treść - Studia Dydaktyczne

Transkrypt

Studia Dydaktyczne 24-25/2013
ISSN 1230 - 1760
Tomasz Kruszewski
Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku
ZADANIA EDUKACYJNO – WYCHOWAWCZE NAUCZYCIELI
UNIWERSYTETU TRZECIEGO WIEKU
Człowiek starszy ma swoje potrzeby i oczekiwania społeczne względem swojej osoby. Oczekiwania te są dość mocno zróżnicowane, gdyż stan
biologiczny i psychiczny osób starszych jest bardzo niejednorodny w przeciwieństwie do etapów wcześniejszych życia człowieka. Istnienie określonych
potrzeb człowieka starszego jest uwarunkowane m.in. sytuacją ekonomiczną, jego cechami społecznymi, szeroko pojętym zdrowiem, a także zaawansowaniem procesu starzenia się. Niektórzy autorzy badań stwierdzają, że
część potrzeb występuje na podobnym poziomie i w podobnych formach, jak
we wcześniejszych okresach życia, ale są i takie, które są odczuwalne bardziej intensywnie. Przyczyny upatruje się we wcześniejszym niezadowalającym ich zaspokajaniu. Do potrzeb takich należy: „potrzeba bezpieczeństwa
związana z nasilającym się w wieku starszym objawami niepokoju i poczucia
zagrożenia, potrzeba przynależności związana z poczuciem osamotnienia,
potrzeba
niezależności
warunkowana
czynnikami
biologicznymi
i ekonomicznymi jak również potrzeba użyteczności oraz potrzeba prestiżu”1.
Ludzie starsi nastawieni są wobec otoczenia obronnie i zachowawczo, unikają innowacji i zmian: mają silną potrzebę bycia akceptowanymi, przy równocześnie niskiej ocenie możliwości sprostania wymaganiom otoczenia. Postawę obronną, podporządkowującą się ludzi starszych uznaje się jako przejaw instynktu samozachowawczego, uruchomionego wskutek zachwiania
poczucia bezpieczeństwa, najczęściej z powodu niekorzystnej sytuacji socjoekonomicznej i zdrowotnej2. Wielu badaczy uznało, że potrzeby ludzi
1
B. Ziębińska, Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające marginalizacji
osób starszych, Uniwersytet Śląski (pr. dr), Katowice 2007 s. 87
2
B. Śliwerski, Krytyczna teoria wychowania wobec osób starszych w toksycznym społeczeństwie, [w:] M. Dzięgielewska (red.), Przygotowanie do starości, Uniwersytet Łódzki, Łódź
1997 s. 85 i inne
66
starszych, będących w stosunkowo korzystnym stanie zdrowia (możliwość
kontaktu z innymi), są potrzebami wyższego rzędu.
Dla wielu osób starszych zakończenie aktywności zawodowej otwiera
nowe możliwości poszukiwania zajęć i ich podejmowanie, pobudza do działania. Ta nowa aktywność stanowi odzwierciedlenie ich nowych potrzeb wynikających z nowego statusu społecznego. Ta nowa aktywność człowieka
starszego staje się czynnikiem decydującym o wielkości i kształcie nowej
przestrzeni życiowej. Tę przestrzeń, obok własnej aktywności buduje środowisko lokalne, sąsiedzkie, rodzinne, świat innych ludzi. Ważne jest współuczestniczenie ludzi starszych w życiu społecznym, służy do przełamywania
konfliktów pokoleń, przeciwdziała wyobcowaniu („śmierci społecznej”), daje
szanse na aktywność. Starym człowiekiem staje się naprawdę człowiek,
kiedy zaprzestaje kontaktów społecznych3. Na zagadnienie to zwracał też
uwagę twórca koncepcji „wychowania do starości” A. Kamiński. Mocno podkreślał, że „podstawowe wytyczne przygotowania do starości polegają na
realizowaniu, póki sił starczy, życiowej aktywności, a szczególnie pracy cenionej i użytecznej oraz na wzmacnianiu tendencji do zaspokajania zainteresowań i wrażliwości na wszystko, co nowe, a także na utrzymanie kontaktów
towarzyskich i szerszych społecznych, aby nie dopuszczać do samotności”4.
Jak wynika z literatury i przytoczonych powyżej zapisów „duże znaczenie dla
jakości życia w fazie starości ma realizacja ról społecznych, które są podejmowane w czasie wolnym od obowiązków rodzinnych, domowych i zawodowych: roli sąsiedzkiej i towarzyskiej, członka wspólnoty religijnej oraz
użytkownika czasu wolnego”5. Aktywność ludzi starszych, wychodzi naprzeciw zaspakajaniu ich potrzeb społecznych, pomaga w zagospodarowaniu
czasu wolnego, spełnianiu się towarzyskim. W rozwoju tej aktywności dużą
rolę odgrywają organizacje pozarządowe, których funkcje wiążą się
z zaspakajaniem potrzeb osób starszych i rozwiązywaniem ich problemów.
Niewątpliwie do takich organizacji należą uniwersytety trzeciego wieku
(UTW).
Pierwszy UTW powstał w 1973 r. w Tuluzie we Francji. Pomysłodawcą tego uniwersytetu był prof. Pierre Vellas.
Cele pierwszego UTW oparte zostały o:
 umożliwienie kształcenia ustawicznego osobom starszym,
 kształcenie słuchaczy w zakresie gerontologii społecznej,
3
J. Rembowski, Psychologiczne problemy starzenia się człowieka, PWN, Warszawa 1984 s. 64
A. Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej, PWN, Warszawa 1974 s. 369
5
B. Szatur – Jaworska, Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, Of. Wyd. ASPRA-JR,
Warszawa 2000 s. 54
4
Studia Dydaktyczne 24/2012 ISSN 1230 - 1760
67
TOMASZ KRUSZEWSKI

przygotowanie odpowiedniej kadry specjalistów pracujących dla ludzi
starszych,
 prowadzenie badań dotyczących problemów medycznych, prawnych
i psychospołecznych wieku starczego.
Model uniwersytetu powstałego w Tuluzie został nazwany modelem
francuskim. Cechuje on się wysokim poziomem działalności dydaktycznej
i badawczej, przy równoczesnym zróżnicowaniu form organizacyjnych od
pełnej integracji z wyższą uczelnią, przez formę luźnych powiązań, do całkowitej niezależności. Zajęcia prowadzone na uniwersytetach o modelu
francuskim prowadzone są przez kadrę akademicką i mają różne formy: wykłady, kursy, seminaria, warsztaty, wycieczki, zajęcia ruchowe. Działalność
pokrywana jest ze środków finansowych pochodzących z samorządów
i uczelni przy której działa uniwersytet, środków od sponsorów, grantów.
Obecnie coraz częściej słuchacze opłacają z własnych środków finansowych
np. materiały do nauki, wynajem pomieszczeń. Wszystkie UTW w modelu
francuskim starają się zachować akademickie standardy kształcenia, nawet
jeśli nie są bezpośrednio afiliowane z uczelniami. Zajęcia prowadzą nauczyciele akademiccy.
W 1981 r. grupa entuzjastów z Cambridge stworzyła model UTW odmienny od francuskiego, zwany modelem brytyjskim lub modelem Cambridge. Model brytyjski został oparty na samopomocy, wzajemnej pomocy słuchaczy. Jego główne cechy to:
 brak wsparcia ze strony wyższych uczelni,
 samopomoc jako główna metoda kształcenia, brak podziału na wykładowców i studentów.
Studenci, osoby starsze sami organizują zajęcia, są wykładowcami, przekazują swoją wiedzę, doświadczenie innym studentom, swoim koleżankom
i kolegom. Kładziony jest nacisk na eksperyment, opis przypadku, nauczanie
grupowe. Model ten nazywany jest też „intelektualną demokracją”, w której
jest się zarówno wykładowcą jak i studentem. Model ten zachęca do niesienia pomocy przez wolontariat. Model brytyjski kieruje się zasadami: „UTW
powinien skupiać osoby, które podejmują kształcenie oraz pomagają innym
w nauce. Ci którzy nauczają, powinni być zachęcani do uczenia się, a ci którzy uczą się powinni również nauczać lub w inny sposób wspierać funkcjonowanie instytucji. Program kształcenia powinien być tak szeroki, jak tylko
jego ludzkie i finansowe zasoby na to pozwalają. Wynagrodzenia nie będą
wypłacane żadnemu członkowi uniwersytetu za nauczanie lub inną aktyw-
68
ność wspierającą”6. W Wielkiej Brytanii uniwersytet może być praktycznie
założony przez każdą osobę. Są uniwersytety liczące kilkuset członków, jak
i mało liczące kilkudziesięciu. Oferta edukacyjna UTW brytyjskich jest zróżnicowana: wykładane są przedmioty akademickie, prowadzone zajęcia są
również praktyczne. Program w znacznej mierze zależy od tego, czym interesują się studenci i jakie posiadają umiejętności. Niektóre uniwersytety
współpracują ze szkołami wyższymi, większość jednak pozostaje zupełnie
niezależnymi ośrodkami kształcenia ludzi starych, spełniającymi oprócz
funkcji poznawczych również integracyjne i terapeutyczne7. Słuchaczami
brytyjskich UTW są przede wszystkim kobiety, osoby będące na emeryturze,
posiadające wykształcenie średnie lub wyższe, reprezentujące klasę średnią. Zajęcia obywają się w wynajętych pomieszczeniach, są też takie, które
organizują zajęcia w prywatnych domach studentów.
W ostatnich latach powstały kolejne narodowe i kontynentalne modele uniwersytetów trzeciego wieku (m.in. rosyjski, amerykański, chiński). Dostrzeżono też możliwości zorientowania aktywności tych instytucji na nowe
cele np. kompensowanie ubytku studentów na uczelniach, przeciwdziałanie
wykluczeniu cyfrowemu osób starszych, oddziaływaniu na rozwój miast
i regionów, czy też stymulowanie rozwoju usług i dóbr materialnych (towarów) i kulturalnych do potrzeb ludzi starszych8.
W Polsce funkcjonowanie UTW oparto na modelu francuskim. Pomysł
powstania pierwszego UTW w Warszawie był wynikiem współpracy i kontaktów naukowych prof. Haliny Szwarc z prof. Pierre Vallasem. Uroczysta inauguracja pierwszego roku akademickiego UTW (wtedy jeszcze pod nazwą
Studium III Wieku) nastąpiła 12 listopada 1975 r. Kolejny uniwersytet w kraju
powstaje we Wrocławiu 1976, a następny utworzony został w Opolu. W Polsce podczas konferencji w 2004 roku, która odbyła się na Uniwersytecie
Jagiellońskim określono minimalne wymagania jakie powinien spełniać uniwersytet trzeciego wieku o modelu francuskim. Przyjęto, że:
 lokalizacja placówki UTW powinna być przy uczelni (najlepiej humanistycznej) jako jej część, w ramach zawartej umowy, czy też ścisłej
współpracy z nią, bądź z bezpośrednim patronatem uczelni. UTW mogą
być tworzone przy filiach uczelni,
6
A. Matlakiewicz, Edukacja seniorów w Wielkiej Brytanii – Uniwersytety Trzeciego Wieku,
Edukacja Dorosłych nr 2/2003 s. 125
7
E. A. Wesołowska, Uniwersytet Trzeciego Wieku w Toruniu, Edukacja Dorosłych nr 1/1994 s. 95
8
A. Klimczuk, Kierunki rozwoju uniwersytetów trzeciego wieku w Polsce, e-mentor Nr 4(51)
2013 s.72
69
TOMASZ KRUSZEWSKI

wykładowcami UTW winni być wyłącznie pracownicy naukowi wyższych
uczelni,
 dodatkowym wymogiem formalnym powinna być dogodna, pod względem komunikacji lokalizacja.
Taki model UTW ma zapewnić akademicki poziom kształcenia i kładzie duży
nacisk na zajęcia dydaktyczne.
Istnieje też inna formuła funkcjonowania UTW, nieco szersza, która
zakłada, że wszelkie jednostki pozarządowe (biblioteki, domy kultury, kluby
itp.), które prowadzą działalność związaną z szeroko pojętą aktywizacją ludzi starszych mogą przyjmować nazwę uniwersytetów trzeciego wieku. Warunkiem jest utrzymanie odpowiednio wysokiego poziomu organizowanych
zajęć, który mogą zapewnić wysokokwalifikowani nauczyciele. Wymagania
formalne takie jak: wiek słuchaczy, kryteria przyjęć, wykształcenie
w poszczególnych UTW, są zróżnicowane i zależą od wewnętrznych regulaminów.
Działalność poszczególnych UTW, jest też silnie zróżnicowana
i zależna od grupy aktywistów lub samego lidera. Uogólniając można przyjąć,
że celem działalności jest stymulowanie aktywności intelektualnej słuchaczy
poprzez podstawowe formy zajęć: wykłady ogólne bądź w grupach
o tematyce interesującej słuchaczy: zdrowie, sztuka, literatura, historia, filozofia, polityka; zajęcia seminaryjno-konwersatoryjne, zajęcia warstwowe, lektoraty, zajęcia okresowe plenery, wycieczki, wspólne wyjścia do teatru, kina itp.
Program zajęć uwzględnia często specyfikę terytorialną oraz preferencje
i zainteresowania słuchaczy.
Często wykłady oprócz nauczycieli akademickich prowadzą lokalni nauczyciele, lekarze, socjolodzy, historycy itp. Duże znaczenie odgrywa sama
aktywność słuchaczy, uczestnictwo w zajęciach, chęć podejmowania dyskusji, przedstawianie swojego punktu widzenia. Nie do przecenienia w aktywności słuchaczy jest tematyka historyczno-regionalna. Wielu z nich było
świadkami omawianych wydarzeń, zajść i często w sposób bardzo interesujący dzielą się swoimi spostrzeżeniami i obserwacjami z innymi.
Obecnie można zaobserwować w Polsce zmiany zachodzące w tych
organizacjach:
- stały wzrost liczby UTW i ich słuchaczy,
- odchodzenie od formy organizacyjnej przy uczelni, na rzecz tworzenia
UTW jako samodzielnych stowarzyszeń,
- posiedzenia i konferencje naukowe są organizowane przez nieliczne UTW,
co wskazuje na zmniejszanie się aktywności naukowej UTW.
70
Początek XXI wieku i wzrost populacji ludzi starszych powoduje, że
polskie uniwersytety trzeciego wieku stają przed dylematem zaspokajania
różnych potrzeb wynikających ze zróżnicowanych zainteresowań kolejnych
pokoleń ludzi starszych, ale muszą także wyjść naprzeciw potrzebom gerontologicznym poszczególnych osób9.
Zmiany funkcjonowania UTW wymuszają także; rosnące znaczenie
nowych technologii informatycznych i telekomunikacyjnych oraz mediów,
w szczególności internetu, który umożliwia integrację społeczną ludzi starszych, ich telepracę, e-wolontariat oraz e-usługi, min. w zakresie zdrowia,
nauczania, bankowości, zakupów, ćwiczeniu sprawności umysłowej, uczestnictwa w kulturze10; kształtujące się społeczeństwo i gospodarka oparta na
kreatywności i mądrości, w której poszczególne jednostki, grupy i podmioty
życia publicznego stają się koniecznością zmiany wymaganych kompetencji
kulturowych11; wzrastające znaczenie wyobraźni, twórczości, odpowiedzialności i gromadzenie doświadczeń, w warunkach tych kształtuje się już nie
tylko paradygmat aktywnego, ale też kreatywnego starzenia się – łączenia
sztuki z edukacją ustawiczną oraz wykorzystaniem doświadczenia ludzi
starszych i przekazywaniem ich dziedzictwa przyszłym pokoleniom12.
Uniwersytetom trzeciego wieku jako organizacjom coraz bardziej
skomplikowanym, od których z przedstawionego krótkiego oglądu wymaga
się coraz więcej i stawia coraz wyższe wymagania muszą sprostać osoby
zajmujące się ich organizacyjną stroną jak i osoby zajmujące się procesem
nauczania. Kształcenie ustawiczne ludzi starszych w UTW odbywa się
zgodnie z zasadą całożyciowego uczenia się człowieka tj. w okresie przedemerytalnym i emerytalnym.
Geragogika została zapoczątkowana w 1956r. w Niemczech, określenia tego użył jako pierwszy Hans Mieskes pedagog i gerontolog. W dzisiejszej myśli pedagogicznej13 ideę kształcenia i wychowania człowieka
przez całe życie, w tym również wychowanie do starości rozwijali m.in. Szymonem Marycjusz z Pilzna w dziele „O szkołach czyli akademiach ksiąg
dwoje” oraz czeski pedagog Jan Amos Komensky, który w „Pampedii” wy9
Tamże… s. 73
R. Rudkowski, Internet a populacja osób starszych, [w:] A. Karpiński, A. Rajkiewicz (red.),
Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa, PAN Komitet Prognoz Polska 2000 Plus, Warszawa 2008 s. 137-153
11
A. Kukliński, E. Mączyńska (red), Polska myśl strategiczna. Na spotkanie z enigmą XXI
wieku, Biuletyn PTE 2011 nr 2
12
A. Klimczuk, Kreatywne starzenie się. Przykłady zagranicznych i polskich zaleceń i praktyk,
[w:] A. Zawada, Ł. Tanczyk (red), Seniorzy w środowisku lokalnym (badania empiryczne
i przykłady dobrych praktyk), Katowice 2013 s. 24-46
13
B. Ziębińska… s. 149-153
10
71
TOMASZ KRUSZEWSKI
różnił zgodnie z rozwojem człowieka osiem typów instytucji szkolnych. Na
temat szkoły starości napisał, że skoro starość jest częścią życia, jest też
częścią szkoły, musi więc mieć swoich nauczycieli, swoje przepisy, cele, aby
postęp w życiu osób starszych był możliwy. „To co jest słabe, musi mieć
kierownictwo i podtrzymywanie. A skoro starość jest najsłabszym z okresów
życia, nie powinna być zaniedbywana i pozbawiona pomocy”. Tworzenie
pedagogiki starzenia się i ludzi starszych zamyka cykl kształcenia jednostki
w okresie rozwojowym.
Proces edukacji ludzi starszych jest bardzo złożony, gdyż złożona
jest starość. Edukacja osób w wieku starszym powinna uwzględniać potrzebę aktualizacji wiedzy, potrzebą wynikającą zarówno z przemian zachodzących w otaczającym świecie jak i samej jednostki. Proces ten powinien mieć
na celu zarówno pogłębianie wiedzy jaki i rozwój umiejętności i kompetencji.
Powinien zbliżać do współczesności, nowoczesności14. Edukacja ludzi starszych powinna w treściach uwzględniać tematykę szeroko rozumianej kultury. Treści powinny dotyczyć zagadnień filozofii, psychologii, zdrowia, sportu,
religii, edukacji, historii, sztuki. Edukacja powinna zawierać treści dotyczące
informacji i informatyki, a także stwarzać warunki do opanowania co najmniej podstawowych umiejętności z tej dziedziny.
Istotną rolę w edukacji osób starszych odgrywa regionalizm, kultura
regionalna. Osoby te są często źródłem wiedzy o swoim środowisku, o historii swojego życia i czynnikach zewnętrznych na niego wpływających. Do takich zagadnień mogą należeć: praca, rodzina, szkoła, zdrowie, przemiany
społeczne, rozwój gospodarczy regionu i wiele innych. W ostatnich latach,
zwłaszcza po przystąpieniu Polski do struktur Unii Europejskiej znaczenia
nabierają w edukacji tematy związane z szeroko rozumianą polityką. Należeć do nich mogą zagadnienia związane z demokracją, suwerennością
i niezależnością państwa, poszanowanie praw wolności i praw człowieka,
tolerancja, poznawanie kultur innych narodów itp.
Wspomniany wcześniej A. Kamiński15 uznaje wychowanie do starości, jako wychowanie polegające na pomaganiu ludziom w nabywaniu przez
nich zainteresowań, aspiracji i umiejętności, które pomagają im na emeryturze, w realizowaniu trybu życia sprzyjającego wydłużeniu ich aktywności.
Wychowanie to powinno polegać na wywoływaniu sytuacji sprzyjającej określonemu postępowaniu, np. poznanie programów komputerowych, technik
14
O. Czerniawska, Kłopoty z nazewnictwem dyscypliny od gerontologii edukacyjnej do gerontologii, Edukacja Dorosłych nr 3/2001 s. 32
15
A. Kamiński, Wychowanie do starości jako czynnik adaptacji ludzi starszych do nowoczesnego społeczeństwa, Studia i szkice pedagogiczne 1978 s. 359
72
malarskich, zajęcia sportowe itp. Można zauważyć, że w edukacji osób starszych nie chodzi o uczestniczenie w typowych formach edukacyjnych (wykład, lekcja), ale o uświadomienie, że sytuacje edukacyjne tworzy samo życie, a celem edukacji powinno być otwarcie się na innych i na otaczające
środowisko. Uczenie się powinno być sposobem na życie. Działania osób
starszych powinien wspierać nauczyciel, rozumiejący ich potrzeby i ograniczenia. Wskazując im wielkość dróg nauki, gotowość do poznawania życia
aby było ono lepsze i piękniejsze.
Za aplikacją działań edukacyjnych i zadań stających przed nauczycielami uniwersytetu trzeciego wieku przyjęto UTW w Płocku. Wychodząc
naprzeciw potrzebom środowiska osób starszych oraz zgodnie z tendencjami rozwojowymi uniwersytetów trzeciego wieku w Płocku, w 2002 roku powstało Stowarzyszenie Uniwersytetu Trzeciego Wieku (SUTW). Decyzję
o powołaniu SUTW w Płocku podjęto na początku 2002 r. Spotkanie inaugurujące działalność odbyło się 14 marca 2002. Pierwszy wykład wygłosiła dr
Liliana Tomaszewska pracownik naukowy Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej nt. „Problematyka szczęścia w filozofii starożytnej”. W styczniu
2005 roku uniwersytet uzyskał osobowość prawną i został zarejestrowany
w Krajowym Rejestrze Sądowym w Warszawie jako Stowarzyszenie Uniwersytetu Trzeciego Wieku (SUTW). Siedzibą uniwersytetu jest, dom w którym
urodził się Władysław Broniewski, obecnie zwany Domem Broniewskiego.
Pani Janina Czaplicka, założycielka STUW, tak wspomina swoje
działania16 „Od kilku lat, temat uniwersytetu trzeciego wieku śledziłam w prasie specjalistycznej m.in. w „Poradniku seniora”, który był kolportowany pod
koniec lat dziewięćdziesiątych. Słuchałam także audycji radiowych i telewizyjnych dla seniorów, których było jednak niewiele, a w końcu wszystkie
zostały zlikwidowane. Interesował mnie proces starzenia się ludzi, a szczególnie czynniki go powodujące i jak można mu zapobiec. Badania wskazują,
że dla „zdrowego starzenia się” najważniejszy jest mózg, w dalszej kolejności naczynia i kości. …Co więc należy czynić, żeby jak najdłużej zachować
sprawność intelektualną? Odpowiedź jest prosta: ćwiczyć umysł przez uczenie się szczególnie języków obcych, czytanie, udział w dyskusjach, rozwiązywanie krzyżówek itp. Te czynności mają także wpływ na wzmocnienie
naszego słuchu, wzroku, koncentracji, pamięci, które osłabiają upływający
czas. Aby temu zapobiec, należy prowadzić aktywny tryb życia, który polega
na przekroczeniu siebie tj. czas wypełniać twórczością i pracą, bo to są drogi
do poczucia się młodszym i samodzielnym. Uczestnictwo w uniwersytecie
16
Informacje SUTW w Płocku, Zeszyt 1/2006 s. 3
73
TOMASZ KRUSZEWSKI
trzeciego wieku sprzyja przekazaniu, że każdy wiek może być piękny. Człowiek pracując dla innych uszlachetnia siebie, szczęście można osiągnąć
jedynie służąc innym. Jest to dewiza, która przyświecała mi cały czas w pracy zawodowej – nauczycielskiej, a potem społecznikowskiej emerytce”.
W pierwszym okresie swojej działalności uniwersytet liczył 113 osób
z tego 105 kobiet i 8 mężczyzn. Struktura wykształcenia była następująca:
48 osób posiadało wykształcenie wyższe na poziomie magisterskim lub inżynierskim, a 65 osób posiadało wykształcenie średnie. Najliczniejszą grupę
stanowiły osoby z wykształceniem technicznym 35 osób, nauczyciele (pedagodzy) – 30 osób oraz ekonomiści 21 osób. Osoby rozpoczynające działalność uniwersytetu w Płocku były w przedziale wiekowym od 55 do 80 lat. Na
początku działalności założono, że spotkania całej społeczności uniwersytetu będą odbywały się dwa razy w miesiącu. Jedno ze spotkań będzie to wykład, natomiast drugie to wspólne wyjście do muzeum, teatru, kina, galerii
sztuki, czy też będzie to wycieczka turystyczno-krajoznawcza. Założono, że
wykładowcami będą nauczyciele akademiccy różnych uczelni w tym Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej (PWSZ), Towarzystwa Naukowego
Płockiego lub specjaliści z innych instytucji zajmujący się problemami ludzi
starszych. Zaplanowano i realizowano spotkania z parlamentarzystami, władzami samorządowymi miasta i powiatu płockiego, artystami, przedstawicielami kościołów różnych wyznań. Wykładowcami byli między innymi prof.
Aleksander Kozłowski, prof. Tomasz Nałęcz, dr Stanisław Duczmal, prof.
Katarzyna Duczkowska-Małysz, v-ce prezydent Płocka Piotr Kubera. Podjęto też zajęcia w grupach tematycznych, których treści wynikały z potrzeb
słuchaczy. Utworzono kilka sekcji zainteresowań:
 lektoraty języków obcych: angielskiego, niemieckiego, włoskiego, rosyjskiego,
 sekcje artystyczne: plastyczną i tkactwa artystycznego,
 zespół redaktorski,
 klub dyskusyjno-literacki,
 dwie grupy komputerowe,
 dwie grupy gimnastyczne, obejmujące ćwiczenia usprawniające
i siłownię,
 dwie grupy taneczne.
Grupą zainteresowań kieruje kierownik, od którego kreatywności zależy aktywność działań, całej grupy. Od umiejętności kierownika zależy też wciąganie do współpracy pozostałych członków danej grupy oraz dobór prowadzących zajęcia wykładowców.
74
Od samego początku swojego istnienia SUTW związany był
z Państwową Wyższą Szkołą Zawodową w Płocku. Uniwersytet korzystał i
korzysta z pomieszczeń tej uczelni, jej wykładowców i innych pracowników
dydaktycznych, technicznych i obsługi. Uczelnia ta objęła patronatem Uniwersytet Trzeciego Wieku w Płocku. W listopadzie 2005 roku zostało podpisane porozumienie pomiędzy Państwową Wyższą Szkołą Zawodową
w Płocku a Stowarzyszenie Uniwersytetu Trzeciego Wieku. W dokumencie
tym czytamy: „Wyrażając wolę i potrzebę sformalizowania trwającej od momentu powstania stowarzyszenia … obie strony … pragną zawrzeć porozumienie treści następującej:
 organizacji wspólnych przedsięwzięć o charakterze naukowym:
 organizowanie wykładów otwartych …,
 realizowanie wspólnych projektów edukacyjnych,
 wzajemnej promocji obu instytucji.
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Płocku wyraża gotowość:
 zapewnienia, zgodnie z zapotrzebowaniem SUTW … kadry naukowej
w celu wygłaszania wykładów …
 umożliwiania konsultacji w zakresie nauk plastycznych …
 pomocy w pozyskiwaniu studentów i pracowników … do przeprowadzenia lektoratów językowych
 pomocy w poszukiwaniu studentów i pracowników Instytutu Matematyki
i Informatyki do przeprowadzania ćwiczeń z informatyki … .
W 2012 roku Stowarzyszenie Uniwersytetu Trzeciego Wieku
w Płocku obchodziło swoje dziesięciolecie działalności. Obecnie uniwersytet
liczy ok. 340 osób, w tym ok. 10 % mężczyzn. Od roku nie są przyjmowania
nowi słuchacze, ze względów organizacyjnych. Należy zaznaczyć, że rok
2012 był Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności
Międzypokoleniowej. W Polsce Sejm Rzeczpospolitej Polskiej podjął uchwałę i rok ten ustanowił Rokiem uniwersytetów trzeciego wieku.
Wychodząc naprzeciw potrzebom i zainteresowaniom słuchaczy
w Płocku prowadzone są wykłady popularno-naukowe raz w tygodniu, przy
czym raz w miesiącu jest to wykład poświęcony problematyce medycznej.
Za przykład wysokiego poziomu zajęć, jak też relacji pomiędzy nauczycielami a słuchaczami niech świadczą poniżej przytoczone wypowiedzi. Wypowiedzi te zostały wyrażone w okazjonalnym biuletynie z okazji 10 – lecia
SUTW w Płocku.
75
TOMASZ KRUSZEWSKI
Maria Dobaczewska tak wspomina17 „ … zostałam studentką Stowarzyszenia Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Płocku chciałam być aktywnym
człowiekiem. Postanowiłam wykorzystać swoje przygotowanie zawodowe
i utworzyłam sekcję gimnastyki rehabilitacyjnej … Gimnastyka cieszyła się
i nadal cieszy się dużym zainteresowaniem. Aktualnie ćwiczenia prowadzone są w sześciu grupach, w których bierze udział 150 osób. Wiek uczestniczek od 55 do 80 roku życia, różna także sprawność fizyczna. Starsze, mniej
sprawne koleżanki często zastanawiały się i zadawały sobie pytanie czy
podołają ćwiczeniom. Jednak patrząc z perspektywy sześciu lat nie tylko
podołały, ale także stały się wzorem do naśladowania dla innych koleżanek”.
Inna słuchaczka pani Barbara Lewandowska, tak opowiada18 „Ze
względów zdrowotnych zainteresowałam się zajęciami ruchowymi, w tym
gimnastyką rehabilitacyjną, jednak zaczęłam w nich uczestniczyć dopiero
w trzecim roku mojego członkostwa. Od tego czasu gimnastyka stała się
ważnym elementem mojego rozkładu dnia. Rehabilitantka … ćwicząc razem
z nami prowadzi jednocześnie lekcje anatomii, więc wiem, już iż podczas
zajęć wzmacniam mięśnie czworogłowe i dwugłowe uda, trójgłowe łydki,
obręczy barkowej i mięśni brzucha. Podczas zajęć korzystamy z piłek, specjalistycznych kijków i taśm elastycznych. Jest świetna zabawa i mam dobre
samopoczucie do końca dnia”.
„Okazja do malowania pojawiła się w 2004 roku wraz z powołaniem
sekcji plastycznej w Uniwersytecie Trzeciego Wieku – wspomina Krystyna
Olędrzyńska19 – Przez kilka lat prowadził z nami nieodpłatnie zajęcia mgr
Leszek Stanisławski, wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej
w Płocku. Wszyscy, z dziesięcioosobowej grupy, byliśmy zachwyceni zasobem wiedzy teoretycznej i umiejętnością jej przekazywania. Na wykładach,
wśród dzieł z albumów czuliśmy się jak w paryskim Luwrze, … Czuliśmy
atmosferę i oddech sztuki. Nasze mistrzostwo sprowadzało się do dostrzegania w otoczeniu form podstawowych jak: koło, trójkąt, czworobok i owal.
Miękkim ołówkiem 2B lub 4B tworzyliśmy proste krajobrazy poprzez kombinacje tych form”.
Słuchacze STUW wiele uwagi poświęcają wydarzeniom kulturalnym.
Zainteresowania swoje mogą pogłębiać w klubie dyskusyjnym, o poziomie
dyskusji niech świadczy fragment wypowiedzi Pani Haliny Krasuskiej20
„Członkowie klubu dyskusyjnego najwięcej czasu przeznaczają na poznanie
17
10-lecie Stowarzyszenia Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Płocku – Biuletyn, Płock 2012 s. 19
Tamże … s. 10
19
Tamże … s. 20
20
Tamże … s. 21,23
18
76
współczesnej literatury … Wielu z nich budzi kontrowersje … Do takich pisarzy należą, m.in. Jean-Marie Gustave Le Clézio (niezbyt przychylni krytycy,
ale bardzo ciepło przyjęta w naszym klubie jego książka „Urania”) oraz Herta
Müler opowiadająca mroczne historie II wojny światowej i późniejszych czasów … Duże wrażenie na czytelnikach (studentach SUTW – dopowiedź)
wywierają wiersze ubiegłorocznego laureata Nagrody Nobla, szwedzkiego
poety Tomasa Gösta Tranströmera, inspirowane muzyką, odzwierciedlające
ojczyste pejzaże, a także konflikty człowieka ze środowiskiem sztokholmskim. Największe uznanie członków klubu dyskusyjnego współczesnych
polskich utworów literackich została wyróżniona Nagrodą „Nike” książka
Wiesława Myśliwskiego „Traktat o łuskaniu fasoli” oraz Olgi Tokarczuk „Bieguni”. Można też było spotkać wymienionych pisarzy na ich wieczorkach
autorskich w Książnicy Płockiej i posłuchać, jak organizują swój warsztat
pisarski oraz o ich planach na przyszłość … Kolejnym wydarzeniem była
wystawa „Kruszyć serca i patrzeć jak ulepią… Kobiety w życiu i twórczości
Juliusza Słowackiego”, która przypominała jego emocjonalne związki
z kobietami – wielką miłość syna do matki oraz inne miłości, fascynacje,
przyjaźnie i zawody uczuciowe. Na wernisażu gościła Edyta Jungowska,
odtwórczyni Balladyny w słynnej inscenizacji Adama Hanuszkiewicza, słuchacze Uniwersytetu wysłuchali czytanych przez nią fragmentów dramatów
Juliusza Słowackiego oraz listów do matki. Obchody 10 rocznicy śmierci
Zbigniewa Herberta przyczyniły się do poznania i zrozumienia jego utworów.
Słuchacze zwiedzili wystawę poświęconą jego życiu i twórczości, byli na
spotkaniu z aktorem Wojciechem Wysockim mówiącym jego wiersze oraz
oglądali fotografie Emilii Gowin nawiązującej do ich treści. Na długo w pamięci pozostał wykład księdza profesora Henryka Seweryniaka, autora eseju
o Zbigniewie Herbercie”.
Sekcję rękodzieła i samoinspiracji oraz bycie sobie nawzajem nauczycielem bardzo trafnie opisuje jedna ze słuchaczek SUTW pani Krystyna
Skalny21, „Wśród słuchaczek Uniwersytetu Trzeciego Wieku jest grupa około
dwudziestu koleżanek, które korzystając z charakterystycznej dla rodzaju
ludzkiego kreatywności, spotykają się w celu wykonania rozlicznych przedmiotów z włóczki, nici, tkanin, kartonu, papieru. Wszystkie członkinie prezentacja wykonane przez siebie ozdoby, części odzieży, świąteczne karty okolicznościowe, plecionki, kwiaty wymieniając się wzorami i dzieląc pomysłami.
Regularne spotkania są okazją do przyjemnego spędzenia czasu w przyjaznym gronie … Szukamy inspiracji na okolicznych kiermaszach świątecz21
Tamże … s. 25
77
TOMASZ KRUSZEWSKI
nych, gdzie twórcy ludowi prezentują wzornictwo charakterystyczne dla folkloru danego regionu … Wymiana pomysłów pobudza do myślenia …”
Kolejna studentka SUTW pani Elżbieta Borkowska22 tak wspomina
działalność sekcji komputerowej. „Korzystanie z sali komputerowej zapewnia
nam Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, a zajęcia prowadzone są przez
studentki tejże szkoły. Współczesny senior - członek naszego Stowarzyszenie wykorzystując użyteczną umiejętność obsługi komputera potrafi bez trudu surfować po Internecie, pisać listy, grać w gry komputerowe, przenieść
zdjęcia z aparatu cyfrowego do komputera, otworzyć album fotograficzny,
czy wysłać zdjęcia e-mailem do danej osoby. Potrafi także nagrać dane na
płytę CD, korzystać z arkusza Excel np. do rejestracji wpływów i wydatków
budżetu domowego. Obce jest mu zatem określenie „wykluczenie cyfrowe”,
a dzięki Internetowi cały wirtualny świat jest dla niego na wyciągnięcie ręki.
Doceniając walory informatyki słuchacze SUTW chętnie uczęszczają na zajęcia …”
Bardzo popularnymi sekcjami są lektoraty: angielski, niemiecki, rosyjski, włoski, francuski. Pisze Emilia Gospaś23 „Największym zainteresowaniem cieszy się język angielski. Około 20% członków SUTW uczęszcza na
ten lektorat. Obecna nauka odbywa się w sześciu grupach 10-12 osobowych. Grupy są o różnym stopniu zaangażowania, w związku z tym każdy
uczestnik ma możliwość dopasowania grupy do swojego poziomu . Zajęcia z
języka angielskiego prowadzone są przez panie lektorki…”, studentki PWSZ.
Lektorat z języka rosyjskiego prowadzi jedna ze słuchaczek SUTW pani
Jadwiga Misiak24, „W 2006 roku, późną jesienią pojechałam na pierwsze
spotkanie na uniwersytet… Potem uczęszczałam na zajęcia z języka niemieckiego. Tam poznałam naszą szefową Marię… Trzy czy cztery lata temu
Maria… zaproponowała mi prowadzenie zajęć z języka rosyjskiego. Z początku trochę się obawiałam, do dziś mam tremę przed lekcjami dużo większą niż podczas czterdziestu lat pracy z młodzieżą. Przekonał mnie argument, że jest spore zainteresowanie językiem rosyjskim, więc skoro ludzie
chcą się uczyć, to trzeba im to umożliwić. Chciałam też spróbować z innych
powodów. Bardzo lubię swój zawód nauczyciela, a wtedy już nie pracowałam. Poza tym podczas lekcji języka niemieckiego nie podobał mi się iście
niemiecki dryl, jaki wprowadzały prowadzące zajęcia młode nauczycielki –
studentki. Może to i dobrze, bo opanować taką grupę starszych pań jest
trudno, szczególnie jeśli się chce czegoś nauczyć, to porządek musi być…
22
Tamże … s. 27
Tamże … s. 29
24
Tamże … s. 16
23
78
Ja wymyśliłam sobie zupełnie inną formę zajęć, dużo bardziej na luzie. Moje
„uczennice” to w większości moje bardzo dobre koleżanki. Jedne znam
z Jagiellonki, inne już z uniwersytetu.”
Kierownictwo SUTW jest zainteresowane promocją zdrowia wśród
swoich słuchaczy, podnosząc wiedzę o przeciwdziałaniu dolegliwościom
fizycznym i psychicznym. Uzyskane granty z Urzędu Miasta Płocka pozwoliły
na realizację szeregu programów. W ramach tych programów oprócz wykładów z zakresu medycyny i psychologii prowadzone są warsztaty psychologiczne i ćwiczenia rehabilitacyjne. Nadzór merytoryczny nad projektami oraz
lekarzy specjalistów z poszczególnych dziedzin uniwersytetowi gwarantuje
umowa podpisana z Okręgową Izbą Lekarską w Płocku. Słuchaczka pani
Agnieszka Łapacz25 tak opisuje te formy zajęć: „z wykładów dowiedzieliśmy
się jak zapobiec negatywnym aspektom upływu lat: bagatelizowanie pierwszych objawów choroby, poprawianie sprawności fizycznej i psychicznej by
móc odróżnić co jest normą, a co chorobą. Z dotychczas zrealizowanych
programów wynikają następujące zasady zachowania dobrej kondycji fizycznej i psychicznej w miarę upływu lat: aktywność fizyczna, stosowanie
dobrze zbilansowanej diety, zapobieganie upadkom, higieniczny tryb życia,
regularne konsultacje z lekarzem, stawianie wyzwań codziennie swojemu
umysłowi, utrzymywanie kręgu znajomych i przyjaciół”. Przekaz tych informacji przez słuchaczkę świadczy o pełnym zrozumieniu przez studentów roli
edukacyjnej i wychowawczej zajęć i spotkań w SUTW.
Jedną z grup tanecznych jest grupa tańca ludowego. Zajęcia tej grupy odbywają się w siedzibie Harcerskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Dzieci
Płocka” im. Wacława Milke pod kierownictwem instruktora – choreografa
tego zespołu pana Bogdana Rogalskiego i akompaniatora Tomasza Wysockiego. Zajęcia prowadzone są w formie rekreacji, swobodnej zabawy. Słuchaczka Renia Lewandowska charakteryzuje tę formę zajęć: „instruktor patrzy często jednak z pobłażliwością na ewentualne niedokładności wykonywania zadań, przypisując większe znaczenie atrakcyjności zajęć ku zadowoleniu ćwiczących”26.
Te kilka wypowiedzi przedstawicieli Stowarzyszenia Uniwersytetu
Trzeciego Wieku w Płocku, bardzo wyraźnie charakteryzuje działalność
sekcji tego Uniwersytetu. Entuzjazm, pasja, wiara w to co robią uczestników
jest imponująca. W czasie rozlicznych zajęć pokonują oni różne trudności
i słabości osobiste, ale wszyscy głęboko wierzą w słuszność tego co robią.
25
26
Tamże … s. 18
Tamże … s. 30
79
TOMASZ KRUSZEWSKI
Niewątpliwie oprócz dużej motywacji samych słuchaczy, znaczącą rolę odgrywają nauczyciele, osoby prowadzące zajęcia.
Wywodzą się oni z różnych grup zawodowych oraz miejsc prowadzenia swojej działalności, są to:
 wykładowcy w większości z Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej ale
i innych uczelni płockich,
 nauczyciele szkół płockich,
 lekarze,
 pracownicy instytucji kultury,
 osoby zaproszone z poza środowiska kultury płockiej,
 samorządowcy i politycy,
 słuchacze są sobie nauczycielami,
 studenci płockich uczelni,
 indywidualni artyści (malarze, muzycy).
Osoby prowadzące różne formy zajęć nie tylko zajmują się przekazywaniem werbalnym wiedzy, ale też starają się oddziaływać wychowawczo
na słuchaczy, by stosowali oni pewne zasady w życiu. Chcą powodować by
zmieniali oni swoje przyzwyczajenia z korzyścią dla swojego dobrostanu,
szczególnie zdrowia fizycznego i psychicznego. Zajęcia w SUTW wzmacniają słuchaczy psychicznie i fizycznie. Przez uczęszczanie na spotkania organizowane przez uniwersytet życie codzienne słuchaczy uległo pozytywnym
przemianom. Stali się osobami niewykluczonymi, podążającymi za zmieniającym się światem.
Bibliografia
1. Czerniawska O. Kłopoty z nazewnictwem dyscypliny od gerontologii edukacyjnej do gerontologii, Edukacja Dorosłych nr 3/2001 s. 32
2. Informacje SUTW w Płocku, Zeszyt 1/2006
3. Kamiński A. Funkcje pedagogiki społecznej, PWN, Warszawa 1974
4. Kamiński A. Wychowanie do starości jako czynnik adaptacji ludzi starszych
do nowoczesnego społeczeństwa, Studia i szkice pedagogiczne, 1978
5. Klimczuk A. Kierunki rozwoju uniwersytetów trzeciego wieku w Polsce, ementor Nr 4(51) 2013
6. Klimczuk A. Kreatywne starzenie się. Przykłady zagranicznych i polskich
zaleceń i praktyk [w:] Zawada A., Tanczyk Ł. (red.) Seniorzy w środowisku lokalnym (badania empiryczne i przykłady dobrych praktyk) Katowice
2013
80
7. Kukliński A., Mączyńska E. (red.) Polska myśl strategiczna. Na spotkanie
z enigmą XXI wieku. Biuletyn PTE 2011 nr 2
8. Matlakiewicz A. Edukacja seniorów w Wielkiej Brytanii – Uniwersytety
Trzeciego Wieku Edukacja Dorosłych nr 2/2003
9. Rembowski J. Psychologiczne problemy starzenia się człowieka, PWN,
Warszawa – Poznań 1984
10. Rudkowski R. Internet a populacja osób starszych [w:] Karpiński A., Rajkiewicz A. (red.) Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa, PAN
Komitet Prognoz Polska 2000 Plus, Warszawa 2008
11. Śliwerski B. Krytyczna teoria wychowania wobec osób starszych
w toksycznym społeczeństwie [w:] Dzięgielewska M. (red.) Przygotowanie do starości, Uniwersytet Łódzki, Łódź 1997
12. Szatur – Jaworska B., Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, Of.
Wyd. ASPRA-JR, Warszawa, 2000
13. Wesołowska A.E. Uniwersytet Trzeciego Wieku w Toruniu Edukacja Dorosłych 1994 nr 1
14. Ziębińska B. Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające marginalizacji osób starszych Uniwersytet Śląski (pr. dr) Katowice
2007
15. 10-lecie Stowarzyszenia Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Polsce – Biuletyn, Płock 2012
Summary
Educational objectives of the teachers of University of the Third Age
Universities of the third age have been interdisciplinary institutions of
out-of-school education supporting older people. Teachers, tutors and organizers of educational process play an important part in these institutions.
Educational tasks for the teachers have been as described at the charter of
the university according to its aims. As an example of the University of the
Third Age in Płock, the above tasks have been presented as well for teachers, tutors and perception of the students/participants.

treść - Studia Dydaktyczne

Transkrypt

Podobne dokumenty

1 Poprawa egzystencji ludzi starszych na przykładzie działalności

Spotkanie słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku ze świętym

Wniosek do konkursu - siemianowicki uniwersytet trzeciego wieku

Pakt na rzecz Seniorów

WYŚPIEWALIŚMY MIŁOŚĆ !