujących na szeroko rozumianym rynku
turystycznym (należą tu m.in. hotele, restauracje, muzea i wszystkie instytucje powiązane z
obsługą turysty). Nie bez znaczenia jest również dysponowanie kilkoma specjalistycznymi,
światowej sławy ośrodkami medycznymi, bo one z pewnością zwiększą liczbę potencjalnych
turystów korzystających z usług medycznych.
Turystyka miejska/przemysłowa
Turystyka miejska/przemysłowa coraz częściej staje się stymulatorem społecznogospodarczego rozwoju miasta, wpływając tym samym na zmianę struktury gospodarczej
regionu. Odpowiada za przyciąganie nie tylko turystów, ale w pewnym stopniu również za
przyciąganie inwestorów. Często bowiem baza międzynarodowych systemów hotelarskich i
krajowych, infrastruktura turystyczna lokalizowana w miastach i aglomeracjach pozwalają na
zmianę i budowę nowego wizerunku miasta. Przyjazdy turystów do miast i aglomeracji wiążą
się z korzystaniem przez nich z wielu różnorodnych elementów infrastruktury miejskiej.
Przykładem może być uczestnictwo np. wydarzeniach kulturalnych i biznesowych, co rzutuje
na wykształcenie się specyficznych funkcji miast, wśród których są także funkcje turystyczne.
Produkt turystyczny, jakim jest turystyka miejska, wymaga więc różnego rodzaju nakładów,
w tym również finansowych, których wielkość zależy w dużej mierze od celów stawianych w
strategii rozwoju miast46.
Myśląc o rozwoju turystyki miejskiej/przemysłowej nie da się uciec od powiązań sieciowych
pomiędzy poszczególnymi aktorami tej sceny. Nie można też w żadnym wypadku
pomniejszać roli tych podmiotów, które wpływają na rozwój i usprawnienie obsługi turysty.
Do podmiotów tych zaliczyć powinno się: organizatorów turystyki, organizacje turystyczne,
biura podróży, prywatne atrakcje turystyczne, bazę hotelową, gastronomię, transport, agencje
46
U. Szubert-Zarzeczny, Turystyka miejska w koncepcji rozwoju metropolitalnego w Polsce, [w:] Turystyka na
obszarach miejskich, Uwarunkowania rozwoju, Narzędzia promocji, red. T. Żabińska, Studia Ekonomiczne,
Zeszyty Naukowe Wydziałowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2012, s. 9.
118
reklamowe, administrację i inne podmioty powiązane/aktywne na rynku turystycznym.
Wszystkie te podmioty muszą myśleć całościowo o procesie obsługi każdego turysty,
ponieważ jeden słaby podmiot, jedno słabe ogniwo psuje/niszczy bardzo często opinię
pozostałym. Dlatego też przed powstaniem/budową silnej turystyki miejskiej/przemysłowej
należałoby ocenić obecną infrastrukturę w tym obszarze, a do kreowania wizerunku tego
regionu wykorzystać te podmioty, które spełnią wyznaczone wcześniej, szczegółowe kryteria.
Mimo że wizerunek miast tworzących ulega ciągłej poprawie, to nadal jest on negatywny i
wymaga podjęcia działań, które doprowadzą do oczekiwanego rezultatu. Dlatego też należy
rozważyć, czy GZM M „S” nie powinien rozpocząć współpracy z UM Zabrza, korzystając z
dobrych praktyk i doświadczeń tego podmiotu w pozyskiwaniu środków na działania
związane z turystyką miejską/przemysłową. Polegałoby to na przeszczepieniu doświadczeń
UM Zabrze w tym obszarze na inne miasta, wchodzące w skład Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego „Silesia”.
Wspomniany projekt podpisany został w siedzibie Polskiej Organizacji Turystycznej w
Warszawie. Po ponaddwuletnim okresie przygotowań została zawarta umowa o
dofinansowanie projektu pn. Europejski Ośrodek Kultury Technicznej i Turystyki
Przemysłowej. Działania te znacząco wpłynęły na rozwój turystyki miejskiej i przemysłowej.
Przedmiotem projektu była rewitalizacja naziemnej i podziemnej infrastruktury zabytkowych
obiektów górniczych stanowiących dziedzictwo poprzemysłowe Zabrza polegająca m.in. na:
udrożnieniu i adaptacji do potrzeb ruchu turystycznego Głównej Kluczowej Sztolni
Dziedzicznej, wraz z wyrobiskami towarzyszącymi, a także przebudowie i adaptacji na cele
kulturalno-edukacyjne części obiektów Skansenu Górniczego Królowa Luiza oraz budowie
obiektu obsługi ruchu turystycznego. Całkowita wartość projektu wynosiła 69 017 000 zł,
wartość przydzielonej dotacji – 41 410 000,00 zł. Do dyspozycji turystów zostało oddanych
kilkanaście podziemnych tras turystycznych, wyposażonych zarówno w najnowocześniejsze
urządzenia audiowizualne i eksponaty interaktywne, jak również w oryginalne w formie
środki, służące do przemieszczania się turystów pod ziemią. Prócz tego obiekty i trasy
turystyczne zostały wyposażone w działające wierne repliki XIX-wiecznych maszyn i
urządzeń górniczych47.
47
Dane za: http://www.um.zabrze.pl/mieszkancy/projekty-unijne/europejski-osrodek-kultury-technicznej-iturystyki-przemyslowej
119
Kultura
Wraz z rozwojem turystyki miejskiej/przemysłowej równolegle powinna rozwijać się oferta
kulturalna. Na terenie Górnośląskiego Związku Metropolitalnego istotne jest stworzenie bądź
promocja imprezy integrującej miasta tworzące Metropolie „Silesia”. Impreza, która swym
zasięgiem terytorialnym obejmie cały obszar metropolii i adresowana będzie zarówno do
mieszkańców, jak i osób spoza tego regionu. Taką imprezą flagową może być już teraz, bądź
w niedalekiej przyszłości, Metropolitalna Noc Teatrów, która doczekała się już piątej edycji.
Ostatnią MNT współtworzyły: Bytomski Teatr Tańca i Ruchu ROZBARK, Gliwicki Teatr
Muzyczny, Opera Śląska, Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum”, Teatr Korez, Teatr Mały,
Teatr Nowy, Teatr Rozrywki, Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego, Teatr Zagłębia, a także
Centrum Scenografii Polskiej Oddział Muzeum Śląskiego oraz gościnnie: Centrum Kultury
Katowice, Chorzowski Teatr Ogrodowy i Teatr Dzieci Zagłębia. Oferta spektakli, w tym
prezentowanych gatunków, powinna być ciągle poszerzana i zaspokajać powinna gusta
odbiorców bez względu na wiek, tak jak ma to miejsce w obecnej edycji. Ważną rolę
odgrywają również imprezy okolicznościowe, takie jak: spotkania z aktorami, reżyserami,
zwiedzanie teatrów, panele dyskusyjne czy wystawy, które można by wykorzystywać do
prezentacji zarówno innych wydarzeń kulturalnych, jak również oferty turystycznej GZM M
„S”. Widzowie powinni mieć również możliwość, tak jak ma to miejsce obecnie, bezpłatnego
przemieszczania się pomiędzy teatrami.
Powyższe działania zarówno w zakresie turystyki medycznej, jak i turystyki miejskiej/
przemysłowej oraz wydarzeń kulturalnych powinny zostać silnie powiązane i włączone w
budowę wspólnej marki produktów turystycznych pod auspicjami Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego, co z jednej strony ułatwi ich realizację, z drugiej zaś przyczyniać się będzie
do promocji działań instytucji i budowy pozytywnego wizerunku całego regionu.
120
Tabela 11 Potencjalne obszary wsparcia inicjatyw klastrowych w kolejnych latach
Wsparcie prowadzenia prac B+R przez przedsiębiorstwa
Obszar
Przykłady projektów
oraz konsorcja naukowo-przemysłowe
➢ Wsparcie projektów B+R firm – od początkowej fazy badań aż do
etapu, kiedy nowe rozwiązanie będzie można skomercjalizować w
postaci produktu, usługi lub technologii.
➢ Programy B+R prowadzone przez konsorcja naukowo-przemysłowe
– wsparcie udzielane na realizację prac B+R przez konsorcja
naukowo-przemysłowe (programy sektorowe, projekty aplikacyjne).
➢ Wsparcie prowadzenia prac badawczo-rozwojowych z udziałem
funduszy kapitałowych.
Potencjalni beneficjenci
➢ przedsiębiorstwa,
➢ konsorcja przedsiębiorstw,
➢ konsorcja przedsiębiorstw i jednostek naukowych,
➢ konsorcja przedsiębiorstw i uczelni (w tym spółek celowych
uczelni),
➢
Obszar
jednostki administracji publicznej.
Wsparcie innowacji w przedsiębiorstwach.
➢ Wsparcie wdrożeń wyników prac B+R z wykorzystaniem
instrumentów zwrotnych lub mieszanych (dotacyjno-zwrotnych).
➢ Tworzenie warunków infrastrukturalnych dla prowadzenia
działalności B+R przez firmy – tworzenie i rozwój infrastruktury
B+R przedsiębiorstw.
➢ Kredyt na innowacje technologiczne – skierowany do MŚP i
obejmujący projekty polegające na wdrażaniu innowacji o
charakterze technologicznym.
➢ Fundusz gwarancyjny dla wsparcia innowacyjnych przedsiębiorstw –
gwarancje dla projektów polegających na wdrożeniu wyników prac
B+R przez firmy.
➢ koordynatorzy klastrów,
➢ fundusz funduszy.
121
Wsparcie otoczenia i potencjału innowacyjnych
Obszar
przedsiębiorstw – zwiększenie potencjału przedsiębiorstw
do prowadzenia działalności innowacyjnej.
➢ Wsparcie rozwoju otwartych innowacji (współpraca firm dużych i
MŚP na rzecz dzielenia się wiedzą i realizacji innowacyjnych
projektów).
➢ Wsparcie ochrony własności przemysłowej przedsiębiorstw.
➢ Stymulowanie współpracy nauki z biznesem – bony na innowacje.
➢ Rozwój i profesjonalizacja proinnowacyjnych usług lOB.
➢ Wsparcie rozwoju klastrów – budowa systemu krajowych klastrów
kluczowych.
➢ Wsparcie przedsiębiorstw i jednostek naukowych w przygotowaniu
do udziału w programach międzynarodowych.
➢ konsorcja przedsiębiorstw,
➢ jednostki naukowe,
➢ uczelnie,
➢ instytucje otoczenia biznesu,
➢ specjalne strefy ekonomiczne,
➢ koordynatorzy klastrów,
➢ jednostki administracji publicznej.
Źródło: opracowanie na podstawie: Współpraca procentuje, czyli w klastrach siła, „Puls Biznesu”, z dnia16
września 2014, s. 10.
Termin: wstępne prace czerwiec 2015 r. . Utworzenie klastra w 2016 r. .
Koszt: w pierwszej fazie 20.000 – 100.000 zł na podstawie składek członkowskich oraz
POIR. Koszty uzależnione od przyjętej struktury klastra
Finansowanie: możliwość współfinansowania ze środków Unii Europejskiej. Główne Źródło
finansowania :
Wsparcie rozwoju klastrów – budowa systemu krajowych klastrów kluczowych.
Składki członkowskie uczestników klastra
Lokalizacja działania: Miejscowości, w których są prężne ośrodki medyczne, turystyczne –
np. Zabrze.
122
8.4 Nowoczesna infrastruktura
Rozwój gospodarczy Metropolii „Silesia” jest w dużej mierze uzależniony także od jakości
infrastruktury, głównie komunikacyjnej. W kontekście Programu Rozwoju Gospodarczego
należy brać pod uwagę przede wszystkim infrastrukturę wpływającą na przyciąganie biznesu.
Nie należy jednak zapominać, że rozwój komunikacji miejskiej i wdrażanie rozwiązań
usprawniających system przemieszczania się mieszkańców jest również niezmiernie istotnym
czynnikiem przyczyniającym się do rozwoju Metropoli „Silesia” i powinien być
uwzględniony w Programie Rozwoju Gospodarczego.
Poniżej zaproponowane zostały działania, które dotyczą przede wszystkim sfery biznesu i
które mają za zadanie wspomóc rozwój gospodarki na terenie Metropolii „Silesia” w
perspektywie 2025 r. Ponadto przedstawione działania powinny także pozytywnie wpłynąć na
jakość życia mieszkańców.
8.4.1. Poprawa dostępności Metropolii „Silesia”
● Stworzenie szybkiego połączenia kolejowego łączącego miasta Metropolii „Silesia” z
lotniskiem w Pyrzowicach.
Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice w Pyrzowicach położony jest w miejscowości
Pyrzowice, oddalonej ok. 30 km na północ od centrum Katowic. Lotnisko w Pyrzowicach jest
regionalnym portem lotniczym całego województwa śląskiego. Pod względem liczby
odprawianych pasażerów oraz liczby operacji lotniczych znajduje się na czwartym miejscu
wśród polskich portów lotniczych48. Obiekt posiada dwa terminale pasażerskie o łącznej
przepustowości ponad 3,6 mln pasażerów rocznie49. Przepustowość ta w najbliższych latach
jeszcze się zwiększy, za sprawą ukończenia trwających prac nad trzecim terminalem
pasażerskim. W obszarze ciążenia lotniska w Pyrzowicach mieszka ok. 11 milionów osób, w
tym osoby spoza województwa śląskiego, głównie z okolic Opola, Łodzi, Krakowa i Ostrawy.
Aby wykorzystać potencjał lotniska w Pyrzowicach dla celów rozwojowych Metropolii
„Silesia” należy podjąć działania, które pozwolą na szybkie przemieszczenie się z lotniska do
centrum Metropolii „Silesia”, którym jest miasto Katowice. Ważne jest również
skomunikowanie lotniska z innymi ważnymi dla rozwoju Metropolii „Sielsia” miastami, do
których można zaliczyć Gliwice, Sosnowiec, Zabrze i Tychy.
48
49
Dane za: http://www.ulc.gov.pl/_download/statystyki/2014/wg_portow_lotniczych_faktyczne.pdf
Dane za: https://www.katowice-airport.com/pl/lotnisko/historia-portu
123
Problem polega jednak na tym, że od wielu lat PKP nie udaje się wybrać wariantu połączenia,
które maksymalnie skróci czas dojazdu do lotniska. Rozpatrywano koncepcję budowy
połączenia kolejowego na trasie Katowice – Chorzów – Bytom – Piekary Śląskie –
Pyrzowice. Czas dojazdu z Katowic do lotniska miał wówczas wynosić ok. 30 minut i byłby o
ok. 20 minut krótszy od czasu dojazdu autobusem. Niestety ta koncepcja została zaniechana.
Obecnie rozpatrywana jest koncepcja przebudowy istniejącej linii 182 – prace miałyby
zakończyć się w 2017 r., a czas dotarcia na lotnisko wynieść ma ok. 45 minut50. Kwestia
wyboru trasy, która skróci maksymalnie czas dotarcia na lotnisko, jest kluczowa dla jej
pozycji konkurencyjne w odniesieniu do połączeń drogowych. Jak już bowiem wspomniano
czas dojazdu na lotnisko z wykorzystaniem wyremontowanej linii nr 182 miałby wynieść
ok. 45 minut, a przy postoju w Zawierciu – ok. 55 minut. Wcześniejsza koncepcja nowego
połączenia kolejowego przez Piekary miała skrócić czas przejazdu do ok. 27 minut. A trasa
biegnąca przez Tarnowskie Góry wydłużała podróż do ponad 51 minut51.
Wydaje się, że dla prezydentów miast Metropolii „Silesia”, a zwłaszcza prezydenta Katowic,
sprawą kluczową w najbliższych latach, z punktu widzenia skomunikowania Metropolii
„Silesia” z lotniskiem w Pyrzowicach, będzie uzgodnienie z władzami PKP trasy takiego
projektu połączenia kolejowego, które maksymalnie skróci czas podróży na lotnisko. Warto w
tym miejscu podkreślić, że połączenie kolejowe do Pyrzowic i tak powstanie, ponieważ, jak
zapewnia Adam Zdziebło, wiceminister infrastruktury i rozwoju regionalnego, inwestycja ta
jest zapisana w wydatkach unijnych na lata 2014–2020. Planowana trasa do Pyrzowic będzie
biegła przez Bytom, Radzionków, Nakło Śląskie, Tarnowskie Góry oraz Miasteczko Śląskie,
co spowoduje wydłużenie podróży z Katowic na lotnisko z 30 do 40 minut, ale z połączenia
będą mogli korzystać pasażerowie, którzy na co dzień z Tarnowskich Gór do Katowic
podróżują przepełnionymi autobusami. Nowy wariant trasy oznacza, że liczba potencjalnych
pasażerów zwiększy się o 450 tys., a budowa ma być tańsza o 30 mln euro52.
50
Dane za:
http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,72739,15715853,Nie_bedzie__szybkiej__kolei_do_Pyrzowic__Trasa_przez
.html
51
Dane za:
http://tvn24bis.pl/informacje,187/umowa-na-pociag-na-lotnisko-w-pyrzowicach-zerwana-ale-i-tak-powstaniepolaczenie-kolejowe,413574.html
52
Dane za:
http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,72739,15715853,Nie_bedzie__szybkiej__kolei_do_Pyrzowic__Trasa_przez
.html
124
Zadanie do wykonania: Uzgodnienie ostatecznego planu trasy kolejowego połączenia
lotniska w Pyrzowicach z Katowicami, przy uwzględnieniu kryterium maksymalnego
skrócenia czasu dojazdu, oraz przystąpienie do realizacji planu.
Zaangażowane strony: Marszałek Województwa Śląskiego, Prezydent Miasta Katowice,
Prezes PKP PLK
Termin realizacji: Uzgodnienie ostatecznego planu przebiegu trasy – czerwiec 2015
Oddanie nowego połączenia do użytku: czerwiec 2018
Źródła finansowania: Regionalny Programu Operacyjny Województwa Śląskiego na lata
2014–2020
Szacunkowy koszt inwestycji – 1,2–1,5 mld zł
● Rozwój bezpośrednich połączeń autokarowych, kolejowych i lotniczych z takimi
miastami jak Berlin, Wiedeń, Bratysława czy Kijów.
Na przyszły rozwój gospodarczy Metropolii „Silesia” wpływ będą miały nie tylko działania
podejmowane przez rodzimy biznes, ale również (a może przede wszystkim, biorąc pod
uwagę choćby fakt, że w KSSE inwestycje zagraniczne stanowią niemal 90% wszystkich53)
działania inwestorów zagranicznych. Aby inwestor zagraniczny zainteresował się potencjałem
rozwojowym Metropolii „Silesia”, musi go najpierw poznać, co często wiąże się z
koniecznością odwiedzenia miejsca, które może stać się potencjalną lokalizacją dla
inwestycji. To z kolei wymaga sprawnego i szybkiego połączenia komunikacyjnego z
największymi miastami, w których mogą być ulokowane siedziby inwestorów zagranicznych
lub które mogą służyć jako punkt przesiadkowy dla inwestorów zmierzających w kierunku
Metropolii „Silesia” z miejsc bardziej oddalonych. Aby zatem Metropolia „Silesia” mogła
być konkurencyjna na arenie międzynarodowej, niezwykle istotne jest powiązanie jej siecią
połączeń komunikacyjnych z najważniejszymi punktami gospodarczymi w Europie oraz na
świecie. Biorąc powyższe pod uwagę, należy podejmować działania, które będą zachęcać
przewoźników do uruchamiania nowych bezpośrednich połączeń autokarowych, kolejowych i
lotniczych z takimi miastami jak Berlin, Wiedeń, Bratysława czy Kijów. Warto zadać sobie
pytanie: jakie korzyści wymieni przewoźnicy dostrzegliby w efekcie uruchomienia nowych
bezpośrednich połączeń do wskazanych miast? Odpowiedź jest oczywista: korzyści dostrzegą
oni wówczas, gdy liczba podróżujących w kierunku miast Metropolii „Silesia” zacznie
wzrastać, a stanie się tak, gdy obszar ten będzie postrzegany jako atrakcyjne miejsce do
53
125
lokowania działalności gospodarczej. W tym miejscu powraca problem negatywnego
wizerunku Metropolii „Silesia” jako „krainy węgla i stali”. Zmiana tego wizerunku wymaga
podjęcia działań zmierzających do stworzenia spójnej kampanii, w której akcentowane będzie
nowe oblicze Metropolii „Silesia” jako obszaru o nowoczesnej i rozwojowej gospodarce,
skutecznie kreującego i absorbującego zaawansowane technologie, który, dzięki współpracy i
kooperacji jednostek go tworzących, stanie się konkurencyjny w skali Europy.
Zadanie do wykonania: Przygotowanie kampanii wizerunkowej Metropolii „Silesia” i jej
uruchomienie w czterech miastach: Berlinie, Wiedniu, Bratysławie i Kijowie.
Zaangażowane strony: Prezydenci miast-członków Metropolii „Silesia”, Biuro GZM,
wyłoniona w drodze konkursu firma, która przygotuje kampanię wizerunkową.
Termin realizacji: Uzgodnienie założeń do kampanii wizerunkowej – grudzień 2015.
Opracowanie kampanii – sierpień 2016. Uruchomienie kampanii w czterech miastach –
wrzesień 2016. Czas trwania kampanii – trzy miesiące: wrzesień–listopad 2016.
2014–2020
Szacunkowy koszt: W zależności od elementów składowych kampanii wizerunkowej (takich
jak: spoty telewizyjne, radiowe, reklamy prasowe, reklamy outdoorowe, reklamy w mediach
społecznościowych) i liczby emisji spotów i reklam oraz wykorzystanych nośników reklam
outdoorowych, koszt może wynieść kilka (3–6) milionów zł, biorąc też pod uwagę fakt, że
kampania ma być uruchomiona w czterech miastach: Berlinie, Wiedniu, Bratysławie i
Kijowie54.
8.4.2 Rozwój wewnętrznej komunikacji miejskiej Metropolii „Silesia”
● Stworzenie „pętli aglomeracyjnej”
Rola miejskiego transportu zbiorowego w długofalowym procesie zmian ulega zwiększeniu55.
Możliwość swobodnego i szybkiego przemieszczania się mieszkańców Metropolii „Sielsia” w
ramach 14 miast członkowskich jest niezmiernie istotna z punktu widzenia rozwoju
54
Przykładowe koszty zagranicznych kampanii promocyjnych polskich miast
http://samorzad.infor.pl/temat_dnia/411930,2,Miasta-zadowolone-z-efektow-zagranicznych-kampaniipromocyjnych.html
55
Strategia Rozwoju Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020 z Perspektywą do
2030 r. ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień rozwoju transportu miejskiego, wraz ze strategią dla
Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT), Katowice, styczeń 2014.
126
gospodarczego tego obszaru. Gwarantuje bowiem z jednej strony, że poszukiwani przez
biznes specjaliści z różnych branż i sektorów nie będą mieli trudności z dotarciem do miejsca
pracy, z drugiej zaś strony powinno skłaniać osoby poszukujące pracy do większej mobilności
i poszukiwania zatrudnienia we wszystkich miastach Metropolii „Silesia”. Wydaje się, że
rozwiązaniem, które może przynieść dwa wymienione rezultaty, jest stworzenie kolejowej
„pętli aglomeracyjnej”. Projekt ten może zostać zrealizowany przy okazji modernizacji linii
kolejowej nr 182 Zawiercie–Tarnowskie Góry oraz linii nr 1 na odcinku Katowice–Zawiercie.
Efektem realizacji projektu powinno być znacznie lepsze nie tylko skomunikowanie
Metropolii „Silesia” z lotniskiem w Pyrzowicach, o czym wspomniano wcześniej, ale także
lepsze skomunikowanie wzajemnie następujących miast: Katowic, Sosnowca, Dąbrowy
Górniczej, Zawiercia, Tarnowskich Gór, Bytomia i Chorzowa56. Zaleca się zatem, aby
prezydenci wymienionych miast wystąpili ze wspólną inicjatywą do władz PKP PLK, aby te
rozpatrując projekt połączenia kolejowego z lotniskiem w Pyrzowicach uwzględnili w swoich
planach powstanie „pętli aglomeracyjnej”.
Zadanie do wykonania: Uzgodnienie planu trasy „pętli aglomeracyjnej” – kolejowego
połączenia między miastami: Katowice, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Zawiercie,
Tarnowskie Góry, Bytom i Chorzów, oraz przystąpienie do realizacji projektu.
Zaangażowane strony: Marszałek Województwa Śląskiego, prezydenci miast: Katowice,
Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Zawiercie, Tarnowskie Góry, Bytom i Chorzów, Prezes PKP
PLK.
Termin realizacji: Uzgodnienie ostatecznego planu przebiegu trasy – czerwiec 2016.
Oddanie nowego połączenia do użytku: czerwiec 2021
Źródła finansowania: Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata
2014–2020
Szacunkowy koszt inwestycji: Trudny do oszacowania, należy przyjąć, że koszty tej
inwestycji powiększyłyby koszty (1,2–1,4 mld zł) związane z budową połączenia kolejowego
między lotniskiem w Pyrzowicach a Katowicami.
● Wdrożenie zintegrowanego systemu biletowego
56
http://www.rynek-kolejowy.pl/51596/znakomita_decyzja_w_sprawie_kolei_do_pyrzowic.htm
127
Odległości między miastami Metropolii „Silesia” są niewielkie, dlatego przy wprowadzeniu
szybkiej i taniej sieci połączeń między nimi istnieje możliwość zlikwidowania problemu
dyslokacji wykwalifikowanej siły roboczej. W celu zwiększenia zakresu korzystania z
komunikacji zbiorowej, miasta Metropolii „Silesia” powinny dążyć do podniesienia
atrakcyjności i przejrzystości systemów biletowych. System cen powinien być spójny i prosty
i obejmować odpowiednią liczbę biletów, uwzględniającą potrzeby użytkowników. Podstawa
obliczania taryf powinna być przejrzysta i zrozumiała. Bilety i miejsca, w których można
dokonywać płatności, powinny być szeroko dostępne, np.:57
➢ Punkty sprzedaży rozproszone po całym mieście.
➢ Automaty umieszczone w różnych miejscach (np. na stacjach park and ride,
głównych przystankach autobusowych lub w pojazdach).
➢ Poprzez internet (np. abonamenty dla posiadaczy kart).
➢ Za pośrednictwem telefonów komórkowych.
W Metropolii „Silesia” działa kilku organizatorów transportu zbiorowego o różnym statusie
prawnym, tj.: Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego
(KZK GOP) z siedzibą w Katowicach, organizujący komunikację autobusową i tramwajową –
międzygminny związek komunalny; Międzygminny Związek Komunikacji Pasażerskiej
(MZKP) z siedzibą w Tarnowskich Górach, który jest organizatorem komunikacji
autobusowej – międzygminny związek komunalny; Miejski Zarząd Komunikacji w Tychach
(MZK Tychy) – zarząd komunikacji oraz przewoźnicy łączący zadania organizacji przewozu:
Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej Jaworzno Sp. z o.o. – przewoźnik łączący zadania
organizacji i przewóz; PKS Katowice S.A. i PKS Gliwice Sp. z o.o. – przedsiębiorstwa
komunikacji samochodowej obsługujące autobusowe linie dalekobieżne i linie lokalne,
również na podstawie umów z innym organizatorem, a także, w zakresie kolejowych
pasażerskich przewozów regionalnych, Urząd – odpowiedzialny za organizowanie i
finansowanie58.
Dość istotna liczba podmiotów zaangażowanych w organizację komunikacji publicznej na
obszarze Metropolii „Silesia” powoduje, że brak jest koordynacji godzin odjazdów pojazdów
pomiędzy wymienionymi podmiotami. Ponadto dodatkowym utrudnieniem jest brak
wspólnego systemu taryfowo-biletowego, tj. KZK GOP funkcjonuje w oparciu o system
57
http://www.civitas.eu/sites/default/files/civitas_ii_policy_advice_notes_10_ticketing_pl.pdf, s. 2–3.
http://www.gzm.org.pl/dokumenty-strategiczne/Raport%20o%20stanie%20GZM.pdf#page=50&zoom=auto,107,26, s. 51–52.
58
128
strefowy, PKM Jaworzno Sp. z o.o. ma system strefowy oparty na bilecie elektronicznym, a
MZK Tychy taryfę czasową.
W celu usprawnienia funkcjonowania komunikacji publicznej na obszarze Metropolii
„Silesia” należy wprowadzić zintegrowany systemu biletowy, pozwalający na podróżowanie
różnymi środkami komunikacji publicznej i przemieszczanie się w obrębie wszystkich 14
miast Metropoli „Silesia” na tym samym bilecie. Taki zintegrowany system biletowy może
powstać w oparciu o realizowany obecnie projekt: „Śląska Karta Usług Publicznych”. Jest to
wspólne przedsięwzięcie KZK GOP oraz 21 miast aglomeracji śląskiej: Będzina, Bytomia,
Chorzowa, Czeladzi, Dąbrowy Górniczej, Gliwic, Imielina, Jaworzna, Katowic, Knurowa,
Mysłowic, Piekar Śląskich, Pyskowic, Radzionkowa, Rudy Śląskiej, Siemianowic Śląskich,
Sosnowca, Świętochłowic, Tychów, Wojkowic oraz Zabrza. Karta ma m.in. pełnić funkcję
biletu komunikacji miejskiej. Szacuje się, że docelowo będzie się nią posługiwać 700 tys.
osób. ŚKUP jest jednym z czterech największych projektów tego typu na świecie (podobne
realizowane są w Londynie, Hongkongu i Singapurze). Wykonuje go wyłonione w przetargu
konsorcjum firm Asseco Poland S.A. oraz BRE Bank S.A. Projekt jest realizowany od
2012 r., a jego realizację podzielono na dwa etapy: wdrożenie (16 miesięcy) oraz utrzymanie
projektu (65 miesięcy). Projekt otrzymał dofinansowanie kwotą 78,5 mln zł ze środków
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego59.
Zadanie do wykonania: Wdrożenie, testowanie i uruchomienie zintegrowanego systemu
biletowego na terenie 14 miast-członków Metropolii „Silesia”
Zaangażowane strony: Prezydenci miast-członków Metropolii „Silesia”, podmioty
zajmujące się organizacją komunikacji publicznej na obszarze Metropolii „Sielsia”, firmy
opracowujące i wdrażające system na obszarze Metropolii „Silesia”, Komunikacyjny Związek
Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego
Termin realizacji: Wdrożenie systemu na terenie 14 miast-członków Metropolii „Silesia” –
do grudnia 2016 r. Testowanie systemu – do grudnia 2017 r. Uruchomienie zintegrowanego
systemu biletowego: styczeń 2018 r.
Źródła finansowania: Środki budżetowe miast-członków Metropolii „Silesia”, Regionalny
Programu Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2014–2020
59
Więcej na stronie projektu: http://www.kartaskup.pl/strony/p-1-skup.html
129
Szacunkowy koszt inwestycji: Według danych CIVITAS Initiative60 niezbędny poziom
finansowania dla 16 automatów do sprzedaży biletów wraz z centralnym systemem
zarządzania wynosi niemal 800 tys. EUR. Biorąc pod uwagę obszar Metropolii „Silesia”
należy przyjąć, że w pierwszej fazie wdrażania zintegrowanego systemu biletowego
automatów do sprzedaży biletów kwota powinna być co najmniej pięć razy większa, co
podniesie koszt inwestycji do ponad 4,0 mln EUR (ok. 17,2 mln zł).
● Dokończenie rozbudowy Drogowej Trasy Średnicowej (DTŚ) w kierunku wschodnim
do Zagłębia Dąbrowskiego i południowym do Jaworzna. Odcinek ten miałby długość
ok. 22 km i przebiegałby z Katowic przez Mysłowice (połączony z Jaworznem),
Sosnowiec, Będzin i Dąbrowę Górniczą. Ukończona w takim kształcie DTŚ
przyczyni się do znacznego usprawnienia komunikacji wewnątrzmetropolitalnej.
Zadanie do wykonania: Wyłonienie firm, które zbudują kolejne odcinki DTŚ
Zaangażowane strony: Marszałek Województwa Śląskiego, spółka Drogowa Trasa
Średnicowa, prezydenci miast: Katowice, Mysłowice, Jaworzno, Sosnowiec, Będzin i
Dąbrowa Górnicza, firmy biorące udział w przetargu na budowę kolejnych odcinków DTŚ.
Termin realizacji: Wyłonienie przedsiębiorstw(a), które przygotuje dokumentację budowy
kolejnych odcinków DTŚ – grudzień 2015. Przygotowanie dokumentacji budowy kolejnych
odcinków DTŚ – marzec 2017. Rozpoczęcie prac budowlanych na poszczególnych odcinkach
– czerwiec 2017. Oddanie do użytku całego 22-kilometrowego odcinka – czerwiec 2022.
2014–2020, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Ministerstwo Infrastruktury i
Rozwoju, środki budżetowe miast, przez które przebiega inwestycja.
Szacunkowy koszt inwestycji: ok. 2–2,5 mld zł
8.4.3 Budowa parkingów z wykorzystaniem terenów poprzemysłowych
Problemem, który w pewnym stopniu hamuje mobilność mieszkańców Metropolii „Silesia”,
jest brak miejsc parkingowych. Należy stopniowo odchodzić od parkowania przyulicznego,
zastępując je parkowaniem na wydzielonych parkingach podziemnych lub kubaturowych. Do
60
Innowacyjne systemy biletowe w komunikacji publicznej:
(http://www.civitas.eu/sites/default/files/civitas_ii_policy_advice_notes_10_ticketing_pl.pdf, s. 6)
130
budowy takich obiektów należy wykorzystać tereny poprzemysłowe. Tego typu parkingi
mogą stanowić kluczowy element zalecanego do wdrożenia systemu P&R (Park&Ride).
Realizacja powyższego pomysłu powinna przyczynić się do przeciwdziałania zjawiskom i
skutkom rosnącego w miastach zatłoczenia motoryzacyjnego. Dobrze zorganizowany system
P&R powinien skutecznie przyczynić się do zmiany nawyków komunikacyjnych i nakłonić
użytkowników samochodów osobowych do pozostawienia swoich pojazdów na specjalnie
przygotowanych parkingach i do korzystania z komunikacji publicznej.
System Park and Ride bazuje bowiem na parkingach przeznaczonych dla osób, które
dojeżdżają z przedmieść dużych miast i korzystają z komunikacji miejskiej. Kierowcy
pozostawiają swoje pojazdy w wyznaczonych miejscach, przesiadają się do komunikacji
zbiorowej i w ten sposób kontynuują drogę do centrum miasta. Wykorzystanie do budowy
systemu P&R terenów poprzemysłowych daje kolejną korzyść: obiekty i tereny, które utraciły
swoje funkcje przemysłowe, ulegają postępującym procesom degradacji, a zatem podjęcie
decyzji przez władze samorządowe o zmianie przeznaczenia tego typu obiektów, ich
modernizacji i przystosowaniu do pełnienia funkcji parkingów podziemnych bądź
kubaturowych może ten proces skutecznie powstrzymać, a dodatkowo przyczynić się do
rozwoju komunikacji publicznej. Ponadto większa liczba osób decydujących się na
korzystanie z systemu P&R przyczyni się do zwiększenia płynności ruchu oraz obniżenia
czasu dojazdu do centrów miast Metropolii „Silesia”, co z kolei powinno podnieść ich
konkurencyjność komunikacyjną. Dodatkowo zmniejszenie liczby osób przemieszczających
się po obszarze Metropolii „Silesia” własnymi samochodami wpłynie pozytywnie na jakość
życia mieszkańców: zmniejszy się natężenie hałasu, emisja spalin, niedogodności związane
zatłoczeniem, poprawi się bezpieczeństwo ruchu.
Wspieranie przez władze 14 miast Metropolii „Silesia” rozwoju systemu P&R powinno
polegać na udostępnianiu terenów (w tym poprzemysłowych) pod inwestycje parkingowe
oraz pobudzeniu zainteresowania tym systemem wśród podmiotów gospodarczych,
działających w sferze transportu zbiorowego. Skuteczne wdrożenie systemu P&R może
zagwarantować transportowi publicznemu na obszarze Metropolii trwały rozwój do 2025 r.
W tym miejscu warto podkreślić, że obecnie Katowice, będące nieformalnym centrum
Metropolii „Silesia”, znajdują się na pierwszym miejscu wśród dużych miast w Polsce, jeśli
chodzi o tempo poruszania się samochodów (patrz rysunek poniżej).
131
Źródło: http://korkowo.pl/informacja-prasowa/ranking-najwolniejszych-miast-lato-2014-602
Jak widać na rysunku, najwolniejszym miastem w Polsce jest Wrocław, po którego centrum
samochody poruszają się z prędkością jedynie 32km/h. Z kolei najszybszym miastem w
Polsce okazały się Katowice, gdzie kierowcy jeżdzą z prędkością aż 49 km/h, czyli niemal
maksymalną dopuszczalną dla obszaru zabudowanego.
Mając powyższe na uwadze, tym bardziej należy dążyć do rozwoju systemu P&R na terenie
Metropolii „Silesia”. Skoro już obecnie samochody przemieszczają się po tym obszarze
(mamy tu na myśli Katowice) w godzinach szczytu z niemal maksymalną dopuszczalną
prędkością, to oznacza to, iż pojazdy komunikacji publicznej są w stanie osiągnąć podobny
wynik. Zatem zamiast przemieszczać się do centrów miast Metropolii „Silesia” własnym
samochodem i następnie tracić czas na poszukiwanie miejsca parkingowego, lepiej
pozostawić pojazd na parkingu na obrzeżach miasta i skorzystać w z systemu P&G. Do tego
jednak potrzebne jest stworzenie sieci parkingów i dobre ich skomunikowanie z centrami
miast, z wykorzystaniem transportu publicznego.
132
Zadanie do wykonania: Wyznaczenie na obszarze Metropolii „Silesia” terenów, które
zostaną przeznaczone pod inwestycje parkingowe systemu P&G
Zaangażowane strony: Prezydenci miast-członków Metropolii „Silesia”, Biuro GZM jako
organ koordynujący prace nad przygotowaniem zestawienia terenów pod inwestycje
parkingowe oraz przyszłe kontakty z inwestorami.
Termin realizacji: Ujęcie w planach zagospodarowania przestrzennego każdego z miastczłonków Metropolii „Silesia” terenów przeznaczonych pod inwestycje parkingowe systemu
P&G – grudzień 2015. Rozpoczęcie procesu nawiązywania kontaktów z potencjalnymi
inwestorami chcącymi zająć się obsługą systemu P&G – styczeń 2016. Oddanie do użytku
pierwszych parkingów – czerwiec 2016.
Źródła finansowania: Budżety miast-członków Metropolii „Silesia”
Szacunkowy koszt: Wynagrodzenie osób z biura GZM zajmujących się obsługą systemu
P&G i nawiązywaniem kontaktów z inwestorami – ok. 84–108 tys rocznie (przy założeniu, że
w projekt będą zaangażowane dwie osoby, a ich wynagrodzenie miesięczne wyniesie między
3,5 a 4,5 tys. zł brutto)
8.4.4 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych oraz obszarów poprzemysłowych na
terenie Metropolii
● Zrewitalizowane brownfields należy zewidencjonować i stworzyć wspólną bazę
danych o tego typu terenach na obszarze całej Metropolii „Silesia”
W centralnej części województwa śląskiego, obejmującej także obszary Metropolii „Silesia”,
znajduje się ok. 800 terenów poprzemysłowych, a według danych GUS za 2013 r. ok. 4,9 tys.
ha zdegradowanych i zanieczyszczonych terenów powinno być rekultywowanych (dla
porównania w 2004 r. – 7,7 tys. ha). Tereny poprzemysłowe w większości znajdują się w
granicach dużych miast. Ich struktura własnościowa jest zróżnicowana i nieuregulowana, przy
czym należy zaznaczyć, że dominuje własność Skarbu Państwa. Problemem w procesie
rewitalizacji tych terenów jest brak uregulowań prawnych w zakresie współpracy władz
publicznych na poziomie państwowym i regionalnym. Brakuje także instytucji, która
pełniłaby rolę operatora publicznego zajmującego się koordynowaniem prac związanych z
ewidencją terenów poprzemysłowych, zarządzaniem nieruchomościami, nadzorowaniem prac
rewitalizacyjnych, planowaniem przestrzennym oraz planowaniem działań rozwojowych
133
obejmujących podległe tereny. W planach jest utworzenie takiej instytucji lub też przekazanie
odpowiednich uprawnień już istniejącej instytucji61. Wydaje się, że GZM we współpracy ze
Śląskim Klastrem Rewitalizacji i Technologii Środowiskowych mógłby starać się o uzyskanie
statusu instytucji realizującej powyższe funkcje, co najmniej w odniesieniu do obszaru
Metropolii „Silesia”. Istotnym zadaniem stojącym przed tego typu instytucją byłoby
pozyskiwanie środków finansowych potrzebnych na rewitalizację terenów poprzemysłowych.
Źródeł tych środków można upatrywać w budżetach poszczególnych miast-członków
Metropolii „Silesia”, budżecie województwa śląskiego, budżecie państwa, środkach
Narodowego Programu Rewitalizacji Miast, który ma wystartować jeszcze w 2014 r. i
dysponować pulą 25 mld zł, pochodzących ze środków Unii Europejskiej62.
Pozyskiwanie środków na rewitalizację terenów poprzemysłowych i zdegradowanych ma na
celu po pierwsze, przywrócenie ich do obiegu społeczno-gospodarczego, a po drugie,
uniknięcie zagospodarowania kurczących się terenów zielonych. Aby cele te można było
osiągnąć, tereny poprzemysłowe i zdegradowane muszą być zewidencjonowane i
umieszczone w jednej bazie danych. Do tego celu można wykorzystać Ogólnodostępną
Platformę Informacji – Tereny Poprzemysłowe i Zdegradowane (OPI-TPP63). Jest to
platforma, która powstała w odpowiedzi na brak kompleksowych informacji na temat terenów
poprzemysłowych
i
zdegradowanych
województwa
śląskiego.
Ma
ona
charakter
ogólnodostępnej, regionalnej bazy danych, zawierającej kompleksowe informacje o terenach
poprzemysłowych, i stanowi integralną część Otwartego Regionalnego Systemu Informacji
Przestrzennej (ORSIP)64. Platforma OPI-TPP jest zintegrowanym narzędziem pozyskiwania,
przetwarzania i publikowania danych o terenach poprzemysłowych i zdegradowanych.
Z informacji dostępnych na platformie wynika, że spośród miast Metropolii „Silesia” tylko
niektóre wprowadziły do systemu informacje o posiadanych terenach poprzemysłowych 65:
1. Zabrze – 73 terenów poprzemysłowych
2. Katowice – 51
3. Gliwice – 31
4. Sosnowiec – 26
61
Dane za: http://www.pie.pl/materialy/_upload/konf_oir/UM_WS_Nawara-Slomska.pdf
Dane za: http://www.biznes.newseria.pl/news/ponad_25_mld_zl_z_ue_na,p50300522
63
Dane za: http://www.orsip.pl/web/opitpp/aktualnosci;
http://www.e-slask.pl/files/zalaczniki/2013/12/17/1387286507/1387286747.pdf
64
Dane za: http://www.orsip.pl/start
65
Dane za: http://www.orsip.pl/web/opitpp/aktywnosc-gmin
62
134
5. Jaworzno – 24
6. Dąbrowa Górnicza – 16
7. Tychy – 8
Niestety brakuje informacji o terenach poprzemysłowych znajdujących się w granicach takich
miast jak: Bytom, Siemianowice Śląskie, Mysłowice, Chorzów, Piekary Śląskie,
Świętochłowice czy Ruda Śląska.
Kolejną platformą, na której można umieszczać informacje o posiadanych terenach
poprzemysłowych jest baza brownfields prowadzona przez Polską Agencję Informacji i
Inwestycji Zagranicznych66. Przeglądając zasoby bazy pod kątem umieszczonych tam
informacji
przez
miasta-członków
Metropolii
„Silesia”
o
posiadanych
terenach
poprzemysłowych, należy stwierdzić, że jedynie połowa z nich (Bytom, Dąbrowa Górnicza,
Piekary Śląskie, Tychy, Katowice, Mysłowice i Sosnowiec) zamieściła takie informacje67.
Biorąc powyższe pod uwagę, należy stwierdzić, że są już dostępne platformy, na których
miasta-członkowie Metropolii „Silesia” mogą umieszczać informacje o posiadanych terenach
poprzemysłowych. Problem polega na tym, że informacje te są rozproszone, nie wszystkie
miasta umieszczają je w dostępnych bazach, brakuje też danych na temat tego, które obszary
wymagają rewitalizacji, a które przeszły już przez ten proces i są gotowe na przyjęcie nowych
inwestycji. Wydaje się zatem, że dobrym pomysłem byłoby powołanie bądź wydzielenie ze
struktur GZM jednostki organizacyjnej odpowiedzialnej za dokonanie ewidencji wszystkich
brownfields na obszarze Metropolii „Silesia”, oceny poziomu ich fizycznego zniszczenia,
przedstawienie planów działań rewitalizacyjnych oraz pozyskiwanie funduszy na działania
rewitalizacyjne. Jednostka ta powinna bezpośrednio podlegać w swoich działaniach pod GZM.
Wykorzystując
istniejące
platformy lub
też
opracowując
nową,
która
służyłaby
kompleksowemu zarządzaniu brownfieldsami przez jednostkę organizacyjną wydzieloną ze
struktur GZM, należy zwrócić szczególną uwagę na następujące kwestie:
●
baza brownfieldsów nie może być tylko zestawieniem zawierającym informacje
o lokalizacji i powierzchni terenów poprzemysłowych;
●
baza powinna zawierać podział obszarów poprzemysłowych i zdegradowanych
na dwie grupy: obszary zrewitalizowane oraz obszary wymagające rewitalizacji.
66
67
Dane za: http://www3.paiz.gov.pl/brownfields/
Dane za: http://www3.paiz.gov.pl/brownfields/?id=5
135
●
każdą z działek należy kompleksowo opisać pod kątem funkcji (tu wyróżnia się:
funkcje techniczne, usługowe i produkcyjne), jakie może dana działka pełnić;
posiadanego uzbrojenia infrastrukturalnego; wymaganego poziomu środków
finansowych koniecznych do zainwestowania celem rewitalizacji (gdy działka
znajduje się w grupie terenów wymagających rewitalizacji); jej połączenia
(drogowego, kolejowego, powietrznego) z ważnymi szlakami komunikacyjnymi.
●
przy każdej z działek powinny również znaleźć się informacje na temat
możliwej pomocy publicznej, na jaką może liczyć potencjalny inwestor.
Zadanie do wykonania: Powołanie przez GZM jednostki organizacyjnej odpowiedzialnej za
zarządzanie terenami poprzemysłowymi
Zaangażowane strony: Prezydenci miast-członków Metropolii „Silesia”, Biuro GZM
Termin realizacji: Czerwiec 2015
Szacunkowy koszt: Wynagrodzenie osób z biura GZM wchodzących w skład nowopowstałej
komórki – ok. 84–108 tys. rocznie (przy założeniu, że w projekt będą zaangażowane dwie
osoby, a ich wynagrodzenie miesięczne wyniesie między 3,5 a 4,5 tys. zł brutto)
8.4.5.
Dalszy
rozwój
infrastruktury
dającej
możliwość
organizowania
międzynarodowych spotkań i imprez
Inwestowanie w tego typu infrastrukturę przyczyni się do rozwoju funkcji metropolitalnych,
bez których stwierdzenie, że istnieje struktura o nazwie Metropolia „Silesia”, będzie
nieuprawnione.
Na obszarze Metropolii „Silesia”
zlokalizowane są już obiekty, które dają możliwość
organizowania międzynarodowych spotkań i imprez. Wydaje się, że wśród nich kluczową
rolę odgrywać będą trzy obiekty:
●
„Spodek” (Katowice) – to jedna z największych w Polsce hal widowiskowosportowych. Jest w stanie pomieścić 11,5 tys. osób (choć zalecana, bezpieczna
liczba widzów to 8 tys.). Bezpośrednio do hali przylegają lodowisko, sala
gimnastyczna i hotel, które są połączone w jedną całość tzw. antresolą. W
„Spodku” są organizowane mecze siatkówki, koszykówki, hokeja na lodzie,
koncerty
muzyczne,
imprezy
okolicznościowe,
konferencje
naukowe,
przedstawienia cyrkowe, rewie na lodzie, rewie cyrkowe i imprezy targowe. Hali w
136
Katowicach wyrasta powoli konkurent w mieście oddalonym o zaledwie 30 km –
hala Podium w Gliwicach. Miasto to wyłożyło z własnego budżetu 320 mln zł na
budowę hali, która ma być oddana do użytku w 2015 r. i samo finansuje ten projekt,
ponieważ Komisja Europejska stwierdziła, że Gliwice nie będą w stanie utrzymać
tak drogiej inwestycji, tym samym nie przyznając dotacji w wysokości 141 mln zł.
Hala ma pomieścić ok. 14 tys. osób. Rodzi się pytanie, czy hala w Gliwicach nie
stanie się konkurencją dla hali w Katowicach? Z pewnością gliwicka będzie miała
przewagę nad katowicką na polu organizacji imprez sportowych czy koncertów
muzycznych z udziałem licznej widowni. Lepsza kubatura będzie przemawiać za
wyborem właśnie gliwickiego obiektu.
●
Stadion Śląski (Chorzów) – to obiekt, z którym wiąże się wiele ważnych wydarzeń
z historii polskiej piłki nożnej. Od 2009 r. stadion przechodzi gruntowną
modernizację. Z obiektu, który był w stanie pomieścić ponad 100 tys. osób, ma
powstać obiekt o kubaturze 55 tys. osób. Po przebudowie stadion zyska zadaszenie,
telebimy, nowy system nagłośnienia i monitoringu. Powstać ma również
profesjonalna bieżnia, co umożliwi organizowanie międzynarodowych imprez
lekkoatletycznych. Dzięki temu obiekt zwiększy swoją funkcjonalność i
konkurencyjność68. Koszty modernizacji szacuje się na ok. 586 mln zł. Do tej pory
wydano 372 mln zł, a planowany termin zakończenia inwestycji to koniec 2016 r.69.
Władzom Chorzowa w szczególności powinno zależeć na tym, aby termin
zakończenia modernizacji stadionu został dotrzymany. Będzie to bowiem obiekt
mogący gościć międzynarodowe imprezy sportowe i artystyczne.
●
Międzynarodowe Centrum Kongresowe (Katowice) – prace nad tą inwestycją
dobiegają końca. Budynek będzie pełnił przede wszystkim następujące funkcje:
kongresową, konferencyjną, wystawienniczą, targową oraz widowiskową. W skład
Centrum wchodzą70:
o
Foyer główne
o
Sala wielofunkcyjna (maksymalna pojemność – 12 000 osób)
o
Sala bankietowa (maksymalna pojemność – 1000 osób)
o
Audytorium (maksymalna pojemność – 600 osób)
o
Zespół Sal Konferencyjnych (maksymalna pojemność – 1200 osób)
68
http://www.stadionslaski.pl/stadion/najnowsza_historia.html
http://www.slaskie.pl/slaski2012/strona.php?jezyk=pl&grupa=4
70
http://www.icc-katowice.eu/o-projekcie/podstawowe-informacje-o-projekcie
69
137
o
Restauracja (maksymalna pojemność – 450 osób)
o
Kawiarnia (maksymalna pojemność – 60 osób)
Trudno jest w tym obszarze wskazać zadania do wykonania, źródła ich finansowania czy też
zaangażowane w realizację zadań strony. Wydaje się, że kluczową rolę w rozwoju
infrastruktury dedykowanej funkcjom metropolitalnym odegrają władze poszczególnych
miast-członków Metropolii „Silesia”. Należy w tym miejscu stwierdzić, że rolą władz miastczłonków Metropolii „Silesia” jest podejmowanie takich działań, które z jednej strony
zapewnią optymalne wykorzystanie istniejących już obiektów, a z drugiej pozwolą na
lokowanie środków pod tego typu inwestycje w tych miastach, które mają szanse stać się
ośrodkami rozwijającymi funkcje metropolitalne (chodzi tu głównie o Katowice, Gliwice i
Sosnowiec).
8.4.6. Rozwój infrastruktury wypoczynkowej i turystycznej
Na wzrost zarówno atrakcyjności inwestycyjnej, jak i osadniczej Metropolii „Silesia” istotny
wpływ może mieć rozwój infrastruktury wypoczynkowej i turystycznej. Przyciągnięcie, a tym
bardziej utrzymanie inwestora na obszarze Metropolii „Silesia” wymaga nie tylko stworzenia
odpowiednich
warunków
do
prowadzenia
działalności
gospodarczej,
ale
również
odpowiedniej infrastruktury wypoczynkowej i turystycznej, pozytywnie wpływającej na
podniesienie jakości życia mieszkańców Metropolii „Silesia”. Inwestowanie w tego typu
infrastrukturę może ponadto zmienić wizerunek Metropolii „Silesia” z „krainy węgla i stali”
w miejsce, gdzie warto prowadzić biznes, pracować i żyć. W tym obszarze można
zaproponować wiele różnych działań, wydaje się jednak, że dwa są szczególnie zalecane:
●
Wdrożenie Systemu Wypożyczalni Rowerów Publicznych (ze względu na
poziom zaawansowania prac nad opracowaniem systemu)
●
Rozwój obiektów dedykowanych turystyce miejskiej i spędzaniu czasu
wolnego (ze względu na posiadane zasoby terenów poprzemysłowych, które
można w tym celu wykorzystać)
Wdrożenie Systemu Wypożyczalni Rowerów Publicznych
W tym obszarze dużą aktywnością wykazuje się GZM, który zainicjował trzy zadania mające
na celu wprowadzenie rozwiązań systemowych dla całej Metropolii „Silesia”71:
1. Zadanie I. „Opracowanie wspólnych standardów i wytycznych dla kształtowania
metropolitalnej polityki rowerowej w miastach GZM”. W efekcie realizacji
71
http://www.gzm.org.pl/s,72.htm
138
zadania I powstał dokument zawierający informacje na temat realizacji polityki
rowerowej w poszczególnych miastach GZM oraz wskazujący rekomendowane
ujednolicone wytyczne, które miasta mogłyby wspólnie przyjąć – na rzecz
rozwijania metropolitalnej polityki rowerowej.
2. Zadanie II. „Koncepcja Metropolitalnego Systemu Wypożyczalni Rowerów
Publicznych (MSWRP) dla Górnośląskiego Związku Metropolitalnego (GZM)”.
Rezultatem realizacji zadania II. jest opracowanie, obejmujące swym zasięgiem
wszystkie 14 miast Metropolii „Silesia”. Wskazuje się w nim m.in. podstawowe
ramy organizacyjno-finansowe dla stworzenia systemu wypożyczalni rowerów
publicznych oraz techniczne wytyczne w zakresie rodzajów stacji wypożyczalni,
ich liczby oraz rozmieszczenia w miastach. W dokumencie przedstawiono dwa
warianty systemu: (a) wariant docelowy, który przewiduje lokalizację 1525
stacji i ponad 10,5 tys. rowerów; (b) wariant pośredni, który zakłada niemal
1300 stacji i ponad 7 tys. rowerów. Jednorazowy koszt inwestycyjny inicjujący
system to ok. 37 mln w wariancie docelowym lub 22,5 mln zł w wariancie
pośrednim. Aby system mógł powstać i zadziałać, konieczna jest wspólna zgoda
na działanie i możliwie jednoczesne rozpoczęcie prac we wszystkich miastachczłonkach Metropolii „Silesia” W przeciwnym razie powstaną pojedyncze
„wyspy”, ograniczone granicami poszczególnych miast.
3. Zadanie III. „Metropolitalne studium systemu tras rowerowych dla GZM”.
Opracowanie to ma zaproponować system powiązań rowerowych o charakterze
metropolitalnym między miastami. Przyjęcie takiego wspólnego systemu
stanowić będzie podstawę dla poszczególnych miast do uszczegółowienia i
rozbudowywania tras rowowych na poziomie lokalnym.
W sytuacji, gdy GZM będzie posiadał komplet opracowań, które wprowadzają rozwiązania
systemowe dla całej Metropolii „Silesia” w dziedzinie infrastruktury rowerowej, należy
podjąć działania, które doprowadzą do powstania Systemu Wypożyczalni Rowerów
Publicznych. W celu usprawnienia tego procesu można posłużyć się metodą benchmarkingu –
porównać zaprojektowany system rowerowy Metropolii „Silesia” i procedurę jego wdrażania
do systemów rowerowych i procedur ich wdrażania w tych miastach Polski, które zakończyły
z sukcesem realizację projektów pod umowną nazwą „rower publiczny”. Efektem tego
porównania ma być zapoznanie się z „dobrymi praktykami wdrożeniowymi” i ich
139
zastosowanie w procesie wdrażania Sytemu Wypożyczalni Rowerów Publicznych Metropolii
„Silesia”. Proponowane miasta „benchmarki” to Warszawa, Łódź, Wrocław i Kraków.
Zadanie do wykonania: Pozyskanie środków na realizację wariantu docelowego projektu
System Wypożyczalni Rowerów Publicznych Metropolii „Silesia”
Zaangażowane strony: Prezydenci miast-członków Metropolii „Silesia”, Biuro GZM, firma
zarządzająca systemem
Termin realizacji: Grudzień 2016
Szacunkowy koszt: Ok. 37 mln zł
Rozwój obiektów dedykowanych turystyce miejskiej i spędzaniu czasu wolnego
Miasta-członkowie
Metropolii
poprzemysłowych,
które
„Silesia”
można
posiadają
wykorzystać
dla
wiele
potrzeb
obiektów
rozwoju
na
terenach
infrastruktury
wypoczynkowej i turystycznej, a tym samym przyczynić się do podnoszenia jakości życia
mieszkańców, co może zachęcić potencjalnych inwestorów chcących ulokować swój biznes
na obszarze Metropolii „Silesia” do osiedlenia się w którymś z miast-członków metropolii. O
tym, że można skutecznie wykorzystać tereny poprzemysłowe dla ww. celów świadczą
zakończone już inwestycje, które zmieniły charakter tego typu terenów. Powstają na nich
m.in.:
●
ośrodki kultury np. Galeria Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Czeladzi – projekt
zrealizowany na terenach byłej kopalni węgla kamiennego „Saturn”; Galeria Sztuki
Współczesnej Szyb Wilson w Katowicach-Janowie – projekt zrealizowany w
zrewitalizowanym budynku cechowni i łaźni szybów Wilson w kopalni „Wieczorek”;
„Sztygarka” w Chorzowie – projekt zrealizowany na terenach byłej kopalni węgla
kamiennego „Prezydent”;
●
obiekty sportowe np. centrum wspinaczkowe w Sosnowcu – projekt zrealizowany na
terenach byłej kopalni węgla kamiennego „Sosnowiec”; kompleks saunowo-basenowy
„Termy Rzymskie” w Czeladzi – projekt zrealizowany na terenach byłej kopalni
140
węgla kamiennego „Saturn”, Dolomity Sportowa Dolina w Bytomiu – projekt
zrealizowany na terenach byłej kopalni dolomitu „Blachówka”;
●
centra hotelowo-konferencyjne np. centrum hotelowo-konferencyjne „Pałac
Saturna” w Czeladzi – projekt zrealizowany na terenach byłej kopalni węgla
kamiennego „Saturn”; „Sztygarka” w Chorzowie – projekt zrealizowany na terenach
byłej kopalni węgla kamiennego „Prezydent”;
●
muzea np. zabytkowa kopalnia węgla kamiennego „Guido” w Zabarzu; skansen
górniczy „Królowa Luiza” w Zabrzu; Muzeum Śląskie – projekt zrealizowany na
terenach byłej kopalni węgla kamiennego „Katowice”;
●
centra handlowe np. Silesia City Centre w Katowicach – projekt zrealizowany na
terenach byłej kopalni węgla kamiennego „Gottwald”
Powyższa lista „dobrych praktyk” w przekształcaniu terenów poprzemysłowych dla potrzeb
turystycznych i spędzania czasu wolnego powinna uświadomić miastom-członkom Metropolii
„Silesia”, że tereny tego typu mogą pełnić różne funkcje. Warto zatem zastanowić się nad
wdrożeniem rozwiązania polegającego na tym, że z puli posiadanych przez miasta-członków
Metropolii „Silesia” terenów poprzemysłowych wydzieli się te, które będą dedykowane
stricte podmiotom przyczyniającym się do podnoszenia jakości życia mieszkańców
metropolii. W tym celu należy powołać jednostkę organizacyjną w ramach GZM, która
zajmie się ewidencją tego typu trenów, ich zarządzaniem i nawiązywaniem kontaktów z
potencjalnymi inwestorami.
Chcąc uniknąć sytuacji, w której dojdzie do zdublowania jednostek organizacyjnych, które
będą podejmować działania związane z zarządzaniem terenami poprzemysłowymi,
rekomenduje się, aby zagadnieniami rozwoju obiektów dedykowanych turystyce miejskiej i
spędzaniu czasu wolnego zajęła się jednostka organizacyjna, o której powołaniu mowa w
punkcie 10.4.4.
9. Szczegóły działań w ramach Programu Rozwoju Gospodarczego
Metropolia „Silesia” do 2025 r.
Tabela poniżej
zawiera harmonogram,
kosztorys,
wskaźniki
pomiaru oraz
interesariuszy działań proponowanych do podjęcia w ramach realizacji Programu Rozwoju
Gospodarczego Metropolii „Silesia” do 2025 r.
141
Tabela 12. Harmonogram, kosztorys, wskaźniki pomiaru oraz interesariusze działań w
ramach PRG M”S” 2025.
Rok
rozpoczęcia
programu
Działanie
Okres
trwania
Wielkość
budżetu
Wskaźniki pomiaru
Interesariusze
EDUKACJA DLA BIZNESU
Podmiot koordynujący:
●
Wydział/kierunek
motoryzacyjny na
Politechnice
Śląskiej
w
Gliwicach
2015
Od IX 2016
1 – 5 mln zł/rok
150
–
500
studentów
rekrutowanych
w
ciągu roku
Górnośląski
Metropolitalny
Podmiot finansujący:
●
Związek
Ministerstwo
● Politechnika Wrocławska
Beneficjenci:
●
●
Absolwenci
Środowisko biznesowe
●
Górnośląski
Metropolitalny
Współpraca
między
środowiskiem
naukowym
biznesowym
2015
Od 2016
a
Koszt
uzależniony od
zakresu
współpracy
Wyszkolenie min.
500
wykwalifikowanych
osób rocznie
●
Związek
Ministerstwo
● Środowisko biznesowe
Beneficjenci:
●
Studenci oraz uczniowie
szkół ponadgimnazjalnych
●
●
●
Górnośląski
Metropolitalny
Uczelnie wyższe
Związek
●
Utworzenie Klas
Patronackich
2016
Od 2019
Ok. 500 tys. zł
(za jedną Klasę
Patronacką)
Min. 20 uczniów w
ciągu r.
Szkoły, które wdrożyły
Klasy Patronackie
●
Powiaty,
w
powstały
Patronackie
których
Klasy
Beneficjenci:
●
●
Uczniowie
●
Górnośląski
Metropolitalny
Związek
Władze
członkowskich
miast
●
Platforma
elerningowa
uczniów
dla
2015
Od 2016
100 – 500 tys. zł
Ok.
200
uczniów
tys.
●
Górnośląski
Metropolitalny
Związek
●
Władze
członkowskich
miast
● Unia Europejska
Beneficjenci:
●
Uczniowie szkół objętych
Programem
142
●
Utworzenie
Centrum
Nowoczesnego
Kształcenia
2016
Od 2019
100 – 500 mln zł
Stworzenie Centrum
Nowoczesnego
Kształcenia,
dostępnego
dla
studentów uczelni
wchodzących
w
skład
Metropolii
„Silesia”
Górnośląski
Metropolitalny
Związek
●
Uczelnie wyższe tworzące
Centrum Nowoczesnego
Kształcenia
●
Ministerstwo
●
Ministerstwo Nauki
Szkolnictwa Wyższego
Beneficjenci:
●
i
Studenci
Stworzenie:
●
Placówki
edukacyjne
dla
obcokrajowców
●
2015
Od 2017
Szkoły
podstaw
owej dla
min. 30
uczniów
Szkoły
ponadgi
mnazjaln
ej
dla
min. 50
osób
●
Rozwój badań
naukowych oraz
skuteczne
wykorzystywanie
ich w
przedsiębiorstwac
h
Wstępne prace
należy
do
realizacji
działania
powinny być
rozpoczęte w
2015 r.
Kierunk
u
studiów
dla min.
10 osób
INNOWACYJNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW
Liczba
wdrożeń
wyników
prac
B+R
pod
auspicjami GZM
2016 – 3
2017 – 3
2018 – 4
2019 – 6
2020 – 6
Kilkadziesiąt
Od 2015 r.
milionów
złotych
Liczba firm startup pod auspicjami
GZM
2016 – 1
2017 – 1
2018 – 2
2019 – 2
2020 – 3
●
Górnośląski
Metropolitalny
●
Górnośląski
Metropolitalny
Związek
●
Władze
członkowskich
miast
●
Ministerstwo
Beneficjenci:
●
●
do
Od 2016
Od 2016 do
2020
w zależności od
ilości edycji od
kilku
do
kilkunastu
milionów
złotych
Liczba voucherów
badawczych/
paszportów
do
uczelni udzielonych
pod
auspicjami GZM
2016 – 30
2017 – 40
2018 – 50
2019 – 60
2020 – 60
Uczniowie oraz studenci
Zagraniczni inwestorzy
Podmiot koordynujący
● Górnośląski
Metropolitalny
Związek
●
Jednostki
Samorządu
Terytorialnego
●
●
●
Ministerstwo
Inwestorzy
Beneficjenci:
●
●
●
●
Voucher
badawczy/
Paszport
uczelni
Voucher
badawczy
indywidualny
Voucher
badawczy
kooperacyjny
Związek
Uczelnie,
Jednostki
Naukowo-Badawcze
Naukowcy
Instytucje
Biznesowego
Otoczenia
●
●
●
Górnośląski
Metropolitalny
Związek
Uczelnie
Jednostki
Rozwojowe
Badawczo-
●
Ministerstwo
Beneficjenci:
143
●
●
●
●
●
Uczelnie,
Jednostki
Naukowo-Badawcze
Naukowcy
Instytucje
Biznesowego
Otoczenia
Jednostki
Samorządu
Terytorialnego
●
„Pożyczki dla
przedsiębiorstw”
Od 2016
Od 2016 do
2018
ok.
milionów
złotych
20
Liczba pożyczek dla
przedsiębiorstw
udzielonych pod
auspicjami GZM
2016 – 10
2017 – 15
2018 – 20
2019 – 20
2020 – 20
Górnośląski
Metropolitalny
●
Związek
Ministerstwo
● Unia Europejska
Beneficjenci:
●
●
●
Uczelnie,
Jednostki
Naukowo-Badawcze
Naukowcy
Instytucje
Biznesowego
Otoczenia
●
Górnośląski
Metropolitalny
Think tank,
Centrum
Akademickie
Wstępne prace
należy
do
realizacji
działania
powinny być
rozpoczęte w
2015 r.
Od 2015 r.
Koszty wypłat
dla
uczestników.
ok. 100 000 zł
rocznie.
Utworzenie Think
tank,
Centrum
Akademickiego, co
najmniej
12
spotkań, po 1 raz w
miesiącu.
●
Górnośląski
Metropolitalny
Związek
Związek
● Inwestorzy
Beneficjenci:
●
●
●
●
●
Uczelnie,
Jednostki
Naukowo-Badawcze
Naukowcy
Instytucje
Biznesowego
Otoczenia
Jednostki
Samorządu
Terytorialnego
●
Staże
pracowników
naukowych w
przedsiębiorstwac
h
współfinansowane
w ramach
Projektów Unii
Europejskiej
realizowanych
przez GZM
Śląski klaster
parków
technologicznych
Wstępne prace
należy do
realizacji
działania
powinny być
rozpoczęte w
2015 r.
Od 2016 r.
2020 r.
w zależności od
ilości edycji od
maksymalnie
5–6 mln zł
Liczba
staży
pracowników
naukowych
w
przedsiębiorstwach
2016 – 25
2017 – 30
2018 – 30
2019 – 30
2020 – 30
Górnośląski
Metropolitalny
●
Ministerstwo
Beneficjenci:
●
●
●
●
●
VI. 2015
Od 2016
w pierwszej
fazie 20.000 –
100.000 zł na
Związek
Uczelnie,
Jednostki
Naukowo-Badawcze
Naukowcy
Instytucje
Biznesowego
Otoczenia
Jednostki
Samorządu
Terytorialnego
●
Park
NaukowoTechnologiczny
144
podstawie
składek
członkowskich
oraz POIR.
Koszty
uzależnione od
przyjętej
struktury
klastra.
Technopark
●
Górnośląski
Metropolitalny
●
Związek
Ministerstwo
● Członkowie klastra
Beneficjenci:
●
●
●
Uczelnie,
Jednostki
Naukowo-Badawcze
Naukowcy
Instytucje
Biznesowego
Otoczenia
●
●
●
Śląski klaster parków
technologicznych
●
Związek
Jednostki
Samorządu
Terytorialnego
Europejski
Tydzień/Europejs
kie
Dni
Innowacyjności
Od 2016
Od 2016
w pierwszej
fazie 30.000 –
50.000, zł,
potem
zmniejszenie
kosztów
wynikające z
większego
samofinansowa
nia się
konferencji
Coroczna
organizacja
charakteryzować
się powinna z r. na
rok
wzrostem
liczby
zainteresowanych
uczestników
Górnośląski
Metropolitalny
●
●
Unia Europejska
Inwestorzy
Beneficjenci:
●
●
●
●
●
Uczelnie,
Jednostki
Naukowo-Badawcze
Naukowcy
Instytucje
Biznesowego
Otoczenia
Jednostki
Samorządu
Terytorialnego
Klaster turystyki
medycznej
Promocja i rozwój
turystyki
miejskiej/
przemysłowej
VI. 2015
2015
Od 2016
Od 2016
w pierwszej
fazie 20.000 –
100.000 zł na
podstawie
składek
członkowskich
oraz POIR.
Koszty
uzależnione od
przyjętej
struktury
klastra.
W
pierwszej
fazie 50.000 –
100.000 zł na
podstawie
składek
członkowskich
oraz funduszy
pozyskanych od
Wskaźnik
–
powstanie w 2016
r. klastra.
●
Górnośląski
Metropolitalny
●
Zdobycie
niezależności
finansowej i wzrost
kategorii
obsługiwanych
turystów
medycznych.
Coroczny wzrost na
poziomie
min.
10%.
Coroczny wzrost
turystów
w
obszarze turystyki
miejskiej
i
przemysłowej na
poziomie
min.
10%.
Związek
Ministerstwo
● Członkowie klastra
Beneficjenci:
●
●
●
●
●
Uczelnie,
Jednostki
Naukowo-Badawcze
Naukowcy
Instytucje
Biznesowego
Otoczenia
Jednostki
Samorządu
Terytorialnego
●
Górnośląski
Metropolitalny
●
●
Związek
Unia Europejska
Ministerstwo Kultury i
Dziedzictwa Narodowego
145
właścicieli
atrakcji
turystycznych.
Rewitalizacja
miejsc, to koszty
rzędu
kilkudziesięciu
milionów
złotych
w
zależności
od
obiektu
Zwiększenie
rozpoznawalności
oferty
weryfikowane
badaniami.
●
●
Polska
Turystyki
Organizacja
Górnośląski
Metropolitalny
Związek
● Inwestorzy
Beneficjenci:
●
●
●
●
●
Uczelnie,
Jednostki
Naukowo-Badawcze
Naukowcy
Instytucje
Biznesowego
Otoczenia
Jednostki
Samorządu
Terytorialnego
●
Górnośląski
Metropolitalny
●
●
Wydarzenia
kulturalne
Impreza flagowa
–
Metropolitalna
Noc Teatrów –
impreza flagowa
X. 2015
Zwiększenie
rozpoznawalności i
zasięgu
oferty
imprezy
Metropolitalna Noc
Teatrów
weryfikowane
badaniami.
Dalsza
kontynuacj
a od X.
2015
●
●
Związek
Unia Europejska
Ministerstwo Kultury i
Dziedzictwa Narodowego
Polska
Turystyki
Górnośląski
Metropolitalny
Organizacja
Związek
● Inwestorzy
Beneficjenci:
●
●
●
●
●
Uczelnie,
Jednostki
Naukowo-Badawcze
Naukowcy
Instytucje
Biznesowego
Otoczenia
Jednostki
Samorządu
Terytorialnego
NOWA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ
Rozszerzenie
Katowickiej
Specjalnej Strefy
Ekonomicznej Tworzenie
Specjalnych
Podstref
Ekonomicznych
na
terenie
Metropolii
Podmiot koordynujący
● Górnośląski
Metropolitalny
Wstępne prace
do realizacji
działania
powinny być
rozpoczęte w
2015 r.
Od 2015 r.
Kilkadziesiąt
milionów
złotych
Ha,
wielkość
nakładów
inwestycyjnych,
Liczba inwestorów
– wzrost o 10
Związek
●
Jednostki
Samorządu
Terytorialnego
● Ministerstwo Gospodarki
●
●
Inwestorzy
Beneficjenci:
●
Jednostki
Badawcze
Naukowo-
146
Rozszerzenie
zakresu działań
GZM
o
pozyskiwanie
inwestorów
Od 2015
Od 2016 do
2025
● Górnośląski
Związek
Metropolitalny
● Członkowie GZM
Beneficjenci:
● Jednostki
NaukowoBadawcze
Liczba
pozyskanych
inwestorów - 10
3 mln zł
●
●
Rozbudowa
systemu
eadministracji
(wprowadzenie
idei „One Stop
Shop”)
Od 2015
Od 2015 do
2018
ok.
milionów
złotych
10
Docelowo
–
wszyscy
członkowie GZM
Jednostki
Samorządu
Terytorialnego
● Górnośląski
Związek
Metropolitalny
● Unia Europejska
● Członkowie GZM
Beneficjenci:
●
Tworzenie
tematycznych
klastrów
Od 2015
Od 2015
ok. 3 milionów
złotych
Utworzenie
klastrów
tematycznych
4
Urzędy/Instytucje
Państwowe
● Górnośląski
Związek
Metropolitalny
● Unia Europejska
●
●
Członkowie GZM
Beneficjenci:
● Górnośląski
Metropolitalny
Związek
●
Tworzenie
inkubatorów
przedsiębiorczości
Od 2015
Od 2015
ok. 4 milionów
złotych
Utworzenie
5
inkubatorów
przedsiębiorczości
Jednostki
naukowe/uczelnie
● Unia Europejska
● Członkowie GZM
●
●
Środowisko akademickie
Beneficjenci:
● Środowisko akademickie
●
Stosowanie
przywilejów
finansowych
wobec
nowych
przedsiębiorstw
Inicjatywa
utworzenia
metropolitalnego
banku
Od 2015
Od 2016
Od 2015
Od 2015
ok.
milionów
złotych
ok.
milionów
złotych
10
250
Udzielenie pomocy
w postaci ulgi
podatkowych,
obniżeniu
czynszów
czy
bezzwrotnych
pożyczek dla 30
przedsiębiorstwo
porozumienie
pomiędzy
członkami GZMu –
2015nt.
kapitału
banku
– 2017 rok –
powstanie banku
– udzielenie 100
pożyczek
na
preferencyjnych
● Górnośląski
Związek
Metropolitalny
● Członkowie GZM
Beneficjenci:
● Górnośląski
Związek
Metropolitalny
● Członkowie GZM
●
●
Fundusze inwestycyjne
Beneficjenci:
147
warunkach
●
●
Środowisko akademickie
NOWOCZESNA INFRASTRUKTURA
●
●
Kolejowe
połączenie
lotniska w
Pyrzowicach z
Katowicami.
Rozpoczęcie
budowy
połączenia
kolejowego
VI 2015
Oddanie
połączenia
kolejowego
do użytku
VI 2018
1,2 – 1,5 mld zł
Zakończenie do V
2018 r.
budowy
połączenia
kolejowego
łączącego lotnisko
w Pyrzowicach z
Katowicami
Marszałek Woj. Śląskiego,
Prezydent
Katowice,
Miasta
● Prezes PKP PLK
●
Marszałek województwa w
ramach
Regionalnego
Programu
Operacyjny
Woj. Śląskiego na lata
2014–2020
Beneficjenci:
●
Mieszkańcy
„Silesia”
Metropolii
●
Górnośląski
Metropolitalny
Związek
●
Kampania
wizerunkowa
Metropolii
„Silesia” w
Berlinie, Wiedniu,
Bratysławie i
Kijowie
Uzgodnienie
założeń
do
kampanii
wizerunkowej
– XII 2015.
Opracowanie
kampanii
–
VIII
2016.
Uruchomienie
kampanii
w
czterech
miastach – IX
2016.
Czas
trwania
kampanii:
trzy
miesiące:
IX–XI 2016
3–6 mln zł
Liczba
emisji
reklam
wizerunkowych w
różnych
mediach
(prasa,
radio,
telewizja, bilbordy)
wyłoniona
w
drodze
konkursu firma, która
przygotuje
kampanię
wizerunkową
●
Marszałek województwa
Śląskiego
w
ramach
Regionalnego Programu
Operacyjnego
Woj.
Śląskiego na lata 2014–
2020
Beneficjenci:
●
Władze miasta-członków
●
Mieszkańcy
„Silesia”
Metropolii
Stworzenie
kolejowej „pętli
aglomeracyjnej
Zintegrowany
system biletowy
Rozpoczęcie
prac
VI 2016
Wdrożenie
systemu
na
Oddanie
„pętli” do
użytku
VI 2021
Uruchomien
ie systemu –
Trudna
do
oszacowania.
Należy przyjąć,
że koszty tej
inwestycji
powiększyłyby
koszty (1,2–1,4
mld
zł)
związane
z
budową
połączenia
kolejowego
między
lotniskiem
w
Pyrzowicach a
Katowicami
17,2 mln zł
●
●
Marszałek Woj. Śląskiego,
Prezydenci
członków
„Silesia”,
MiastMetropolii
● Prezes PKP PLK
Zakończenie do V
2021 r.
budowy
kolejowej
„pętli
aglomeracyjnej”
W
pełni
funkcjonalny
●
Śląskiego
w
ramach
Operacyjnego
Woj.
2020
Beneficjenci:
●
Mieszkańcy
„Silesia”
●
●
●
Władze
Metropolii
Studenci
miast
148
terenie
14
miastczłonków
Metropolii
„Silesia” – do
XII 2016
Testowanie
systemu – do
XII 2017.
I 2018
system
uruchomiony od I
2018
członkowskich
●
Podmioty zajmujące się
organizacją komunikacji
publicznej na obszarze
Metropolii „Sielsia”,
●
Firmy opracowujące i
wdrażająca system na
obszarze
Metropolii
„Silesia”,
●
Komunikacyjny
Związek
Komunalny
Górnośląskiego
Okręgu
Przemysłowego
●
Śląskiego
w
ramach
Operacyjnego
Woj.
2020
●
miast
Władze
członkowskich
Beneficjenci:
●
●
●
Mieszkańcy
„Silesia”
Metropolii
Studenci
●
Marszałek
śląskiego,
●
spółka Drogowa
Średnicowa,
●
województwa
Prezydenci
Katowice,
Jaworzno,
Będzin
i
Górnicza,
Trasa
miast
Mysłowice,
Sosnowiec,
Dąbrowa
●
Dokończenie
budowy Drogowej
Trasy
Średnicowej
XII 2015
VI 2022
2–2,5 mld zł
Oddana do użytku
w VI 2022 ostatnia
część DTŚ
firmy biorące udział w
przetargu
na
budowę
kolejnych odcinków DTŚ.
●
●
●
Regionalny
Programu
Operacyjny
Woj.
2020;
Program
Operacyjny
Infrastruktura
i
Środowisko,
Ministerstwo
Infrastruktury i Rozwoju,
●
Środki budżetowe miast,
przez które przebiega
inwestycja
Beneficjenci:
●
Władze
miast-członków
149
●
●
●
Mieszkańcy
„Silesia”
Metropolii
Studenci
Sfera biznesu
●
Inwestycje
parkingowe
systemu P&G
XII 2015
VI 2016
84–108 tys. zł
rocznie
2–3
parkingi
działające
w
systemie
P&G
oddawane
do
użytku co pół r.
Prezydenci
członków
„Silesia”,
miastMetropolii
● Biuro GZM
●
Miasta
„Sielsia”
Beneficjenci:
●
Mieszkańcy
„Sielsia”
●
●
●
Turyści
Metropolii
Metropolii
Sfera biznesu
Biuro GZM
●
Powołanie
jednostki
organizacyjnej w
ramach biura
GZM
odpowiedzialnej
za zarządzanie
terenami
poprzemysłowymi
VI 2015
VI 2015
84–108 tys. zł
rocznie
Jednostka
organizacyjna
powołana do życia i
rzeczywiście
funkcjonująca od VI
2015
Prezydenci
członków
„Silesia”,
miastMetropolii
● Biuro GZM
●
Miasta
„Sielsia”
Beneficjenci:
●
●
Metropolii
Biuro GZM
Miasta
członkowskie
● Sfera biznesu
●
Pozyskanie
środków na
realizację
wariantu
docelowego
projektu System
Wypożyczalni
Rowerów
Publicznych
Metropolii
„Silesia”
Prezydenci
członków
„Silesia”,
miastMetropolii
● Biuro GZM
XII 2016
I 2019
ok. 37 mln zł
Pozyskanie 37 mln
zł do końca XII
2016
●
Miasta
„Sielsia”
Beneficjenci:
●
●
●
●
Metropolii
Biuro GZM
Mieszkańcy
„Silesia”
Metropolii
Sfera biznesu
Turyści
Źródło: opracowanie własne
150
10. Instrumenty finansowe i prawne konieczne do realizacji wyznaczonych
działań
Kolejnym etapem, po wybraniu kierunków działań mających na celu rozwój gospodarczy
Metropolii „Silesia”, jest wyznaczenie instrumentów finansowych oraz prawnych,
koniecznych do realizacji tych działań.
10.1. Instrumenty finansowe
Działania mogą być finansowane z 5 źródeł:
●
Budżet GZM – w skład Związku wchodzą przedstawiciele 14 miast. Członkowie,
poprzez składki, tworzą oddzielny budżet, który zarządzany jest przez GZM. Budżet
ten realizuje cele i zadania Metropolii „Silesia”, dlatego też jego część powinno się
przeznaczyć na realizację PRG M”S” 2025;
●
Dotacje Unijne – GZM lub poszczególne miasta mogą ubiegać się o dofinansowanie
z Unii Europejskiej. Znając działania, można aplikować do konkretnych Programów
Unijnych o dofinansowanie działań Metropolii „Silesia” w ramach PRG M”S” 2025;
●
Budżet poszczególnych miast – działania, które są realizowane na terenie danej
gminy, powinny być przynajmniej częściowo finansowane z budżetu tej gminy. Mimo
że działanie będzie oddziaływało na rozwój gospodarczy całej Metropolii „Silesia”, to
jednak głównym beneficjentem jest dana gmina, a co za tym idzie, powinna
wymiernie partycypować w kosztach danego działania;
●
Dofinansowanie z Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju (MIR) – jednym z
głównych zadań Ministerstwa jest podejmowanie i realizowanie działań, które mają
zapewnić: trwały i zrównoważony rozwój kraju, spójność społeczno-gospodarczą,
regionalną i przestrzenną, podnoszenie konkurencyjności gospodarki oraz tworzenie
nowych miejsc pracy w skali krajowej, regionalnej i lokalnej. W przypadku, kiedy
skieruje się do MIR opracowany projekt, można liczyć na przychylną decyzję i
uzyskanie częściowego dofinansowania projektu.
●
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
●
Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2014–2020
●
Narodowy Program Rewitalizacji Miast
151
10.2. Aspekty prawne
PRG M”S” 2025 jest jedynie podstawą do wdrożenia działań wpływających na rozwój
gospodarczy regionu. Po zaakceptowaniu Programu powinna zostać przygotowana ustawa
metropolitalna, która zobowiązywałaby członków Metropolii „Silesia” do realizowania
założeń Programu.
Ustawa może zawierać takie zachęty prawne, jak ulgi podatkowe stosowane dla nowych
inwestorów lub już funkcjonujących przedsiębiorstw, czy zwolnienia ze składek ZUS. Ma na
celu zobligowanie miast członkowskich do wdrażania zagadnień w życie, ale także
wprowadzać zachęty, które wspomogą rozwój Metropolii „Silesia”.
11. Wariantowe scenariusze rozwoju gospodarczego Metropolii „Silesia”
Głównym celem GZM jest utworzenie dynamicznie rozwijającego się wielkomiejskiego
ośrodka, zdolnego do skutecznej konkurencji z innymi ośrodkami metropolitalnymi w kraju i
w Europie.72 Determinantą na drodze do osiągnięcia tego celu jest realizacja wspólnych
interesów przez miasta członkowskie Metropolii „Silesia”, przy czym korzyści zbiorowe
powinny być postrzegane bardziej priorytetowo niż korzyści indywidualne. PRG M”S” 2025
wskazuje kierunki działań, które powinny zostać podjęte przez Metropolię „Silesia”, określa
instrumenty finansowe oraz aspekty prawne, jednak to od samych miast zależy, czy Program
ten będzie skutecznie wdrażany i czy przyniesie zakładane efekty.
Istnieją różne scenariusze rozwoju gospodarczego Metropolii „Silesia”, które tak naprawdę
uzależnione są od podjętych działań przez poszczególne miasta. Należy przyjrzeć się, jak
realizacja bądź zaniechanie realizacji poszczególnych działań, zaproponowanych w
prezentowanym Programie, może wpłynąć na rozwój Metropolii „Silesia” do 2025 r.
11.1 Scenariusz pozytywny
Scenariusz ten zakłada, że miasta należące w skład Metropolii „Silesia” zaakceptowały stan,
w którym priorytetowy charakter mają zadania Metropolii „Silesia”, natomiast interesy
poszczególnych miast znajdują się na drugim miejscu. Przedstawiciele miast aktywnie
włączają się w realizację PRG M”S” 2025 i wdrażają zadania zaproponowane w tabeli 12.
Podmiotom koordynującym udaje się pozyskać finansowanie, a co za tym idzie, proponowane
projekty realizowane są zgodnie z zaproponowanym harmonogramem.
72
Dane za: http://www.gzm.org.pl/s,9.htm
152
Dzięki połączeniu sił wszystkich miast Metropolii „Silesia” widoczny jest efekt synergii,
ponieważ grupa 14 miast ma zdecydowanie większe możliwości rozwojowe oraz
negocjacyjne niż każde z nich z osobna, dzięki czemu udaje się skutecznie zachęcić
inwestorów do ulokowania inwestycji na terenie Metropolii „Silesia”. Powstają nowe miejsca
pracy dla wykwalifikowanej siły roboczej, a dzięki usprawnionej infrastrukturze mobilność
mieszkańców na terenie Metropolii „Silesia” nie stanowi bariery.
Nowe przedsiębiorstwa oraz unowocześnione wcześniej funkcjonujące firmy wpływają na
ciągły wzrost budżetu Metropolii „Silesia”. Dzięki rozsądnemu gospodarowaniu budżetem
zmniejszają się dysproporcje między miastami członkowskimi: najsilniejsze miasta, takie jak
Katowice czy Gliwice, nadal się rozwijają, jednak wspomagają także rozwój miast, które
miały problemy, jak np. Bytom.
Dzięki zmniejszonym dysproporcjom oraz zwiększonej przedsiębiorczości na terenie
Metropolii „Silesia” wzrasta jej konkurencyjność. W perspektywie do 2025 r. Metropolia
„Silesia” jest prężnie rozwijającym się, wielkomiejskim ośrodkiem, konkurencyjnym dla
ośrodków w Polsce oraz w całej Europie.
Poniżej
przedstawiono
wizję
scenariusza
pozytywnego
w
każdym
z
czterech
zaproponowanych priorytetów gospodarczych Metropolii „Silesia”.
Edukacja dla biznesu
Do 2025 r.
wszystkie działania zostały wdrożone, dzięki czemu na terenie Metropolii
„Silesia” można zauważyć silną podaż odpowiednio wykwalifikowanej siły roboczej oraz
kadry zarządzającej. Firmy funkcjonujące w Metropolii „Silesia” z łatwością mogą
rekrutować nowych pracowników wśród mieszkańców okolicznych terenów, mając
gwarancję, że są oni na tyle dobrze przygotowani do podjęcia pracy, że nie będą potrzebować
czasochłonnych i kosztownych szkoleń wdrażających. Tego typu gwarancja przyciąga
nowych inwestorów, którzy chętnie przenoszą swoją działalność lub otwierają dodatkowe
placówki na terenie Metropolii „Silesia”.
Nowo powstały kierunek studiów ukierunkowany na branżę motoryzacyjną staje się jednym z
bardziej wyróżniających się kierunków w całej Polsce, dzięki zapewnieniu najwyższej jakości
oferty edukacyjnej, jak również za sprawą perspektywy znalezienia odpowiedniej pracy po
zakończeniu studiów. Wiąże się to z napływem nowych studentów na Politechnikę Śląską,
153
którzy po zakończonych studiach pozostaną w Metropolii „Silesia”. Skutkować to będzie
ograniczeniem ujemnej migracji na terenie Metropolii „Silesia”.
Dzięki powstałym szkołom dla obcokrajowców, od szkoły podstawowej, przez szkoły
ponadgimnazjalne, kończąc na specjalnym kierunku studiów, Metropolia „Silesia” staje się
atrakcyjnym miejscem dla zagranicznych inwestorów, dla których życie rodzinne jest równie
ważne jak sukces w biznesie. Rozpoczynając biznes w Polsce, otrzymują oni możliwość
przeprowadzenia się z całą rodziną do Metropolii „Silesia”. Ważne jest to, że ich dzieci nie
odczują barier edukacyjnych.
Nowe inwestycje, które powstają w wyniku skutecznych działań w ramach Edukacji dla
biznesu, wpływają na ciągły wzrost budżetu Metropolii „Silesia”. Dzięki rozsądnemu
gospodarowaniu budżetem zmniejszają się dysproporcje między miastami członkowskimi:
najsilniejsze miasta, takie jak Katowice czy Gliwice nadal się rozwijają, jednak wspomagają
także rozwój miast, które miały problemy, jak np. Bytom.
Dzięki zmniejszonym dysproporcjom oraz zwiększonej przedsiębiorczości na terenie
Metropolii „Silesia” wzrasta jej konkurencyjność. W perspektywie do 2025 r. Metropolia
„Silesia” jest prężnie rozwijającym się wielkomiejskim ośrodkiem, konkurencyjnym dla
ośrodków w Polsce oraz w całej Europie.
Nowa przedsiębiorczość
W Metropolii „Silesia” funkcjonuje ok. 260 tys. przedsiębiorstw, generując łącznie 10% PKB
kraju. Metropolia „Silesia” jest nadal obszarem o największej atrakcyjności inwestycyjnej. Na
jej terenie pojawiło się dużo nowych inwestorów z branż wskazanych jako kluczowe dla
rozwoju Metropolii.
Rozwija się (a także powiększa swoje tereny inwestycyjne) Specjalna Strefa Ekonomiczna,
która tworzy nowe miejsca pracy w innych miastach Metropolii, tworząc nowe podstrefy.
Działa w niej 240 firm. Oprócz kapitału amerykańskiego, niemieckiego, włoskiego,
japońskiego i hiszpańskiego, pojawia się nowy kapitał z kontynentu azjatyckiego i innych
krajów europejskich.
Górnośląski Związek Metropolitalny zwiększa prestiż Metropolii „Silesia”, która postrzegana
jest jako jeden duży ośrodek o istotnej pozycji, sam stając się jednocześnie centrum
decyzyjnym. GZM przy współpracy z KSSE pozyskuje nowych inwestorów.
154
Nowoczesny system e-administracji umożliwił wprowadzenie w życie ideę „One Stop Shop”,
czyli zaoferował mieszkańcom możliwość załatwiania wszelkich spraw urzędowych, które
wymagają obecności osobistej, w tzw. jednym okienku.
Na terenie Metropolii działa 30 klastrów. Klastry te zapewniają synergię pomiędzy
poszczególnymi partnerami otoczenia specjalistycznego biznesu: przedsiębiorstwami, nauką
(uczelniami wyższymi) i władzami publicznymi, i przeistaczają się w swoistego rodzaju
przedsiębiorstwa rynkowe, dysponujące wspólnym budżetem na działania marketingowe.
Na terenie GZM rozwijają się Inkubatory Przedsiębiorczości (zarówno te nowe, jak i te już
istniejące), przeznaczone dla firm, które dopiero rozpoczynają działalność, jak również dla
osób bezrobotnych mających pomysł na swój biznes, które otrzymały dotację na rozpoczęcie
własnej działalności gospodarczej.
Każde miasto należące do Metropolii „Silesia” zacieśniło współpracę (w szczególności
poprzez umożliwienie przepływu technologii i wiedzy, zaoferowanie preferencyjnych
warunków przy inwestowaniu w region, czy praktyk i stażów dla uczniów i studentów uczelni
miast Metropolii) z miastami partnerskimi, z którymi współpracują na różnych polach
działalności. Stymulowanie współpracy partnerów z poszczególnych miast działających na
rynku usług turystycznych doprowadzi do stworzenia nowej oferty turystycznej (pojawią się
nowe produkty turystyczne).
Przywileje finansowe na obszarze Metropolii „Silesia” są stosowane w formie ulg
podatkowych, obniżania czynszów czy bezzwrotnych pożyczek. Niska, preferencyjna stawka
czynszu w budynkach należących do miast GZM, która obowiązuje przez 2 lata, jest dostępna
dla osób, które po raz pierwszy zakładają własną działalność gospodarczą, Dodatkowo,
przywileje finansowe w postaci ulg w podatkach miejskich oraz obniżek stawek czynszów w
przypadku udokumentowanego spadku obrotów zapewniają nowym przedsiębiorcom
poczucie bezpieczeństwa finansowego.
W 2018 r. powstaje Bank Metropolitalny, którego udziałowcami są miasta wchodzące w
skład Metropolii „Silesia”. Bank wspomaga młodych przedsiębiorców za pomocą
niskooprocentowanych lub wydłużonych w terminie kredytów/pożyczek.
Bank udziela również kredytów/pożyczek dla mieszkańców miast należących do Metropolii –
zachęcając ich do pozostania na terenie Metropolii.
155
Innowacyjność przedsiębiorstw
Do 2025 r. wszystkie założone do realizacji działania w obszarze innowacyjności, m.in.
współpraca nauki i przemysłu oraz budowa klastrów, zostały wdrożone, dzięki czemu na
terenie Metropolii „Silesia” można zauważyć powstawanie silnych więzi pomiędzy nauką a
przemysłem oraz odejście od tradycyjnych form produkcji i przejście do wdrażania coraz to
nowych i innowacyjnych technologii, generowanych w ośrodkach naukowo-badawczych.
Firmy działające w Metropolii „Silesia” z łatwością mogą współpracować z pracownikami
naukowymi wywodzącymi się z różnych instytucji naukowo-badawczych. Zatrzymana zostaje
emigracja osób młodych, poprzez zaoferowanie im atrakcyjnych miejsc pracy i interesujących
perspektyw dla dalszego rozwoju. Tego typu gwarancja stabilizacji i wysoko wykształconych,
rozumiejących potrzeby przedsiębiorców naukowców, wraz z dobrą infrastrukturą badawczą
przyciąga nowych inwestorów, którzy chętnie przenoszą swoją działalność lub otwierają
dodatkowe placówki na terenie Metropolii „Silesia”.
Prowadzone prace badawcze, mające na celu ustalenie i zdefiniowanie krótko- i
długofalowych efektów, znacząco wpływają na dopasowanie prac naukowo-badawczych do
potrzeb przemysłu. Następuje odejście od modelu „pchania” wykonanych badań, technologii
na rynek, a przechodzi się i coraz bardziej upowszechnia model „ciągnięcia”. Zwrotność
inwestycji w tym zakresie następuje zdecydowanie szybciej, jak również samo ich ryzyko jest
zdecydowanie niższe.
W ramach zacieśniania współpracy pomiędzy nauką a przemysłem, Górnośląski Związek
Metropolitalny oferuje bądź zarządza za pośrednictwem właściwej jednostki/rady
programami przyczyniającymi się do rozwoju innowacyjności przedsiębiorstw. Te programy
to Voucher badawczy/Paszport do uczelni, (Voucher badawczy indywidualny, Voucher
badawczy kooperacyjny). Przyczyniają się w znacznym stopniu do zainicjowania lub
kontynuacji współpracy z jednostką naukową, poprzez zakup usługi badawczo-rozwojowej
przez przedsiębiorstwa.
Utworzony i sprawnie działający think tank zapewnia coraz większą synergię i spójność
między realizowaną misją edukacyjną a potrzebami lokalnych, regionalnych społeczności
oraz przemysłu. Nadzoruje też pracę Centrum Akademickiego, które pośrednio i
bezpośrednio wpływa na głębsze zaangażowanie i lepsze wykorzystanie potencjału uczelni na
rzecz rozwoju Metropolii. Dla uczelni z kolei Centrum Akademickie jest wsparciem w
156
nowych obszarach wspólnych działań. Integruje środowiska akademickie oraz efektywnie
wspiera tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi „kultury innowacji”.
Niewątpliwy wpływ na podnoszenie innowacyjności regionu mają też staże pracowników
naukowych w przedsiębiorstwach, współfinansowane w ramach Projektów Unii Europejskiej
realizowanych przez GZM.
Również partnerstwo sektora gospodarczego i środowisk naukowych przynosi wymierne
korzyści zarówno dla sektora gospodarczego (wzrost potencjału innowacyjnego), jak i uczelni
wyższych. Przyczynia się do aktywizacji lokalnego rynku pracy, w szczególności wśród
absolwentów uczelni wyższych. Transfer doświadczeń praktycznych przekłada się na lepsze
przygotowanie absolwentów do podjęcia pracy, a możliwość praktycznego zaangażowania
studentów i absolwentów w praktyczne problemy przedsiębiorców stwarza tym grupom
szanse na lepsze zrozumienie oczekiwań rynku pracy i poszczególnych potencjalnych
pracodawców. Rezultatem realizowanych działań jest lepsza mobilność lokalnego rynku
pracy i zmniejszenie bezrobocia.
Program partnerstwa i zaangażowania pracowników naukowych w praktyczne rozwiązywanie
problemów sektora gospodarczego poprawia konkurencyjność przedsiębiorstw lokalnych,
wzmacniając ich pozycję finansową, pozwala to przedsiębiorstwom skuteczniej konkurować i
rozwijać się, a tym samym tworzyć nowe miejsca pracy.
Funkcjonujące na terenie Metropolii „Silesia” parki technologiczne, wraz z najprężniej
działającym Parkiem Naukowo-Technologicznym „Technopark” w Gliwicach, budują sieci
wzajemnych powiązań, oferując bogatą ofertę zaawansowanych badań.
W ramach sieci parków technologicznych i naukowo-technologicznych utworzone zostaje
m.in. Regionalne Centrum Wspierania Innowacji i Transferu Technologii, oferujące usługi
informacyjno-doradcze w zakresie pozyskiwania partnerów do współpracy technologicznej,
pozyskiwania finansowania wdrożeń nowych technologii i innowacji oraz ochrony własności
intelektualnej i koordynacji działań w obszarze potencjalnych klientów. Wraz z budową
Centrum Akademickiego utworzony zostaje mechanizm wspierający rozwój innowacyjnych
pomysłów wywodzących się z uczelni wyższych.
Połączenie środowisk naukowych ze środowiskiem biznesowym jest niezmiernie istotnym
elementem rozwoju regionalnego. Śląski klaster parków technologicznych i naukowo157
technologicznych łączy właśnie te dwa środowiska, a jednym z jego podstawowych zadań jest
przepływ wiedzy i technologii między nimi.
Postępujący rozwój innowacyjności gospodarki wpływa na poszerzenie obszaru działań
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, który aktywnie zachęca podmioty do tworzenia
klastrów zlokalizowanych na obszarze Metropolii „Silesia”, poprzez prowadzoną politykę
informacyjną oraz koordynację działań i pozyskiwanie funduszy z nowej perspektywy
finansowej, zwracając ich uwagę na:
 rozwój ilościowy i jakościowy infrastruktury i usług medycznych,
 rozwój ilościowy i jakościowy oferty w zakresie turystyki
miejskiej/przemysłowej,
 rozwój ilościowy i jakościowy infrastruktury kultury o znaczeniu
metropolitalnym.
Nowe inwestycje, które powstają w wyniku skutecznych działań w ramach budowanej
innowacyjności przemysłu, wpływają na ciągły wzrost budżetu Metropolii „Silesia”. Dzięki
rozsądnemu gospodarowaniu budżetem zmniejszają się dysproporcje między miastami
członkowskimi: najsilniejsze miasta nadal się rozwijają, równocześnie wspomagając rozwój
miast o mniejszym potencjale.
Dzięki zmniejszonym dysproporcjom oraz zwiększonej innowacyjności na terenie Metropolii
„Silesia” wzrasta jej konkurencyjność oraz budowany jest pozytywny wizerunek regionu w
oczach potencjalnych inwestorów. W perspektywie do 2025 r. Metropolia „Silesia” jest
prężnie rozwijającym się wielkomiejskim ośrodkiem, konkurencyjnym dla ośrodków w
Polsce oraz w całej Europie.
Nowoczesna infrastruktura
Miasta-członkowie Metropolii „Silesia” podejmują wspólne wysiłki, mające na celu realizację
następujących zadań:
1.
Poprawa dostępności Metropolii „Silesia”,
2.
Rozwój wewnętrznej komunikacji miejskiej Metropolii „Silesia”,
3.
Budowa parkingów z wykorzystaniem terenów poprzemysłowych,
158
4.
Rewitalizacja obszarów zdegradowanych oraz obszarów poprzemysłowych na
terenie Metropolii,
5.
Dalszy
rozwój
infrastruktury
dającej
możliwość
organizowania
międzynarodowych spotkań i imprez,
6.
Rozwój infrastruktury wypoczynkowej i turystycznej.
Poprawiając dostępność Metropolii „Silesia” poprzez stworzenie szybkiego połącznia
kolejowego łączącego miasta Metropolii „Silesia” z Międzynarodowym Portem Lotniczym
Katowice w Pyrzowicach obszar ten zyska biznesowo i turystycznie. Warto przypomnieć, że
przepustowość lotniska, która obecnie wynosi 3,6 mln pasażerów rocznie, w najbliższych
latach wzrośnie za sprawą ukończenia trwających prac nad trzecim terminalem pasażerskim.
Dostrzegając zatem rosnący potencjał lotniska w Pyrzowicach i chcąc go wykorzystać dla
celów rozwojowych Metropolii „Silesia”, podjęto działania, które pozwoliły w czerwcu
2018 r. oddać do użytku połączenie kolejowe między lotniskiem a Metropolią „Silesia”.
Dzięki temu możliwe jest szybkie i tanie przemieszczanie się z lotniska do ważnych dla
rozwoju Metropolii „Sielsia” miast, takich jak: Katowice, Gliwice, Sosnowiec, Zabrze i
Tychy. Nowe połączenie kolejowe umożliwia przemieszczenie się z lotniska do Katowic w 30
minut i jest konkurencyjne czasowo w porównaniu z połączeniem autobusowym – czas
dojazdu to 50 minut.
Z tego szybkiego połączenia korzystają m.in. zagraniczni turyści i biznesmeni, którzy,
zachęceni kampanią wizerunkową Metropolii „Silesia”, przeprowadzoną w takich miastach
jak Berlin, Wiedeń, Bratysława i Kijów, postanowili odwiedzić ten region Polski. Od czasu
uruchomienia kampanii (tj. wrzesień 2016) liczba podróżujących turystów i biznesmenów w
kierunku miast-członków Metropolii „Silesia” zaczęła wzrastać, ponieważ obszar ten zaczął
być postrzegany jako atrakcyjne miejsce do lokowania działalności gospodarczej, posiadające
unikatowe zabytki ery industrialnej. To rosnące zainteresowanie Metropolią „Silesia”
spowodowało, że wzrosło zapotrzebowanie na bezpośrednie połączenia autokarowe, kolejowe
i lotnicze nie tylko z miastami, do których kierowana była kampania wizerunkowa, ale
również innymi, do których dotarł pozytywny komunikat o Metropolii „Silesia”. Dzięki
powiązaniu Metropolii siecią połączeń komunikacyjnych z najważniejszymi punktami
gospodarczymi w Europie oraz na świecie, obszar ten stał się konkurencyjny na arenie
międzynarodowej.
159
Rozwój dostępności zewnętrznej Metropolii „Silesia” idzie w parze z rozwojem wewnętrznej
komunikacji na tym obszarze. Władze Metropolii „Silesia”, mając świadomość rosnącej roli
miejskiego transportu zbiorowego w długofalowym procesie zmian, zrealizowały inwestycje,
które ów transport zbiorowy usprawniły. Pierwszą z nich było stworzenie kolejowej „pętli
aglomeracyjnej”. W czerwcu 2021 r. oddano do użytku nową linię kolejową, która
skomunikowała lepiej niż dotychczas (pod względem czasu i kosztu przejazdu) wzajemnie ze
sobą następujące miasta: Katowice, Sosnowiec, Dąbrowę Górniczą, Zawiercie, Tarnowskie
Góry, Bytom i Chorzów. W przyszłości planuje się dołączanie kolejnych miast Metropolii
„Silesia” do „pętli” tak, aby wszyscy mieszkańcy Metropolii „Silesia” mogli korzystać z
szybkiego i taniego połączenia kolejowego. Dzięki powstaniu „pętli” na obszarze Metropolii
„Silesia” praktycznie nie występuje problem dyslokacji wykwalifikowanej siły roboczej. A
zrealizowana wcześniej druga inwestycja – oddany do użytku w styczniu 2018 r.
zintegrowany system biletowy – pozwala na przemieszczanie się środkami komunikacji
miejskiej po obszarze Metropolii „Silesia” na jednym bilecie. System biletowy składa się z 80
automatów do sprzedaży biletów, które są rozmieszczone w kluczowych punktach Metropolii
„Silesia” (stacje P&R, główne przystanki autobusowe, ważne obiekty użyteczności
publicznej). Bilety można także nabywać w licznych punktach sprzedaży, rozproszonych na
całym obszarze Metropolii „Silesia”, przez internet lub za pośrednictwem telefonu
komórkowego. „Pętla” i zintegrowany system biletowy przyczyniły się do zwiększenia
zakresu korzystania z komunikacji zbiorowej. To z kolei spowodowało zmniejszenie liczby
samochodów osobowych poruszających się po drogach Metropolii „Silesia”, co przyniosło
pozytywne efekty w postaci mniejszej liczby korków, skrócenia czasu stania w korku oraz
mniejszej emisji spalin. Te pozytywne efekty wzmacnia także trzecia zrealizowana
inwestycja, a mianowicie ukończona w czerwcu 2022 r. rozbudowa Drogowej Trasy
Średnicowej (DTŚ) w kierunku wschodnim, do Zagłębia Dąbrowskiego, i południowym, do
Jaworzna. Dzięki tej inwestycji obszar Metropolii „Silesia” zyskał dodatkowe szybkie
połączenie drogowe między Katowicami, Mysłowicami, Jaworznem, Sosnowcem, Będzinem
i Dąbrową Górniczą.
Inwestycje poczynione w rozwój komunikacji zbiorowej przyczyniły się także do
ograniczenia wpływu czynnika, który przed przystąpieniem do realizacji PRG M”S” 2025
hamował mobilność mieszkańców Metropolii „Silesia”, jak i osób przyjezdnych, a
mianowicie braku miejsc parkingowych, głównie w centrach miast. Władze Metropolii
„Silesia” wprowadziły ponadto politykę polegającą na odchodzeniu od parkowania
160
przyulicznego, zastępując je parkowaniem na wydzielonych parkingach podziemnych lub
kubaturowych. Do budowy tego tupu parkingów, które stały się elementem systemu P&R
(Park&Ride), wykorzystano tereny poprzemysłowe. Wdrożenie systemu P&R na całym
obszarze Metropolii „Silesia” przyczyniło się do: przeciwdziałania zjawiskom i skutkom
rosnącego zatłoczenia motoryzacyjnego, zmiany nawyków komunikacyjnych oraz nakłoniło
znaczną część użytkowników samochodów osobowych do pozostawienia swoich pojazdów na
specjalnie przygotowanych parkingach i do korzystania z komunikacji publicznej. Większa
liczba osób decydujących się na korzystanie z systemu P&R przyczyniła się do zwiększenia
płynności ruchu oraz obniżenia czasu dojazdu do centrów miast Metropolii „Silesia”.
Dodatkowo zmniejszenie liczby osób przemieszczających się po obszarze Metropolii
„Silesia” własnymi samochodami wpłynęło pozytywnie na jakość życia mieszkańców:
zmniejszyło się natężenie hałasu, obniżono poziom emisji spalin, ograniczono niedogodności
związane zatłoczeniem, poprawiono bezpieczeństwo ruchu. Ponadto wykorzystanie do
budowy systemu P&R terenów poprzemysłowych przyniosło kolejną korzyść: obiekty i
tereny, które utraciły swoje funkcje przemysłowe i ulegały postępującym procesom
degradacji, zostały zmodernizowane i przystosowane do pełnienia funkcji parkingów.
Odnosząc się do problemu terenów poprzemysłowych i zdegradowanych, władze miast
wchodzących w skład Metropolii „Silesia” doszły do wniosku, że konieczne jest utworzenie
platformy internetowej, która służyłaby wszystkim miastom do kompleksowego zarządzania
brownfieldsami. W tym celu powołano jednostkę organizacyjną wydzieloną ze struktur GZM,
która dokonała ewidencji brownfieldsów i stworzyła bazę zwierającą podział obszarów
poprzemysłowych i zdegradowanych na dwie grupy: obszary zrewitalizowane oraz obszary
wymagające rewitalizacji. Ponadto każdą z działek kompleksowo opisano pod kątem funkcji
(funkcje techniczne, usługowe, produkcyjne), jakie może pełnić, posiadanego uzbrojenia
infrastrukturalnego,
wymaganego
poziomu
środków
finansowych
koniecznych
do
zainwestowania celem rewitalizacji (w sytuacji, gdy działka znajduje się w grupie terenów
wymagających rewitalizacji), typu jej połączenia (drogowego, kolejowego, powietrznego) z
ważnymi szlakami komunikacyjnymi oraz możliwej pomocy publicznej, na jaką może liczyć
potencjalny inwestor. Dzięki zastosowaniu takiego rozwiązania informacje na temat
brownfieldsów, do tej pory rozproszone, zostały umieszczone w jednej bazie. Ponadto, dzięki
wydzieleniu w czerwcu 2015 r. ze struktur GZM jednostki organizacyjnej odpowiedzialnej za
dokonanie ewidencji wszystkich brownfieldsów na obszarze Metropolii „Silesia”, ocenę
poziomu ich fizycznego zniszczenia, przedstawienie planów działań rewitalizacyjnych oraz
161
pozyskiwanie funduszy na działania rewitalizacyjne, udało się zgromadzić wszystkie funkcje
związane z zarządzaniem brownfieldsami w jednej jednostce, co pozwala na zastosowanie
spójnej polityki dotyczącej tych gruntów na obszarze całej Metropolii „Silesia” i przyciąganie
inwestorów dokładnie do tych miejsc, które są przez nich poszukiwane.
Myśląc o rozwoju gospodarczym Metropolii „Silesia” w perspektywie 2025 r. nie można
zapomnieć
o
inwestowaniu
w
infrastrukturę
dającą
możliwość
organizowania
międzynarodowych spotkań i imprez, które przyczynią się do rozwoju funkcji
metropolitalnych na tym obszarze. Władze Metropolii „Silesia” postanowiły w pierwszej
kolejności podjąć wspólne wysiłki mające na celu optymalne wykorzystanie już istniejących
obiektów, w tym w szczególności: katowickiego „Spodka”, gliwickiej hali „Podium”,
chorzowskiego Stadionu Śląskiego oraz katowickiego Międzynarodowego Centrum
Kongresowego. Ponadto uzgodniono, że kolejne obiekty o charakterze sportowym,
kulturowym, wystawienniczym czy konferencyjnym będą powstawać w tych miastach, które
mają szansę stać się ośrodkami rozwijającymi funkcje metropolitalne (chodzi tu głównie o
Katowice, Gliwice i Sosnowiec) oraz w których popyt na międzynarodowe spotkania i
imprezy będzie uzasadniał potrzebę zrealizowania tego typu inwestycji. Władze
poszczególnych miast-członków Metropolii „Silesia” doszły do wniosku, że lepszym
rozwiązaniem jest wspólna praca na rzecz optymalnego wykorzystania istniejących już
obiektów, niż wzajemne konkurowanie miast w przyciąganiu międzynarodowych i krajowych
imprez o charakterze metropolitalnym. Mowa tu o realizowaniu kolejnych inwestycji, które
dublowałyby swoje funkcje i zamiast generować zyski dla Metropolii „Silesia”, przynosiłyby
koszty związane z ich utrzymaniem.
Umiejętnemu wykorzystaniu infrastruktury, dającej możliwość organizowania imprez o
charakterze
metropolitalnym,
towarzyszy
rozwój
infrastruktury
wypoczynkowej
i
turystycznej, który pozytywnie wpływa na wzrost zarówno atrakcyjności inwestycyjnej, jak i
osadniczej Metropolii „Silesia”. Władze Metropolii postawiły w szczególności na realizację
dwóch zadań w obszarze infrastruktury wypoczynkowej i turystycznej. Pierwszym z nich
było wdrożenie Systemu Wypożyczalni Rowerów Publicznych – projektu, który
zapoczątkował GZM. Wszystkie miasta Metropolii „Silesia” zdecydowały się włączyć w jego
realizację. Udało się z budżetów miast wygospodarować kwotę ok. 40 mln zł, która pozwoliła
na wdrożenie wariantu docelowego Systemu. Dzięki temu na obszarze Metropolii „Silesia”
rozlokowano 1525 stacji rowerowych i ponad 10,5 tys. rowerów, które tworzą największy
162
system wypożyczalni rowerów publicznych w Polsce. Drugim zrealizowanym zadaniem było
wydzielenie z puli terenów poprzemysłowych posiadanych przez miasta-członków Metropolii
„Silesia” takich, które zostały przeznaczone stricte pod działalność na rzecz podnoszenia
jakości życia mieszkańców metropolii, w tym rozwój obiektów dedykowanych turystyce
miejskiej i spędzaniu czasu wolnego. Terenami tymi na poziomie metropolitalnym zarządza
jednostka organizacyjna wydzielona w ramach struktury GZM. Podejmowane przez nią
działania powodują, że na wydzielonych terenach realizowane są inwestycje zwiększające na
obszarze Metropolii „Silesia” liczbę ośrodków kultury, obiektów sportowych, centrów
hotelowo-konferencyjnych, muzeów, centrów handlowych itp. i przyczyniają się znacząco do
podnoszenia jakości życia mieszkańców.
11.2. Scenariusz negatywny
Scenariusz ten zakłada, że miasta przedkładają własny interes nad interes ogółu, nie myśląc o
rozwoju gospodarczym całej Metropolii „Silesia”. Priorytety przedstawicieli miast zawężone
są jedynie do działań związanych z miastem/gminą.
Brak współpracy pomiędzy miastami uniemożliwia wdrożenie PRG M”S” 2025, działania
podejmowane są w sposób indywidualny, bez uwzględnienia dobra ogółu.
Brak wspólnego budżetu powoduje, że najsilniejsze miasta na terenie Metropolii „Silesia”,
czyli Katowice, Gliwice czy Tychy, inwestują w rozwój gospodarczy, stają się coraz
silniejsze, natomiast miasta o słabszej kondycji, takie jak Bytom, popadają w jeszcze większy
marazm.
Dysproporcje pomiędzy członkami Metropolii „Silesia” pogłębiają się do tego stopnia, że
funkcjonowanie GZM traci na znaczeniu, aż w końcu rozpada się.
Poniżej
przedstawiono
wizję
scenariusza
negatywnego
w
każdym
z
czterech
zaproponowanych priorytetów gospodarczych Metropolii „Silesia”.
Edukacja dla biznesu
Brak poprawy kwalifikacji mieszkańców Metropolii „Silesia” skutkuje tym, że firmy chętniej
zatrudniają pracowników spoza Metropolii, którzy są odpowiednio przygotowani do podjęcia
163
pracy. Dalszą konsekwencją może być odpływ inwestycji z Metropolii „Silesia”:
przedsiębiorstwa
przenoszą
swoją
działalność
na
tereny,
które
mogą
zapewnić
wykwalifikowanych pracowników, dzięki czemu zaoszczędzą pieniądze oraz czas potrzebny
do odpowiedniego wyszkolenia nowych pracowników.
Konsekwencją jest brak możliwości zdobycia odpowiedniej pracy przez mieszkańców
Metropolii „Silesia”, co skutkować będzie dalszą migracją z terenu Metropolii „Silesia”.
Odpływ kapitału ludzkiego, jak i kapitału inwestycyjnego wywiera wpływ na rozwój
gospodarczy Metropolii „Silesia”. Władze miast dochodzą do wniosku, że wspólne działania
w ramach Metropolii nie przynoszą oczekiwanych efektów, dlatego dalsza współpraca
okazuje się niepotrzebna. Miasta zaczynają realizować własne zadania, które mają wpływ na
poszczególne miasta, nie zaś na całą Metropolię „Silesia”. Miastom silniejszym, które mają
lepsze perspektywy, udaje się uzyskać pewien progres, jednak miasta o słabszych
perspektywach zmagają się z coraz większymi problemami. Skutkuje to coraz większymi
dysproporcjami między miastami. Jednak nawet jeśli część miast rozwinie się we własnym
zakresie, nie będą one i tak na tyle konkurencyjne, w Polsce oraz za granicą, jak mogłyby
być, gdyby stanowiły część Metropolii.
Nowa przedsiębiorczość
Biznes nie angażuje się w sprawy społeczne i lokalne. Przedsiębiorców traktuje się w sposób
przedmiotowy. Metropolii Silesia nie udaje się ściągnąć zakładanej ilości nowych inwestorów
(na terenie Metropolii inwestuje tylko 5 firm). Miasta-członowie GZMu nie widzą potrzeby
wspierania lokalnych przedsiębiorców. Przedsiębiorcy nie chcą się angażować w kwestie
związane z edukacją, gdyż nie dostrzegają z tego żadnych korzyści. Strefa gospodarcza
przeżywa zastój. Szczególnie dotkliwy jest brak wykwalifikowanej kadry. Lokalna marka
produktów nie istnieje.
Nie udało się wszędzie wdrożyć nowoczesny system e-administracji, a tym samym nie
wszędzie funkcjonuje idea „One Stop Shop”, czyli możliwość załatwiania wszelkich spraw
urzędowych, które wymagają obecności osobistej w tzw. jednym okienku. Rozwijają się
tylko istniejące Inkubatory Przedsiębiorczości, a nowe powstają wolniej niż zakładano.
Nie każde miasto należące do Metropolii „Silesia” angażuje się we współpracę z miastami
partnerskimi. Miasta-członkowie GZM nie chcą również współpracować ze sobą – bardziej
konkurują, niż podejmują wspólne inicjatywy.
164
Powstaje Bank Metropolitalny, ale, z uwagi na niski kapitał, wspomaga co roku tylko 20
przedsiębiorców z największym wkładem własnym na planowaną inwestycję.
Innowacyjność przedsiębiorstw
Brak działań lub niewłaściwy ich dobór w obszarze innowacyjności, m.in. niska współpraca
nauki i przemysłu oraz brak klastrów, przyczyniają się do osłabienia więzi pomiędzy nauką a
przemysłem oraz dalszym „złym” doinwestowywaniem tradycyjnych form produkcji,
brakiem wdrożeń nowych i innowacyjnych technologii, generowanych w ośrodkach
naukowo-badawczych. Firmy działające w Metropolii „Silesia” nie podejmują współpracy z
pracownikami naukowymi wywodzącymi się z różnych instytucji naukowo-badawczych, a
rozwiązania importują z innych jednostek, firm, tym samym nie generując własnego know
how. Coraz więcej młodych osób emigruje do innych regionów z lepszymi perspektywami,
tam zakładając rodziny i płacąc podatki. Odpływ dobrze wykształconych, kreatywnych ludzi
rzutuje na postrzeganie regionu przez potencjalnych, nowych inwestorów, którzy lokują
swoją działalność lub otwierają dodatkowe placówki poza terenami Metropolii „Silesia”.
Następstwa niepodejmowanych działań doprowadzają do rozwarstwienia gospodarczego na
terenie Metropoli „Silesia” i jeszcze bardziej dezintegrują miasta. Wspólne działania w
ramach Metropolii „Silesia” nie przynoszą oczekiwanych efektów, dlatego władze miast
dochodzą do wniosku, że dalsza współpraca jest nieskuteczna, a tym samym niepotrzebna.
Miasta zaczynają rywalizować między sobą poprzez realizacje własnych zadań, które mają
wpływ tylko na poszczególne miasta, a nie na całą Metropolię „Silesia”.
Nowoczesna infrastruktura
Miastom-członkom Metropolii „Silesia” nie udaje się podjąć wspólnych wysiłków mających
na celu realizację następujących zadań:
1.
Poprawa dostępności Metropolii „Silesia”,
2.
Rozwój wewnętrznej komunikacji miejskiej Metropolii „Silesia”,
3.
Budowa parkingów z wykorzystaniem terenów poprzemysłowych,
4.
Rewitalizacja obszarów zdegradowanych oraz obszarów poprzemysłowych na
terenie Metropolii,
5.
Dalszy
rozwój
infrastruktury
międzynarodowych spotkań i imprez,
dającej
możliwość
organizowania
165
6.
Rozwój infrastruktury wypoczynkowej i turystycznej.
Poprawa dostępności Metropolii „Silesia” poprzez stworzenie szybkiego połączenia
kolejowego łączącego miasta Metropolii „Silesia” z Międzynarodowym Portem Lotniczym
Katowice w Pyrzowicach nie udała się i obszar ten stracił zarówno biznesowo, jak i
turystycznie. Rosnącego potencjału lotniska w Pyrzowicach nie wykorzystano, ponieważ
władzom województwa śląskiego, miast-członków Metropolii „Silesia” oraz PKP nie udało
się wybrać takiego wariantu połączenia, które z jednej strony maksymalnie skróciłoby czas
dojazdu do lotniska a z drugiej uwzględniło kluczowe dla rozwoju Metropolii „Silesia”
miasta. W efekcie do lotniska w Pyrzowicach można dostać się jedynie samochodem lub
autobusem, co znacznie wydłuża czas podróży dla osób odwiedzających Metropolię „Silesia”.
Liczba osób z zagranicy odwiedzających metropolię w celach turystycznych i biznesowych
niestety nie wzrasta na tyle istotnie, aby Metropolia „Silesia” stała się ważnym punktem na
gospodarczej mapie Europy. Stało się tak m.in. dlatego, że miastom-członkom Metropolii
„Silesia” nie udało się wypracować wspólnej koncepcji wizerunku tego obszaru, który miał
być promowany za granicą. Nadal zatem, tak w kraju, jak i za granicą, pokutuje obraz
Metropolii „Silesia” jako „krainy węgla i stali”, z dymiącymi kominami i zniszczonym
środowiskiem naturalnym. Jest więc postrzegana jako mało atrakcyjne miejsce do lokowania
działalności gospodarczej. Słabnące zainteresowanie Metropolią „Silesia” spowodowało, że
spadło zapotrzebowanie na bezpośrednie połączenia autokarowe, kolejowe i lotnicze z
większymi miastami w Europie, a brak tego typu udogodnień doprowadził do marginalizacji
Metropolii „Silesia” na arenie międzynarodowej.
Słabej dostępności zewnętrznej Metropolii „Silesia” towarzyszy zapaść wewnętrznej
komunikacji na tym obszarze. Władze miast Metropolii „Silesia” nie zrealizowały żadnej
inwestycji, która przyczyniłaby się do usprawnienia transportu zbiorowego. Animozje między
władzami poszczególnych miast-członków Metropolii „Silesia” doprowadziły do tego, że nie
udało się stworzyć kolejowej „pętli aglomeracyjnej”, która w pierwszej kolejności miała
skomunikować ze sobą następujące miasta: Katowice, Sosnowiec, Dąbrowę Górniczą,
Zawiercie, Tarnowskie Góry, Bytom i Chorzów. Brak tego szybkiego i taniego połączenia
kolejowego powoduje problemy w dyslokacji wykwalifikowanej siły roboczej. Być może
udałoby się go ograniczyć poprzez wdrożenie zintegrowanego systemu biletowego, ale
okazało się, że słabszych finansowo miast-członków Metropolii „Silesia” (takich jak Bytom,
Siemianowice Śląskie, Ruda Śląska czy Mysłowice) nie było stać na udział w tym projekcie,
166
a pozostałe miasta nie wykazały się solidarną postawą i nie wsparły ich finansowo. W
związku z powyższym prace nad zintegrowanym systemem biletowym zostały zaniechane.
Brak „pętli aglomeracyjnej” i zintegrowanego systemu biletowego przyczynił się do
zmniejszenia zakresu korzystania z komunikacji zbiorowej. To z kolei spowodowało
pojawienie się większej liczby samochodów osobowych poruszających się po drogach
Metropolii „Silesia”, co przyniosło negatywne efekty, w postaci większej liczby korków,
wydłużenia czasu stania w korku oraz większej emisji spalin. Dodatkowy negatywny wpływ
na poziom komunikacji wewnętrznej ma nieukończona Drogowa Trasa Średnicowa (DTŚ) w
kierunku wschodnim, do Zagłębia Dąbrowskiego, i południowym, do Jaworzna. Brakujące
22 km trasy powodują, że brakuje szybkiego połączenia drogowego między Katowicami,
Mysłowicami, Jaworznem, Sosnowcem, Będzinem i Dąbrową Górniczą.
Negatywne skutki braku inwestycji usprawniających komunikację zbiorową na obszarze
Metropolii „Silesia” potęguje narastający problem braku miejsc parkingowych, głównie w
centrach miast, który hamuje mobilność mieszkańców Metropolii „Silesia” oraz osób
przyjezdnych. Rozwiązaniem problemu miało być odejście na całym obszarze Metropolii
„Silesia” od koncepcji parkowania przyulicznego na rzecz parkowania na wydzielonych
parkingach, wchodzących w skład systemu P&R (Park&Ride), gdzie kierowcy mogliby
pozostawić swoje pojazdy, przesiąść się do komunikacji zbiorowej i w ten sposób
kontynuować podróż do centrów miast Metropolii „Silesia”. Niestety władze poszczególnych
miast-członków Metropolii „Silesia” nie podjęły wspólnych działań, które miały doprowadzić
do powstania systemu P&R (Park&Ride). Nie udało się dojść do porozumienia odnośnie
udostępniania terenów (w tym poprzemysłowych) pod inwestycje parkingowe, co przyczyniło
się do wzrostu liczby samochodów poruszających się po obszarze Metropolii „Silesia”,
głównie w obrębie centrów miast. W efekcie na obszarze Metropolii „Silesia” doszło do
pogłębienia negatywnych zjawisk i skutków rosnącego zatłoczenia motoryzacyjnego:
płynność ruchu uległa zmniejszeniu, a czas dojazdu do centrów miast Metropolii „Silesia”
uległ wydłużeniu. Ponadto zwiększenie liczby osób przemieszczających się po obszarze
Metropolii „Silesia” własnymi samochodami wpłynęło negatywnie na jakość życia
mieszkańców: zwiększyły się natężenie hałasu i niedogodności związane z zatłoczeniem,
wzrosła emisja spalin, pogorszyło się bezpieczeństwo ruchu. Ponadto obiekty i tereny
poprzemysłowe, które miały zostać włączone w strukturę systemu P&R, ze względu na fiasko
projektu, ulegają postępującym procesom degradacji.
167
Co więcej, miasta wchodzące w skład Metropolii „Silesia” nie zdecydowały się na utworzenie
wspólnej platformy internetowej, która służyłaby do kompleksowego zarządzania
brownfieldsami na poziomie metropolitalnym. Nadal więc każde miasto z osobna stara się
własnymi siłami zarządzać terenami poprzemysłowymi i zdegradowanymi, rewitalizować te
tereny i pozyskiwać dla nich nwestorów. Zamiast postawić na rozwiązanie, w ramach którego
wydzielona ze struktur GZM jednostka organizacyjna zajęłaby się kompleksową obsługą
brownfieldsami na obszarze całej Metropolii „Silesia”, każde miasto tworzy indywidualne
rozwiązania w tym zakresie, co powoduje, że informacje są rozproszone i trudno dostępne dla
potencjalnych inwestorów. Ponadto różnice w rozwiązaniach przyjętych przez poszczególne
miasta powodują, że na poziomie metropolitalnym brakuje pełnej informacji na temat:
obszarów zrewitalizowanych oraz obszarów wymagających rewitalizacji i funkcji (funkcje
techniczne, usługowe, produkcyjne), jakie mogą pełnić poszczególne działki, posiadanego
przez poszczególne działki uzbrojenia infrastrukturalnego, wymaganego poziomu środków
finansowych koniecznych do zainwestowania celem rewitalizacji (gdy działka znajduje się w
grupie terenów wymagających rewitalizacji), typu połączenia (drogowego, kolejowego,
powietrznego) działek z ważnymi szlakami komunikacyjnymi oraz możliwej pomocy
publicznej, na jaką może liczyć potencjalny inwestor. Powyższe braki w systemie
informującym potencjalnych inwestorów o terenach poprzemysłowych i zdegradowanych na
obszarze Metropolii „Silesia” powodują, że część inwestorów, zniechęcona koniecznością
poszukiwania informacji niezbędnych do podjęcia decyzji o ewentualnej inwestycji na
obszarze Metropolii „Silesia”, wybiera inną lokalizację dla planowanego przedsięwzięcia
biznesowego.
Ponadto negatywny wpływ na rozwój gospodarczy Metropolii „Silesia” ma brak inwestycji w
infrastrukturę, dającą możliwość organizowania międzynarodowych spotkań i imprez, które
mogłyby przyczynić się do rozwoju funkcji metropolitalnych na tym obszarze. Władze
poszczególnych miast Metropolii „Silesia” postanowiły w pierwszej kolejności zadbać o
własne interesy i optymalnie wykorzystać istniejące już na ich obszarze obiekty. Istotną
rywalizację w przyciąganiu imprez o charakterze metropolitalnym widać w szczególności
pomiędzy dwoma miastami: Katowicami i Gliwicami. Katowicki „Spodek” i gliwicka hala
„Podium” rywalizują ze sobą o każdą niemal imprezę krajową i międzynarodową. Ponadto
pozostałe miasta Metropolii „Silesia” rozpoczęły proces inwestowania we własne obiekty o
charakterze sportowym, kulturowym, wystawienniczym czy konferencyjnym, nie bacząc na
to, że imprezy, które mogłyby się ulokować w tych obiektach, i tak najprawdopodobniej
168
zostaną wchłonięte przez hale zlokalizowane w Katowicach, Gliwicach czy Chorzowie.
Biorąc pod uwagę fakt, iż powstałe w kilku miastach inwestycje dublują swoje funkcje, a
popyt na międzynarodowe spotkania i imprezy nie jest tak znaczący, aby zapewnić
odpowiednie „obłożenie” każdego z obiektów, pojawił się problem rosnących kosztów ich
utrzymania, które to koszty w coraz większym stopniu obciążają budżety poszczególnych
miast Metropolii „Silesia”.
Nieumiejętnemu wykorzystaniu infrastruktury dającej możliwość organizowania imprez o
charakterze metropolitalnym towarzyszy brak inwestycji w infrastrukturę wypoczynkową i
turystyczną, która mogłaby pozytywnie wpłynąć na wzrost zarówno atrakcyjności
inwestycyjnej, jak i osadniczej Metropolii „Silesia”. W PRG M”S” 2025 proponowano
realizację dwóch zadań w obszarze infrastruktury turystycznej i wypoczynkowej. Pierwszym
z nich było wdrożenie Systemu Wypożyczalni Rowerów Publicznych – projektu, w którym
prace koncepcyjne osiągnęłyby zaawansowany poziom już pod koniec 2014 r. Niestety, nie
wszystkie miasta Metropolii „Silesia” zdecydowały się włączyć w realizację projektu.
Ponadto z budżetów pozostałych miast wygospodarowano kwotę, która okazała się
niewystarczająca do wdrożenia wariantu pośredniego systemu, zakładającego rozlokowanie
na obszarze Metropolii „Silesia” 1300 stacji rowerowych i ponad 7 tys. rowerów. W efekcie,
zamiast systemu obejmującego swym zasięgiem cały obszar Metropolii „Silesia”, powstały
pojedyncze „wyspy”, zlokalizowane w najbogatszych miastach.
Drugim rekomendowanym do realizacji zadaniem było wydzielenie z puli terenów
poprzemysłowych, posiadanych przez miasta-członków Metropolii „Silesia”, takich, które
mogłyby zostać przeznaczone pod inwestycje, przyczyniające się do podnoszenia jakości
życia mieszkańców Metropolii. Terenami tymi na poziomie metropolitalnym miała zarządzać
jednostka organizacyjna wydzielona w ramach struktury GZM. Niestety, podobnie jak w
przypadku wspólnej platformy internetowej, która służyłaby do kompleksowego zarządzania
brownfieldsami na poziomie metropolitalnym, zabrakło również zgody na wydzielenie z puli
terenów poprzemysłowych takich, które mogłyby zostać przeznaczone pod inwestycje z
obszaru turystyki i organizacji czasu wolnego. Władze poszczególnych miast zdecydowały,
że będą same decydować o przeznaczeniu zlokalizowanych na ich obszarze terenów
poprzemysłowych i własnymi siłami będą pozyskiwać inwestorów dla tych terenów.
169
12. Monitoring i ewaluacja Programu Rozwoju Gospodarczego Metropolii
„Silesia” do 2025 r.
Skuteczność realizacji Programu Rozwoju Gospodarczego Metropolii „Silesia” do 2025 r. i
jej celów zapewnić może sprawny system oceny skuteczności realizacji Programu,
obejmujący:
• monitoring, czyli podsystem zbierania i selekcjonowania informacji,
• ewaluację, czyli podsystem oceny i interpretacji zgromadzonego materiału.
12.1 Monitoring
Monitoring procesu wdrażania Programu i jego efektów jest odpowiedzialnym i ważnym
zadaniem, warunkującym skuteczne zarządzanie procesem wdrażania Programu. Rolę
podmiotu monitorującego Program Rozwoju Gospodarczego Metropolii „Silesia” do 2025 r.
powinien pełnić Górnośląski Związek Metropolitalny w ramach oddelegowanych do tych
zadań jednostek. Dopuszczalny jest wariant dzielenia się odpowiedzialnością i, co za tym
idzie, monitorowaniem postępów realizacji Programu. Rolę taką każdorazowo pełniłby lider
danego przedsięwzięcia.
Głównym obszarem monitorowania i ewaluacji Programu są programy działań zawarte w
dokumencie oraz stan ich wdrażania i realizacji. Proces monitorowania polegał będzie na
systematycznym obserwowaniu zmian zachodzących w ramach poszczególnych programów
oraz celów wytyczonych w dokumencie. Zaleca się, aby monitoring prowadzony był
jednocześnie na kilku płaszczyznach. Powinien dostarczać informacji na temat postępów w
osiąganiu przyjętych celów i działań strategicznych oraz umożliwić kwantyfikację efektów
zrealizowanych projektów (zarówno efektów ekonomicznych, jak i społecznych).
Monitoring Strategii będzie odbywał się w dwóch etapach:
1 etap
Roczne sprawozdania z realizacji programów działań, zawierające podstawowe
informacje na temat podejmowanych działań, stopnia realizacji projektów, ewentualnych
efektów końcowych tych projektów.
170
2 etap
Analiza wskaźnikowa, służąca odpowiedzi na pytanie o zbieżność podejmowanych działań z
osiąganymi wynikami społeczno-gospodarczymi dla wszystkich gmin, wg wskaźników
zaproponowanych
dla
poszczególnych
działań,
uszczegóławianych
w
konkretnych
programach.
Szczegółowe etapy monitoringu Programu:
●
zbieranie danych i informacji,
●
analiza danych i informacji,
●
przygotowywanie raportów – zestawienie otrzymanych danych w raporty roczne,
●
ocena wyników – ocena porównawcza osiągniętych wyników z założeniami –
określenie stopnia wykonania przyjętych zapisów strategii,
●
identyfikacja odchyleń – ocena rozbieżności pomiędzy założeniami a rezultatami,
●
analiza przyczyn odchyleń – poszukiwanie i określenie przyczyn zaistniałej sytuacji,
●
planowanie korekty.
Podstawowym celem monitoringu jest uzyskanie mierzalnych wyników progresji osiągnięcia
celów Programu. Wymusza to opracowanie szeregu wskaźników agregujących na poziomie
strategicznym wyniki działań, podejmowanych na rzecz rozwoju Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego w ramach opracowanego Programu Rozwoju Gospodarczego Metropolii
„Silesia” do 2025 r. Wskaźniki te powinny być konkretyzowane przy uszczegółowianiu/
aktualizowaniu programów operacyjnych (poszczególnych projektów) realizacji Programu.
12.2. Ewaluacja
W szerokim aspekcie ewaluacja dotyczy realizacji Programu Rozwoju Gospodarczego
Metropolii „Silesia” do 2025 r. oraz jej wpływu na wszelkie dziedziny życia gospodarczego.
Ewaluacja musi także odpowiadać na pytanie, w jakim stopniu Program rozwiązuje realne
problemy Górnośląskiego Związku Metropolitalnego i jego społeczności. W wąskim aspekcie
ewaluacja koncentruje się na realizacji poszczególnych elementów Programu, przy czym
kryteriami oceny zapisów są:
●
wskaźniki realizacji celów i zadań Programu (wskaźniki przedstawiono w tabeli nr 12.
Harmonogram, kosztorys, wskaźniki pomiaru oraz interesariusze działań w ramach
PRG M”S” 2025)
171
●
rozwiązywanie problemów (wyzwań przyjętych w Programie),
●
realizacja wizji rozwoju (wg przyjętych składników wizji).
Ewaluacja działań wynikających ze Strategii będzie się opierała na trzech rodzajach ocen:
●
ocena przed realizacją działań – czy i w jaki sposób Program wpłynie na grupy
docelowe, przyczyni się do poprawy sytuacji na terenie Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego,
●
ocena w trakcie realizacji działań – odpowiada na pytanie, czy przyjęte cele i podjęte
w następstwie działania zmierzają w dobrym kierunku,
●
ocena po realizacji działań – ocena długoterminowego wpływu Programu na grupy
docelowe, czy efekty wynikłe z zastosowania Programu są trwałe.
Program Rozwoju Gospodarczego Metropolii „Silesia” do 2025 r. będzie podlegał ewaluacji
ex-post w 2020 r. Jego założenia oraz realizacja zostaną przygotowane przez Zespół
Koordynujący.
172
LITERATURA
Analiza powiązań funkcjonalnych na obszarze województwa śląskiego, 2012, analizy RCAS,
z 1/2012, Wydział PSiP, Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Katowice.
Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów polski, Instytutu Badań nad
Gospodarką Rynkową, 2013.
Banerski G., Gryzik B., Matusiak K.B., Marzewska M., Stawasz E., Przedsiębiorczość
akademicka. Raport z badania, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,
Warszawa 2009.
Biernacka J., Analiza innowacyjności turystyki medycznej w regionie zachodniopomorskim,
„Studia Oeconomica Posnaniensia”, 2014, vol. 2, no. 2 (263), s. 63–64.
Bird J., 1983: Gateways: Slow Recognition but Irresistible Rise, Tijdschrift voor
Economische en Sociale Geografie, vol.74, nr 3, 193–202.
Blotevogel H., 2004: Metropolregionen, [in:] Akademie für Raumforschung und
Landesplanung (ed.), Handwörterbuch der Raumordnung, Hannover, s. 642–647.
BPOland Investors’ Guide. Poland 2013, PAIiIZ, CBRE, HAYS, 2013.
Chmielewska M., 2010: Tourism as a way of revitalization of post-industrial landscape: the
Industrial Heritage Trail in Ruhr Area (Germany), [w:] Rahmonov O., (red.),
Anthropogenic aspects of landscape transformations, 6, Sosnowiec–Będzin, s. 11–15.
Chmielewska M., Lamparska M., 2012: Post-industrial tourism as a chance to develop cities
in traditional industrial regions in Europe Revista, „Sociologie Românească”, vol. X,
s. 67–75.
Chmielewska M., Szajnowska-Wysocka A., 2011: Upper Silesia as a Historical Region of
Cultural Borderland, [w:] Region and Regionalism, nr 10, vol. 2, s. 59–66.
Chmielewska M., Szajnowska-Wysocka A., 2010: Metropolia „Silesia” – aspiracje
konurbacji górnośląskiej, „Acta Geographica Silesiana”, 7, Sosnowiec: WNoZ UŚ, s.
5–10.
Dematteis, G., 1997: Répresentation spatiale de l'urbanisation européenne In Villes en
Europe, La Découverte Paris.
Domański B., 2000: The impact of spatial and social qualities on the reproduction of local
economic success: the case of the path dependent development of Glowice, „Prace
Geograficzne”, IG UJ, S.35–53.
Domański B., 2001: Kapitał zagraniczny w przemyśle Polski. Prawidłowości rozmieszczenia,
uwarunkowania i skutki, Kraków: IGiGP UJ.
Duś E., Kłosowski F., Krzysztofik R., Pukowska-Mitka M., Soczówka A., Tkocz M., 2008,
Województwo śląskie. Zarys geograficzno-ekonomiczny, Tkocz M. (red.). Wydział
Nauk o Ziemi, Sosnowiec, ss.175.
Dwucet K., Pytel S., Tkocz M., 2008: Funkcje turystyczne miast przemysłowych na
przykładzie zespołu miejskiego konurbacji katowickiej. Konwersatorium wiedzy o
mieście, [w:] Funkcja turystyczna miast, red I. Jażdżewska, XXI Konwersatorium
Wiedzy o Mieście, WUŁ, Łódź, s. 57–68.
Dzierżanowski M., Kierunki i założenia polityki klastrowej w Polsce do 2020 r.
Rekomendacje Grupy roboczej ds. polityki klastrowej, Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości, Warszawa 2012
173
Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii
„Silesia”, Deloitte, Maj 2014
ESPON project 1.1.1 (2004) The role, specific situation and potentials of Urban areas as
nodes in a polycentric development. Final Report. The ESPON Programme:
www.espon.lu
ESPON project 1.4.3. (2006) Study on Urban Functions. Draft Final Report. The ESPON
Programme: www.espon.lu
Gawryszewski, A., Korcelli P., Nowosielska E., 1998, Funkcje metropolitalne
Warszawy. Zeszyty IGiPZ PAN. 53 (pp. 146). Warszawa, s. 103.
Gierszewska G., Romanowska M., Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.
Gwosdz K., 2012: Baza ekonomiczna i specjalizacja funkcjonalna miast konurbacji
katowickiej po dwu dekadach n transformacji, „Acta Geograhica Silesiana”, 11,
s. 15–29.
Gwosdz K., 2014: Pomiędzy starą i nową ścieżką rozwojową. Mechanizmy ewolucji struktury
gospodarczej i przestrzennej regionu tradycyjnego przemysłu na przykładzie
konurbacji katowickiej po 1989 r. , IGiGP UJ, Kraków.
Hall P., Pain K., 2006: The polycentric metropolis: learning from mega-city regions in
Europe, London, Earthscan.
Heder A., Tkocz M., 2011: zmiany demograficzne i funkcjonalne małych miast górniczych na
przykładzie Bierunia i Lędzin, „Acta Geographica Silesiana”, nr 10, UŚ WNoZ,
Sosnowiec-Będzin, s. 11–20.
Hibszer A., Petryszyn J., Runge J., 2008: Położenie, obszar i zadania Górnośląskiego
Związku Metropolitalnego, w: R. Dulias, A. Hibszer (red.), Górnośląski Związek
Metropolitalny. Zarys geograficzny Sosnowiec: PTG Oddział Katowicki, s.9–15.
Ilnicki D., 2009: Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju usług w Polsce. Teoretyczne i
praktyczne uwarunkowania badań, Rozprawy Naukowe IGiRR Uniwersytetu
Wrocławskiego, 11, Wrocław, s. 92–94.
Jałowiecki B., Szczepański M., 2002, 2006: Miasto i przestrzeń w perspektywie
socjologicznej, Warszawa: Scholar.
Jałowiecki B., 1999: Metropolie, Białystok: Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania.
Jałowiecki B., 2000: Społeczna przestrzeń metropolii, Wyd. Scholar, Warszawa.
Kierunek: Katowice. Międzynarodowe Centrum Kongresowe, Śląskie. Pozytywna energia.
Klasik A. (red.), 2008: Aktywność przedsiębiorcza i konkurencyjność ekonomiczna miast w
procesie restrukturyzacji aglomeracji miejskich, Akademia Ekonomiczna w
Katowicach.
Klasik A., Kuźnik F., 2008: Aglomeracja górnośląska wobec wyzwań przyszłości, [w:] T.
Marszał (red.), Rola polskich aglomeracji wobec wyzwań Strategii Lizbońskiej, Studia
KPZKPAN, 120, s. 152–179.
Kłosowski F., 2006a: Tendencje zmian w sektorze usług konurbacji katowickiej w latach
1991–2002, [w:] J. Słodczyk, E. Szafranek (red.), Kierunki przekształceń struktury
gospodarczej i społeczno-demograficznej miast, Uniwersytet Opolski, Opole, s. 85–
97.
Kłosowski F., 2006b: Sektor usług w gospodarce regionu tradycyjnego w warunkach
transformacji i restrukturyzacji. Przykład konurbacji katowickiej. Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, ss. 255.
Kłosowski F., 2008: Specjalne strefy ekonomiczne [w:] M. Tkocz (red.) Województwo
śląskie. Zarys geograficzno-ekonomiczny, Wydział Nauk o Ziemi US, Sosnowiec, s.
149–157.
174
Kłosowski F., Runge J., 2000: Przekształcenia przestrzeni miasta socjalistycznego na
przykładzie Tychów, [w:] I.Jażdżewska (red.) Miasto postsocjalistyczne. Organizacja
przestrzeni miejskiej i jej przemiany, XIII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Łodź, s.
161–164.
Kłosowski F., Pytel S., Runge A., Sitek S., Zuzańska-Żyśko E., 2013: Rynek pracy w
subregionie centralnym województwa śląskiego, Prace Wydziału Nauk o Ziemi
Uniwersytetu Śląskiego, Sosnowiec, s. 220.
Korcelli-Olejniczak E., 2008: Research on Metropolitan Functions: Identification and
Definitions According to the ESPON and Alternative Approaches, [in:] EUROPA
XXI, 18, (2008), 47–57. http://www.lboro.ac.uk/gawc/rb/rb248.html
Korcelli-Olejniczak, E.,2004: Funkcje metropolitalne Berlina i Warszawy w latach 1990–
2002. Wspólzależność pozycji w systemie miast Europy Środkowej. Prace
Geograficzne Nr 198. PAN. IGiPZ. Warszawa.
Kotileinen H., Powiązanie nauki z gospodarką – sukces Finlandii, [w:] „Niebieskie Księgi
2006: Przedsiębiorczość akademicka w Polsce”, Polskie Forum Strategii Lizbońskiej
Kunzmann, K., Wegener, M., 1991: The pattern of urbanisation in Western Europe 1960–
1990. Berichte aus dem Institut für Raumplanung. 28. Fakultät Raumplanung. Institut
für Raumplanung. Universität Dortmund. Dortmund.
Lamparska M., 2013: Uwarunkowania turystyki postindustrialnej w przestrzeni
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, UŚ Katowice.
Lamparska-Wieland M.,2007: Turystyka na terenach postindustrialnych Górnego Śląska i
Zagłębia Ruhry [w:] Studia nad turystyką, W. Kurek, R. Faracik (red.), IGiGP UJ,
Kraków 2007.
Liszewski S., 2008, Formy i struktury przestrzenne wielkich skupisk miejskich”, w:
S.Liszewski (red.), Geografia urbanistyczna, Łódź: UŁ, s.187–233.
Małe i średnie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej, Rzeszowska Szkoła Menadżerów.
Maik W., 2003: Pojęcie metropolii a problem badania funkcji metropolitalnych, w:
I.Jażdżewska (red.), Funkcje metropolitalne i ich rola w organizacji przestrzeni, XVI
Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Łódź: UŁ, s. 9–17.
Markowski, T., Marszal, T., 2006: Metropolie. Obszary Metropolitalne. Metropolizacja.
Problemy i pojęcia podstawowe. PAN. KPZK. Warszawa.
Parysek J., 2000: Polskie metropolie jako ogniwa procesu transformacji i przemian
przestrzenno-strukturalnych (na tle metropolii europejskich), [w:] Z. Mikołajewicz
(red.) Uwarunkowania i strategie rozwoju regionalnego w procesach integracji
europejskiej, PTE, Uniw. Opolski, KZKPAN, Opole, s.361–379.
Parysek J., 2003: Metropolie: metropolitalne funkcje i struktury przestrzenne, w:
I.Jażdżewska, Funkcje metropolitalne i ich rola w organizacji przestrzeni, XVI
Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Łódź: UŁ, s.19–40.
Petryszyn J., 2005: Instytucyjne podstawy ośrodków centralnych poziomu powiatowego w
Polsce, Prace Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, 38, Sosnowiec, ss.114.
Petryszyn J., 2007: Gliwice jako ośrodek powiatowy i rozwijające się centrum regionalne,
„Geographia. Studia et Dissertationes”, nr 29, Katowice, s. 87–97.
Petryszyn J., 2008: Przemiany funkcjonalno-przestrzenne w miastach Śląsko-Dąbrowskiego
Obszaru Metropolitalnego, [w:] J. Słodczyk, M. Śmigielska (red.), Współczesne
kierunki i wymiary procesów urbanizacji, UO, Opole, s. 249–260.
Petryszyn J., 2011: Główne centra metropolii „Silesia”, „Acta Geographica Silesiana”, nr 10,
Sosnowiec: WNoZ UŚ, s.36–44.
175
Petryszyn J.,.Zuzańska-Żyśko E., 2008: Osadnictwo miejskie GZM, [w:] R. Dulias, A.
Hibszer (red.), Górnośląski Związek Metropolitalny. Zarys geograficzny, PTG Oddział
Katowicki, Sosnowiec, s.180–189.
Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014–2020
(wersja 5.1.), Katowice, kwiecień 2014 r
Pytel S., 2008: Walory turystyczne GZM [w:] Górnośląski Związek Metropolitalny. Zarys
geograficzny, R. Dulias, A. Hibszer (red.), PTG, Sosnowiec, s. 265–271.
Pytel S., 2010: Rola turystyki kulturowej w rozwoju gmin województwa śląskiego, [w:]
Krajobraz a turystyka, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, nr 14 s. 273–282.
Pytel S., Zuzańska-Żyśko E., 2010: Rola turystyki w rozwoju miast poprzemysłowych. „Studia
Miejskie”, z. 2, Opole, s. 117–126.
Riley R., Tkocz M., 1998: Coal mining In Upper Silesia under communism and capitalism,
„Europen Urban and Regional Studies”, v.5, nr 3, s.217–235.
Rozenblat C., Pumain D., 2007: Firm linkages, innovation and the evolution of urban
systems, [in:] Taylor P. J., Derudder B., Saey P., Witlox F. (eds.), Cities in
globalization: practices, policies and theories, Oxon, Routdledge.
Runge A., Sitek S., 2011: Czynnik ekonomiczny w procesie suburbanizacji na wybranych
przykładach miast średniej wielkości, [w:] Procesy suburbanizacji w wybranych
miastach Polski, Studia Miejskie 3, red. J. Słodczyk, Opole, s. 139–146.
Runge J., 2004: Rynek pracy w miastach województwa śląskiego, [w:] Red. J. Słodczyk,
Rozwój miast i zarządzanie gospodarką miejską, Uniwersytet Opolski, Opole, s. 281–
297.
Runge J., 2006: Social transformations in Katowice region, Bulletin of Geography. Socioeconomic series, „Nicolaus Copernicus University”, Toruń, no 6, 131–144.
Runge J., 2010: Rynek pracy województwa śląskiego, [w:] J. Runge, I. Żurek (red.), Procesy i
struktury demograficzno-społeczne na obszarze województwa śląskiego w latach
1988–2008, US w Katowicsch, s.111–165.
Sitek S., Runge J., Kłosowski F., Runge A., Petryszyn J., Pytel S., Spórna T., Kurpanik M.,
Zuzańska-Żyśko E., 2013: Społeczno-gospodarcze i przestrzenne kierunki zmian
regionalnego oraz lokalnych rynków pracy województwa śląskiego – SGP WSL,
„Prace WNoZ UŚ”, Sosnowiec.
Sitek S., Zuzańska-Żyśko E., 2013a: Uwarunkowania i konsekwencje przemian społecznogospodarczych Czeladzi, „Geographia Studia et Dissertationes”, Katowice, T. 35,
s. 91–108.
Sitek S., Zuzańska-Żyśko E., 2013b: Lokalne rynki pracy w Górnośląskim Obszarze
Metropolitalnym na przykładzie małych miast, „Studia Ekonomiczne”, Zeszyty
Naukowe Wydziałowe, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, nr 144, s.189–202.
Sitek S., Zuzańska-Żyśko E., 2014: The small towns in Metropolitan Silesia Region in the
context of commuting to work, [in:] H. Mainet, J.Ch. Edouard (ed.), The attractiveness
of small and medium towns: criteria, issues and strategies, Université Blaise-Pascal
Clermont-Ferrand & CERAMAC (Centre for Research on Massif Central, Mountains
and Fragiles Territories), Amazon, France.
Smętkowski M., Jałowiecki B., Gorzelak G., 2009, Obszary metropolitalne w Polsce –
diagnoza i rekomendacje, „Studia Regionalne i Lokalne”, nr 1, s. 52–73.
Sobala-Gwosdz A. (red.), 2010, Badanie trendów rozwojowych w województwie śląskim
poprzez wyznaczenie ośrodków wzrostu i obszarów stagnacji, Projekt zlecony przez
WUS Katowice, Bielsko-Biała.
Soczówka A., 2008: Transport, w: M. Tkocz (red.), Województwo śląskie. Zarys
geograficzno-ekonomiczny, Sosnowiec: Wydział Nauk o Ziemi UŚ, s. 108–124.
176
Soczówka A., 2012: Zróżnicowanie struktury przestrzennej komunikacji miejskiej w
konurbacji katowickiej, WNoZ uś, Katowice.
Specjalne Strefy Ekonomiczne. Edycja 2012, KPMG w Polsce.
Strategia Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” do 2025 r., Górnośląski
Związek Metropolitalny, styczeń 2010.
Strategia Rozwoju Kraju 2020, Warszawa, wrzesień 2012.
Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020”, Katowice, luty 2010.
Strategia Rozwoju Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego na lata 2014–2020 z
Perspektywą do 2030 r. ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień rozwoju
transportu miejskiego, wraz ze strategią dla Zintegrowanych Inwestycji
Terytorialnych (ZIT)”, Katowice, styczeń 2014.
Stryjakiewicz T., 1999: Adaptacja przestrzenna przemysłu w Polsce w warunkach
transformacji, Poznań: UAM.
Szajnowska-Wysocka A., 2009: Technopolia w konurbacji górnośląskiej (Technopark
Gliwice),„Kształtowanie Środowiska Geograficznego i Ochrona Przyrody na
Obszarach Uprzemysłowionych i Zurbanizowanych”, 40, s. 180–187.
Szajnowska-Wysocka A., 2011: Od konurbacji górnośląskiej do metropolii „Silesia”, w:
Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno–przestrzennych. Rozprawy
Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego.
Szajnowska-Wysocka A., Zuzańska-Żyśko E., 2013a: The Upper-Silesian conurbation on
the path towards the „Silesia” metropolis, „Bulletin of Geography. Socio–economic
Series”, No 21, s.111–124.
Szajnowska-Wysocka A., Zuzańska-Żyśko E., 2013b: Metropolizacja w konurbacji
górnośląskiej, „Geographia Studia et Dissertationes”, Wyd. Nauk. Uniwersytetu
Śląskiego, Katowice, T. 35, s.69–90.Szajnowska-Wysocka A., Zuzańska-Żyśko E.,
2013a: The Upper-Silesian conurbation.
Szajnowska-Wysocka A., Zuzańska-Żyśko E., 2013b: Metropolizacja w konurbacji
górnośląskiej, „Geographia Studia et Dissertationes”, Wyd. Nauk. Uniwersytetu
Śląskiego, Katowice, T. 35, s.69–90.
Szubert-Zarzeczny U., Turystyka miejska w koncepcji rozwoju metropolitalnego w Polsce,
[w:] Turystyka na obszarach miejskich, Uwarunkowania rozwoju, Narzędzia promocji,
red. T. Żabińska, „Studia Ekonomiczne”, Zeszyty Naukowe Wydziałowe
Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2012.
Szymańska D., 2007: Urbanizacja na świecie, Warszawa: PWN.
Śleszynski, P., 2002: Struktura i rozmieszczenie osrodków zarzadzania w polskiej gospodarce
w 2000 r. „Przeglad Geograficzny”, 74, 2 (pp. 199–228) IGiPZ PAN, Warszawa.
Śleszyński P., 2003: Funkcje metropolitalne Warszawy – zarys problematyki, [w:]
I.Jażdżewska (red.), Funkcje metropolitalne i ich rola w organizacji przestrzeni, XVI
Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Łódź: UŁ, s.119–133.
Śleszyński P., 2007: Gospodarcze funkcje kontrolne w przestrzeni Polski, IGiPZPAN,
Warszawa.
Śleszyński P., 2008: Duże przedsiębiorstwa w strukturze przestrzennej największych polskich
miast, Warszawa: IGiPZ PAN.
Tarkowski M., 2005: Dzienny system miejski jako metropolitalny obszar statystyczny –
propozycja delimitacji, w: T.Markowski (red.), „Biuletyn KPZK PAN”, z. 221, s.95–
104.
Krzysztofik R., Runge J., 2012: Bariery współzarządzania regionalnego w rdzeniu konurbacji
miejskiej na przykładzie miasta Sosnowca, [w:] Miasto w dobie neoliberalnego
177
urbanizmu, Sagan I., Szmytkowska M. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk, s. 222–239.
Krzysztofik R., Runge J., Kantor-Pietraga I., 2011: Paths of Shrinkage in the Katowice
Conurbation. Case Studies of Bytom and Sosnowiec Cities, WNoZ Uniwersytet Śląski,
Sosnowiec, ss. 117.
Tkocz M., 1995: Tendencje zmian w strukturze przemysłu województwa katowickiego w
okresie kształtowania się gospodarki rynkowej (1990–1993), „Czasopismo
Geograficzne”, 2, s. 191–201.
Tkocz M., 1998: Funkcje miast strefy węzłowej aglomeracji górnośląskiej, Czasopismo
Geograficzne, 69, s. 309–321.
Tkocz M., 2006: Przemiany funkcjonalne miast konurbacji katowickiej w latach 1989–2003,
[w:] J.Słodczyk, E.Szafranek (red.), Kierunki przekształceń struktury gospodarczej i
społeczno-demograficznej miast,Uniwersytet Opolski, Opole.
Tkocz M., 2001: Restrukturyzacja przemysłu regionu tradycyjnego, Prace Naukowe
Uniwersytetu Śląskiego, nr. 1998, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, ss. 280.
Tkocz M., Sobala P., 2006: Kapitał zagraniczny w przemianach gospodarczych tradycyjnego
ośrodka przemysłowego na przykładzie Chorzowa, [w:] Z. Zioło, T. Rachwał. (red.),
„Międzynarodowe uwarunkowania rozwoju przemysłu Prace Komisji Geografii
Przemysłu”, nr 8, s.74–80.
Tkocz M., 2007: Zmiany funkcjonowania górnictwa węgla kamiennego w Polsce po roku
1989. „Acta Geographia Silesiana”, WnoZ UŚ, Sosnowiec, T. 2.
Tkocz M., Dwucet K., Pytel S., 2008: Funkcja turystyczna miast przemysłowych na
przykładzie miast konurbacji katowickiej, [w:] XXIII Konwersatorium Wiedzy o
Mieście, Wyd. UŁs. 51–58
Tkocz M., Zuzańska-Żyśko E., Pytel S. , 2009: Wisła – jeden z ośrodków turystycznych w
zapleczu Katowickiego Obszaru Metropolitalnego, w: T. Marszał (red.) Funkcja
usługowa małych miast, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 89–107.
Zöpel Ch., 2011: Zagłębie Ruhry i Górny Śląsk w sieci metropolii europejskich. Aglomeracje
przemysłowe jako metropolitalne obszary miejskie, Dom Współpracy Polskoniemieckiej, Fundacja im. Friedricha Eberta, Gliwice–Opole.
Zuzańska-Żyśko E., 2005: Economic Transformation of Small Silesian Towns in the Year
1990–1999, [w:] E.Nowosielska, J. Parysek (red.), Cities in the transfoming postcommunist countries: ten years of economic, social and spatial experience,
„Geographia Polonica”, Polish Academy of Sciences, Institute of Geography and
Spatial Organization, Vol. 78, No 1, Warszawa, Poland, s.137–149.
Zuzańska-Żyśko E., 2006: Małe miasta w okresie transformacji. Studium w regionie śląskim,
Wydawnictwo Śląsk, Katowice.
Zuzańska-Żyśko E., 2010: Targowisko miejskie w Będzinie. Historia i współczesność, Prace
Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Sosnowiec.
Zuzańska-Żyśko E., 2011: Aire Métropolitaine de la Haute-Silésie – essai de délimitation en
approche strcturelle, [in:] Entre la coopération et la concurrence. La gouvernance et le
développement équilibré des espaces métropolitains francais – conclusions pour la
Pologne (sous la direction de R.Pyka), RSS Metropolii „Silesia”NP UŚ, GZM –
“Metropolia Silesia”, Katowice, s.185–205.
Zuzańska-Żyśko E., 2012: Funkcje metropolitalne Górnośląskiego Obszaru
Metropolitalnego, „Studia Regionalne i Lokalne”, nr 2 (48), 39–61.
178
Czasopisma:
„Fabryka Silesia”, nr 1 (3) 2013, s. 51.
„Nasze Katowice”, nr 1 (63), styczeń 2014, s. 6.
„Puls Biznesu”, 16 września 2014, s. 11.
Strony internetowe:
www.dealerzy.maxiauto.pl
www.gddkia.gov.pl
www.katowice-airport.com
www.spodek.eu
www.stat.gov.pl
www.gzm.org.pl/
www.katowice-airport.com
www.perspektywy.pl/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=724:uczelnieakademickie&catid=87&Itemid=231
http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/raport_z_wynikow_nsp_ludnosci_i_mieszkan_2002.pdf;
http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/lud_raport_z_wynikow_NSP2011.pdf
http://old.stat.gov.pl/gus/5840_1630_PLK_HTML.htm
http://static.presspublica.pl/red/sklep-rp/pdf/Lista_2000_2012_demo.pdf
http://biznesdlaedukacji.parp.gov.pl/sytuacja-na-rynku-pracy
http://inwestycje.pl
http://kuznia4.ue.wroc.pl/index.php
http://www.um.zabrze.pl/mieszkancy/projekty-unijne/europejski-osrodek-kultury-techniczneji-turystyki-przemyslowej
http://www.ulc.gov.pl/_download/statystyki/2014/wg_portow_lotniczych_faktyczne.pdf
https://www.katowice-airport.com/pl/lotnisko/historia-portu
http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,72739,15715853,Nie_bedzie__szybkiej__kolei_do_Pyrz
owic__Trasa_przez.html
http://tvn24bis.pl/informacje,187/umowa-na-pociag-na-lotnisko-w-pyrzowicach-zerwana-alei-tak-powstanie-polaczenie-kolejowe,413574.html
http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,72739,15715853,Nie_bedzie__szybkiej__kolei_do_Pyrz
owic__Trasa_przez.html
http://samorzad.infor.pl/temat_dnia/411930,2,Miasta-zadowolone-z-efektow-zagranicznychkampanii-promocyjnych.html
http://www.rynek-kolejowy.pl/51596/znakomita_decyzja_w_sprawie_kolei_do_pyrzowic.htm
http://www.civitas.eu/sites/default/files/civitas_ii_policy_advice_notes_10_ticketing_pl.pdf,
s. 2-3.
http://www.gzm.org.pl/dokumentystrategiczne/Raport%20o%20stanie%20GZM.pdf#page=50&zoom=auto,-107,26, s. 51-52
http://www.kartaskup.pl/strony/p-1-skup.html
http://www.pie.pl/materialy/_upload/konf_oir/UM_WS_Nawara-Slomska.pdf
http://www.biznes.newseria.pl/news/ponad_25_mld_zl_z_ue_na,p50300522
http://www.orsip.pl/web/opitpp/aktualnosci;
http://www.eslask.pl/files/zalaczniki/2013/12/17/1387286507/1387286747.pdf
179
http://www.orsip.pl/start
http://www.orsip.pl/web/opitpp/aktywnosc-gmin
http://www3.paiz.gov.pl/brownfields/
http://www3.paiz.gov.pl/brownfields/?id=5
http://www.stadionslaski.pl/stadion/najnowsza_historia.html
http://www.slaskie.pl/slaski2012/strona.php?jezyk=pl&grupa=4
http://www.icc-katowice.eu/o-projekcie/podstawowe-informacje-o-projekcie
180
SPIS RYSUNKÓW
Rysunek 1 Górnośląski Związek Metropolitarny wraz z otoczeniem
Rysunek 2 Struktura demograficzna w GZM i otoczeniu w 2002 i 2012 r.
Rysunek 3 Liczba pracujących na 1000 mieszkańców w GZM na tle wybranych metropolii w
Polsce w 2012 r. .
Rysunek 4 Struktura bezrobotnych w GZM według wieku w latach 2002-2012
Rysunek 5 Struktura bezrobotnych w GZM według wykształcenia w latach 2004-2012
Rysunek 6 Liczba podmiotów gospodarczych na 10 tys. ludności w GZM i otoczeniu na tle
wybranych metropolii w Polsce w latach 2002-2012
Rysunek 7 Stopa przedsiębiorczości w GZM na tle wybranych metropolii w Polsce w 2012 r.
Rysunek 8 Wskaźniki rentowności średnich i dużych podmiotów gospodarczych w GZM i
otoczeniu w latach 2006– 2012
Rysunek 9 Dochody własne JST na 1 mieszkańca w GZM i otoczeniu na tle wybranych
metropolii w Polsce (w zł) w 2002 i 2012 r.
Rysunek 10 Synergie pomiędzy analizowanymi branżami
Rysunek 11 Priorytety rozwoju Metropolii „Silesia”
Rysunek 12 Kluczowe priorytety miast członkowskich Metropolii „Silesia”, a jej misja
Rysunek 13 Priorytety gospodarcze Metropolii „Silesia”
181
SPIS TABEL
Tabela 1 Problemy ważne i pilne do rozwiązania, które mogą negatywnie wpływać na
przyszły rozwój Metropolii „Silesia” oraz zaproponowane rozwiązania
Tabela 2 Odsetek osób według poziomu wykształcenia w populacji 20+ w GZM na tle
wybranych metropolii w Polsce w 2011 r.
Tabela 3 Analiza liczby silnych stron (S) do słabych stron (W) oraz szans (O) do zagrożeń (T)
w branżach prorozwojowych
Tabela 4 Priorytetu rozwojowe miast wchodzących w skład Metropolii „Silesia”
Tabela 5 Proponowana dyslokacja branż prorozwojowych i funkcji metropolitalnych w
obrębie 14 miast Metropolii „Silesia”
Tabela 6 Podział GOM w ujęciu strukturalnym w 2010 r.
Tabela 7 Miasta GZM według klas wielkościowych rynku pracy na podstawie liczby
pracujących w 2010 r.
Tabela 8 Analiza SWOT dla Metropolii „Silesia”
Tabela 9 Kluczowe słabości Metropolii „Silesia” oraz proponowane rozwiązania
Tabela 10 Kierunki rozwojowe Metropolii „Silesia”
Tabela 11 Potencjalne obszary wsparcia inicjatyw klastrowych w kolejnych latach
Tabela 12 Harmonogram, kosztorys, wskaźniki pomiaru oraz interesariusze działań w ramach
PRG M”S” 2025
182
Załącznik nr 1
Finansowanie stażu mogłoby stanowić pomoc de minimis, o której mowa w
Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006r. w sprawie
stosowania art. 87 i 88 Traktatu do pomocy de minimis14, Rozporządzenia Komisji
(WE) nr 1535/2007 z dnia 20 grudnia 2007 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88
Traktatu WE w odniesieniu do pomocy de minimis w sektorze produkcji rolnej15 oraz
Rozporządzenia Komisji (WE) nr 875/2007 z dnia 24 lipca 2007r w sprawie
stosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de
minimis dla sektora rybołówstwa i zmieniające rozporządzenia (WE) nr 1860/200416.
Z tego względu staż mógłby być przyznany tylko przedsiębiorcy, który wraz ze
zgłoszeniem złoży:
1) oświadczenie o niezaleganiu ze zobowiązaniami podatkowymi wobec Urzędu
Skarbowego oraz o niezaleganiu ze składkami na ubezpieczenie społeczne lub o
innym sposobie uregulowania zaległości;
2) oświadczenie o niezaleganiu z płatnościami wobec miasta z tytułu danin
publicznoprawnych i cywilnoprawnych;
3) oświadczenie, że w stosunku do przedsiębiorcy nie wszczęto postępowania
upadłościowego, naprawczego lub likwidacyjnego;
4) oświadczenie o niefigurowaniu jako dłużnik w biurach informacji gospodarczej
oraz, w przypadku osób fizycznych, upoważnienie do wystąpienia do biur informacji
gospodarczej o ujawnienie informacji gospodarczych jej dotyczących.
Przedsiębiorca byłby zobowiązany do złożenia wraz z powyższymi oświadczeniami
wszystkich zaświadczeń, oświadczeń oraz informacji o których mowa w §37 ust. 1 i 2
ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. – o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy
publicznej.
Uzyskanie pomocy na mocy uchwały nie może mieć zastosowania w stosunku do
przedsiębiorców znajdujących się w trudnej sytuacji ekonomicznej w rozumieniu
183
„Wytycznych wspólnotowych dotyczących pomocy państwa w celu ratowania i
restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw” (Dz. Urz. UE C 244 z 1.10.2004).
Łączna wartość pomocy de minimis uzyskana przez przedsiębiorcę w rożnych formach i
z różnych źródeł, w r.
w którym ubiega się o pomoc oraz w ciągu dwóch
poprzedzających go latach podatkowych nie mogłaby przekroczyć limitów o których
mowa w Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w
sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu do pomocy de minimis, Rozporządzeniu Komisji
(WE) nr 1535/2007 z dnia 20 grudnia 2007 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88
Traktatu WE w odniesieniu do pomocy de minimis w sektorze produkcji rolnej oraz
Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 875/2007 z dnia 24 lipca 2007 r. w sprawie stosowania
art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis dla
sektora rybołówstwa i zmieniające rozporządzenia (WE) nr 1860/2004. 14 Dz. Urz. UE L
z dnia 28 grudnia 2006 r. Nr 379/5. 15 Dz. Urz. UE L z dnia 21 grudnia 2007 r. Nr
337/35. 16 Dz. Urz. UE L z dnia 25 lipca 2007 r. Nr 193/6.
Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 20 marca 2007 r. w sprawie
zaświadczeń o pomocy de minimis i pomocy de minimis w rolnictwie i rybołówstwie,
organ finansujący staż jest zobowiązany do wydania zaświadczenia o udzieleniu pomocy
de minimis.
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1998/2006 obowiązuje do dnia 31 grudnia 2013 r.
Niniejszy program będzie musiał zatem zostać znowelizowany i dostosowany do
przepisów rozporządzenia zastępującego rozporządzenie Komisji (WE) nr 1998/2006
oraz ponownie przedstawiony do zaopiniowania właściwym organom.
184

Program Rozwoju Gospodarczego Metropolii

Transkrypt

Podobne dokumenty