Sciences Review

e-ISSN 2450-1670
Volume 1
Issue 4
Medical & Health
Sciences Review
www.mhsr.pl
KOMITET NAUKOWY
REDAKTOR NACZELNY:
dr hab. Anna Lubkowska, prof. nadzw. PUM
Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska
ZASTĘPCA REDAKTORA NACZELNEGO:
prof. dr hab. Beata Karakiewicz
Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska
KOMITET REDAKCYJNY:
prof. Igor Bondarenko, North West Research Centre for Hygiene and Public Health, Rosja
prof. Tomasz Burzykowski, Hasselt University, Belgia
dr Mariano Chliz, University of Valencia, Hiszpania
prof. Jürgen Deckert, Universität Würzburg, Niemcy
prof. Nataliya Dorosh, National Medical University, Ukraina
prof. dr hab. Olga Fedorciv, Tarnopolski Państwowy Uniwersytet Medyczny, Ukraina
dr hab. Aleksandra Gaworska-Krzemińska, Gdański Uniwersytet Medyczny, Polska
dr Marta Giezek, Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Szczecinie, Polska
dr hab. prof. PUM Elżbieta Grochans, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska
dr Anna Jurczak, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska
dr Dzmitry Khvoryk, The Grodno State Medical University, Białoruś
prof. dr hab. Kornelia Kędziora-Kornatowska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum w Bydgoszczy, Polska
prof. dr hab. Janis Kisis, Riga Stradins University, Łotwa
prof. dr hab. Ludmila Klimackaya, Siberian State Aerospace University, Rosja
prof. Jacek Kopeć MD PhD, School of Public Health UBC Vancouver, Kanada
dr Nevenka Kregar Velikonja, Fakulteta za zdravstvene vede Novo mesto; Słowenia
prof. dr hab. Maria Laszczyńska, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska
dr Andrey Lukyanov, University College Zealand, Dania
prof. Michal Masternak, University of Central Florida Burnett School of Biomedical Sciences College of Medicine Orlando, USA
mgr Marzena Mikla, Universidad de Murcia, Hiszpania
dr Maria Ponto, Kingston University and St George's, Wielka Brytania
prof Ullrich Preuss, Hessen Clinical Director; Psychiatric hospital in Herborn, Niemcy
prof. dr hab. Mariusz Ratajczak, Uniwersytet Stanowy Louisville, USA
dr hab. Agnieszka Samochowiec, Uniwersytet Szczeciński, Polska
prof. dr hab. Jerzy Samochowiec, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska
prof. dr hab. Ewa Stachowska, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska
dr Loreta Strumylaitė, Lithuanian University of Health Sciences Kaunas, Litwa
dr med. Andrzej Szpakow, Grodzieński Uniwersytet Państwowy im. Janki Kupały, Białoruś
dr hab. prof. AWF Zbigniew Szyguła, Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie, Polska
prof. Hans Volker Ulmer, Facharzt für Physiologie, Inst. f. Sportwissenschaft, Niemcy
prof. dr hab. Andrzej Wojtczak, Główny Inspektorat Sanitarny, Polska
prof. Oksana Zayachkivska, National Medical University, Ukraina
SEKRETARZ REDAKCJI:
mgr Marta Bażydło
REDAKTORZY TECHNICZNI:
mgr Anna Knyszyńska
mgr Aleksandra Radecka
mgr Iwona Radlińska
Adres Redakcji: Al. Wojska Polskiego 78/17, 70-482 Szczecin
Adres nadsyłania prac: [email protected]
WYDAWCA:
Instytut Rozwoju Nauk
o Zdrowiu i Usług Medycznych
ProLongaVita
2015;1(4)
e-ISSN 2450-1670
Volume 1
Issue 4
Medical & Health
Sciences Review
www.mhsr.pl
www.mhsr.pl
Spis Treści:
Agnieszka Krupa, Marta Wleklik, Agnieszka Zborowska, Izabella Uchmanowicz
Wpływ czynników socjodemograficznychi klinicznych na jakość życia pacjentów
z cukrzycą typu 2
3
Katarzyna Karakiewicz, Anna Jurczak, Marta Bażydło, Paulina Zabielska, Artur Kotwas
Postawy dziewcząt w wieku ponadgimnazjalnym wobec problemów związanych
z odżywianiem
12
Piotr Mazurowski, Anna Knyszyńska, Anna Lubkowska
Metoda Proprioceptywnego Nerwowo-Mięśniowego Torowania Ruchem
we wczesnej rehabilitacji po udarze mózgu
21
Anna Knyszyńska, Anna Lubkowska
Metoda integracji sensorycznej w stymulacji rozwoju psychoruchowego
31
Marta Bażydło, Mariola Głowacka, Beata Haor, Anna Jurczak, Elżbieta Grochans,
Beata Karakiewicz, Iwona Radlińska, Łukasz Radliński
The legal forms of the practice of professional midwifery in Poland
42
Dawid Surowicz
Ocena współpracy zespołów ratownictwa medycznego z personelem wybranych
szpitali podczas przekazywania pacjenta
42
2015;1(4): 3-11
e-ISSN 2450-1670
Volume 1
Issue 4
Medical & Health
Sciences Review
Original Paper
www.mhsr.pl
www.mhsr.pl
Wpływ czynników socjodemograficznych
i klinicznych na jakość życia pacjentów
z cukrzycą typu 2
Impact of sociodemographic and clinical factors on quality
of life in patients with type 2 diabetes
Agnieszka Krupa1;A,B,C,D,E,F,G,Marta Wleklik1;A,B,C,D,E,F,G,
Agnieszka Zborowska1;A,B,C,D,E,F,G, Izabella Uchmanowicz*,1;A,B,C,D,E,F,G
1.Zakład Pielęgniarstwa Internistycznego, Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu
A – koncepcja i przygotowanie projektu badań, B – wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C – analiza statystyczna, D – interpretacja
danych, E – przygotowanie manuskryptu, F – opracowanie piśmiennictwa, G – pozyskanie funduszy, * – Autor do korespondencji.
Autor do korespondencji: Izabella Uchmanowicz, Zakład Pielęgniarstwa Internistycznego, Wydział Nauk o Zdrowiu,
Uniwersytet Medyczny Wrocław, ul. Bartla 5, 51-617 Wrocław, tel.: 71 348 42 10, e-mail: [email protected]
Str eszczenie
Wstęp. Cukrzyca przyczynia się do niekorzystnych następstw medycznych i społeczno - ekonomicznych. Przewlekłe powikłania
cukrzycy są główną przyczyną inwalidztwa i niepełnosprawności oraz wpływają na ocenę jakości życia pacjentów. Aktualnie
podkreśla się znaczenie systematycznej oceny jakości życia w chorobach przewlekłych, gdyż wyniki tej oceny są wyznacznikiem
jakości podejmowanych strategii terapeutycznych i umożliwiają ich modyfikację.
Materiał i metody. Do zgromadzenia materiału badawczego wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego, technikę ankietyzacji
z wykorzystaniem standaryzowanego kwestionariusza ADDQoL do oceny jakości życia w cukrzycy oraz ankietę autorską,
charakteryzującą grupę badawczą pod względem socjodemograficznym.
Wyniki. W badaniu uczestniczyło 100 osób (58% kobiet, 42% mężczyzn). 62% badanych była w wieku od 61 do 80 lat. Średnia wynik
wpływu cukrzycy na jakości życia badanych osób wyniosła 40 pkt (SD ± 22). W ocenie wpływu czynników socjodemograficznych
na jakość życia w cukrzycy typu drugiego wykazano istotną statystycznie różnicę w ocenie jakości życia w zależności od stanu
cywilnego. Wykazano istotne statystycznie korelacje pomiędzy jakością życia, a wiekiem (r=-0,22; p = 0,025), współwystępowaniem
chorób układu sercowo – naczyniowego (r=-0,21; p= 0,035) , chorób wątroby (r=-0,21; p=0,034), poziomem glikemii na czczo
(r=-0,24; p=0,015), powikłaniami cukrzycy w postaci: neuropatii (r=-0,22; p=0,031), retinopatii (r=-0,28; p=0,005), owrzodzeń
(r=-0,20; p=0,044).
Wnioski. Czynnikami negatywnie oddziałującymi na poziom jakości życia były: starszy wiek, samotność, powikłania cukrzycowe
oraz współwystępowanie chorób sercowo – naczyniowych.
Słowa kluczowe: cukrzyca, jakość życia, edukacja diabetologiczna, ADDQoL
Summar y
Background. Diabetes contributes to adverse medical consequences and socio - economic conditions. Chronic complications of
diabetes are the leading cause of disability and affect the assessment of the quality of life. Currently it stresses the importance of
systematic assessment of the quality of life in chronic diseases, because the results are an indication of the quality of therapeutic
strategies undertaken and allow their modification.
Material and methods. Study material was gathered using the diagnostic survey method, the standardized ADDQoL questionnaire
assessing quality of life in diabetic patients, and a questionnaire developed by the author determining the socio-demographic
characteristics od study subjects.
Results. The study included 100 patients (58% women, 42% men). 62% of patients were aged 61 to 80 years. The average result
of the impact of diabetes on quality of life of the subjects was 40 points (SD ± 22). Assessing the impact of sociodemographic
factors on quality of life demonstrated a statistically significant difference in quality of life, depending on marital status. Statistically
significant correlations between quality of life and age (r = -0.22, p = 0.025), coexistence of cardio - vascular (r = -0.21, p = 0.035),
liver disease (r = -0. 21; p = 0.034), fasting plasma glucose levels (r = -0.24, p = 0.015), complications of diabetes, including:
neuropathy (r = -0.22, p = 0.031), retinopathy (r = -0. 28, p = 0.005), ulcers (r = -0.20; p = 0.044).
Conclusions. Factors that negatively interacting with the level of quality of life were older age, loneliness, diabetic complications and
co-morbidity of cardio - vascular diseases.
Key words: diabetes mellitus, quality of life, diabetes education, ADDQoL
Otrzymano: 9.10.2015, zaakceptowano: 1.12.2015.
3
Agnieszka Krupa i wsp.,
Wpływ czynników socjodemograficznych i klinicznych na jakość życia pacjentów z cukrzycą typu 2
WSTĘP
Cukrzycę uznaje się obecnie za epidemię
XXI wieku, przyczyniającą się do wielu
niekorzystnych
następstw
medycznych
i społeczno - ekonomicznych. Według
Międzynarodowej
Federacji
Cukrzycy
w większości krajów na świecie wciąż
odnotowuje się systematyczny wzrost
zachorowań na tę jednostkę chorobową.
W Polsce liczbę chorych szacuje się na
okoł 3 mln, z czego 1 mln stanowią chorzy
z cukrzycą niezdiagnozowaną. Dlatego
zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa
Diabetologicnzego bardzo ważne jest
prowadzenie
systematycznych
badań
przesiewowych u osób ze zwiększonym
ryzykiem zachorowalności oraz kontrola
przewlekłych powikłań choroby. Pomimo
ciągłych badań i
postępu w zakresie
leczenia cukrzycy, przewlekłe powikłania
są
główną
przyczyną
inwalidztwa
i niepełnosprawności. Śmiertelność z powodu
cukrzycy w Polsce wynosi 15/100 tys. osób,
z czego dwie trzecie jest konsekwencją
powikłań [1 - 5].
Rozpoznanie
cukrzycy
zasadniczo
wpływa na jakość życia (QoL – Quality
of Life) w aspekcie funkcjonalnym, jak
i psycho-społecznym. Istotnym elementem
w multidyscyplinarnym podejściu do
choroby jest włączanie pacjenta do
procesu
terapeutycznego
poprzez
przgotowanie go do prowadzenia właściwej
samokontroli i samoopieki oraz ponoszenia
odpowiedzialności za własną jakość życia.
Zdobywanie wiedzy na temat choroby i jej
powikłań jest stałym i integralnym elementem
terapii diabetologicznej. [6,7].
Ocena jakości życia i jej determinantów
w chorobach cywilizacyjnych jest przedmiotem
wielu badań. Aktualnie podkreśla się
znaczenie systematycznej oceny jakości życia
w chorobach przewlekłych, gdyż ich wyniki
4
są wyznacznikiem jakości podejmowanych
strategii terapeutycznych i umożliwiają
ich modyfikację w zależności od stanu
biopsychospołecznego oraz indywidualnej
sytuacji życiowej pacjenta [8,9]. MATERIAŁ I METODY
W badaniu uczestniczyło 100 osób
z rozpoznaną cukrzycą typu 2, którzy
przed przystąpieniem do badania zostali
szczegółowo poinformowani o jego
przebiegu. . Kryteria włączenia do badania:
klinicznie potwierdzona cukrzyca typu
drugiego, czas trwania choroby od co
najmniej 1 roku, wiek powyżej 18. roku życia,
wyrażenie pisemnej zgody na uczestnictwo
w badaniu. Kryteriami wyłączenia były: wiek
poniżej 18. roku życia, brak pisemnej zgody
na uczestnictwo w badaniu, nowo rozpoznana
cukrzyca typu drugiego oraz zdiagnozowana
choroba psychiczna lub/i neurologiczna.
Badania przeprowadzano w 4 Wojskowym
Szpitalu z Polikliniką SP ZOZ we Wrocławiu
(Oddział Chirurgii Naczyniowej), w Poradni
Diabetologicznej przy Wojewódzkim Zespole
Specjalistycznej Opieki Zdrowotnej, a także
w Regionalnej Poradni Diabetologicznej przy
ulicy Św. Mikołaja we Wrocławiu.
W celu zgromadzenia materiału
badawczego posłużono się metodą sondażu
diagnostycznego, przy użyciu następujących
narzędzi badawczych:
• Kwestionariusza własnego autorstwa,
pozwalającego na scharakteryzowanie grupy
badanej pod względem socjodemograficznym
(płeć,
wiek,
wykształcenie,
miejsce
zamieszkana, stan cywilny) i klinicznym (czas
trwania choroby, choroby przewlekłe, poziom
glikemii na czczo, powikłania cukrzycy);
• Kwestionariusza
standaryzowanego
ADDQoL, ang. Audit of Diabetes - Dependent
Quality of Life. ADDQoL jest narzędziem
badawczym specyficznym, składającym się
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 3-11
z 19 pytań zamkniętych w języku polskim,
służącym do oceny ogólnej jakości życia
w cukrzycy oraz w zakresie poszczególnych
domen. Odpowiedzi na każde z pytań
ocenia się na 7-punktowej skali: od -3 do +3.
W celu uzyskania wyniku końcowego jakości
życia, uzyskane punkty są mnożone przez
odpowiednie wartości zamieszczone w kluczu,
a następnie uśredniane. Im wyższy wynik,
tym lepsza samoocena jakości życia.
Analizę
statystyczną
wpływu
czynników socjodemograficznych i klinicznych na jakość życia w cukrzycy
przeprowadzono
przy
zastosowaniu
testu
U
Manna-Whitneya.
Analizę
korelacji dokonano w oparciu o korelację
rangową Spearmana (rho-Spearmana). Za
poziom istotności statystycznej przyjęto
< 0,05. Dane statystyczne opracowano
w programie Statistica 10.
Na przeprowadzenie badania uzyskano
zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu
Medycznego im. Piastów Śląskich we
Wrocławiu.
WYNIKI
W badaniu wzięło udział 100 osób
(58% kobiet, 42% mężczyzn). Większość
badanych osób była w wieku od 61 do 80
lat (62%). Połowa badanych osób (50%)
miała nadwagę, zgodnie z poziomem
wskaźnika BMI. Zdecydowana większość
badanych osób mieszkała w miastach –
79%. Najliczniejszą grupę wśród badanych
stanowiły osoby z wykształceniem średnim
(32%) oraz zawodowym (31%). Większość
badanych osób nie pracowała – 60%, żyła
w związku – 71% oraz mieszkała z rodziną
– 79%. Dane socjodemograficzne grupy
badanej zestawiono w tabeli 1.
W tabeli 2 przedstawiono dane
kliniczne badanych osób, u których średni
czas trwania choroby wynosił 10,8 lat
Tabela 1. Dane socjodemograficzne badanej
grupy.
Dane socjodemograficzne
Liczebność
Procent z ogółu
Kobieta
58
58,00
Mężczyzna
42
42,00
Płeć
Wiek
Poniżej 40 lat
3
3,00
40 - 60 lat
35
35,00
61 - 80 lat
62
62,00
Norma
16
16,00
Wskaźnik BMI
Nadwaga
50
50,00
Otyłość I
28
28,00
Otyłość II
3
3,00
Otyłość III
3
3,00
Miasto
79
79,00
Wieś
21
21,00
Podstawowe
19
19,00
Miejsce
zamieszkania
Wykształcenie
Średnie
32
32,00
Zawodowe
31
31,00
Wyższe
18
18,00
Tak
40
40,00
Nie
60
60,00
W związku
71
71,00
Wolny/a
29
29,00
Mieszkam sam/a
21
21,00
Mieszkam
z rodziną
79
79,00
Aktywność
zawodowa
Stan cywilny
Sytuacja mieszkaniowa
BMI – Body Mass Index
5
Agnieszka Krupa i wsp.,
Wpływ czynników socjodemograficznych i klinicznych na jakość życia pacjentów z cukrzycą typu 2
(SD± 6). Współwystępowanie innych chorób
przewlekłych odnotowano u 79% badanych.
Najczęstszymi chorobami przewlekłymi
były nadciśnienie tętnicze (71%) oraz
choroby układu sercowo- naczyniowego
(43%). Ponad połowa badanych osób (54%)
Tabela 2. Dane kliniczne badanej grupy.
Dane kliniczne
Liczebność
Procent
z ogółu
Długość Choroby
M±SD =
10,81±6,34
Min÷Max
= 1÷27
Tak
79
79,00
Nie
21
21,00
Choroby przewlekłe
Rodzaj przewlekłej
choroby *
Nadciśnienie tętnicze
71
71,00
Choroby tarczycy
16
16,00
Choroby układu oddechowego
7
7,00
Choroby układu sercowo- naczyniowego
43
43,00
Choroby nerek
11
11,00
Tabela 3. Podstawowe statystyki jakości życia
w badanej grupie.
Jakość życia (ADDQoL)
M±SD
Min÷Max
Ogólna jakość życia
-39,91
± 21,90
-104 ÷ - 0
Choroby wątroby
5
5,00
1
Spędzanie wolnego czasu
-2,23 ± 2,15
-9 ÷ - 0
Inne
12
12,00
2
Życie zawodowe
-0,95 ± 1,88
-9 ÷ - 0
Nie występują
20
20,00
3
Bliskie i dalekie wyjazdy
-1,80 ± 2,12
-9 ÷ - 2
4
Wakacje
-2,03 ± 2,11
-9 ÷ - 0
5
Sprawność fizyczna
-3,15 ± 2,19
-9 ÷ - 0
6
Życie rodzinne
-1,78 ± 2,42
-9 ÷ - 0
7
Kontakty z przyjaciółmi
i życie towarzyskie
-1,33 ± 2,25
-9 ÷ - 0
8
Bycie w bliskim związku
-1,04 ± 2,00
-9 ÷ - 0
9
Życie seksualne
-1,20 ± 1,79
-6 ÷ - 0
Poziom glukozy
na czczo
70- 150 mg%
45
45,00
150 mg% i więcej
54
54,00
50 mg% i mniej
1
1,00
Występowanie
późnych powikłań
cukrzycy*
Uszkodzenie nerek
(nefropatia)
15
15,00
Neuropatia
23
23,00
Stopa cukrzycowa
9
9,00
Retinopatia
23
23,00
Choroba niedokrwienna
serca
18
18,00
Udar mózgu
9
9,00
Świąd skóry
9
9,00
Owrzodzenia
6
6,00
Inne powikłania
1
1,00
M±SD - średnia±odchylenie standardowe; Min÷Max Minimum÷Maksimum; * Odsetek nie sumował się do 100%
ze względu na możliwość wyboru większej ilości odpowiedzi.
6
zadeklarowała, że poziom glukozy na czczo
w badaniu samokontrolnym przekracza 150
mg%, przekracza zatem normy wskazywane
przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne
w kryteriach wyrównania cukrzycy. Najczęściej
występującymi
późnymi
powikłaniami
cukrzycy u badanych osób były neuropatia
cukrzycowa, objawiająca się mrowieniem,
drętwieniem kończyn, zaburzeniami czucia
oraz retinopatia cukrzycowa, upośledzająca
ostrość widzenia– po 23%.
W tabeli 3 przedstawiono statystyki opisowe
dla jakości życia (ADDQoL) badanych osób
Średnia ocena wpływu cukrzycy na jakości
życia badanych osób wyniosła -40 pkt ± 22
pkt. Minimalny poziom jakości życia badanych
osób wyniósł -104 pkt., a maksymalny 0 pkt.
Badane osoby najniższy poziom jakości
10
Wygląd zewnętrzny
-1,82 ± 2,04
-9 ÷ - 0
11
Poczucie pewności siebie
-1,86 ± 1,89
-9 ÷ - 0
12
Chęć działania
-2,42 ± 1,87
-9 ÷ - 0
13
Sposób, w jaki ludzie
reagują na mnie
-0,68 ± 1,48
-6 ÷ - 3
14
Odczucia dotyczące
przyszłości
-3,31 ± 2,26
-9 ÷ - 0
15
Sytuacja finansowa
-3,58 ± 2,50
-9 ÷ - 0
16
Sytuacja mieszkaniowa
-0,93 ± 1,65
-9 ÷ - 0
17
Bycie zależnym od innych
-1,97 ± 2,36
-9 ÷ - 0
18
Swoboda w odżywianiu się
-3,64 ± 1,62
-9 ÷ - 0
19
Swoboda w piciu
-4,17 ± 2,82
-9 ÷ - 0
ADDQoL - Audit of Diabetes - Dependent Quality of
Life; M±SD - średnia±odchylenie standardowe; Min÷Max Minimum÷Maksimum.
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 3-11
Tabela 4. Wpływ czynników socjodemograficznych na jakość życia.
Zmienna
Płeć
Miejsce zamieszkania
Aktywność zawodowa
Stan cywilny
Sytuacja mieszkaniowa
M
SD
Kobieta
-40,09
21,40
Mężczyzna
-39,67
22,84
Miasto
-39,65
23,36
Wieś
-40,90
15,62
Pracuję
-36,85
21,33
Nie pracuję
-41,95
22,21
W związku
-36,89
20,86
Wolny/a
-47,31
22,99
Mieszkam sam/a
-46,48
23,28
Mieszkam z rodziną
-38,16
21,33
Wynik testu U
M-W
p - value
0,02
0,983
0,67
0,501
1,34
0,180
2,06
0,039
1,44
0,150
M – średnia; SD – odchylenie standardowe; p – value – współczynnik istotności statystycznej
życia, miały w domenach związanych
z: swobodą picia (M = -4,17), swobodą
w odżywianiu się (M = -3,64), sytuacją
finansową (M = -3,58), odczuciami
dotyczącymi przyszłości (M = -3,31),
sprawnością fizyczną (M = -3,15).
Najwyższy poziom jakości życia uzyskano
w domenach dotyczących: sposobu w jaki
ludzie reagują na badanego (M = -0,68),
sytuacją mieszkaniową (M = -0,93), życiem
zawodowym (M = -0,95), byciem w bliskim
związku (M = -1,04) (Tab. 3).
W
ocenie
wpływu
czynników
socjodemograficznych na jakość życia
w cukrzycy typu drugiego wykazano istotną
statystycznie różnicę w ocenie jakości życia
w zależności od stanu cywilnego. Wśród
pacjentów w stanie cywilnym wolnym
odnotowano niższy średni poziom jakości
życia w porównaniu z grupą pacjentów
pozostających w związku (-47,31 vs. -36,89).
Nie odnotowano istotnych statystycznie
różnic w ocenie jakości życia w zależności
od płci, wykształcenia, miejsca zamieszkania.
aktywności zawodowej i sytuacji mieszkaniowej
w badanej grupie. Dane zestawiono w tabeli 4.
W niniejszej analizie odnotowano istotne
statystycznie korelacje pomiędzy jakością
życia w cukrzycy typu 2, a wiekiem (r=-0,22),
współwystępowaniem chorób układu sercowo
– naczyniowego (r=-0,21) i chorób wątroby
(r=-0,21), poziomem glikemii na czczo
Tabela 5. Współczynniki korelacji pomiędzy
danymi socjodemograficznymi i klinicznymi,
a jakością życia.
Zmienna
Jakość życia (ADDQoL)
rho-Spearmana
p - value
Wiek
-0,22
0,025
Wskaźnik BMI
0,07
0,513
Wykształcenie
0,12
0,216
Czas trwania
choroby
-0,17
0,087
Nadciśnienie
tętnicze
-0,13
0,202
Choroby tarczycy
-0,04
0,678
Choroby układu
oddechowego
-0,01
0,899
Choroby układu sercowo- naczyniowego
-0,21
0,035
Choroby nerek
-0,11
0,290
Choroby wątroby
-0,21
0,034
Inne
-0,11
0,284
Nie występują
0,19
0,052
Poziom glukozy na
czczo
-0,24
0,015
Uszkodzenie nerek
-0,09
0,367
Neuropatia
-0,22
0,031
Stopa cukrzycowa
-0,12
0,254
Retinopatia
-0,28
0,005
Choroba niedokrwienna serca
0,04
0,715
Udar mózgu
-0,04
0,658
Świąd skóry
-0,11
0,257
Owrzodzenia
-0,20
0,044
Inne powikłania
0,02
0,863
ADDQoL - Audit of Diabetes - Dependent Quality of Life;
BMI – Body Mass Index; p – value – współczynnik istotności statystycznej; rho-Spearmana - współczynnik korelacji rang
Spearmana;
7
Agnieszka Krupa i wsp.,
Wpływ czynników socjodemograficznych i klinicznych na jakość życia pacjentów z cukrzycą typu 2
(r=-0,24) oraz z powikłaniami cukrzycy
w
postaci:
neuropatii
cukrzycowej
(r=-0,22), retinopatii cukrzycowej (r=-0,28)
oraz owrzodzeń (r=-0,20) (Tab. 5).
DYSKUSJA
Cukrzyca jest uważana za chorobę
cywilizacyjną, występującą u ludzi wszystkich ras,
w każdym wieku oraz na wszystkich
kontynentach.
Z
uwagi
na
jej
rozpowszechnienie badania dotyczące jakości
życia nabierają szczególnego znaczenia.
Ponadto Międzynarodowa Federacja Cukrzycy
uważa jakość życia za jeden z podstawowych
celów opieki diabetologicznej. Na wynik
QoL wpływa wiele czynników między innymi
demograficznych oraz klinicznych. W niniejszej
pracy podjęto zatem próbę oceny zależności
pomiędzy czynnikami socjodemograficznymi
i klinicznymi, a jakością życia w cukrzycy typu
drugiego.
Badania własne wykazały istotną zależności
pomiędzy wiekiem, a jakością życia ocób
chorych na cukrzycę. Im osoby były młodsze,
tym cukrzyca mniej wpływała na ich jakość życia.
Podobne w badaniach Pufal i wsp. znacznie
wyżej oceniały swoją jakość życia osoby
w wieku 40-50 lat niż osoby starsze, a 60% osób
po 60 roku życia uważała swoją jakość życia
jako złą lub bardzo złą [7]. Obiżenie poziomu
jakości życia wraz z wiekiem przypisuje się
zmniejszeniu aktywności życiowej wraz
z upływem lat. Glińska i wsp. uznali natomiast,
że wiek nie stanowi czynnika różnicującego
badanych pod względem oceny jakości życia
[9].
Istotny wpływ na jakość życia w cukrzycy
miał w badaniu własnym stan cywilny, u osób
samotnych odnotowano istotnie niższą jakość
życia. Podobne wyniki uzyskała Kurowska
i wsp. gdzie stan cywilny wpływał na ocenę
satysfakcji życiowej, a osoby samotne uzyskały
niższe wartości QoL [10]. W literaturze
8
duże znaczenie przypisuje się roli wsparcia
społecznego w chorobach przewlekłych,
zwłaszcza wśród pacjentów w wieku
podeszłym. Wsparcie ze strony najbliższych
jest w tej grupie pacjentów czynnikiem
warunkującym
właściwe
prowadzenie
samokontroli i samoopieki w chorobie
[11]. Co więcej do czynników negatywnie
oddziałujących na jakość życia w cukrzycy
zalicza się objawy wskazujące na depresję oraz
brak akceptacji choroby. Cechy osobowościowe
mogą mieć większe znaczenie dla postrzeganej
jakości życia, niż choroby współistniejące.
Wśród pacjentów z cukrzycą i współistniejącą
depresją retinopatia cukrzycowa, neuropatia,
ogólne pogorszenie stanu zdrowia, czy brak
wsparcia społecznego występują częściej,
aniżeli u pacjentów chorujących na cukrzycę
bez depresji [18].
Z przeprowadzonych badań własnych
wynika, że im badane osoby posiadały niższy
poziom glikemii na czczo, tym odczuwały
mniejszy wpływ cukrzycy na jakość życia.
W badaniu Pufal i wsp. wykazano, że wartości
glikemii na czczo nie wpływały istotnie na
jakość życia,
a co więcej zaobserwowano wzrost
wskaźnika jakości życia u osób, u których
wartość glikemii wynosiła powyżej 200 mg/
dl. W opinii autorów świadczyło to o braku
wpływu tego czynnika na jakość życia lub
o gorszej edukacji pacjentów w ich grupie
badawczej [7].
W niniejszej pracy negatywny wpływ
na jakość życia w grupie badanej wywierały
powikłania
cukrzycowe
w
postaci:
mrowienia, drętwienia kończyn, zaburzeń
czucia, upośledzenia ostrości wzroku oraz
owrzodzeń. Liczne badania potwierdzają,
że obecność powikłań jest kluczowym
czynnikiem oddziałującym na jakość życia
w cukrzycy i główną przyczyną inwalidztwa
i niepełnosprawności [12,13] Dodatkowo
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 3-11
w badaniu Turk i wsp. stwierdzono, że niższa
jakość życia w cukrzycy wiązała się z obecnością
dodatkowych problemów zdrowotnych takich
jak zawał mięśnia sercowego. Istnieją także
doniesienia naukowe w których wpływ chorób
współistniejących i powikłań zdrowotnych
cukrzycy na jakość życia wydaje się niejasny.
W badaniu Collins et al. większa ilość powikłań
cukrzycowych pozostawała bez wpływu na
jakość życia [19]. Przeciwnie do badania Wang
i Yeh, gdzie powikłania powodowały niższą
samoocenę jakości życia, a w przypadku
chorób współistniejących nie zanotowano
wpływu na jakość życia [20].
Według
danych
epidemiologicznych
u 73,8% diabetyków stwierdza się
współwystępowanie nadciśnienia tętniczego,
u 32,8% chorobę niedokrwienną serca. Niniejsze
badanie potwierdza te dane, gdyż nadciśnienie
tętnicze odnotowano u 71% przebadanych,
a 43% cierpiało na choroby sercowonaczyniowe Podobne wyniki zostały uzyskane
w badaniach Król i wsp.[16]. Wytyczne dotyczące
leczenia cukrzycy, stanu przedcukrzycowego
i chorób układu sercowo - naczyniowego
wskazują na współwystępowanie cukrzycy
u 12-30% pacjentów z niewydolnością serca,
co stanowi 0,3–0,5% populacji ogólnej [17] .
Cukrzyca oddziałuje na życie człowieka
w jego aspekcie fizycznym, psychiczny
i społecznym, znajdując odzwierciedlenie
w samoocenie jakości życia. Badania pokazują,
że jakość życia osób z cukrzycą odbiega od
jakości życia osób zdrowych. Lepszy status
socjo-ekonomiczny, czy też lepsza kontrola
czynników ryzyka sercowo-naczyniowego
są związane z wyższą jakością życia [21].
W badaniu własnym. pacjenci mieli najniższy
poziom jakości życia w domenach związanych
ze: swobodą przyjmowania płynów, swobodą
w odżywianiu się, sytuacją finansową,
odczuciami
dotyczącymi
przyszłości,
sprawnością fizyczną. Natomiast najwyższy
poziom jakości życia uzyskano w domenach:
sposób, w jaki ludzie reagują na mnie,
sytuacja mieszkaniowa, życie zawodowe,
bycie w bliskim związku. Z przedstawionych
wyników wnioskować można, że największy
wpływ cukrzyca ma na jakość życia
w kwestii: odżywiania, aktywności fizycznej,
a także lęku o przyszłość i chęci do działania.
Lekarze rodzinni z Warszawy przeprowadzając
badania wśród pacjentów z cukrzycą, na
podstawie
kwestionariusza
ADDQoL
stwierdzili, że cukrzyca miała największy wpływ
na swobodę w odżywianiu się, życie seksualne,
aktywność fizyczną, plany na przyszłość,
pewność siebie, życie rodzinne, chęć do
działania. Najmniejszy natomiast miała na
odbiór społeczny, zależność od innych, życie
towarzyskie i sytuację mieszkaniową. Również
badania przeprowadzone przez Glińską
i wsp. wskazują na gorszą jakość życia w sferze
fizycznej i psychicznej pacjentów. Uzyskane
przez nich wyniki badań ogólnej jakości życia,
wskazują na „umiarkowany oraz niewielki
niekorzystny wpływ cukrzycy na jakość
życia”. Sfery życia, w których ankietowani
wskazywali na największe ograniczenia to:
swoboda w odżywianiu, sprawność fizyczna,
lęk przyszłość, chęć do działania, pewność
siebie [9].
Amerykański lekarz i pionier w dziedzinie
diabetologii profesor Joslin twierdził,
że: „pacjenci, którzy wiedzą najwięcej,
żyją najdłużej”, gdyż edukacja jest formą
terapii, a także jej najtańszym elementem.
Podsumowując
należy
jednoznacznie
zaznaczyć, że to edukacja diabetologiczna
stanowi podstawowe działanie zwiększające
świadomość w zakresie możliwości poprawy
stanu zdrowia i jakości życia u osób chorych
na cukrzycę[14, 15].
WNIOSKI
Czynnikami negatywnie oddziałującymi na
9
Agnieszka Krupa i wsp.,
Wpływ czynników socjodemograficznych i klinicznych na jakość życia pacjentów z cukrzycą typu 2
poziom jakości życia w cukrzycy są: starszy
wiek, samotność, powikłania cukrzycowe
oraz współwystępowanie chorób sercowo –
naczyniowych.
PIŚMIENNICTWO
1. Koligat D., Leszczyński P., Pawlak–Buś
K., i wsp.: Wpływ chorób przewlekłych
(osteoporozy i cukrzycy) na health – related
guality of life – badanie pilotażowe. Now Lek
2012;81(2):122–8.
2. Koalicja na rzecz walki z cukrzycą: Niebieska
Księga Cukrzycy. Warszawa; 2013.
3. Jankowiak B., Krystoń–Serafin M.,
Krajewska–Kułak E., i wsp.: Powikłania
cukrzycy jako choroby przewlekłej. Now Lek
2007;76(6): 482–4.
4. Cichocka A.: Cukrzyca typu 2, Cz. I.
Epidemia naszych czasów. Przemysł Spożywczy
2013;67: 38-40.
5. National, regional, and global trends in
fasting plasma glucose and diabetes prevalence
since 1980: systematic analysis of health
examination surveys and epidemiological
studies with 370 country-years and 27 million
participants, Global Burden of Metabolic Risk
Factors of Chronic Diseases Collaborating
Group. The Lancet; 378 (9785).
6. Czech A., Cypryk K., Czupryniak L.:
Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania
u chorych na cukrzycę 2011. Diabetol Prakt
2011;(12): 1–46.
7. Pufal J., Gierach M., Pufal M., i wsp.: Wpływ
czynników
społeczno-demograficznych
i klinicznych na jakość życia chorych na
cukrzycę typu 2. Diabetol Dośw Klin
2004;4(2): 137-43.
8. Lewko J., Krajewska – Kułak E.:
Wielowymiarowa ocena jakości życia chorych
na cukrzycę. Pol Merkuriusz Lek 2010;28:
486–9.
9. Glińska J., Skupiska A., Lewandowska M.:
Czynniki demograficzne, a ogólna jakość
10
życia chorych z cukrzycą typu 1 i 2. Probl Pielęg
2012;20(3): 279-88.
10. Kurowska K., Szomszor M.: Wpływ
zachowań zdrowotnych na jakość życia u osób
z rozpoznaniem cukrzycy typu 2. Diabetol
Prakt 2011;12(4): 142-50.
11. Marek K.D., Stetzer F., Ryan P.A., et al.:
Nurse care coordination and technology
effects on health status of frail older adults via
enhanced self – management of medication:
randomized clinical trial to test efficacy. Nurse
Res 2013;62: 269–78.
12. Pietrzykowska E., Zozulińska D., WieruszWysocka B.: Jakość życia chorych na cukrzycę.
Pol Merkuriusz Lek 2007;136: 311-4.
13. Redekop W.K., Koopmanschap M.A.,
Stolk R.P.: Health-related quality of life and
treatment satisfaction in Dutch patients with
type 2 diabetes. Diabetes Care 2002;25(3): 45863.
14. Araszkiewicz A., Piasecka D., WieruszWysocka B.: Ocena wiedzy pacjentów z typem
2 cukrzycy na temat przewlekłych powikłań
choroby. Now Lek 2012;81(2): 158-63.
15. Krystoń-Serafin M., Jankowiak B.,
Krajewska-Kułak E., i wsp.: Ocena wiedzy
pacjentów na temat cukrzycy typu 2 jako
niezbędny terapii. Diabetol Prakt 2006;6(1).
16. Król H., Zboina B., Nowak-Starz G.: Styl
życia osób z rozpoznaną cukrzycą typu 2.
Zdrowie i Dobrostan 2013;4: 149-56.
17. Wytyczne ESC dotyczące cukrzycy, stanu
przedcukrzycowego i chorób układu sercowo-naczyniowego opracowane we współpracy
z EASD. Kardiol Pol 2013;71,Suppl.XI: 365–6.
18. Lewko J., Misiak B.: Relationships
between quality of Life, Anxiety, Depression
and Diabetes. Ann Depress Anxiety 2015;2(1):
1040.
19. Turk E., Rupel Prevolnik V., Tapajner A.,
et al.: An audit of Diabetes-Dependant Quality
of Life (ADDQOL) in older Patients with
Diabetes Mellitus type 2 in Slovenia. Value in
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 3-11
Health Regional 2013;2: 245-53.
20. Wang H.F., Yeh M.C.: The quality of life
of adults with type 2 diabetes in a hospital care
clinic in Taiwan. Qual Life Res 2012;22: 577-84.
21. Mustapha W., Hossain S.Z., O’Loughlin:
Management and Impact of diabetes on quality
of life among the Lebanese Community of
Sydney. a quantitative study 2014;5(1).
11
2015;1(4): 12-20
e-ISSN 2450-1670
Volume 1
Issue 4
Medical & Health
Sciences Review
www.mhsr.pl
www.mhsr.pl
Original Paper
Postawy dziewcząt w wieku ponadgimnazjalnym
wobec problemów związanych z odżywianiem
The attitude of secondary school-age girls towards
eating-related problems
Katarzyna Karakiewicz1;A,B,C,D,F, Anna Jurczak 2;A,D,E, Marta Bażydło*,3;E,F,
Paulina Zabielska3;E,F, Artur Kotwas3,E,F
1. Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Zespolony im. Marii Skłodowskiej – Curie w Szczecinie
2. Zakład Pielęgniarstwa Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie
3. Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie
A – koncepcja i przygotowanie projektu badań, B – wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C – analiza statystyczna, D – interpretacja
danych, E – przygotowanie manuskryptu, F – opracowanie piśmiennictwa, G – pozyskanie funduszy, * – Autor do korespondencji.
Autor do korespondencji: Marta Bażydło, Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego, ul. Żołnierska 48, 71-210 Szczecin,
[email protected]
Str eszczenie
Wstęp. Zaburzenia odżywiania to problem zdrowotny, który powoduje poważne zakłócenia w codziennej diecie, takie jak jedzenie
bardzo małych ilości pożywienia lub przejadanie się.
Cel pracy. Celem pracy było określenie postaw młodych kobiet wobec problemów związanych z odżywianiem.
Materiał i metody. Badaniem objęto 389 dziewcząt w wieku 15 - 19 lat. Badane dziewczęta były uczennicami szkół ponadgimnazjalnych
na terenie gminy i miasta Szczecin. W badaniu wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego przy użyciu standaryzowanego
kwestionariusza ankiety EAT- 26.
Wyniki. Jednym z poważniejszych czynników ryzyka zaburzeń odżywiania jest podjadanie kompulsywne. Problem ten dotyczy
niemal 13% badanych dziewcząt. Około 50% badanych dziewcząt pochłaniają myśli, żeby być szczuplejszą, a ponad 37% badanych
uważa się za osoby „zbyt tłuste”. Zdecydowana większość badanych podczas aktywności fizycznej liczy spalane kalorie. Występuje
istotna zależność pomiędzy aktywnością fizyczną prowadzoną w celu spalania kalorii a wiekiem badanych dziewcząt. Obsesyjne
myślenie o jedzeniu oraz żywieniowe zachowania kompulsywne są zależne od relacji z rodzicami. Dziewczęta, które deklarują, że
należą do osób stale martwiących się, zamartwiają się, że są „za tłuste”, a także poświęcają dużo czasu na jedzenie lub myślenie
o nim.
Wnioski. 1. Złe relacje z rodzicami stanowią istotny czynnik ryzyka występowania zaburzeń odżywiania u dziewcząt. 2. Istnieje
zależność pomiędzy wiekiem a dążeniem do szczupłej sylwetki. Starsze dziewczęta są aktywne fizycznie w celu spalenia zbędnych
kalorii. 3. Dziewczęta stale martwiące się, obsesyjnie myślą o jedzeniu oraz zamartwiają się, że są zbyt grube.
Słowa kluczowe. zaburzenia żywieniowe, młodzież, anoreksja, bulimia psychiczna
Summar y
Background. Eating disorders are a health problem that causes serious problems in your daily diet, such as eating a very small amount
of food or overeating.
Objective. The aim of the study was to determine the attitudes of young women towards the problems of nutrition.
Material and methods: The study included 389 girls aged 15 - 19 years. The surveyed girls were students of secondary schools in
the municipality and the city of Szczecin. The study used diagnostic survey method using a standardized questionnaire EAT- 26.
Results. One of the important risk factors for eating disorders is a compulsive snacking. This problem concerns almost 13% of
girls. About 50% of girls thought to be leaner and more than 37% think they are „too fat”. Most of the respondents counts burned
calories during physical activity. There is a significant dependency between physical activity to burn calories and the age of the
surveyed girls. Obsessive thinking about food and nutrition compulsive behaviors are dependent on relationships with parents.
Girls who declare that they belong to persons who are worried think that they are „too fat” and also spend a lot of time for eating
or thinking about food.
Conclusions. 1. Bad relationships with parents are an important risk factor for eating disorders in girls. 2. There is a relationship
between age and work on slim figure. Older girls burn calories practicing physical activity 3. Girls who always worried, thinking
obsessively about food and they think they are too fat.
Key words. Nutrition Disorders, Adolescent, Anorexia, Bulimia Nervosa
Otrzymano: 3.11.2015, zaakceptowano: 10.12.2015.
12
Katarzyna Karakiewicz i wsp.,
Postawy dziewcząt w wieku ponadgimnazjalnym wobec problemów związanych z odżywianiem
Wstęp
Zaburzenia odżywiania to problem
zdrowotny, który powoduje poważne
zakłócenia w codziennej diecie, takie jak
jedzenie bardzo małych ilości pożywienia lub
przejadanie się. Choroba ta zazwyczaj rozwija
się u nastolatków lub w okresie wczesnej
dorosłości ale może również pojawiać się w
dzieciństwie lub w późniejszym okresie życia
[1,2]. Osoby, które są najbardziej narażone na
rozwój zaburzeń odżywiania to białe kobiety
w późnym okresie dojrzewania i wczesnej
dorosłości. Oprócz tego istnieje kilka
dodatkowych czynników ryzyka wpływających
na zaburzenia odżywiania – stosowanie
różnych diet odchudzających, głodówek, co
powoduje zaburzenia w cyklu żywieniowym.
Jest to zaburzenie o skomplikowanym,
głębokim i wieloczynnikowym podłożu.
Problem ten dotyka zarówno kobiet jak
i mężczyzn. Choroby często współwystępujące
z zaburzeniami odżywiania to depresja,
uzależnienia od substancji psychoaktywnych
oraz nerwice.
Przyczyny zaburzeń odżywiania nie są
dokładnie określone. Wymienia się wiele
różnych czynników, które mogą odgrywać
swoistą rolę:
• Presja społeczna: kultura zachodnia
(głównie media) idealizują szczupłą sylwetkę
• Poczucie kontroli: osoby prowadzące
restrykcyjne diety kontrolując liczbę
przyjmowanych kalorii, uważają się za silne
psychicznie i mają fałszywe przeświadczenie
jakoby miały kontrolę nad całym swoim
życiem
• Dojrzewanie: anoreksja hamuje niektóre
zmiany fizyczne zachodzące w okresie
dorastania
• Rodzina: czasem odmówienie pożywienia
jest jedynym sposobem wyrażenia uczuć
• Depresja: objadanie się może być sposobem
radzenia sobie z przygnębieniem
13
• Niskie poczucie własnej wartości
• Uwarunkowania genetyczne [3, 4].
Biorąc pod uwagę następstwa medyczne
związane z zaburzeniami odżywiania, szybkie
wykrycie, łatwa ocena i bardziej kompletna
konceptualizacja mają potencjał dla poprawy
wyników i zmniejszenia kosztów opieki
zdrowotnej [3, 4].
Celem pracy było określenie postaw
młodych kobiet wobec problemów związanych
z odżywianiem.
Materiał i Metody
Badaniem objęto 389 Dziewcząt
w wieku 15 - 19 lat. Badane dziewczęta były
uczennicami szkół ponadgimnazjalnych na
terenie gminy i miasta Szczecin. Materiał
badawczy został zebrany w lutym 2015
roku.W badaniu wykorzystano metodę
sondażu diagnostycznego przy użyciu
standaryzowanego kwestionariusza ankiety
EAT- 26.
Test postaw wobec jedzenia (The
EatingAttitudes Test - EAT-26) jest najczęściej
stosowanym standardowym miernikiem
symptomów charakterystycznych dla zaburzeń
odżywiania. EAT-26 jest udoskonaleniem
pierwotnego kwestionariusza EAT-40, który
został opublikowany pierwszy raz w 1979
roku i użyty do jednych z pierwszych badań
wpływu czynników społeczno - kulturowych
na rozwój zaburzeń odżywiania [67]. Test
postawy wobec jedzenia ma zatem ogromne
zastosowanie
w diagnostyce zaburzeń
odżywiania oraz jest ogólnie dostępnym
narzędziem na potrzeby badań naukowych
.Test postawy wobec jedzenia nie jest
stworzony w celu postawienia diagnozy
zaburzeń odżywiania lub w celu zastąpienia
wizyty u specjalisty bądź konsultacji
medycznej. ZarównoEAT-26, jak i inne
kwestionariusze zaliczające się do narzędzi
pracy, nie są uznawane za niezawodną i jedyną
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 12-20
metodę identyfikacji choroby psychicznej,
jaką stanowi grupa zaburzeń odżywiania.
Kwestionariusz
EAT-26
okazuje
się szczególnie przydatny w badaniach
przesiewowych służących do określenia
ryzyka rozwoju zaburzeń odżywiania wśród
młodzieży licealnej.
Kwestionariusze zostały przygotowane
i dostosowane przez firmę ALTA S.A. do
programu UPSA. Jest to program otwarty,
składający się z „serca”, realizującego tzw.
zestaw standardowych funkcji – niemalże
identyczny dla każdego użytkownika, oraz
modułów specjalizowanych realizowanych
zgodnie z potrzebami konkretnego klienta.
W wersji standardowej muszą to być
formularze odpowiednio zaprojektowane
– m.in. posiadające markery dokładnie
wskazujące pozycje elementów znaczących
na arkuszu. Mogą to być formularze
o niejednorodnej strukturze - zawierające
pytania jednokrotnego i wielokrotnego
wyboru o różniącej się liczbie możliwych
odpowiedzi. Stosując się do określonych
reguł można je przygotować za pomocą
dowolnego edytora graficznego lub edytora
tekstu typu Microsoft WORD lub też za
pomocą dedykowanego programu Test Editor
i wydrukować na dobrze skalibrowanej
domowej
drukarce
laserowej
lub
atramentowej.
Uzyskany materiał poddany został
analizie statystycznej przy użyciu programu
STATISTICA wersja 10,0 i przedstawiony
w formie tabelarycznej.
Wyniki
Niemal jedna trzecia badanych dziewcząt
obawiała się przybierania na wadze. Może
to stanowić istotny czynnik wpływający
na stosowanie różnych form odchudzania
się. Grupa 10% badanych dziewcząt
zadeklarowało postawę unikającą posiłków
nawet jeżeli organizm się ich domaga.
Jednocześnie 42,5 % badanych wskazało,
że nigdy nie unika posiłków podczas głodu.
Na występowanie niepokojących objawów
związanych z natręctwami żywieniowymi
wskazało niemal 100 osób.
Tabela 1. Analiza odpowiedzi na pytania 1-5 Kwestionariusza EAT - 26.
Odpowiedź
zmienna
EAT- 26
ZAWSZE
ZWYKLE
CZĘSTO
CZASAMI
RZADKO
NIGDY
RAZEM
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
Przeraża mnie
myśl, że będę
gruba
107
27,6
53
13,6
65
16,7
85
21,9
30
10,0
40
10,3
389
100
Unikam
jedzenia, gdy
jestem głodna
0
0
10
2,6
17
4,4
77
19,8
119
30,7
165
42,5
388
100
Jestem zajęta
myślami o
jedzeniu
15
3,9
17
4,4
67
17,3
104
26,9
135
34,9
49
12,7
387
100
Objadam się
i czuję, że nie
jestem w stanie przestać
7
1,8
12
3,1
31
8,0
71
18,3
125
32,2
142
36,6
388
100
Dzielę jedzenie na małe
kawałki
14
3,6
24
6,2
47
12,2
87
22,5
120
31,1
94
24,4
386
100
14
Katarzyna Karakiewicz i wsp.,
Postawy dziewcząt w wieku ponadgimnazjalnym wobec problemów związanych z odżywianiem
Jednym z poważniejszych czynników
ryzyka zaburzeń odżywiania jest podjadanie
kompulsywne. Problem ten znacząco dotyczy
niemal 13 % badanych dziewcząt. Około
22% badanych dziewcząt dzieliło jedzenie
na mniejsze kawałki. Może to oznaczać chęć
pozornego powiększania porcji podczas
jednorazowego posiłku (Tab. 1.).
Skrupulatne przestrzeganie kaloryczności
posiłków to kolejny problem w zaburzeniach
odżywiania. W popularnych poradnikach dla
kobiet często wskazuje się, że węglowodany
odpowiadają za przyrost masy ciała. Wiele
młodych kobiet stara się unikać pewnych
posiłków zawierających węglowodany. Około
12% badanych dziewcząt unikło posiłków
z dużą zawartością węglowodanów. W grupie
76 młodych dziewcząt zawsze, zwykle lub
często występowało odczucie, że otoczenie
oczekuje od nich lepszego odżywiania się.
W zaburzeniach odżywiania
jednym z
czynników ryzyka są wymioty prowokowane po
każdym posiłku. W badanej grupie ponad 84%
nie prowokowało wymiotów po spożywanym
posiłku. Poczucie winy jest czynnikiem
towarzyszącym zaburzeniom odżywiania.
Wraz ze spadkiem masy ciała, narasta lęk
przed przytyciem, nasilają się uporczywe myśli
o jedzeniu, niekiedy przybierające charakter
obsesyjny. Występowanie poczucia winy
w badanej grupie potwierdziły 54 (13,9%)
badane dziewczęta (Tab. 2.).
W przebiegu anoreksji występuje
zaburzenie postrzegania własnej sylwetki.
Często towarzyszą temu obsesyjne myśli na
temat własnego wizerunku, połączone ze
znacznym zainteresowaniem aktywnością
ruchową, która mogłaby przyczynić się do
spalania kalorii.A nkietowanym zadano
pytanie na temat podejmowanej aktywności
fizycznej. Zdecydowana większość badanych
podczas aktywności fizycznej liczyła spalane
Tabela 2. Analiza odpowiedzi na pytania 6-10 Kwestionariusza EAT - 26.
Odpowiedź
zmienna
EAT- 26
ZAWSZE
ZWYKLE
n
%
n
%
n
Wiem ile
kalorii ma
posiłek który
zjadam
21
5,4
27
7,0
Szczególnie
unikam jedzenia z dużą
zawartością
węglowodanów, np.
chleb, ryż
6
1,5
16
Czuję, że
inni woleliby,
abym jadła
więcej
26
6,7
Wymiotuję po
jedzeniu
1
Czuję się
szczególnie
winna po
zjedzeniu
posiłku
8
15
CZĘSTO
CZASAMI
RZADKO
NIGDY
RAZEM
%
n
%
n
%
n
%
n
%
47
12,2
75
19,4
100
25,9
116
30,1
386
100
4,1
26
6,7
62
16,0
119
30,7
159
41,0
388
100
25
6,4
25
6,4
72
18,5
63
16,2
178
45,8
389
100
0,3
1
0,3
6
1,6
17
4,4
36
9,3
326
84,2
389
100
2,1
16
4,1
30
7,7
64
16,5
100
25,7
171
44,0
389
100
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 12-20
Tabela 3. Analiza odpowiedzi na pytania 11-15 Kwestionariusza EAT - 26.
Odpowiedź
zmienna
EAT- 26
ZAWSZE
ZWYKLE
CZĘSTO
CZASAMI
RZADKO
NIGDY
RAZEM
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
Pochłania
mnie myśl,
żeby być
szczuplejszą
73
18,8
53
13,7
59
15,2
83
21,4
70
18,0
50
12,9
389
100
Kiedy wykonuję ćwiczenia, myślę
żeby spalić
kalorie
92
23,7
78
20,0
68
17,5
48
12,4
56
14,4
47
12,1
389
100
Inni ludzie
myślą, że
jestem zbyt
szczupła
19
4,9
24
6,2
40
10,3
59
15,2
81
20,8
166
42,7
389
100
Zamartwiam
się, że jestem
tłusta
47
12,1
42
10,8
56
14,4
66
17,0
68
17,5
109
28,1
389
100
Jem posiłki
dłużej niż
inni
31
8,0
37
9,5
46
11,9
101
26,0
115
29,6
58
14,9
389
100
kalorie. Ponad 60% dziewcząt nie dostrzegło
opinii społecznej na temat własnej szczupłej
sylwetki. Ponad 37% badanych uważa się za
osoby „zbyt tłuste” (Tab. 3.).
Zdecydowana
większość
badanych
dziewcząt zadeklarowało, że nie unika
spożywania cukru w diecie, ponadto badane
dziewczęta raczej nie spożywają dietetycznych
potraw. Ponad 70% respondentek nie odczuwa
specjalnej kontroli związanej z nawykami
żywieniowymi. Około 13 % zaś odczuwa
presję środowiska dotyczącą spożywania
posiłków (Tab. 4.).
Ponad 16% badanych poświęcało zbyt
dużo czasu na jedzenie i/lub myślenie o
posiłkach. Ponad 31 % badanych dziewcząt
odczuwa dyskomfort po zjedzeniu słodyczy.
W grupie badanej 25,5 % lubi się odchudzać.
Około 18 % ankietowanych lubi stan kiedy
ma pusty żołądek. Ponad 23 % badanych lubi
eksperymentować z jedzeniem w zakresie
próbowania nowych kalorycznych posiłków.
Niewielki odsetek wskazał na odruchy
wymiotne po spożywanym posiłku (Tab. 5.).
Zależności
statystyczne
pomiędzy
wybranymi zmiennymi socjodemograficznymi
w miarach zależności (C- Pearsona i VCrammera).
Na podstawie przeprowadzonej analizy
statystycznej stwierdzono występowanie
następujących zależności:
- Obsesyjne myślenie o jedzeniu jest zależne
od relacji z rodzicami. Istotnie częściej są one
złe (p = 0,010).
- Żywieniowe zachowania kompulsywne
są zależne od złych relacji z rodzicami
(p = 0,001).
- Dziewczęta wskazujące na dobre i bardzo
dobre warunki mieszkaniowe objadają się
ponad miarę z tendencją do kompulsji
(p = 0,014).
- Dziewczęta z rodzin niepełnych wskazują
na obsesyjne myślenie o dążeniu do szczupłej
sylwetki (p = 0,006).
- Występuje istotna zależność pomiędzy
aktywnością fizyczną w celu spalania kalorii
16
Katarzyna Karakiewicz i wsp.,
Postawy dziewcząt w wieku ponadgimnazjalnym wobec problemów związanych z odżywianiem
Tabela 4. Analiza odpowiedzi na pytania 16-20 Kwestionariusza EAT - 26.
Odpowiedź
zmienna
EAT- 26
ZAWSZE
ZWYKLE
CZĘSTO
CZASAMI
RZADKO
NIGDY
RAZEM
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
Unikam
jedzenia
zawierającego
cukier
10
2,6
29
7,5
43
11,1
85
21,9
115
29,6
107
27,5
389
100
Jem jedzenie
dietetyczne
5
1,3
21
5,4
55
14,1
128
32,9
111
28,5
69
17,7
389
100
Czuję, że
jedzenie kontroluje moje
życie
16
4,1
16
4,1
26
6,7
59
15,2
91
23,4
181
46,5
389
100
Udaję, że
mam kontrolę
nad jedzeniem
18
4,7
19
4,9
22
5,7
41
10,6
82
21,2
205
53,0
389
100
Czuję, że inni
wywierają na
mnie presję
żebym jadła
9
2,3
10
2,6
30
7,7
53
13,7
70
18,0
216
55,7
389
100
Tabela 5. Analiza odpowiedzi na pytania 21-25 Kwestionariusza EAT - 26.
Odpowiedź
zmienna
EAT- 26
ZAWSZE
ZWYKLE
n
%
n
%
n
Poświęcam
za dużo czasu
na jedzenie
i myślenie o
nim
12
3,1
19
4,9
Czuję niezadowolenie
po zjedzeniu
słodyczy
35
9,0
49
Lubię się
odchudzać
23
5,9
Lubię kiedy
mam pusty
żołądek
17
Lubię próbować nowe, obfite w kalorie
posiłki
Mam odruchy
wymiotne po
jedzeniu
17
CZĘSTO
CZASAMI
RZADKO
NIGDY
RAZEM
%
n
%
n
%
n
%
n
%
34
8,7
52
13,4
121
31,1
151
38,8
389
100
12,6
37
9,5
76
19,5
68
17,5
124
31,9
389
100
44
11,3
32
8,2
79
20,3
75
19,3
136
35,0
389
100
4,4
25
6,5
28
7,2
51
13,2
70
18,1
196
50,6
389
100
19
4,9
33
8,5
38
9,8
95
24,5
124
32,0
78
20,2
389
100
1
0,3
5
1,3
14
3,6
20
5,1
63
16,2
286
73,5
389
100
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 12-20
a wiekiem badanych dziewcząt. Wraz
z wiekiem częściej ćwicząc liczone były
spalane kalorie (p = 0,002).
- Występuje istotna zależność pomiędzy
postawą żywieniową odczuwania, pustego
żołądka a złymi relacjami z rodzicami
(p = 0,017).
- Osoby, które deklarują, że należą do osób
stale martwiących się czują się szczególnie
winne po zjedzeniu posiłku (p = 0,020),
pochłania je również obsesyjne myślenie na
temat szczupłej sylwetki (p = 0,001).
- Dziewczęta, które deklarują, że należą do
osób stale martwiących się zamartwiają się, że
są za tłuste a także poświęcają dużo czasu na
jedzenie lub myślenie o nim (p = 0,009).
Dyskusja
Zaburzenia odżywiania o typie jadłowstrętu
psychicznego, jadłowstrętu atypowego oraz
bulimii zgodnie z aktualną wiedzą medyczną
należą do poważnych zaburzeń psychicznych
występujących wśród młodzieży w okresie
dojrzewania. Etiologia choroby nie jest
w pełni poznana, jednak dotychczasowe
badania wskazują na to, że patogeneza anoreksji
jest wieloczynnikowa. Na zachorowanie
najbardziej narażone są dziewczęta w wieku od
14 do 18 lat, z tendencją do obniżania dolnej
granicy wieku. Problem anoreksji poruszany
jest coraz częściej w mediach i publikacjach,
jednakże nie przekłada się to na świadomość
społeczeństwa odnośnie czynników ryzyka
zachorowania i powikłań choroby. Biorąc pod
uwagę uwarunkowania geograficzne, najwięcej
zachorowań na anoreksję odnotowuje
się w Europie (zwłaszcza Zachodniej)
i Ameryce Północnej (USA, Kanada), Japonii
oraz wśród społeczności rasy białej Afryki
Południowej [5]. Przyczyny choroby można
podzielić na czynniki predysponujące do
zachorowania, wyzwalające chorobę oraz
podtrzymujące objawy.
Okresem najbardziej sensytywnym dla
wystąpienia zaburzeń odżywiania jest faza
normatywnego
kryzysu
rozwojowego,
jakim jest adolescencja, ze szczytem
zachorowalności przypadającym bimodalnie
na 14.–15. oraz 18.–19. rok życia.
Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy
medycznej zaburzenia odżywiania u młodzieży
należą do kategorii zaburzeń psychicznych
wymagających wieloaspektowego leczenia
specjalistycznego.
W prezentowanych badaniach około
12% dziewcząt unikało posiłków z dużą
zawartością węglowodanów. W początkowej
fazie ograniczenie jedzenia pełni funkcję
czynnika wzmacniającego, dającego chorej
poczucie kontroli, satysfakcji bądź sukcesu.
Odchudzanie, zmniejszanie ilości i jakości
spożywanych pokarmów lub prowokowanie
wymiotów przynosi pacjentom poczucie
spełnienia, staje się przyjemnością, wzmacnia
u nich poczucie własnej wartości. W dalszych
etapach choroby, wraz z drastycznym
spadkiem masy ciała, narasta paradoksalny
lęk przed przytyciem, nasilają się również
uporczywe myśli o jedzeniu, niekiedy
przybierające charakter obsesyjny, a w sferze
interpersonalnej pojawia się wycofywanie
z relacji z rówieśnikami oraz regresyjne
intensyfikowanie relacji z rodzicami,
najczęściej z matką.
W prezentowanym badaniu prowokowanie
wymiotów czy zachowania obsesyjno kompulsywne nie stanowiły problemu
klinicznego. W badanej grupie ponad 84 %
nie prowokuje wymiotów po spożywanym
posiłku.
Zaburzenia odżywiania nie rozwijają się
w krajach objętych głodem, lecz są piętnem
kultury zachodniej, konsekwencją presji
społecznej, która propaguje kult szczupłej
sylwetki. We współczesnej kulturze daje się
zaobserwować zderzenie dwóch tendencji:
18
Katarzyna Karakiewicz i wsp.,
Postawy dziewcząt w wieku ponadgimnazjalnym wobec problemów związanych z odżywianiem
z jednej strony społeczeństwa zostają
zarzucone
różnym
produktami
żywnościowymi, zaś z drugiej strony
promowane
jest
bycie
szczupłym.
Patologiczne
spożywanie
pokarmów,
w tym także dojadanie i podjadanie pomiędzy
posiłkami (snacking), jak pokazujewiele
badań, nie jest tylko domeną kobiet w młodym
wieku. Badania amerykańskie pokazują,
że na to schorzenie cierpi 10% mężczyzn
uczęszczających do szkółtypu college [6, 7].
Analiza
kwestionariuszy,
którymi
w Stanach Zjednoczonych badano zachowania
w zakresie sposobu odżywiania się w celu
utrzymania prawidłowej masy ciała (EAT-26)
wykazuje, że ok. 12% młodzieży nastoletniej
wykazuje symptomy zaburzeń odżywiania.
W analizowanym materiale własnym
występuje podobny trend.
W badaniach Wojtyły i wsp. wykazano
również, że 33% nastolatków w Polsce
próbowało
się
odchudzać,
poprzez
stosowanie różnych metod temu służących,
również drastycznych. Idealizacja szczupłej
sylwetki i obawa przed przytyciem
jest podstawowym czynnikiem ryzyka
w zaburzeniach odżywiania, które pojawiają
się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn,
przede wszystkim w okresie dojrzewania
i wczesnej dorosłości.
Wiele obserwacji wskazuje na zależności
między częstością spożywania posiłków
a masą ciała [8, 9]. Niemal jedna trzecia
badanych dziewcząt obawia się dodatkowych
kilogramów.Może to stanowić istotny
czynnik wpływający na stosowanie różnych
form odchudzania się. Ćwiczenia fizyczne
wykonywane regularnie zwiększają satysfakcję
ze swojego wyglądu, nawet bez zmiany masy
ciała [10].
Częstym
problemem
u
osób
z zaburzeniami odżywiania jest depresyjność.
W pracy Pileckiego i wsp. szeroko omawiano
19
to zagadnienie. Dziewczęta z rozpoznaniem
anoreksji restrykcyjnej charakteryzowały się
stosunkowo niskim poziomem objawów
depresyjnych oraz bardzo dobrym obrazem
relacji rodzinnych. Zależności między
depresją poszczególnymi wymiarami obrazu
relacji rodzinnych są różne w przypadku
badanych grup [11].
Zaburzenia odżywiania są złożonym
problemem medycznym zarówno w kwestii
etiopatogenezy, przebiegu, jak i leczenia.
Wszystko to implikuje trudności w diagnostyce
i procesie terapeutycznym. Ponadto media
kreujące ideał szczupłej sylwetki nie spełniają
dydaktycznej funkcji wobec społeczeństwa,
które nie ma wystarczającej wiedzy na
temat zaburzeń odżywiania. Wskazane są
działania na wielu różnych płaszczyznach,
aby zmniejszyć rozpowszechnienie choroby.
Istotnego znaczenia nabierają kampanie
informacyjne wśród dzieci,
młodzieży,a
także wśród personelu medycznego oraz
rodziców. Konieczne jest ograniczenie
promowania nadmiernie szczupłej sylwetki
w mediach. Zorganizowany wspólny wysiłek
wielu osób (lekarzy, psychoterapeutów,
dietetyków,
rodziców,
nauczycieli,
dziennikarzy) pozwoli na prawidłową
i szybką diagnostykę oraz skuteczną terapię.
Wnioski
Złe relacje z rodzicami stanowią istotny
czynnik ryzyka występowania zaburzeń odżywiania u dziewcząt. Dziewczęta z rodzin niepełnych częściej obsesyjnie dążą do uzyskania
szczupłej sylwetki.
Status społeczny rodziny, w tym warunki mieszkaniowe mogą mieć związek
z występowaniem zachowań kompulsywnych
związanych z odżywianiem.
Postawy związane z dążeniem do perfekcjonizmu oraz niższym poczuciem własnej
wartości determinują wśród czynników ryzy-
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 12-20
ka zaburzeń odżywiania.
Istnieje zależność pomiędzy wiekiem
a dążeniem do szczupłej sylwetki. Starsze
dziewczęta podejmują aktywność fizyczną
podając jako główny motyw są spalenie zbędnych kalorii.
Dziewczęta stale martwiące się, obsesyjnie
myślą o jedzeniu oraz zamartwiają się, że są
zbyt grube.
Piśmiennictwo
1. Bagby R.M., Nicholson R.A., Bacchiochi
J.R., et al.: The predictive capacity of the
MMPI-2 and PAI validity scales and indexes
to detect coached and uncoached feigning.
J Pers Assess 2002;78: 69-86.
2. Slavin-Mulford J., Sinclair S.J., Stein M.,
et al.: External validity of the personality
assessment inventory (PAI) in a clinical
sample.
3. Kemps E., Wilsdon A.: Preliminary
evidence for a role for impulsivity in cognitive
disinhibition in bulimia nervosa. J Clin Exp
Neuropsychol 2010;32: 515-21.
4. Kerr J.K., Skok R.L., McLaughlin T.F.:
Characteristics common to females who
exhibit anorexic or bulimic behaviour:
a review of current literature. J Clin Psychol
1991;47(6): 846-53.
5. Jośko J., Kamecka-Krupa J.: Czynniki ryzyka
anoreksji. Probl Hig Epidemiol 2007;88(3):
254-8.
6. Sira N., Pawlak R.: Prevalence of overweight
and obesity, and dieting attitudes among
Caucasian African American collegestudents
in Eastern North Carolina: A cross-sectional
survey. Nutr Res Pract 2010;4(1): 36-42.
7. Wojtyła A., Biliński P., Bojar I.,
i wsp.: Zaburzenia odżywiania u polskich
gimnazjalistów: Probl Hig Epidemiol 2011;92(2):
343-50.
8. De Verder M.G., Longnecker M.P.: Eating
frequency – a neglected risk factor for colon
cancer? Cancer Causes Control 1992;3: 77-81.
9. Schneider N., Frieler K., Pfeiffer E., et al.:
Comparison of body size estimationwith
different types of eating disorders. Eur Eat
Disord Rev 2009,17: 468-75.
10. Pilecki M.W., Barbara Józefik B., Kinga
Sałapa K.: Związek oceny relacji rodzinnych
z depresją u dziewcząt z różnymi typami
zaburzeń odżywiania się. Psych Pol
2013:XLVII(3): 385–95
20
2015;1(4): 21-30
e-ISSN 2450-1670
Volume 1
Issue 4
Medical & Health
Sciences Review
Original Paper
www.mhsr.pl
www.mhsr.pl
Metoda Proprioceptywnego Nerwowo-Mięśniowego
Torowania Ruchem we wczesnej rehabilitacji
po udarze mózgu
The method of Proprioceptive Neuromuscular Paving
the Movement in the early rehabilitation after stroke
Piotr Mazurowski1;A,B,D,F, Anna Knyszyńska2;D,E, Anna Lubkowska*,2;A,D,E
1. Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Diagnostyki Funkcjonalnej i Medycyny Fizykalnej, Pomorski Uniwersytet Medyczny
2. Zakład Diagnostyki Funkcjonalnej i Medycyny Fizykalnej, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
A – koncepcja i przygotowanie projektu badań, B – wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C – analiza statystyczna, D – interpretacja
danych, E – przygotowanie manuskryptu, F – opracowanie piśmiennictwa, G – pozyskanie funduszy, * – Autor do korespondencji.
Autor do korespondencji: Anna Lubkowska, prof. nadzw. PUM, Zakład Diagnostyki Funkcjonalnej i Medycyny Fizykalnej PUM,
71-210 Szczecin, ul. Żołnierska 54, tel.: 91 48 00 914, e-mail: [email protected]
Str eszczenie
Wstęp. Udar mózgu znajduje się na trzecim miejscu spośród najczęściej występujących przyczyn zgonu na całym świecie, zaraz po
chorobach sercowo-naczyniowych i nowotworach, a jego skutki są główną przyczyną długotrwałego inwalidztwa ludzi dorosłych.
Głównym celem rehabilitacji pacjentów po przebytym udarze mózgu jest przywrócenie utraconych funkcji ruchowych oraz
samodzielnej lokomocji.
Cel pracy. Celem pracy była ocena wpływu rehabilitacji metodą PNF (proprioceptywnego nerwowo-mięśniowego torowania ruchem)
we wczesnej rehabilitacji po udarze niedokrwiennym mózgu na poprawę równowagi i parametrów mechanizmu chodu.
Materiał i metody. Badaniem objęto 32 pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu poddanych usprawnianiu metodą PNF
w okresie 8-12 tygodni na Oddziale Rehabilitacji. Grupę badawczą stanowiło 21 mężczyzn i 11 kobiet w przedziale wiekowym 4996 lat. W celu oceny skuteczności terapii metodą PNF i jej wpływu na poprawę równowagi i chodu przeprowadzono dwukrotne
badanie w pierwszym i ostatnim dniu terapii. Oceniano równowagę i chód pacjentów za pomocą testów: Równowagi Berga, Trunk
Test Control, Timed Up&Go.
Wyniki. Na podstawie przeprowadzonej analizy wyników Skali Berga oraz testu Time Up&Go, stwierdzono pozytywne zmiany
parametrów równowagi oraz poprawę lokomocji całej badanej grupy. Wykazano również wzrost samodzielności pacjentów
w wykonywaniu zadań w teście Trunk Test Control po okresie rehabilitacji. U wszystkich pacjentów zanotowano wzrost stosunku
punktowego uzyskanego w badaniu końcowym.
Wnioski. Zastosowanie metody PNF w usprawnianiu pacjentów po udarze mózgu w okresie wczesnym wpływa na poprawę
równowagi i samodzielnej lokomocji u pacjentów po udarze mózgu a wyniki usprawniania nie są niezależnie od płci chorych.
Summar y
Background. Stroke is the third place among the most common causes of death around the world, after cardiovascular diseases and
cancers, and its effects are a major cause of long-term invalidity adults. The main objective of the rehabilitation of patients after
stroke is to restore lost motor function and independent locomotion.
Objective. The aim of study was to evaluate the influence of the PNF method (proprioceptive neuromuscular facilitation) in earlyrehabilitation after ischemic stroke on a balance improvement and to improve the mechanism of gait parameters.
Material and methods. The examination of 32 patients who had suffered from ischaemic stroke. PNF was applied 6 days a week, for
8-12 weeks on the Rehabilitation Department. The study group consisted of 21 men and 11 women aged 49-96 years. In order to
evaluate the effectiveness of PNF therapy and its impact on improving the balance and the gait, the study was performed twice in
the first and the last day of therapy. The balance and patients gait was evaluated with the use of Berg Balance Skale, Trunk Test
Control, Timed Up&Go.
Results. Based on the analysis results of the test Scale Berg and Time Up & Go, found positive changes balance parameters and
improving transport the entire group. It was also shown to increase patient independence in carrying out tasks Trunk Control Test
after rehabilitation.
Conclusion. Application of PNF in improving stroke patients during the early rehabilitation improves balance and self-locomotion in
patients after stroke. Gender doesn’t affect the improvement’s results.
Otrzymano: 30.09.2015, zaakceptowano: 8.12.2015.
21
Piotr Mazurowski i wsp.,
Metoda Proprioceptywnego Nerwowo-Mięśniowego Torowania Ruchem we wczesnej rehabilitacji po udarze mózgui i występowanie lęku przed
Wstęp
Udar mózgu to najczęstsza choroba
prowadząca do niepełnosprawności w populacji
osób dorosłych. Wdrożenie postępowania
rehabilitacyjnego od pierwszych godzin
hospitalizacji, będącego wytyczną Europejskiej
Inicjatywy Udarowej oraz jego kontynuacja
w warunkach domowych to z pewnością
nierozerwalny
element
prewencji
niepełnosprawności
i
śmiertelności
[1]. Zgodnie z definicją Światowej
Organizacji Zdrowia, udar mózgu to stan
zagrożenia życia wymagający bezwzględnej
hospitalizacji,
określany
jako
zespół
kliniczny charakteryzujący się gwałtownym
wystąpieniem objawów ogniskowych lub
integralnych zaburzeń czynności mózgu
wynikających
z
ostrej
niewydolności
krążenia, trwających dłużej niż 24 godziny
i mogących doprowadzić bezpośrednio do
śmierci [2]. Ze względu na patomechanizm
powstawania, udary mózgu możemy podzielić
na niedokrwienne i krwotoczne. Ok. 75 85% wszystkich udarów stanowią udary
niedokrwienne [3].
Wczesna hospitalizacja i wdrożenie
efektywnej rehabilitacji po udarze mózgu
jest jednym z czynników warunkujących
powodzenie interdyscyplinarnego zespołu
terapeutycznego, który przy współpracy
z lekarzami innych specjalności oraz
zaangażowaniu specjalistów w dziedzinie
medycyny określa wstępne cele rehabilitacji i
na tej podstawie buduje program usprawniania
[4]. Mając na uwadze rehabilitację poudarową,
nadrzędnymi
celami
dostosowanymi
indywidualnie do każdego pacjenta będą:
1. Maksymalne odtwarzanie jak również
kompensacja na stałe utraconych funkcji.
2. Redukowanie deficytów ruchowych w tym:
- zaburzeń sprawności funkcjonalnej i chodu,
- zaburzeń podstawowych czynności
życiowych oraz czynności dnia codziennego,
- zaburzeń złożonych czynności ruchowych
22
wywołanych niedowładem,
- zaburzeń wyższych czynności nerwowych
o cechach apraksji, agnozji,
- zaburzeń neuropsychologicznych tj. zespołu
zaniedbywania połowiczego.
3. Likwidowanie następstw i powikłań
wynikających z unieruchomienia.
4. Walka z bólem i zaburzeniami układu ruchu
występującymi w przebiegu udaru [5].
Niezwykle istotną kwestią w problematyce
osób po udarze mózgu jest zaburzenie
utrzymania
pionowej
postawy
ciała
i niestabilność posturalna, której objawem
jest zaburzenie równowagi. Równowagą
ciała nazywamy zdolność do utrzymania
lub odzyskiwania pozycji w trakcie lub po
zakończeniu ruchu bez pomocy innej osoby,
wykluczając upadki niekontrolowane [6].
Miarą skuteczności usprawniania osób po
udarze mózgu jest w dużej mierze zdolność
i
jakość
samodzielnej
lokomocji.
Z badań wynika, że 60% pacjentów
po
udarze
odzyskuje
samodzielność
w
czynnościach
dnia
codziennego
(ang. ADL - Activities of Daily Living)
a umiejętność chodu opanowuje 80% chorych,
dlatego też priorytetowym postępowaniem
programów rehabilitacyjnych powinna być
reedukacja funkcji chodu, gdyż szanse na
odzyskanie tej sprawności są stosunkowo
największe [1].
Odzyskanie całkowite lub częściowe
utraconych funkcji lub sekwencji ruchowych
zawdzięcza się tzw. zjawisku plastyczności
mózgu [6]. Dzięki regularnej aktywności
i powtarzaniu określonych ruchów, mapy
korowe tych mięśni, które biorą w nich udział,
ulegają stałej przebudowie i rozrostowi,
co prowadzi to zintensyfikowania procesu
neuroplastyczności mózgu człowieka [7].
Do programów reedukacji mięśniowej
tj. stymulacji procesów neuroplastycznych
w układzie nerwowym, coraz częściej
wprowadzane są nowe, innowacyjne metody
Medical & Health Sciences Rewiev 2015, 2015;1(4): 21-30
usprawniania chorych z uszkodzeniem
ośrodkowego układu nerwowego [8].
Opierają się one m.in. na metodach
neurofizjologicznych.
Do
najbardziej
popularnych
metod
wykorzystywanych
w nowoczesnej rehabilitacji chorych po udarze
mózgu należą:
metoda
Bobathów
–
NDT
[Neurodevelopmental Treatment], wywodząca
się z koncepcji neurorozwojowej,
- metoda proprioceptywnego torowania –
PNF [ang. Proprioceptive Neuromuscular
Facilitation], której koncepcja znajduje coraz
częściej uznanie zarówno w intensywnej jak
i późniejszej opiece [9].
Celem prezentowanych badań była analiza
skuteczności rehabilitacyjnej specjalistycznej
metody PNF w oparciu o analizę funkcji
chodu i równowagi statycznej i dynamicznej
a także umiejętność kontroli posturalnej
u pacjentów po udarze niedokrwiennym
mózgu.
Materiał i metody
Badania
zostały
przeprowadzone
w 2014 roku wśród pacjentów po udarze
niedokrwiennym
mózgu,
przyjętych
do leczenia na Oddział Rehabilitacji
z pododdziałem Rehabilitacji Neurologicznej
w Szpitalu Wojewódzkim SP ZOZ
w Zielonej Górze. Do badań kwalifikowano
pacjentów z niedowładem połowiczym,
z określonym deficytem neurologicznym,
uwzględniając stabilny stan ogólny, logiczny
kontakt z pacjentem z zachowaną zdolnością
uczenia się. Grupa badana liczyła 32 osoby,
Tabela 1. Podział badanych ze względu na
diagnozowaną stronę niedowładu.
Strona
niedowładu
N (32)
K (11)
M (21)
prawa
16
6
10
lewa
16
5
11
w tym 11 kobiet i 21 mężczyzn w wieku 4996 lat. Wśród całej grupy badanej, niedowład
połowiczy prawostronny zdiagnozowano
u 50% pacjentów, wśród drugiej połowy
występował niedowład połowiczy lewostronny
(Tab. 1).Czas pobytu chorych na Oddziale
obejmował okres wczesnej rehabilitacji i trwał
od 8 do12 tygodni. W tym czasie u wszystkich
pacjentów
prowadzono
kompleksowe
usprawnianie przez 6 dni w tygodniu.
Program rehabilitacji - zgodnie z wytycznymi
-prowadzony był przez wykwalifikowaną
kadrę Oddziału Rehabilitacji i składał się
z ćwiczeń indywidualnie dostosowanych do
stanu funkcjonalnego oraz potrzeb pacjenta.
Program obejmował prowadzenie zajęć
w zakresie: ćwiczeń czynnych, biernych
i wspomaganych; ćwiczeń czynności
samoobsługi; ćwiczeń koordynacyjnych oraz
równoważnych; pionizacji i nauki chodu;
terapii zajęciowej; terapii logopedycznej
i psychoterapii. W ramach intensywnej
neurorehabilitacji
ruchowej
stosowano
specjalistyczną metodę kinezyterapii jaką
jest Metoda Proprioceptywnego NerwowoMięśniowego Torowania Ruchem - PNF,
nakierowaną na maksymalne odtworzenie
utraconej
sprawności,
uzyskanie
samodzielności w czynnościach dnia
codziennego oraz poprawę równowagi
i reedukację chodu.
Stworzona przez H. Kabata i M.
Knott terapia metodą PNF pozwala na
wielopłaszczyznową analizę funkcjonalną
pacjenta, a priorytetem koncepcji jest
odtworzenie funkcji ruchowej na fundamencie
kontroli motorycznej [10]. Koncepcja zakłada
terapię opartą na ruchach globalnych, zgodnych
z fizjologicznymi wzorcami oraz codziennymi
czynnościami. Do podstawowych dogmatów
metody zaliczane jest pozytywne nastawienie
do pacjenta i jego problemów oraz intensywna,
lecz bezbolesna praca z pacjentem w kierunku
23
Piotr Mazurowski i wsp.,
Metoda Proprioceptywnego Nerwowo-Mięśniowego Torowania Ruchem we wczesnej rehabilitacji po udarze mózgui i występowanie lęku przed
osiągnięcia jak najwyższej sprawności
funkcjonalnej. Stosowane w metodzie PNF
różnorodne techniki m.in: aproksymacja,
stretching i optymalny opór, umożliwiają
zarówno dostosowanie terapii do dysfunkcji,
jak również, wykorzystując odpowiednie
wzorce ruchowe, kompleksowe i indywidualne
traktowanie każdego pacjenta [11]. Metoda
PNF wykorzystuje nieuszkodzone, silne
strony ciała pacjenta do stymulacji osłabionych
grup mięśniowych, bazując na synergizmie
mięśniowym. Dzięki terapii pacjent stopniowo
uzyskuje poprawę stabilności, mobilności,
wytrzymałości oraz zręczności [12].
W postępowaniu fizjoterapeutycznym
bierze się pod uwagę sumowanie bodźców
wzrokowych, słuchowych, dotykowych oraz
równoważnych, a także czucia głębokiego
[8]. Usprawnia się tym samym dysfunkcję
nerwowo-mięśniową poprzez torowanie
przepływu informacji z receptorów narządu
ruchu do ośrodkowego układu nerwowego
[13].
W procesie rehabilitacji pacjentów
na Oddziale, zgodnie z koncepcją PNF,
ćwiczenia zostały dobrane indywidualnie,
uwzględniając podejście globalne, rezerwy
i potrzeby pacjentów. Celem programu
była likwidacja niewydolności mięśniowej
oraz przywrócenie utraconych funkcji
w tym również umiejętności chodu. Program
obejmował intensywną pracę bezpośrednią
w pozycjach niskich, pozycji siedzącej
i
pozycjach
wysokich,
ćwiczenia
w otwartych i zamkniętych łańcuchach
kinematycznych, na stabilnym i niestabilnym
podłożu, oraz zadania domowe. W terapii
stosowano
trójpłaszczyznowe
wzorce
ruchowe kończyn górnych i dolnych,
techniki agonistyczne i antagonistyczne
z wykorzystaniem dodatkowego sprzętu
typu Thera-band. Metodami wykorzystanymi
do diagnostyki funkcjonalnej, w tym do
24
oceny funkcji równoważnej oraz lokomocji
pacjentów były: Skala Równowagi Berga,
Test Timed Up&Go oraz Trunk Control
Test. Głównym testem w diagnostyce
funkcjonalnej, na potrzeby badań, był test
w skali równowagi BERGA (BFBS, Berg
Functional Balance Scale), który jest
najczęściej stosowanym w praktyce klinicznej
testem na określenie stanu kontroli równowagi
u osób po udarze mózgu. Test składa się
z 14 zadań oceniających zdolność utrzymania
równowagi w różnych pozycjach, a każde
zadanie punktowane jest w skali 5-stopniowej,
gdzie 0 - oznacza niemożliwe do wykonania
a 4 - wykonuje bezpiecznie i niezależnie.
Wynik końcowy, jaki badani mogą uzyskać po
zakończeniu zadania, mieści się się
w przedziale od 0 do 56 punktów [14].
Test Timed Up & Go jest powszechnym
i często stosowanym testem polegającym na
pomiarze czasu, w jakim pacjent samodzielnie
lub z pomocą ortopedyczną musi pokonać
dystans trzech metrów w linii prostej, startując
z pozycji siedzącej na krześle, następnie
na końcu odcinka obraca się o 180 stopni
i powraca na miejsce [14].
Do oceny wydolności i kontroli
motorycznej tułowia po udarze mózgu
wykorzystano Trunk Control Test polegający
na punktowej ocenie mobilności w pozycji
leżącej oraz umiejętności przejścia z leżenia
do pozycji siedzącej i kontroli tułowia w tej
pozycji [15].
Wszystkie wykorzystane do badań testy,
w celu oceny skuteczności terapii metodą PNF
przeprowadzono dwukrotnie: pierwsze badanie
wykonano przed rozpoczęciem usprawniania
w dniu przyjęcia chorego, a kontrolne
w dniu wypisu z Oddziału Rehabilitacji.
Wyniki
Analiza punktacji uzyskanej za pomocą
Skali Berga wykazała, iż zarówno w grupie
Medical & Health Sciences Rewiev 2015, 2015;1(4): 21-30
badanych kobiet, jak i mężczyzn wystąpił
progres funkcji równoważnej. Niewielką
przewagę zaobserwowano w grupie kobiet
pod względem różnicy ze średnich ilości
punktów osiąganych w skali Berga, chociaż w
grupie mężczyzn średnia wyników przed i po
usprawnianiu była przeciętnie wyższa (Tab. 2).
teście kontrolnym (Tab. 2). Przeprowadzona
neurorehabilitacja wśród mężczyzn zarówno
z niedowładem prawo- jak i lewostronnym
wpłynęła zatem na poprawę parametrów ich
równowagi.
Analiza danych liczbowych wykazuje, że na
11 badanych kobiet w teście Time 7 badanych
Tabela 2. Wyniki Skali Berga z uwzględnieniem płci oraz strony niedowładu.
Kobiety (n=11)
Mężczyźni (n=21)
strona niedowładu
Badanie
przed
terapią
18,91
po terapii
40,00**
strona niedowładu
Badanie
prawa
14,17
lewa
24,60
prawa
38,33
lewa
42,00
przed
terapią
25,48
po terapii
43,68*
prawa
25,40
lewa
25,55
prawa
44,30
lewa
43,45
**istotnośc rożnic na poziomie p ≤ 0,01
*istotnośc rożnic na poziomie p ≤ 0,05
W grupie badanych kobiet stwierdzono,
wyraźna różnicę w osiąganej punktacji
w skali Berga. Analizując wyniki kobiet pod
kątem ich podziału ze względu na stronę
zdiagnozowanego niedowładu, w obu grupach
zaobserwowano
poprawę
parametrów
funkcji równowagi ze wskazaniem na nieco
lepsze wyniki wśród kobiet z niedowładem
prawostronnym. Kobiety te przed rehabilitacją
osiągały wartości średnio o 10 punktów niższe
od kobiet z niedowładem lewostronnym.
Po okresie rehabilitacji różnica ta zmalała
do 3 punktów. Średnie wyniki kobiet
z niedowładem prawostronnym poprawiły się
po okresie rehabilitacji o 24,17 pkt. natomiast
dla kobiet z niedowładem lewostronnym
różnica ta wyniosła 17,40 pkt. (Tab. 2).
Analizując grupę mężczyzn stwierdzono,
iż strona niedowładu nie miała wpływu
na proces usprawniania. Wyniki badania
równowagi przed i po usprawnianiu
wskazywały na widoczny wzrost średnich
wartości punktowych liczonych skalą Berga w
Tabela 3. Indywidualne wyniki Testu Time
Up&Go w grupie badanych kobiet.
l.p.
Przed rehabilitacją
Czas [s]
Po rehabilitacji
Czas [s]
1.
n/w
n/w
2.
n/w
18
3.
n/w
11
4.
16
9
5.
22
17
6.
n/w
12
7.
n/w
20
8.
n/w
n/w
9.
n/w
16
10.
n/w
22
11.
n/w
28
±SD
19±4,24
17±5,9
min-max
12-25
8-25
n/w – zadanie nie wykonane
kobiet odzyskało funkcję chodu a tylko
2 pacjentki nie były wciąż w stanie samodzielnie
wykonać testu po okresie usprawniania
rehabilitacyjnego, znacznie natomiast skrócił
25
Piotr Mazurowski i wsp.,
Metoda Proprioceptywnego Nerwowo-Mięśniowego Torowania Ruchem we wczesnej rehabilitacji po udarze mózgui i występowanie lęku przed
się czas zadania u dwóch chorych. Średni czas
wykonania testu wśród pacjentek z zachowaną
bądź odzyskaną funkcją chodu po rehabilitacji
wyniósł 17±5,9 sekund (Tab. 3).
Wyniki badań testu Time Up&Go
przeprowadzonego wśród mężczyzn wykazały,
że na 21 pacjentów poprawę w lokomocji
uzyskało 8 pacjentów, 9 badanych odzyskało
w pełni funkcję chodu a jedynie 4 pacjentów,
mimo przeprowadzonej rehabilitacji, nadal
Tabela 4. Indywidualne wyniki Testu Time
Up&Go w grupie badanych mężczyzn.
l.p.
Przed rehabilitacją
Czas [s]
Po rehabilitacji
Czas [s]
1.
n/w
16
2.
n/w
25
3.
18
8
4.
n/w
11
5.
n/w
12
6.
14
10
7.
n/w
n/w
8.
16
8
9.
n/w
18
10.
n/w
17
11.
n/w
n/w
12.
15
11
13.
n/w
15
14.
n/w
12
15.
n/w
21
16.
n/w
n/w
17.
n/w
n/w
18.
12
8
19.
25
13
20.
18
14
21.
16
8
±SD
16,7±3,88
13,6±4,87 **
min-max
12-25
8-25
n/w – zadanie nie wykonane;
**istotnośc rożnic na poziomie p = 0,0117
26
tej funkcji nie posiadało. Średni uzyskany
w teście Time Up&Go w grupie mężczyzn,
w której przywrócona bądź usprawniona
została umiejętność chodu wyniósł 13 sekund
(Tab. 4), co daje wynik o 4 sekundy krótszy od
średniej uzyskanej w grupie badanych kobiet.
W celu oceny wydolności i kontroli
motorycznej tułowia pacjentów przed i po
usprawnianiu metodą neurofizjologiczną
wykorzystano Trunk Control Test. Efekt
rehabilitacji dla wyników tego testu
przedstawia tabela 5.
Na podstawie analizy zebranych danych
zauważono znaczną poprawę parametrów
mobilności i stabilności w całej grupie
badanej. Liczba pacjentów, którzy w pełni
samodzielnie wykonywali wszystkie zadania
w teście wzrosła z 17 do 29 pacjentów po
zakończeniu okresu rehabilitacji. Natomiast
liczba pacjentów potrzebujących pomocy
w teście Trunk Control na koniec usprawniania
zmalała z 15 do 3 pacjentów (Tab. 5).
Tabela 5. Podział pacjentów z uwzględnieniem
samodzielności w teście Trunk Control Test.
Przed
rehabilitacją [n]
Po
rehabilitacji [n]
Wymagający asekuracji i/
lub pomocy
15
3
W pełni samodzielni
17
29
Dyskusja
Przeprowadzone wśród 32 pacjentów
po niedokrwiennym udarze mózgu badania
miały oszacować skuteczność zastosowana
koncepcji PNF we wczesnym usprawnianiu.
Stosowanie na każdym etapie stymulacji
wielopłaszczyznowej
z
wykorzystaniem
wszystkich możliwych rezerw pacjenta,
pozwalają na redukcję deficytów - zgodnie
z założonymi celami terapii. Do najważniejszych
składowych przed rozpoczęciem nauki
Medical & Health Sciences Rewiev 2015, 2015;1(4): 21-30
chodu należą: uzyskanie stabilności tułowia
i równowagi, umiejętność przenoszenia
środka ciężkości do przodu, zwiększenie siły
mięśniowej wraz z odpowiednim zakresem
i zbornością ruchu [16].
Ważnym czynnikiem, mającym wpływ na
ograniczenie sprawności funkcjonalnej, jest
zaburzenie zdolności poruszania się. Chód
osób po przebytym udarze mózgu cechuje się
brakiem ekonomii ruchu, asymetrią w czasie
trwania poszczególnych faz chodu i długości
kroku, skróceniem czasu podporu i obciążenia
kończyny zajętej, ograniczoną prędkością
przy nadmiernym wysiłku [17]. Prawidłowa
kontrola posturalna uwarunkowana jest
niezaburzoną pracą systemu nerwowego,
zdolnością przenoszenia ciężaru ciała
w przestrzeni oraz zdolnością równowagi na
zmieniającą się powierzchnię podparcia, co
warunkuje sprawną reedukację stereotypu
i wydolności chodu [18]. Z badań wynika że
szanse na odzyskanie funkcji chodu w toku
procesu usprawniania wydają się być znaczne,
a funkcja ta wpływa radykalnie na jakość życia
pacjentów. Stąd też podstawowym zadaniem
programów
rehabilitacji
poudarowej,
stanowiącym
o
sukcesie
oddziałów
rehabilitacji, jest poprawa funkcji równoważnej
i odtworzenie wzorca chodu [19].
Na podstawie przeprowadzonych badań
stwierdzono, że fizjoterapia z zastosowaniem
metody PNF wpłynęła istotnie na poprawę
badanych parametrów. Na podstawie
zebranych danych, stwierdzono wyraźną
poprawę funkcji równoważnej mierzonej
skalą równowagi Berga w całej grupie
pacjentów po niedokrwiennym udarze
mózgu. Oceniając efekty terapii metodą
PNF w teście Time Up&Go zauważono, że
przeważająca liczba pacjentów w całej grupie
w trakcie pierwszego, wyjściowego badania
nie była w stanie poruszać się samodzielnie
lub czas, jaki osiągali w pokonywaniu danego
dystansu, wykraczał poza normy, wskazując
na upośledzenie funkcji chodu. Efekty
rehabilitacji wpłynęły wyraźnie na osiągane
wyniki i samodzielność chodu w testach po
zakończeniu usprawniania. Dokonując analizy
zebranych danych z badania przy użyciu Trunk
Test Control, zauważono znaczną poprawę
parametrów mobilności i stabilności w całej
grupie badawczej. U wszystkich pacjentów
zanotowano wzrost stosunku punktowego
uzyskanego w badaniu końcowym.
Wcześniejsze badania Kaniewskiego
i wsp. wykazały, że rehabilitacja w połączeniu
z metodą PNF wpływa na zmniejszenie
niepełnosprawności u pacjentów po udarze.
Duży odsetek pacjentów w końcowym badaniu
uzyskało, na podstawie testu Time Up&Go,
krótszy czas w pokonaniu określonego dystansu,
co świadczyło o polepszeniu motoryki a tym
samym zmniejszeniu ryzyka upadków [20].
Podobnie z przeprowadzonej przez Fedak
i wsp. analizy wynika, że fizjoterapia
z wykorzystaniem metod PNF, wpłynęła
istotnie na poprawę wszystkich parametrów
równowagi, ocenianych w badaniu na
platformie posturograficznej. Brzyski na
podstawie swoich badań stwierdził, że
zastosowanie terapii metodą PNF u pacjentów
udarowych pozwala na szybszą i skuteczniejszą
poprawę lokomocji niż terapia wg tradycyjnej
kinezyterapii, u chorych prowadzonych
metodą PNF wzrósł poziom samodzielności
i umiejętność wykonywania czynności dnia
codziennego [21]. Podobnie Pasternak
i wsp. oceniali terapię z wykorzystaniem
metody PNF po udarze niedokrwiennym
mózgu, jako formę skutecznej poprawy
sprawności funkcjonalnej [16]. Wolny i wsp.
w swoim eksperymencie dowiedli przeważającą
poprawę symetrii w obciążaniu kończyn
dolnych w grupie usprawnianej technikami
PNF w porównaniu do grupy prowadzonej
metodami
tradycyjnymi.
Zastosowanie
27
Piotr Mazurowski i wsp.,
Metoda Proprioceptywnego Nerwowo-Mięśniowego Torowania Ruchem we wczesnej rehabilitacji po udarze mózgui i występowanie lęku przed
wzorców PNF przyczyniło się do redukcji
wzmożonego
napięcia
mięśniowego
i asymetrii tułowia, poprawy stabilności
i kontroli miednicy, jak również odtworzenia
funkcji podporowej, a więc poprawy czucia
głębokiego [19]. W innych badaniach Wolny
i wsp. potwierdzili korzystny wpływ terapii
PNF na poprawę sprawności w czynnościach
samoobsługi i funkcji chodu w usprawnianiu
pacjentów po udarze mózgu [22].
W pracy analizowano także wpływ płci na
efekt rehabilitacji i progres funkcji równoważnej.
Niewielką przewagę zaobserwowano w grupie
kobiet pod względem różnicy średniego
wyniku punktowego osiąganego w skali
Berga, aczkolwiek w grupie mężczyzn
średnia wyników przed i po usprawnianiu
była przeciętnie wyższa niż w grupie kobiet.
W grupie badanych kobiet po usprawnianiu 18%
pacjentek nadal nie posiadało funkcji chodu
i tyle samo poprawiło wydolność lokomocyjną,
natomiast 64% kobiet odzyskało umiejętność
lokomocji. Zaobserwowano różnice średnich
wartości uzyskiwanych czasów w próbie
Time Up&Go pomiędzy grupą kobiet
a mężczyzn. Wyniki przebadanych mężczyzn
wypadły lepiej, średni czas osiągany przez nich
w badaniu po zakończeniu usprawniania był
krótszy. Po okresie rehabilitacji w badaniu
kontrolnym zarejestrowano u 19% mężczyzn
brak funkcji chodu, lokomocyjnie poprawiło
się 38% badanych, natomiast umiejętność
chodu odzyskało 43% mężczyzn.
Flis i Bejer w swoich badaniach również
analizowały wpływ płci chorych na rezultaty
rehabilitacji w zakresie poprawy równowagi
i chodu. W badaniach tych nieznacznie
liczniejszą grupę stanowiły kobiety, lecz
lepsze
wyniki
punktowe
uzyskiwała
grupa mężczyzn, choć różnice nie były
istotne statystycznie. Na gorsze efekty
usprawniania wśród kobiet mogło wpływać
obciążenie powikłaniami i wiele czynników
28
ryzyka oraz chorób współistniejących,
jak również stan początkowy i stan
z przed udaru, co podkreśla wielu innych
autorów badań w tym zakresie. Inne badania,
na które powoływały się Autorki, wykazują, że
płeć nie ma znamiennego wpływu na wyniki
rehabilitacji [17].
Dokonano również analizy efektów
terapii metodą PNF z uwzględnieniem strony
niedowładu. Wśród badanych mężczyzn,
zarówno
z niedowładem prawo – jak
i lewostronnym, wyniki badań przed i po
usprawnianiu były zbliżone. Można zatem
wnioskować iż strona niedowładu nie
wpłynęła na proces usprawniania. Nieco
odmiennie wyniki przedstawiały się w grupie
kobiet. Wśród wszystkich badanych kobiet
zaobserwowano poprawę parametrów funkcji
równowagi ze wskazaniem na większy progres
wśród kobiet z niedowładem prawostronnym.
W analizie wpływu strony niedowładu
na proces usprawniania pacjentów po
niedokrwiennym
udarze
mózgu,
nie
stwierdzono znaczącego wpływu i różnic
w średnich pomiarach czasowych w teście
chodu pomiędzy grupą z niedowładem lewoa prawostronnym. Krukowska i Czernicki
w
swoich
badaniach
nad
oceną
stabilometryczną wpływu m.in. metody PNF
na poprawę równowagi, dowiedli skuteczność
tej metody w usprawnianiu chorych po udarze
mózgu. Badania wykazały większe zaburzenia
równowagi i kontroli posturalnej u pacjentów
z niedowładem lewostronnym. Natomiast po
terapii zaobserwowano w większym stopniu
symetrię obciążania kończyn dolnych w grupie
chorych z niedowładem prawostronnym, co
potwierdza poprawę równowagi pacjentów
w tej grupie. W analizie dotyczącej różnic
w
efektach
rehabilitacji
osób
po
udarze zaobserwowano lepsze wyniki
parametrów
równowagi
za
pomocą
testu Tinetti uzyskane przez pacjentów
Medical & Health Sciences Rewiev 2015, 2015;1(4): 21-30
z niedowładem prawostronnym. W średnich
końcowych
wynikach
usprawniania,
a także w końcowej ocenie chodu
wyraźnie zaznaczała się dominacja u osób
z
niedowładem
prawostronnym
[8].
Flis i Bejer, powołując się na inne
doniesienia autorów badań, są zgodni, że
w przeciwieństwie do pacjentów z lewą
stroną niedowładu osoby z niedowładem
prawostronnym uzyskują znacząco lepsze
wyniki po rehabilitacji. Prawdopodobnym
czynnikiem
sprawiającym,
że
chorzy
z niedowładem lewostronnym osiągają gorsze
efekty rehabilitacji są ogniskowe zmiany
w prawej półkuli mózgu o charakterze zaburzeń
poznawczych, motorycznych, motywacyjnych,
czy też zaburzenia wynikające z zespołu
zaniedbywania połowiczego [17]. Również
w badaniach Rynkiewicz i wsp. zaobserwowano,
iż chorzy z niedowładem lewostronnym, we
wszystkich zastosowanych skalach, uzyskali
mniejszą poprawę w usprawnianiu, niż chorzy
z niedowładem prawostronnym [23]. Fedak
i wsp. także zauważyli zależność pomiędzy
stroną niedowładu a uzyskanymi danymi.
Jednak podejmowana tematyka wpływu
strony niedowładu na efekty rehabilitacji nie
ma jednoznacznego stanowiska. Przytaczane
przez Fedak i wsp. prace innych badaczy
podejmujących to zagadnienie, wskazują na
większą poprawę równowagi u pacjentów
z niedowładem prawostronnym. W innych,
posturograficznych badaniach, oceniających
równowagę w pozycji stojącej potwierdzono
te tezy i zaobserwowano, że chorzy
z uszkodzeniem prawej półkuli mózgu mają
większe zaburzenia równowagi niż chorzy
z uszkodzeniem lewej półkuli. Istnieją też
teorie podparte badaniami, które wskazują
na brak korelacji między stroną niedowładu
a poprawą funkcji równoważnej. Z kolei inne,
przytaczane przez Fedak i wsp. badania nad
wpływem strony niedowładu i zaburzeń czucia
głębokiego na wynik usprawniania, wskazały,
że na postęp rehabilitacyjny wpływa nie tylko
strona zajęta w wyniku udaru, lecz także
wielkość zaburzeń czucia proprioceptywnego
[12].
Uzyskane w pracy wyniki można
traktować jako potwierdzenie skuteczności
wpływu wykorzystania metody PNF
w programach rehabilitacji chorych po udarze
niedokrwiennym mózgu.
Wnioski
Analiza wyników badań przeprowadzonych
na początku i na końcu programu
rehabilitacyjnego u chorych po przebytym
udarze niedokrwiennym mózgu pozwoliła na
sformułowanie następujących wniosków.
Stosowanie metody PNF we wczesnej
rehabilitacji znacząco usprawnia funkcjonalnie w zakresie równowagi statycznej
i kontroli posturalnej pacjentów po udarze
niedokrwiennym mózgu.
Rehabilitacja metodą PNF wpływa korzystnie na zwiększenie prędkośći chodu
u pacjentów po udarze mózgu.
Efekty rehabilitacji zależne są w różnym
stopniu od strony występującego niedowładu,
natomiast płeć nie wpływa na osiągane wyniki
usprawniania.
Piśmiennictwo
1.
Czernuszenko
A.:
Rehabilitacja
środowiskowa po udarze mózgu. Reh Med
2011;15(2): 15-20.
2. Klimaszewska K., Krajewska-Kułak
E., Jankowiak B., i wsp.: Charakterystyka
usprawniania chorych na udar mózgu
w poszczególnych okresach rehabilitacji. Ann
Acad Med Siles 2006;60(1): 41–6.
3. Błaszczyk B., Czernecki R., PrędotaPanecka H.: Profilaktyka pierwotna i wtórna
udarów mózgu.
Stud Med 2008;9: 71-5.
4. Mikołajewska E.: Fizjoterapia po udarze
mózgu. Praktyczna Fizjoterapia & Rehabilitacja
2012;35: 26-33.
5. Kokoszka Ł., Lipiński K.: Zespół
zaniedbywania
jednostronnego
–
charakterystyka
kliniczna,
diagnostyka
29
Piotr Mazurowski i wsp.,
Metoda Proprioceptywnego Nerwowo-Mięśniowego Torowania Ruchem we wczesnej rehabilitacji po udarze mózgui i występowanie lęku przed
i postępowanie rehabilitacyjne. Rehabilitacja
interdyscyplinarna. Akademia Medyczna im.
Piastów Śląskich we Wrocławiu Wrocław
2009.
6. Kalisz K., Kalisz Z., Hagner-Derengowska
M., i wsp.: Ocena równowagi u pacjentów
po przebytym udarze mózgu na podstawie
wybranych skal i testów. J Health Sci 2012;(2)4:
141–77.
7. Zagłoba-Kaszuba A.: Analiza mechanizmu
działania wybranych wzorców terapii
proprioceptywnego ułatwiania nerwowomięśniowego za pomocą metod neurofizjologii
klinicznej. Rozprawa doktorska, Poznań 2012.
8. Krukowska J., Czernicki J.: Ocena
stabilometryczna wpływu fizykalnych metod
neurofizjologicznych na poprawę równowagi
u chorych po udarze mózgu. Reh Med
2012;16(2): 16-21.
9. Opara J.: Aktualne metody usprawniania
ruchowego chorych po udarze mózgu. Udar
Mózgu 2002;4(1): 33-6.
10. Mraz T.: Praktyczne wykorzystanie metody
PNF w terapii pacjenta spastycznego.
Praktyczna Fizjoterapia & Rehabilitacja 2011(1):
8-12.
11. Galasińska K., Buchalski P., Gajewska E.:
Zastosowanie koncepcji PNF w rehabilitacji
pacjentów po udarze mózgu. Now Lek
2011;80(2): 126–33.
12. Fedak D., Latała B., Otfinowski J., i wsp.:
Ocena wpływu fizjoterapii na równowagę
w pozycji stojącej w grupie pacjentów po
udarze mózgu określona na podstawie badań
posturograficznych. Acta Bio Opt Inform Med
2010;3(16): 208-11.
13. Lutowski P., Sielski Ł., Lutowska K., i wsp.:
Metoda PNF w analizie nauki chodu u chorych
po przebytym udarze niedokrwiennym
mózgu. Fizjoter Pol 2011;2(4),Vol.11: 143-53.
14. Drużbicki M., Pacześniak-Jost A., Kwolek
A.: Metody klinometryczne stosowane
w rehabilitacji neurologicznej. Przegląd Medyczny
Uniwersytetu Rzeszowskiego 2007;3: 268–74.
15.http://www.cebp.nl/vault_public/filesyste
m/?ID=1491[przeglądany: 3.04.2015].
30
16. Pasternak K., Gasztych J., Gworys K.,
i wsp.: Ocena skuteczności metody PNF
(Proprioceptywne
Nerwowo-Mięśniowe
Torowanie) w rehabilitacji pacjentów po
udarze niedokrwiennym mózgu – doniesienie
wstępne. Kwart Ortop 2012;1: 83-90.
17. Flis D., Bejer A.: Wpływ wybranych
czynników klinicznych i demograficznych na
postępy w reedukacji równowagi i chodu osób
po udarze mózgu. Post Rehab 2013;4: 31 – 9.
18. Janota B., Janota J., Opara J., i wsp.:
Reedukacja chorych po przebytym udarze
mózgu. Rehabil Prakt 2011;4: 32-5.
19. Wolny T., Saulicz E., Gnat R., i wsp.: Ocena
efektywności metody PNF w symetryzacji
obciążenia kończyn dolnych u pacjentów
w okresie późnym po udarze mózgu. Fizjoter
Pol 2010;4(4)Vol.10: 263-70.
20. Kaniewski O., Suszyński K., Górka D.,
i wsp.: Wpływ terapii PNF na proces poprawy
motorycznej u pacjentów po niedokrwiennym
udarze mózgu zlokalizowanym w lewej półkuli
w okresie ostrym rehabilitacji. Ann Acad Med
Siles 2014;68(5): 294-301.
21. Brzyski J.: Porównywanie rezultatów
leczenia udaru mózgu z zakresu funkcji
lokomocyjnych
tradycyjną
metodą
usprawniania i metodą PNF po 6 miesiącach
od wystąpienia incydentu. Rehabilitacja
interdyscyplinarna Akademia Medyczna im.
Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław
2009.
22. Wolny T., Saulicz E., Gnat R.: Ocena
efektywności metody PNF w usprawnianiu
czynności życia codziennego u pacjentów w
okresie późnym po udarze mózgu. Fizjoter Pol
2009;9(1): 51–60.
23. Rynkiewicz M., Rogulska U., Czernicki J.:
Ocena zmian sprawności funkcjonalnej osób
we wczesnym okresie po udarze mózgu.
Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego
i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie,
Rzeszów 2011;2: 325-39.
2015;1(4): 31-41
e-ISSN 2450-1670
Volume 1
Issue 4
Medical & Health
Sciences Review
www.mhsr.pl
www.mhsr.pl
Reviews
Metoda integracji sensorycznej w stymulacji
rozwoju psychoruchowego
The method of sensory integration in the stimulation
of psychomotor development
Anna Knyszyńska1;A,B,D,E,F, Anna Lubkowska*,1;A,D,E
1. Zakład Diagnostyki Funkcjonalnej i Medycyny Fizykalnej, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
A – koncepcja i przygotowanie projektu badań, B – wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C – analiza statystyczna, D – interpretacja
danych, E – przygotowanie manuskryptu, F – opracowanie piśmiennictwa, G – pozyskanie funduszy, * – Autor do korespondencji.
Autor do korespondencji: Anna Lubkowska; Zakład Diagnostyki Funkcjonalnej i Medycyny Fizykalnej PUM; ul. Żołnierska 54,
71- 210 Szczecin; tel. + 48 91 00 949; e-mail: [email protected]
Str eszczenie
Rozwój zmysłów oraz doskonalenie ich funkcji rozpoczyna się już w okresie prenatalnym. Odkrywanie i poznawanie świata jest
możliwe dzięki prawidłowo funkcjonującym procesom przetwarzania sensorycznego prowadzącym do powstawania odpowiednich
reakcji adaptacyjnych akceptowanych przez środowisko i adekwatnych do sytuacji. Jakiekolwiek nieprawidłowości pojawiające się
w toku tego procesu mogą skutkować różnego rodzaju zaburzeniami regulacyjnymi pojawiającymi się już we wczesnych latach
życia bądź skutkującymi problemami, najczęściej emocjonalnymi czy społecznymi w przyszłości. Artykuł prezentuje problem
zaburzeń integracji sensorycznej, a także koncepcję metody ich terapii. Przedstawia wyniki badań potwierdzających występowanie
pewnego rodzaju zaburzeń funkcjonalnych czy psychospołecznych wynikających z dysfunkcji przetwarzania sensorycznego,
wykazując jednocześnie skuteczność terapii integracji sensorycznej dla łagodzenia ich skutków. Zaburzenia integracji sensorycznej
mogą występować w wielu jednostkach chorobowych takich jak: mózgowe porażenie dziecięce, Zespół Downa, zaburzenia ze
spektrum autyzmu, ADHD, ale także diagnozuje się je często wśród dzieci z trudnościami w uczeniu się. Biorąc pod uwagę częstość
występowania różnego rodzaju zaburzeń przetwarzania sensorycznego w czasach współczesnych oraz skutki ich występowania,
niezwykle istotnym jest wczesne postawienie diagnozy i podjęcie terapii stymulacji sensorycznej, aby zapewnić dziecku prawidłowy
rozwój i funkcjonowanie w społeczeństwie. W tym celu stosuje się terapię integracji sensorycznej, którą przeprowadzać powinni
wykwalifikowani terapeuci, jednak jej elementy mogą stosować między innymi terapeuci zajęciowi, fizjoterapeuci jak i pedagodzy,
zarówno dla terapii występujących zaburzeń ale również dla wspomagania rozwoju dzieci z prawidłowymi reakcjami sensorycznymi.
Słowa kluczowe: zmysły, integracja sensoryczna, terapia
Summar y
The development of the senses and improve their function begins in the prenatal period. Discovering and learning about the world
is made possible by well-functioning processes of sensory processing leads to the formation of reaction which is appropriate and
accepted by the environment and adequate to the situation. Any irregularities occurring in the course of this process may result in
different types of regulatory disorders that appear in the early years of life or that result in problems, the most common emotional
or social in the future. The article presents the problem of sensory integration disorders, as well as the concept of methods of
treatment. It presents the results of studies proving the existence of some kind of functional or psychosocial disorders resulting
from sensory processing dysfunction, while demonstrating the effectiveness of sensory integration therapy to mitigate their effects.
Sensory integration dysfunction can occur in many different diseases: cerebral palsy, Down syndrome, autism, ADHD, but also
they are often diagnosed among children with learning difficulties. Given the prevalence of different types of sensory processing
disorders in modern times and the effects of their occurrence, important is early diagnosis and treatment of sensory stimulation to
take to ensure child’s proper development and functioning in society. For this purpose, a sensory integration therapy, which should
be carried out by qualified therapists, but its elements can be used by occupational therapists, physiotherapists and educators, for the
treatment of common disorders but also to assist in the development of children with normal sensory reactions.
Key words: senses, sensory integration, therapy
Otrzymano: 28.07.2015, zaakceptowano: 30.11.2015.
31
Anna Knyszyńska i wsp.,
Metoda integracji sensorycznej w stymulacji rozwoju psychoruchowego
Metoda integracji sensorycznej w stymulacji rozwoju psychoruchowegoPoziom kompetencji przedsionkowo proprioceptywnych u dzieci z ryzykiem
wystąpienia zaburzeń integracji sensorycznej
Wstęp
Wszystkie informacje docierające do
człowieka z otoczenia odbierane są za
pomocą zmysłów i przekazywane zostają
do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie
następuje szereg procesów prowadzących
do wytworzenia odpowiednich reakcji
adaptacyjnych. Procesy te noszą nazwę
integracji sensorycznej[1]. Doświadczenia
zmysłowe zdobywane przez dziecko już
w okresie płodowym oraz przez pierwsze
lata jego życia, a następnie przetwarzane
przez ośrodkowy układ nerwowy w sposób
prawidłowy, stanowią podstawę dla jego
właściwego rozwoju zarówno poznawczego,
motorycznego jak i społeczno-emocjonalnego.
Celem niniejszej pracy było przedstawienie
założeń metody integracji sensorycznej a także
analiza skuteczności jej stosowania w terapii
oraz wsparciu rozwoju psychoruchowego
dzieci na podstawie doniesień innych autorów.
Zmysły
Analizując rozwój zmysłów człowieka
już w okresie prenatalnym, najważniejszym
wydaje się być 7. tydzień ciąży. To wtedy
bowiem ma swój początek rozwój niemal
wszystkich zmysłów, które w dalszych etapach
kształtują się i udoskonalają swoje funkcje
w różnym czasie. Dotyk, równowaga
oraz czucie głębokie (propriorecepcja) to
trzy pierwotne zmysły, które warunkują
prawidłowy rozwój człowieka i na bazie
których doskonalić się mogą wszystkie inne
zdolności sensoryczne. Należy dodać, że
układ przedsionkowy jako jedyny posiada
receptory, które jeszcze podczas życia
płodowego osiągają pełną dojrzałość
strukturalną i funkcjonalną [2]. Jak powiedział
starożytny grecki filozof Arystoteles „Nie ma
nic w umyśle, czego by przedtem nie było
w zmysłach”. Uczymy się i rozwijamy przez
zmysły. Człowiek jest w stanie poradzić sobie
32
bez prawidłowo funkcjonującego wzroku czy
słuchu, jednak gdyby nagle wszystkie zmysły
zostały mu odebrane, niemożliwym byłby jego
dalszy rozwój i funkcjonowanie [1].
Koncepcja integracji
sensorycznej
Koncepcja SI powstała w latach 60tych
XX wieku za sprawą Jean Ayres. Ta
amerykańska psycholog, pedagog specjalny
i terapeuta zajęciowy, analizując wiele prac
z zakresu neurofizjologii, a także na podstawie
własnych obserwacji, sformułowała teorię
zaburzeń przetwarzania sensorycznego, którą
w późniejszych latach poparła wynikami
licznych badań.
Integracja sensoryczna to niezwykle
skomplikowany
proces
zachodzący,
w zależności od zaawansowania, na różnych
piętrach układu nerwowego. Polega on na
zebraniu przez wyspecjalizowane narządy
informacji
sensorycznych
płynących
zarówno ze środowiska zewnętrznego jak
i z organizmu człowieka, a następnie
przekazaniu ich do centralnego układu
nerwowego. W dalszym etapie informacje
te zostają organizowane, porządkowane,
przetwarzane oraz integrowane z informacjami
zdobytymi wcześniej w toku doświadczenia.
Proces ten powinien zaowocować reakcją
adaptacyjną
organizmu
odpowiadającą
wymaganiom sytuacji i środowiska.
Główne założenia SI
Koncepcja SI opiera się na kilku założeniach
czerpiących z neurofizjologii. Jednym
z nich jest teoria plastyczności neuronalnej,
która zakłada zdolność centralnego układu
nerwowego do modyfikacji i zmian mających
na celu m.in. odzyskiwanie utraconych funkcji.
Zmiany jakie mogą zajść w centralnym układzie
nerwowym pod wpływem kontrolowanej,
odpowiednio dobranej stymulacji zmysłowej,
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 31-41
to kluczowy element terapii SI. Mózg ludzki
wykazuje największą plastyczność w okresie
wczesnego dzieciństwa, co nie znaczy, że nie
jest możliwym wywołanie zmian w centralnym
układzie nerwowym również w wieku
dorosłym czy podeszłym. [3]. Prawidłowe
wykorzystanie plastyczności neuronalnej
zależy od wielu czynników, do których zalicza
się między innymi stopień zaangażowania
dziecka w wykonywanie zadań, a także
zorganizowanie odpowiednio zróżnicowanego
środowiska w którym prowadzona jest terapia.
Otoczenie powinno dostarczać dziecku
przede wszystkim bodźców dla układu
przedsionkowego,
proprioreceptywnego
a także dla zmysłu dotyku. Ponadto nie można
zapomnieć o istnieniu tzw. krytycznych
okresów rozwojowych. Są to momenty,
w których prawidłowy rozwój dziecka
powinien zaowocować nabyciem konkretnych
umiejętności. Zatem istnieją okresy, w których
dziecko mimo chęci i dużego wysiłku,
nie będzie w stanie osiągnąć pewnych
umiejętności, nie dlatego, że wystąpiły
nieprawidłowości w procesie jego rozwoju, ale
dlatego, że jego wiek biologiczny jeszcze mu na
to nie pozwala. Należy pamiętać, że momenty
krytyczne dotyczą wielu sfer w tym ruchowej,
społeczno-emocjonalnej, rozwoju mowy czy
inteligencji, a stawianie dziecku wymagań czy
też bodźcowanie go ponad jego możliwości
może zrodzić frustrację i zniechęcenie do
podejmowania kolejnych prób wykonania
zadania, co w konsekwencji może skutkować
zahamowaniem
bądź
nieprawidłowym
rozwojem [4].
Kolejnym istotnym założeniem jest pewna
sekwencyjność
fizjologicznego
procesu
rozwoju integracji sensorycznej. Okazuje się
bowiem, że złożone, bardziej kompleksowe
zachowania i umiejętności, kształtują się na
bazie wcześniej wykształconych, prostych
zachowań. Tym samym, według Ayres,
można wyróżnić etapy rozwoju integracji
sensorycznej:
1. Jako pierwsza kształtuje się zdolność
percepcji
wrażeń:
czuciowych,
przedsionkowych,
poprioceptywnych,
reakcji równoważnych, ale także integracji
odruchów pierwotnych.
2. Po opanowaniu pierwszego etapu
dochodzi do kształtowania się schematu
własnego ciała, percepcji ciała a także
kształtowania praksji, czyli zdolności do
planowania ruchu w obrębie motoryki
dużej. Dziecko uczy się ponadto
różnicowania prawej i lewej strony
ciała. To na tym etapie rozwija się także
percepcja wzrokowa i słuchowa.
3. W trzecim etapie dochodzi do
udoskonalania percepcji wrażeń oraz
do wyraźnego ich integrowania o czym
świadczy chociażby rozwój koordynacji
wzrokowo-ruchowej, ale także lateralizacji
czy percepcji przestrzeni. Dziecko
zaczyna doskonalić precyzyjne ruchy
w obrębie motoryki małej.
4. Pomyślnie
zakończone
poprzednie
etapy skutkują rozwojem złożonych
umiejętności szkolnych takich jak:
czytanie, pisanie, liczenie czy myślenie
koncepcyjne [5]. Osiągnięcie czwartego
etapu integracji zmysłowej jest niezbędne
do rozpoczęcia nauki szkolnej.
Ayres w swej teorii podkreślała istotę
integralności i hierarchiczności ośrodkowego
układu nerwowego, twierdząc, że działalność
struktur wyższego rzędu w tym ośrodków
korowych jest zależna od prawidłowego
funkcjonowania ośrodków podkorowych,
w których zachodzi większość procesów
integracji zmysłowej. Ponadto, reakcje
adaptacyjne, które mają być wynikiem
finalnym procesu integracji sensorycznej,
wpływają w znacznym stopniu na sam
33
Anna Knyszyńska i wsp.,
Metoda integracji sensorycznej w stymulacji rozwoju psychoruchowego
Metoda integracji sensorycznej w stymulacji rozwoju psychoruchowegoPoziom kompetencji przedsionkowo proprioceptywnych u dzieci z ryzykiem
wystąpienia zaburzeń integracji sensorycznej
przebieg tego procesu, gdyż wymagają
organizowania i łączenia percepcji wrażeń
ze wcześniej zdobytymi doświadczeniami
i wykorzystywanymi w danych sytuacjach,
innymi reakcjami adaptacyjnymi.
Ostatnim założeniem wg Ayres jest
naturalny pęd i chęci do eksplorowania
otoczenia, jakie dziecko posiada od
momentu narodzin. Umożliwianie realizacji
i zaspokajania tej ciekawości świata jest
warunkiem niezbędnym do rozwoju procesów
SI [1].
Zaburzenia integracji
sensorycznej
Zaburzenia
integracji
sensorycznej
wynikają z nieprawidłowości na etapie
odbierania, organizowania bądź przetwarzania
przez mózg informacji zmysłowej, co
prowadzić może do nieefektywnych interakcji
człowieka z otoczeniem. Nieprawidłowości
mogą przejawiać się w wielu sferach życia,
m.in. ruchowej, emocjonalnej, odpowiedziach
adaptacyjnych bądź poprzez
koncentracji uwagi [6].
Klasyfikacja zaburzeń SI
Obecnie do opisania dysfunkcji SI
wykorzystuje się terminu
zaburzenia
przetwarzania sensorycznego (z ang. Sensory
Processing Disorder – SPD), co oznacza
nieprawidłowe
przetwarzanie
wrażeń
zmysłowych płynących ze środowiska
zewnętrznego jak i z wnętrza organizmu
ludzkiego [7]. Istnieje wiele czynników
wpływających na wystąpienie nieprawidłowości
w procesie integracji sensorycznej. Mogą one
pojawić się na każdym etapie rozwoju SI.
Najbardziej rozległe szkody powodowane są
przez zaburzenia na najniższych, bazowych
piętrach procesu SI, gdyż uniemożliwiają one
zbudowanie fundamentu dla kształtowania się
złożonych umiejętności sensorycznych [3].
Obecnie, za sprawą Hanft, Miller
i Lane, wykorzystuje się klasyfikację grup
diagnostycznych SPD wskazującą na trzy
Źródło: opracowanie własne
Rycina 1. Podział zaburzeń przetwarzania sensorycznego.
34
zaburzenia
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 31-41
główne kategorie (ryc.1):
- zaburzenia modulacji sensorycznej (z ang.
Sensory Modulation Disorder – SMD),
- zaburzenia różnicowania zmysłowego (z ang.
Sensory Discrimination Disorder – SDD),
- zaburzenia ruchowe o podłożu sensorycznym
(z ang. Sensory-Based Motor Disorder –
SBMD) [6].
Typ
SMD
występuje
najczęściej
i obrazuje on sposób regulacji wrażeń
zmysłowych. Ta kategoria zaburzeń jest
diagnozowana kiedy występuje jeden lub
więcej niepokojących objawów, z określoną
intensywnością (poszukiwanie, bądź unikanie
bodźców), trwających dłużej niż kilka minut
i powtarzających się kilka razy dziennie
[6]. Wyróżnia się trzy podstawowe typy
odpowiedzi w kategorii SMD: nadreaktywność,
podreaktywność, poszukiwanie bodźców
zmysłowych.
Nadreaktywność sensoryczna (z ang.
Sensory Overresponsivity – SOR), nazywana
inaczej nadwrażliwością, oznacza nadmierną,
wygórowaną reakcję na wrażenia zmysłowe.
Wiąże się to z obniżonym progiem
pobudliwości na bodźce sensoryczne.
Dzieci takie dostrzegają znacznie więcej
bodźców środowiskowych, nawet tych
bezużytecznych, a reakcją na ich nadmiar
może być rozzłoszczenie, rozdrażnienie bądź
wręcz przeciwnie, przyjęcie postawy unikowej,
bojaźliwej. Dziecko może zatem przejawiać
różnego rodzaju zachowania w zależności
od tego którego z układów zmysłów dotyczą
dopływające bodźce [8].
Drugim typem odpowiedzi z kategorii
SMD jest podreaktywność sensoryczna
(z ang. Sensory Underresponsivity – SUR).
Charakteryzuje ją podwyższony próg
pobudliwości na bodźce zmysłowe, tzw.
podwrażliwość. Dziecko reprezentujące ten
typ zaburzeń potrzebuje silnego wzmacniania
docierających do niego bodźców aby osiągnąć
próg pobudzenia sensorycznego. Podobnie
jak w poprzednim wypadku obraz reakcji na
wrażenia sensoryczne uzależniony jest od
typu bodźca, jednak ogólnie dziecko przybiera
postawę wycofaną, bierną, nieobecną [6].
Poszukiwanie bodźców sensorycznych
(z ang. Sensory Seeking – SS) to kolejny
rodzaj odpowiedzi w kategorii SMD. Osoba
prezentująca ten typ zaburzeń potrzebuje
silnych wrażeń zmysłowych, jak w przypadku
SUR, ale dla odmiany sama stale poszukuje
stymulacji [9].
Kolejną kategorią SPD są zaburzenia
różnicowania sensorycznego. Charakteryzują
się niemożnością rozróżnienia dopływających
do centralnego układu nerwowego bodźców.
Dziecko z tego typu zaburzeniami nie dość,
że nie potrafi rozróżnić siły i intensywności
bodźca, to nie zauważa różnic pomiędzy
bodźcami dotyczącymi jednego kanału
sensorycznego. Tradycyjnie model tych
zaburzeń uwzględniał głównie wrażenia
wzrokowe, słuchowe i dotykowe. Przy czym
obecnie podkreśla się, że zaburzenia tego
typu w zakresie układu przedsionkowego,
proprioceptywnego a nawet i dotykowego,
skutkują zaburzeniami motorycznymi.
Pośród zaburzeń motorycznych o podłożu
sensorycznym wyróżnia się przede wszystkim
dyspraksję oraz tzw. zaburzenia posturalne.
Dyspraksja charakteryzuje się brakiem
zdolności do planowania i wykonywania nowych
czynności ruchowych. Problem stanowi tutaj
koordynacja i celowość działania. Dyspraktyk
nie potrafi ocenić położenia swojego ciała
w przestrzeni, jego ruchy są mało precyzyjne,
powolne. Wielu badaczy, w tym między innymi
Hanft i Miller uważają, że problem dyspraksji
często pojawia się wraz z zaburzeniami SMD
i SDD [6,8,10].
Zaburzenia posturalne wynikają ze złego
przetwarzania informacji przedsionkowych
i proprioceptywnych. Mogą objawiać się zbyt
35
Anna Knyszyńska i wsp.,
Metoda integracji sensorycznej w stymulacji rozwoju psychoruchowego
Metoda integracji sensorycznej w stymulacji rozwoju psychoruchowegoPoziom kompetencji przedsionkowo proprioceptywnych u dzieci z ryzykiem
wystąpienia zaburzeń integracji sensorycznej
wysokim bądź zbyt niskim napięciem mięśni,
brakiem zrównoważenia napięcia pomiędzy
mięśniami zginającymi i prostującymi, bądź
też problemami integracji wrażeń płynących
z obu stron ciała. Skutkuje to trudnościami
w wykonywaniu czynności równoważnych
i wymagających koordynacji różnych części
ciała jednocześnie [9].
Wystąpienie
czynników
ryzyka
powodujących zaburzenia w procesie
przetwarzania zmysłowego, może wpływać na
nieprawidłowości w funkcjonowaniu układów
zmysłowych co przekłada się na zaburzenia
rozwoju dziecka, które mogą przejawiać się:
- opóźnionym rozwojem ruchowym,
- opóźnionym rozwojem mowy,
- zaburzeniami koordynacji,
- deficytami koncentracji uwagi,
- podwyższonym/obniżonym progiem pobudzenia i aktywności,
- trudnościami z percepcją słuchową bądź
wzrokową,
- trudnościami z nauką czytania i pisania,
a także matematyki,
- zaburzeniami w sferze społeczno-emocjonalnej,
- wycofaniem, niskim poczuciem własnej
wartości [5].
Niezwykle istotnym jest zatem szybkie
dostrzeganie problemu, postawienie diagnozy
oraz rozpoczęcie dostarczania dziecku
optymalnych stymulacji sensorycznych w celu
zapewnienia mu prawidłowych warunków
rozwojowych [11].
Diagnoza i terapia
Terapia SI stosowana jest głównie
we wszystkich przypadkach, w których
rozpoznaje się zaburzenia w procesie integracji
sensorycznej w tym w mózgowym porażeniu
dziecięcy, Zespole Downa, zaburzeniach ze
spektrum autyzmu, ADHD, wśród dzieci
z trudnościami w uczeniu się, ale także jako
36
metoda wspomagająca stymulację dzieci
prawidłowo rozwijających się. Należy pamiętać,
że terapia SI nie jest metodą edukacyjną i nie
należy stosować jej jako głównej i jedynej
terapii. Jest to metoda wspomagająca rozwój.
Bez badań różnicujących, czy u dziecka
rzeczywiście występują zaburzenia w procesie
integracji sensorycznej, nie można prawidłowo
zaplanować i kierować terapią. Należy zatem
przeprowadzić szczegółowe badanie, które
wskaże sferę deficytów dziecka ale i pozwoli
na zaobserwowanie jego mocnych stron.
W celu postawienia diagnozy stosuje się
wnikliwą, obserwację kliniczną dziecka, wywiad
z rodzicami, a ponadto wśród dzieci od 4. roku
życia przeprowadza się szereg opracowanych
przez Ayres Południowo-Kalifornijskich
Testów Integracji Sensorycznej, oceniających:
przetwarzanie wrażeń sensorycznych (dotyk,
propriocepcja),
przetwarzanie
wrażeń
przedsionkowych, percepcję wzrokową,
koordynację wzrokowo-ruchową oraz praksję
[1]. W roku 2001 powstał natomiast polski
Kwestionariusz Rozwoju Sensomotorycznego
Dziecka,
autorstwa
Przyrowskiego,
który został włączony jako narzędzie
w postępowaniu diagnostycznym [12].
Celem terapii SI nie jest nabycie konkretnych
umiejętności, ale taka stymulacja systemów
bazowych oraz procesów neuronalnych
leżących u podstaw danej umiejętności, aby
osiągnąć ich naturalny rozwój [13]. Zakłada
ona zatem czynny udział dziecka we wszystkich
proponowanych czynnościach, ale także
przede wszystkim inicjowanie przez dziecko
ćwiczeń i aktywności. Terapia SI powinna
dostarczyć pacjentowi odpowiednich bodźców
zmysłowych, tak aby mógł on wykształcić
w sobie prawidłowe reakcje adaptacyjne,
adekwatne do zmieniających się warunków
środowiskowych.
Nie
można
zatem
ograniczać roli terapii SI do stymulacji
sensorycznej, gdyż mimo, że ma ona charakter
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 31-41
swobodnej zabawy, to w rzeczywistości
jest złożonym, ukierunkowanym procesem
terapeutycznym popartym diagnozą, zgodnym
z neurofizjologią, w którym bardzo ważnym
jest dobór właściwych bodźców, aktywności
oraz sprzętu [12]. Istotą terapii SI jest łączenie
różnego rodzaju stymulacji sensoryczno –
ruchowej, indywidualnie nakierowanej na
potrzeby dziecka. Atmosfera panująca na
zajęciach powinna sprzyjać zaangażowaniu
dziecka w podejmowane aktywności.
Zajęcia powinny być organizowane 1-3 razy
w tygodniu, odpowiednio do potrzeb
dziecka i mogą trwać 45-60minut. Mimo, że
z elementów metody SI w swej terapii korzystać
mogą fizjoterapeuci, terapeuci zajęciowi,
pedagodzy specjalni, to typowe zajęcia metodą
SI powinien prowadzić wykwalifikowany
terapeuta integracji sensorycznej. Zajęcia
polegają na prowadzeniu specjalnie dobranych
zabaw i aktywności z wykorzystaniem wielu
atrakcyjnych przyrządów oraz pomocy
dydaktycznych, co również motywuje dziecko
do uczestniczenia w terapii [14]. Stopień
trudności dobieranych aktywności wzrasta
wraz z czynionymi przez dziecko postępami.
Zatem dobierane zadania, zabawy nie mogą
być dla dziecka zbyt trudne ale i zbyt łatwe.
Metoda SI zakłada, że każde działanie dziecka
podjęte w toku terapii powinno kończyć się
sukcesem. Niezwykle ważnym elementem
terapii jest motywacja pacjenta. Dlatego
terapeuta SI powinien zachęcać, a nawet
prowokować dziecko do aktywnego udziału we
wszystkich proponowanych aktywnościach,
nawet wtedy gdy pewne zabawy wzbudzają
u młodego pacjenta niechęć bądź lęk [15].
Badania nad SI
Nad teorią i zastosowaniem terapii
SI prowadzono na przestrzeni lat wiele
badań, dowodząc w większości przypadków
jej
skuteczności
oraz
potwierdzając
neurofizjologiczne
podstawy.
Badania
prowadzone w 1973 roku przez Frank
i Levinson wśród dzieci ze zdiagnozowaną
dysleksją, wykazały związek między napięciem
mięśni oczu, szyi a także ruchów głowy
a fiksacją wzroku oraz percepcją wzrokową.
3 lata później De Quilros oceniał wśród
1900 dzieci wpływ zaburzeń funkcjonowania
narządu równowagi na trudności ruchowe
oraz w uczeniu się, wykazując związek
pomiędzy nimi [16]. Ayres w toku swych
badań wykazała istotne korelacje pomiędzy
nadpobudliwością ruchową a występowaniem
u dzieci tzw. obronności dotykowej. Podobne
wyniki uzyskano w toku badań prowadzonych
w ramach programu Master’s na Uniwersytecie
Floryda, gdzie wykorzystując Inwentarz
Percepcji Dotykowej wg Royeen, wykazano
wysoką współzależność pomiędzy obronnością
dotykową a zespołem nadpobudliwości
psychoruchowej [12]. Prowadząc badania
w zakresie zaburzeń sensorycznych u dzieci
z nadpobudliwością psychoruchową, wykazano,
że głęboki nacisk może działać stymulująco
na wzrost poziomu serotoniny oraz innych
neurotransmiterów powodując naturalne
wyciszenie ośrodkowego układu nerwowego
i jednocześnie wyhamowywać aktywność
motoryczną poprawiając koncentrację uwagi.
W celu stymulacji czucia głębokiego
wykorzystuje się między innymi kamizelki
obciążające.
Obserwacje
Nancy
L.
Vandenberg wskazują na jej skuteczność.
Wyniki jej badań obrazują znaczące zmiany
w zakresie wydłużenia czasu koncentracji
uwagi oraz celowej aktywności wśród dzieci,
które nosiły kamizelki ważące 5% ich masy
ciała [17]. Wskazano również na pozytywny
aspekt wykorzystania piłek terapeutycznych
jako siedzeń dla uczniów z nadpobudliwością
psychoruchową oraz z zaburzeniami integracji
sensorycznej w sali szkolnej. Piłki umożliwiały
dzieciom dostarczanie wrażeń sensorycznych
37
Anna Knyszyńska i wsp.,
Metoda integracji sensorycznej w stymulacji rozwoju psychoruchowego
Metoda integracji sensorycznej w stymulacji rozwoju psychoruchowegoPoziom kompetencji przedsionkowo proprioceptywnych u dzieci z ryzykiem
wystąpienia zaburzeń integracji sensorycznej
w postaci wolnych, płynnych ruchów,
które również działały hamująco na układ
nerwowy, jednocześnie nie dezorganizując
zajęć lekcyjnych [18]. Również Miller i wsp.
wykazali skuteczność terapii SI dla poprawy
koncentracji uwagi, reakcji emocjonalnych
oraz aktywności dnia codziennego po 20
tygodniach zajęć trwających 2 godziny [19].
Ryszkiewicz,
obejmując
programem
profilaktyczno - terapeutycznym 6-letnie
dzieci obciążone ryzykiem dysleksji, poddała
je stymulacji sensorycznej. Po 6 miesiącach
oddziaływań raz w tygodniu, wykazała
pozytywny wpływ terapii SI na znaczące
różnice w funkcjonowaniu w zakresie
stomatognozji, orientacji w przestrzeni,
lateralizacji i koordynacji wzrokowo-ruchowej.
Natomiast Wiśniewska udowodniła poprawę
rozwoju dzieci z niepełnosprawnością
intelektualną, uczestniczących w zajęciach
terapii SI, w zakresie poziomu funkcjonowania
zmysłów oraz wykorzystywania zmysłów
w poznawaniu otoczenia [12].
Wilczyński i Zawada, podjęli badania
analizujące wpływ terapii SI na usprawnianie
funkcji motoryki dużej u dzieci po prenatalnej
ekspozycji na alkohol, wykazując dużą
skuteczność terapii [20].
Odżygóźdź i Cylkowska-Nowak prowadziły
w 2012 roku badania wśród 54 rodziców
dzieci wykazujących zaburzenia regulacji
procesów sensorycznych. Stosując autorski
kwestionariusz ankiety zapytały badanych
o problemy jakie występują u ich dzieci
w największym nasileniu, a także które z tych
zaburzeń zostały w jakiś sposób zniwelowane
poprzez regularne stosowanie terapii integracji
sensorycznej. Wyniki tych badań nie zostały
poddane analizie statystycznej, jednak
wykazano, że głównymi problemami dzieci
z zaburzeniami sensorycznymi były problemy
z zachowaniem oraz trudności w koncentracji
uwagi, czyli obszary, które jednocześnie
38
okazały się najbardziej podatne na modyfikacje
pod wpływem terapii SI [21].
Wiele badań nad skutecznością metody
integracji sensorycznej przeprowadzono
w stosunku do osób wykazujących zaburzenia
ze spektrum autyzmu dla których terapia ta jest
jedną z najczęściej stosowanych interwencji.
Badania Walting i wsp. z 1999 roku wykazały, że
spośród 72 badanych terapeutów zajęciowych,
niemal wszyscy (99%) wykorzystywali
w swojej pracy z dziećmi autystycznymi
metodę SI. Z kolei w 2006 roku Green
i wsp. zapytali 552 rodziców dzieci z autyzmem
metody terapii stosowane w stosunku do ich
dzieci. Odpowiedzi na to pytanie wykazały,
że dzieci 38,2% ankietowanych uczestniczyły
regularnie w terapii metodą SI [22]. Pozytywny
wpływ terapii SI dla tego typu zaburzeń
funkcjonowania wykazali między innymi
Benaroy i wsp. w zakresie istotnej poprawy
w naśladowaniu ruchów, przekraczania linii
środkowej ciała, utrzymywania kontaktu
wzrokowego a także samodzielnej zabawy, po
kilkumiesięcznej terapii. Również Wolkowicz
potwierdza wynikami swych badań wpływ
terapii integracji sensorycznej na poprawę
funkcjonowania ruchowego, społecznego,
percepcji wzrokowej, a także zmniejszenie
zachowań autostymulujących u dzieci
autystycznych [23]. Podobne obserwacje
poczynili Pfeiffer i wsp. prowadząc wstępne
badania nad efektywnością terapii SI
w stosunku do dzieci w wieku 6-12 lat
wykazujących zaburzenia ze spektrum autyzmu
bądź ogólne zaburzenia rozwojowe. 37 dzieci
biorących udział w badaniu podzielono
losowo na dwie grupy, pierwsza została
poddana terapii integracji sensorycznej, druga
natomiast uczestniczyła w zajęciach mających
na celu usprawnianie prawidłowej motoryki.
Wśród dzieci poddawanych terapii SI, po
przeprowadzonej interwencji terapeutycznej,
wykazano istotnie statystycznie mniej
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 31-41
zachowań autystycznych w porównaniu do
grupy kontrolnej. Nie wykazano istotnych
różnic między grupami w zakresie pozostałych
analizowanych parametrów uzyskanych za
pomocą Quick Neurological Screening Test druga edycja, Sensory Processing Measure oraz
Goal Attainment Scaling. Jednocześnie obie
grupy po interwencji terapeutycznej poprawiły
istotnie swoje wyniki w zakresie przetwarzania
sensorycznego, zdolności motorycznych oraz
funkcjonowania społecznego [24]. Thompson
w 2011 roku badając między innymi dzieci
z zaburzeniami autystycznymi wykazał
znaczący wpływ multisensorycznej terapii w
tzw. sali doświadczania świata, na poprawę
możliwości koncentracji badanych [25].
Pozytywny wpływ terapii SI wykazali również
Piravej i wsp. (2009). Stosowanie terapii SI wśród
dzieci z zaburzeniami autystycznymi w wieku
3-10 lat, skutkowało poprawą w obszarach
nadpobudliwości, zaburzeń snu, niepokoju
oraz zaburzeń koncentracji. Jednocześnie nie
wykazano istotnej statystycznie poprawy dla
problemów psychosomatycznych, z zakresu
uczenia się oraz impulsywności [26]. Fazlioglu
i Baran (2008) zastosowali formularz oceny
sensorycznej dla dzieci z autyzmem, wykazując
pozytywny wpływ terapii SI na poprawę
zaburzeń
przetwarzania
sensorycznego
wśród dzieci w wieku 7-11 lat [27]. Jednak
nie wszystkie badania prowadzone nad
efektywnością terapii metodą SI wśród dzieci
wykazujących zaburzenia ze spektrum autyzmu
potwierdzały jej skuteczność. Do badań tych
należy chociażby praca Bonggat i Hall (2010)
przedstawiająca wyniki badań prowadzonych
wśród trójki dzieci, w tym jednej dziewczynki
z autyzmem, u której nie odnotowano istotnych
zmian w zakresie zachowań destruktywnych
oraz możliwości koncentracji uwagi [28].
Brakiem pozytywnych wyników wykazali się
również w swoich pracach badacze analizujący
wpływ stosowania kamizelek obciążających na
zaburzenia zachowania dzieci autystycznych Kane i wsp. (2004), Cox i wsp. (2009), Leew
i wsp. (2010), Quigley i wsp.(2011), Hodgetts
i wsp. (2011).
Prowadzili oni swoje
obserwacje w bardzo małych grupach bądź
analizując studium przypadku [22], być może
liczebność badanej grupy miała wpływ na
brak osiągniętych rezultatów.
Badania nad efektywnością terapii metodą
integracji sensorycznej w stosunku do
osób z zaburzeniami psychomotorycznymi
przedstawiają różne wyniki. Ciężko jest zatem
jednoznacznie stwierdzić jej pozytywny
wpływ w przypadku terapii konkretnych
zaburzeń, jednak jednocześnie nie można
wskazać argumentów stanowiących podstawę
do rezygnacji z wykorzystywania metody
SI. Zaburzenia integracji sensorycznej
mogą skutkować bardzo różnym obrazem
klinicznym w związku z tym potrzebują
indywidualnego podejścia do ich terapii.
Podsumowanie
Proces integracji sensorycznej polega na
organizacji i przetwarzaniu wrażeń zmysłowych
w taki sposób, aby móc postrzegać, odbierać
i uczyć się otoczenia oraz adekwatnie
reagować na sytuacje środowiskowe. Terapia
SI to nauka poprzez zabawę, nie jest to
sztywny powtarzany schemat ćwiczeń, ale
kreowanie sytuacji będących wyzwaniem
dla dziecka, wyzwaniem, któremu jest
w stanie sprostać doskonaląc generowane
reakcje adaptacyjne. Należy pamiętać, że
dzięki plastyczności mózgu którą posiada
człowiek w każdym wieku, terapia integracji
sensorycznej nie jest przeznaczona jedynie
dla dzieci, ale i dla dorosłych. Głównym
zadaniem terapii SI jest bodźcowanie trzech
podstawowych,
pierwotnych
zmysłów:
dotyku, propriocepcji oraz równowagi, które
stanowią bazę dla wykształcenia bardziej
zaawansowanych umiejętności przetwarzania
39
Anna Knyszyńska i wsp.,
Metoda integracji sensorycznej w stymulacji rozwoju psychoruchowego
Metoda integracji sensorycznej w stymulacji rozwoju psychoruchowegoPoziom kompetencji przedsionkowo proprioceptywnych u dzieci z ryzykiem
wystąpienia zaburzeń integracji sensorycznej
sensorycznego. Teoria SI pozwala rodzicom
oraz nauczycielom zrozumieć problemy
szkolne dzieci oraz interweniować zgodnie
z neurofizjologicznymi podstawami tych
problemów. Jednak diagnozowanie małych
dzieci jest trudne, dlatego ważne jest
wykorzystywanie wieloprofilowej obserwacji,
testowania i badania dzieci co odda najbardziej
pełny obraz rozwoju dziecka. Istotnym
jest zatem podejmowanie współpracy
w zespołach terapeutycznych składających
się ze specjalistów medycznych ale także
fizjoterapeuty, psychologa, logopedy, pedagoga
czy terapeuty integracji sensorycznej.
PIŚMIENNICTWO
1. Maas V.F.: Uczenie Się przez zmysły.
Wprowadzenie
do
teorii
integracji
sensorycznej. Warszawa: Wydaw. WSiP; 1998.
2. Eliot L.: Co tam się dzieje? Jak rozwija się
mózg i zmysły w pierwszych pięciu latach
życia. Poznań: Media Rodzina; 2010.
3. Kałużna A.: Zasady Diagnostyki i terapii
zaburzeń rozwoju integracji sensorycznej
u dzieci. W: Sadowska L. (red).:
Neurofizjologiczne metody usprawniania dzieci
z zaburzeniami rozwoju. Wrocław: Wydaw.
AWF; 2004.
4. Maas V.F.: Integracja sensoryczna
a neuronauka – od narodzin do starości.
Warszawa: Wydaw. Fundacja Innowacja
i WSSE; 2007.
5. Radziyevska M., Dziągwa E., Radziyevsky
P.: Zaburzenia integracji sensorycznej wśród
dzieci i młodzieży. Pedagogika, psychologia
i medyczno – biologiczne problemy wychowania
fizycznego i sportu 2012;4: 135-40.
6. Kranowitz C.S.: Nie - zgrane dziecko.
Zaburzenia przetwarzania sensorycznego –
diagnoza i postępowanie. Gdańsk: Wydaw.
Harmonia Universalis; 2012.
7. Barańska E., Gajewska E., Sobieska M.:
Zaburzenia przetwarzania sensorycznego
40
u dzieci – klasyfikacja grup diagnostycznych
i objawy. W: Majchrzycki M., Gajewska E.,
Łańczak - Trzaskowska M. (red.): Dysfunkcje
narządów ruchu. Poznań: Wydaw. Naukowe
UM; 2012;3: 16-22.
8. Lane S.L., Miller L.J., Hanft B.E.: Towards
a Consensus in terminology in Sensory
Integration Theory and Practice: Part 2:
Sensory Integration Patterns of Function and
Dysfunction. Sensory Integration Special Interest
Section Quarterly 2000; 23(2):1-3.
9. Miller L.J., Anzalone M.E., Lane S.J., et
al.: Concept evolution in sensory integration:
a proposed nosology for diagnosis. Am J Occup
Ther 2007;61(2): 135-40.
10. Hanft B.E., Miller L.J., Lane S.J.: Towards
a Consensus in Terminology in Sensory
Integration Theory and Practice: Part 3:
Observable Behaviors: Sensory Integration
Dysfunction. Sensory Integration Special Interest
Section Quarterly 2000;23(3): 1-4.
11. Kratz V.: Sensory integration intervention:
historical concepts, treatment strategies
and clinical experiences in three patients
with succinic semialdehyde dehydrogenase
(SSADH) deficiency. J Inherit Metab Dis
2009;32(3): 353–60.
12. Wiśniewska M.: Diagnostyka zaburzeń
procesów integracji sensorycznej u małych
dzieci. Pediatr Pol 2012;87(3): 278–85.
13. Grzybowska E.: Metoda Integracji
Sensorycznej (SI) – nowy kierunek
w usprawnianiu dzieci z dysfunkcjami mózgu.
W: Współczesne tendencje w rehabilitacji.
Tomasik E., Mazanek E. (red.) Warszawa:
Wydaw. Akademickie ,,Żak’’; 1998.
14. Bagnowska K., Falkowski M.: Wybrane
metody usprawniania dzieci z mózgowym
porażeniem dziecięcym. Nowa Ped 2013;3:
119-23.
15. Borowska M., Wagh K.: Integracja
sensoryczna na co dzień. Warszawa: Wydaw.
Lekarskie PZWL; 2010.
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 31-41
16. Pyda-Dulewicz A., Pepaś R., Konopka W.:
Zastosowanie terapii integracji sensorycznej
w rehabilitacji zaburzeń układu równowagi
u dzieci. Otorynolaryngologia 2014;13(4): 186-90.
17. Vandenberg N.L.: The Use of a Weighted
Vest to Increase On-Task Behavior in Children
With Attention Difficulties. Am J Occup Ther
2001;55: 621-8.
18. Schilling D.L., Washington K., Billingsley
F.F. et al.: Classroom Seating for Children With
ADHD: Therapy Balls Versus Chairs. Am J
Occup Ther 2003;57: 534-41.
19. Miller L., Coll J., Schoen S.: A randomized
controlled pilot study of the effectiveness
of occupational therapy for children with
sensory modulation disorder. Am J Occup Ther
2007;61(2): 228-38.
20. Wilczyński J., Zawada K.: The impact of
sensory integration therapy on gross motor
function in children after prenatal exposure to
alcohol. Stud Med 2015;31(1): 10–7.
21. Odżygóźdź M., Cylkowska-Nowak M.:
Wpływ rehabilitacji opartej o metodę integracji
sensorycznej na rozwój dzieci z zaburzeniami
sensomotorycznymi. W: Majchrzycki M.,
Gajewska E., Łańczak-Trzaskowska M. (red.):
Dysfunkcje
narządów
ruchu
Interdyscyplinarne rozumienie problemów
związanych z diagnostyką i terapią dziecka.
Poznań: Wydaw. Naukowe UM; 2012;3: 70-86.
22. Lang R., O’Reilly M., Healy O., et al.:
Sensory integration therapy for autism spectrum
disorders: A systematic review. Res Autism
Spectr Disord 2012;6:1004–18.
23. Przyrowski Z.: Integracja sensoryczna
a trudności w uczeniu się – przegląd literatury.
Biuletyn Integracji Sensorycznej SI 2004;4(3): 2-9.
24. Pfeiffer B.A., Koenig K., Kinnealey M., et
al.: Effectiveness of sensory integration
interventions in children with autism spectrum
disorders: A pilot study. Am J Occup Ther
2011;65: 76–85.
25. Thompson C.J.: Multisensory intervention
observational research. International Journal of
Special Education 2011;26: 202–14.
26. Piravej K., Tangtrongchitr P., Chandarasiri
P., et al.: Effects of Thai traditional massage on
autistic children’s behavior. J Altern Complement
Med 2009;15: 1355–61.
27. Fazlioglu Y., Baran G.: A sensory
integration therapy program on sensory
problems for children with autism. Percept
Motor Skill 2008;106: 115–422.
28. Bonggat P.W., Hall L.J.: Evaluation of the
effects
of
sensory
integration-based
intervention by a preschool special education
teacher. Educ train autism de 2010;45: 294–302.
41
2015;1(4): 42-51
e-ISSN 2450-1670
Volume 1
Issue 4
Medical & Health
Sciences Review
www.mhsr.pl
www.mhsr.pl
The legal forms of the practice of professional
midwifery in Poland
Reviews
Prawne formy wykonywania zawodu położnej w Polsce
Marta Bażydło*2;A,B,D,E,F, Mariola Głowacka1;A,D,E,F, Beata Haor3;A,D, Anna Jurczak4;A,D,E, Elżbieta
Grochans4;A,D, Beata Karakiewicz2;A,D, Iwona Radlińska1;B,D,E,F, Łukasz Radliński5,D,E,F
1. Theory of Nursing Department, Collegium Medicum, Nicolaus Copernicus University, Toruń, ul. Jagiellońska 13-15,
85-067 Bydgoszcz, Poland
2. Chair and Department of Public Health, Pomeranian Medical University in Szczecin, ul. Żołnierska 48, 71-210 Szczecin, Poland
3.Neurological and Neurosurgical Nursing Department, Collegium Medicum, Nicolaus Copernicus University, Toruń,
ul. Jagiellońska 13-15, 85-067 Bydgoszcz, Poland
4.Department of Nursing, Pomeranian Medical University in Szczecin, ul. Żołnierska 48, 71-210 Szczecin, Poland
5.Department of Software Engineering Faculty of Computer Science and Information Technology West Pomeranian University
of Technology, Szczecin ul. Żołnierska 52, 71-210 Szczecin, Poland
A – koncepcja i przygotowanie projektu badań, B – wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C – analiza statystyczna, D – interpretacja
danych, E – przygotowanie manuskryptu, F – opracowanie piśmiennictwa, G – pozyskanie funduszy, * – Autor do korespondencji.
Autor do korespondencji: Marta Bażydło, Chair and Department of Public Health, Pomeranian Medical University in Szczecin,
ul. Żołnierska 48, 71-210 Szczecin, Poland
Summar y
Background. In Poland, the midwifery profession is a regulated, independent and medical profession.
Objective. The aim of this work is to analyze the possible forms of professional midwifery allowed under applicable laws in Poland
Material and Methods. The work presents the overview of Polish legal acts (as for 15 May 2014) which refer to the practice of
professional midwifery.
Results. The variety of the forms of practicing the midwifery profession under applicable laws in Poland does not contradict the
fact that it is still a regulated profession. Prerequisite conditions that are to be met to practice this profession include: a certificate
or diploma of graduation from a midwifery school, the license giving the right to practice the profession, full legal capacity, proper
ethical code of conduct and proper health condition allowing one to practice this profession.
Conclusions. Legal regulations referring to the practice of professional midwifery in Poland support the optimal preparation of
workplaces, reduction of the number of adverse occurrences and the increase in the quality of midwifery services.
Implications for practice. Various forms of practicing the profession, regulated by the law, stress both the autonomy of Polish midwives
and their responsibility for the services provided. Legal regulations also promote the prevention of adverse occurrences in the
practice of professional midwifery and aim at ensuring the optimal quality of the services in the context of the health protection
system.
Keywords: legislation, health occupations, nurse-midwives
Str eszczenie
Wstęp. W Polsce zawód położnej jest zawodem regulowanym, samodzielnym, medycznym dlatego jego wykonywanie wymaga
respektowania zapisów licznych aktów prawnych.
Cel pracy. celem prezentowanej pracy jest analiza prawnie dopuszczalnych form wykonywania zawodu położnej w Polsce.
Materiał i metody. W pracy zastosowano przegląd polskich aktów prawnych (stan na dzień 15.05.2014 roku), dotyczących
wykonywania zawodu położnej.
Wyniki. Różnorodność prawnie dopuszczalnych form wykonywania zawodu położnej w Polsce nie zmienia faktu, że jest to zawód
regulowany. Niezbędne do jego wykonywania jest posiadanie świadectwa lub dyplomu ukończenia szkoły dla położnych, prawa
wykonywania zawodu, dysponowanie pełną zdolnością do czynności prawnych oraz odpowiednim stanem zdrowia, pozwalającym
na wykonywanie tego zawodu, a także wykazywanie nienagannej postawy etycznej.
Wnioski. Uregulowania prawne dotyczące wykonywania zawodu położnej w Polsce sprzyjają optymalnemu przygotowaniu stanowisk
pracy, redukcji zdarzeń niepożądanych oraz podnoszeniu jakości świadczeń realizowanych na rzecz podmiotu opieki.
Implications for practice. Różnorodne formy wykonywania zawodu, regulowane zapisami prawa, podkreślają autonomię polskiej
położnej, ale także odpowiedzialność za podejmowane świadczenia na rzecz podmiotu opieki. Regulacje prawne służą także
profilaktyce zdarzeń niepożądanych w praktyce zawodowej położnej oraz zmierzają do zapewnienia optymalnej jakości świadczeń
w systemie ochrony zdrowia.
Słowa klucze: przepisy prawne, zawody medyczne, położne
Otrzymano: 2.10.2015, zaakceptowano: 20.11.2015.
42
Marta Bażydło i wsp.,
The legal forms of the practice of professional midwifery in Poland
Background
In Poland, the midwifery profession
is a regulated, independent and medical
profession. This is why its practice requires
respecting numerous legal records, which
supports the preparation of workplaces,
reduction of adverse occurrences and the
increase in the quality of the services. The aim
of this study is to analyze the forms of the
practice of professional midwifery allowed
under applicable laws in Poland.
Material and methods
The research materials were the legal acts
(as for 15 May 2014) which refer to the practice
of the midwifery profession. The documents
were selected with the use of the Online
Legal Database, which includes bibliographic
descriptions and Polish legal acts. They are
published in the Journal of Laws and Official
Journal of the Republic of Poland (Monitor
Polski) (http://www.isap.gov.pl). The method
of document analysis was used in this study.
Results
The legal basis for the professional
midwifery practice in Poland
The Nurse’s and Midwife’s Professions
Act dated 15 July explicitly indicates that
the midwifery profession is an independent
medical profession. The legislator also
enumerates the forms in which a midwife
can perform her profession. These forms are
the following: under an employment contract,
remaining in a service relationship, under a civil
law contract, performing voluntary services or
as both a private midwifery practitioner and an
entrepreneur (Fig.1) [1, 2].
Figure 1. Division forms of professional practice.
43
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 42-51
The license allowing to practice the
profession is given to a midwife by the respective
Nurses and Midwives District Council by way
of a resolution. This resolution is passed on
the request of the person concerned by the
Nurses and Midwives District Council for the
midwife’s future workplace. In accordance
with legal requirements, this procedure should
last no more than 3 months since the day of
the submission of all the required documents.
The acts which refer to awarding the license to
practice the midwifery profession correspond
to the respective regulations of the Code of
Administrative Procedure regarding all the
administrative decisions [1].
The professional practice license is
terminated if one the causes mentioned by
the legislator occurs. These are: death; loss
of full legal; license termination; resignation
from the right to practise the profession;
loss of the right to practise the profession
as a consequence of a valid ruling given by
the nurses and midwives tribunal or a court
prohibition on the nursing practice; loss of
Polish citizenship; in the case of foreigners
– loss of EU citizenship or withdrawal of a
settlement permit or long-term European
Community resident status [1].
The data referring to midwives with the
professional license is collected in the Central
Register of Nurses and Midwives. The data
required for registration includes one’s first
name, surname, information referring to one’s
right to practice the profession (its number
and limitations), education and address. Every
midwife is obliged to inform the district
council about any changes in the listed data
within 14 days [1].
Regardless of the analysis of the particular
forms of practicing the profession, one
needs to pay attention to what in fact the
midwifery profession is. The answer to this
question is included in article 5 of the Nurse’s
and Midwife’s Professions Act. It says that
professional midwifery practice includes
providing medical services which mostly are:
(1) pregnancy recognition, and providing care
during physiological pregnancy, (2) carrying
out examinations which are necessary in
terms of monitoring physiological pregnancy,
and medical tests recommendation needed
for early recognition of high-risk pregnancy,
(3) supervising physiological delivery and
monitoring the fetus by means of medical
equipment, helping in natural delivery
or, if needed, performing episiotomy, or,
in emergency, helping in breech delivery
(4) taking actions which are necessary in
emergency, before the arrival of a doctor, the
manual removal of placenta and, if needed,
the manual examination of the uterus, (5)
providing care over the mother and a newborn
child and monitoring during the postnatal
period, (6) the examination of newborn
children, providing care and taking actions
which are necessary in emergency, including
reanimation, (7) following doctors’ orders
in the process of diagnostics, treatment and
rehabilitation (8) providing the particular
range of services in the context of prevention,
diagnostics, treatment and rehabilitation,
(9) the prevention of female disorders and
obstetrics pathology, (10) the recognition
of disorders in the case of mothers or
children who need to be referred to a doctor,
(11) providing medical care in the area of
gynecology and obstetrics, (12) carrying out
health education activities [1].
Apart from the activities mentioned above,
the legislator also enumerates a number
of other things that have been qualified as
being part of the practice of professional
midwifery. These include: teaching midwifery
or nursing to students; performing activities
which promote the professional education of
nurses and midwives; doing research in terms
44
Marta Bażydło i wsp.,
The legal forms of the practice of professional midwifery in Poland
of the professional midwifery practice (mainly
referring to the provision of care for a woman,
her child and the family); managing nursing
and midwifery staff; working in a healthcare
entity as a member of the administrative
staff responsible for the preparation,
organization and supervision of health
protection services; employment in public
administrative institutions with the range of
activities comprising the supervision of health
protection or performing the function in
a body of the self-government of nurses and
midwives; and taking actions in aid of the selfgovernment [1].
Moreover, one ought to pay attention
to the Minister of Health Regulation
dated 7 November 2007 on the type
and range of prevention, diagnostics,
treatment and rehabilitation services
that can be provided by a nurse or
a midwife without doctors’ orders. This
regulation lists the independent competences of
a midwife.
The practice of professional midwifery
under an employment contract
A midwife can perform her profession
under an employment contract, remaining in
an employment relationship. The basic act
regulating the employment relationship is the
Code of Labor. It defines the employment
relationship in article 22. It is a relationship
in which an employee is obliged to perform
particular work for the employer. The
characteristic thing is that work is performed
under the control of an employer in
a particular place and time. The employer is
obliged to remunerate the employee. The
Code of Labor says that it does not matter
how the employment agreement is called; if
it fulfills the criteria listed above (and even not
all of them), it is referred to as employment.
Hence, even in the case of a contract to
45
perform a specified task, if one contracting
party undertakes to do some work in aid of
the other party in a specified place and time,
and the other contracting party obliges itself
to remunerate the former party, both parties
are connected by means of an employment
relationship and both of them can exercise
their rights in a court [3].
The employment relationship can be
established under an employment contract,
cooperative contract of employment, by
appointment, nomination or by one’s own
choice [3]. Thus, midwives can perform their
profession under an employment contract.
It can be either a permanent or fixed-term
employment contract. Still, article 25 of the
Code of Labor is worth paying attention to,
which says that the third fixed-term contract
amounts to a permanent employment contract,
unless the breaks between the previous
contracts lasted for a month or longer. There
are exceptions to this principle, mainly
referring to replacement employment, casual
or seasonal employment or work performed
cyclically [3].
The employee privilege principle,
mentioned in article 18 of the Code of Labor,
is also worth taking into consideration. It
means that the regulations of the employment
contract and other acts, on the basis of which
the employment relationship is established,
cannot be less favorable for the employee than
the rules regulated by the higher-level labor
law. Lower-level acts cannot be less favorable
for the employee than higher-level acts. For
example, an employment contract cannot
regulate a particular issue (i.e. work time) less
favorably than an act. However, if this is the
case, the less favorable regulation is invalid,
and the adequate higher-level principles of
labor law are applied instead [3].
The Code of Labor also regulates other
issues connected with the employment
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 42-51
relationship such as: remuneration, the
employee’s and employer’s duties, employees’
material liability, holidays/days off, employees’
rights connected with parenthood resulting
from the employment relationship, health and
safety standards, and time of work [3].
One should also pay attention to the
Minister of Health Regulation of 28
December 2012 on the way of establishing
minimal standards of employment of
midwives and nurses in healthcare entities that
are not entrepreneurs. This regulation refers
to medical activity performed by independent
public healthcare institutions, budget entities,
research institutes, foundations, associations,
churches and religious associations. While
regulating the minimal standards of midwives’
employment, these entities have to take
into consideration a number of conditions,
including the following: the type and range
of services provided, including prevention
activities, the number of patients to be
provided with care in a given year, equipment
and medical apparatus, means of transport
and communication, work schedules, the
proper category of care for a particular
patient, the number of patients qualified to
particular category of care, employment type
and the organization in particular entities or
organizational units not providing health
services, the average time of a midwife’s
availability in the period of a year [4].
The practice of professional midwifery
in a service relationship
This type of employment refers mostly
to midwives employed in the prison system.
The issue of service relationship is regulated
by means of other regulations, referring to
particular services, for example by means the
Prison Service Act of 9 April 2010 [5]. The
service relationship is established on the basis
of an appointment done by the manager
of a particular organizational entity [5]. An
appointment is a decision and this is why the
Code of Administrative Procedure applies
here [5].
The practice of professional midwifery
under a civil-law contract
The issue of civil-law contracts is regulated
by the Civil Code. In accordance with article
353 of the Polish law, there is the contract
freedom. This means that the parties of
a contract can regulate the legal relationship
between them at their discretion. However, it
cannot violate the nature of the relationship,
the act or the principles of community life [6].
As a result, midwives can work under
nominate or innominate contracts. Nominate
contracts are those which are regulated by the
Civil Code. The most popular contract in this
context is the contract to perform a specified
task or the contract of mandate [6].
Under the contract to perform a specified
task the employee is obliged to perform the
task, and the employer is obliged to pay for
it. This type of contract is regulated with title
XV of the third book of the Civil Code. The
characteristic feature of this contract is the
fact that it does not consist only in performing
a task, but in achieving the specified
result. The whole activity is independently
performed by the employee. The essence of
this contract is the achievement of the result,
not the fulfillment of certain activities. This is
why – in the case of professional midwifery
practice – this contract does not appear to be
as important as the contract of mandate or
innominate contract [6, 7].
The contract of mandate means that
a person accepting the contract is obliged to
carry out a particular legal act for the employer
(article 734, § 1 of the Civil Code). It seems
that services of a nurse are not legal acts,
so in the case of the professional midwifery
46
Marta Bażydło i wsp.,
The legal forms of the practice of professional midwifery in Poland
practice the contract of mandate will not
apply. However, article 750 of the Civil Code
is worth noticing; it says that for the contracts
referring to services, not regulated with other
laws, the principles of mandate can be applied.
This is why this type of contract can refer to
services provided by a midwife. The fact that
under this type of contract a midwife is only
obliged to perform some activities, not to gain
any particular result, is also worth considering.
Nonetheless, a midwife should always perform
her duties with due diligence [6, 7].
Professional midwifery practice as
voluntary service
According to the Nurse’s and Midwife’s
Professions Act, every midwife can practice
her profession in the form of voluntary
service. Voluntary service issues are regulated
by the Act on Public Benefit and Volunteer
Work dated 24 April 2003. According to the
act, voluntary service can be practiced in aid
of non-governmental organizations, entities
performing activities of public benefit,
public administrative bodies and institutions
subject to them. Voluntary service refers to
statutory activities of these entities, not to
those connected with their business activity.
Voluntary service cannot be performed in aid
of medical institutions [8].
Every person who wants to practice
voluntary service as a midwife has to obtain
a license which gives her the right to perform
her profession. A volunteer and the beneficiary
make an agreement in which the range, type and
time of providing the services are determined.
If the services are provided for more than 30
days, such an agreement should be concluded
in writing. This agreement should include
a provision regarding the possibility to dissolve
it. A volunteer has the right to demand
a written statement about the service provided.
The other party of the agreement is obliged to
47
give such a statement to the volunteer. They
can also optionally give the volunteer a written
opinion about the services provided. In the
context of issues not regulated by the Public
Benefit and Volunteer Work, the principles of
Civil Code apply [8].
Private midwifery practitioner
As it has already been mentioned, the
Nurse’s and Midwife’s Professions Act indicates
that a midwife can practice her profession
as a private midwifery practitioner, which is
regulated by the Medical Activity Act. This act
gives a midwife the right to conduct business
activity as an entrepreneur. In the case of
a one-person business, a midwife is a private
or private specialist midwifery practitioner. In
the context of the business run by several or
more people, it is called the sole practitioners
group [9, 10, 11].
Being an individual midwifery practitioner
means conducting business activity as a natural
person. General rules for conducting the
business activity is regulated by the Freedom
of Business Activity Act discussed below [9,
12].
The sole practitioners group can be
established in the form of a partnership:
a civil one (regulated by the Civil Code) and
a general and limited liability ones (regulated
by the Code of Commercial Companies) [9].
A midwife who is a individual midwifery
practitioner is an entrepreneur. This is why her
business activity is regulated by the provisions
of the Freedom of Business Activity Act. It
introduces a definition of business activity;
a profit-making activity of a productive,
construction, commercial, service character,
and prospection for and exploration of mineral
deposits. Moreover, it is also professional
activity carried out continuously and in an
organized way. Whereas an entrepreneur,
under the act, is a natural or legal person,
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 42-51
organizational entity which is not a legal
person entitled with legal capacity, conducting
their own business activity. The equity
partners of a civil law partnership are also
called entrepreneurs. As a result, a midwife
working as a private midwifery practitioner,
either individually or in a group, is claimed to
be an entrepreneur [9, 12].
What is important here is the moment in
which an entrepreneur can start conducting
their business activity. In the context of being
a private midwifery practitioner, that is the day
of submitting the application of registration
to the Business Activity Central Register and
Information Record, and in the case of the
sole practitioners group – that is after being
registered as an entrepreneur in the National
Court Register [12, 13].
The Medical Activity Act says that being an
individual midwifery practitioner is a regulated
activity. This means that some additional
requirements – different from those for
a common entrepreneur – need to be met by
the practitioner to conduct such an activity.
These requirements are specified in the
Medical Activity Act. They are: (1) having
the right to practise the profession, (2) at
least 2-year work experience, (3) continuous
practice of the profession during the period of
more than 5 years in the last 6 years, (4) having
one’s own room/office to provide health
services, equipped with apparatus and medical
equipment, and having a positive opinion from
the Public Health Inspection on fulfilling the
conditions that allow one to perform medical
services, (5) liability insurance, (6) a midwife
practising her profession as a specialist nursing
practitioner is obliged to hold a specialization
[9, 14].
The legislator divides midwifery practice
according to the place of its performance.
Nursing practice can be performed only
in places of call or only in a company or in
a healthcare institution under the contract.
Such a division is important in the context
of the requirements which have to be met by
a nurse to conduct such an activity [9].
A midwife practising her profession only
in a healthcare institution on the basis of
a contract does not have to have her own room/
office. Whereas a midwife performing health
services in a place of call has to have medical
equipment which will allow her to provide
a patient with particular medical services in the
place of the patient’s permanent or temporary
Figure 2. Registers in which an individual practitioner has to be listed.
48
Marta Bażydło i wsp.,
The legal forms of the practice of professional midwifery in Poland
residence. She also has to register the address
of the business activity and the place where
the medical documentation is collected, but
she does not have to have her own room/
office [9]. To perform a medical activity, an
individual midwifery practitioner has to be
registered as healthcare provider (Fig. 2) [9].
The Nurse’s and Midwife’s Professions Act
gives the Chamber of Nurses and Midwives
the right to do visitation aimed at assessing
the practitioner in terms of her professional
practice. If during such visitation violations
of the principles of the professional ethics
are detected or law regulations are found to
have been culpably breached (according to the
Nurse’s and Midwife’s Professions Act), the
Chamber of Nurses and Midwives reports to
the Regional Screener for Professional Liability.
If during visitation a midwife practising her
profession as a practitioner blatantly violates
the conditions of practising the profession,
the Chamber of Nurses and Midwives deletes
her practice from the Register of Health Care
Providers [9].
Responsibility of Midwives
Responsibility of midwife depends on the
legal form of the base of her employment.
The midwife under a contract of employment
is working on behalf of her employer and
under his direction. She does not make any
agreement with patient. If midwife causes
a damage then her employer takes the sole
responsibility. The midwife is liable to her
employer according to art. 120 § 2 of The
Code of Labour– with the recourse limited to
three-month salary [3]. If the patient proves
that the midwife acted intentionally, the
regression is in full. We are dealing with the
intent when the midwife has acted or failed to
act, to which she was obliged and empowered,
with intent to cause patient harm. Thus it is
unusual situation in the relations patient49
midwife.
The midwife employed in therapeutic
entity on the basis of a civil contract is the
side receiving order and must register as an
“individual practice exclusively in the company
of a medicinal entity”. Then she is liable
jointly with that entity for the damage caused
to the patient. Such joint liability means that
the therapeutic entity pays compensation if
the midwife will not be able to satisfy patient’s
claims. But then, this entity has a right of
recourse against the perpetrator of the
damage (midwife) to the entire amount it has
paid. The principle of joint liability is to satisfy
patient’s claims as quickly as possible. The case
at the court may not occur. In the event of
health damage the midwife should first, with
the consent from the patient, personally take
steps to remedy. If this is not possible, i.e. the
patient does not agree or the damage cannot
be repaired, the patient should be informed
about the opportunity to repair the damage by
the insurance company under an agreement of
liability insurance made between the midwife
and insurance company. The obligation for
such agreement arises at the start of the work
by one of the forms of individual or group
practices in accordance with art. 19, 25-27 of
The Medical Activity Act [9]. The midwife
performing health care services under
a contract with the National Health Fund acts
on behalf of the fund and the patient should
direct the claims to the regional branch of the
fund.
The midwives acting by an individual or
group practice in the office or in a place of
call (i.e. private practice) have the greatest
responsibility. Then the patient signs a service
contract and midwifes are responsible not
only for damage caused to the patient, but for
any deviation from the agreement or its failure
to perform in accordance with art. 417 of the
Civil Code [6]. This is the so-called contractual
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 42-51
liability. Such contract may cover more duties
than those arising from professional standards,
e.g. more frequent visits, prenatal education,
etc. When the health damage arises the patient
must prove that the midwife breached the
principles of due care that was either reckless
(she did not want to harm, even though she
knew that she was violating the rules of
the art of medicine) or careless (she caused
damage due to violation of the applicable
rules of the art of medicine which she did
not know). The nurse may though be liable by
a tort according to art. 415 of the Civil
Code for causing damage as a result of
unlawful conduct that has been her own fault.
The midwife is liable only for the normal
consequences of acts or omissions that caused
the damage in accordance with art. 361 § 1 of
the Civil Code [6]. It means that the midwife is
not responsible for unforeseen complications
or unusual symptoms of the disease, difficult
to diagnose even for a specialist. Of course,
as mentioned above, a self-repair or pointing
insurance agreement should be taken first.
Midwives providing health services within
the group practice make a contract with
patient and are jointly liable with all partners in
a civil partnership (art. 864 of the Civil Code)
under the contract or for damages (tort) [6].
For midwifes the responsibility according
to joint partnership is preferable. Here each
midwife is only liable for her obligations to
patients according to contract or tort in case
of personal injury (art. 95 of The Code of
Commercial Companies) [16].
Discussion
The variety of the forms of the profession
practice under applicable law in Poland
does not contradict the fact that it is still
a regulated profession. This means that the
constitutional freedom of profession practice
is overcome. The first paragraph of article
65 indicates that everyone needs to have
the assurance of freedom of choice when
it comes to the practice of their profession
and the choice of workplace. The exceptions
are also regulated by acts, e.g. the Nurse’s
and Midwife’s Professions Act mentioned
above. It determines the conditions that have
to be met to obtain the right to practice the
profession of a midwife. First of all, a person
who can be entitled with such a right should
have a certificate or a diploma of graduation
from a Polish midwifery school (or of
graduation form a foreign school, regulated by
other laws). Full legal capacity is also required.
The capacity to perform acts in law gives the
possibility of making a declaration of intent
which can entail legal effects. In accordance
with the Civil Code, such a possibility is given
to people who have reached maturity, unless
they are (legally) incapacitated. To be awarded
a license to practice the midwifery profession,
a person should also be fit and healthy enough
to practice the profession, and have the proper
ethical code of conduct [9, 15].
Conclusions and implications
for practice
Various forms of the profession practice
are regulated with the law. They create the
possibility of practicing the profession
adequately with the actual prospects of
employment. Moreover, they stress the
autonomy of a Polish midwife and her
responsibility for the services provided. Legal
regulations also support the prevention of
adverse occurrences in the case of individual
midwifery practitioners and aim at ensuring
the optimal quality of the services in the
context of the health protection system.
References
1. The Nurse’s and Midwife’s Professions Act
dated 15 July 2011 (Journal of Laws 2011, No.
50
Marta Bażydło i wsp.,
The legal forms of the practice of professional midwifery in Poland
174, item 1039 as amended).
2. Fiutak A.: Prawo w medycynie (Law and
medicine). Warsaw: Publishing House: C. H.
Beck; 2011.
3. The Code of Labor Act dated 26 June 1974
(Journal of Laws 1974, No. 24, item 141 as
amended).
4. The Minister of Health Regulation of 28
December 2012 on the way of establishing
minimal standards of the employment of
midwives and nurses in healthcare entities that
are not entrepreneurs.
5. The Prison Service Act dated 9 April 2010
(Journal of Laws 2010, No. 79, item 523 as
amended).
6. The Civil Code Act dated 23 April 1964
(Journal of Laws 1964, No. 16, item 93 as
amended).
7. Radwański, Z., Panowicz-Lipska, J.: The
datailed part of obligation. Warsaw: Publishing
House C.H. BECK; 1996.
8. The Public Benefit and Volunteer Work Act
dated 24 April 2003 (Journal of Laws 2003,
No. 96, item 873 as amended).
9. The Medical Activity Act dated 15 April
2011 (Journal of Laws 2011, No. 112, item
654 as amended).
10. Dercz M., Izdebski H., Rek T.: Prawo
publiczne ochrony zdrowia (The public law of
health protection). Warsaw: a Wolters Kluwer
business; 2013.
11. Brzezińska-Grabarczyk D., Narolski M.:
Prawo o działalności leczniczej w praktyce.
Przekształcanie zakładów opieki zdrowotnej
(The law of medical activity in practice. The
transformation of healthcare institutions).
Warsaw: a Wolters Kluwer business; 2012.
12. The Freedom of Business Activity Act
dated 2 July 2004 (Journal of Laws 2004, No.
173, item 1807 as amended).
13. Biskup R., Sura R.: Działalność lecznicza
jako działalność gospodarcza (Medical
activity as business activity), In: Szewczak M.,
51
Drop B., Śmiech R. (Eds.): Prawo w ochronie
zdrowia. Doświadczenia i perspektywy
rozwoju (The law of health protection.
Experience and development prospects).
Lublin: KUL Publishing House; 2013.
14. Nowak-Kubiak J.: Ustawa o działalności
leczniczej. Komentarz (The Medical Activity
Act. A commentary). Warsaw: Publishing
House C.H. Beck; 2012.
15. The Constitution of the Republic of
Poland dated 2 April 1997; (Journal of Laws
1997, No. 78, item 483 as amended).
16. The Code of Commercial Companies
Act dated 15 September 2000; (Journal of
Laws 2000, No. 94, item 1037 as amended;
consolidated text: Journal of Laws 2013, No.
0, item 1030).
2015;1(4): 52-59
e-ISSN 2450-1670
Volume 1
Issue 4
Medical & Health
Sciences Review
Original Paper
www.mhsr.pl
www.mhsr.pl
Ocena współpracy zespołów ratownictwa
medycznego z personelem wybranych szpitali
podczas przekazywania pacjenta
Evaluation of the cooperation between Ambulance Crew
and staff in chosen hospitals during transfering the patient
Dawid Surowicz*1 (A-G)
1.Studium Doktoranckie WNoZ, Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
A – koncepcja i przygotowanie projektu badań, B – wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C – analiza statystyczna, D – interpretacja
danych, E – przygotowanie manuskryptu, F – opracowanie piśmiennictwa, G – pozyskanie funduszy, * – Autor do korespondencji.
Autor do korespondencji: mgr Dawid Surowicz, Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego PUM, 71-210 Szczecin,
ul. Żołnierska 48, tel: +48 792 726 232, e-mail: [email protected]
Str eszczenie
Wstęp. Jednostkami systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego są szpitalne oddziały ratunkowe (SOR) i zespoły ratownictwa
medycznego (ZRM) w tym lotnicze zespoły ratownictwa medycznego. Wszystkie jednostki są ze sobą ściśle powiązane a ich członkowie uczestniczą w procesie przekazywania pacjenta w szpitalnych oddziałach ratunkowych (SOR) i izbach przyjęć (IP).
Cel pracy. Celem pracy była ocena współpracy członków zespołów ratownictwa medycznego specjalistycznych i podstawowych
z personelem SOR/IP.
Materiał i Metody. Badaniem ankietą własnego autorstwa objęto 63 pracowników SOR/IP z 4 szpitali o różnym stopniu referencyjności oraz 89 członków ZRM z 5 filii Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego na terenie województwa zachodniopomorskiego. Uczestnicy ankiet wypełniali je dobrowolnie na dziennych zmianach w pracy. Otrzymane ankiety zostały poddane analizie
statystycznej.
Wyniki. Niestety pomimo zaleceń wojewody zachodniopomorskiego, spotkań z przedstawicielami jednostek ochrony zdrowia
i konsultantami wojewódzkimi współpraca jest nadal na złym poziomie, dochodzi do częstych interwencji Lekarza Koordynatora
Ratownictwa Medycznego w sprawie odmowy przyjęcia pacjenta, pracownicy SOR/IP oraz ZRM są przepracowani, zestresowani,
mają bardzo dużo obowiązków służbowych, rejony operacyjne są opuszczane przez zespoły ratownictwa medycznego na długie
okresy czasu a pomiędzy personelem SOR/IP a członkami ZRM dochodzi do sytuacji w których podnoszony jest głos i używane
są wulgaryzmy.
Wnioski. Należy poprawić współpracę pomiędzy członkami ZRM a personelem SOR/IP. Jasne i klarowne wytyczne dotyczące
transportu osób poszkodowanych z konkretnymi obrażeniami ciała a także objawami stanów zagrożenia życia i zdrowia muszą być
przestrzegane i zrozumiałe dla obu stron konfliktu. Nieuchronna wydaje się być regularna kontrola jakości świadczonych usług oraz
wywiązywania się z zaleceń/wytycznych wojewody.
Słowa kluczowe: ratownictwo medyczne, ratownik, szpitalny oddział ratunkowy
Summar y
Background. The Polish EMS system consists of hospital emergency departments (ER) and emergency medical services (EMS),
including Polish Medial Air Rescue. All the ER and EMS units cooperate closely in the process of transferring the patient.
Objectives. The purpose of this paper is to assess the cooperation between EMS and the ER staff.
Material and methods. Personally prepared questionnaire was conducted among 63 employees of ER in 4 hospitals as well as 89 employees of the chosen EMS units. All participants completed the questionnaire voluntarily during their shifts. The completed copies
underwent a statistic analysis.
Results. Unfortunately, despite the recommendations by the Governor of the Western Pomeranian Voivodeship as well as numerous
meetings between the representatives of the EMS units and the regional consultants, the cooperation among the various EMS units
remains ineffective. In many cases, the coordinating emergency physician is forced to intervene. Moreover, the personnel of the
ER as well as EMS were found to be overstressed and overloaded with responsibilities. The questionnaire also showed that often
EMS units are locally unavailable for long periods of time, and that the members of EMS crew have often exchanged verbal insults
with the members of the ER.
Conclusions. The cooperation between the EMS and the ER units must improve and become more effective. Clear and concise instructions regarding the transportation methods of patients with specific life- threatening injuries must be provided. Regular system
monitoring and the instructions of the Governor of the Voivodeship must be in place.
Key words: Emergency Medical Services, paramedic, emergency department
Otrzymano: 2.9.2015, zaakceptowano: 23.02.2016.
52
Dawid Surowicz,
Ocena współpracy zespołów ratownictwa medycznego z personelem wybranych szpitali podczas przekazywania pacjenta
WSTĘP
Ratownictwo medyczne jest obecnie bardzo
ważnym elementem w systemie ochrony
zdrowia obywateli Rzeczypospolitej. Od wielu
lat na całym świecie budowane są systemy
ratownictwa medycznego na podstawie
doświadczeń, wypracowanych schematów
lub zaczerpniętych z zagranicy wzorców. Tak
jak większość państw europejskich również
Polska zaczęła budować taki system a początki
sięgają lat 90 ubiegłego stulecia [1]. System
ratownictwa medycznego jest szczególnym
systemem, powołanym w celu ratowania
zdrowia i życia ludzi, w którym integracja
i koordynacja działań poszczególnych
podmiotów ma decydujące znaczenie dla
jego efektywności [2] Skuteczne działanie
na miejscu zdarzenia wszystkich służb
ratowniczych a następnie szybki transport
do szpitala, w którym znajduje się szpitalny
oddział ratunkowy (SOR) lub izba przyjęć (IP)
to klucz do uzyskania pozytywnego wyniku w
procesie opieki przedszpitalnej [3].
Następnym bardzo ważnym etapem jest
proces przekazania pacjenta a od tego w jaki
sposób zostanie przekazany pacjent (udzielone
informacje, wykonane medyczne czynności
ratunkowe, wywiad ratowniczy) zależy dalsze
postępowanie personelu SOR/IP.
Na szpitalnym oddziale ratunkowym,
prowadzona jest diagnostyka, wdrażane jest
leczenie [4]. Ważna jest współpraca oraz
szkolenie personelu medycznego zarówno
zespołów ratownictwa medycznego, jak
i SOR/IP oraz wdrożenie odpowiednich
procedur postępowania z pacjentem [5], który
trafił na oddział, który został stworzony w
celu udzielania pomocy osobom znajdującym
się w stanie nagłego zagrożenia zdrowia i
życia [6]. Celem pracy była ocena współpracy
członków zespołów ratownictwa medycznego
(ZRM) specjalistycznych i podstawowych
wybranych filii Wojewódzkiej Stacji Pogotowia
53
Ratunkowego w Szczecinie z personelem
szpitalnych oddziałów ratunkowych i
izb przyjęć 4 szpitali o różnym stopniu
referencyjności na terenie województwa
zachodniopomorskiego.
MATERIAŁ I METODY
Metodą badawczą użytą w tej pracy był
kwestionariusz ankiety własnego autorstwa.
Na potrzeby pracy badawczej stworzono
dwa kwestionariusze - jeden dla członków
zespołów ratownictwa medycznego, drugi dla
personelu szpitalnego oddziału ratunkowego
i izby przyjęć. Ankieta była dobrowolna
i anonimowa oraz składała się z 18 pytań
zamkniętych i półotwartych w każdej z
ankiet. W części metod jakościowych - 9
pytań, której celem była ocena współpracy
podczas przekazywania pacjenta do szpitala
w SOR/IP przez ZRM oraz 9 pytań w części
metod ilościowych, w której określano m.in
wiek, staż pracy czy ilość godzin spędzaną
miesięcznie w pracy. Ankieta przeprowadzana
była w miesiącach luty, marzec i kwiecień 2014
roku. Zgodę na przeprowadzenie ankiety
wyrazili dyrektorzy placówek wybranych
do badania. Opracowanie wyników ankiety
polegało na obliczeniu udziałów w postaci
procentów i zobrazowaniu ich na wykresach
słupkowych, do czego wykorzystano
ogólnodostępny program Microsoft Excel.
W badaniu uczestniczyło 89 pracowników
WSPR oraz 63 pracowników SOR/IP.
W sumie ankietę wypełniły 152 osoby. W
zależności od filii i szpitala ankieta była
przeprowadzana podczas kilku dziennych
zmian wśród pracowników, którzy wyrazili
chęć wypełnienia ankiety.
WYNIKI
Analizując wyniki badań możemy
stwierdzić, że często dochodzi do sytuacji,
w których to personel SOR w opinii
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 52-59
48% ankietowanych oraz IP wg. 55%
ankietowanych
używa
podniesionego
głosu, wulgaryzmów lub obraża przybyły z
pacjentem zespół ratownictwa medycznego
(Ryc. 1) a lekarz dyżurny dość często
kwestionuje wywiad i badanie przeprowadzone
przez członków zespołów ratownictwa
medycznego - głównie podstawowych
(Ryc. 2).
1. Personel życzliwy i chętnie zajmuje się przywiezionym pacjentem
2. Personel jest oburzony, że ZRM przywiózł pacjenta
3. Personel nie przejmuje się obecnością ZRM wraz z pacjentem
4. Inne zachowania
Rycina 3. Zachowanie personelu SOR/IP
podczas przekazania pacjenta.
Źródło: Opracowanie własne.
Rycina 1. Używanie podniesionego głosu
i wulgaryzmów przez personel SOR/IP
w stosunku do członków ZRM.
Źródło: Opracowanie własne.
Rycina 2. Kwestionowanie przeprowadzonego
przez członków ZRM wywiadu medycznego
przez lekarza przy pacjencie i personelu szpitala w SOR/IP.
Źródło: Opracowanie własne.
Dodatkowo niepokojące jest zjawisko,
w którym personel SOR/IP jest oburzony
przywiezieniem pacjenta przez ZRM. Według
48% respondentów takie sytuacje spotyka się
w IP natomiast 34% badanych uważa, że takie
sytuacje zdarzają się również w SOR (Ryc. 3).
Zdecydowanie niekorzystnym działaniem
wobec pacjenta jest wydłużony czas
oczekiwania zespołu ratownictwa medycznego
w SOR/IP na przybycie lekarza (średnio 12
minut) (Ryc. 4).
Rycina 4. Średni czas oczekiwania na przejęcie
pacjenta przez personel SOR/IP.
Źródło: Opracowanie własne.
Brak nadawania priorytetu przyjęcia
pacjenta,
którego
przywiózł
zespół
ratownictwa medycznego nad innymi osobami
znajdującymi się w SOR/IP powoduje, że
jeszcze bardziej wydłuża się brak dostępności
karetki w rejonie operacyjnym zespołu.
Dodatkowo respondenci zwracali uwagę na
54
Dawid Surowicz,
Ocena współpracy zespołów ratownictwa medycznego z personelem wybranych szpitali podczas przekazywania pacjenta
problem odsyłania ZRM z pacjentem do innego
szpitala tłumacząc się brakiem możliwości
jego zaopatrzenia. Personel SOR/IP w liczbie
31% ankietowanych zwraca uwagę, iż zespoły
podstawowe ratownictwa medycznego mają
problemy w wyborze docelowego szpitala
odpowiedniego dla pacjenta ze względu na
jego obrażenia (Ryc. 5).
przez ZRM - jednak aż 52% respondentów
podkreśla, że pomimo zgłoszenia przez radio
stanu pacjenta nie zawsze czeka w szpitalu
przygotowany personel (Ryc. 7).
Rycina 7. Zgłaszanie planowanego przybycia
do SOR/IP przez członków ZRM.
Źródło: Opracowanie własne.
Rycina 5. Częstość błędnego wyboru docelowego szpitala.
Źródło: Opracowanie własne.
Mają miejsce sytuacje, w których decyzje
o pozostawieniu pacjenta w SOR/IP
podejmuje Lekarz Koordynator Ratownictwa
Medycznego - w IP sytuacja ta zdarza się
zdecydowanie częściej i wskazuje na to 58%
respondentów natomiast na SOR wskazuje
45% pytanych (Ryc. 6).
Rycina 6. Przyjęcie pacjenta na SOR/IP
po decyzji Wojewódzkiego Lekarza Koordynatora.
Źródło: Opracowanie własne.
Na uwagę zasługuje bardzo ważny,
z punktu widzenia przygotowania personelu
na przyjęcie pacjenta, fakt zgłaszania
przybycia karetki do SOR/IP tzw. awizowanie
55
Podczas samej procedury przekazywania
pacjenta 52% ankietowanych pracowników
SOR/IP twierdzi, że lekarz z karetki
specjalistycznej zachowuje w rozmowie
bardziej
stonowany
głos,
prezentuje
odpowiednią postawę oraz rzeczowość
wypowiedzi natomiast ratownik medyczny wg
31% respondentów podnosi głos oraz zdarza
mu się wdawać w nie mające sensu dyskusje
(Ryc. 8).
Rycina 8. Zachowanie stonowanego głosu, odpowiedniej postawy i rzeczowości wypowiedzi
członków ZRM podczas przekazywania pacjenta na SOR/IP.
Źródło: Opracowanie własne.
Typ ukończonej szkoły przez ratownika
medycznego wg 48% ankietowanych nie ma
wpływu na zachowanie podczas przekazywania
pacjenta (Ryc. 9).
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 52-59
Rycina 9. Wpływ ukończonej szkoły członka
ZRM na zachowanie podczas przekazywania
pacjenta do SOR/IP.
Źródło: Opracowanie własne.
Analiza kwestionariuszy - tzw. części
metryczkowej pozwoliła określić m.in ilość
godzin spędzanych w pracy - i tak: pracownicy
SOR/IP według 41% ankietowanych pracują
mniej - od 100 do 200 godzin miesięcznie,
niż członkowie ZRM, którzy wg 55%
ankietowanych spędzają w pracy od 200 do
300 godzin miesięcznie (Ryc. 10).
Rycina 10. Średni miesięczny czas pracy członków personelu SOR/IP oraz ZRM.
Źródło: Opracowanie własne.
Rycina 11. Liczba osób zatrudnionych na
SOR/IP oraz w ZRM według przedziałów
wiekowych.
Źródło: Opracowanie własne.
Można również zauważyć że na SOR/IP
formami zatrudnienia są głównie kontrakty
a personelem biorącym udział w ankiecie
w 54% były pielęgniarki. W ZRM główną
formą zatrudnienia jest umowa o pracę na
czas nieokreślony a w 85% respondentami
byli ratownicy medyczni (Ryc. 12, 13).
Rycina 12. Liczba osób zatrudnionych na SOR/
IP oraz w ZRM według typu umowy o pracę.
Źródło: Opracowanie własne.
Wśród ankietowanych pracowników ZRM
najwięcej osób jest w przedziale wiekowym
26-35 lat natomiast wśród personelu SOR/
IP największą grupą zawodową są osoby
w przedziale wiekowym 36-45 lat (Ryc. 11).
Rycina 13. Liczba osób pracujących w SOR/IP
oraz w ZRM według zawodów.
Źródło: Opracowanie własne.
56
Dawid Surowicz,
Ocena współpracy zespołów ratownictwa medycznego z personelem wybranych szpitali podczas przekazywania pacjenta
DYSKUSJA
Powyższa praca jest pierwszą tego
typu publikacją w Polsce i w dość wyraźny
sposób nakreśla istniejące problemy w
prawidłowym
funkcjonowaniu
systemu
Państwowe Ratownictwo Medyczne, które
zależy od współpracy poszczególnych jego
jednostek. Przekazywanie pacjenta z zespołu
ratownictwa
medycznego
naziemnego
lub lotniczego do szpitalnego oddziału
ratunkowego lub izby przyjęć powinno
przebiegać w sposób sprawny i szczegółowy,
aby nie pominąć ważnych dla obu stron
informacji o pacjencie. Dodatkowo wolny od
napiętej atmosfery, negatywnego nastawienia
wobec siebie oraz w miarę możliwości szybki,
aby nie „przetrzymywać” zespołu w szpitalu,
kiedy może być potrzebny w swoim rejonie
operacyjnym. Niestety ta część opieki nad
pacjentem nie funkcjonuje prawidłowo.
Informacje dotyczące pogarszającej się
współpracy jednostek systemu docierały do
decydentów m.in. w formie skarg zespołów
ratownictwa medycznego na personel SOR/IP
a także w drugą stronę. W celu poprawy jakości
współpracy organizowane były spotkania
przedstawicieli jednostek ochrony zdrowia z
terenu województwa zachodniopomorskiego
z konsultantami wojewódzkimi w zakresie
dziedzin medycyny ściśle związanymi z
działalnością systemu. Wydane zostały
specjalne zalecenia dla zespołów ratownictwa
medycznego odnośnie transportu pacjentów
do konkretnych szpitali, z którymi zapoznani
zostali także ich przedstawiciele [7,8]. Niestety
mimo tego, dalej dochodzi do sytuacji,
w których emocje biorą górę w momencie
przekazywania pacjenta, zespoły są odsyłane
do innych szpitali z powodu braku miejsc lub
pod pretekstem braku możliwości zaopatrzenia
pacjenta. Personel SOR/IP często jest
w konflikcie z zespołami ratownictwa
medycznego, szczególnie na poziomie
57
zawodowym pielęgniarek i ratowników
medycznych.
Zagraniczne
doniesienia
pokazują [9], że współpraca między tymi
obiema grupami może układać się w sposób
prawidłowy, bardzo często osoby te w
łączonych składach tworzą zespół ratownictwa
medycznego, co na naszym terenie jest
niestety rzadkością. Zdarza się, że osoby
wykonujące zawód medyczny pracują w kilku
miejscach, wypracowują większą liczba godzin
miesięcznie niż zakłada wymiar godzinowy
dla etatu a czasami przewyższa go dwukrotnie.
Może to nieść za sobą zmęczenie [10],
wahania nastroju co odbija się negatywnie na
współpracownikach [11] oraz podczas etapu
przekazywania pacjenta. Warto poprawić obieg
informacji, elementy etapu przekazywania
pacjenta
oraz
przestrzeganie
zaleceń
wojewody aby uchronić się przed stresem,
napiętą sytuacją i nieprzyjemnościami podczas
wizyty w szpitalnym oddziale ratunkowym
lub izbie przyjęć. Na uwagę zasługuje fakt, że
zespoły ratownictwa medycznego nie są „mile
widziane” przez personel SOR/IP, szczególnie
podstawowe, w których skład wchodzi dwóch
ratowników medycznych. To właśnie ten typ
zespołów ratownictwa medycznego według
respondentów - pracowników szpitala
najczęściej przekazuje pacjentów. Personel
SOR/IP mający do czynienia z zespołami
ratownictwa medycznego z poszczególnych
odległych filii nie rozumie specyfiki ich
pracy, konieczności opuszczania rejonów
operacyjnych i narażania mieszkańców na
brak karetki przez dłuższy okres. Dodatkowo
zespoły ratownictwa, stacjonujące w odległych
filiach, które w swoim sąsiedztwie mają do
dyspozycji tylko szpitale powiatowe, muszą
przebywać z pacjentem dużą liczbę kilometrów
na oddział specjalistyczny czy chociażby SOR
[12].
Brak znajomości wytycznych wojewody
przez personel SOR/IP w zakresie kwalifikacji
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(4): 52-59
do transportu pacjenta urazowego często
doprowadza do nieporozumień i ostrzejszej
wymiany zdań, co podkreślali uczestnicy
badania. Dzięki takim publikacjom jak
ta ukazuje się ogromny problem braku
odpowiedniej
współpracy
zespołów
ratownictwa medycznego z personelem SOR/
IP.
Brak partnerstwa, brak wsparcia, brak znajomości procedur i wytycznych, które w niewątpliwy sposób poprawiłyby jakość udzielanych świadczeń zdrowotnych czy w końcu
brak zrozumienia ciężkiej pracy jednych i drugich – osób powołanych do ratowania życia
i zdrowia osób poszkodowanych to główne
grzechy „złej” współpracy podczas przekazywania pacjenta.
WNIOSKI
Należy poprawić współpracę pomiędzy
członkami ZRM a personelem SOR/IP, gdyż
grozi to pogłębianiem się konfliktów. Wytyczne dotyczące transportu osób poszkodowanych z konkretnymi obrażeniami ciała a także
objawami stanów zagrożenia życia i zdrowia
muszą być przestrzegane i zrozumiałe dla obu
stron konfliktu. Nie może dochodzić do sytuacji, w których ZRM zmuszony jest do kilkugodzinnego opuszczania swoich terenów
operacyjnych i nieuzasadnionego transportu
pacjenta do ośrodka specjalistycznego. Nieuchronna wydaje się być regularna kontrola jakości świadczonych usług oraz wywiązywania
się z zaleceń/wytycznych wojewody.
PIŚMIENNICTWO
1. Paździoch S. (red.): Ustawa o Państwowym
Ratownictwie Medycznym – Komentarz. Warszawa: Wydaw. Wolters Kluwer SA; 2013.
2. Karski J., Nogalski A.: Zasady organizacji
struktur medycyny ratunkowej. [W]: Zawadzki A. (red.): Medycyna ratunkowa i katastrof.
Warszawa: Wydaw. Lekarskie PZWL; 2007.
3. Kołodziński E.: Metoda doskonalenia zawodowego osób funkcyjnych ratownictwa
medycznego. Symulacja w Badaniach i Rozwoju, Polskie Towarzystwo Symulacji Komputerowej; 2010;1(1).
4. Goniewicz K., Goniewicz M.: Rola ratownictwa medycznego w sytuacjach kryzysowych na przykładzie katastrof i wypadków
masowych. [W]: Sobolewski G., Majchrzak D.
(red.): Zarządzanie kryzysowe w systemie bezpieczeństwa narodowego. Warszawa: Wydaw.
Akademii Obrony Narodowej; 2011.
5. Piotrowski D., Wrońska M., Gaszyński W:
Łańcuch ratunkowy a kryteria czasowe działań
ratowniczych. Med Intens Ratunk 2007;4.
6. Kurowska K., Białasik B.: Zachowania zdrowotne a radzenie sobie w chorobie u pacjentów szpitalnego oddziału ratunkowego (SOR).
Now Lek 2009;78: 113–22.
7. Zalecenia konsultantów wojewódzkich dla
zespołów ratownictwa medycznego - Szczecin
2010 z późn. zmian. [on-line] Dostępny w internecie <http://www.szczecin.uw.gov.pl/?type=article&action=view&id=2779> [przeglądany: 08.02.2016].
8. Zalecenia dotyczące właściwego kwalifikowania do transportu poszkodowanych urazowych - Szczecin, 28 marca 2013 r. [on-line]
Dostępny w internecie <http://www.szczecin.uw.gov.pl/systemfiles/articlefiles/2990/
(20130404.132849).zalecenia.pdf> [przeglądany: 08.02.2016].
9. Machen I., Dickinson A., Williams J., et al.:
Nurses and paramedics in partnership: Perceptions of a new response to low-priority
ambulance calls. Accident and Emergency Nursing
2007;15: 185-92.
10. Ślusarska B., Nowicki G., Jędrzejewicz D.:
Poziom odczuwanego stresu i czynniki stresogenne na stanowisku pracy ratownika medycznego. Pielęg XXI w 2014;1(46): 11-8.
11. Żurowska-Wolak M., Wolak B., Mikos M.,
i wsp.: Stres i wypalenie zawodowe w pracy
58
Dawid Surowicz,
Ocena współpracy zespołów ratownictwa medycznego z personelem wybranych szpitali podczas przekazywania pacjenta
ratowników medycznych = Stress and a burn-out syndrome at work among paramedics. Journal of Education, Health and Sport 2015;5(7):
43-50.
12. Kośla P.: Inny świat, czyli ratownictwo medyczne poza miastem. [W]: Na ratunek. Katowice: Wydaw. Elamed; 2010;3
59
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(1): 52-58
ZASADY PUBLIKACJI PRAC
w M&HSR Medical and Health Sciences Review
Czasopismo MEDICAL & HEALTH SCIENCES REWIEV jest recenzowanym czasopismem
naukowym, kwartalnikiem wydawanym przez Instytut Rozwoju Nauk o Zdrowiu i Usług
Medycznych – ProLongaVita. Misją czasopisma jest interdyscyplinarna współpraca oraz
wymiana informacji naukowej pomiędzy osobami i Instytucjami działającymi na rzecz zdrowia.
W czasopiśmie publikowane są prace oryginalne oraz poglądowe z zakresu nauk medycznych
oraz nauk o zdrowiu, w tym szeroko rozumianego zdrowia publicznego, rehabilitacji , wysiłku
fizycznego, epidemiologii, zdrowia środowiskowego, medycyny społecznej, organizacji
i ekonomii ochrony zdrowia, polityki prozdrowotnej.
INSTRUKCJA DLA AUTORÓW
Redakcja przyjmuje do druku prace w języku polskim i/lub angielskim (UK English).
RODZAJE I OBJĘTOŚĆ MANUSKRYPTÓW
• Artykuły redakcyjne
• Prace oryginalna (max.12 stron, 15 stron z piśmiennictwem, tabelami i rycinami)
• Prace poglądowa (max.20 stron z piśmiennictwem, tabelami i rycinami)
• Prace kazuistyczne (6 stron wraz z piśmiennictwem)
Pozostałe prace nie powinny przekraczać 2 stron.
• List do redakcji lub komentarze (letters to the Editor)
• Kształcenie przed-/podyplomowe (Under-/postgraduate education) lub ustawiczne (CME)
– m.in. programy
• Kształcenia, specjalne opracowania dla celów dydaktycznych (np. programy edukacyjne)
• Streszczenia z czasopism zagranicznych, sprawozdania ze zjazdów i kongresów naukowych,
posiedzeń towarzystw medycznych, szkoleń tematycznych, stażów
• Recenzje książek i przeglądy piśmiennictwa (Book/literature reviews)
• Komunikaty o zjazdach naukowych i sympozjach (Announcements)
• Prace sponsorowane
Priorytet w druku mają prace oryginalne. Nadesłany manuskrypt powinien spełniać standardy
i wymagania określone przez International Committee of Medical Journal Editors (zob.
Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals [editorial].
N Engl J Med 1997; 336:309–915; uaktualniona wersja z października 2004 roku dostępna
jest na stronie WWW -http://www.icmje.org/icmje.pdf). Obowiązują również zasady Dobrej
Praktyki Edytorskiej („Consensus Statement on Good Editorial Practice 2004”), sformułowane
przez Index Copernicus International Scientific Committee.
52
ZASADY PUBLIKACJI PRAC
w M&HSR Medical and Health Sciences Review
PRZYGOTOWANIE MANUSKRYPTU
FORMAT
• Format A4, zalecane oprogramowanie Word for Windows, czcionka Times New Roman,
12 pkt., interlinia: 2,0, marginesy: 2,5cm, bez podziałów słów na końcu wiersza. Strony należy
numerować w prawym dolnym rogu, tekst wyjustowany
STRONA TYTUŁOWA
• Tytuł pracy w języku polskim i angielskim (do 100 znaków), bez wyróżnienia wielkimi literami.
Imiona i nazwiska Autorów, nazwa zakładu, instytutu lub placówki którą afiliują Autorzy, adres
Autora korespondencyjnego (adres, adres e-mailowy, telefon, fax)
• Autorstwo pracy- wyraźnie zdefiniowane w postaci określenia wkładu poszczególnych
współautorów w przygotowanie pracy: A – koncepcja i przygotowanie projektu badań, B –
wykonanie analiz diagnoztycznych, zbieranie danych, C – analiza statystyczna, D – interpretacja
danych, E – przygotowanie manuskryptu, F – opracowanie piśmiennictwa, G – pozyskanie
funduszy, * - Autor do korespondencji.
STRESZCZENIE
• Strukturalne, zawierające od 200 do 250 słów (nie więcej niż 150 słów w krótkich komunikatach,
opisach przypadków), w języku polskim i angielskim, bez stosowania skrótów.
• 3–6 słowa kluczowe, należy używać terminologii z Nagłówków Tematów Medycznych
(Medical Subject Headings, MeSH), zamieszczanych w listach w Index Medicus
www.nlm.nih.gov/mesh .
W przypadku braku odpowiednich terminów z MeSH dla nazw ostatnio wprowadzonych,
można użyć obecnych terminów.
• Tekst streszczenia strukturalnego winien być podzielony na: Wstęp, Cel Pracy, Materiał
i Metody, Wyniki, Wnioski.
• W przypadku sprawozdań, recenzji oraz listów do Redakcji dopuszcza się odstępstwa
w układzie tekstu głównego (m.in. nie dołącza się streszczeń).
TEKST MANUSKRYPTU
• Tekst podzielony na: Wstęp, Materiał i Metody, Wyniki, Dyskusja, Wnioski, Piśmiennictwo.
• Część Wstęp, stanowić powinien wprowadzenie w tematykę badań i pracy oraz zawierać
założenia/hipotezy i cel pracy.
• W części Materiał i Metody należy w sposób syntetyczny i jednoznaczny opisać metody
stosowane podczas badań oraz metody statystyczne stosowane w analizie wyników danych.
• W pracy należy używać jednostek metrycznych (SI). Można stosować standardowe skróty, które
należy jednak zdefiniować przy pierwszej wzmiance w tekście. Skróty stosuje się tylko wtedy,
53
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(1): 52-58
gdy dany termin jest stosowany wielokrotnie, a jego skrót stanowi dla Czytelnika ułatwienie.
• Tabele, ryciny, fotografie, wykresy należy umieścić w tekście publikacji (na końcu, po spisie
piśmiennictwa) i dodatkowo przesłać w oddzielnych plikach, poza tekstem, wraz z tytułami
, kolejno numerowane. W tabelach należy zastosować interlinię 1,5. Wszystkie użyte skróty
powinny być wyjaśnione w legendzie pod ryciną lub tabelą. Tytuły rubryk w tabelach, poza
pierwszą literą, należy pisać małymi literami. W teksie pracy, w odpowiednich miejscach, winny
znaleźć się odniesienia do załączonych tabeli/rycin.
• Materiał ilustracyjny powinien być przygotowany w wysokiej rozdzielczości: zdjęcia –
w formacie „jpg”, grafika wektorowa– pliki Adobe Ilustrator, wykresy i diagramy – pliki MS
Excel.
• Źródła wsparcia finansowego – informacje o nazwie sponsora lub instytucji i numer grantu
umieścić należy przed Piśmiennictwem.
PIŚMIENNICTWO
• Piśmiennictwo należy ograniczyć do niezbędnego minimum, wybierając najnowsze pozycje.
Zalecane jest korzystanie z publikacji spełniających wymogi „medycyny opartej na dowodach”
(evidence-based medicine).
• Należy unikać cytowania abstraktów zjazdowych, a informacje niepublikowane (tzw. informacje
własne, doniesienia ustne itp.) nie mogą służyć jako źródło cytatu.
• Należy bezwzględnie przestrzegać zasad bibliograficznych znanych jako System Vancouverski
(Vancouver System of Bibliographic Referencing).
• Piśmiennictwo powinno zawierać wyłącznie pozycje cytowane w tekście pracy, w którym
oznacza się je kolejnymi numerami, według kolejności występowania w tekście.
• Cytowane prace w tekście oraz w tabelach i opisach rycin należy oznaczyć kolejnymi cyframi
arabskimi w nawiasach klamrowych, np. [1], [6, 13].
• Spis piśmiennictwa należy umieścić na końcu pracy, w kolejności cytowanych pozycji zgodnej
z pojawianiem się prac w tekście. Każdą pozycję w spisie piśmiennictwa należy oznaczyć
kolejnym numerem porządkowym, oznaczonym liczbą arabską zakończoną kropką.
• W spisie publikacji należy wymienić wyłącznie 3 pierwszych Autorów, podając ich nazwiska oraz
inicjały (bez kropek miedzy inicjałami). Jeśli Autorów jest więcej, po wymienionych pierwszych
3 Autorach należy zamieścić skrót „i wsp.” lub „et al.” (zależnie od języka publikacji)
• Podawane skróty tytułów czasopism muszą być zgodne ze skrótami podawanym w Index
Medicus; należy je wyróżnić kursywą, bez kropek.
• Po tytule czasopisma i podaniu rocznika należy postawić średnik, po podaniu tomu –
dwukropek, po podaniu stron – kropkę (np.: 1992; 34(6): 91–8).
54
ZASADY PUBLIKACJI PRAC
w M&HSR Medical and Health Sciences Review
Przykłady:
Artkuł w czasopiśmie:
1. Bednarowska A., Bińkowska M., Dębski R.: Leczenie endometriozy – stan obecny i nowe trendy
w terapii. Ginekol Dypl 2006;8: 22-6.
2. Kuusniemi AM., Merenmies J., Lahdenkari AT. et al.: Glomerular sclerosis in kidneys with congenital
nephrotic syndrome (NPHS1). Kidney Int 2006;70: 1423-31.
Artykuł, w którym organizacja występuje jako autor
1. Diabetes Prevention Program Research Group: Hypertension, insulin and proinsulin in participants
with impaired glucose tolerance. Hypertension 2002;40: 679-86.
Artykuł bez autora
Cancer in South Africa. S Afr Med J 1994;84: 15.
Artykuł w suplemencie do czasopisma
1. Shen HM., Zhang QF.: Risk assessment of nickel carcinogenity and occupational lung cancer. Environ
Health Perspect 1994;102(Suppl 1): 275-82.
Artykuł w suplemencie do numeru czasopisma
1. Payne DK., Sullivan MD., Massie MJ.: Women’s psychological reactions to breast cancer. Semin Oncol
1996;23(1 Suppl 2): 89-97.
Artykuł w czasopiśmie elektronicznym
1. Tutaj M., Szczepanik M.: Mechanisms involved in the regulation of immune response in experimental
autoimmune encephalomyelitis in mice. Post Hig [online]. 2006;60: 571-83.[przeglądany: 12 lutego
2014]. Dostępny w : http://www.phmd.pl/pdf/vol_60/9821.pdf.
Książka drukowana
1. Fleischer M., Bober-Gheek B.: Podstawy pielęgniarstwa epidemiologicznego. Wyd. 2 popr.
i uzup. Wrocław: Wydaw. Medyczne Urban i Partner; 2006. ISBN 978-83-602-9041-5.
Książka pod redakcją
1. Traczyk W. Z., red.: Diagnostyka czynnościowa człowieka: fizjologia stosowana. Warszawa: Wydaw.
Lekarskie PZWL; 1999. ISBN 83-200-2342-4.
Książka będąca częścią serii
1. Birch K., MacLaren D., George K.: Fizjologia sportu. Krótkie wykłady. Warszawa: Wydaw.
Naukowe PWN; 2008. ISBN 978-83-01-15460-8.
55
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(1): 52-58
Książka w wersji elektronicznej pod redakcją
1. Cybulski M., Strzelecki W., red.: Psychologia w naukach medycznych. [CD]. Poznań: Uniwersytet
Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu; 2010. ISBN 978-83-7597-071-5.
Książka dostępna online
1. Mauss S. ed., et al.: Hepatology 2014: a clinical textbook. [online]. 5th ed. Flying Publisher; 2014
[przeglądany 14 lutego 2014]. ISBN 978-3-924774-91-2. Dostępny w:
http://pdf.flyingpublisher.com/Hepatology2014.pdf.
Książka pod redakcją dostępna online
1. Foley KM., Gelband H., eds.: Improving palliative care for cancer. [online]. Washington: National
Academy Press; 2001. [przeglądany 14 lutego 2014]. ISBN 0-309-07402-9. Dostępny
w: http://www.nap.edu/books/0309074029/html/.
SPOSÓB DOSTARCZENIA MANUSKRYPTU
Manuskrypt publikacji zgłaszanej do druku należy wysłać jako załącznik, drogą mailowa na
adres/ Manuscript should be submitted electronically, as attachment(s) to an e-mail to the
Editor: [email protected] wraz ze skanem podpisanego formularza zgłoszeniowego pracy.
Pliki powinny być przygotowane w programie MS Word – format „doc” lub „docx”.
RECENZJA PRAC
Każda praca jest recenzowana przez dwóch wybranych przez Redakcję recenzentów, przy czym
recenzenci nie znają nazwisk autorów, ani też ośrodka, z którego praca pochodzi. Nie ujawniamy
także nazwisk recenzentów autorom prac. Redakcja zapoznaje Autorów z tekstem recenzji.
Recenzent kwalifikuje prace jako
• nadającą się do druku bez dokonywania poprawek,
• nadającą się do druku po dokonaniu poprawek według wskazówek Recenzenta, bez
konieczności ponownej recenzji,
• nadającą się do druku po jej przeredagowaniu zgodnie z uwagami Recenzenta i po ponownej
recenzji pracy,
• nie nadającą się do druku.
Zmiany w pracy naniesione po recenzji należy oznaczyć czerwonym kolorem.
56
ZASADY PUBLIKACJI PRAC
w M&HSR Medical and Health Sciences Review
Praca może być również odesłana Autorom z prośbą o dostosowanie do wymogów redakcyjnych.
Korekty należy zwrócić w ciągu 7 dni od daty wysłania z redakcji.
Autor ma obowiązek wykazania (w ramach Piśmiennictwa przesyłanej pracy), że zna dorobek
czasopisma, do którego kieruje swój artykuł.
Próbny wydruk pracy („szczotka”) będzie wysłany do Autora korespondencyjnego, celem
dokonania ostatecznej korekty, z prośbą o odesłanie go do Redakcji w ciągu pięciu dni.
Uwzględniane będą tylko minimalne korekty dotyczące głównie błędów drukarskich.
Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania zmian dotyczących stylistyki, mianownictwa
i skrótów – bez uzgodnienia z Autorem.
PRAWA AUTORSKIE (COPYRIGHT)
• Praca zakwalifikowana do druku w kwartalniku staje się własnością MEDICAL& HEALTH
SCIENCES REWIEV. Autorskie prawa majątkowe zostają przeniesione na Wydawcę. Przedruk
i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości lub części artykułu bez pisemnej zgody wydawcy
są zabronione.
• Za wydrukowane prace nie przewiduje się honorariów autorskich.
ZASADY ETYKI
• Autorzy prac powinni zaznaczyć w piśmie przewodnim do Redakcji, że nadesłana praca nie
była nigdzie publikowana, ani nie jest wysłana do innej Redakcji.
• Autor korespondencyjny musi dołączyć odpowiednią zgodę na przedruk uzyskaną od wydawcy,
jeśli w swojej pracy używa rycin, tabel lub innych ilustracji (swoich lub cudzych) gdzieś już
wcześniej opublikowanych.
• Publikowane prace nie mogą ujawniać danych osobowych pacjentów, chyba że wyrazili oni na
to pisemną zgodę (wówczas należy dołączyć ją do manuskryptu).
• Prace dotyczące badań wykonywanych na ludziach muszą być zaakceptowane przez
odpowiednią komisję etyczną, co należy zaznaczyć w tekście, w części Materiał i metody.
• Również publikacje dotyczące badań doświadczalnych na zwierzętach muszą zawierać
oświadczenie, że badania były zaakceptowane przez odpowiednią komisję. Fakt akceptacji
powinien być zaznaczony w pracy w opisie metodyki badań.
• Każda osoba, która wniosła znaczny wkład w powstanie artykułu jest współautorem i powinna
określić swój wkład.
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRACY I SPRZECZNOŚĆ INTERESÓW
• Autor/autorzy powinni podać źródła wsparcia finansowego – nazwę sponsora lub instytucji
57
Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(1): 52-58
i numer grantu – jeśli z takiego korzystali. Autor/autorzy muszą ponadto ujawnić swoje
związki ze sponsorem, wymienionym w pracy innym podmiotem (osobą, instytucją, firmą) lub
produktem, które mogą wywołać sprzeczność interesów.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
• Wydawca i redakcja nie ponoszą odpowiedzialności za treść zamieszczonych reklam
i ogłoszeń.
• Reklamy leków sprzedawanych na receptę skierowane są tylko do lekarzy, którzy mają
niezbędne uprawnienia do ich przepisywania. Wydawca ma prawo odmówić zamieszczenia
reklam i ogłoszeń, jeżeli ich treść lub forma są sprzeczne z charakterem pisma lub interesem
wydawcy.
Kontakt: [email protected]
58