Artykuł zawiera 27540 znaków ze spacjami

DOBROSTAN A STAN ZDROWIA
ROZDZIAŁ XIII
Katedra Periodontologii, Zakład Patologii Jamy Ustnej,
Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu
Department of Periodontology, Division of Oral Pathology,
Wroclaw Medical University
JOANNA ELŻBIETA OWCZAREK,
MAŁGORZATA RADWAN-OCZKO
Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego
narządu żucia a wiek pacjentów
Temporomandibular disorders and patients age
Słowa kluczowe: zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia, stres,
parafunkcje, elektromiografia, młody wiek
Key words: temporomandibular disorders, stress, parafunctions, electromiography,
young age
Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia, zwane też dysfunkcjami układu stomatognatycznego (US) lub w języku angielskim temporomandibular disorders (TMD), w przeszłości zwane też mioartropatiamii, są wg WHO trzecią
najczęściej obserwowaną patologią dotyczącą jamy ustnej w społeczeństwie, po
próchnicy zębów i schorzeniach periodontologicznych. Problem ten według różnych
autorów dotyczy od 50% do 80% dorosłej populacji krajów rozwiniętych, co czyni
zespół zaburzeń czynnościowych chorobą o wymiarze cywilizacyjnym. Dodatkowo
ze zwiększaniem się tak zwanego stresu cywilizacyjnego, czyli stresu jaki odczuwamy w wyniku coraz szybszego tempa życia codziennego i próbą nadążenia za
coraz wyżej stawianymi oczekiwaniami do osiągnięcia ogólnie pojętego życiowego
sukcesu, z roku na rok obserwuje się coraz młodsze osoby z objawami bólowej
postaci TMD [2, 8, 9]. Obecnie w świetle dostępnych badań patologia ta częściej
dotyka kobiety niż mężczyzn, a początek obserwowanych dolegliwości przypada
między 30 a 40 rokiem życia [9]. Dodatkowo pewne grupy społeczne są bardziej
predysponowane do rozwoju choroby. Wśród tych zawodów wylicza się studentów,
menadżerów, sekretarki, nauczycieli, lekarzy [5, 6, 7, 8].
DOBROSTAN A STAN ZDROWIA
Etiopatologia tego zespołu zaburzeń jest rozległa i złożona. Zaliczane są tu zarówno uwarunkowania genetyczne, środowiskowe ze szczególnym uwzględnieniem
determinantów psycho-społeczno-emocjonalnych oraz czynniki wewnątrz jamy
ustnej tj. stan mięśni układu stomatognatycznego, stan łuków zębowych, stan uzębienia i przyzębia brzeżnego. Już przeprowadzone przez prof. Majewskiego w latach
siedemdziesiątych XXw. badania nad problematyką dysfunkcji US uwidoczniły, iż
zespół zaburzeń czynnościowych ma podłoże „powiązane z morfologiczną destrukcja uzębienia [pacjentów] oraz środowiskowymi warunkami [ich] życia i [ich] stanem psychicznym” [9].
Czynniki etiologiczne omawianych zaburzeń czynnościowych możemy podzielić
na miejscowe i ogólne. Do czynników miejscowych należy zaliczyć: obecność zaburzeń zwarcia związanych m. in. z wrodzonymi i nabytymi wadami zgryzu czy przemieszczeniem zębów. Zmiany w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych (ssż.),
które powstawać mogą m. in. w wyniku utraty zębów w zwarciowych strefach podparcia. Do istotnych czynników etiologicznych zaliczane są również parafunkcje
czyli wszelkiego rodzaju nieprawidłowe lub nawet szkodliwe funkcje ruchowe w
obrębie układu stomatognatycznego jak np. bruksizm. Przebyte urazy w obrębie
twarzoczaszki ze szczególnym uwzględnieniem tych w obrębie stawu skroniowożuchwowego, takie jak nadwichnięcia i zwichnięcia żuchwy, które mogą być także
wynikiem wieloletniego trwania parafunkcji narządu żucia (nż.) doprowadzające do
przeciążenia mięśni skrzydłowych bocznych z jednoczesnym zwiększeniem mobilności głów żuchwy powodujące rozciągnięcie torebki stawowej i więzadeł stawowych, co predysponuje do występowania nawykowych zwichnięć.[2,8,9] Na dodatkową uwagę w kwestii czynników miejscowych w rozwoju zaburzeń czynnościowych układu ruchowego narządu żucia zasługuje stan przyzębia oraz występowanie
parafunkcji języka. Nieleczone choroby zapalne tkanek przyzębia prowadzą do
utraty tkanek oporowych - podtrzymujących zęby i w konsekwencji do rozchwiania
i przemieszczeń zębów i ich utraty. Dodatkowo stany zapalne przyzębia i jego niewydolność mogą prowokować obronne zaciskanie zębów czy utrwalone przeżuwanie pokarmów tylko po jednej stronie w celu uniknięcia bólu, co wpływa destrukcyjnie na układ mięśniowy narządu żucia. Obrzęknięte brodawki dziąsłowe, ostre
brzegi wypełnień czy uzupełnień protetycznych mogą skutkować wytworzeniem
niepożądanej parafunkcji wodzenia językiem czy przyciskaniem go do wszelkiego
rodzaju nieprawidłowości w obrębie jamy ustnej. Co może nasilić rozwój zespołu
dysfunkcji nż. na skutek ruchowego sprzężenia języka z żuchwą[9].
Wśród opisywanych czynników ogólnych wpływających na rozwój TMD na
pierwszy plan wybija się destrukcyjny wpływ stresu, psychoemocjonalnego zmęczenia, lęku czy depresji [5, 8, 9, 11]. Czynnik psychoemocjonalny ma decydujący
wpływ na zwiększenie napięcia mięśni narządu żucia, w tym i oczywiście najsilniejszego z nich mięśnia żwacza. Wzmożone napięcie mięśniowe w myśl zasady „błędnego koła” będąc skutkiem staje się przyczyną nasilania się objawów zaburzeń
czynnościowych układu ruchowego narządu żucia [9]. Do pozostałych czynników
ogólnych należą schorzenia reumatologiczne, endokrynologiczne, nowotwory mózgu oraz nowotwory zlokalizowane w sąsiedztwie i obrębie stawu skroniowożuchwowego. Dolegliwości TMD mogą pojawiać się także w przebiegu łuszczycy,
158
Joanna Elżbieta Owczarek, Małgorzata Radwan-Oczko
Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia a wiek pacjentów
dny, zespołu SAPHO (synovitis, acne, pustulosis, hyperostosis, osteitis), stanów
bólowych obręczy barkowej, pleców czy głowy, i innych [11]. W świetle obecnych
doniesień za kluczową, destrukcyjną rolę w rozwoju dysfunkcji narządu żucia uważa się działanie sił, znacznie przekraczających możliwości adaptacyjne US, powstających w wyniku wzmożonego napięcia mięśni żucia w sytuacjach stresogennych i
podczas wykonywania para funkcji [9].
Według piśmiennictwa parafunkcje, czyli czynności nawykowe o fizjologicznie
nieuzasadnionym podłożu, dzielimy na zwarciowe i niezwarciowe [8]. Patogeneza
ich powstawania ma podłoże miejscowe (np. zmiany w kontaktach zwarciowych) i
psychogenne. Według klasycznej koncepcji Druma parafunkcje powstają w wyniku
uwarunkowań psychicznych- tików nerwowych, stresowych-odpowiedzi organizmu
na stresor, nawykowych - nawyków wynikających z wykonywanej pracy, endogennych - w przebiegu choroby, np. tężec, oraz w wyniku przesadzonej kompensacji,
gdzie działanie kompensacyjne przemienia się w utrwalony nawyk. Parafunkcje
zwarciowe, zwane też okluzyjnymi odnoszą się do nadprogramowych, nieprawidłowych czynności w obrębie przeciwstawnych łuków zębowych. Mogą występować
jako zgrzytanie zębami (bruksizm), zaciskanie czy stukanie zęba o ząb. Do parafunkcji niezwarciowych zaliczamy nawyki nagryzania ciał obcych: fajek, wąsów,
długopisów, ołówków, błony śluzowej policzków, języka, gdy nie dochodzi do bezpośredniego kontaktu zębów przeciwstawnych. Obgryzanie paznokci, zbyt długie i
intensywne żucie gumy, a także błądzenie językiem po jamie ustnej i przyciskanie
go do powierzchni zębów czy podniebienia uznawane jest również za parafunkcję
[2, 8, 9].
Częste i intensywne powtarzanie nawyków parafunkcyjnych skutkuje wydłużeniem czasu pracy włókna mięśniowego, wzrostem ich napięcia, a co za tym idzie
nadmiernym „przetrenowaniem” i zmęczeniem mięśnia, co prowadzi do jego przerostu. Stąd widoczne w czasie badania zewnątrzustnego kwadratowe zarysy przerośniętych żwaczy u osób z bruksizmem czy innymi zaburzeniami w obrębie US.
Takie przerośnięte mięśnie mają większe zapotrzebowanie na tlen, jeśli nie zostanie
on dostarczony dochodzi do nagromadzenia kwasu mlekowego w mięśniach i powstawania promieniującego bólu twarzy, który jest jednym z objawów występowania parafunkcji. Oprócz bólu i uczucia sztywności mięśni twarzy innymi objawami
występowania parafunkcji w obrębie US są: tarczki wyświechtania na twardych
tkankach zęba, które odpowiadają miejscom działania ekscesywnych sił zwarciowych, skutkujących nadmiernym i zbyt szybkim starciem zębów. Kolejnym objawem mogą być ubytki klinowe na wysokości szyjek zębowych, powstające z powodu wypadania pryzmatów szkliwa, w wyniku nadmiernego zaciskania zębów. Mogą
pojawić się pogrubienie girlandy dziąsłowej, recesje dziąsłowe, blizny i powrózkowate zgrubienia na błonie śluzowej policzków spowodowane jej zagryzaniem czy
żuciem (linea alba), impresje na języku, charakterystyczne starcia zębów odpowiadające kształtem nagryzanemu przedmiotowi. Wszystko to świadczy o występowaniu parafunkcji, o których istnieniu pacjent często nie zdaje sobie sprawy [2 ,4, 8, 9].
Objawy chorobowe zaburzeń czynnościowych układu ruchowego narządu żucia
tak jak i jego etiopatologia są bardzo zróżnicowane i mogą dotyczyć różnych części
ciała. Nierzadko objawy obserwowane są nie tylko w obrębie układu stomatogna159
DOBROSTAN A STAN ZDROWIA
tycznego, ale także odczuwane są w obrębie oczodołu i gałki ocznej, ucha, krtani i
gardła, powłok skórnych twarzy i głowy [8]. Z klinicznego punktu widzenia objawy
niezależnie od zaawansowania choroby mogą występować z różnym stopniem nasilenia i z różną częstotliwością. TMD może przejawiać się jako tylko pojedynczy
objaw dysfunkcji oraz pod postacią bezbólowego zespołu objawów lub jako bólowy
zespół objawów dysfunkcji [8]. Jest to uwarunkowane osobniczą konstytucją fizjologiczno- emocjonalną pacjentów, uzależnioną od indywidualnej podatności na stres
i próg pobudliwości bólowej. Należy jednak pamiętać, iż podleganie długotrwałemu
czynnikowi stresogennemu, który jest jedną z przyczyn rozwoju zespołu dysfunkcji
narządu żucia., może znacznie ograniczyć zdolności adaptacyjne organizmu i przyśpieszyć rozwój odczuwanych dolegliwości związanych z występującą dysfunkcją
[5, 11]. Objawy kliniczne zaburzeń czynnościowych mogą mieć zarówno charakter
subiektywny jak i obiektywny oraz lokalizować się w obrębie stawu skroniowożuchwowego (ssż.), stawu zębowo-zębowego, zębowo- zębodołowego, przyzębia
brzeżnego i błony śluzowej jamy ustnej. Najczęściej obserwowanymi objawami
TMD są wrażenia akustyczne w ssż.: trzaski, szumy, trzeszczenia, wrażenie porannego zmęczenia i zwiększonego napięcia mm. żwaczowych, bóle w stawie sż, bóle
mięśni żucia, promieniujące bóle głowy, zaburzenia ruchomości żuchwy: zbaczanie,
przeskakiwanie, blokowanie, szczękościsk, zwichnięcia, bóle obręczy barkowej i
karku. Według wielu autorów [3, 4, 5, 6, 7, 9] dodatkowo wszystkim wyżej wymienionym objawom parafunkcji mogą współtowarzyszyć tak niespecyficzne objawy
jak: odczucie drętwienia zębów, obecność zgrubienia kości wyrostka zębodołowego
i kości jarzmowej, trudności w połykaniu, objawy pieczenia gardła i krtani, ból ucha
i uszne wrażenia akustyczne, promieniowanie bólu do oka i objaw drgania dolnej
powieki, uczucie wysadzania gałki ocznej, zmniejszenie ostrości wzroku, ból gałki
ocznej i oczodołu, parestezje twarzy, uszu, obręczy barkowej, objawy podobne do
neuralgii nerwu trójdzielnego i wiele innych. Mówiąc o objawach zaburzeń czynnościowych należy pamiętać, że w każdym zaawansowanym przypadku zespołu dysfunkcji obserwuje się wzmożone napięcie mięśni, głównie najsilniejszego mięśnia
układu czyli mięśnia żwacza.
Rozpoznanie dysfunkcji US opiera się na wywiadzie stomatologicznym i ogólnomedycznym a także czasami na informacji przekazywanej przez członków rodziny pacjenta, ponieważ parafunkcje bardzo często są wykonywane poza jego świadomością. Obecnie tradycyjne przedmiotowe badanie kliniczne może być rozszerzone o wymierne badanie dodatkowe, które w sposób obiektywny i jakościowy
podda ocenie napięcie mięśni układu stomatognatycznego [4, 10, 12]. Właśnie takim
badaniem jest elektromiografia (EMG). Stosowane dotąd tradycyjne palpacyjne
metody oceny napięcia mięśnia żwacza obarczone były dużą niedokładnością spowodowaną subiektywizmem ocen osoby badającej. Błąd ten wyklucza użycie EMG.
Eletromiografia jest to pomiar sygnałów elektrycznych (potencjałów czynnościowych) związanych z aktywnością mięśnia, która powstaje w trakcie każdego jego
skurczu.[4] Wyróżniamy dwa rodzaje oceny przy pomocy elektromiografii: EMG
ilościową - wykorzystującą elektrody igłowe, bardziej dokładną ale sprawiajacą
pewne trudności w codziennej pracy klinicznej oraz elektromiografię globalnąwykorzystującą elektrody powierzchniowe, która bada jednocześnie napięcie wielu
160
Joanna Elżbieta Owczarek, Małgorzata Radwan-Oczko
Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia a wiek pacjentów
włókien mięśniowych [12]. Ze względu na łatwość wykonywania tego badania, jego
bezpieczeństwo oraz dostępność metoda ta znalazła zastosowanie w codziennej
pracy klinicznej. W stomatologii w leczeniu zespołu zaburzeń czynnościowych
układu ruchowego narządu żucia EMG znalazło zastosowanie przy ocenie aktywności mięśni US w danym momencie jak i w jednostce czasu, ocenie ich napięcia,
ocenie symetryczności ich pracy. Metoda ta wykorzystywana jest także do leczenia
pacjentów przy użyciu metody biofeedbacku, czyli obserwowania pracy mięśnia w
czasie rzeczywistym z wprowadzaniem czynności eliminujących parafunkcję i wyuczenia nowego, „zdrowego” nawyku [4, 10, 12].
Leczenie zaburzeń czynnościowych układu ruchowego narządu żucia jest długofalowe i wymaga ścisłej współpracy między lekarzami różnych specjalności jak i
zrozumienia przez pacjenta wieloaspektowego podłoża choroby i ścisłej jego współpracy. Leczenie obejmuje prowadzenie procedur z zakresu protetyki stomatologicznej: uzupełnienia braków zębowych, stosowanie szyn relaksacyjnych, z zakresu
ortodoncji: leczenie wad zgryzu a także leczenia periodontologicznego oraz eliminację węzłów urazowych. Istotnymi elementami tego leczenia może być również
pomoc i współpraca z psychologiem i psychiatrą: nauka technik relaksacji, radzenia
sobie ze stresem, wyciszenie pacjentów, wyuczenie tzw. „dobrych parafunkcji” i
wielu innych dyscyplin medycznych. Z uwagi na wieloaspektową patogenezę tego
schorzenia każdy pacjent powinien być traktowany w jak najbardziej zindywidualizowany sposób aby odpowiednio zdiagnozować przyczynę dolegliwości i wprowadzić jak najskuteczniejszą terapię [2, 8, 9].
Celem pracy była ocena porównawcza występowania objawów parafunkcji w
obrębie jamy ustnej wraz z pomiarem i oceną średniej wartości napięcia mięśni
żwaczowych w dwóch grupach wiekowych o odmiennej ekspozycji na stres i obciążenia nim.
MATERIAŁ I METODY
Dobrowolne badanie przeprowadzono w grupie 107 studentów stomatologii
Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, oraz wśród 83 uczestników uniwersytetu
trzeciego wieku z terenu Dolnego Śląska. Badanie składało się z dwóch części:
ankietowej i badania klinicznego. W ankiecie respondenci udzielali odpowiedzi na
temat obecności obserwowanych u siebie dolegliwości w obrębie układu stomatognatycznego: dolegliwości bólowych i wrażeń akustycznych ze strony stawów skroniowo-żuchwowych, przebytych urazów ssż., zaobserwowanego wzmożonego
napięcia mięśni żucia, zgrzytania czy zaciskania zębów. Podczas badania klinicznego oceniano obecność objawów parafunkcji w obrębie jamy ustnej: linea alba lub
maceracji błony śluzowej policzków w wyniku jej nagryzania, impresji na języku,
tarczek wyświechtania, recesji dziąsłowych. Następnie u każdego badanego dokonano obustronnego pomiaru spoczynkowego napięcia mięśnia żwaczowego przy
użyciu elektromiografu powierzchniowego Clinical DTS firmy Noraxon.
161
DOBROSTAN A STAN ZDROWIA
WYNIKI
W badanych grupach wśród studentów stomatologii było 24 mężczyzn i 83 kobiety ze średnią wieku wynoszącą 22 lata a wśród uczestników uniwersytetu trzeciego wieku w badaniu uczestniczyło 33 mężczyzn i 50 kobiet ze średnią wieku 67
lat. W grupie studenckiej objawy parafunkcji na błonie śluzowej jamy ustnej zaobserwowano u 88 (82%) osób. Były to: linea alba, objawy maceracji błony śluzowej
policzków, impresje na języku. Recesje dziąsłowe w liczbie 65 stwierdzono u 44
(41%) osób. Sumaryczna liczba tarczek wyświechtania, których obecność świadczy
o ekscesywnym starciu szkliwa wynosiła 243 i zaobserwowano je u 32 (30%) osób.
Subiektywne dolegliwości bólowe w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego - trzaski, szumy objawy bólu zgłaszało 25 badanych a ośmiu z nich podawało w wywiadzie wcześniejsze urazy w obrębie tego stawu. W subiektywnej własnej ocenie
wzmożonego napięcie mięśni żwaczowych zaobserwowało 37 (35%) osób, a
bruksizm 26 (25%) osób. Średnie wartości napięcia mięśnia żwaczowego uzyskane
z pomiarów powierzchniowego EMG wyniosły odpowiednio dla prawego 66,02 μV
i dla lewego67, 2 μV. (Tabela I)
W grupie słuchaczy uniwersytetu trzeciego wieku oceniane objawy parafunkcji
w obrębie błony śluzowej jamy ustnej zaobserwowano u 68 (82%) osób. Obecność
107 recesji dziąsła stwierdzono u 33 (39,8%) uczestników badania. Z kolei 297
tarczki wyświechtania były obecne u 34 (41%) badanych. Subiektywne odczuwanie
dolegliwości ze strony stawu skroniowo-żuchwowego zgłaszało 16 (19%) osób, a
wcześniejsze jego urazy w tej grypie zgłosiło 7 (8%) osób. Natomiast odczuwanie
zwiększonego napięcia mięśni żwaczowych zadeklarowało 12 (14,5%) respondentów, objawy bruksizmu czyli zgrzytanie i zaciskanie zębów 21 (25%) osób. Pomiary
elektromiograficzne średniej wartości napięcia mięśni żwaczowych w tej grupie
wynosiły odpowiednio 66,4 μV dla prawego i 67,1 μV dla lewego mięśnia. (Tabela
I) Wartości te okazały się zbieżne z wartościami średnimi uzyskanymi w grupie
studentów.
Tab. I. Charakterystyka badanych grup
Badane cechy
Wiek (średnia)
Objawy parafunkcji
w obrębie jamy ustnej
Tarczki wyświechtania
Subiektywne dolegliwości
bólowe oraz akustyczne
w obrębie stawu sż.
Urazy stawu sż.
Deklarowane wzmożone
napięcie mięśni
żwaczowych
Bruksizm
162
Studenci stomatologii,
n=107
22 lata
Słuchacze uniwersytetu
trzeciego wieku, n=83
67 lat
88 (82%)
68 (82%)
32 (30%),
całkowita liczba 243
34 (41%),
całkowita liczba 297
25 (23%)
16 (19%)
8 (7,5%)
7 (8%)
37 (35%)
12 (14,5%)
26 (25%)
21 (25%)
Joanna Elżbieta Owczarek, Małgorzata Radwan-Oczko
Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia a wiek pacjentów
Badane cechy
Recesje
Średnie napięcie m.
żwacza prawego
Średnie napięcie m.
żwacza lewego
Studenci stomatologii,
n=107
44 osoby (41%), 65
całkowita liczba
Słuchacze uniwersytetu
trzeciego wieku, n=83
33 osoby (39,8%), 107
całkowita liczba
66,02μV
66,4μV
67,2μV
67,1μV
OMÓWIENIE WYNIKÓWE I DYSKUSJA
Jak wiemy z klasycznej definicji WHO zdrowie to „stan pełnego fizycznego,
umysłowego i społecznego dobrostanu, a nie tylko całkowity brak choroby czy niepełnosprawności”. Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia z
racji na powszechność występowania mogą być już zaliczane do chorób społecznych, cywilizacyjnych [8, 11]. Zespół dysfunkcji dotyka wiele osób, które zmagają
się z dolegliwościami jakie on powoduje: bólem głowy, stawów skroniowożuchwowych, zaburzeniami ich ruchomości, szumami usznymi, z utrudnieniami w
spożywaniu pokarmów, zaburzeniami snu. Wszystkie wyżej wymienione objawy
mogą znacząco wpływać na obniżenie dobrostanu i jakości życia osób cierpiących
na te zespoły zaburzeń, czyli statystycznie aż u 80% populacji. Wielu niezdiagnozowanych odpowiednio wcześnie pacjentów szuka pomocy w odnalezieniu przyczyny tych utrudniających życie objawów i ich eliminacji. Nierzadko z powodu
długotrwałego braku diagnozy i leczenia są oni kierowani, lub sami udają się do
psychologa czy psychiatry, poszukując źródła swoich problemów zdrowotnych w
zaburzeniach psychicznych czy np. w maskowanej depresji [8, 9, 11]. Dlatego ważnym jest aby rozszerzać świadomość wśród ogółu społeczeństwa, a także wśród
lekarzy, o istnieniu objawów i patologii związanych z dysfunkcją układu stomatognatycznego.
Przeprowadzone przez nas badanie wśród dwóch odmiennych wiekowo grup
społecznych wykazało, iż problem ten występuje dość powszechnie. Objawy parafunkcji i dolegliwości w obrębie układu stomatognatycznego występowały w obu
badanych grupach często. Objawy parafunkcji w obrębie błony śluzowej jamy ustnej
zaobserwowano u obu grup na poziomie 82%, co jest zgodne z danymi z literatury
dotyczącymi zapadalności na TMD w społeczeństwach żyjących w krajach wysoko
rozwiniętych. Wyniki przeprowadzonych przez nas badań odzwierciedlają niepokojący trend w rozpowszechnieniu się zespołu dysfunkcji nż. wśród coraz młodszej
grupy ludzi [5, 11]. Obecnie przyjmuje się, że zaburzenia czynnościowe US rozpoczynają się przeciętnie w wieku 30-40 lat [9]. Jednak dane z piśmiennictwa mówią o
coraz częstszym obserwowaniu objawów zespołu dysfunkcji nż. wśród osób znacznie młodszych, zwłaszcza wśród populacji studenckiej [5, 11]. Uzyskane przez nas
wyniki pozwalają na potwierdzenie tej tezy. Grupa studentów znacznie częściej
deklarowała odczuwanie wzmożonego napięcia mm. żwaczowych (35%) oraz występowanie dolegliwości bólowych oraz akustycznych w obrębie ssż. (23%) niż
respondenci z uniwersytetu trzeciego wieku. Także obecność recesji dziąsłowych
163
DOBROSTAN A STAN ZDROWIA
(41%) była większa w grupie studenckiej. Co prawda odsetek osób z tarczkami
wyświechtania na powierzchniach okludalnych w grupie senioralnej (41%) był
większy niż wśród studentów. Należy jednak pamiętać, iż ślady nadmiernego starcia
zębów są nie tylko objawem TMD, ale również wiążą się z objawem starczego tzw.
zużycia zębów (dental wear). Jest to cecha obserwowana u osób starszych i wiąże
się z fizjologicznym ścieraniem tkanek twardych zębów w okresie całego życia.
Średnie wartości napięcia mięśniowego żwacza otrzymane z pomiarów powierzchniowego EMG dla mięśnia prawego jak i lewego w obu grupach były zaskakująco
zbliżone do siebie. Wynosiły odpowiednio dla prawego mięśnia żwacza około 66
μV, a dla lewego około 67 μV. Zatem można zadać pytanie dlaczego nie stwierdzono różnic w napięciu mięśniowym żwaczy jeśli obie grupy dzieli między sobą aż 45
lat różnicy. Na chwilę obecną brak jest w dostępnej literaturze średnich wartości
referencyjnych napięcia mięśnia żwaczowego w poszczególnych grupach wiekowych. Dlatego nie jest możliwym jednoznaczne stwierdzenie czy wyniki uzyskane
w badanej przez nas grupie studenckiej są normą wiekową czy może uzyskiwane
pomiary są zwiększone i świadczą o występowaniu bezobjawowego zespołu dysfunkcji nż. Analogicznie w grupie senioralnej, nie można jednoznacznie stwierdzić
czy uzyskane średnie wartości napięcia mm. żwaczowego odbiegają od normy czy
są może podwyższone. W dostępnych publikacjach wielu autorów [1, 5, 6, 7, 11]
podkreśliło, że studenci są grupą wysokiego ryzyka narażenia na stres oraz zapadalność na schorzenia układu stomatognatycznego. Żyją oni pod ciągłą presją nauki,
egzaminów, własnych oczekiwań, oczekiwań rodziny, wykładowców, małej ilości
snu, limitowanego czasu wolnego. Ma to znaczący wpływ na obniżenie ich ogólnego dobrostanu życiowego czyli co za tym idzie i zdrowia, nie tylko tego psychoemocjonalnego ale i fizycznego [1, 6, 7, 11]. Dodatkowo Cooper i wsp. wskazali
zawód dentysty jako jeden z najbardziej stresogennych ze wszystkich zawodów
medycznych [3]. Zatem może nie bez znaczenia na uzyskane przez nas wyniki pozostaje fakt, iż badaną przez nas grupą byli studenci stomatologii. Być może w opisywanej grupie badanej uległy połączeniu i wzmocnieniu dwa czynniki sprzyjające
zwiększonemu obciążeniu psychoemocjonalnemu, co za tym idzie zwiększonemu
narażeniu na rozwinięcie zespołu dysfunkcji US. Uzyskane wyniki nie wskazują na
istotne różnice w wartościach średnich napięcia mięśni żwaczy. Może kolejne dalsze badania prowadzone wśród słuchaczy innych kierunków czy uczelni wyższych dostarczą nowych danych dla oceny i dalszego porównywania napięcia mięśni
w odniesieniu do innych ocenianych parametrów w poszczególnych grupach osób.
WNIOSKI
1. Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia są schorzeniem
powszechnie występującym w społeczeństwie oraz problemem interdyscyplinarnym. Wiedza na ich temat powinna być szeroko propagowana wśród społeczeństwa.
2. Dysfunkcje układu stomatognatycznego zaczynają dotykać coraz młodsze grupy
ludzi, co jest wynikiem stresu cywilizacyjnego. Grupą o szczególnej podatności
są studenci.
164
Joanna Elżbieta Owczarek, Małgorzata Radwan-Oczko
Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia a wiek pacjentów
3. Objawami TMD są obserwowane parafunkcje w obrębie jamy ustnej, tarczki
wyświechtania na zębach, recesje dziąsłowe, zwiększone napięcie mm. żwaczowych, ból w obrębie twarzoczaszki i innych okolic, objawy akustyczne i zaburzenia ruchu ze strony stawu sż., bruksizm.
4. Elektromiografia powierzchniowa jest dostępnym, obiektywnym jakościowym
badaniem mięśnia żwacza, która pozwala na ocenę jego napięcia oraz symetrię
działania. Daje także możliwość monitorowania postępu leczenia.
PIŚMIENNICTWO
1. Bathla M. i wsp.: Evaluation of anxiety, depression and suicidal intent in undergraduate dental students: a cross-sectional study, Contemporary Clinical Dentistry, 6/2015, 215-222.
2. Becker I.: Okluzja w praktyce stomatologicznej, Wyd. Eslevier Urban & Partner,
Wrocław 2013.
3. 3.Cooper C. i wsp.: Job satisfaction, mental health, and job stressors among
general dental practitioners in the UK, British Dental Journal, 162/1987, 77-81.
4. Dyduch A. i wsp.: Zastosowanie elektromiografii w diagnostyce i leczeniu dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia- określenie wartości fizjologicznych
mięśni żwaczy i skroniowych, e-Dentico, 4/2012, 42-51.
5. Frączak B. i wsp.: Wpływ czynników psychosocjologicznych i psychoemocjonalnych na możliwości generowania dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego
w badaniach ankietowych studentów stomatologii, Dental Forum, 2/2008, 27-31.
6. Gorter R. i wsp.: Psychological stress and health in undergraduate dental students: fifth year outcomes conmpared with first year baseline results from five
European dental schools, European Journal of Denatl Education, 12/2008, 61-68.
7. Humpris i wsp.: Psychological stress in undergraduate dental students: baseline
results from seven European dental schools, European Journal of Denatl Education, 6/2002, 22-29.
8. Kleinrok M.: Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia, Wyd.
Czelej, Lublin 2012.
9. Majewski S.: Współczesna protetyka stomatologiczna podstawy teoretyczne i
praktyka kliniczna, Wyd. Eslevier Urban & Partner, Wrocław 2014.
10. Sobota G.: Elektromiografia i jej zastosowanie w zaburzeniach aparatu żucia,
Twój Przegląd Stomatologiczny,6/2012,57-61.
11. Więckiewicz M. i wsp.: Prevalenceand correlation between TMD based on
RDC/TMD diagnoses, oral parafunctions and psychoemotional stress in polish
university students, BioMed Research International, 2014article ID 472346, 7
pages.
12. Woźniak K. i wsp.: Elektromiografia powierzchniowa w stomatologii: system
EMG8- Bluetooth, Implantoprotetyka Stomatologia Kliniczna, 3/2008,52-55.
165
DOBROSTAN A STAN ZDROWIA
STRESZCZENIE
Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia są wg WHO trzecią,
najczęściej obserwowaną patologią jamy ustnej w społeczeństwie. Zaburzenia te
mają złożoną etiologię gdzie na pierwszy plan wysuwa się zwiększone obciążenie
stresem. Ze względu na zwiększanie wpływu stresu cywilizacyjnego coraz młodsi
wiekiem zaczynają odczuwać dolegliwości ze strony układu stomatognatycznego,
skarżąc się na ból, trzaski stawu skroniowo-żuchwowego, uczucie zwiększonego
napięcie mięśni żwaczowych, zgrzytanie zębami. Uważa się, że szczególnie narażoną grupą na rozwój zaburzeń czynnościowych są studenci. W badaniu przebadano i
porównano grupę studentów stomatologii (średnia wieku 22 lata) z grupą senioralną
(średnia wieku 67 lat) pod kątem obecności objawów subiektywnych i obiektywnych dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia oraz napięcia mięśnia żwaczowego, uzyskanego dzięki pomiarom elektromiografii powierzchniowej.
ABSTRACT
According to WHO temporomandibular disorders (TMD) are third, the most
common pathology of oral cavity observed in society. Etiology of TMD is of complex nature, where destructive influence of stress is being one of the most important
factors. Due to the civilization stress younger and younger people are being affected
by TMD. Where pain, crackling of temporomandibular joint, feeling of increased
tone of masseter and teeth grinding are main complains. It is being claimed that
students are highly subjected to TMD development. In our study groups of dentistry
students (mean age 22y.o.) and elderly people (mean age 67y.o.) were being examined and results compared. Where objective and subjective symptoms of TMD and
measured, by electromiography, masseter muscle tone were taken into account.
Artykuł zawiera 27540 znaków ze spacjami
166