Recenzja – prof. dr hab. Alicja Stępień-Kuczyńska
Transkrypt
Recenzja – prof. dr hab. Alicja Stępień-Kuczyńska
Prof. dr hab. Alicja Stępień-Kuczyńska Instytut Studiów Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego Łódź 29 07 2016r. RECENZJA osiągnięć naukowych doktora Bartłomieja Zdaniuka na temat: Konsolidacja państwa w republice Mołdawii ubiegającego się o uzyskanie stopnia doktora habilitowanego w dziedzinie nauk społecznych dyscyplinie nauk o polityce Doktor Bartłomiej Zdaniuk jest absolwentem nauk politycznych Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego (1999r.); w 2001r. odbył roczne studia w Instytucie Nauk Politycznych w Paryżu;w 2003r. uzyskał stopień doktora humanistycznych w dyscyplinie nauk nauk o polityce, broniąc rozprawę doktorską z wyróżnieniem, przygotowaną pod kierunkiem prof. dr hab. Jana Baszkiewicza na temat: Wybory parlamentarne we Francji 1789-1914. Problem reprezentatywności wyboru. Rozpoczął pracę w 1998r. na macierzystym Wydziale na stanowisku asystenta-stażysty, w kolejnych latach był doktorantem, a następnie od roku 2005 został zatrudniony na stanowisku adiunkta na WDiNP w Instytucie Nauk Politycznych. Habilitant wskazał osiągnięcia naukowe wynikające z art. 16 ust.2 ustawy z dnia 14 marca 2003r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.) Osiągnięciem naukowym są publikacje powiązane tematycznie: Konsolidacja państwa w Republice Mołdawii. Przedmiotem recenzji są: 2 monografie w języku polskim, 4 artykuły w czasopismach (w tym 2 w języku francuskim), 6 artykułów w monografiach zbiorowych w tym jeden we współautorstwie, jeden w języku angielskim, jedna monografia zbiorowa w języku angielskim, 2 współredakcje czasopisma z artykułami w językach: polskim, angielskim, francuskim. *** Najbardziej znaczącą w dorobku doktora Bartłomieja Zdaniuka jest monografia Konsolidacja państwa w Republice Mołdawii, Warszawa 2016, s. 282. Książka została podzielona na dwie części: teoretyczną i praktyczną. W pierwszej z nich Autor zawarł zagadnienia wstępne, w tym założenia i hipotezy badawcze, metody i techniki badań, których wyniki przedstawione są w publikacji (s. 17-36). Ukazując wieloaspektową analizę pojęcia konsolidacji Autor podkreślił rolę elementów historyczno-kulturowych kształtujących specyfikę procesu konsolidacji państwa i nadających mu wielostronny wymiar (s. 37- 92). W dalszych trzech rozdziałach dr Zdaniuk analizuje proces konsolidowania państwa na przykładzie Republiki Mołdawii, z jednej strony wskazując na elementy otoczenia zewnętrznego systemu politycznego Mołdawii w aspekcie powiązań z Rumunią, Ukrainą, Rosją (s. 93-126), z drugiej skupiając się na wybranych elementach tego systemu związanymi z etnopolityką, kształtowaniem się obywatelskiej kultury politycznej (s. 127-170). W ostatnim rozdziale Autor wskazuje na prawno-instytucjonalne aspekty kształtowania się systemu politycznego państwa, kreśli rolę elit politycznych w procesie konsolidacji, wreszcie podejmuje próbę ukazania perspektyw konsolidacji ustrojowej Republiki Mołdawii (s.171-222). Dokonuje też udanej rekapitulacji swych rozważań mającej na celu przedstawienie wyzwań konsolidacji tego państwa. Praca opatrzona jest aneksami zawierającymi szczegółowe dane statystyczne sytuacji politycznej, w zakończeniu wykazana jest obszerna bibliografia. Należy podkreślić, iż monografia dr Zdaniuka jest bardzo dobrze przemyślanym i zrealizowanym studium politologicznym na temat konsolidacji państwa mołdawskiego. Przygotowana została w oparciu o szeroką bazę źródłową: liczne oryginalne dokumenty, kilkadziesiąt monografii, artykuły w językach: mołdawskim, rumuńskim, angielskim, rosyjskim. Należy podkreślić, iż dotychczasowe publikacje dotyczące Republiki Mołdawii w polskiej literaturze politologicznej zwykle eksponują kwestie historyczne, problemy separatyzmu. Natomiast w monografii B. Zdaniuk po raz pierwszy w polskiej politologii wydobył problemy specyficzne dla zmian zachodzących w państwach poradzieckich powstałych po 1991r., uznał, z czym należy się zgodzić, że w przypadku tych państw powinno się badać kwestię konsolidacji państwa, a nie konsolidacji demokracji. Autor słusznie zauważa, że dokonujące się w tych krajach zmiany systemu politycznego, nie przebiegają wg. dotychczas znanych modeli tranzycyjnych. W większości z nich proces odchodzenia od autorytaryzmu nie jest zakończony, próby utrwalenia zmiany w kierunku demokratyzacji instytucjonalno-prawnej napotykają na zasadnicze bariery, głównie ze strony elit politycznych, zaś budowa społeczeństwa obywatelskiego jest procesem mozolnym i trudnym. Doktor B. Zdaniuk, jak wielu badaczy systemów politycznych tego regionu, stanął przed wyzwaniem znalezienia „badawczego klucza” dla przygotowywanej przez siebie monografii. Autor musiał zmierzyć się z poważnymi wyzwaniami badawczymi, wyznaczając zakres badań, dostosowując do nich metody i techniki badawcze. Wykorzystał w swej analizie dorobek historyków, w tym historyków myśli politycznej, a także publikacje odnoszące się do transformacji i demokratyzacji systemów politycznych w byłych republikach ZSRR, mam tu na myśli Wierzbickiego publikacje: A. Antoszewskiego, T. Bodio, A. i innych. Analizując problemy państwowości, systemu konstytucyjnego Republiki Mołdawii, sięgnął po prace: J. Solaka, R. Ratajczaka, M. Sikory-Gacy. Kwestie europeizacji i roli Republiki Mołdawii w stosunkach międzynarodowych analizowało dotychczas kilku polskich politologów: m.in. M. Kosienkowski, T. Kapuśniak, M. Słowikowski, A. Gil, J. Pieńkowski, P. Oleksy. W tym gronie należy zaznaczyć publikacje samego Habilitanta, który od wielu lat ukazują się w kraju, jak i za granicą. Koncepcja badawcza monografii B. Zdaniuka została oparta o poszukiwanie odpowiedzi na wielostronne pytanie o konsolidację państwowości. W tym celu Autor, wychodząc z definicji konsolidacji państwa, odniósł się do badania jego elementów tj. badania instytucjonalnoprawnego, które zapoczątkowane zostały w procesie zmiany tranzycyjnej, a następnie ulegały przeobrażeniom i konsolidacji w czasie transformacji systemowej. Analizując proces transformacji i konsolidacji Autor sięgał do publikacji: S. Huntingtona, J.J. Linza i A. Stepana, a także A. Antoszewskiego, M. Cichosz określając demokratyczną konsolidację jako „funkcjonalną adaptację i ustabilizowanie demokratycznych struktur oraz uzyskanie przez nie niezawodności działania, instytucji, norm, wartości, relacji, procedur, oraz działań pomiędzy systemem politycznym a społeczeństwem obywatelskim, a także wewnątrz nich” (D. Mider, Wymiar społeczny konsolidacji w Polsce. Typologia postaw wobec systemu politycznego: legitymizacja transformacji i systemu politycznego w Polsce, J. Garlicki, Warszawa 2014, s. 38-39. W monografii wykorzystał ustalenia J. Szczupaczyńskiego, który postrzega proces konsolidacji w odniesieniu do społecznej świadomości, instytucjonalizacji, procedur oraz ustroju politycznego państwa. (J. Szczupaczyński, W poszukiwaniu modelu demokratycznej konsolidacji w: Państwo—demokracja-Samorząd. Księga Jubileuszowa na sześćdziesięciopięciolecie profesora Eugeniusza Zielińskiego, Warszawa 1999, s. 569 i n). Dr Zdaniuk w szerokim zakresie ukazał proces transformacji elit politycznych i ich roli w procesie konsolidacji państwowości, jak również ich relacji w stosunkach zewnętrznych Mołdawii. Na wyróżnienie zasługuje nowatorski rozdział pracy zatytułowany: Konsolidacja ludności Republiki Mołdawii, w którym Autor sięgając po doświadczenia badawcze w zakresie etnopolityki, kultury politycznej państwa wskazał na specyfikę stosunków społecznych i ich rolę w konsolidacji mołdawskiej państwowości. Warstwa teoretyczno-metodologiczna została w monografii wykorzystana przez Autora w sposób prawidłowy, odpowiada ona założeniom badawczym. Podstawą jej były metody wykorzystywane w badaniach politologicznych tj. metody: systemowa, historyczna, porównawcza, decyzyjna. Wyraźnym atutem Autora jest wykorzystana w monografii umiejętności Habilitanta łączenia wątków teoretycznych z praktyczną analizą zjawisk i procesów. B. Zdaniuk przygotował swoją monografię poprzedzając to licznymi wyjazdami studyjnymi, wykorzystując niejednokrotnie obserwacje uczestniczące, metodę wywiadu bezpośredniego, co bez wątpienia ułatwiło mu realizację zadań badawczych. Dzięki czemu recenzowana monografia wyróżnia się na tle części dotychczasowych publikacji poświęconych współczesnej Mołdawii, odejściem od schematyzmu myślowego, pogłębioną i zobiektywizowaną analizą. Autor sformułował wnioski i nakreślił z perspektywy politologicznej dalszą drogę konsolidacji procesów zachodzących w tym państwie. Habilitant uważa bowiem, że proces konsolidacji nie jest procesem zakończonym, dokonuje się on w dalszym ciągu w warstwie społecznej, politycznej, gospodarczej. Płaszczyzny te są ze sobą silnie sprzężone; wpływa na nie skomplikowane otoczenie wewnętrzne systemu politycznego, jak i otoczenie zewnętrzne. Z tego punktu widzenia proces konsolidacji narodu republiki Mołdawii ma charakter otwarty, także jako wspólnoty obywatelskiej. Prawidłowo analizuje B. Zdaniuk rolę elit politycznych, które ze względu na swe rozdrobnienie, silne podzielenie, nie wpływają pozytywnie na proces konsolidacji państwa. Autor w związku z powyższym wysuwa wniosek, iż trudności w konsolidacji państwa wynikają nie tyle z wpływu czynników geopolitycznych, nie rozwiązanej kwestii Naddniestrza, Gagauzji, ale z wewnętrznej niemożności konsolidacji systemu państwa, głównie jego rdzenia (s. 20-21). Fakt ten może stawiać pod znakiem zapytania dalszy proces demokratyzacji i europeizacji tego państwa. W swoich rozważaniach dr Zdaniuk podkreśla rolę tranzycji, zmiany systemowej, która zdaniem Autora zadecydowała o kształcie transformacji. Postrzega ją jako odrębny proces od procesu konsolidacji, ponieważ nie dotyczy ona przemiany ustrojowej a instytucjonalizacji procesów (s. 51). To uzasadnia, dlaczego Autor skoncentrował swe badania na konsolidacji państwa, nie na konsolidacji demokracji, jak czyni to wielu autorów (s.83 i n). Ukazuje konsolidację jako proces dynamiczny, niezakończony, podlegający zmianom wewnętrznym i zewnętrznym. W rozdziale poświęconym konsolidacji terytorium republiki Zdaniuk podaje analizie kwestie separatyzmów ukazując ich historyczny i społeczny charakter. Interesujące są wywody Autora w zakresie tej kwestii, a także relacji z UE i konfliktu rosyjsko- ukraińskiego (s. 116 i n). Nowatorski na tle dotychczasowej literatury przedmiotu jest kolejny rozdział, w którym dr Zdaniuk wskazuje na dylematy procesu kształtowania się tożsamości społeczeństwa republiki (s. 131 i n), uwypukla trudności budowy tożsamości narodowej państwa wobec istotnej roli mniejszości powiązanych z zewnętrznymi ojczyznami (s. 151). Autor podkreśla, że tworzenie rozwiązań politycznych zmierzających do konsolidacji tego kraju musi uwzględniać różnorodność etnosów występujących w Mołdawii i ich wpływu na politykę państwa (s. 156). Z recenzowaną monografią koresponduje publikacja odnosząca się również do tematyki konsolidacji państwa, akcentująca dorobek konstytucyjny tego kraju. Dr B. Zdaniuk dokonał opracowania i tłumaczenia dokumentu konstytucji, oraz opatrzył go obszernym wstępem (s.7-63). Praca ukazała się w serii Biblioteki Sejmowej pt.:Konstytucja Republiki Mołdawii, Warszawa 2014, s. 197. Interesujące są zwłaszcza wątki dotyczące historii politycznospołecznej Mołdawii. Autor z wnikliwością badawczą przedstawia specyfikę i uwarunkowania społeczno-gospodarcze, zróżnicowanie narodowościowe, kulturowe i językowe tego państwa, posiłkując się oryginalnymi dokumentami, literaturą przedmiotu, własnym doświadczeniem badawczym. Publikacja opatrzona została aneksami uszczegóławiającymi charakterystykę sceny politycznej oraz bibliografią. W obszarze badań aspektów systemu konstytucyjnego pozostaje artykuł B. Zdaniuka zatytułowany: Nazwa języka a konsolidacja państwa. Kontrowersje wokół wyroku Sądu Konstytucyjnego Republiki Mołdawii z 5 grudnia 2013r zamieszczony w publikacji zbiorowej pt.: Kształtowanie ładu demokratycznego w państwach Europy Środkowej i na Bałkanach. Szanse i zagrożenia,red. J. Wojnicki, Warszawa 2015, s. 155-168. Autor wskazuje w nim na znaczenie wyroku SK odnośnie powszechnego wyboru prezydenta państwa, co powinno uniemożliwić trwające „targi” pomiędzy ugrupowaniami, gdy prezydent był wybierany przez parlament. Wyrok Sądu Konstytucyjnego powinien wpłynąć pozytywnie na konsolidację państwa, choć wobec niestabilności systemu politycznego, nie oznacza jego pozytywnego wpływu na praktykę ustrojową. W nurcie analizy systemu politycznego republiki Mołdawii pozostają także inne publikacje: Linie podziałów politycznych w Republice Mołdawii-aspekt tożsamościowyw: M. Kosienkowski (red.), Spotkania polsko-mołdawskie. Księga poświęcona pamięci Profesora Janusza Solaka, Lublin 2013, s. 177-191. Autor wskazuje m.in. na specyfikę rozwiązań mołdawskich w traktowaniu ludności rosyjskojęzycznej, która w przeciwieństwie np. do państw bałtyckich: Litwy, Łotwy, Estonii po 1991r., nie podlegała działaniom dyskryminującym ze strony państwa. Wpływ nierozwiązanych kwestiinarodowościowych i separatyzmów na procesy konsolidacji państwa zostały przez dr Zdaniuka wnikliwie zbadane także w innych artykułach: Procesy etnopolityczne na rumuńskiej Bukowinie a stosunki mołdawsko-rumuńskie w: D. Popławski (red.),Państwa naddunajskie a Unia Europejska, Warszawa 2010, s. 99-131, także Naddniestrze-ostatni relikt zimnej wojny, w: „Społeczeństwo i Polityka. Pismo edukacyjne”, nr3(8), 2008, s. 143-158. Dr Zdaniuk dowodzi, że podziały socjopolityczne wśród obywateli republiki mają charakter nie ideologiczny, a geopolityczny. Jego zdaniem wywierają one wpływ na proces konsolidacji państwa, niejednokrotnie doprowadzając do dysfunkcyjności w systemie politycznym. Problemy te Autor analizuje także w publikacji: Republic of Moldova: A Statehood Without National Unity (1991-2014), w: A. Svarpls, B. Zdaniuk, red. Becoming Europeans in Central Eastern Europe: National Identity Construction After 2004, Warsaw 2014, s. 136-153.W artykule Autor kładzie nacisk zwłaszcza na proces przejścia od rozpadu ZSRR po tworzenie dzisiejszych rozwiązań systemowych, podkreśla rolę zmiany tranzycyjnej na procesy konsolidacji państwa.W nurcie tych rozważań pozostaje artykuł zamieszczony w czasopiśmie „Społeczeństwo i Polityka. Pismo edukacyjne” nr 2(7), 2006, s.133-149, zatytułowany: Na rozdrożu Wschodu i Zachodu. Mołdawska transformacja polityczna lat 1988- 2005. Autor z jednej strony wskazuje na zmiany instytucjonalno - prawne zachodzące w procesie zmiany systemowej i konsolidacji państwa, z drugiej podkreśla rolę czynników społeczno- kulturowych, które bez wątpienia oddziaływały na te procesy. Rezultaty swoich badań Autor zamieścił także w innych publikacjach: Moldavie: Le declind’unecoalition pro-europeenne, w: „Regards sur I’Est”, oraz Praktyka rządów prozachodniej koalicji w republice Mołdawii po rewolucji <twitterowej> 2009 roku, w: J. Gołota (red.), Między historią polityczną a historią społeczną. Księga Jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Skrzypkowi w siedemdziesięciolecie urodzin, Pułtusk-Olsztyn-Ostrołęka-Warszawa 2014, s. 217-233. W tej ostatniej publikacji Autor poddając analizie kwestie możliwości stabilizacji i europeizacji systemu partyjnego Mołdawii, jako ważnego elementu konsolidacji państwa, wskazuje na liczne problemy, które utrudniają te procesy. Zobiektywizowane i merytorycznie uzasadnione są ustalenia Autora dotyczące wpływu elit politycznych na konsolidację państwa. Wyniki badań przeprowadzanych przez siebie wywiadów i obserwacji uczestniczących zawarł zwłaszcza w artykule: Le probleme de la consolidationetatique de la Republique de Moldovie: facteurs et obstacles, opublikowanym w: „Społeczeństwo i Polityka. Pismo edukacyjne”, nr 2(43),2015,s.59-73. Ważne dla kwestii konsolidacji państwa są przedstawione przez Autora te wątki, w których oceniając potencjał europejskiego zaangażowania części elit w Republice Mołdawii, jednocześnie, wykazuje płaszczyzny konfrontacji ze zwolennikami prorosyjsko, czy prorumuńsko nastawionych elit. Jak wykazuje Autor jest to jeden z najważniejszych czynników, które utrudniających konsolidację państwa. Problematyka ta jest obecna także w artykule porównawczym: Czynniki gwarantujące trwałość systemu politycznego Polski, Rumunii i republiki Mołdawiiaspekt porównawczy, zawartym w monografii zbiorowej: Polsko-rumuńskie związki polityczne i kulturowe. Legaturiistorice si cultural polono-romane, Suceava, Uniunea Polonez il ordin Romania, 2013, s. 280-302. Wkładem dr Zdaniuka w analizę problemów konsolidacji państwa w obszarze badań politologicznych są zainicjowane przez Niego monografie zbiorowe i monograficzne publikacje w czasopismach. Mam tu na myśli wydaną przez Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW monografię zbiorową: Becoming Europeans in Central Eastern Europe: National Identity Construction After 2004, Warsaw 2014, s. 157, w której Habilitant jest współredaktorem razem z A. Svarplys. Z kolei dwa numery czasopisma „Społeczeństwo i Polityka. Pismo edukacyjne” zostały poświęcone tematowi konsolidacji państwa numer 2 (43) z 2015r. Pułtusk s. 278, w którym dr Zdaniu był współredaktorem z T. Słomką, oraz nr 4 (41) z 2014 r., Pułtusk 268 zatytułowany Konsolidacja państw w Europie, gdzie B. Zdaniuk jest współredaktorem z W. Jakubowskim i M. Włodarczyk. Istotną rolę w przygotowaniu publikacji odegrały pobyty studyjne Autora w Republice Mołdawii, kwerendy biblioteczne przeprowadzone w Mołdawii, Rumunii, Rosji, Białorusi oraz Francji. Wyniki swoich prac badawczych dr Zdaniuk prezentował podczas kilkudziesięciu konferencji krajowych i zagranicznych we Francji, Rumunii, Kanadzie, Hiszpanii. Ponadto dr Zdaniuk publikował artykuły oraz tłumaczył monografie z zakresu współczesnej historii politycznej i społecznej. Z tego tez zakresu prowadzi zajęcia dydaktyczne ze studentami Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW. W obszarze historycznych zainteresowań Autora pozostaje jego udział w przygotowaniu na macierzystym Wydziale monografii we współautorstwie z W. Jakubowskim i M. Włodarczykiem Historia do 1918 roku. Perspektywa kulturowo- cywilizacyjna, Warszawa 2014. W kręgu zainteresowań Autora pozostają kwestie praktyki ustrojowej Francji, w tym monografia powstała w oparciu o doktorat: Wybory parlamentarne we Francji 1789-1914. Problem reprezentatywności wyboru, Warszawa 2005; ponadto transformacji systemowej w Rumunii po roku 1989. Autor podejmował także kwestie systemowe odnoszące się do państw obszaru poradzieckiego, w tym zajął się problematyką stosunków polsko-ukraińskich; uczestniczył w kilku międzynarodowych konferencjach zagranicą poświęconych tej tematyce. Doktor Zdaniuk podejmował działania związane z mobilnościąmiędzynarodową studentów i wykładowców w europejskiej przestrzeni szkolnictwa wyższego. Uczestniczył w międzynarodowych konferencjach, zwłaszcza w b. republikach ZSRR,odnoszących się do tych kwestii. Należy podkreślić doświadczenie dr Zdaniuka w organizacji bądź współorganizacji konferencji międzynarodowych w latach 2007-2015 związanych z problematyką regionu poradzieckiego aspektami polityczno- społecznymi i edukacyjnymi. Doktor B. Zdaniuk jest członkiem kilku towarzystw międzynarodowych: członkostwo w International Political Science Association-IPSA, udział w komitecie badawczym poświęconym problematyce perspektyw demokratyzacji; European Consortium for Political Research-ECPR; University Association for Contemporary European Studies-UACES, Association francaise de science politique-AFSP. Dr Zdaniuk przygotowuje ekspertyzy, prowadzi działalność analityczną i komentatorską w mediach w zakresie popularyzacji wiedzy politologicznej. W ostatnich kilku latach powierzano mu odpowiedzialne funkcje m.in.: pełnomocnika dziekana ds. Mobilności; koordynatora instytutowego edycji programu Erasmus, koordynatora bilateralnej współpracy z ośrodkami na Ukrainie oraz Rosji; współorganizatoramiędzynarodowych szkół letnich INP WDiNP UW. Rekapitulacja: Zanalizowany przeze mnie dorobek naukowy, publikacyjny doktora Bartłomieja Zdaniuka ma charakter oryginalny, znacząca część tego dorobku, odnosząca się do procesów transformacyjnych Republiki Mołdawii, ma charakter nowatorski, została przygotowana na podstawie unikalnych badań Autora. Doktor Bartłomiej Zdaniuk jest dojrzałym pracownikiem nauki, posiadającym wieloletnie doświadczenie w działalności naukowoorganizacyjnej z partnerami zagranicznymi. Jego wkład w badania nad konsolidacją państwa na przykładzie Republiki Mołdawii należy uznać za wyróżniający w polskich badaniach politologicznych. Uważam, że dorobek badawczy, publikacyjny i organizacyjny doktora Bartłomieja Zdaniuka odpowiada wymaganiom ustawowym na stopień doktora habilitowanego w dziedzinie nauk społecznych, dyscyplinie nauk o polityce.