Stanisława Mielimąka DORASTANIE DO PRACY – CZYLI KILKA

Stanisława Mielimąka
DORASTANIE DO PRACY – CZYLI KILKA SŁÓW NA TEMAT ROZWOJU
ZAWODOWEGO
Rozwój zawodowy jest procesem przebiegającym w czasie w ramach
ogólnego rozwoju człowieka. To proces wzrastania i uczenia się, któremu
podporządkowane są wszystkie przypadki zachowania zawodowego,
wzrost i zmiany zdolności osoby do określonych rodzajów zachowania
zawodowego, powiększenie się repertuaru tychże zachowań. Wybór
zawodu jest procesem rozpoczynającym się w dzieciństwie a kończącym
się w wieku dojrzałym. Podstawowymi cechami rozwoju zawodowego są:
ciągłość,
nieodwracalność,
dynamizm,
postępowy
charakter,
multipotencjalność. Satysfakcja życiowa i zawodowa zależą od zakresu, w
jakim jednostka może w swojej pracy dać wyraz własnym zdolnościom,
zainteresowaniom, wartościom i cechom osobowości. Rozwój zawodowy
obejmuje kilka stadiów. Pierwszym z nich wg D. E. Supera – klasyka w
dziedzinie rozwoju zawodowego człowieka - jest stadium rośnięcia (od
urodzenia do 14 roku życia). W stadium tym dominują takie potrzeby jak:
potrzeba aktywności (jak się to ma do wyrażanego przez niektórych
przekonania o wrodzonej tendencji do leniuchowania!), potrzeby
bezpieczeństwa, przynależności, miłości. Jest to czas fantazji,
kształtowania się zainteresowań i zdolności. Stadium drugie ( od 15-24
roku życia) to stadium eksploracji, w którym młody człowiek bada samego
siebie, wypróbowuje różne role społeczne i zawodowe biorąc pod uwagę
zainteresowania, zdolności, wartości i korzyści (!). Z czasem prezentuje
bardziej realne sądy o rzeczywistości, wzrasta zakres jego umiejętności i
doświadczeń związanych z pracą, ze szkoleniem zawodowym. W stadium
kolejnym - stabilizacji (od 25 do 44 roku życia) jednostka dąży do
określenia samej siebie na polu aktywności zawodowej. Nierzadko
dokonuje zmian w swojej przestrzeni zawodowej po to, by lepiej wyrazić a
zarazem integrować poprzez pracę swoją osobowość. Zasadniczym
dążeniem następnego stadium – status quo (między 45 a 64 rokiem życia)
jest utrzymanie ustabilizowanego miejsca w świecie pracy. W stadium
ostatnim – schyłkowym (powyżej 65 roku życia) - nazwanym przez K.
Czarneckiego stadium reminiscencji i refleksji zawodowej emerytów –
następuje przechodzenie z czynnego uczestnika procesu pracy na pozycję
obserwatora. W fazie tej z powodzeniem można
pełnić rolę
nieprofesjonalnego doradcy, spolegliwego opiekuna osób młodszych,
wreszcie, dalej można podążać drogą osobistego rozwoju, która jest tym
bardziej satysfakcjonująca, w im większym stopniu jednostka potrafi
konstruktywnie rozwiązywać problemy codzienności, im bardziej korzystnie
dla siebie bilansuje przeszłość. Ważne jest, by zdarzały się jej chwile
zdumienia, zadziwienia sobą i światem, słowem, by odnajdywała w swojej
osobowości coś z dziecka.
Każdy z nas w każdym etapie życia tworzy historię swego rozwoju
zawodowego. W owej historii szczególnego znaczenia nabiera podjęcie
decyzji o wyborze zawodu. Wybieramy taki zawód – jak założył Holland,
który pozwoli nam wykorzystać nasze umiejętności, zdolności, ujawnić
postawy i wartości. Uczniowie prezentujący realistyczny typ osobowości
preferują konkretne zadania wymagające manipulacji, zręczności fizycznej,
mają jednak słabiej rozwinięte umiejętności interpersonalne. Z
powodzeniem mogą się realizować np. jako mechanicy, elektrycy,
inżynierowie. Jeżeli dla ucznia szczególnie ważne są systematyczne,
kreatywne dociekania, jeżeli pragnie zrozumieć siebie i organizować świat,
w słabym jednak stopniu potrafi przekazać swoją wiedzę innym – posiada
osobowość określaną jako typ intelektualny. Odnajdzie się w takich
zawodach jak astronom, matematyk, chemik. Jeśli uczeń nie lubi
systematycznej, uporządkowanej pracy, za to ceni wyobraźnię, fantazję,
preferuje wyrażanie siebie poprzez materiał fizyczny (np. rzeźba,
malarstwo), słowny lub inny, cechuje go emocjonalny niepokój – można o
nim powiedzieć, że jest typem estetyczno-artystycznym. Uczeń taki może
wybrać zawód, który pozwoli mu żyć na estradzie. Preferując działalność
zorientowaną na nauczanie, pomaganie innym ujawnia się społeczny typ
osobowości. Osoby o tym typie wybierają takie zawody jak: pedagog,
doradca, psycholog, sędzia, lekarz. Jeśli uczeń lubi być liderem,
przywódcą, łatwo nawiązuje relacje z innymi, potrafi przekonać innych do
swoich racji, unika długiego intelektualnego wysiłku – posiada osobowość o
typie przedsiębiorczym. Sprawdzi się zatem w zawodzie przedsiębiorcy,
doradcy przemysłowego, prawnika, sprzedawcy. Jeśli natomiast jest osobą
praktyczną, lubiącą uporządkowaną, ustrukturyzowaną działalność,
osiągającą zadowolenie poprzez przystosowanie, podporządkowanie się –
typ jego osobowości można określić jako konwencjonalny. Osoby o tym
typie realizują się w takich zawodach jak operator, stenograf, sekretarka,
rewizor, statystyk, bibliotekarz.
W kontekście rozwoju zawodowego nie ma dobrych ani złych typów
osobowości. Ważne jest, by wybory zawodowe, a w ich konsekwencji
przestrzenie życiowe i zawodowe, w jakich się żyje, służyły osobistemu i
społecznemu rozwojowi każdej jednostki.