PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU

Transkrypt

HG HydroGeo
Justy na Dabrow ska
ul. Słowackiego 3
63 - 020 Zaniemyśl
te l/fax 0-612857 4 44 t el. kom. 0 501 961 357
NIP 786-150-92-46
REGON 300140453
BS Kórnik o/Zaniemyśl 57 9076 0008 2002 0072 0836 0001
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA
DLA POWIATU ŚREDZKIEGO
na lata 2012 – 2015
z perspektywą na lata 2016 – 2019
Środa Wlkp., lipiec 2011 r.
„HYDROGEO” ul. Słowackiego 3, 63-020 Zaniemyśl
TYTUŁ OPRACOWANIA:
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA
DLA POWIATU ŚREDZKIEGO
na lata 2012 – 2015
z perspektywą na lata 2016 – 2019
ZLECENIODAWCA:
STAROSTWO POWIATOWE
UL. DASZYŃSKIEGO 5
63 – 000 ŚRODA WLKP.
AUTOR OPRACOWANIA:
DYREKTOR:
mgr Justyna Dąbrowska
mgr Przemysław Dąbrowski
mgr Alicja Dąbrowska
Środa Wlkp., lipiec 2011 r.
Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2012 – 2015
2
SPIS TREŚCI
I. WSTĘP................................................................................................................................................. 7
1.1. Podstawa prawna opracowania .................................................................................................... 7
1.2. Przedmiot i cel opracowania ......................................................................................................... 8
1.3. Terminologia ................................................................................................................................... 9
1.3.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego ............................................................ 9
1.3.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska .................................................................... 10
1.3.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej..................................................... 12
II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU .................................................................................. 15
2.1. Dane administracyjne .................................................................................................................. 15
2.2. Położenie geograficzne................................................................................................................ 18
2.3. Warunki środowiskowe................................................................................................................ 18
2.4. Użytkowanie terenu...................................................................................................................... 20
2.5. Walory kulturowe.......................................................................................................................... 22
2.6. Infrastruktura ................................................................................................................................ 26
2.6.1. Gospodarka wodno – ściekowa .......................................................................................... 26
2.6.2. Drogi i koleje.......................................................................................................................... 31
2.6.2.1. Drogi .................................................................................................................................... 31
2.6.2.2. Koleje .................................................................................................................................. 38
2.6.3. Rurociągi................................................................................................................................ 39
2.6.4. Podmioty gospodarcze......................................................................................................... 40
III. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO....... 42
3.1. Rzeźba terenu ............................................................................................................................... 42
3.2. Litologia......................................................................................................................................... 43
3.2.1. Budowa geologiczna ............................................................................................................ 43
3.2.2. Zasoby kopalin ...................................................................................................................... 44
3.3. Wody podziemne .......................................................................................................................... 48
3.3.1 Charakterystyka wód podziemnych..................................................................................... 48
3.3.2. Główne zbiorniki wód podziemnych ................................................................................... 50
3.3.3. Zasoby wód podziemnych ................................................................................................... 51
3.3.4. Złoża wód geotermalnych .................................................................................................... 53
3.4. Wody powierzchniowe................................................................................................................. 54
3.4.1. Sieć rzeczna........................................................................................................................... 54
3.4.2. Zbiorniki wodne..................................................................................................................... 58
3.5. Gleby.............................................................................................................................................. 63
3.6. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej ..................................................................... 65
3.6.1. Charakterystyka ogólna szaty roślinnej ............................................................................. 65
3.6.1.1. Zieleń urządzona ................................................................................................................ 66
3.6.1.2. Formy ochrony przyrody................................................................................................... 68
3.6.1.3. Sieć ECONET...................................................................................................................... 76
3
3.6.1.4. Natura 2000......................................................................................................................... 77
3.6.1.5. Lasy ..................................................................................................................................... 92
3.6.2. Ogólna charakterystyka świata zwierząt .......................................................................... 94
3.7. Zestawienie wielkość zasobów i walorów przyrodniczych...................................................... 95
IV. OCENA ZAGROŻEŃ I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ..... 97
4.1. Rzeźba terenu i przypowierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej ......................................... 97
4.2. Wody podziemne ......................................................................................................................... 97
4.3. Wody powierzchniowe............................................................................................................... 106
4.3.1. Stan czystości rzek ............................................................................................................. 106
4.3.2. Stan czystości zbiorników wodnych................................................................................. 111
4.3.3. Zagrożenie powodziowe..................................................................................................... 115
4.4. Zagrożenia dla wód podziemnych i powierzchniowych......................................................... 118
4.5. Gleby............................................................................................................................................ 121
4.5.1. Degradacja naturalna gleb ................................................................................................. 121
4.5.2. Degradacja chemiczna gleb............................................................................................... 122
4.6. Powietrze atmosferyczne .......................................................................................................... 126
4.7. Środowisko akustyczne............................................................................................................. 137
4.7.1. Hałas komunikacyjny.......................................................................................................... 137
4.7.2. Hałas lotniczy ...................................................................................................................... 140
4.7.3. Hałas przemysłowy ............................................................................................................. 141
4.8. Przyroda ożywiona ..................................................................................................................... 142
4.8.1. Szata roślinna...................................................................................................................... 142
4.8.2. Lasy ...................................................................................................................................... 143
4.8.3. Świat zwierzęcy ................................................................................................................... 145
4.9. Walory krajobrazowe................................................................................................................. 146
4.10. Synteza danych o stanie przeobrażeń środowiska przyrodniczego................................... 146
V. ŹRÓDŁA PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ............................................... 149
5.1. Przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej .......... 149
5.2. Miejsca poboru wód podziemnych........................................................................................... 149
5.3. Miejsca zrzutu ścieków .............................................................................................................. 153
5.4. Urządzenia wodne ...................................................................................................................... 158
5.5. Przyczyny degradacji gleb ........................................................................................................ 161
5.6. Źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery............................................................................ 162
5.7. Źródła hałasu .............................................................................................................................. 165
5.8. Źródła promieniowania elektromagnetycznego...................................................................... 166
5.9. Przyczyny degradacji szaty roślinnej i przeobrażeń fauny.................................................... 168
4
5.10. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska (NZŚ)........................................................................ 169
VI. ANALIZA SWOT............................................................................................................................ 171
VII. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO - INFORMACYJNEGO............................................... 176
7.1. Potrzeba edukacji ekologicznej ................................................................................................ 176
7.2. Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej (PCEE)............................................................... 178
7.2.1. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa............................................... 179
7.2.2. Społeczne kampanie informacyjne ................................................................................... 182
7.2.2.1. Media w kampanii informacyjnej .................................................................................... 183
7.2.2.2. Okresowe kampanie informacyjne................................................................................. 184
VIII. POLITYKA, CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ.................................................................................. 187
8.1. Cele, kierunki i zadania ekologiczne dla Powiatu Średzkiego............................................... 188
8.1.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych............................................................... 188
8.1.1.1. Racjonalizacja zużycia wody .......................................................................................... 188
8.1.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji ..................................... 189
8.1.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł
odnawialnych................................................................................................................................. 189
8.1.2. Ochrona powietrza.............................................................................................................. 190
8.1.2.1. Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle...................................... 190
8.1.2.2. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa .......................................................... 191
8.1.2.3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych .............................................. 192
8.1.3. Ochrona przed hałasem ..................................................................................................... 192
8.1.3.1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym .................................................................... 193
8.1.3.2. Ochrona przed hałasem przemysłowym ....................................................................... 193
8.1.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym .............................................. 194
8.1.4.1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego ................................. 194
8.1.4.2. Preferowanie małokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania
elektromagnetycznego ................................................................................................................. 195
8.1.5. Ochrona wód ....................................................................................................................... 195
8.1.5.1. Zarządzanie zasobami wodnymi .................................................................................... 195
8.1.5.2. Ochrona wód .................................................................................................................... 196
8.1.5.3. Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna ........................................................... 197
8.1.6. Ochrona powierzchni ziemi ............................................................................................... 198
8.1.6.1. Gleby użytkowane rolniczo............................................................................................. 198
8.1.6.2. Zasoby kopalin ................................................................................................................. 199
8.1.7. Zasoby przyrodnicze .......................................................................................................... 199
8.1.7.1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych...................................................... 200
8.1.7.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym ......................... 200
8.1.8.3. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt............................................................................. 201
8.1.8.4. Ochrona lasów ................................................................................................................. 201
8.1.8.5. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody ........................ 202
IX. HARMONOGRAM ZADAŃ KRÓTKO I DŁUGOTERMINOWYCH ............................................... 203
9.1. Przyjęte kryteria wyboru zadań priorytetowych ................................................................. 203
9.2. Harmonogramy realizacyjne zadań ekologicznych............................................................ 204
X. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ............................................................. 225
10.1. Założenia systemu finansowania inwestycji ......................................................................... 225
10.1.1. Emisja obligacji komunalnych......................................................................................... 226
10.1.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ............................... 226
10.1.3. Wsparcie finansowe dla krajów członkowskich Unii Europejskiej.............................. 227
10.1.4. Bank Ochrony Środowiska .............................................................................................. 232
5
10.1.5. Partnerstwo publiczno – prywatne.................................................................................. 236
XI. SYSTEM MONITORINGU I WDRAŻANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA............... 238
11.1. Instrumenty prawne ............................................................................................................. 240
11.2. Instrumenty finansowe ........................................................................................................ 240
11.3. Instrumenty społeczne ........................................................................................................ 240
11.4. Instrumenty strukturalne..................................................................................................... 242
11.5. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska................................................................... 243
11.5.1. Zasady monitoringu .............................................................................................................. 243
11.5.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych...................................................... 244
XII. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM .......................................................... 248
XIII. UWARUNKOWANIA PRAWNE .................................................................................................. 250
XIV. BIBLIOGRAFIA........................................................................................................................... 253
6
I.
WSTĘP
1.1. Podstawa prawna opracowania
Zgodnie z zapisami art. 17 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony
środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 Nr 25, poz. 150) organ wykonawczy powiatu w
celu realizacji polityki ekologicznej państwa sporządza powiatowy program ochrony
środowiska. Obowiązek ten był formalną przesłanką do opracowania w grudniu 2003 r.
przez firmę ABRYS Technika Sp. z o.o. ul. Wiślana 46, Poznań - Programu Ochrony
Środowiska dla Powiatu Średzkiego. Program ten został zatwierdzony uchwałą nr XI/59/2003
Rady Powiatu Średzkiego z dnia 30.12.2003 r. w sprawie uchwalenia Programu Ochrony
Środowiska
i
Planu
Gospodarki
Odpadami
dla
Powiatu
Średzkiego.
W 2007 r. sporządzono, a w 2008 r. uchwalono Aktualizację Programu Ochrony
Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2008 - 2011, opracowaną przez firmę
„SALMOPEM” Przemysław Dąbrowski z siedzibą w Zaniemyślu, ul. Słowackiego 3.
Aktualizacja ta została zatwierdzona uchwałą nr XVI/105/2008 Rady Powiatu Średzkiego z
dnia 28 marca 2008 r. Z realizacji Programu Ochrony Środowiska organ wykonawczy
powiatu sporządza co 2 lata raport, który przedstawiany jest Radzie Powiatu.
Pierwszy Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego
został sporządzony w 2007 r. i obejmował okres od uchwalenia Programu Ochrony
Środowiska tj. 01.01.2004 do 31.12.2006. Raport wraz ze Sprawozdaniem z realizacji Planu
Gospodarki Odpadami dla Powiatu Średzkiego w latach 2004 – 2006 zostały zatwierdzone
uchwałą nr IX/55/2007 Rady Powiatu Średzkiego z dnia 27.06.2007 r. Uchwałą nr
XLIII/254/2010 Rady Powiatu Średzkiego z dnia 27.10.2010 r. został zatwierdzony kolejny
(drugi) Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska i Sprawozdanie z realizacji Planu
Gospodarki Odpadami dla Powiatu Średzkiego. Okres sprawozdawczy obejmował okres od
01.01.2007 r. do 31.12.2009 r.
W celu dostosowania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego do
dokumentów nadrzędnych oraz aktualizacji danych zawartych w Programie w dniu
06.05.2011 r. została zawarta umowa pomiędzy Powiatem Średzkim, reprezentowanym
przez Zarząd Powiatu Średzkiego, z siedzibą w Środzie Wlkp., ul. Daszyńskiego 5, a firmą
„HYDROGEO” Justyna Dąbrowska z siedzibą w Zaniemyślu, ul. Słowackiego 3, której
przedmiotem było opracowanie „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na
lata 2012 – 2015”.
7
1.2. Przedmiot i cel opracowania
Przedmiotem
opracowania
jest
Program
Ochrony
Środowiska
dla
Powiatu
Średzkiego na lata 2012 – 2015.
Program Ochrony Środowiska przedstawia szeroko rozumianą problematykę ochrony
środowiska na terenie Powiatu Średzkiego, szczegółowo charakteryzuje wszystkie elementy
środowiska oraz towarzyszące im zagrożenia. Przedstawia zagadnienia z zakresu ochrony
powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych.
Określa
cele
i
priorytety
ekologiczne,
ustala
harmonogram
realizacji
działań
proekologicznych na lata 2012 – 2015, z perspektywą na lata 2016 - 2019 r. oraz prezentuje
mechanizmy prawno – ekonomiczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów.
Celem niniejszego opracowania jest konieczność ochrony środowiska lokalnego, w
którym żyjemy i z którym związani jesteśmy kulturowo, społecznie i gospodarczo.
Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedną z dróg prowadzących do osiągnięcia
zrównoważonego rozwoju, czyli takiego rozwoju społeczno – gospodarczego, w którym
następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z
zachowaniem
równowagi
przyrodniczej
oraz
trwałości
podstawowych
procesów
przyrodniczych w celu zaspokajania potrzeb zarówno współczesnych i przyszłych pokoleń.
Powyższe
zasady
zrównoważonego
rozwoju
i
ochrony
środowiska
zostały
uwzględnione w niniejszym opracowaniu, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działań
zmierzających do ich wprowadzenia na terenie Powiatu Średzkiego. Do najistotniejszych
wytyczonych dla Powiatu Średzkiego, celów i kierunków działań w zakresie ochrony i
kształtowania środowiska przyrodniczego należą:
1. racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zużycia energii, surowców
i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona
zasobów kopalin);
2. ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza,
redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciążliwego hałasu);
3. ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia
wody, ochrona przed powodzią, właściwa gospodarka wodno-ściekowa);
4. ochrona gleb (racjonalne stosowanie nawozów, ochrona przed erozją);
5. ochrona
zasobów
przyrodniczych
(zachowanie
zasobów
przyrodniczych
z
uwzględnieniem ich różnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna
eksploatacja lasów);
6. prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie
realizacji wyżej wymienionych działań;
8
7. konsolidacja zadań proekologicznych na terenie powiatu (realizacja wspólnej polityki
proekologicznej dla Powiatu Średzkiego).
Realizacja wyznaczonych celów ekologicznych w powiązaniu z programem edukacji
ekologicznej społeczeństwa powinna zapewnić Powiatowi Średzkiemu rozwój zgodny z
zasadami zrównoważonego rozwoju.
1.3. Terminologia
Program ochrony środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów
decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu
ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu,
które są zgodne z definicjami zawartymi w Ustawie Prawo Ochrony Środowiska (tekst
jednolity Dz. U. z 2008 Nr 25, poz. 150).
1.3.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego
Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające
zachowanie
lub
przywracanie
równowagi
przyrodniczej;
ochrona
ta
polega
w
szczególności na:
•
racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska
zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,
•
przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
•
przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje
równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu
warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej.
Środowisko – rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także
przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi,
kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności
biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami.
Zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym
następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z
zachowaniem
równowagi
przyrodniczej
oraz
trwałości
podstawowych
procesów
przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb
9
poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego, jak i przyszłych
pokoleń.
1.3.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska
Emisja – rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku
działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi:
•
substancje,
•
energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne.
Eutrofizacja – rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności
związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych
form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych
stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód.
Hałas - rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz.
Obszar chronionego krajobrazu – obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający
się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwości
zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją
korytarzy ekologicznych. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w
szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów
chronionych.
Oddziaływanie na środowisko - rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie
ludzi.
Oddziaływanie na obszar Natura 2000 – rozumie się przez to podejmowane działania,
które mogą w znaczący sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin
i siedlisk zwierząt lub w inny sposób wpłynąć negatywnie na gatunki,dla których ochrony
wyznaczono obszar Natura 2000.
Organ ochrony środowiska – rozumie się przez to organy administracji powołane do
wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich
właściwości określonej w tytule VII w dziale I Prawa ochrony środowiska.
Organizacja ekologiczna – rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym
celem jest ochrona środowiska.
Pomnikami przyrody – są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska
o
szczególnej
wartości
przyrodniczej,
naukowej,
kulturowej
i
historycznej
lub
krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród
innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych,
źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
10
Poważna awaria – rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub
eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w
których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do
natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, lub środowiska, lub
powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem.
Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz
znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie
„gleba” oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii
organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i
podglebie.
Powietrze - rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem
wnętrz budynków i miejsc pracy.
Poziom hałasu – rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w
decybelach (dB).
Poziom substancji w powietrzu - rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w
odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego
czasu i powierzchni.
Pozwolenie, bez podania jego rodzaju – rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie
do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa Ochrony
Środowiska.
Standardy emisyjne –rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji.
Substancja niebezpieczna – rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo
mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub
promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować
zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, lub środowiska; substancją niebezpieczną może być
surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii.
Użytkami ekologicznymi – są zasługujące na ochronę „pozostałości ekosystemów
mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki
wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna i torfowiska,
wydmy płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy,
kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków
roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego
przebywania.
Wielkość emisji - rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii
w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w
gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach.
11
Zakład – rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego
prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami.
Zanieczyszczenie – rozumie się przez to emisję, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi
lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może
pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi
sposobami korzystania ze środowiska.
1.3.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej
Ścieki – rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi:
•
wody zużyte, w szczególności na cele bytowe lub gospodarcze;
•
ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do
rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w ustawie z dnia 10
lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 147 poz. 1003);
•
wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne,
pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności
z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i
składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów;
•
wody odciekowe ze składowisk odpadów i miejsc ich magazynowania, wykorzystane
solanki, wody lecznicze i termalne;
•
wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wtłaczanych
do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wtłaczanej do
górotworu są tożsame z rodzajami i ilościami substancji zawartych w pobranej wodzie;
•
wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb łososiowatych;
•
wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb innych niż
łososiowate albo innych organizmów wodnych, o ile produkcja tych ryb lub
organizmów, rozumiana jako średnioroczny przyrost masy tych ryb albo tych
organizmów w poszczególnych latach cyklu produkcyjnego, przekracza 1500 kg z 1 ha
powierzchni użytkowej stawów rybnych tego obiektu w jednym roku danego cyklu.
Ścieki bytowe – rozumie się przez to ścieki z budynków mieszkalnych, zamieszkania
zbiorowego oraz użyteczności publicznej, powstające w wyniku ludzkiego metabolizmu
oraz funkcjonowania gospodarstw domowych oraz ścieki o zbliżonym składzie
pochodzące z tych budynków.
Ścieki komunalne – rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych
ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, odprowadzane
12
urządzeniami służącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i
oczyszczania ścieków komunalnych.
Ścieki przemysłowe – rozumie się przez to ścieki, niebędące ściekami bytowymi albo
wodami opadowymi lub roztopowymi powstałe w związku z prowadzoną przez zakład
działalnością handlową, przemysłową, składową, transportową lub usługową, a także
będące ich mieszaniną ze ściekami innego podmiotu, odprowadzane urządzeniami
kanalizacyjnymi tego zakładu.
Instalacje – rozumie się przez to:
•
stacjonarne urządzenie techniczne;
•
zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których
tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu;
•
budowle niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja
może spowodować emisję.
Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne – przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów
o działalności gospodarczej, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą w zakresie
zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne
jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju
działalność.
Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów
wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności:
•
budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i
rowy;
•
zbiorniki, obiekty zbiorników i stopni wodnych;
•
stawy rybne oraz stawy przeznaczone do oczyszczania ścieków, rekreacji lub innych
celów;
•
obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych;
•
obiekty energetyki wodnej;
•
wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód lub
urządzeń wodnych oraz wyloty urządzeń służące do wprowadzania wody do wód lub
urządzeń wodnych;
•
stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów
wodnych;
•
mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska;
•
stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych.
13
Sieć – przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi
dostarczana jest woda lub, którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu
przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego.
Urządzenia kanalizacyjne – sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących
do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i
oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków.
Urządzenia wodociągowe – ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie
publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe,
urządzenia regulujące ciśnienie wody.
Przyłącze
kanalizacyjne
–
odcinek
przewodu
łączącego
wewnętrzną
instalację
kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą
studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości
gruntowej.
Urządzenie pomiarowe – przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków,
znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym.
Przyłącze wodociągowe – odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną
instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem
głównym.
14
II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU
2.1. Dane administracyjne
Powiat Średzki położony jest w środkowej części województwa wielkopolskiego,
na południowy – wschód od miasta Poznania. Od północy powiat graniczy z Powiatem
Poznańskim i Wrzesińskim, od wschodu z Powiatem Wrzesińskim, od południa z Powiatem
Jarocińskim, a od zachodu z Powiatem Śremskim. Siedzibą władz powiatu jest miasto Środa
Wlkp. - oddalone od stolicy województwa wielkopolskiego - Poznania - o 33 km.
Mapa 1. Podział administracyjny Województwa Wielkopolskiego.
15
Administracyjnie Powiat Średzki dzieli się na 5 gmin:
•
miejsko – wiejska: Środa Wielkopolska;
•
wiejskie: Dominowo, Krzykosy, Nowe Miasto nad Wartą, Zaniemyśl.
Mapa 2. Podział administracyjny Powiatu Średzkiego.
Zajmują one łączną powierzchnię 620,69 km2. Co do wielkości powiat znajduje się na 28
miejscu wśród 35 powiatów w województwie wielkopolskim, a w jego skład wchodzi 105
jednostek osadniczych (wsi sołeckich), w tym miasto Środa Wlkp.
Na obszarze tym zamieszkuje ok. 55,4 tys. osób, z czego ponad 40 % stanowią
mieszkańcy miasta Środa Wielkopolska. Pod względem liczby ludności powiat znajduje się
na 26-tym miejscu w województwie. Współczynnik feminizacji dla powiatu wynosi 104, przy
czym najwyższy jest w mieście Środa Wlkp. (108), a najniższy w gminie Nowe Miasto n.
Wartą.
16
Powierzchnia i ludność Powiatu Średzkiego w 2009 r.
Ludność
Powiat/
Powierzchnia
Gminy
w km2
ogółem
mężczyźni
kobiety
Powiat
Średzki
624
Środa Wlkp.
w tym miasto
207
18
Dominowo
Krzykosy
Nowe Miasto
n. Wartą
Zaniemyśl
79
110
120
55408
27156
Gmina miejsko - wiejska
30431
14843
22001
10581
Gminy wiejskie
2955
1459
6656
3277
9078
4525
107
6288
3052
na 1 km2
Tabela1
Kobiety
na 100
mężczyzn
28252
89
104
15588
11420
147
1224
105
108
1496
3379
4553
37
60
76
103
103
101
3236
59
106
Źródło: GUS Warszawa Ludność 2010 r.
W 2009 r. liczba dzieci i młodzieży do 18 roku życia (wiek przedprodukcyjny) w
powiecie wynosiła 11 506, w tym 5549 dziewcząt. W wieku produkcyjnym było 36252 osoby
w tym 1744 kobiety, a w wieku poprodukcyjnym 7650 osób, w tym 5359 kobiet. Wskaźnik
ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym wynosił 52,8.
Dokładny rozkład struktury ludności Powiatu Średzkiego na dzień 31.12.2009 r. był
następujący:
Tabela2
3 -6
7-12
13-15
16-18
19-24
25-29
30-39
40-49
50-59
60-64
65 i
więcej
W wieku (w latach)
0-2
Ludność wg płci i wieku stan na 31.12. 2009 r.
Powiat Ogółem
Średzki
55408
2025
2204
3560
2122
2469
5488
4968
8277
7120
8157
2943
6075
Do najważniejszych szlaków komunikacji drogowej przechodzących przez teren
powiatu należą: autostrada A2 łącząca wschód Polski z zachodem, droga krajowa nr 11
Poznań – Katowice, droga krajowa nr 15 Środa Wlkp. – Gniezno, droga wojewódzka nr 432
Śrem – Września i droga wojewódzka nr 436 Śrem – Nowe Miasto n/Wartą.
Głównym szlakiem komunikacyjnym kolejowym jest linia kolejowa Poznań – Ostrów Wlkp. –
Katowice. Usytuowane są przy niej 4 stacje kolejowe w: Środzie Wlkp., Sulęcinku, Solcu i
Chociczy.
Powiat Średzki ma charakter rolniczo – przemysłowy. Teren powiatu jest równinny,
monotonię krajobrazu urozmaica dolina rzeki Warty, ciąg jezior polodowcowych rynny
kórnickiej oraz rozległe kompleksy leśne gmin: Krzykosy i Zaniemyśl.
17
Z uwagi na bliskość aglomeracji poznańskiej, dobrze rozwiniętą sieć dróg Powiat
Średzki jest miejscem dogodnym dla inwestycji gospodarczych, zwłaszcza na terenie miasta
Środa Wlkp., gdzie bardzo prężnie rozwija się sektor przemysłowy i usługowy.
2.2. Położenie geograficzne
Zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizyczno – geograficzne wg.
Kondrackiego obszar powiatu należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji
Pojezierze Południowobałtyckie, makroregionu Pojezierze Wielkopolskie i Pradoliny
Warciańsko-Odrzańskiej
(Warszawsko-Berlińskiej)
stanowiącej
fragment
Równiny
Wrzesińskiej i Kotliny Śremskiej. Część północna Pojezierza to Równina Wrzesińska
urozmaicona na południowym zachodzie długą rynną jezior Zaniemysko-Kórnickich.
Południową część ziemi średzkiej zajmuje Kotlina Śremska, którą pośrodku przecina szeroka
pradolina Warty, płynącej tutaj na linii wschód - zachód.
Równina Wrzesińska charakteryzuje się młodoglacjalną rzeźbą terenu będącą
pozostałością działalności lądolodu skandynawskiego. Cały obszar charakteryzuje płaska lub
falista wysoczyzna morenowa, zbudowana z osadów glacjalnych i fluwioglacjalnych,
związanych ze stadiałem leszczyńskim i poznańskim zlodowacenia bałtyckiego. Wysoczyzna
odznacza się wyrównaną powierzchnią poprzecinaną niewielką ilością drobnych obniżeń
dolinnych. Urozmaiceniem rzeźby wysoczyzny morenowej jest długa rynna polodowcowa,
którą wypełnia 9 jezior należących do tzw. „rynny jezior kórnickich”. Region Równiny
Wrzesińskiej obejmuje powierzchnię ok. 2 150 km2.
Kotlina Śremska stanowi rozszerzoną część doliny Warty w miejscu, gdzie rozgałęzia się
ona, przechodząc w Poznański Przełom Warty. W dolinie Warty wydzielono trzy zasadnicze
poziomy terasowe, których powierzchnię urozmaicają liczne starorzecza. Region zajmuje
powierzchnię ok. 450 km2.
2.3. Warunki środowiskowe
Warunki środowiskowe Powiatu Średzkiego w dużym stopniu uzależnione są od
położenia geograficznego, które kształtuje warunki przyrodnicze oraz klimatyczne danego
obszaru.
Klimat Pojezierza Poznańskiego należy do strefy klimatu umiarkowanego. Cechą
tutejszego klimatu jest wzajemne oddziaływanie powietrza morskiego i kontynentalnego, co
powoduje zmienne stany pogody. Najczęściej na teren powiatu napływa powietrze polarnoProgram Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2012 – 2015
18
morskie znad północnego Atlantyku. Latem jest to powietrze chłodne, powodujące znaczne
zachmurzenie i opady atmosferyczne. W zimie powietrze to powoduje ocieplenie i odwilż.
Drugim typem napływającego powietrza jest powietrze polarno-kontynentalne z Europy
Wschodniej i Azji. Napływa ono głównie zimą i latem przynosząc ochłodzenie z
jednoczesnym wypogodzeniem.
Powiat Średzki według regionalizacji klimatycznej E. Romera położony jest w krainie
Wielkich Dolin. Jest to obszar o najniższym w Polsce opadzie rocznym – średnioroczna
suma opadów atmosferycznych kształtuje się tutaj poniżej 550 mm, największej liczbie dni
słonecznych – ponad 50 oraz najmniejszej ilości dni pochmurnych w kraju – poniżej 130. Z
danych Urzędu Miejskiego w Środzie Wlkp. wynika, że przeciętna suma opadów
atmosferycznych w latach 1996 – 2001 na tym terenie wynosiła 550 mm, z maksimum
opadów w lipcu (781 mm) i minimum w lutym (124 mm). Jest to teren leżący w strefie
największych deficytów wodnych. Niedobór wody, mierzony różnicą rocznych sum
opadowych
i
rocznej
wartości
parowania
z
wolnej
powierzchni
wody,
wynosi
ok. 300 mm.
Średnie temperatury powietrza na podstawie danych ze stacji Pętkowo gm. Środa
Wlkp. wynosiły odpowiednio: średnia minimalna stycznia –1,5 0C, średnia maksymalna lipca
+19 0C, średnia roczna +8,8 0C. Liczba dni mroźnych waha się od 30 – 50 dni, liczba dni z
przymrozkami wynosi średnio 100 – 110 dni, a przeciętny czas trwania pokrywy śnieżnej
waha się od 38 – 60 dni.
Okres wegetacyjny trwa 200 – 220 dni. Na większości terenu przymrozki występują
jeszcze w połowie kwietnia.
Przeważają tu wiatry z sektora zachodniego i południowo-zachodniego, co
uwarunkowane jest cyrkulacją atmosferyczną w tej części kraju.
Klimat powiatu należy do łagodnych, ciepłych, w pełni sprzyjających produkcji rolnej,
niemniej do niekorzystnych zjawisk atmosferycznych należy erozja wietrzna oraz
występujące na wiosnę gradobicia.
Podstawowe parametry charakteryzujące klimat przedstawia tabela 3.
Parametry klimatyczne ze stacji meteorologicznej w Pętkowie
Parametr
Średnia roczna temperatura powietrza
Średni roczny opad
Średnia roczna prędkość wiatru
Tabela 3
Wartość
8,8oC
550 mm
3,7 m/sek
Teren Powiatu Średzkiego nie wykazuje znacznych dysproporcji w lokalnych
warunkach klimatycznych, przede wszystkim ze względu na mało urozmaiconą rzeźbę
terenu. Pewne różnice klimatyczne zaznaczają się okresowo na terenach wysoczyznowych
19
oraz większych dolin rzecznych: Maskawy, Miłosławki, Strugi Średzkiej i Warty. W rejonie
dolin rzecznych okresowo zalegają chłodniejsze masy powietrza o zwiększonej wilgotności
oraz częściej występują przygruntowe przymrozki. Doliny rzeczne pełnią, więc okresowo rolę
korytarzy umożliwiających spływ chłodnego powietrza.
Zjawiska
podwyższonej
wilgotności
powietrza
oraz
większej
częstotliwości
występowania mgieł i zamgleń towarzyszą również płytko występującym wodom gruntowym
oraz podmokłościom.
Pewien swoisty mikroklimat wprowadzają również kompleksy leśne rozproszone po
terenie powiatu, w postaci większych i mniejszych enklaw roślinnych. Cechuje je większa
wilgotność powietrza, zaciszność, zacienienie. Wpływają łagodząco na dobowe i roczne
wahania temperatur. Oddziaływanie lasów na klimat terenów sąsiednich dotyczy przede
wszystkim pasa o szerokości 50 – 100 m – wokół większego kompleksu leśnego.
2.4. Użytkowanie terenu
Powiat Średzki ma charakter rolniczo - przemysłowy, przy czym w gminach wiejskich
zasadniczą funkcję odgrywa rolnictwo. Na terenie miasta Środa Wlkp. zlokalizowanych jest
natomiast wiele zakładów usługowych i przemysłowych, a w pozostałych większych
miejscowościach rozwija się handel i rzemiosło.
Piękno krajobrazu i liczne obiekty zabytkowe powodują, że powiat jest również
atrakcyjny pod względem krajobrazowym i turystycznym. Jeziora i atrakcyjne lesiste tereny w
rejonie koryta Warty stwarzają dobre warunki dla letniego wypoczynku. Prężnie rozwija się
baza noclegowa, a w gospodarstwach agroturystycznych istnieje możliwość konnej rekreacji.
Uproszczoną strukturę użytkowania gruntów na terenie Powiatu Średzkiego, na podstawie
danych otrzymanych ze Starostwa Powiatowego w Środzie Wlkp. przedstawia tabela 4.
Struktura użytkowania gruntów na terenie powiatu
Powierzchnia
ewidencyjna w ha
Rodzaje gruntów
Powierzchnia ogólna
Użytki rolne
Użytki leśne
Grunty zabudowane i zurbanizowane
Wody
Tereny inne
62 075
46 178
10 475
3 932
553
938
Tabela 4
Udział w ogólnej
powierzchni w %
100
74,4
16,9
6,3
0,9
1,5
Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. – stan z dnia 30.06.2011 r.
Szczegółowe użytkowanie gruntów na terenach poszczególnych gmin powiatu
przedstawia tabela 5.
20
Formy użytkowania terenu w poszczególnych gminach powiatu
Grunty
Powierzchnia Użytki
Użytki
zabudowane i
Gmina
ogólna
rolne
leśne
zurbanizowane
ha
7 874
6 730
588
439
Dominowo
Tabela 5
Wody
Tereny
inne
6
111
Krzykosy
11 048
6 982
3 140
557
65
304
Nowe Miasto
Środa Wlkp.
(gmina)
Środa Wlkp.
(miasto)
Zaniemyśl
11 845
8 354
2 503
722
90
176
18 855
16 120
1 420
1 074
55
188
1 798
1 195
4
542
28
29
10 656
6 908
2 711
598
309
130
Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. – stan z dnia 30.06.2011 r.
Jak wynika z zestawienia przedstawionego w tabeli 3, najwięcej użytków rolnych w
stosunku do całkowitej powierzchni gminy, mają gminy Dominowo i Środa Wlkp., co stanowi
odpowiednio 85,5 % i 83,8 % gruntów ogółem.
Fot.1. Grunty orne na terenie gm. Dominowo.
Fot.2. Użytki leśne na terenie gm. Zaniemyśl.
Najmniej użytków rolnych w stosunku do powierzchni gminy, znajduje się w gminie
Krzykosy z 63,2 % udziałem oraz Zaniemyśl z 64,8 % udziałem gruntów ogółem. Natomiast
największą lesistością charakteryzuje się gmina Krzykosy z 28,4 %-owym udziałem w
całkowitej powierzchni gminy.
21
2.5. Walory kulturowe
Na terenie Powiatu Średzkiego znajduje się wiele interesujących obiektów
zabytkowych, między innymi: kościoły, zespoły pałacowo-parkowe i dworsko-folwarczne, a
także ekspozycje wiatraków typu „koźlak”. Na szczególną uwagę zasługuje historyczny gród
Giecz w gminie Dominowo, który w XI w był jednym z najważniejszych grodów piastowskich.
Teren rezerwatu archeologicznego w Gieczu wraz z odsłoniętymi fundamentami palatium
ksiązęcego jest miejscem stałej ekspozycji i prac archeologów.
Fot.3. Ruiny palatium, Grodziszczko, gm. Dominowo. Fot.4. Rekonstrukcja osady piastów, Grodziszczko.
Drewniane kościoły parafialne o konstrukcji zrębowej p.w. św. Marcina z 1767 r. w
Śnieciskach (gmina Zaniemyśl) oraz p.w. św. Katarzyny Panny i Męczenniczki z 1751 r. w
Bagrowie (gmina Dominowo) są obiektami niezwykle urokliwymi i cennymi architektonicznie.
Fot.5. Grobowiec E. Raczyńskiego, Zaniemyśl.
Wyspa wraz z modrzewiowym Domem
Szwajcarskim
położona
na
Jeziorze
Raczyńskim w Zaniemyślu, nierozerwalnie
wiąże
się
z
osobą
hrabiego
Edwarda
Raczyńskiego. Ten społecznik i mecenas
sztuki,
po
samobójczej
pochowany
neogotyckiego
przy
śmierci
zachodniej
kościoła
p.w.
został
ścianie
św.
Wawrzyńca. Grobowiec zdobi posąg jego
żony Konstancji (jako grecka bogini Hygea),
która również w nim spoczęła.
22
Ciekawy układ urbanistyczny z XIII – XIX w wraz z późnogotycką kolegiatą p.w. NMP
Wniebowziętej jest wizytówką miasta Środa Wlkp. Niewątpliwą atrakcją jest Powiatowa Kolej
Wąskotorowa z 1902 r., która regularnie kursuje w sezonie letnim na trasie Środa Wlkp. –
Zaniemyśl. Kolej wąskotorowa nazywana potocznie „ciuchcią lub baną”, rozwija prędkość 25
km/h, a 14 km odcinek ze Środy Wlkp. do Zaniemyśla pokonuje w 45 minut.
Fot.6. Kolegiata p.w. N.M.P. Wniebowziętej w
Środzie Wlkp.
Fot.7. Powiatowa Kolej Wąskotorowa.
Nowe Miasto n. Wartą już w latach 1238 – 1934 posiadało prawa miejskie (obecnie
wieś gminna). W XVII lokowano tutaj inne miasto – Laskówkę. Dzisiejszy układ wsi
charakteryzuje się dwoma rynkami: Rynek i Zielony Rynek (Laskówka).
W miejscowości Solec (gmina Krzykosy) znajduje się neoromański kościół p.w. św.
Katarzyny z lat 1906 – 1908 ze strzelistą wieżą. Przez Wartę prowadzi żelazny most
kolejowy do Rogulska z kładką dla pieszych.
Wykaz najważniejszych zabytkowych obiektów znajdujących się na terenie Powiatu
Wykaz najważniejszych zabytkowych obiektów na terenie powiatu
Tabela 6
Miejscowość
Obiekt
1
2
Gmina Dominowo
Bagrowo
Kościół p.w. św. Katarzyny z 1751 r.
Zespół dworski z końca XIX w
Biskupice
Zespół dworski z początku XIX w
Borzejewo
Zespół folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy przed 1880 r.
Chłapowo
Zespół dworski z XIX w
Dominowo
Kościół ewangelicki p.w. św. Andrzeja Boboli z początku XX w
Pastorówka z początku XX w
Zespół karczmy z początku XX w
23
1
Dzierżnica
2
Zespół dworsko-folwarczny z końca XIX i początku XX w
Wiatrak Koźlak z 1884 r.
Giecz
Zespół kościoła parafialnego p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja z XII i
XIII w
Pozostałości zespołu dworskiego z XIX i XX w, w tym park krajobrazowy z
początku XX w
Grodziszczko
Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Jana Chrzciciela i Matki Bożej Pocieszenia
z XVIII i XIX w znajdujący się na pozostałościach wczesnopiastowskiej, kamiennej
świątyni z XII w
Rezerwat archeologiczny Gród Piastowski w Gieczu z fundamentami Palatium
książęcego z X w
Marianowo
Murzynowo
Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Jana Chrzciciela z XVIII i XIX w
Kościelne
Kaplica przedpogrzebowa z XIX w
Zespół dworski z końca XIX w, w tym park krajobrazowy z ok. 1888 r.
Nowojewo
Pozostałości zespołu folwarcznego z 1900 r.
Rusiborek
Wiatrak Koźlak z końca XIX w
Rusibórz
Zespół dworski z końca XIX w, w tym park krajobrazowy z XIX i XX w
Sobaszczewo
Zespół folwarczny, w tym park krajobrazowy z XIX/XX
Wysławice
Gorzelnia dworska z początku XX w
Zberki
Zespół dworski, w tym park krajobrazowy z końca XIX w
Gmina Krzykosy
Borowo
Pozostałości zespołu folwarcznego z XIX/XX w
Garby
Pozostałości zespołu dworskiego z początku XX w, w tym park krajobrazowy z
XIX w
Lubrze
Zespół dworski z XIX/XX w
Młodzikowo
Zespół pałacowy z XIX w, w tym park krajobrazowy
Murzynowo Leśne Zespół dworski z 1906 r, w tym park krajobrazowy z końca XIX w
Murzynówko
Zespół dworski z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w
2 mosty drogowe nad potokiem w kierunku Nowego Miasta z 1885 r
Solec
Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Katarzyny z XIX/XX w
Sulęcin
Zespół dworski z początku XX w, w tym park krajobrazowy z połowy XIX w
Zespół dworca kolejowego z końca XIX w
Sulęcinek
Dwór z lat 20-30 XX w
Gmina Nowe Miasto nad Wartą
Boguszyn
Zespół pałacowy z XIX/XX w
Zespół folwarczny z końca XIX w
Boguszynek
Kościół fil. p.w. św. Józefa Oblubieńca NMP z 1773-1775 r.
Chocicza
Zespół dworsko - folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XIX w
Chwalęcin
Pozostałości zespołu dworskiego z XIX w
Dębno
Zespół kościoła parafialnego p.w. Wniebowzięcia NMP z XV – XX w
Zespół pałacowy z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z połowy XIX w
Klęka
Zespół pałacowy z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XIX w
Zespół folwarczny z końca XIX w
Kruczyn
Skoraczew
Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park leśny z 1937 r.
Szypłów
Zespół pałacowy z XIX w
Zespół folwarczny z XIX w
Nowe Miasto
Zespół kościoła parafialnego p.w. Świętej Trójcy z XV – XX w
Zespół kościoła ewangelickiego z XIX w
Remiza strażacka z 1934 r.
Młyn z początku XX w
Spichlerz portowy z 1894 r.
Most na zalewie Warty z 1909 r. – odbudowany w latach 1946 – 1947
Gmina Środa Wlkp.
Babin
Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XVIII w
Bieganowo
Pozostałości zespołu folwarcznego z końca XIX w
24
1
Brodowo
Brzeziny
Chocicza
Chudzice
Chwałkowo
Dębicz
Januszewo
Jarosławiec
Kijewo
Koszuty
Mączniki
Nadziejewo
Nietrzanowo
Ołaczewo
Pętkowo
Pierzchno
Pławce
Połażejewo
Słupia Wielka
Starkówiec
Piątkowski
Strzeszki
Szlachcin
Środa
Wielkopolska
Topola
Trzebisławki
Ulejno
Winna Góra
Zdziechowice
2
Zespół dworsko – folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy
Pozostałości zespołu folwarcznego z początku XX w
Pozostałości zespołu folwarcznego z początku XX w
Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w
Zespół dworsko – folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy
z XIX/XX w
Dróżniczówka z 1910 r.
Most kolejki wąskotorowej nad kanałem z 1902 – 1903 r.
Dróżniczówka z początku XX w
Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Katarzyny i Najśw. Serca Jezusowego
z XIX/XX w
Zespół dworski z końca XVIII w (obecnie Muzeum Regionalne Ziemi Średzkiej),
w tym park krajobrazowy z początku XIX w.
Ekspozycja Wiatraków Koźlaków z XVIII i XIX w (3 sztuki)
Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Wawrzyńca z XVIII/XIX w.
Zespół dworsko – folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w.
Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX
w.
Zespół kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych XIX/XX w
Zespół folwarczny z XIX/XX w
Zespół dworsko – folwarczny z XVIII/XIX/XX w, w tym park krajobrazowy
z końca XVIII w
Zespół młyna z końca XIX w
Kaplica p.w. św. Stanisława Kostki z 1934 r.
Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy
Pałacowy park krajobrazowy
Zespół dworski – folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z początku XIX
Pozostałości zespołu dworsko – folwarcznego z końca XIX w, w tym park
krajobrazowy z lat 80 XIX w
Zespół dworsko – folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w
Zespół dworsko – folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w
Most drogowy nad ciekiem wodnym Wielki Rów z 1907 r.
Zespół kościoła kolegiackiego parafialnego p.w. NMP Wniebowziętej z
XV/XVI w
Zespół kościoła ewangelickiego p.w. Najśw. Serca Jezusa z XIX w
Pozostałości zespołu klasztornego Dominikanów (kościoła p.w. Św. Krzyża
i klasztoru) z XV w
Zespół cmentarza grzebalnego rzym. – kat. z 1913 r.
Zespół cmentarza grzebalnego ewangelickiego z początku XX w
Zespół dworsko – folwarczny z początku XX w
Zespół dworsko – folwarczny „Źrenica” z połowy XIX i XX w
Młyn z lat 30 XX w
Zespół dworsko – folwarczny z polowy XIX w, pozostałości parku krajobrazowego
z II połowy XIX w
Zespół dworsko – folwarczny z początku XX w, w tym ogród
Zespół dworsko – folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy z
XIX/XX w
Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Michała Archanioła z XVIII/XIX w
Zespół pałacowo – folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy z XVII
w
Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy
25
1
Zielniki
Żabikowo
Czarnotki
Jeziory Wielkie
Łękno
Mądre
Pigłowice
Płaczki
Polwica
Śnieciska
Wyszakowo
Zaniemyśl
2
Zespół dworsko – folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XIX w
Gmina Zaniemyśl
Zespół dworsko – folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy
Zespół dworsko – folwarczny z XVIII w, w tym park krajobrazowy
Zespół pałacowo – folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy
z 1890 r.
Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Jadwigi z 1896-1897 r.
Zespół dworski z końca XIX w, w tym park krajobrazowy
Zespół dworsko – folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy
Zespół dworski z początku XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w
Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Marcina z 1767 r.
Zespół folwarczny z XIX w
Zespół dworski z lat 60 XIX w, w tym park krajobrazowy z początku XX w
Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Wawrzyńca z XIX w
Kościół ewangelicki parafialny p.w. Niepokalanego Serca NMP z 1854-1855 r.
Zespół parkowy na wyspie Edwarda z początku XIX w
Źródło:Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp., 2011 r.
2.6. Infrastruktura
2.6.1. Gospodarka wodno – ściekowa
Gospodarka wodno-ściekowa w gminach należących do Powiatu Średzkiego jest
obecnie częściowo uregulowana. Powiat posiada pełen stopień zwodociągowania, a
niedostatecznie rozbudowaną sieć kanalizacji sanitarnej. Widoczne są znaczne dysproporcje
w długości sieci kanalizacyjnej pomiędzy gminą Środa Wlkp., a pozostałymi gminami
wiejskimi.
Zestawienie długości sieci wodociągowej i kanalizacyjnej wg stanu na 2010 r., zawiera
tabela 7.
Wodociągi i kanalizacja w poszczególnych gminach powiatu
Gminy
Środa
Wlkp.
w tym
miasto
Dominowo
Krzykosy
Nowe
Miasto
Zaniemyśl
POWIAT
Sieć
w km
Połączenia prowadzące do
budynków mieszkalnych
Tabe la7
Zużycie wody z
wodociągów w
wodociągowa
kanalizacyjna
wodociągowe
kanalizacyjne
dam
m
Ścieki
odprowadzane
w dam3
237,3
96,1
3467
1519
1069,0
35,3
1147,0
72,7
36,7
2421
590
806,4
36,8
1104,0
74,1
104,5
111,5
8,6
11,6
44,3
503
1418
1328
99
197
657
158,5
166,4
273,8
54,3
25,0
30,1
31,1
19,0
198,4
103,9
631,3
18,8
179,4
1127
7843
627
3099
216,5
1884,2
34,5
34,1
146,0
1541,5
3
3
Źródło: GUS Warszawa Ochrona Środowiska 2010, na podstawie sprawozdań przesłanych przez Urzędy Gmin.
26
Aktualnie działania samorządów lokalnych koncentrują się na rozbudowie i
usprawnieniu gospodarki ściekowej, realizowanych jest wiele inwestycji poprawiających
gospodarkę ściekową na terenie powiatu. Budowa nowych, modernizacja istniejących
oczyszczalni ścieków czy rozbudowa kanalizacji sanitarnej, ewidentnie zmniejsza zagrożenie
zanieczyszczenia środowiska ściekami bytowymi.
Na terenie poszczególnych gmin brakuj systemu kontroli zbiorników bezodpływowych
oraz oczyszczalni przydomowych.
Procentowy udział mieszkańców poszczególnych gmin Powiatu Średzkiego, objętych
siecią wodociągową wg stanu z czerwca 2011 r., przedstawia wykres 1.
% mieszkanców
100%
100
100
100
100
100
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Dominowo
Krzykosy
Nowe Miasto n.
Wartą
Środa Wlkp.
Zaniemyśl
Wykres 1. Procentowy udział mieszkańców poszczególnych gmin Powiatu Średzkiego objętych siecią
wodociągową – stan na czerwiec 2011 r.
Wszyscy mieszkańcy gmin: Dominowo, Krzykosy, Nowe Miasto n. Wartą, Środa
Wlkp. i Zaniemyśl są objęci siecią wodociągową.
Zgodnie
z
danymi
przekazanymi
przez
poszczególne
Urzędy
Gmin
sieci
wodociągowe wykonane są głównie z rur PVC. Występowanie sieci wodociągowych
wykonanych z azbestu zgłosiły wszystkie gminy. Rury wodociągowe z azbestocementu
rozpoczęto powszechnie stosować w latach 60. Na terenie Powiatu najwięcej rur
wodociągowych wykonanych z azbesto – cementu pochodzi z lat 70. i 80., a więc rury mają
około 30 lat. Mechanizm korozji rur wodociągowych jest identyczny jak płyt azbestowo –
cementowych, to znaczy, że wraz z wiekiem rur, nasila się proces wypłukiwania
27
cementowego spoiwa włókien azbestowych. Rury stają się kruche i łamliwe, a do wody
przedostają się włókna azbestu.
W związku z brakiem inwentaryzacji sieci wodociągowej większość Urzędów Gmin nie
dysponuje dokładnymi danymi odnośnie lokalizacji i ilości rur azbestowo – cemntowych
znajdujących się na terenie gminy. Szacunkowo należy przyjąć, że około 15 - 20 % sieci
wodociągowej wykonana jest z rur azbestowo – cementowych, które są systematycznie
usuwane w trakcie przebudowy dróg czy podczas awarii.
Długość sieci wodociągowej wykonanej z rur azbestowo-cementowych
Tabela 8
Długość sieci wodociągowej
wykonanej z rur azbestowo-cementowych [km]
16,500
10,000
4,500
17,599
2,095
Gmina
Dominowo
Krzykosy
Nowe Miasto
Środa Wlkp.
Zaniemyśl
Źródło: Dane otrzymane z Urzędów Gmin lipiec 2011 r.
Zgodnie z postanowieniami „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających
azbest stosowanych na terytorium Polski”, który 14.05.2002 r. został przyjęty przez Radę
Ministrów, zastępowanie rur azbestowo – cementowych w instalacjach ziemnych wyrobami
bezazbestowymi powinno następować sukcesywnie i w miarę technologicznego zużycia,
albo w przypadku woli wymiany na rury bezazbestowe. Kolejność usuwania wyrobów
zawierających azbest powinna zostać określona w lokalnych programach np.: powiatowych,
gminnych, wykonanych na bazie szczegółowej inwentaryzacji. Wszystkie gminy w powiecie
średzkim opracowały Programy usuwania azbestu. „Program usuwania azbestu i wyrobów
zawierających azbest dla Powiatu Średzkiego na lata 2010 – 2032” został opracowany w
marcu 2010 r.
Ilość materiałów zawierających azbest na terenie gmin
Tabela 9
Ilość płyty azbestowo – cementowych
m2
121 617,1
147192,9
171 594,6
Mg**
1 337,8
1 619,1
1 887,5
m3*
1 097,0
1 327,6
1 547,7
Długość sieci wodociągowej
wykonanej z rur azbestowo –
cementowych
km
m2
Mg***
m3*
16,5
12 099,9 169,4
138,9
10
7 333,3
140,0
66,1
4,5
3 300,0
63,0
11,8
288 897,9
217 840,6
947 143,10
3 177,9
2 396,2
10 418,5
2 605,9
1 964,8
8 543
24
5,79
60,79
Gmina
Dominowo
Krzykosy
Nowe Miasto n.
Wartą
Środa Wlkp.
Zaniemyśl
Powiat Średzki
17 599,9
4 243,9
4 4577
336,0
81,1
789,5
275,5
66,5
558,8
3
* średnia objętość 1 tony składowanej masy wyrobów azbestowych wynosi 0,82 m
2
** średnia masa 1 m płyt azbestowo – cementowych wynosi 11 kg
*** średnia masa 1 m rur azbestowo – cementowych wynosi 14 kg
Źródło: Gminne Programy Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest, 2010 (zmodyfikowane)
28
Na podstawie danych zebranych w terenie i informacji udostępnionych przez Urzędy
Gmin, można stwierdzić, że całkowita ilość materiałów budowlanych zawierających azbest
(płyt azbestowo – cementowych) wynosi 947 143,1 m2, a długość sieci wodociągowej
wykonanej z rur azbestowo - cementowych jest równa 60,79 km.
Średni wskaźnik nagromadzenia azbestu dla województwa wielkopolskiego wynosi 27,4 Mg/
km2 i jest wyższy niż dla Powiatu Średzkiego, który tutaj wynosi 22,2 Mg/ km2. Powiat
Średzki znajduje się na 11 miejscu (na 35) wśród powiatów województwa wielkopolskiego o
najniższej ilości wyrobów zawierających azbest.
Powiat Średzki – realizuje zadanie pn: „Likwidacja wyrobów budowlanych zawierających
azbest na terenie powiatu średzkiego”, której celem jest dofinansowanie usuwania wyrobów
budowlanych zawierających azbest z nieruchomości położonych na terenie powiatu.
Dotychczas odbyły się dwie akcje w 2010 i 2011 r.
Dane dotyczące poboru i zużycia wody na potrzeby gospodarki narodowej na terenie
powiatu w 2009 roku przedstawiono w tabeli 10.
Zestawienie poboru wody na terenie powiatu
Powiat
Ogółem
w dam3
przemysłu
T a b e l a 10
w tym na potrzeby
w dam3
rolnictwo i
sieci
leśnictwo
wodociągowej 1
2009
Średzki
4 196
429
551
3216
1)
– pobór wody na ujęciach, przed wtłoczeniem do sieci
Źródło: GUS Warszawa Ochrona Środowiska 2010 r.
W gminach Dominowo i Krzykosy zauważalny jest stosunkowo duży wzrost
procentowego udziału mieszkańców objętych siecią kanalizacyjną – odpowiednio gmina
Dominowo w 2007 r. miała wskaźnik 30 %, a gmina Krzykosy zaledwie 4%.
Procentowy udział mieszkańców poszczególnych gmin Powiatu Średzkiego objętych
siecią kanalizacyjną wg stanu z czerwca 2011 r. przedstawia wykres 2.
29
% mieszkańców
90
85
80
70
70
60
60
50
50
40
30
20
20
10
0
Dominowo
Krzykosy
Nowe Miasto n.
Wartą
Środa Wlkp.
Zaniemyśl
Wykres 2. Procentowy udział mieszkańców poszczególnych gmin Powiatu Średzkiego objętych
siecią kanalizacyjną – stan z czerwca 2011 r.
Dane dotyczące ilości wytwarzanych na terenie powiatu ścieków przemysłowych i
komunalnych wymagających oczyszczenia przedstawiono w tabeli 11.
Ilość ścieków wytwarzanych na terenie powiatu
T a b e l a 11
Ścieki przemysłowe i komunalne wymagających oczyszczenia
w tym oczyszczone
[w % ogółem]
Powiat
Ogółem [dam3]
mechanicznie
biologicznie i
z podwyższonym
chemicznie
usuwaniem
biogenów
Średzki
Rok 2009
1674
0,2
35,8
63,9
Rok 2010
1 757
0,3
33,1
66,6
Każda, spośród 5 gmin wchodzących w skład Powiatu Średzkiego, posiada gminne
oczyszczalnie ścieków. Na terenie Powiatu istnieje 25 oczyszczalni ścieków, które
charakteryzuje przepustowość powyżej 5 m3/d. Szczegółowy wykaz istniejących obiektów
oczyszczalni na terenie Powiatu Średzkiego został zamieszczony w rozdziale V, punkcie 5.3.
niniejszego opracowania - „Miejsca zrzutu ścieków”.
Dane dotyczące ilości mieszkańców powiatu obsługiwanych przez oczyszczalnie
przedstawiono w tabeli 12.
30
Mieszkańcy obsługiwani przez oczyszczalnie ścieków
T a b e l a 12
Powiat
Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków
[w % ludności ogółem] razem
Średzki
Rok 2009 i 2010
52,3
Źródło: GUS Warszawa Ochrona Środowiska, 2010 r.
Zgodnie z danymi przedstawionymi w tabeli 11, wskaźnik ilości ludności obsługiwanej
przez oczyszczalnie ścieków z roku na rok, systematycznie wzrasta. W 1999 r. wynosił 28 %,
w 2005 r. uzyskał wynik 43,6 %, natomiast w 2010 r. 52,3%. Pomimo systematycznego
wzrostu długości sieci kanalizacyjnej, stopień zbiorowego oczyszczania ścieków na terenie
powiatu
jest
niewystarczający,
zwłaszcza,
że
powiat
posiada
pełen
stopień
zwodociągowania. W takiej sytuacji konieczne jest zintensyfikowanie działań zmierzających
do całkowitego uporządkowania sytemu odprowadzania i oczyszczania ścieków.
2.6.2. Drogi i koleje
2.6.2.1. Drogi
Na terenie Powiatu Średzkiego istnieje dobrze rozbudowana sieć dróg. Głównymi
szlakami komunikacyjnymi są drogi krajowe: nr 11 i nr 15. Ich długość na obszarze powiatu
wynosi odpowiednio DK nr 11 – 36,3 km i DK nr 15 – 3,7 km.
Przez teren powiatu w odległości 9 km od miasta Środa Wlkp. na odcinku 12,0 km,
przebiega autostrada A-2 z Nowego Tomyśla do Konina. Trasa autostrady przebiega przez
gminę Środa Wlkp. na odcinku 5,0 km oraz gminę Dominowo – odcinek 7,0 km.
Fot. 8. Autostrada A-2, widok w miejscowości Giecz.
31
Ważną funkcję komunikacyjną spełniają również istniejące drogi wojewódzkie o nr
432 i 436 oraz drogi powiatowe, nieco mniejsze znaczenie mają drogi gminne. Długość dróg
wojewódzkich na terenie powiatu wynosi odpowiednio 28,3271 km i 10,207 km, łączna długość
dróg powiatowych 331,794 km, a dróg gminnych 411,539 km. Zestawienie danych
dotyczących dróg istniejących na terenie powiatu przedstawia tabela 13.
Dane dotyczące dróg na terenie Powiatu Średzkiego
Opis odcinka na terenie powiatu
Długość
Nr drogi
Nazwa
[km]
1
A2
11
15
432
436
2443
3662
3663
3664
3665
3666
3729
3730
3731
3771
3772
3671
3675
3676
3677
3734
3735
3766
2907
3678
3679
3680
3739
3740
3741
3742
3743
3744
3745
4076
4084
T a b e l a 13
2
3
Autostrady
12,0
Markowice - Górzno
Drogi krajowe
36,3
Trzebisławki – Wolica Pusta
3,7
Miąskowo – Białe Piątkowo
Drogi wojewódzkie
28,271
Mateuszewo - Zberki
10,207
Świętomierz - Klęka
Drogi powiatowe w rozbiciu na gminy
DOMINOWO
4,560
Gułtowy - Giecz
9,052
Giecz - Nekla
9,301
Giecz – Kopaszyce
3,258
Dominowo - Orzeszkowo
1,831
Orzeszkowo – Targowa Górka
2,975
Zberki – Miłosław
2,275
Dominowo - Szrapki
1,685
Chłapowo - Dominowo
4,380
Pławce - Chłapowo
2,500
Zdziechowice - Gablin
6,266
Gułtowy - Borzejewo
KRZYKOSY
13,655
Borowo - Krzykosy
2,000
Młodzikówko - Borowo
7,548
Sulęcinek - Murzynówko
5,895
Witowo - Orzechowo
1,760
Mądre - Garby
5,253
Młodzikowo - Sulęcin
1,955
Młodzikowice - Potachy
NOWE MIASTO n/WARTĄ
8,940
Orzechowo – Mieszków
4,075
Klęka – Wolica Nowa
6,432
Boguszyn - Chwalęcin
3,032
Chwalęcin - Szypłów
7,245
Nowe Miasto n/Wartą - Wolica Kozia
2,470
Dębno - Bieździadów
4,705
Klęka - Radlin
7,210
Klęka - Mieszków
2,462
Boguszyn - Kruczyn
3,154
Kruczyn - Skoraczew
0,717
Kruczyn – Chwałkowo Kościelne
5,415
Świączyń – Komorze Wielkopolskie
6,590
Charłub - Chwalęcin
32
1
2
2410
2411
3662
3667
3718
3719
3720
3721
3722
3723
3724
3725
3725
3726
3727
3727
3,103
2,141
1,455
3,140
1,914
1,377
3,139
1,910
1,955
0,991
0,543
0,383
0,077
0,678
1,043
0,529
2410
2411
2481
3662
3667
3668
3669
3670
3671
3672
3673
3674
3729
3731
3732
3733
3767
3768
3769
3770
3771
3773
5,623
7,493
4,066
4,323
10,790
4,170
4,457
5,163
5,175
6,167
3,935
2,245
2,825
1,995
4,262
5,152
4,712
3,969
3,860
3,470
1,865
3,720
2468
2473
2474
2475
3674
3675
3734
3735
3735
3736
3737
3738
3765
3766
4072
4,176
1,835
4,620
1,200
5,932
7,000
5,020
8,983
0,503
2,549
3,690
3,910
7,050
1,245
1,670
3
ŚRODA WLKP. – obszar miejski
ul. Topolska, Witosa, Wrzesińska
ul. Strzelecka
ul. Nekielska
ul. Harcerska
ul. Brodowska
ul. Jażdżewskiego, Dąbrowskiego, Brodowska
ul. Kórnicka, Kilińskiego, Dolna
ul. Kosynierów
ul. Paderewskiego – ul. 20 Października
ul. Kościuszki
ul. Szpitalna, Kegla, Wiosny Ludów
ul. Daszyńskiego
ul. Daszyńskiego (lewa jezdnia)
ul. Żwirki i Wigury
ul. Hallera
ul. Hallera (lewa jezdnia)
ŚRODA WLKP. – obszar wiejski
Krerowo – Środa Wlkp.
Węgierskie – Środa Wlkp.
Kromolice - Jarosławiec
Środa Wlkp. - Dębicz
Środa Wlkp. - Miłosław
Brzezie - Grójec
Połażejewo - Szlachcin
Szlachcin - Brodowo
Kijewo - Garby
Koszuty - Pętkowo
Trzebisławki - Koszuty
Słupia Wielka - Śnieciska
Dębicz - Szrapki
Pławce - Borzejewo
Środa Wlkp. - Chudzice
Szlachcin - Pałczyn
Janowo - Dębiczek
Ulejno - Tadeuszewo
Babin - Dębicz
Bieganowo - Babin
Zdziechowice - Gablin
Biernatki - Trzebisławki
ZANIEMYŚL
Prusinowo - Zaniemyśl
Błażejewo – Jeziory Wielkie
Biernatki - Śnieciska
Dębiec - Jaszkowo
Śnieciska - Zaniemyśl
Zaniemyśl - Czarnotki
Pigłowice - Mądre
Zaniemyśl - Młodzikowo
ul. Raczyńskiego
Śnieciska – droga 432
droga 432 - Czarnotki
Czarnotki - Zwola
Zaniemyśl – Zwola
Czarnotki - Młodzikowo
Dąbrowa - Zwola
Źródło: Powiatowy Zarząd Dróg w Środzie Wlkp., 2011 r.
33
Na terenie miasta Środa Wlkp. istnieją również ulice wchodzące w skład ciągów dróg
powiatowych, które zostały ujęte w powyższej tabeli jako obszar miejski Środy Wlkp. - ich
łączna długość wynosi około 24,3 km.
Na
wymienionych
drogach,
odbywa
się
ruch
pojazdów
samochodowych
o
zróżnicowanym natężeniu. Strukturę natężenia ruchu na poszczególnych drogach krajowych,
wojewódzkich i powiatowych przedstawia tabela 14.
Natężenie ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich
przechodzących przez teren Powiatu Średzkiego
Opis odcinka
Nr drogi
11
11
11
11
15
432
432
432
432
432
436
2410
2410
2411
2443
2468
3662
3662
3662
3664
3667
3668
3671
3671
3672
3674
3676
3676
3677
3678
3679
3720
3737
3739
3742
3773
4076
Długość
[km]
36,3
3,4
8,8
11,8
3,7
5,6
18,1
24,9
28,3
39,1
10,2
5,623
4,710
7,493
4,560
4,176
4,323
9,052
3,258
3,140
4,170
5,175
13,545
6,120
2,245
7,490
5,895
4,075
6,373
3,184
3,690
7,245
7,200
3,406
5,955
Nazwa
Trzebisławki – Wolica Pusta
Środa Wlkp. Obwodnica
Środa Wlkp – Miąsowo (Brodowo)
Miaskowo - Klęka
Miąskowo – Miłosław (Białe
Piątkowo)
Srem - Zaniemyśl
Zaniemyśl – Środa Wlkp.
Środa Wlkp. - Murzynowo
Mateuszewo - Zberki
Murzynowo - Września
Świętomierz - Klęka
Krerowo – Środa Wlkp.
Bieganowo - Jarosławiec
Kostrzyn – Środa Wlkp.
Gułtowy - Giecz
Jeziory Wielkie - Zaniemyśl
Środa Wlkp. - Dębicz
Giecz - Chłapowo
Środa Wlkp. - Janowo
Dominowo - Orzeszkowo
ul. Harcerska – Środa Wlkp.
Brzezie - Grójec
Kijewo - Garby
Sulęcin - Krzykosy
Koszuty - Pętkowo
Słupia Wielka - Śnieciska
Sulęcinek - Murzynówko
Sulęcinek – Murzynowo Leśne
Witowo - Orzechowo
Klęka – Wolica Nowa
Boguszyn - Chwalęcin
ul. Kórnicka – Środa Wlkp.
Brzostek - Czarnotki
Nowe Miasto– Wolica Kozia
Klęka - Szypłów
Biernatki - Trzebisławki
Świączyń – Komorze Wlkp.
T a b e l a 14
Średnie natężenie ruchu
[poj/dobę]
2000 r.
2005 r.
2010 r.
13 799
-
13 976
11 143
13 993
14 329
12 128
15 312
16 777
3 861
2 573
4 099
3 304
4 050
3 187
3 445
3 238
2 816
2 371
1 587
684
2 253
1 611
928
969
1 705
563
3 175
2 044
735
427
1 744
1 100
1 490
424
5 302
373
1 695
516
309
109
3 112
3 222
1 957
841
3 112
1 300
1 988
2 104
660
1 579
919
596
591
1 529
1 837
558
5 354
497
2 404
390
386
-
3 613
3 740
2 272
976
3 613
1 509
2 308
2 442
766
1 833
1 066
691
686
1 775
2 132
647
6 215
573
2 791
452
448
-
Źródło: Zarząd Dróg Powiatowych w Środzie Wlkp., 2011 r.
34
Zarząd Dróg Powiatowych w Środzie Wlkp., wykonuje pomiary natężenia ruchu na
drogach powiatowych, w różnych punktach co 5 lat (w roku 2000 i 2005). Obecnie
zaniechano pomiarów, wykonuje się jedynie symulacje komputerowe, które specjalnie dla
potrzeb aktualizacji Programu Ochrony Środowiska zostały przeprowadzone przez Zarząd
dróg Powiatowych w Środzie Wlkp. na podstawie „Zasad prognozowania Ruchu Drogowego”
opracowanego przez Główną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad.
Prognozowanie daje łatwą możliwość oszacowania ruchu w okresie perspektywicznym w
przypadku stabilnej sieci drogowej w analizowanym obszarze. Przy opracowywaniu
prognozy wykorzystano metodę badania trendów, której słuszność została potwierdzona w
praktyce, na podstawie porównania wielkości zakładanych w prognozie wykonanej przez
Transprojekt - Warszawa w 1997 r. z wynikami pomiaru generalnego w 2000 r. Biorąc pod
uwagę przygotowania kraju do integracji z Europą Zachodnią, uwzględniono w prognozie
dodatkowy wzrost ruchu związany z otwarciem granic, ożywieniem gospodarczym i
wzrostem PKB.
Uproszczona metoda obliczania prognozy ruchu na drogach powiatowych i gminnych,
może być stosowana dla odcinków dróg powiatowych i gminnych, dla których średni dobowy
ruch (SDR) w roku bazowym jest mniejszy lub równy 2500 poj./dobę.
Według danych z 2005 r. (rok bazowy, w którym zostały wykonane pomiary) SDR na
drogach Powiatu Średzkiego wyniósł:1391 poj./dobę, a więc dla dróg powiatowych można
było zastosować prognozę ruchu.
Obliczenie prognozy ruchu w rozpatrywanym punkcie polega na:
•
obliczeniu średniego dobowego ruchu poszczególnych kategorii pojazdów, a następnie
pojazdów samochodowych ogółem w założonym roku prognozy,
•
określeniu procentowej struktury rodzajowej prognozowanego ruchu.
W dalszej części podano metodę obliczenia prognozowanego ruchu dla poszczególnych
kategorii pojazdów.
Motocykle (kat. b), autobusy (kat. g) i ciągniki rolnicze (kat. h)
Przyjmuje sie, że SDR motocykli, autobusów i ciągników rolniczych będzie pozostawał dla
szystkich horyzontów czasowych do roku 2020 na tym samym poziomie co w roku azowym.
Samochody osobowe (kat. c) i dostawcze (kat. d)
Średni dobowy ruch samochodów osobowych i dostawczych oblicza sie przez dodanie do
ruchu w roku bazowym odpowiednich średnich przyrostów ruchu przedstawionych w
poniższej tablicy
35
SDR
pojazdów samochodowych
ogółem poj./dobę
<250
250-499
500-999
1000-1499
1500-1999
2000-2500
Średni roczny przyrost ruchu w okresie 2000- 2020
(poj./dobę)
Samochody
Samochody
osobowe (kat. c)
dostawcze (kat. d)
4
1
13
2
25
3
42
5
60
7
80
19
Samochody ciężarowe bez przyczep (kat. e) i samochody ciężarowe z przyczepami
(kat. f)
Wielkość prognozowanego ruchu samochodów ciężarowych bez przyczep oblicza się wg
wzoru:
SDRp(e) = SDRb(e) * (1,02)n (poj./dobę)
gdzie:
SDRp(e) - prognozowany średni dobowy ruch samochodów ciężarowych bez przyczep,
SDRb(e) - średni dobowy ruch samochodów ciężarowych bez przyczep w roku bazowym,
n - liczba lat, dla których oblicza sie prognozę ruchu.
Wielkość prognozowanego ruchu samochodów ciężarowych z przyczepami oblicza
się w podobny sposób, lecz wg wzoru:
SDRp(f) = SDRb(f) * (1,025)n (poj./dobę)
gdzie: oznaczenia jw. lecz dla samochodów ciężarowych z przyczepami.
Przykład obliczenia prognozy na drodze powiatowej
Należy obliczyć prognozę ruchu w 2010 r. na zamiejskim odcinku drogi powiatowej 2411P.
Średni dobowy ruch w 2005 r., oszacowany na podstawie pomiarów wykonanych
w m. maju i wrześniu zgodnie z zasadami przedstawionymi w Załączniku 2 wyniósł
1957 poj./dobę, w tym:
motocykle - 24 poj./dobę
samochody osobowe - 1510 poj./dobę
samochody dostawcze - 311 poj./dobę
samochody ciężarowe bez przyczep - 112 poj./dobę
samochody ciężarowe z przyczepami - 68 poj./dobę
autobusy - 6 poj./dobę
ciągniki rolnicze - 29 poj./dobę
Wyniki obliczeń zestawiono w poniższej tablicy
36
Kategorie pojazdów
Symbol
Nazwa
b
c
d
e
Motocykle
Szam. oso.
Sam. do.
Sam. cię.
b/przyczepy
f
Sam. cię.
z/przyczepą
g
Autobusy
h
Ciąg. rol.
SUMA ogółem b-h
SDR w 2005 r.
poj./
%
dobę
24
1510
311
112
1,2
73,3
15,1
5,5
68
3,3
6
29
2060
0,29
1,4
100
Średni
roczny
przyrost
ruchu
(z tablicy
jw.)
Wzrost
w
ciągu
5 lat
60
2
300
10
Obliczony
wskaźnik
wzrostu dla
okresu 5 lat
SDR w 2010 r.
poj./
%
dobę
(1,02)5=1,1
24
1810
321
123
1,0
75,7
13,4
5,14
(1,025)5=1,16
79
3,3
6
29
2392
0,25
1,21
100
Powyższy sposób obliczenia prognozy na 2010 r. winien być zastosowany oddzielnie dla
każdej drogi na której był wykonany pomiar w 2005 r. Z uwagi na terminowość – przyjęto %
wzrostu z tego pomiaru jako średnią (% wzrost SDR) dla dróg na których był wykonany
pomiar w 2005 r.
Dla dróg powiatowych % wzrost SDR w 2010 r. wynosi 16,1 % wyników z 2005 r. Dla
obliczenia następnych lat można wykorzystać tą samą metodę % wzrostu.
Zgodnie z uzyskanymi informacjami, natężenie ruchu na drogach powiatowych wynosi:
•
maksymalne – 6 215 samochodów/dobę;
•
minimalne – 448 samochodów/dobę;
•
średnie – 3 331 samochodów/dobę;
O wielkości natężenia ruchu na drogach powiatu, pośrednio może również świadczyć
ilość pojazdów samochodowych i ciężarowych zarejestrowanych na terenie Powiatu
Średzkiego (dane z 2009 r.).
Pojazdy samochodowe na terenie Powiatu Średzkiego,
stan na 31.12.2009 r.
Ogółem
Motocykle
Samochody
Powiat Środa
osobowe
Wlkp.
37376
2060
27012
Autobusy
82
T a b e l a 15
Samochody
specjalne
163
Źródło: GUS Warszawa, 2010 r.
Samochody ciężarowe i ciągniki na terenie
Powiatu Średzkiego, stan na 31.1.2.2009 r.
T a b e l a 16
Samochody ciężarowe
Ciągniki
Powiat Środa
w tym
samochodowe
rolnicze
Wlkp.
ogółem
ciężarowoogółem
w tym
ogółem
w tym
osobowe
siodłowe
kołowe
4692
392
211
210
3156
2793
37
Z przedstawionych danych wynika, że ruch kołowy na drogach powiatowych wzrósł o
16,1 % w stosunku do 2005 r. Systematycznie wzrastające natężenie ruchu
samochodowego powoduje wzmożony hałas i emisję spalin. Na większości dróg
powiatowych gospodarka wodno – ściekowa nie jest uregulowana, to znaczy, że ścieki
opadowe z dróg odprowadzane są bezpośrednio do rowów, co powoduje zanieczyszczenie
gleb, wód powierzchniowych i podziemnych. Podejmowane na drogach powiatowych,
prace modernizacyjne mają na celu nie tylko poprawę jakości nawierzchni – zmniejszenie
hałasu, ale również uregulowanie gospodarki wodno – ściekowej.
2.6.2.2. Koleje
Oś kolejową przechodzącą przez teren powiatu stanowi linia kolejowa drugorzędna
Poznań – Ostrów Wlkp. – Katowice o długości około 34 km. Przebiega ona przez środkową
część powiatu, przez gminy: Środa Wlkp., Krzykosy i Nowe Miasto.
Usytuowane są przy niej 4 stacje
kolejowe:
•
Środa Wlkp.,
•
Sulęcinek,
•
Solec,
•
Chocicza.
Stacja Środa Wlkp. dysponuje bocznicą
kolejową i rampami wyładowczymi.
Fot.9. Linia kolejowa Poznań – Katowice,
przejazd kolejowy w Środzie Wlkp.
Niewielki fragment linii kolejowej drugorzędnej Gniezno – Jarocin przebiega na
terenie gminy Nowe Miasto n. Wartą. Odcinek na terenie gminy ma długość ok. 19 km i brak
przy nim stacji kolejowych.
Na terenie powiatu przebiegają dodatkowo linie kolejowe wąskotorowe, które obecnie
są nieczynne lub przewidziane do likwidacji (Mieszków – Czempiń). Wyjątek stanowi 14 km
odcinek Środa Wlkp. – Zaniemyśl, na którym w miesiącach letnich kursuje zabytkowa
wąskotorowa kolejka parowa (jedna z ostatnich w Polsce), pełniąca funkcję atrakcji
turystycznej powiatu. Na odcinku tym istnieją dwie stacje (Środa Wlkp. Miasto i Zaniemyśl)
38
oraz 6 przystanków (Środa Wlkp. Wąskotorowa, Słupia Wielka, Annopole, Płaczki,
Śnieciska, Polwica). Średzka Kolej Powiatowa 12 czerwca 1995 r. wpisana została do
rejestru zabytków.
2.6.3. Rurociągi
Infrastruktura powiatu związana jest także z istniejącą na tym obszarze siecią
systemu zaopatrzenia w gaz.
Gaz ziemny transportowany jest siecią gazociągów przesyłowych PGNiG S.A., w
struktury której wchodzi Wielkopolska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. Sieć przesyłowa i
liczne obiekty technologiczne systemu eksploatowane są przez regionalne oddziały przesyłu.
Na terenie Powiatu Średzkiego jest to Regionalny Oddział Przesyłu w Poznaniu.
Eksploatacją sieci rozdzielczej (średniego i niskiego ciśnienia) zajmują się zakłady
gazownicze - terenowe oddziały PGNiG S.A. Zakłady gazownicze odpowiadają za ciągłość,
jakość i bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego do klientów na wyznaczonym terenie
działania, realizując zadania w zakresie dystrybucji na sieciach rozdzielczych oraz
eksploatacji obiektów tej sieci. Zakłady gazownicze dostarczają gaz ziemny odbiorcom
indywidualnym oraz grupie odbiorców z sektora handlu i usług. Każdy zakład posiada także
przedstawicielstwa terenowe - rozdzielnie gazu. Teren powiatu obsługuje Zakład
Gazowniczy w Poznaniu.
Na terenie Powiatu Średzkiego sieć gazociągowa przebiega tylko w gminie Nowe
Miasto n. Wartą, Środa Wlkp. (rozdzielnia Środa Wlkp.) i Zaniemyśl (rozdzielnia Kórnik). Są
to gazociągi gazu zaazotowanego GZ – 41,5.
Sieć gazowa oraz odbiorcy i zużycie gazu z sieci
w gospodarstwach domowych stan na 31.12. 2009 r.
Siec gazowa
Połączenia
Odbiorcy
w km
prowadzące
gazu z sieci
Powiat
do budynków
w tys.
Średzki
mieszkalnych
261,3
4 000
T a b e l a 17
Zużycie gazu z sieci
w hm3
na 1
mieszkańca
w m3
9,6
8,5
174,4
Sieci
gazowej
nie
posiada
gmina
Dominowo
oraz
Krzykosy
(planuje
się
doprowadzenie gazu ze stacji Pętkowo poprzez projektowany gazociąg Ø 150 Pętkowo –
Miłosław z odgałęzieniem Ø 100 do projektowanej stacji pomiarowej red. 10 w Sulęcinku).
Całkowita długość sieci gazowej na terenie powiatu wynosi 261,3 km.
Najbardziej znaczące dla kwestii ochrony środowiska jest istnienie na terenie powiatu
gazociągów wysokiego ciśnienia.
39
2.6.4. Podmioty gospodarcze
Aktualnie z danych uzyskanych z Urzędów Gmin wynika, że na terenie Powiatu
Średzkiego funkcjonowało (stan w dniu 31 grudnia 2009 r.), 4 652 podmioty gospodarki
narodowej, z czego 161 to podmioty sektora publicznego, a 4 491 sektora prywatnego.
Powierzchnia i ludność Powiatu Średzkiego w 2009 r.
Sektor
T a b e l a 18
Osoby fizyczne
prowadzące
działalność
gospodarczą
Fundacje,
stowarzyszenia i
organizacje
społeczne
Spółdzielnie
Spółki handlowe
Spółki cywilne
Z ogółem
223
51
261
44
121
3645
Gmina miejsko - wiejska
2939
163
34
2436
138
26
186
172
29
17
69
49
2349
1944
Ogółem
prywatny
w tym z
kapitałem
zagranicznym
Powiat/
Gminy
publiczny
razem
Powiat
Średzki
4652
161
4491
Środa Wlkp.
w tym
miasto
3024
2512
85
76
Dominowo
Krzykosy
Nowe
Miasto n.
Wartą
Zaniemyśl
156
427
577
8
24
23
148
403
554
Gminy wiejskie
10
2
5
1
26
10
5
20
30
4
3
3
6
12
21
108
353
465
468
21
447
19
20
5
13
370
4
Na terenie miasta Środa Wlkp. istnieje wiele dużych zakładów produkcyjnych.
Fot. 10. Panorama przemysłowa, ul. Prądzyńskiego w Środzie Wlkp.,
widok od strony Bagien Średzkich.
40
Do najważniejszych podmiotów istniejących na terenie powiatu należą między innymi:
•
AQUAFORM S.A. – Środa Wlkp.,
•
DECORA S.A. w Środzie Wlkp.,
•
„HAND - MIĘS” Spóldzielnia Rolnicza w Miaskowie,
•
Homag Machinery Sp. z o.o. Środa Wlkp. Sp. z o.o.,
•
„HYBNER” S.A. – Kijewo,
•
KNOTT Sp. z o.o. – Pławce,
•
LENA - LIGHTING S.A. w Środzie Wlkp.,
•
MC BAUCHEMIE Sp. z o.o. Oddział MC I i MC II w Środzie Wlkp.,
•
„MEBLE JAN TŁOK” w Zaniemyślu,
•
PFEIFER & LANGEN POLSKA S.A – CUKROWNIA – Środa Wlkp.,
•
PHYTOPHARM S.A. w Klęce,
•
SCHELLING Obrabiarki do Drewna Sp. z o.o. w Środzie Wlkp.,
•
SOLARIS Bus & Coach Sp. z o.o. – Środa Wlkp.,
•
Średzka Spółdzielnia Mleczarska „JANA” w Środzie Wlkp.,
•
ULTRAMENT - MC BAUCHEMIE Sp. z o.o. w Środzie Wlkp.,
•
ZPOW w Kijewie.
41
III. CHARAKTERYSTYKA
PRZYRODNICZEGO
ZASOBÓW
I
SKŁADNIKÓW
ŚRODOWISKA
3.1. Rzeźba terenu
Omawiany obszar według podziału geomorfologicznego Niziny Wielkopolskiej
(B. Krygowski 1961) położony jest w regionie Wysoczyzny Gnieźnieńskiej, subregionie
Równiny Średzkiej oraz regionie Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej, w subregionie Odcinka
Śremskiego pradoliny oraz w subregionie pradoliny Żerkowsko – Rydzyńskiej, które
rozdziela subregion Równina Radlińska, oba subregiony należą do regionu Wysoczyzny
Leszczyńskiej.
Cały obszar Powiatu Średzkiego należy zaliczyć pod względem morfologicznym do
terenów mało urozmaiconych.
Fot.11. Monotonny krajobraz Równiny Średzkiej, gm. Krzykosy.
Dominującym elementem morfologii jest wysoczyzna morenowa płaska i falista związana
z akumulacyjną działalnością lądolodu zlodowacenia północnopolskiego. Znaczna część
terenu powiatu posiada niewielkie deniwelacje, które nie przekraczają 10 m. Maksymalne i
minimalne rzędne terenu na obszarach poszczególnych gmin wynoszą:
•
Dominowo - najniżej położony punkt to: 94,5 m n.p.m. (Sabaszczewo), a najwyżej
położony punkt to: 125 m n.p.m. (Wzgórze Ludgardy),
42
•
Krzykosy - najniżej położony punkt to: 66,1m n.p.m. we wsi Młodzikowo, a najwyżej
położony punkt to: 92,6 m n.p.m. (Góra Bismarka),
•
Nowe Miasto nad Wartą - najniżej położony punkt to: 65,0 m n.p.m. (Nowe Miasto), a
najwyżej położony punkt to: 107,0 m n.p.m. (Szypłów),
•
Środa Wlkp. - najniżej położony punkt to:66,7 m n.p.m. (Nadziejewo), a najwyżej
położony punkt to: 107,3 m n.p.m. (Zmysłowo),
•
Zaniemyśl - najniżej położony punkt to: 61,5 m n.p.m. (Zwola), a najwyżej położony punkt
to: 106,1 m n.p.m. (Łysa Góra).
Różnica, między najniżej (61,5 m n.p.m. – gmina Zaniemyśl) i najwyżej (125,0 m n.p.m. –
gmina Dominowo), położonymi punktami wysokościowymi na terenie powiatu wynosi 63,5 m.
W południowej części Powiatu Średzkiego dominującą formą ukształtowania
powierzchni jest rozległa Pradolina Warszawsko – Berlińska, która wcina się ok. 40 m w głąb
terenu. Pradolina oddzielona jest od wysoczyzny morenowej wyraźną krawędzią o wysokości
ok. 10 m. Wzdłuż krawędzi wysoczyzny morenowej wydzielono terasy pradoliny rzeki Warty terasę zalewową i terasę średnią z wydmami na powierzchni, których występują liczne
starorzecza.
Fot.12. Wydmy na terenie gm. Krzykosy.
Fot.13. Starorzecza w dolinie Warty, gm. Krzykosy.
3.2. Litologia
3.2.1. Budowa geologiczna
Omawiany obszar pod względem geologicznym leży w północnej części monokliny
przedsudeckiej. Głębokie podłoże tworzy platforma paleozoiczna, na której spoczywa
późniejsza pokrywa skał mezozoicznych i kenozoicznych.
43
Najstarsze utwory nawiercone na terenie Powiatu Średzkiego zaliczono do piętra
waryscyjskiego. Reprezentują je karbońskie piaskowce oraz mułowce i iłowce, które zalegają
na głębokości od 3268 do 3909,5 m p.p.t.
Kompleks pokrywy permo – mezozoicznej monokliny przedsudeckiej zaczyna seria
piaskowców, której miąższość wynosi ok. 660 m. Ten kompleks posiada najkorzystniejsze
własności akumulacji węglowodorów.
Utwory permu, których miąższość wynosi ok. 570 m, reprezentują ewaporaty (sole
kamienne, anhydryty) i utwory ilaste.
Trias wykształcony jest w postaci piaskowca pstrego przewarstwionego iłowcami i
mułowcami z wkładkami piaskowców. W stropie występują wapienie na nich zalega kilka
serii iłowco – mułowców z przewarstwieniami anhydrytów, gipsów i soli kamiennej. Łączna
miąższość utworów triasu osiąga ok.1170 m.
Osady jury to naprzemianległe serie mułowcowo – iłowcowo – piaskowcowe, w stropie jura
wykształcona jest w postaci białych wapieni. Na skałach jurajskich zalegają bezpośrednio
utwory neogeńskie (miocenu dolnego i środkowego), lokalnie występują piaszczyste utwory
paleogenu (oligocenu). W spągu utworów mioceńskich występują piaski drobne i pylaste o
miąższości 25 – 35 m. Kompleks ten przykryty jest serią węgli brunatnych, która osiąga
miąższość od 2 do 16 m. Na węglach został złożony drugi kompleks piaszczysty o
miąższości do 30 m, przewarstwiony seriami węgla brunatnego. W stropie utworów miocenu
i spągu pliocenu występuje ił pstry, o łącznej miąższości do 100 m. Lokalnie w obrębie
utworów ilastych występują soczewy piasków i żwirów o miąższości do 10 m.
Utwory czwartorzędowe rozpoczyna kompleks glin zwałowych o miąższości do 30 m. W
południowej części powiatu na glinach lub bezpośrednio na ile pstrym występują osady
rzeczne (piaszczysto – żwirowe) zlodowacenia bałtyckiego Pradoliny Warszawsko –
Berlińskiej oraz holocenu doliny Warty. W rejonach starorzeczy wykształciły się namuły, gytie
i torfy holocenu. Łączna miąższość utworów czwartorzędu na omawianym obszarze wynosi
od 0 (na wychodniach iłów neogeńskich) do 40 m w zagłębieniach terenu.
3.2.2. Zasoby kopalin
Na terenie Powiatu Średzkiego występują udokumentowane złoża gazu ziemnego,
kruszywa naturalnego oraz ilastych surowców ceramiki budowlanej. Zestawienie zasobów
surowcowych na terenie powiatu przedstawia tabela 19.
44
Zasoby surowców naturalnych
T a b e l a 19
Zasoby
Surowiec
Jednostka
geologiczne
bilansowe
Wydobycie
przemysłowe
[za rok 2009]
gaz ziemny
[mln m3]
kruszywo naturalne
[tys. Mg]
14 786,0
6 707,0
241,0
surowce ilaste ceramiki
budowlanej
[tys. Mg]
605,0
561,0
0,0
7 153,51
4 047,5
440,13
Źródło: PIG Warszawa 2010 r., Ministerstwo Środowiska
Eksploratorem złóż gazu na terenie Powiatu Średzkiego jest Polskie Górnictwo
Naftowe i Gazownictwo S.A. Oddział w Poznaniu - Wielkopolska Spółka Gazownictwa Sp. z
o.o. Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie. Aktualnie na terenie
powiatu gaz ziemny wydobywa się ze złóż położonych w Radlinie (gm. Nowe Miasto n.
Wartą) oraz w Kalejach i Kępie (gm. Zaniemyśl).
Fot. 14. Kopalnia gazu w Środzie Wlkp.
Fot. 15. Kopalnia gazu w Kępie, gm. Zaniemyśl.
Na terenie Powiatu istnieje wiele udokumentowanych złóż kruszywa naturalnego –
piasków i żwirów. Wydobycie złóż kruszywa odbywa się systemem odkrywkowym lądowym,
dwoma poziomami eksploatacyjnymi: suchym i zawodnionym. Na terenie gminy Środa Wlkp.
istnieje najwięcej udokumentowanch złóż kruszywa naturalnego (17), w gminie Krzykosy 14
złóż, w gminie Zaniemyśl i Dominowo po 1 złożu. W gminie Nowe Miasto n. Wartą brak jest
udokumentowanych złóż kruszywa naturalnego.
45
Na terenie gminy Nowe Miasto n. Wartą występują złoża surowców ilastych ceramiki
budowlanej. Złoże składa się z dwóch pól, dla których utworzono dwa obszary górnicze –
obszar Chocicza – Zachód oraz obszar Chocicza – Wschód. Obecnie złoże nie jest
eksploatowane.
Na terenie Powiatu Średzkiego w największym stopniu prowadzona jest eksploatacja
kruszywa naturalnego oraz gazu ziemnego.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia
z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 20.
Wykaz złóż surowców naturalnych
Wyszczególnienie
Stan zag.
złoża
1
2
T a b e l a 20
Zasoby
geologiczne
bilansowe
przemysłowe
Wydobycie za
rok 2009
3
4
5
3
gaz ziemny [mln m ]
Kaleje
1)
E
547,42
400,28
18,92
Kaleje-E (Środa Wlkp.)
E
143,98
143,53
10,02
Kromolice
P
318,69
-
-
P
569,73
-
0,27
E
4 763,26
2 979,25
315,76
Środa Wlkp.
P
284,64
-
-
Zaniemyśl
E
525,79
524,44
95,16
Kromolice S
Radlin
2)
3)
kruszywo naturalne [tys. Mg]
Czarne Piątkowo
Z
764
-
-
Czarne Piątkowo DW
T
131
131
-
Czarne Piątkowo GS
E
248
-
5
Czarne Piątkowo GS - II
R
256
-
-
Czarne Piątkowo I
R
232
-
-
Czarne Piątkowo III
R
240
240
-
Czarne Piątkowo IV
E
613
613
11
Czarne Piątkowo JG*
R
813
-
-
Czarnotki I
R
39
-
-
Dzierżnica
T
539
509
-
Garby
R
327
327
-
Garby AS*
R
728
631
-
Garby FB
E
271
210
56
Garby GM*
R
1 631
-
-
Garby II
R
436
436
-
46
1
2
3
4
5
Garby MB
R
609
-
-
Garby MM
E
557
336
68
Garby OS*
E
270
270
59
Garby OS II
E
2 277
1 761
3
Garby PS
E
800
780
-
Grójec
E
117
89
21
Grójec I
Z
515
-
-
Grójec T - M
R
156
-
-
Kaźmierki PW*
M
-
-
-
Kaźmierki PW II
E
24
24
8
Miąskowo HM
R
144
-
-
Murzynowo Leśne
Z
863
-
-
Nietrzanowo
Z
167
-
-
Nietrzanowo DD
R
294
-
-
Szlachcin
T
350
350
-
Szlachcin II*
E
251
-
10
Szlachcin SK
R
224
-
-
Włostowo JZ
R
95
-
-
surowce ilaste ceramiki budowlanej [tys. Mg]
Chocicza
Z
605
-
-
1) złoże znajduje się na terenie trzech powiatów Poznań, Śrem, Środa Wlkp.
2) złoże znajduje się na terenie dwóch powiatów Poznań, Środa Wlkp.
3) złoże znajduje się na terenie dwóch powiatów Jarocin, Środa Wlkp.
Źródło: PIG Warszawa 2010, Ministerstwo Środowiska
Skróty literowe stanu zagospodarowania zasobów w wykazach złóż oznaczają:
E – złoża zagospodarowane – eksploatowane;
P – złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie;
R – złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo;
T – złoże zagospodarowane – eksploatowane okresowo;
Z – złoże zaniechane.
Na terenie Powiatu Średzkiego, wzdłuż dolin trzech rzek: Średzkiej Strugi, Maskawy
i Miłosławki, występują torfowiska niskie, na których znajdują się udokumentowane złoża
torfu. Według Dokumentacji Geologicznej złoża torfu „Dolina rzeki Średzka Struga”, odcinek
Środa – Kromolice (Zaremba 1957) oraz Dokumentacji Geologicznej złóż torfu „Dolina rzeki
Maskawy i Miłosławki”, na odcinku Środa – Miłosław (Stępień 1958) w podkategorii badań C2
cały obszar zajmuje powierzchnię 595,25 ha i zawiera torfowisko I o powierzchni 242 ha oraz
torfowiska A, B, C, D, E, F o łącznej powierzchni 353,25 ha.
47
Średnia miąższość torfu wynosi 1,45 m (maksymalnie 2,65 m). Ogólne zasoby torfu
zostały wyliczone na 2 070 tyś. m3, z czego zasoby bilansowe stanowią 922 tyś. m3. Średni
stopień rozkładu torfu w profilach glebowych (31%,32%,33%) jest prawie jednolity dla całego
złoża i poszczególnie występujących gatunków torfu, natomiast wysoka popielność – 19,2 %,
19,4 %, 21,0 % - świadczy o zanieczyszczeniu złoża utworami mineralnymi w postaci
zamuleń i piasku (Zaremba1957).
Wykonane wiercenia wykazują w przewadze torf trzcinowy i drzewny niski o wysokiej
popielności, która waha się w granicach od 17% w warstwach spągowych do 42% w
warstwach stropowych. Złoża A, B, E posiadają surowiec nie nadający się do wykorzystania
przemysłowego, natomiast złoża C, D i F buduje torf o cechach surowca opałowego (Stępień
1958).
Pozostawione rozległe potorfia mają otwarte zwierciadło wody gruntowej, zarastając
w partiach brzeżnych trzciną i pałką wodną. Powstały w wyniku dawnej ręcznej eksploatacji
torfu. Stare drobne wyrobiska zostały zasypane. Torfowiska nie są obecnie eksploatowane, a
ze względu na ich lokalizację, przyszła eksploatacja jest trudna do realizacji. Są
wykorzystywane rolniczo jako użytki zielone.
3.3. Wody podziemne
3.3.1 Charakterystyka wód podziemnych
Teren Powiatu Średzkiego według podziału hydrogeologicznego Polski (B. Paczyński
1977, 1980) znajduje się w makroregionie Niżu Polskiego, w rejonie wielkopolskim,
subregionie gnieźnieńsko – kujawskim i pradoliny warszawsko – berlińskiej.
Występowanie poziomów wodonośnych jest ściśle związane z budową geologiczną, która
warunkuje istnienie skał umożliwiających gromadzenie się wody. Na obszarze Powiatu
Średzkiego, rozpoznano dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe i neogeńskie. Powszechnie
do eksploatacji ujmowane jest piętro wód neogeńskich – poziom mioceński. Poziom ten
odgrywa kluczową rolę w zaopatrzeniu w wodę pitną rejonu średzkiego.
Czwartorzędowe piętro wodonośne
W rejonie wielkopolskim występują wąskie, równoleżnikowe struktury związane
z oddziaływaniem stadiałów zlodowaceń (bałtyckiego, środkowopolskiego) i okresów
interglacjalnych. W związku z tym, widoczny jest silny związek struktur geomorfologicznych
48
ze strukturami hydrogeologicznymi czwartorzędu. W obrębie utworów czwartorzędowych
występują dwa poziomy wodonośne: gruntowy i lokalnie wgłębny: międzyglinowy górny i
międzyglinowy środkowy i dolny.
Gruntowy poziom wodonośny wieku plejstoceńskiego, związany jest z piaszczysto –
żwirowymi osadami Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej lub poza pradoliną z osadami dolin
mniejszych cieków rzeki Maskawy i Średzkiej Strugi oraz w obrębie Rynny Kórnickiej
zlokalizowanej w rejonie Zaniemyśla. Pradolina Warszawsko – Berlińska stanowi fragment
GZWP nr 15 i tworzy serie osadów piaszczysto – żwirowych z okresu interglacjału
eemskiego, zlodowacenia bałtyckiego oraz holocenu. Miąższość utworów wodonośnych
waha się w granicach 10 – 15 m. Poziom gruntowy związany z pradoliną charakteryzuje się
swobodnym zwierciadłem wody, które stabilizuje się
na głębokości 1,27 – 4,0 m p.p.t.
Zasilanie tego poziomu następuje na drodze infiltracji opadów atmosferycznych. Bazą
drenażu jest rzeka Warta. Poza obszarem pradoliny poziom gruntowy występuje lokalnie i
nie ma praktycznego znaczenia. Poziom Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej występuje na
terenie gmin Krzykosy, Nowe Miasto n. Wartą i Zaniemyśl.
Poziom międzyglinowy górny występuje na południe od Pradoliny Warszawsko –
Berlińskiej oraz lokalnie w rejonie Polesia (gmina Zaniemyśl). Poziom ten wiąże się ze
strukturami
piaszczysto
–
żwirowymi
rozdzielające
gliny
morenowe
zlodowacenia
północnopolskiego od środkowopolskiego. Są to struktury fluwioglacjalne o miąższości
dochodzącej do 25 m, przeważnie 5 – 10 m.
Poziom międzyglinowy środkowy i dolny występuje w obrębie wysoczyzn, związany
jest z osadami interstadialnymi zlodowaceń środkowopolskich oraz rzecznymi interglacjału
mazowieckiego zdeponowanego w wąskich dolinach kopalnych w rejonach: Pławce – Giecz,
Klejno – Rusibórz, Środa Wlkp., Słupia – Strzeszki, Brodowo, Jeziory Wielkie – Zaniemyśl.
Budują go osady piaszczysto – żwirowe dolin kopalnych interglacjału mazowieckiego oraz
lokalnie pokrywy fluwioglacjalne zlodowaceń południowopolskich oraz środkowopolskich.
Miąższość osadów może dochodzić do 30 m, przeważnie 10 – 20 m.
Neogeńskie piętro wodonośne
Głównym piętrem użytkowym obszaru Powiatu Średzkiego jest piętro neogeńskie,
poziom mioceński. Wody podziemne występują w klastycznych osadach mioceńskich
rozległego systemu wodonośnego niecki wielkopolskiej. Niecka wielkopolska została
wydzielona w obrębie rozległego zbiornika mioceńskiego (Błaszyk T, Przybyłek J.,
Dąbrowski S., Górski J., 1992 – Stan rozpoznania i wykorzystania wód niecki
trzeciorzędowej w Wielkopolsce), w oparciu o trzy kryteria: istnienie obniżenia w powierzchni
mezozoicznej, ciągłość mioceńskiego poziomu wodonośnego oraz ciągłość nadkładu
izolującego w postaci iłów serii poznańskiej. Niecka wielkopolska stanowi zbiornik
49
naporowych wód wgłębnych ograniczony od: południa Wałem Trzebnickim, zachodu
kanałem Obry, północy pradoliną toruńsko – eberswaldzką, wschodu górną Notecią i doliną
Prosny. W piętrze neogeńskim, poziomie mioceńskim można wyróżnić trzy warstwy
wodonośne: dolną, środkową i górną. Tworzą je piaski od gruboziarnistych do pylastych i
mułków, przedzielonych serią iłów i pokładów węgla.
Warstwa ta występuje w przedziale rzędnych 0 do – 20 m n.p.m. w formie nieciągłych
soczewek piasków drobnoziarnistych, rzadziej średnioziarnistych i pylastych. Miąższość tej
warstwy waha się w granicach 15 – 30 m. Współczynnik filtracji wynosi k = 0,01 - 0,12 m/h, a
przewodność T = 0,7 – 4,0 m2/h.
Warstwa
mioceńska
środkowa
zbudowana
jest
przeważnie
z
piasków
drobnoziarnistych, pylastych lub średnioziarnistych. Strop warstwy zalega na rzędnej około –
20 m n.p.m., a spąg lokalnie dochodzi do – 80 m n.p.m. Miąższość warstwy mioceńskiej
środkowej wynosi 20 – 30 m, lokalnie 40 m. Parametry filtracyjne warstwy środkowej są
następujące: k = 0,01 – 0,3 m/h, T = 5 – 30,0 m2/h, µ = 0,0001 – 0,00036 i 0,01 – 0,0015 w
strefach zdepresjonowanych. Wydatek jednostkowy wynosi najczęściej q = 0,3 – 1,0
m3h/ms. Warstwa mioceńska środkowa jest najczęściej ujmowaną warstwą mioceńską.
Warstwa mioceńska dolna występuje lokalnie w rejonie miejscowości Józefowo –
Kępa Wielka (gmina Zaniemyśl). Wykształcona jest w postaci piasków drobnoziarnistych o
miąższości dochodzącej do 20 m. Poziom mioceński – warstwa dolna łączy się lokalnie z
nadległą warstwą środkową. Na terenie powiatu średzkiego warstwa mioceńska dolna, nie
została ujęta do eksploatacji.
3.3.2. Główne zbiorniki wód podziemnych
Przez teren powiatu przebiega fragment głównego zbiornika wód podziemnych,
GZWP nr 150 Pradolina Warszawsko – Berlińska. Występuje w piaszczysto – żwirowych
utworach czwartorzędowych. Jego zasoby dyspozycyjne wynoszą 456,0 tys. m3/d, a średnia
głębokość ujęć waha się między 25 a 30 m. Zestawienie parametrów charakterystycznych
dla GZWP występującego na terenie powiatu przedstawia tabela 21.
Parametry GZWP występującego na terenie powiatu
T a b e l a 21
Nr
GZWP
Nazwa GZWP
Typ
ośrodka
Wiek
skał
Powierzchnia
GZWP
[km2]
Średnia
głębokość
ujęć
[m]
150
Pradolina
Warszawa Berlin
porowy
Q
1 904
25-30
Zasoby
dyspozycyjne
[tys.m3/d]
456,0
Q - czwartorzęd
Źródło: WIOŚ Poznań 2010 r.
50
3.3.3. Zasoby wód podziemnych
Wody podziemne należy traktować jako jeden z bardzo ważnych dla gospodarki
surowców. Celowa i ekonomiczna eksploatacja surowca - wody podziemnej, nie może być
prowadzona bez szczegółowej znajomości geologicznych warunków występowania oraz
jakości i ilości surowca zawartego w złożu. Zasoby wody podziemnej to ilość wody zawarta w
określonych utworach skalnych danej struktury hydrogeologicznej.
Według badań modelowych moduł zasilania poziomu gruntowego waha się w
przedziale 96 do 240 m3/24h x km2 , a poziomu mioceńskiego tej części zbiornika 16 m3/24h
x km2. Na terenie poszczególnych gmin powiatu występowanie wód podziemnych
przedstawia się następująco:
Gmina Dominowo – na terenie gminy występują dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe
i neogeńskie. Znajdują się one poza obszarem głównego zbiornika wód podziemnych
(GZWP). W obrębie piętra czwartorzędowego wody występują w utworach piaszczystożwirowych (poziom międzyglinowy górny, środkowy i dolny), woda tego poziomu jest
nadmiernie zażelaziona, posiada znaczną twardość, a jej zasoby nie zaspokajają w pełni
potrzeb. Warstwę wodonośną piętra neogeńskiego tworzą piaski kwarcowe mioceńskie
przewarstwione wkładkami węgla brunatnego. Wydajność studni, podobnie jak w piętrze
czwartorzędowym, wynosi Q = 10 – 40 m3/h. Woda jest lepszej jakości, mimo to wymaga
uzdatnień dla celów komunalnych.
Gmina Krzykosy – eksploatowane są dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe i neogeńskie.
W obrębie utworów czwartorzędowych występuje jeden poziom wodonośny – plejstoceński,
związany z piaszczysto – żwirowymi osadami Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej i doliny
Warty. Poziom ten charakteryzuje się swobodnym zwierciadłem wody, które stabilizuje się na
głębokości 1,0 – 3,0 m p.p.t. Średnia wydajność jednostkowa poziomu wód gruntowych
wynosi ok. 10 – 30 m3/h m.
W piętrze neogeńskim występuje zasadniczo jeden poziom wodonośny – mioceński, który
tworzą warstwy piasków drobnych i pylastych przewarstwionych węglem brunatnym. Poziom
mioceński tworzą dwie warstwy wodonośne górna i środkowa. Górna warstwa wodonośna
występuje w strefie 76, 0 – 84,0 m i tworzą ją piaski drobne. Zasadnicza warstwa wodonośna
środkowa występuje na głębokości 92,0 – 132,0 m i zbudowana jest z piasków drobnych i
pylastych przewarstwionych pokładami węgla brunatnego. W dolinie Warty poziom ten
charakteryzuje się artezyjskim zwierciadłem wody, które stabilizuje się na wysokości 4 – 8 m
n.p.t. Średnia wydajność tego poziomu wynosi Q = 20 – 60 m3/h.
Gmina Nowe Miasto n. Wartą - na terenie gminy, występuje czwartorzędowy i neogeński
poziom wodonośny oraz złoża wód mineralnych.
51
W czwartorzędowym piętrze wodonośnym występuje jeden gruntowy poziom wodonośny
wieku plejstoceńskiego. Związany jest on z piaszczysto – żwirowymi osadami Pradoliny
Warszawsko – Berlińskiej lub poza pradoliną z osadami dolin mniejszych cieków. Poziom
gruntowy charakteryzuje się swobodnym zwierciadłem wody, które stabilizuje się
na
głębokości 1,27 – 4,0 m p.p.t. Poza obszarem pradoliny poziom gruntowy występuje lokalnie
i nie ma praktycznego znaczenia. Przeważnie ujmowany jest za pomocą studni kopanych. Z
piętra czwartorzędowego korzysta również ujęcie w Aleksandrowie, które posiada
zatwierdzone zasoby w ilości Q = 23,4 m3/h.
Piętro neogeńskie - do celów eksploatacyjnych ujmowany jest poziom mioceński środkowy.
Zatwierdzone zasoby komunalnych studni mioceńskich przedstawia tabela 22.
Zatwierdzone zasoby dla ujęć komunalnych
Ujęcie
Chocicza
Chwalęcin
Nowe Miasto
Wolica Kozia
Q – wydajność
Zasoby zatwierdzone
Q hśr [m3/h]
70
55
35,0
20,0 (miocen)
60,0 (plejstocen)
T a b e l a 22
Depresja
[m]
32,4
4,35
8,5
39,0
3,25
Wydajność
Q [m3/d]
456
360
302
70,0
70,0
źródło: Urząd Gminy w Nowe Miasto n. Wartą 2011 r.
Gmina Środa Wlkp. - na jej terenie występują i są eksploatowane wody dwóch poziomów
wodonośnych: czwartorzędowego i neogeńskiego. Piętro czwartorzędowe – poziom
plejstoceński, z uwagi na niewielką miąższość warstw wodonośnych, nie odgrywa większego
znaczenia. W Brodowie, Nadziejewie, Słupi Wielkiej i Brzeziu istnieją lokalne zasoby tego
poziomu, które są eksploatowane i wykorzystywane głównie przez indywidualnych odbiorców
(studnie kopane). Głównym poziomem użytkowym jest poziom neogeński – warstwa
mioceńska środkowa. Warstwę wodonośną budują piaski pylaste i drobne zalegające pod
znaczną miąższością warstwy iłów poznańskich. Miąższość warstwy wodonośnej wynosi
średnio 42 – 53 m i wyraźnie wzrasta w kierunku północnym. W rejonie Środy Wlkp. zasoby
eksploatacyjne wycinka basenu mioceńskiego wynoszą Q – 539 m3/h. Ujęcia przemysłowe
na terenie miasta (m.in. cukrownia, mleczarnia, szpital) mają łączne zasoby 137 m3/h, ujęcia
wiejskie o zatwierdzonych zasobach – 479 m3/h.
Ogółem wielkość zasobów eksploatacyjnych zatwierdzonych w kat. „B” wynosi 1457,1 m3/h,
w tym: z utworów neogeńskich – mioceńskich 1 333,3 m3/h, z utworów czwartorzędowych
124,8 m3/h.
Gmina Zaniemyśl – użytkowe zbiorniki wodonośne występują w obrębie utworów
czwartorzędu i neogenu. Podstawowym jest zbiornik wód neogeńskich. W utworach
czwartorzędowych związanych z GZWP nr 150 występuje poziom wód gruntowych oraz
52
lokalnie poziom wód wgłębnych. Poziom wód gruntowych występuje głównie w piaskach i
żwirach, natomiast wód wgłębnych w przewarstwieniach piaszczystych wśród glin
morenowych. Miąższość warstwy wodonośnej waha się w granicach 5,0 – 25,0 m.
Zatwierdzone zasoby wód wynoszą 224 m3/h, z czego wykorzystuje się tylko 50 m3/h.
W piętrze neogeńskim ujmowane są wody poziomu mioceńskiego górnego i środkowego.
Wyróżnia się tu 3 warstwy wodonośne: dolną (poniżej 30 m p.p.t.), środkową (15 - 25 m
p.p.t.) i górną (5 -10 m p.p.t.). Eksploatowane są warstwy górna i środkowa.
Łączna wielkość zasobów eksploatacyjnych zatwierdzonych w kat. „B” wynosi 465,3 m3/h, w
tym: z utworów czwartorzędowych 83,7 m3/h, z utworów neogeńskich – mioceńskich 381,6
m3/h.
3.3.4. Złoża wód geotermalnych
Na terenie powiatu występują złoża wód geotermalnych posiadające walory lecznicze.
W latach 60. wody termalne rozpoznano wierceniami w miejscowościach:
•
-
Koszuty (gm. Środa Wlkp.):
odwiert IG-2 „Środa” – głębokość użytkowa 1 040 m, temperatura samowypływu 40,5
0
C, wydajność 40 m3/h, jakość wody: 0,8% solanka chlorkowo-sodowo-bromkowa,
średnio zmineralizowana, dyspozycyjna ilość wody 1000 m3/d;
-
odwiert IG-3 „Środa” – głębokość użytkowa 1 300 m, wydajność zbliżona do
wydajności odwiertu IG-2;
•
Kaleje V (gm. Zaniemyśl) - głębokość użytkowa 700 m, temperatura
samowypływu
38,3 0C, dyspozycyjna ilość wody 168 m3/d, jakość wody: 0,21 %
solanka chlorkowo-sodowa-bromkowa;
•
Polwica-1 (gm. Zaniemyśl) - głębokość użytkowa 700 m, wydajność 7,0 m3/h,
temperatura samowypływu 26 0C, dyspozycyjna ilość wody 432 m3/d, jakość
wody:
0,21
%
solanka
chlorkowo-sodowa,
średnio
zmineralizowana,
dyspozycyjna ilość wody 168 m3/d.
Wody termalne występujące na terenie Powiatu Średzkiego to solanki chlorkowo – sodowe o
temperaturze samowypływu nie przekraczającej 410C i mineralizacji w granicach 8,0 g/l.
Wody tego typu są wykorzystywane bezpośrednio w balneotechnice, choć można je również
wykorzystać do niskotemperaturowych ogrzewań płaszczowych lub gruntowych.
Aktualnie wody termalne występujące na terenie powiatu nie są eksploatowane stanowią nie wykorzystane dotychczas bogactwo naturalne. Na przeszkodzie eksploatacji
stoją względy ekonomiczne, a także brak koncepcji ich wykorzystania.
53
3.4. Wody powierzchniowe
3.4.1. Sieć rzeczna
Analizowany obszar Powiatu Średzkiego należy w całości do dorzecza Warty.
Głównym ciekiem jest rzeka Warta płynąca równoleżnikowo ze wschodu na zachód. Sieć
rzeczną tworzy przede wszystkim rzeka Warta wraz z jej dopływami prawobrzeżnymi:
Maskawą (Moskawa) i Kanałem Borowskim oraz lewobrzeżnym Rowem Rogusko. Pozostałe
cieki to między innymi Średzka Struga, Wielka (Wielki Rów) i Miłosławka (Szywra), będące
dopływami Maskawy. Tworzą one gęstą sieć cieków o dendrologicznym układzie. W
przebiegu głównych cieków dominuje kierunek południkowy; jedynie Miłosławka i Maskawa
w swym dolnym biegu wykazują przebieg równoleżnikowy.
Cieki charakteryzują się śnieżno-deszczowym reżimem zasilania z jednym maksimum i
minimum w ciągu roku. Po osiągnięciu wiosennego maksimum (luty, marzec), stan wody i
przepływy wyraźnie się zmniejszają.
Stosunki hydrograficzne na terenie powiatu zostały częściowo ukształtowane przez
człowieka. Wszystkie mniejsze cieki zostały pogłębione, wyprostowane i stanowią część
systemu melioracyjnego. W związku z powyższym na obszarach wysoczyznowych,
zbudowanych z glin zwałowych drobne cieki mają charakter okresowy. Rowy melioracyjne
przez połączenie ich z małymi ciekami spowodowały zmianę gęstości i przebiegu sieci
hydrograficznej.
Warta
Dorzecze Warty leży w zlewni rzeki Odry. Warta jest głównym prawobrzeżnym
dopływem Odry, o długości 808,2 km. Powierzchnia dorzecza Warty wynosi 53 710 km2.
Przez obszar Powiatu Średzkiego w gminach Nowe Miasto n. Wartą i Zaniemyśl rzeka Warta
przepływa na odcinku 38 km (340,0 km – 302,0 km), w tym 16 km stanowi granicę z
Powiatem Śremskim. Koryto Warty ma charakter naturalny, tworząc liczne zakola.
Na omawianym obszarze jest to rzeka o reżimie nizinnym. Charakterystyczne przepływy
Warty w latach 1971 – 1998 przedstawia tabela nr 23.
Charakterystyczne przepływy Warty w latach 1971 – 1998
T a b e l a 23
3
Rzeka
Posterunek
WWQ
790
Obserwowane wartości w m /s
SWQ
SSQ
SNQ
301
101
40,9
NNQ
24,3
Źródło: IMGW Poznań, 1999 r.
54
Naturalny rytm rzeki Warty od połowy lat 80., zakłócony został przez budowę
zbiornika retencyjnego Jeziorsko, co wpłynęło na bardziej wyrównany przebieg stanów i
przepływów rzeki.
Obszar doliny rzecznej jest objęty systemem zabudowy hydrotechnicznej, Warta na
całym odcinku posiada ostrogi. Po stronie północnej Warta na całym odcinku jest
obwałowana, natomiast po południowej jedynie od okolic Komorza na zachód i Dębna na
północny wschód. W czasie wezbrań zasięg wód powodziowych nie przekracza obszaru
międzywala.
Fot.16. Rzeka Warta, gm. Krzykosy.
Fot.17. Warciska w dolinie rzeki Warty, gm. Nowe
Miasto n. Wartą.
W dolinie Warty występuje wiele warcisk tzn. małych zbiorników wodnych poniżej 1
ha będących starorzeczami Warty. Starorzecza i zagłębienia erozyjne pełnią rolę lokalnych
zbiorników retencyjnych.
Oprócz systemu wód powierzchniowych na zasoby wodne składają się również
wycieki źródliskowe znajdujące się w strefie krawędziowej doliny Warty od Nowego Miasta n.
Wartą po Dębno.
Maskawa
Maskawa jest prawobrzeżnym dopływem Warty, uchodzącym do niej w km 307,2, 11
km, na wschód od miejscowości Śrem, w okolicach Józefowa. Całkowita długość rzeki
wynosi 56,4 km, w tym 44,5 km występuje na terenie Powiatu Średzkiego, a jej powierzchnia
zlewni wynosi 620,8 km2. Jest ciekiem typowo nizinnym, o średnim spadku 0,08 ‰. Zarówno
na rzece głównej jak i jej dopływach istnieje szereg jazów, liczne łączące się rowy
melioracyjne, a w km 29,5 rzeki Maskawy – zbiornik retencyjny „Środa” zasilany jej wodami.
55
Rzeka przepływa przez gminy: Dominowo, Środa Wlkp. (19,4 km), Krzykosy (5,2 km) i
Zaniemyśl (9,0 km).
Fot. 18. Maskawa, gm. Dominowo.
Charakterystyczne wahania stanów wody w rzece Maskawie na posterunku w IMGW
Brodowie (P.z. 67,2 m n.p.m., km 13,8 A = 354 km2) w latach 1975 – 1982 przedstawia
tabela 24, a przepływy tabela 25.
Wahania stanu wód w rzece Maskawy, na posterunku IMGW
w Brodowie w latach 1975 – 1982
Poziom wody
maksymalny
minimalny
Rok
zima
lato
zima
lato
hydrologiczny
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
69,15
68,99
69,12
68,50
69,39
68,63
69,38
69,52
67,83
68,46
68,89
68,38
68,44
69,44
68,36
-
m n.p.m.
67,84
67,65
67,78
67,72
67,72
67,66
67,81
67,91
67,56
67,59
67,76
67,55
67,51
67,71
67,66
-
T a b e l a 24
Średni
roczny
Amplituda
roczna
67,98
67,86
68,29
67,97
68,05
68,11
68,09
-
m
1,59
1,40
1,36
0,95
1,88
1,78
1,72
-
Źródło: IMGW Poznań
56
Wahania stanu wód w rzece Maskawy, na posterunku IMGW
w Brodowie w latach 1975 – 1980
Przepływ
maksymalny
minimalny
Rok
zima
lato
zima
lato
hydrologiczny
T a b e l a 25
Średni
roczny
Amplituda
roczna
1,56
0,91
2,43
1,11
1,48
2,01
6,72
4,73
6,49
3,84
8,21
7,45
m3/s
1975
1976
1977
1978
1979
1980
6,92
4,93
6,78
3,87
8,29
4,23
0,56
1,40
5,47
1,18
2,27
7,91
0,59
0,41
0,72
0,67
0,69
0,62
0,20
0,20
0,29
0,03
0,08
0,46
Źródło: IMGW Poznań
Głównymi dopływami Maskawy są:
•
Średzka Struga (jest prawostronnym dopływem rzeki Maskawy oraz lewostronnym
dopływem rzeki Kopli, uchodzi do Maskawy w 26,0 km biegu rzeki w Środzie Wlkp.
Całkowita długość Średzkiej Strugi wynosi 15,7 km, a powierzchnia zlewni 58,2 km2.
Wzdłuż zachodniej strony strugi występują mokradła z zarastającymi zbiornikami
wodnymi. Przepływa przez teren gminy Środa Wlkp. na odcinku o długości 10,5 km);
•
Wielka inaczej Wielki Rów (jest lewostronnym dopływem Maskawy i uchodzi do niej w
22,0 km biegu rzeki, całkowita długość rzeki wynosi 27,2 km, a powierzchnia zlewni 99,8
km2. Przepływa przez teren gminy Środa Wlkp. odcinkiem 9,0 km);
•
Miłosławka inaczej Szywra (uchodzi do Maskawy w 7,8 km biegu rzeki, długość jej
wynosi
36,3 km, a powierzchnia zlewni 182,9 km2. Biegnie przez teren gminy Krzykosy
– 11,7 km i gminy Zaniemyśl na odcinku 7,1 km).
Wymienione dopływy Maskawy posiadają również rozbudowaną sieć własnych
dopływów.
Pozostałe cieki wodne na terenie powiatu
Pod względem zasobności w wody powierzchniowe, Powiat Średzki zaliczany jest
do obszarów o średniej zasobności. Prócz wymienionych głównych rzek Maskawy,
Miłosławki i Warty wraz z ich podstawowymi dopływami przez teren powiatu przepływają
również cieki wymienione w tabeli 15. Długość rowów szczegółowych i cieków naturalnych
na terenie powiatu wg ewidencji na dzień 30.06.2011 wynosi 624,86 km. Rowy te
utrzymywane są przez Związek Spółek Wodnych w Środzie Wlkp. i Gminną Spółkę Wodną w
Zaniemyślu.
57
Wykaz pozostałych cieków przepływających przez Powiat Średzki
T a b e l a 26
Gmina
Długość cieku na terenie powiatu
Nazwa cieku
(przez którą przepływa ciek)
[km]
Zaniemyśl, Krzykosy, Środa Wlkp.
17,0
Kanał Miłosławski
Zaniemyśl, Krzykosy
13,2
Kanał Borowski
Nowe Miasto
11,5
Rów „B”
Środa Wlkp., Dominowo
11,1
Wielki Rów
Zaniemyśl
6,9
Brodek
Zaniemyśl
6,2
Jezierski
Zaniemyśl
6,1
Polwicki
Zaniemyśl
5,1
Kanał Ulgi
Kanał Pałczyński
Środa Wlkp.
3,8
Drgań
Zaniemyśl
3,7
Lutynia
Nowe Miasto
3,5
Bystrotok
Zaniemyśl
3,4
Odnoga Brzostowska
Nowe Miasto
2,5
Kamionka
Zaniemyśl
2,1
Kanał Dębiecki
Środa Wlkp.
1,0
Źródło: Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Poznaniu, Inspektorat we Wrześni, 2011 r.
3.4.2. Zbiorniki wodne
Do naturalnych zbiorników wodnych na terenie powiatu należą 4 jeziora (J.
Raczyńskiego, J. Łękno, J. Jeziory Małe i J. Jeziory Wielkie) położone na terenie gminy
Zaniemyśl. Należą one do większego zespołu (8 jezior) wypełniających polodowcową rynnę
nazywaną Rynną Kórnicką. Są to jeziora przepływowe przez, które przepływa rzeka
Kamionka zwana też Koplą.
Dodatkowo na terenie gminy Środa Wlkp. znajduje się jeden sztuczny zbiornik
retencyjny, zasilany głównie wodami powierzchniowymi.
Jeziora
Wszystkie jeziora występujące na obszarze powiatu znajdują się na terenie gminy
Zaniemyśl. Zaliczano je do Rynny Kórnickiej i są to: Jezioro Raczyńskie, Jezioro Łękno,
Jezioro Jeziory Małe i Jezioro Jeziory Wielkie. Ich charakterystykę morfologiczną
przedstawia poniższa tabela 27.
Charakterystyka morfologiczna jezior na terenie Powiatu Średzkiego
Jezioro
Powierzchnia
zwierciadła
wody [ha]
Objętość
Raczyńskie
84,4
2 342,9
Łękno
26,1
581,0
Jeziory Małe
44,3
Jeziory Wielkie
60,3
T a b e l a 27
Głębokość [m]
średnia
Kategoria
podatności na
degradację
5,8
2,8
III
5,0
2,2
III
2 600,9
8,0
3,0
II
1 817,0
5,4
3,0
non
[tys. m3]
maksymalna
Źródło: Stan Środowiska w Powiecie Średzkim 2003 r.
58
Jezioro Raczyńskie
Jezioro Raczyńskie położone jest na południowy-zachód od miejscowości Zaniemyśl.
Jest pierwszym zbiornikiem ciągu ośmiu jezior położonych w Rynnie Kórnickiej. Z Jeziora
Raczyńskiego wypływa rzeka Kamionka. Zbiornik zajmuje powierzchnię 84,4 km2 i ma kształt
silnie wydłużony. Dno jeziora jest silnie zróżnicowane, o średniej głębokości 2,8 m, z dwoma
głęboczkami i dwoma wyniesieniami w postaci wysp. Większa – Wyspa Edwarda – ma
powierzchnię 3,1 ha. Na Wyspie Edwarda znajduje się park wpisany do rejestru zabytków.
Rośnie tam starodrzew liściasty z wieloma pomnikami przyrody, głównie dębami.
Bezpośrednie otoczenie jeziora stanowi drzewostan liściasty z dominacją olchy – ustalono
strefę ochronną jeziora na górnej krawędzi zbocza rynny jeziornej. Planuje się utworzenie
obszaru chronionego krajobrazu o przewodniej funkcji rekreacyjnej, który obejmowałby m.in.
zlewnię Jeziora Raczyńskiego.
Fot.9. Jezioro Raczyńskie, widok na Wyspę Edwarda.
Nad brzegami jeziora zlokalizowane są sezonowe ośrodki wypoczynkowe, pole namiotowe,
kąpieliska, punkty gastronomiczne i prywatne działki rekreacyjne, toteż jest ono narażone na
silne obciążenie turystyczne i rekreacyjne. Jezioro jest zbiornikiem typu sandaczowego, na
którym prowadzona jest gospodarka rybacka.
Jezioro Łękno
Jezioro Łękno położone jest na zachód od Zaniemyśla. Zasilane jest przez rzekę
Kamionkę wpływającą do niego od strony południowo-wschodniej, z odległego o ok. 1 km
Jeziora Raczyńskiego. Jezioro to zajmuje powierzchnię 26,1 km2, a jego średnia głębokość
59
wynosi 2,2 m. Jest ono w niewielkim stopniu wykorzystywane w celach rekreacyjnych i
turystycznych – zabudowa rekreacyjna znajduje się na południowo-wschodnim brzegu.
Korzystny dla Jeziora Łękno (I kategoria) jest sposób zagospodarowania zlewni
bezpośredniej, którą stanowią chroniące zbiornik lasy.
Jezioro Jeziory Małe
Jezioro Jeziory Małe położone jest na zachód od miejscowości Łękno. Zajmuje
powierzchnię 44,3 km2. Jego średnia głębokość wynosi 5,5 m. Od strony południowej
zbiornik zasilany jest przez rzekę Kamionkę, a od południowo-zachodniej przez rów
melioracyjny. Jezioro wykorzystywane jest w niewielkim stopniu na cele rekreacyjne –
zabudowa z nią związana znajduje się na północno-wschodnim brzegu zbiornika.
Jezioro Jeziory Wielkie
Jezioro Jeziory Wielkie położone jest na południe od miejscowości o tej samej
nazwie. Zasilane jest przez rzekę Kamionkę od południa i rów melioracyjny od wschodu.
Kamionka po przepłynięciu jeziora wypływa z jego północnego krańca w kierunku kolejnego
jeziora Bnińskiego leżącego na terenie gminy Kórnik. Średnia głębokość zbiornika wynosi
4,2 m i zajmuje powierzchnię 60,3 km2.
Zbiorniki retencyjne
Zbiornik retencyjny „Środa”
Sztuczny zbiornik retencyjny „Środa” usytuowany w 29,5 km rzeki Maskawy powyżej
Środy Wlkp. (gm. Środa Wlkp.), wybudowany został w latach 1968 – 1971.
Fot. 20. Zbiornik retencyjny „Środa”.
60
Posiada powierzchnię geodezyjną 47,7 ha i objętość ok. 900 m2. Wysokość piętrzenia
wynosi 7,10 m. Jazy pozwalają na piętrzenie wody w celu nawadniania podsiąkowego lub
ujęć bezpośrednich. Minimalna powierzchnia zalewowa wynosi 22,9 ha, średnia 35 ha, a
maksymalna 45 ha. Zbiornik powstał w celu zwiększenia retencji, a także dla potrzeb
rolnictwa, przemysłu i służb przeciwpożarowych. Obecnie wodę do nawodnień pobiera kilku
rolników, natomiast nie korzysta z niej przemysł. Zbiornik spełnia głównie role zaplecza
rekreacyjnego dla potrzeb mieszkańców Środy. Jest on zasilany wodami rzeki Maskawy.
Obiekty małej retencji wodnej
Do obiektów małej retencji wodnej na terenie powiatu należy zaliczyć przede
wszystkim małe zbiorniki wodne (stawy) przeznaczone do gromadzenia wody w celu
nawodnień upraw rolniczych.
W okresie od II półrocza 2007 r. do I półrocza 2011 r. Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp.
wydało łącznie 12 pozwoleń wodnoprawnych na wykonanie stawów , 16 pozwoleń
wodnoprawnych na wykonanie stawów i pobór wód powierzchniowych oraz 10 pozwoleń
tylko na pobór wód.
Oprócz wyżej wymienionych zbiorników do obiektów małej retencji wodnej zalicza się
również zbiorniki hodowlane (stawy rybne).
Wykaz istniejących stawów na terenie powiatu z uwzględnieniem podziału gminnego,
przedstawia tabela 28. W tabeli 29 przedstawiono wykaz pozwoleń na pobór wód
powierzchniowych.
Wykaz stawów na terenie powiatu
T a b e l a 28
Gmina
Miejscowość
Powierzchnia [m2]
1
2
3
Dominowo
Biskupice
1 750
Dominowo
Dominowo
1 500
Dominowo
Dzierznica
15 000
Dominowo
Giecz
3 000
Dominowo
Rusiborek
8 100
Krzykosy
Borowo
5 900
Krzykosy
Borowo
7 372
Krzykosy
Garby
7 010
Krzykosy (cele tech.)
Garby
1 000
Krzykosy
Krzykosy
900
Krzykosy
Miąskowo
3 500
61
1
2
3
Krzykosy
Młodzikowo
2 004
Krzykosy
Młodzikowo
9 300
Krzykosy
Murzynowo Leśne
2 625
Krzykosy
Pięczkowo
2 000
Krzykosy
Sulęcin
1 320
Krzykosy
Sulęcinek
2 300
Nowe Miasto
Boguszyn
1 000
Nowe Miasto
Boguszynek
300
Środa Wlkp.
Annopole
14 000
Środa Wlkp.
Chocicza
5 355
Środa Wlkp.
Dębiczek
5 950
Środa Wlkp.
Dębiczek
4 731
Środa Wlkp.
Henrykowo
7 170
Środa Wlkp.
Koszuty
1 200
Środa Wlkp.
Mączniki
7 500
Środa Wlkp.
Pętkowo
2 350
Środa Wlkp.
Romanowo
4 650
Środa Wlkp.
Strzeszki
2 660
Środa Wlkp.
Środa Wlkp.
2 800
Środa Wlkp.
Włostowo
5 200
Środa Wlkp.
Zmysłowo
1 100
Środa Wlkp.
Zmysłowo
3 800
Środa Wlkp.
Zmysłowo
800
Zaniemyśl
Czarnotki
5 000 (2 stawy)
Zaniemyśl
Kępa Mała
1 477
Zaniemyśl
Luboniec
2 800
Zaniemyśl
Lubonieczek
3 220
Zaniemyśl
Śnieciska
1 200
Zaniemyśl
Zwola
750
Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. 2011r.
62
Wykaz pozwoleń na pobór wód powierzchniowych
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
Gmina
Dominowo
Krzykosy
Środa Wlkp.
Zaniemyśl
T a b e l a 29
Miejscowość
Biskupice
Dzierżnica
Giecz
Rusiborek
Borowo
Garby (cele tech.)
Mięskowo
Młodzikowo
Murzynowo Leśne
Sulęcin
Sulęcinek
Brodowo
Brzezie
Chocicza
Chwałkowo
Henrykowo
Pętkowo
Pierzchnica
Romanowo
Strzeszki
Zmysłowo
Zmysłowo
Żabikowo
Kępa Wielka
Śnieciska
Śnieciska
Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. 2011 r.
3.5. Gleby
Mimo monotonii ukształtowania powierzchni pokrywa glebowa jest zróżnicowana.
Na piaskach występują bielicoziemy, na glinie morenowej brunatnoziemy, w płytkich
zagłębieniach terenu czarne ziemie bagienne. W dolinach cieków wyróżnia się głównie
grunty mineralne w postaci mad, oraz gleby torfowe i murszowo – torfowe powstałe z torfu
torfowisk niskich występujących na tym terenie.
Gleby występujące na obszarze powiatu w większości zaklasyfikowane zostały do
gleb o średnio dobrej, średniej i słabej jakości. Gleby klasy VI i V zajmują 27 %, natomiast
znaczny procent, bo 40 % stanowią ziemie IV klasy bonitacyjnej. Gleby klasy III zajmują 30
% powierzchni. Najmniejszy udział zajmuje klasa II - 2%, natomiast klasa I w ogóle nie
występuje.
Szczegółową klasyfikację gleb powiatu z uwzględnieniem podziału na poszczególne
gminy, pod względem ich jakości bonitacyjnej przedstawiono w tabeli 30.
63
Zestawienie klasyfikacji gleb na terenie powiatu
T a b e l a 30
Klasa bonitacyjna gruntów ornych wyrażona w [%]
Powiat/gmina
I
II
III a
III b
IV a
IV b
V
VI
VI RZ
Średzki
0
2
15
15
30
10
17
10
1
Dominowo
0
0
10
18
43
7
13
8
1
Krzykosy
0
0
2
2
10
9
41
33
3
Nowe Miasto
0
0
8
17
40
12
20
3
0
Środa Wlkp.
0
4
26
19
28
10
9
4
0
Zaniemyśl
0
0
13
13
28
13
18
15
0
Źródło: Urzędy Gmin, 2010 - 2011 r.
Największe obszary gleb należących do wyższych klas bonitacyjnych (III a i III b)
znajdują się w gminach Środa Wlkp. i Dominowo. Dodatkowo, na terenie gminy Środa Wlkp.
występuje niewielki obszar gleb II klasy bonitacyjnej, które należą do obszarów prawnie
chronionych.
Gminy położone na terenie Powiatu Średzkiego, zostały również sklasyfikowane
przez Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach pod względem wskaźnika
jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej w sposób przedstawiony w tabeli 31.
Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej na terenie powiatu
Ocena gleb w punktach IUNG
Jakości i
Wskaźnik
Bonitacja
przydatności
syntetyczny
Powiat/Gmina
rolniczej
jakości
Grunty
Użytki
Grunty
Użytki
Grunty Użytki
orne
zielone
orne
zielone
orne
zielone
Średzki
50,1
36,5
51,0
35,0
50,6
35,8
T a b e l a 31
Ogólny wskaźnik
rolniczej
przestrzeni
produkcyjnej
67,3
Dominowo
54,6
38,8
57,1
37,8
55,8
38,3
72,7
Krzykosy
31,6
31,9
34,7
30,7
33,2
31,3
50,5
Nowe Miasto
52,7
40,1
51,3
39,2
52,0
39,7
68,9
Środa Wlkp.
62,1
39,6
61,2
38,6
61,7
39,1
78,6
Zaniemyśl
49,5
32,2
50,7
27,7
50,1
30,5
65,6
Źródło: WIOŚ Poznań, 2005 r.
Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuje warunki mniej lub bardziej
korzystne danego obszaru dla wegetacji uprawianych roślin. Im wartość wskaźnika wyższa,
tym lepsze warunki dla produkcji rolnej. Na terenie Powiatu Średzkiego najwyższy wskaźnik
charakteryzuje gminy Środa Wlkp. i Dominowo, a najniższy gminę Krzykosy.
Znaczący udział w produkcji rolnej mają uprawy zbożowe – pszenica, żyto, mieszanki
zbożowe, owies, pszenżyto i kukurydza. Oprócz zbóż uprawiane są na dużą skalę buraki
cukrowe
i ziemniaki. Powiat posiada również dobrze rozwinięte ogrodnictwo, a zwłaszcza uprawę
cebuli, ogórków i kapusty. Strukturę rodzaju wybranych najpospolitszych upraw w
poszczególnych gminach powiatu w latach 2010 - 2011 przedstawiono w tabeli 32.
64
Struktura głównych upraw w poszczególnych gminach powiatu
Powierzchnia i rodzaj uprawy [ha]
Gmina
zboża
ziemniaki
buraki cukrowe
Dominowo
2 970
875
256
Krzykosy
4 987
220
45
Nowe Miasto
3 600
190
135
Środa Wlkp.
6 850
1 550
1 100
Zaniemyśl
3 117
482
173
Razem
21 524
3 317
1 709
T a b e l a 32
kukurydza
710
310
600
700
629
2 949
Źródło: Urzędy Gmin, 2010 - 2011 r.
Bezpośredni wpływ na rodzaj upraw ma produkcja zwierzęca prowadzona na terenie
powiatu. Część uzyskanych plonów jest wykorzystywana jako pasze. W ostatnich latach
zauważa się znaczny wzrost produkcji kukurydzy, kosztem zmniejszenia areału innych zbóż.
Według danych uzyskanych z gmin do dominujących kierunków produkcji zwierzęcej
na terenie powiatu należą: tucz trzody chlewnej, fermy drobiu, hodowla bydła, owiec i koni.
Na terenie powiatu w miejscowości Środa Wlkp., Sulęcinek i Murzynowo Leśne prowadzona
jest hodowla strusi.
3.6. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej
3.6.1. Charakterystyka ogólna szaty roślinnej
Ze względu na stosunkowo niewielką lesistość powiatu, roślinność nieleśna pełni
ważną funkcję przyrodniczą. Szczególną rolę odgrywają zbiorowiska łąkowe, torfowe i
szuwarowe w dolinach rzek, przede wszystkim Warty, Maskawy i Średzkiej Strugi, a także
zbiorowiska roślinności wodnej towarzyszącej brzegom jezior, głównie Jeziora Raczyńskiego
i Jeziora Łękno.
Na obszarze powiatu występują również fragmenty borów mieszanych (świeżych,
wilgotnych). W drzewostanie dominują gatunki drzew liściastych: 2 gatunki dębów:
szypułkowy (Quercus robur) i bezszypułkowy (Quercus sessilis), brzoza brodawkowata
(Betula pendula), buk (Fagus.) oraz jesion (Fraxinus). Ponadto występują zbiorowiska drzew
iglastych z udziałem sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris), świerku (Picea) i modrzewia (Larix).
Warstwa krzewów to przede wszystkim leszczyna pospolita (Corulus avellana), ale
jest to zbiorowisko raczej słabo rozwinięte.
Na szczególną uwagę zasługuje roślinność wodna, najbogatsza florystycznie i
najbardziej zróżnicowana, występująca nad brzegami jezior i rzek. Z gatunków rzadkich flory
65
wielkopolski wymienić można: wolffię bezkorzeniową, rdestnicę, świetlika, starca błotnego,
goździka pysznego, oczeret, zamokrzycę ryżową.
3.6.1.1. Zieleń urządzona
Ważną rolę w systemie ekologicznym powiatu spełnia roślinność nieleśna – zieleń
urządzona czyli: zieleń śródpolna, zieleń parkowa oraz zieleń cmentarna.
Zadrzewienia śródpolne, przydrożne i przywodne pełnią rolę migracyjnych korytarzy
środowiskowych, urozmaicają krajobraz powiatu, podnoszą walory estetyczno-krajobrazowe
oraz spełniają na obszarach użytkowanych rolniczo funkcję zabezpieczającą przed
procesami
erozyjnymi.
Pasmowe
zadrzewienia,
które
występują
przy
szlakach
komunikacyjnych i wzdłuż granic własności pełnią rolę nie tylko krajobrazową, ale również
ochronną (zapory śnieżne). Krajobraz upiększają ogrody przydomowe, które swą
różnorodnością barw i gatunków są wizytówką mieszkańców powiatu. Dopełnieniem zieleni
urządzonej jest drzewostan występujący na cmentarzach czynnych jak i nieczynnych.
Urząd Miejski w Środzie Wlkp. w 2007 r. przeprowadził inwentaryzację wszystkich
drzew rosnących w parkach miejskich, na osiedlach oraz przy drogach publicznych na
terenie miasta Środa Wlkp. Każde drzewo zostało scharakteryzowane pod względem
gatunkowym, określono ich wielkość, stan zdrowotny oraz konieczne zabiegi pielęgnacyjne.
Zgodnie z inwentaryzacją na terenach komunalnych miasta znajduje się 7 707 drzew,
miejsce ich występowania przedstawia tabela nr 33.
Inwentaryzacja drzew na terenie miasta Środa Wlkp.
Miejsce występowania
Drogi publiczne
Parki
Osiedla
T a b e l a 33
Ilość [sztuk]
3 576
1 976
1 525
Źródło: Urząd Gminy Środa Wlkp., 2007 r.
Ogólny rozkład ilości drzew pod względem gatunkowym przedstawia tabela nr 34.
Rozkład gatunkowy drzew na terenie miasta Środa Wlkp.
Gatunek
1
Lipa
Klon
Jarząb
Topola
Jesion
Grochodrzew
Brzoza
Kasztanowiec
Ilość [sztuk]
2
1 600
1 085
544
521
413
385
294
199
T a b e l a 34
Ilość [%]
3
20,7
14,1
7,0
6,7
5,4
5,0
3,8
2,5
66
1
2
172
33
4
1
2 456
Dąb
Platan klonolistny
Miłorząb dwuklapowy
Glediczja trójciernista
Inne
3
2,2
0,4
0,05
0,01
31,9
Źródło: Urząd Gminy Środa Wlkp., 2007 r.
Większość drzew na terenie miasta jest w dobrej kondycji zdrowotnej, około 80 % z nich
posiada I klasę zdrowotności. W przyszłości Urząd Miejski planuje inwentaryzację zieleni na
terenach wiejskich gminy Środa Wlkp. Dotychczas nie przeprowadzono aktualizacji
inwentaryzacji drzewostanu miejskiego i nie wykonano inwentaryzacji zieleni wiejskiej. Z
danych uzyskanych w Urzędzie Miejskim wynika, że stan liczebny drzewostanu miejskiego
nie uległ zmianie, wycinane są drzewa chore lub zagrażające bezpieczeństwu ruchu, a w
zamian sadzone są nowe.
Na terenie powiatu istnieje 60 parków o łącznej powierzchni 226,12 ha, w tym 6
parków miejskich. Część z nich została wpisana do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków.
W tabeli 35 zamieszczono wykaz istniejących parków z uwzględnieniem przy ich lokalizacji
podziału gminnego.
Wykaz istniejących parków
T a b e l a 35
Miejscowość
Rodzaj parku
1
2
Powierzchnia
parku [ha]
w tym wód [ha]
3
4
9,08
8,86
3,30
2,09
2,35
3,20
4,80
0,50
0,75
brak
brak
0,51
0,44
0,54
4,0
2,44
2,05
3,44
1,48
-
-
Gnina Dominowo
Chłapowo
Dzierżnica
Giecz (bez grodziska)
Kopaszyce
Murzynowo Kościelne
Rusibórz
Zberki
dworski
pałacowy
podworski, folwarczny
dworski
dworski
dworski (angielski)
dworski
Garby
Młodzikowo
Murzynówko
Sulęcin
Sulęcinek
Borowo
Murzynowo Leśne
dworski z II połowy XIX w
dworski z końca XIX w
dworski z II polowy XIX w
dworski z połowy XIX w
dworski z końca XIX w
dworski
dworski
Boguszyn
Chocicza
Dębno
Klęka
Skoraczew
Szypłów
Kruczyn
podworski, krajobrazowy
krajobrazowy
krajobrazowy – styl barokowy
krajobrazowy
Bieganowo
Gmina Krzykosy
Gmina Nowe Miasto n. Wartą
3,90
5,48
4,40
5,60
4,32
5,72
-
0,45
0,07
brak
0,08
brak
0,25
-
1,82
0,12
Gmina Środa Wlkp.
67
1
2
Brodowo
Chudzice
Dębicz
Januszewo
Jarosłwiec
Koszuty
Mączniki
Nadziejewo
Pętkowo
Pierzchno
Pławce
Połażejewo
Rumiejki
Słupia Wielka
Starkowiec Piątkowski
Strzeszki
Szlachcin
Środa Wlkp. - miasto
Ulejno
Winna Góra
Zdziechowice
Zielniki
Żabikowo
dworski, krajobrazowy
dworski
podworski
krajobrazowy
pałacowy, krajobrazowy
krajobrazowy
krajobrazowy
podworski
pałacowy
6 parków miejskich
dworski
dworski
wiejski, krajobrazowy
Czarnotki
Jeziory Wielkie
Łękno
Pigłowice
Płaczki
Polwica
Śnieciska
Wyszakowo
Zaniemyśl
Zaniemyśl (wyspa)
dworski
dworski
dworski
dworski
wiejski
dworski
rekreacyjny, przykościelny
krajobrazowy
3
4
7,70
5,00
2,74
0,87
6,85
4,67
4,90
3,20
2,19
4,22
1,60
2,75
2,56
4,20
2,54
3,45
8,20
15,8
1,53
8,20
4,80
2,10
2,60
0,10
0,15
0,18
0,09
0,69
0,04
0,35
0,25
0,014
0,27
brak
0,14
0,12
brak
0,05
0,20
brak
0,55
0,12
0,03
0,25
3,0
10,30
9,31
4,17
2,50
1,77
4,03
4,20
3,40
2,93
brak
brak
0,32
0,4
0,1
0,286
0,20
0,20
0,03
brak
Gmina Zaniemyśl
Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp., 2011 r.
3.6.1.2. Formy ochrony przyrody
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (tekst jednolity z 2009 r. Nr
151, poz. 1220 z póź. zm.) określa cele, zasady i formy ochrony przyrody ożywionej,
nieożywionej i krajobrazu. Na podstawie powyższej ustawy wyróżnia się następujące rodzaje
obszarów chronionych: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe wraz z ich
otulinami, obszary chronionego krajobrazu oraz obszary Natura 2000. Oprócz nich istnieje
również ochrona gatunkowa niektórych roślin i zwierząt oraz ochrona indywidualna
pomników przyrody, użytków ekologicznych, stanowisk dokumentacyjnych przyrody
nieożywionej i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych.
W tabeli 36 zamieszczono dane dotyczące wielkość obszarów objętych ochroną
przyrody i krajobrazu:
68
Wielkość obszarów objętych ochroną przyrody i krajobrazu
T a b e l a 36
Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie
Powiat
Pomniki
chroniona
przyrody
Ogółem
W tym
[ha]
%
Rezerwaty
Parki
Obszary
powierzchni
przyrody
krajobrazowe
chronioneg
ogółem
o krajobrazu
Średzki
1 962,8
3,1
21,6
1058,4
864,3
85
Na terenie powiatu obszary wyróżniające się szczególnymi walorami przyrodniczymi
objęto następującymi formami ochrony:
Parki krajobrazowe
Żerkowsko – Czeszewski Park Krajobrazowy rozciąga się wzdłuż dorzecza Warty
na terenie gmin: Miłosław, Nowe Miasto n. Wartą i Żerków. Został utworzony
Rozporządzeniem Nr 1/94 Wojewodów Poznańskiego i Kaliskiego z 17 października 1994 r.
Park obejmuje obszar 15 640 ha – w tym 1 080 ha północno-wschodniego terenu gminy
Nowe Miasto, w okolicach Dębna. W rozporządzeniu powołującym park w punkcie 2
określającym granice parku nie występuje gmina Środa Wlkp., jednakże granice parku
obejmują jeden staw rybny (na południe od Winnej Góry) położony w południowo –
wschodniej części gminy.
Park ten leży w dorzeczu rzeki Warty na granicy zasięgu zlodowacenia bałtyckiego.
Przedmiotem ochrony jest malownicza - bardzo urozmaicona rzeźba terenu, powstała w
wyniku działalności lądolodu. Pradolinę Warty z wyraźnie zaznaczonymi terasami
zalewowymi i nadzalewowymi zamyka od strony południowej spiętrzona morena czołowa
tzw. Wału Żerkowskiego. W pradolinie występują niezwykle malownicze starorzecza,
pełniące funkcje zimowisk ptaków wodnych i drapieżnych oraz zwierząt bezkręgowych, z
których wiele to gatunki ginące lub chronione.
Szata roślinna parku to przede wszystkim lasy liściaste porastające terasę zalewową i
środkową doliny Warty i Lutyni, posiadające charakter zbliżony do pierwotnego, łęgi
zboczowe oraz lasy przekształcone w monokultury sosnowe. W obniżeniach terenu
występują obszary zbiorowisk łąkowych. Stawy, starorzecza, doliny rzek są stanowiskami
roślinności wodnej i szuwarowej. Łącznie na terenie Żerkowsko – Czeszewskiego Parku
Krajobrazowego stwierdzono występowanie około 800 gatunków roślin naczyniowych, w tym
około 20 roślin chronionych.
Na
terenie
Żerkowsko
–
Czeszewskiego Parku
Krajobrazowego
niektóre
obiekty
przyrodnicze zostały objęte dodatkową ochroną, są to:
69
•
trzy rezerwaty leśne: „Czeszewo”, „Dwunastak” i „Lutynia”,
•
jeden faunistyczny „Dębno nad Wartą”.
Rezerwaty
„Dębno nad Wartą” – to rezerwat faunistyczny w gminie Nowe Miasto n. Wartą
istniejący od 1974 r., wchodzący w skład Żerkowsko – Czeszewskiego Parku
Krajobrazowego.
Obejmuje swym zasięgiem 21,62 ha powierzchni, którą pokrywa bardzo zróżnicowana
roślinność. Na stromej krawędzi Pradoliny Warciańsko – Odrzańskiej jest to wielogatunkowy
drzewostan liściasty z dominującym dębem, a na płaskiej terasie nadzalewowej – łęgi z
dębami, olszami, wiązami i jesionami. W rezerwacie stwierdzono występowanie łącznie 23
gatunków drzew, spośród których najczęściej występującymi są: olsza czarna, jesion
wyniosły, dąb szypułkowy, sosna pospolita, robinia grochodrzew i świerk pospolity. Spotyka
się tu również bluszcz pospolity – gatunek chroniony. Rezerwat przyrody utworzony został
dla zachowania i ochrony środowiska rzadkich gatunków zwierząt bezkręgowych: ślimaków
świdrzyków (wśród których są gatunki wymierające i bardzo rzadkie) oraz równonogów,
charakterystycznych dla terenów górskich.
Pomniki przyrody
Za pomnik przyrody w pojęciu Ustawy o ochronie przyrody uznawane są: pojedyncze
twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej,
naukowej, kulturowej i historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi
cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa i krzewy
gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy
narzutowe oraz jaskinie.
Na terenie Powiatu Średzkiego jest to przede wszystkim starodrzew, jedynie w Jeziorach
Małych w gm. Zaniemyśl pomnikiem przyrody jest granitowy głaz narzutowy. Łącznie, na
terenie powiatu występuje 86 pomników przyrody.
70
Fot.21. Aleja grabowa w Łęknie, gm. Zaniemyśl.
Wykaz pomników przyrody z podziałem na poszczególne gminy powiatu przedstawia
tabela 37.
Wykaz pomników przyrody znajdujących się na terenie powiatu
T a b e l a 37
Nr rejestru
wojewódzkiego
Miejscowość
Opis przedmiotu poddanego ochronie
1
2
Dominowo
Nowojewo
245/57
245/57
Murzynowiec
Murzynowiec
597
Garby
614
Sulęcinek
700/67
788/94
789/94
790/94
791/94
792/94
793/94
794/94
795/94
796/94
797/94
798/94
799/94
800/94
801/94
802/94
803/94
804/94
Bogusławki
Garby
Garby
Garby
Garby
Garby
Garby
Garby
Garby
Garby
Garby
Garby
Garby
Garby
Garby
Garby
Garby
Garby
3
Gmina Dominowo
Dąb szypułkowy - Quercus rob. „Dominik”
Dąb szypułkowy - Quercus rob.
Gmina Krzykosy
Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pierścienicy 530 cm
Grupa drzew (10 szt.) Dęby szypułkowe – Quercus rob. – obwód
pierścienicy 340 - 610 cm
Lipa drobnolistna – Tilia cordata Mill. obwód na wysokości pierścienicy
391cm
71
2
3
805/94
806/94
807/94
808/94
1
Garby
Garby
Młodzikówko
Sulęcin
809/94
Sulęcin
810/94
Sulęcin
811/94
Sulęcin
Lipa szerokolistna– Tilia platyphyltos – obwód pierścienicy 338 cm
Jesion wyniosły – Fraxinus excelsior - obwód pierścienicy 343 cm
320 cm
Topola biała - Populus alba L - obwód na wysokości pierścienicy 550 cm
Olsza czarna – Alnus glutinosa - obwód na wysokości pierścienicy 268
cm
Grupa drzew (5 szt.) Dęby szypułkowe – Quercus rob.
Grupa drzew (4 szt.) Platan klonolistny - Platanus acerifolia
Dąb szypułkowy – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości pierścienicy
630cm
Sosna pospolita - Pinus silvestris - obwód pnia na wysokości
pierścienicy 320cm
Aleja pomnikowa - Kasztanowiec pospolity – Aesculus hippocastanum –
P-47, L-49
520cm
455 cm
3 szt. Dęby szypułkowe - Quercus robur. Obwody pni na wysokości
pierścienicy 330 cm,390 cm i 300 cm
300cm
Grupa drzew (2 szt.) Klon polny - Acer campestre
Sosna zwyczajna - Pinus silvestris - obwód pnia na wysokości
pierścienicy 150cm
pierścienicy 190cm
pierścienicy 190cm
pierścienicy 215cm
pierścienicy 180cm
pierścienicy 264cm
318
319
Skoraczew
Skoraczew
460
Kruczyn
461
Szydłowo
462
Aleksandrów –
Klęka
465
Nowe Miasto
689/157
Papiernia
690/157
Papiernia
691/158
Papiernia
692/159
Papiernia
693/160
-
Papiernia
Papiernia
694/161
Klęka
695/162
Klęka
696/163
Klęka
697/164
Klęka
698/165
Nowe Miasto
699/166
Klęka
844/94
Nowe Miasto
244/56
393
Winna Góra
Szlachcin
Gmina Środa Wlkp.
596
Strzeszki
1001
Winna Góra
1002
Winna Góra
1003
Winna Góra
1004
Winna Góra
1005
Winna Góra
1006
Winna Góra
1007
Winna Góra
Grupa drzew (7 szt.) Lipa drobnolistna – Tilia cordata Mill.
Platan klonolistny - Platanus acerifolia – od ziemi wyrasta 7 pni
Buk zwyczajny - Fagus sylvatica L. - obwód pnia na wysokości
pierścienicy 295cm
325cm
Jesion wyniosły –Fraxinus excelsior L. – obwód pnia na wysokości
pierścienicy 282cm
pierścienicy 365cm
pierścienicy 340cm
360cm
Platan klonolistny - Platanus acerifolia - obwód pnia na wysokości
pierścienicy 410cm
pierścienicy 460cm
72
1
2
1009
Winna Góra
1184/00
Winna Góra
1185/00
Starkówiec
Piątkowski
230
Doliwiec Leśny
233
Doliwiec Leśny
234
Zaniemyśl
236
Zaniemyśl
237
Zaniemyśl
334/92
Zaniemyśl
335/93
Zaniemyśl
340
Łękno
341
Jeziory Wielkie
384
Mądre
501
Łękno
639
Zaniemyśl
640
Zaniemyśl
1186/00
Łękno
1187/00
Łękno
1188/00
Łękno
1189/00
Łękno
1190/00
Łękno
1191/00
Łękno
1192/00
Łękno
1193/00
Łękno
1194/00
Łękno
1195/00
Łękno
3
Wiąz szypułkowy - Ulmus laevis - obwód pnia na wysokości
pierścienicy 375cm
Wiąz szypułkowy - Ulmus laevis - obwód pnia na wysokości
pierścienicy 330cm
Lipa drobnolistna – Tilia cordata - obwód pnia na wysokości pierścienicy
550cm
Gmina Zaniemyśl
370cm
424cm wysokość ok. 25m, do pierwszego konara 19m
480cm, wysokość ok. 28m
345cm, wysokość ok. 20m, rozpiętość korony ok. 15m
345cm
780cm
570cm
2 szt. Dęby szypułkowe – Quercus rob. – obwód pnia na wysokości
pierścienicy 360cm i 380cm
Głaz narzutowy – granit – o obwodzie 540cm, dł. 190 cm, szer. 90 cm,
wys. 120 cm
Lipa drobnolistna – Tilia cordata - obwód pnia na wysokości pierścienicy
420cm, wysokość 20m, rozłożysta korona
Aleja grabowa o dł. 130 m - Grab zwyczajny - Carpinus betulus L. obwód pnia na wysokości pierścienicy 10 – 56 cm, wysokość 14 – 18m
Grupa drzew (49 szt.) Dęby szypułkowe – Quercus rob. obwód pnia na
wysokości pierścienicy 70 – 500 cm
650cm
308cm, wysokość 24m
344cm, wysokość 28m
Obszary chronionego krajobrazu
Obszar Chronionego Krajobrazu „Bagna Średzkie” został ustanowiony Uchwałą
Nr X/95/95 Rady Miejskiej w Środzie Wlkp. z dnia 20 czerwca 1995 r. oraz Uchwałą
73
Nr XXVII/367/2005 Rady Miejskiej w Środzie Wlkp. z dnia 23 czerwca 2005 r. w sprawie
wyznaczenia terenu „Bagien Średzkich” za obszar chronionego krajobrazu.
Fot. 22. Obszar Chronionego Krajobrazu „Bagna Średzkie”- symbol i widok od strony przejazdu
kolejowego w Środzie Wlkp.
Obszar Chronionego Krajobrazu położony jest na terenie gminy Środa Wlkp., między
szosą Poznań – Katowice, a nasypem kolejki wąskotorowej Środa Wlkp. - Zaniemyśl, a
szosą Kórnicką. Zajmuje powierzchnię 120,32 ha, z czego łąki 8,41 ha, doły potorfowe i
rzeka Struga Średzka 39,47 ha, zadrzewienia 0,43 ha oraz 72 ha użytkowane rolniczo.
Rozporządzenie wprowadza 17 ograniczeń i zakazów na terenie „Bagien Średzkich”.
Teren „Bagien Średzkich” w dolinie Średzkiej Strugi pokrywają gleby torfowe, które
okresowo, zwłaszcza wiosną są zalewane. W związku z tak sprzyjającymi warunkami teren
„Bagien Średzkich” jest ostoją wielu rzadkich gatunków ptaków wodnych, z których ok. 25 to
gatunki chronione (stan w 1997 roku). Należą do nich między innymi: perkozy rdzawoszyje,
perkozki, bąki, łabędzie, cyranki, płaskonosy, zauszniki, wodniki, błotniaki stawowe, zielonki,
bataliony, śmieszki, rybitwy czarne, remizy, wąsatki. Najczęściej spotykane to przede
wszystkim: rycyk, kaczka krzyżówka, płaskonos, cyranka i gęgawa.
Spośród roślinności dominują gatunki zbiorowisk łąkowych, zarośli nadbrzeżnych, szuwarów,
zbiorowisk wodnych, muraw zalewowych oraz olszyn i torfowisk. Za ginące i zagrożone
w Wielkopolsce uznaje się 8 gatunków roślin występujących na terenie „Bagien Średzkich”,
a 2 za zagrożone w skali kraju. Ponadto występuje tutaj storczyk kukawa objęty ścisłą
ochroną, kruszyna pospolita i porzeczka czarna objęte ochroną częściową.
W celu promowania walorów środowiska naturalnego na Obszarze Chronionego
Krajobrazu – „Bagna Średzkie”, utworzono ścieżkę dydaktyczną, która została otwarta
74
27.IX.2005 r. Dzięki tym działaniom obszar „Bagien Średzkich”, na którego terenie
stwierdzono występowanie wielu cennych gatunków ptaków i roślin, stał się wizytówką
miasta Środy Wlkp. i atrakcją dla odwiedzających. Tablice dydaktyczne ustawione na terenie
tego obszaru pozwalają mieszkańcom powiatu w pełni docenić walory przyrodnicze tego
zakątka. Teren Bagien Średzkich stanowi część obszaru NATURA 2000, o nazwie Dolina
Średzkiej Strugi.
Na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu – „Bagna Średzkie”, Powiatowe
Centrum Edukacji Ekologicznej prowadzi szeroko zakrojoną działalność edukacyjną wśród
młodzieży. Organizuje wycieczki i lekcje terenowe, które mają na celu bezpośrednie
zapoznanie młodzieży z unikatową w skali regionu florą i fauną środowiska wodnego, a także
zwrócenie uwagi na konieczność poszanowania i ochrony przyrody.
Obszar Chronionego Krajobrazu „Szwajcaria Żerkowska” został ustanowiony
uchwałą Nr 74/89 WRN w Kaliszu 28 września 1989 roku. Obszar położony jest w granicach
3 powiatów: jarocińskiego (gmina Żerków i Jarocin), średzkiego (gmina Nowe Miasto n.
Wartą) oraz wrzesińskiego (gmina Miłosław). Graniczy od północy z ŻerkowskoCzeszewskim Parkiem Krajobrazowym, a od wschodu z Nadwarciańskim Parkiem
Krajobrazowym i Pyzdrskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Łącznie Szwajcaria
Żerkowska zajmuje 14,750 ha.
Celem utworzenia tego obszaru było zabezpieczenie przed zniszczeniem walorów
przyrodniczych okolic Żerkowa. Do tych walorów zaliczamy m.in. unikalną rzeźbę terenu,
której elementem najbardziej charakterystycznym jest wyniosły pagór morenowy z
kulminacjami Łysej Góry i Góry Żerkowskiej o stromych stokach i wysokościach względnych
powyżej 50 m. Na terenie OCK „Szwajcaria Żerkowska” występują rzadkie i chronione
gatunki roślin, część zbiorowisk roślinnych została objęta ochroną rezerwatową („Lutynia” i
„Czeszewo”). Występują tu również rzadkie gatunki zwierząt – w celu ich ochrony powstał
rezerwat faunistyczny „Dębno nad Wartą” (gmina Nowe Miasto n. Wartą).
Użytki ekologiczne
Na terenie gminy Zaniemyśl zostało uznanych uchwałą Rady Gminy 6 użytków
ekologicznych położonych w :
•
miejscowości Zaniemyśl pod nazwą „Chmielnik” o pow. 5,26 ha;
•
miejscowości Łękno o pow. 4,8 ha;
•
miejscowości Zwola o pow. 4,32 ha;
•
miejscowości Jeziory Wielkie o pow. 0,1345;
•
miejscowości Jaszkowo (2 obiekty) o pow. 1,72 i 2,04 ha.
75
Ochroną objęto zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne, grunty naturalnych łąk
bagiennych oraz torfowiska; są to miejsca przebywania, dokarmiania i rozrodu dzikiej
zwierzyny oraz ptactwa wolno żyjącego.
3.6.1.3. Sieć ECONET
W nawiązaniu do koncepcji sieci paneuropejskiej EECONET (European ECOlogical
NETwork) wraz z metodyką jej wyznaczania, powstała Krajowa Sieć Ekologiczna ECONETPOLSKA. ECONET i Baltic Agenda 21 to programy, które realizują na szczeblu krajowym,
regionalne koncepcje trwałego rozwoju. Zadaniem europejskiego systemu EECONET
(European ECOlogical NETwork) jest pokrycie kontynentu siecią: rezerwatów, parków
narodowych i krajobrazowych w celu zapewnienia długofalowych korzyści z tytułu trwałego
rozwoju przyrodniczego. Trzon ECONET-u tworzą tereny, które zostały objęte ochroną
stosownie do kryteriów indywidualnie przyjmowanych w poszczególnych krajach Europy.
Krajowa sieć ekologiczna ECONET-POLSKA jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów
węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla
różnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sobą powiązanych korytarzami
ekologicznymi, które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu.
Wyznaczono ogółem 78 obszarów węzłowych (46 międzynarodowych i 32 krajowe, które
razem
zajmują
31%
powierzchni
kraju)
oraz
110
korytarzy
ekologicznych
(38
międzynarodowych i 72 krajowe, które obejmują 15% powierzchni kraju).
Sieć ECONET-PL zawiera w sobie również obszary prawnie chronione (parki narodowe
i krajobrazowe, rezerwaty), ostoje przyrody CORINE lub ważne ostoje ptaków, które
najczęściej są wbudowane w najcenniejsze fragmenty obszarów węzłowych jako tzw.
biocentra regionalne i lokalne.
Dla Polski opracowano koncepcje ochrony dolin rzecznych, zgodnie z praktyką
europejską, zwracającą szczególną uwagę na zachowanie różnorodności biologicznej
ekosystemów rzecznych. Sieć ECONET nawiązuje do Dyrektywy Habitatowej (92/43/EWG)
w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej flory i fauny i Dyrektywy Ptasiej
(79/409/EWG) o ochronie dziko żyjących ptaków oraz potrzeb zachowania ciągłości
chronionej przestrzeni dolin rzecznych. Zgodnie z tą koncepcją, Dolina Środkowej Warty odcinek śremski (o funkcji łącznikowej pomiędzy Rogalińskim Parkiem Krajobrazowym i
Żerkowsko-Czeszewskim
Parkiem
Krajobrazowym)
został
zaliczony
do
korytarza
ekologicznego o znaczeniu krajowym 27K – Śremski Warty. Jest on postulowany do ochrony
w formie Obszaru Chronionego Krajobrazu – Pradolina Warciańsko - Odrzańska ze względu
na wysokie walory przyrodnicze: kręte koryto rzeki, zespoły wydm, starorzecza, łąki
torfowiskowe, lasy i zarośla na glebach hydrogenicznych. Przebiegać on będzie przez teren
76
gminy Krzykosy, Środa Wlkp. i Zaniemyśl. Na terenie gminy Nowe Miasto przebiega korytarz
ekologiczny Potok „Spod Kolniczek” – stanowi go zielona dolina potoku wypływającego w
kierunku północnym z okolic Kolniczek.
3.6.1.4. Natura 2000
Obszary Natura 2000 zostały wyznaczone w trybie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004
r. o ochronie przyrody (tekst jednolity z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z póź. zm.) Europejska
Sieć Ekologiczna NATURA 2000 to forma ochrony przyrody (obok istniejących parków
narodowych, rezerwatów przyrody czy innych) wprowadzona w naszym kraju od momentu
wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Za obszary NATURA 2000 uznaje się tereny
najważniejsze dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt
czy charakterystycznych siedlisk przyrodniczych, mających znaczenie dla ochrony
wartości przyrodniczych Europy. Istotnym elementem systemu NATURA 2000 jest
monitoring stanu siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunkowych roślin i zwierząt, oraz
ich populacji, za pomocą którego sprawdzana jest skuteczność działań ochronnych. W
Polsce obszary NATURA 2000 mogą docelowo objąć nawet około 20 % powierzchni kraju.
W skład sieci NATURA 2000 w wchodzą:
•
Obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) - (Special Protection Areas SPA) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG
w sprawie
ochrony dzikich ptaków tzw. „ Ptasiej",
•
Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) - (Special Areas of Conservation SAC) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie
ochrony
siedlisk
przyrodniczych
oraz
dzikiej
fauny
i
flory,
tzw.„Siedliskowej”, dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I
orazgatunków roślin i zwierząt wymienionych w załączniku II do Dyrektywy.
W 2004 r. Ministerstwo Środowiska opracowało listę obszarów specjalnej ochrony ptaków
oraz listę proponowanych obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) wymagających
objęcia ich ochroną w formie specjalnych obszarów ochrony siedlisk. Na opracowanych
listach znajdowały się:
•
72 obszary specjalnej ochrony ptaków o łącznej powierzchni 3312,8 tys. ha (w tym
obszary lądowe - 2433,4 tys. ha co stanowi 7,8% pow. kraju.)
•
184 projektowane specjalne obszary ochrony siedlisk o łącznej powierzchni
1171, tys. ha co stanowi 3,6% pow. kraju.
Ani lista obszarów proponowanych („siedliskowych”), ani wyznaczonych („ptasich”) na
terenie Polski nie jest ostatecznie zamknięta i opracowana w sposób kompletny.
Pozarządowe organizacje ekologiczne w trosce o przyrodę opracowały listę dodatkowych
77
obszarów do włączenia ich do sieci NATURA 2000 – jest to tzw. „shadow list”. W ramach tej
listy sugeruje się powiększenie powierzchni wielu obszarów „siedliskowych”, dopisanie 282
nowych obszarów „siedliskowych” oraz powiększenie listy obszarów „ptasich” o 68
obszarów.
Na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2001 r. w
sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków NATURA 2000 (Dz. U. Nr 25, poz. 133) część
gminy Krzykosy, Nowe Miasto n. Wartą i Środa Wlkp. wpisane są zgodnie z §2 pkt. 113a do
obszaru Doliny Środkowej Warty (kod obszaru PLB300002). Dolina Środkowej Warty
zajmuje powierzchnię 57 104,4 ha, w tym gmina Krzykosy powierzchnię 1 088,5 ha, gmina
Nowe Miasto n. Wartą powierzchnię 1 071,8 ha i gmina Środa Wlkp. powierzchnię 37 ha.
Obszar Doliny Środkowej Warty obejmuje dolinę Warty pomiędzy wsią Babin (koło
Uniejowa) i Dębnem n. Wartą. Dolina ma szerokość od 0,5 – 5,0 km – teren ten jest w
różnoraki sposób użytkowany i zajęty przez mozaikę łąk i pastwisk, zadrzewień łęgowych,
grądów niskich szuwarów i innych lasów. Znaczny fragment tego obszaru zachował się w
wyniku ochrony rezerwatowej i parków krajobrazowych. Na terenie Powiatu Średzkiego
jest to Rezerwat „Dębno” i Żerkowsko – Czeszewski Park Krajobrazowy.
W październiku 2007 r. do istniejących już obszarów NATURA 2000 dodano nowe
obszary, których bazy zostały przekazane do Komisji Europejskiej w dniu 31.08.2007 r.
W związku z powyższym część gminy Zaniemyśl, o łącznej powierzchni 775,6 ha została
włączona do obszarów NATURA 2000 o nazwie Rogalińska Dolina Warty wraz z obszarem
specjalnej ochrony - Ostoja Rogalińska.
Zgodnie z danymi Ministerstwa Środowiska, aktualnie na terenie Powiatu Średzkiego
znajduje się 5 obszarów NATURA 2000. Dwa z nich to Obszary Specjalnej Ochrony (OSO):
•
Dolina Środkowej Warty,
•
Ostoja Rogalińska.
Kolejne trzy stanowią Specjalne Obszary Ochrony (SOO) o nazwach:
•
Rogalińska Dolina Warty,
•
Lasy Żerkowsko – Czeszewskie,
•
Dolina Średzkiej Strugi.
Poniżej zamieszczono za Instytutem na Rzecz Ekorozwoju charakterystyki obszarów
NATURA 2000 występujących na terenie Powiatu Średzkiego.
Dolina Środkowej Warty
Kod obszaru: PLB300002
Forma ochrony w ramach sieci Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków
(Dyrektywa Ptasia), wprowadzono w 2004 r.
Obszar biogeograficzny: kontynentalny
78
Powierzchnia: 57104,4 ha
Opis przyrodniczy:
Obszar obejmujący środkowy bieg rzeki Warty uznawany jest za ostoję ptaków o randze
ogólnoświatowej. Dolina na tym odcinku ma zmienną szerokość od 500 m do ok. 5 km,
wyróżnić można jej kilka fragmentów. Między Uniejowem a Kołem rzeka płynie w kierunku
północnym i z obu stron ograniczona jest wałem przeciwpowodziowym. Na wysokości Koła
rzeka zmienia swój bieg na równoleżnikowy. Dolina wyraźnie się rozszerza, przyjmując
bardziej naturalny charakter, co umożliwia okresowe zalewy. Zmienność biegu Warty ma
również odbicie w różnorodnej roślinności obszaru. Wyróżniono tu kilkanaście cennych
siedlisk, w tym przede wszystkim górskie i niżowe murawy bliźniczkowe, naturalne,
eutroficzne zbiorniki wodne i starorzecza, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe i lasy łęgowe
oraz nadrzeczne zarośla wierzbowe, murawy kserotermiczne i wydmy śródlądowe z
murawami szczotlichowymi. Dno doliny zajmują ekstensywnie użytkowane łąki i pastwiska, a
także grunty orne o znacznej powierzchni. Tereny między wałami porastają wikliny
nadrzeczne, jak również niewielkie zadrzewienia olchowe. Ornitologicznym „punktem
ciężkości” jest Nadwarciański Park Krajobrazowy, zajmujący ok. 40% powierzchni ostoi.
Występuje tu ponad 230 gatunków ptaków, z czego ponad połowa to gatunki lęgowe, a 42
wymienione są w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Największa koncentracja ptactwa przypada
na czas wędrówek – liczba gęgaw i gęsi zbożowych oraz białoczelnych wynosi wówczas na
terenie ostoi kilkanaście tysięcy osobników, a kaczek do 20 tysięcy. Spośród notowanych tu
ssaków na uwagę zasługują coraz częściej pojawiające się bobry i wydry. Świat płazów
reprezentują kumak nizinny i traszka grzebieniasta, z ryb występują koza, różanka i piskorz,
a z owadów kozioróg dobosz.
Zagrożenia:
W Jeziorsku zbudowany został zbiornik zaporowy, który zmienił znacznie naturalny rytm
hydrologiczny rzeki. Zmiany reżimu hydrologicznego zarówno naturalne jak i wywołane
wpływem zbiornika należą do najpoważniejszych zagrożeń dla ostoi. Powodują zarastania
terenów otwartych i mają negatywny wpływ na zdrowotność lasów łęgowych. Groźne są
również zanieczyszczenia wód pochodzenia rolniczego, przemysłowego i komunalnego.
Istniejące formy ochrony przyrody:
• Czeszewo - rezerwat przyrody
• Dębno nad Wartą - rezerwat przyrody
• Dwunastak - rezerwat przyrody
• Nadwarciański Park Krajobrazowy - park krajobrazowy
• Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy - park krajobrazowy
• Goplańsko-Kujawski Obszar Chronionego Krajobrazu - obszar chronionego krajobrazu
• Nadwarciański Obszar Chronionego Krajobrazu - obszar chronionego krajobrazu
79
• Powidzko-Bieniszewski Obszar Chronionego Krajobrazu - obszar chronionego krajobrazu
• Pyzderski Obszar Chronionego Krajobrazu - obszar chronionego krajobrazu
• Szwajcaria Żerkowska - obszar chronionego krajobrazu
• Uniejowski Obszar Chronionego Krajobrazu - obszar chronionego krajobrazu
• Złotogórski Obszar Chronionego Krajobrazu - obszar chronionego krajobrazu
Ważne dla Europy typy siedlisk przyrodniczych
(z Zał. I Dyr. Siedliskowej), w tym siedliska priorytetowe(*):
• śródlądowe słone łąki, pastwiska i szuwary (Glauco-Puccinietalia część - zbiorowiska
śródlądowe) *
• wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi (Corynephorus, Agrostis)
• twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic
Charetea
• starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion,
Potamion
• naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne
• suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion)
• murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion
septentrionalis-Festucion pallentis) *
• górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie) *
• zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion)
• ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium)
• łąki selernicowe (Cnidion dubii)
• niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris)
• torfowiska nakredowe (Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis) *
• grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum)
• pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum)
• łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae,
Alnenion glutinoso-incanae, olsy żródliskowe) *
• łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum)
Ważne dla Europy gatunki zwierząt
(z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej), w tym gatunki priorytetowe(*):
• kozioróg dębosz - bezkręgowiec
• nocek duży - ssak
• bóbr europejski - ssak
• wilk * - ssak
• wydra - ssak
• ortolan - ptak
80
• gąsiorek - ptak
• świergotek polny - ptak
• muchołówka mała - ptak
• muchołówka białoszyja - ptak
• jarzębatka - ptak
• podróżniczek - ptak
• lerka - ptak
• dzięcioł średni - ptak
• dzięcioł zielonosiwy - ptak
• dzięcioł czarny - ptak
• zimorodek - ptak
• lelek - ptak
• sowa błotna - ptak
• rybitwa białoczelna - ptak
• rybitwa zwyczajna (rzeczna) - ptak
• rybitwa białowąsa - ptak
• rybitwa czarna - ptak
• batalion - ptak
• dubelt - ptak
• derkacz - ptak
• zielonka - ptak
• kropiatka - ptak
• żuraw - ptak
• błotniak łąkowy - ptak
• błotniak zbożowy - ptak
• błotniak stawowy - ptak
• kania czarna - ptak
• kania ruda - ptak
• trzmielojad - ptak
• bielik - ptak
• orlik krzykliwy - ptak
• łabędź czarnodzioby (mały) - ptak
• łabędź krzykliwy - ptak
• bocian czarny - ptak
• bocian biały - ptak
• bąk - ptak
• bączek - ptak
81
• ślepowron - ptak
• czapla biała - ptak
• bielaczek - ptak
• kumak nizinny - płaz
• siewka złota - ptak
• traszka grzebieniasta - płaz
Ważne dla Europy gatunki roślin
(z Zał. II Dyr. siedliskawej), w tym gatunki priorytetowe(*):
• sasanka otwarta
• starodub łąkowy
Jednostki administracyjne:
• Żerków (jarociński, woj. wielkopolskie)
• Koło (kolski, woj. wielkopolskie)
• Koło (kolski, woj. wielkopolskie)
• Dąbie (kolski, woj. wielkopolskie)
• Kościelec (kolski, woj. wielkopolskie)
• Osiek Mały (kolski, woj. wielkopolskie)
• Golina (koniński, woj. wielkopolskie)
• Kramsk (koniński, woj. wielkopolskie)
• Krzymów (koniński, woj. wielkopolskie)
• Rzgów (koniński, woj. wielkopolskie)
• Sompolno (koniński, woj. wielkopolskie)
• Stare Miasto (koniński, woj. wielkopolskie)
• Ślesin (koniński, woj. wielkopolskie)
• Lądek (słupecki, woj. wielkopolskie)
• Zagórów (słupecki, woj. wielkopolskie)
• Krzykosy (średzki (wielkopolskie), woj. wielkopolskie)
• Nowe Miasto nad Wartą (średzki (wielkopolskie), woj. wielkopolskie)
• Środa Wielkopolska (średzki (wielkopolskie), woj. wielkopolskie)
• Brudzew (turecki, woj. wielkopolskie)
• Dobra (turecki, woj. wielkopolskie)
• Przykona (turecki, woj. wielkopolskie)
• Kołaczkowo (wrzesiński, woj. wielkopolskie)
• Miłosław (wrzesiński, woj. wielkopolskie)
• Pyzdry (wrzesiński, woj. wielkopolskie)
• Konin (Konin, woj. wielkopolskie)
82
• Poddębice (poddębicki, woj. łódzkie)
• Uniejów (poddębicki, woj. łódzkie)
Ostoja Rogalińska
Kod obszaru: PLB300017
Forma ochrony w ramach sieci Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków
(Dyrektywa Ptasia), wprowadzono w 2007 r.
Opis przyrodniczy:
Obszar położony jest na lewym brzegu Warty. Jego część północną stanowi powierzchnia
Wielkopolskiego Parku Narodowego, położonego na Pojezierzu Wielkopolskim. Jest to
krajobraz polodowcowy, o bardzo zróżnicowanej rzeźbie terenu. Znajduje się tutaj 12 jezior głównie eutroficznych, moreny czołowe (najwyższa 132 m n.p.m. jest Osowa Góra), część
najdłuższego w Polsce ozu Bukowo-Mosińskiego oraz wydmy, rynny i głazy narzutowe.
Większą część powierzchni ostoi pokrywają drzewostany sosnowe z domieszką dębu,
świerka, brzozy, grabu i lipy. W sąsiedztwie jezior i rzek, na terenach wilgotnych, występują
łęgi wiązowo-jesionowe; tereny bagienne zajmują lasy z olszą czarną, a zarośla łozowe
tworzy wierzba i kruszyna. W okolicy Jez. Wielkomiejskiego znajduje się cenny kompleks
łąkowo-torfowiskowy na kredzie jeziornej z roślinnością kalcyfilną. Część południowa
obszaru leży w granicach Rogalińskiego Parku Krajobrazowego, na obu brzegach Warty, na
terenie Kotliny Śremskiej. Znajduje się tu fragment doliny Warty z licznymi starorzeczami.
Osobliwością jest grupa ponad 1000 dębów o obwodach od 2 do 9,5 m; najstarsze
kilkusetletnie (w tym 3 okazy liczące ponad 500 lat każdy - w parku w Rogalinie).
Zagrożenia:
Do głównych zagrożeń należą:
•
bezpośrednie sąsiedztwo Poznania i jego przemysłu,
•
presja turystyczna i rekreacyjna,
•
dobre warunki wiatrowe dla lokalizacji elektrowni wiatrowych,
•
zmiana stosunków wodnych,
•
zanieczyszczenie wód,
•
zasypywanie starorzeczy,
•
wycinanie lasów łęgowych,
•
zalesianie łąk, pastwisk oraz torfowisk i bagien,
•
niepoprawna gospodarka leśna,
•
błędnie prowadzona gospodarka odpadami.
83
• Rogaliński Park Krajobrazowy - park krajobrazowy
• Goździk Siny w Grzybnie - rezerwat przyrody
• Wielkopolski Park Narodowy - park narodowy
• Krajkowo - rezerwat przyrody
Potamion
• naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne
• zalewane muliste brzegi rzek z roślinnością Chenopodion rubri p.p. i Bidention p.p.
• ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) *
• murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion
septentrionalis-Festucion pallentis) *
• torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji
• obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhynchosporion
• torfowiska nakredowe (Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis) *
• ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) *
• bąk - ptak
• bączek - ptak
• gęś białoczelna - ptak
• trzmielojad - ptak
84
• bielik - ptak
• błotniak zbożowy - ptak
• błotniak łąkowy - ptak
• orlik krzykliwy - ptak
• kropiatka - ptak
• derkacz - ptak
• żuraw - ptak
• batalion - ptak
• dzięcioł czarny - ptak
• dzięcioł średni - ptak
• lerka - ptak
• jarzębatka - ptak
• muchołówka mała - ptak
• ortolan - ptak
• mopek - ssak
• nocek duży - ssak
• wydra - ssak
• boleń - ryba
• różanka - ryba
• piskorz - ryba
• koza - ryba
• poczwarówka zwężona - bezkręgowiec
• skójka gruboskorupowa - bezkręgowiec
• trzepla zielona - bezkręgowiec
• zalotka większa - bezkręgowiec
• czerwończyk nieparek - bezkręgowiec
• pływak szerokobrzegi - bezkręgowiec
• jelonek rogacz - bezkręgowiec
85
• pachnica dębowa * - bezkręgowiec
Ważne dla Europy gatunki roślin
(z Zał. II Dyr. siedliskawej), w tym gatunki priorytetowe(*):
• sasanka otwarta
• starodub łąkowy
• Dopiewo (poznański, woj. wielkopolskie)
• Stęszew (poznański, woj. wielkopolskie)
• Komorniki (poznański, woj. wielkopolskie)
• Puszczykowo (poznański, woj. wielkopolskie)
• Luboń (poznański, woj. wielkopolskie)
• Mosina (poznański, woj. wielkopolskie)
• Kórnik (poznański, woj. wielkopolskie)
• Brodnica (śremski, woj. wielkopolskie)
• Śrem (śremski, woj. wielkopolskie)
• Czempiń (kościański, woj. wielkopolskie)
• Książ Wielkopolski (śremski, woj. wielkopolskie)
• Zaniemyśl (średzki (wielkopolskie), woj. wielkopolskie)
Rogalińska Dolina Warty
Kod obszaru: PLH300012
Forma ochrony w ramach sieci Natura 2000: specjalny obszar ochrony siedlisk
(Dyrektywa Siedliskowa), wprowadzono w 2007 r.
Opis przyrodniczy:
Rogalińska Dolina Warty obejmuje obszar pradoliny Warty na południe od Poznania, z
licznymi starorzeczami i zastoiskami otoczonymi przez bagna i łąki. Ostoja w większości
położona jest na terenie Rogalińskiego Parku Krajobrazowego. Prawie połowę powierzchni
pokrywają lasy, głównie iglaste i mieszane. Ponad jedną trzecią ostoi zajmują siedliska
rolnicze, mniej jest łąk i zarośli (18%). Obszar jest słynny z grupy ponad tysiąca starych
dębów o obwodach pnia od 2 do 9,5 m, z których najstarsze mają kilkaset lat.
Na obszarze występuje 10 rodzajów cennych siedlisk, z czego największe pokrycie mają:
łęgi wierzbowo-topolowe i jesionowo-wiązowe, łąki użytkowane ekstensywnie, torfowiska
alkaliczne. Występuje tu 5 gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, z
czego największe znaczenie mają bezkręgowce: pachnąca dębowa i kozioróg dębosz. Ze
86
ssaków wymienionych w tym załączniku występują bóbr i wydra. Mimo że obszar nie jest
obszarem ptasim a siedliskowym, warto wspomnieć, że występuje tu 14 gatunków ptaków z
Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, min. bocian biały, bocian czarny, żuraw.
Zagrożenia:
Główne zagrożenia dla obszaru to zmiana stosunków wodnych, zanieczyszczenie wód i
eutrofizacja, wycinanie lasów łęgowych. Mniej istotne to zarzucanie pasterstwa, odpady z
gospodarstw domowych, międzygatunkowe interakcje wśród roślin.
• Wielkopolski Park Narodowy - park narodowy
• Goździk Siny w Grzybnie - rezerwat przyrody
• Krajkowo - rezerwat przyrody
• Rogaliński Park Krajobrazowy - park krajobrazowy
Potamion
• jelonek rogacz - bezkręgowiec
• wydra - ssak
• lerka - ptak
87
• derkacz - ptak
• zielonka - ptak
• żuraw - ptak
• Puszczykowo (poznański, woj. wielkopolskie)
• Czempiń (kościański, woj. wielkopolskie)
• Mosina (poznański, woj. wielkopolskie)
• Zaniemyśl (średzki (wielkopolskie), woj. wielkopolskie)
• Brodnica (śremski, woj. wielkopolskie)
• Książ Wielkopolski (śremski, woj. wielkopolskie)
• Śrem (śremski, woj. wielkopolskie)
Lasy Żerkowsko-Czeszewskie
(Dyrektywa Siedliskowa)
Opis przyrodniczy:
Ostoja obejmuje fragment doliny zalewowej Warty i dolnego odcinka Lutyni, płynących w
Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej oraz sąsiadujące z nim od północy obszary moreny
dennej. Tereny zalewowe Warty i Lutyni ograniczone są obecnie do strefy położonej
pomiędzy wałami przeciwpowodziowymi. System hydrologiczny ostoi znajduje się pod
wpływem dużego zbiornika zaporowego na Warcie "Jeziorsko". Krajobraz zdominowany jest
przez rozległe połacie lasów łęgowych oraz grądów. Typowe dla dużych dolin rzecznych łęgi
wierzbowe Salicetum albo-fragilis należą do bardzo rzadkich; stosunkowo częste są
natomiast płaty wiklin nadrzecznych Salicetum triandro-viminalis. W dolinach mniejszych
cieków wodnych dość często spotyka się płaty olsów porzeczkowych Ribo nigri-Alnetum oraz
dobrze wykształcone fitocenozy łęgów jesionowo-olszowych Fraxino-Alnetum. Najcenniejsze
płaty łęgów jesionowo-wiązowych oraz grądów chronione są w rezerwacie "Czeszewski
88
Las". Tereny leśne poprzeplatane są licznymi płatami łąk i pastwisk różnych typów. Uwagę
zwracają też liczne i stosunkowo rozległe starorzecza z dobrze zachowaną roślinnością z
klas Lemnetea minoris i Potametea. Cały obszar cechuje się harmonijnie zachowanym
kompleksm ekosystemów typowych dla ekstensywnie użytkowanej doliny rzecznej.
Łącznie na terenie ostoi zidentyfikowano 11 typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady
92/43/EWG, pokrywających 38% powierzchni ostoi. Występuje tu też 12 gatunków zwierząt z
załącznika II tej dyrektywy. Wśród owadów na szczególną uwagę zasługują populacje tak
rzadkich gatunków jak: Stenocorus meridianus, Saperda punctata (jedyne znane stanowisko
w
Wielkopolsce)
czy
Anoplodera
sexguttata
oraz
gatunku
chronionego
Dorcus
parallelipipedus. Ważna ostoja Osmoderma eremita i Cerambyx cerdo. Populacja trzepli
zielonej Ophiogomphus cecilia, stanowiąca fragment ciągłej populacji warciańskiej, zasiedla
licznie cały odcinek Warty w obrębie obszaru. Towarzyszy jej również rozpowszechniona,
choć nieco mniej liczna, wielkorzeczna gadziogłówka żółtonoga Gomphus flavipes (z IV
Załącznika Dyrektywy Siedliskowej). Obiekt stanowi cenna ostoję florystyczną. Stwierdzono
tu występowanie 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Listy roślin oraz 34 gatunki uznawane za
rzadkie i zagrożone w Wielkopolsce. Bogate populacje tworzą także liczne gatunki chronione
na mocy polskiego prawa.
Zagrożenia:
Najpoważniejszym zagrożeniem występującym na omawianym obszarze jest postępujące
odwodnienie, związane m.in. z funkcjonowaniem zbiornika Jeziorsko. Proces ten jest
szczególnie nasilony na obszarach położonych poza zasięgiem wylewów Warty i Lutyni,
choć wyraźnie zaznacza się także w lepiej nawodnionej strefie pomiędzy wałami
przeciwpowodziowymi. Obserwuje się m.in. przesuszanie starorzeczy, a także wyraźnie
zmiany w łęgach jesionowo-wiązowych, które na wielu powierzchniach już upodobniły się do
grądów. Wdrożony w 2004 roku profesjonalny program retencji wód powierzchniowych w
starorzeczach Uroczyska Warta powinien powstrzymać lub złagodzić przebieg tych
negatywnych zjawisk. Zakłada się istotną poprawę stosunków wodnych nie tylko w obrębie
starorzeczy, ale także w sąsiednich ekosystemach leśnych. Struktura florystyczna
ekosystemów leśnych, a zwłaszcza grądów i łęgów jesionowo-wiązowych jest w wielu
płatach zniekształcona w wyniku masowej obecności inwazyjnych gatunków roślin –
czeremchy amerykańskiej (Padus serotina) oraz niecierpka drobnokwiatowego (Impatiens
parviflora); Do częstych zaliczyć należy także grądy zniekształcone udziałem sosny w
drzewostanie. Dla ekosystemów łąkowych i pastwiskowych dużym zagrożeniem jest zmiana
sposobu użytkowania - zaorywanie i podsiewanie mieszanek traw, lub zaniechanie
użytkowania, a także zalesianie. Z tej grupy ekosystemów szczególnie zagrożone są łąki
trzęślicowe i selernicowe, których dobrze wykształcone płaty zajmują obecnie bardzo
niewielkie powierzchnie. Wody rzeki Warty pod względem zanieczyszczeń należą do
89
pozaklasowych, choć w ostatnich latach stwierdza się niewielką, stałą poprawę tego
parametru. Lokalnie zanieczyszczenie powietrza spowodowane jest przez zakłady
przetwórstwa drzewnego w Orzechowie.
• Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy - rezerwat leśny
• Szwajcaria Żerkowska - rezerwat leśny
• Dwunastak - rezerwat leśny
• Dębno nad Wartą - rezerwat leśny
• Czeszewski Las - rezerwat leśny
Potamion
• ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) *
• mopek - ssak
• wydra - ssak
• traszka grzebieniasta - płaz
• boleń - ryba
• koza - ryba
• piskorz - ryba
90
• poczwarówka zwężona - bezkręgowiec
• trzepla zielona - bezkręgowiec
• Miłosław (wrzesiński, woj. wielkopolskie)
• Nowe Miasto nad Wartą (średzki (wielkopolskie), woj. wielkopolskie)
• Krzykosy (średzki (wielkopolskie), woj. wielkopolskie)
• Żerków (jarociński, woj. wielkopolskie)
Dolina Średzkiej Strugi
(Dyrektywa Siedliskowa)
Powierzchnia: 557 ha
Opis przyrodniczy:
Obszar obejmuje dolinę rzeki Średzkiej Strugi. Ma ona szerokość 0,5- 1km, a jej dno zajmują
głównie łąki, pastwiska i zbiorowiska szuwarowe. Na obszarze tym znajduje się kilkadziesiąt
zarastających dołów potorfowych. Są one jedną z najważniejszych w Wielkopolsce ostoi
kumaka nizinnego Bombina bombina. Występuje tu również kilkadziesiąt tysięcy osobników
młodocianych ropuchy zielonej Bombina viridis oraz kilka tysięcy ropuchy zielonej Bufo
viridis. Dolina Średzkiej Strugi jest także cenną ostoją dla ptaków szuwarowych i łąkowych.
Zagrożenia:
Do głównych zagrożeń należy deficyt wody, przekształcanie łąk i pastwisk ekstensywnie
użytkowanych w pola uprawne i łąki o zintensyfikowanej produkcji rolniczej, wydeptywanie i
wypalanie roślinności oraz zanieczyszczenie wody.
• Bagna Średzkie - rezerwat leśny
• żuraw - ptak
• wydra - ssak
91
• Środa Wielkopolska (średzki (wielkopolskie), woj. wielkopolskie)
3.6.1.5. Lasy
Lasy na terenie Powiatu Średzkiego należą do zasięgu terytorialnego 3 Nadleśnictw:
Nadleśnictwo Babki (gm. Zaniemyśl, gm. Środa Wlkp.), Nadleśnictwo Czerniejewo (gm.
Dominowo, Środa Wlkp.) i Nadleśnictwo Jarocin (gm. Dominowo, Krzykosy, Nowe Miasto,
Środa Wlkp., Zaniemyśl).
Według klasyfikacji geobotanicznej W. Szafera, lasy Powiatu Średzkiego zaliczane są
do Działu Bałtyckiego, Poddziału Pasa Wielkich Dolin oraz Krainy Wielkopolsko –
Kujawskiej.
Lesistość w Powiecie Średzkim jest niska i wynosi 16,7 % i jest niższa od średniej
w województwie wielkopolskim, która wynosi 25,6 %.
Lasy występują w oddzielonych od siebie kompleksach, zróżnicowanych pod
względem siedliskowym i gatunkowym. Najsilniej zalesiona jest środkowa i południowa część
powiatu (gm. Krzykosy, Zaniemyśl, Nowe Miasto n. Wartą).
Udział lasów do gruntów ogółem w poszczególnych gminach przedstawia tabela 38.
Powierzchnia lasów w poszczególnych gminach powiatu
Powierzchnia ogólna
Użytki leśne
Gmina
[ha]
Dominowo
7 874
588
T a b e l a 38
Udział powierzchni leśnej do
powierzchni ogólnej [%]
7,4
Krzykosy
11 048
3 140
28,4
Nowe Miasto
11 845
2 503
21,1
Środa Wlkp.
20 653
1 420
6,9
Zaniemyśl
10 656
2 711
25,4
Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. – stan z 2011 r.
Dominującym typem siedlisk są bór mieszany świeży (BMśw.) i las mieszany świeży
(LMśw.). W występującym naturalnym drzewostanie przeważa sosna zwyczajna z
domieszką dębu, brzozy i olszy. W mniejszym stopniu występuje las mieszany (LM), gdzie w
drzewostanie przeważa sosna z domieszką dębu, brzozy, topoli oraz las świeży (Lśw.) z
dębem, topolą, modrzewiem i świerkiem. W pradolinie oraz wokół jezior przeważają lasy
liściaste: olsy oraz łęgi olszowe, w których dominuje olszyna, osika i brzoza. W podszyciu
występuje: jałowiec, jarzębina, leszczyna, tarnina, a na stanowiskach wilgotniejszych –
kruszyna. Wśród runa leśnego spotyka się: borówkę czarną, jeżynę, paproć, konwalię,
92
poziomkę orlicę i inne. Bory świeże posiadają duże walory zdrowotne i nadają się do
wypoczynku.
Część lasów stanowi własność prywatną. Wszystkie lasy nie stanowiące własności
Skarbu Państwa objęte są inwentaryzacją lub planem urządzenia lasów.
Grunty nieleśne zalesione i przeznaczone do zalesienia stan na 31.12.2009 r.
T a b e l a 39
Powierzchnia gruntów
Zalesienie gruntów nieleśnych
nieleśnych
przeznaczonych do
Powiat/
zalesienia
gmina
ogółem
prywatne
ogółem
w tym Lasy
publiczne
państwowe
razem
w tym Lasy
Państwowe
Średzki
0,7
0,7
0,7
4,0
Środa Wlkp.
4,0
Zaniemyśl
0,7
0,7
0,7
Źródło: GUS Warszawa 2010 r.
W 2009 r. powierzchnia gruntów leśnych niestanowiąca własności Skarbu Państwa
wynosiła w powiecie 1397,6 ha, w tym: własność osób fizycznych 1191,1 ha i gmin 101,1 ha.
Właściwa gospodarka leśna pozwala lasom istniejącym na terenie Powiatu
Średzkiego na spełnianie (w sposób naturalny lub też w wyniku działalności człowieka)
różnych funkcji, które można podzielić na dwie podstawowe grupy: produkcyjną i
pozaprodukcyjną.
Funkcje produkcyjne (gospodarcze) lasu, polegają na zdolności do produkcji biomasy
i ciągłego powtarzania tego procesu, co umożliwia trwałe użytkowanie drewna i surowców
niedrzewnych pozyskiwanych z lasu, w tym użytków gospodarki łowieckiej. W konsekwencji
prowadzi to do uzyskiwania dochodów.
Do funkcji pozaprodukcyjnych należy zaliczyć między innymi funkcje ekologiczne
(ochronne) oraz funkcje społeczne. Funkcje ekologiczne wyrażają się między innymi
korzystnym wpływem lasów na kształtowanie klimatu, skład atmosfery, regulację obiegu
wody w przyrodzie, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem, zachowanie
potencjału biologicznego bardzo dużej liczby gatunków i ekosystemów, a także
różnorodności krajobrazu. Z kolei funkcje społeczne lasu kształtują korzystne warunki
zdrowotne i rekreacyjne dla społeczeństwa, zapewniają rozwój kultury, nauki i edukacji
ekologicznej społeczeństwa.
Potwierdzeniem
funkcji
pozaprodukcyjnych
lasów
Powiatu
Średzkiego
jest
występowanie na ich terenie lasów ochronnych, pomników przyrody oraz miejsc o znaczeniu
historycznym i kulturowym.
Lasy ochronne
Zlokalizowane są one na terenie poszczególnych gmin Powiatu:
93
•
gmina Dominowo – lasy ochronne w rejonie Giecza;
•
gmina Krzykosy - lasy wodochronne w obrębie terasy zalewowej rzeki Warty i lasów
towarzyszących Miłosławce, Maskawie i mniejszym ciekom oraz lasy turystycznowypoczynkowe w rejonie trasy katowickiej;
•
gmina Nowe Miasto n. Wartą – lasy ochronne I grupy, rozciągające się w pradolinie
Warty, pełniące funkcje glebochronne, wodochronne, klimatyczne i turystyczne;
•
gmina Środa Wlkp. – niewielki obszar lasów w pobliżu m. Winna Góra oraz pas leśny
długości ok. 600 m przecięty drogą krajową nr 11;
•
gmina Zaniemyśl - lasy ochronne zajmują powierzchnię 2 003,58 ha, co stanowi 76%
ogólnej powierzchni gruntów leśnych i zadrzewionych. Stanowią one własność
Skarbu Państwa w użytkowaniu przez Nadleśnictwa Jarocin i Babki.
3.6.2. Ogólna charakterystyka świata zwierząt
Świat zwierzęcy Powiatu Średzkiego jest typowy dla równinnych obszarów kraju Wielkopolski. Do gatunków zwierzyny grubej występującej w lasach należą: sarny, jelenie,
dziki, daniele. Zwierzyna drobna reprezentowana jest między innymi przez: lisy, zające,
wydry, bobry, kuny, piżmaki.
Urozmaiconą i licznie reprezentowaną grupę stanowią również ptaki, żerujące i gniazdujące
głównie w dolinach rzecznych, między innymi Warty, Maskawy, Miłosławki, Średzkiej Strugi.
Na polach spotkać można bażanty, kuropatwy i słonki. W dolinie Warty na terenach
Żerkowsko – Czeszewskiego Parku Krajobrazowego zostały wyznaczone ostoje ptaków
wodnych i błotnych. Z chronionych i rzadkich gatunków można spotkać tutaj: czaplę siwą,
żurawia, zimorodka, błotniaka stawowego, dzięcioła średniego. W okolicach Komorza mieści
się stanowisko ptaka chronionego – remiza. Na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu
„Bagna Średzkie” występują miedzy innymi: perkozy, perkozki, bąki, łabędzie, cyranki,
płaskonosy, zauszniki, wodniki, błotniaki stawowe, zielonki, bataliony, śmieszki, rybitwy
czarne, remizy, wąsatki. Na polach można spotkać bażanty, kuropatwy i słonki. Z gadów
występują padalce i zaskrońce. Płazy reprezentują żaby, ropuchy, rzekotki i kumaki.
Unikalne w skali kraju stanowisko zwierząt bezkręgowych znajduje się w rezerwacie Dębno
nad Wartą. Wśród rzadkich gatunków zwierząt bezkręgowych wymienić możemy ślimaki
świdrzyki (wśród nich gatunki wymierające i bardzo rzadkie) oraz równonogi (typowe dla
terenów górskich).
Mało zróżnicowana i ograniczona do pospolitych gatunków jest fauna ryb. W ciekach
wodnych i zbiornikach wodnych można spotkać: szczupaki, sumy, okonie, płocie, leszcze i
94
inne. Rozwojowi fauny wodnej nie sprzyja zły stan czystości wód powierzchniowych
występujących na terenie powiatu.
3.7. Zestawienie wielkość zasobów i walorów przyrodniczych
Rozpatrując istnienie zasobów i walorów przyrodniczych na terenie powiatu należy
robić to w kilku płaszczyznach. Występowanie tych samych zasobów uznać można
jednocześnie jako czynnik prorozwojowy jak i ograniczający rozwój.
W tabeli 40 przedstawiono zestawienie ważniejszych czynników przyrodniczych
oddziałujących na rozwój powiatu.
Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze
istniejące na terenie powiatu
T a b e l a 40
Element
Czynniki pogarszające możliwości
Czynniki prorozwojowe
przyrodniczy
rozwojowe
Położenie – w
• poza obszarem ekologicznego
• wzrost natężenia ruchu – wzrost
aktywnym
zagrożenia
zanieczyszczenia powietrza
gospodarczo i
• rozwój ruchu tranzytowego
intelektualnie
rejonie kraju
Ukształtowanie
• nie stwarza problemów
• koncentracja rolnictwa w gminach
terenu – płaska
budowlanych
Środa Wlkp. i Dominowo
powierzchnia
• sprzyjające warunki dla rozwoju
• zwiększona erozja na obszarach tych
rolnictwa i leśnictwa
gmin
Gleby – średnio
• zastępowanie areału rolnego
• uprawa gatunków roślin o niewielkich
dobra, średnia i
nasadzeniami leśnymi lub
wymaganiach glebowych (zboża)
niska jakość
naturalnymi użytkami (łąki)
• niższe plony
bonitacyjna
• wykorzystanie do nasadzeń
• znaczne zanieczyszczenie gleby
biopaliw (wierzby energetycznej)
siarką
• rozwój przemysłu przetwórczego,
• kompleksy gleb chronionych
owocowo - warzywnego
ograniczających rozwój zabudowy
• kompleksy gleb chronionych (gm.
Środa Wlkp.) oraz gleby
pochodzenia organicznego – torfy
(gm. Środa Wlkp., Nowe Miasto)
Złoża bogactw
• eksploatacja gazu ziemnego –
• zanieczyszczenia na etapie
naturalnych –
przychody dla gmin z tytułu opłat,
poszukiwania i eksploatacji złóż gazu
gaz, kruszywo
zapewnienie zatrudnienia
– ewentualne skażenia gleby i wód
naturalne
gruntowych
• źródło ekologicznego ogrzewania –
gaz, rośliny energetyczne,
• naruszenie walorów widokowych w
biomasa, energia słoneczna
rejonie eksploatacji złóż kruszywa
naturalnego
• złoża kruszywa naturalnego
• nowe zbiorniki retencyjne w
obszarach pokopalnianych
95
Wody podziemne
– niewielkie
zasoby
• położenie części powiatu na
obszarze głównego zbiornika wód
podziemnych GZWP-150
• zasoby wód są wystarczające dla
potrzeb powiatu
• główny poziom wodonośny
(mioceński) izolowany od
zanieczyszczeń antropogenicznych
kompleksem warstw
nieprzepuszczalnych
Wody
powierzchniowe –
gęsta sieć
drobnych cieków
wodnych, jeziora
polodowcowe,
duże
zanieczyszczenie
• urozmaicenie estetyki krajobrazu
• występowanie naturalnych
zbiorników wodnych w gminie
Zaniemyśl
• występowanie sztucznych
zbiorników wód powierzchniowych
(Zbiornik w Środzie Wlkp., stawy)
• gęsta sieć cieków mniejszych
• występowanie mad i torfów w
dolinach rzek
• rozwój turystyki w rejonach poza
skupiskami przemysłu i z dala od
głównych ciągów komunikacyjnych
Hałas –
komunikacyjny i
przemysłowy
• występowanie wielu kompleksów
leśnych zwłaszcza w gminach
Krzykosy i Zaniemyśl
• możliwości rozwoju bazy
turystycznej przede wszystkim w
oparciu o kompleks leśny i jeziora
w gminie Zaniemyśl
• rozwój turystyki i agroturystyki na
terenach oddalonych od terenów
przemysłowych zwłaszcza w
dolinie Warty
• występowanie malowniczych
krajobrazów łąk i pól uprawnych z
pasami zadrzewień
• występowanie Zbiornika „Środa” o
funkcji retencyjno – rekreacyjnej
• występowanie obszarów
chronionych będących zapleczem
przyrodniczym
• doliny rzeczne są miejscem
różnorodności przyrodniczej
• korzystne warunki klimatyczne
Walory kulturowe • liczne zabytki i pomniki przyrody
– liczne zabytki
• transwielkopolska trasa rowerowa
• rozwój turystyki
• popularyzacja regionu
• dbałość o zachowanie tradycji
regionu
Walory
przyrodnicze –
położenie poza
obszarem
ekologicznego
zagrożenia
• obszar deficytu wody podziemnej
• niska odnawialność zbiornika
mioceńskiego
• niedobory wody wpływające na
wielkości plonów
• brak możliwości rozwoju niektórych
dziedzin gospodarki
• niski procent skanalizowania regionu
• nieszczelne zbiorniki bezodpływowe
• niewłaściwe zagospodarowanie
obszarów zasobowych wód
podziemnych
• możliwość skażenia wód przez
działalność przemysłową
• zła jakość wód
• zwiększenie zagrożenia
powodziowego w dolinie Warty
• nieskuteczny system ochrony wód i
pobrzeży jezior
• okresowe wylewy rzeki Warty,
Maskawy, Miłosławki i Strugi
Średzkiej
• pogorszenie warunków mieszkania
ludności
• nadmierne natężenie hałasu w
pobliżu zakładów przemysłowych
• nadmierne natężenie hałasu wzdłuż
głównych ciągów komunikacyjnych
• niska lesistość powiatu
• zaśmiecenia obszarów leśnych
• monokultury sosnowe
• ograniczenia rozwoju gospodarczego i
rozwoju komunikacji spowodowane
dbałością o zachowanie dóbr kultury i
przyrody
96
IV. OCENA ZAGROŻEŃ
PRZYRODNICZEGO
I
TENDENCJI
PRZEOBRAŻEŃ
ŚRODOWISKA
4.1. Rzeźba terenu i przypowierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej
Na aktualny stan środowiska przyrodniczego wpływają dwa zasadnicze czynniki: po
pierwsze naturalne procesy zachodzące w przyrodzie i po drugie działalność człowieka.
Wypadkowa tych dwóch czynników daje nam obraz stanu i rozmiaru przeobrażeń
środowiska przyrodniczego. W wyniku działalności antropogenicznej został zachwiany
naturalny rytm zjawisk przyrodniczych. Przeobrażenia środowiska, które wystąpiły na terenie
powiatu są wywołane działalnością gospodarczą, rolniczą i urbanizacyjną.
Mało urozmaicona rzeźba terenu Powiatu Średzkiego wespół z nieskomplikowaną
budową geologiczną, dają duże możliwości rozwoju na tym terenie rolnictwa i budownictwa
mieszkaniowego.
Do czynników, które wywołują zmiany w rzeźbie terenu możemy zaliczyć: intensywną
działalność rolniczą, powiększenie areału terenów zurbanizowanych oraz erozję naturalną i
wywołaną przez rolnictwo.
Innym czynnikiem wywołującym zmiany w rzeźbie terenu, na omawianym obszarze
jest eksploatacja kruszywa naturalnego. Specyfika wydobycia gazu nie powoduje następstw
w postaci znacznych zmian rzeźby terenu.
4.2. Wody podziemne
Powiat Średzki charakteryzuje się niekorzystnymi warunkami wodnymi objawiającymi
się deficytem wody. Użytkowym piętrem wodonośnym w gminie jest piętro neogeńskie,
poziom mioceński. Regionalny zbiornik mioceński charakteryzuje się słabą odnawialnością
zasobów. Na podstawie wyników badań regionalnych wysoczyzny średzko – wrzesińskiej,
oceniono, że zwierciadło wód mioceńskich przed eksploatacją (stan naturalny odtworzony) w
rejonie Środy Wlkp. kształtowało się na poziomie 83,5 m n.p.m. W strefach zasilania
(wielkopolska dolina kopalna) osiągało rzędne 90 – 91 m n.p.m., w strefach drenażu rzeki
Warty typu artezyjskiego 75 – 76 m n.p.m. Aktualnie rzędne zwierciadła wody na ujęciu w
Środzie Wlkp. kształtują się w granicach 60,0 m n.p.m., czyli depresja wynosi 23,5 m.
W warunkach naturalnego krążenia wody neogeńskie rejonu Środy Wlkp. były zasilane z
północnego wschodu z terenu wielkopolskiej doliny kopalnej, drogą przesączania przez
zmniejszoną miąższość pokrywy ilastej neogenu (Dąbrowski S. i inni 1987 r.).
97
Pod wpływem eksploatacji ujęć mioceńskich na terenie miasta Środa Wlkp., a
zwłaszcza ujęcia miejskiego, zmieniły się warunki krążenia wód tego poziomu. Uformował
się lej depresyjny, który zlikwidował odpływ wód na południe ku rzece Warcie, a uaktywnił
dopływ z południa (pradoliny warszawsko – berlińskiej) ze strefy ciśnień piezometrycznych
oraz od strony zachodniej (Jezior Kórnickich).
Eksploatacja poziomu mioceńskiego oraz niewielkie zasilanie powoduje, że na terenie
powiatu, występuje deficyt wód podziemnych.
136,2
1818,3
64,5
830,5
1528,8
498,53
1495,7
121,7
wg. pozwoleń
wodnoprawnych
odnawialne
dla ujęć
czynnych
ogółem
86,8
830,5
m3/h
2345,1
498,53
zapotrzebo
wania
720,5
2267,2
Szacunkowe
zasoby
T a b e l a 41
Rezerwa
zasobów
względem
Dyspozy
cyjne
Q
Ng
dla ujęć
czynnych
Powiat
Średzki
Wiek
ujętej
warstwy
ogółem
Zestawienie bilansowe zasobów wód podziemnych
w gminach w nawiązaniu do pięter wodonośnych
Wielkość
Wielkość
zatwierdzonych
pozwoleń
zasobów
wodnoprawnych
1442,0
-332,0
Źródło: Bilans wód podziemych dla Powiatu Średzkiego, Hydroconsult Sp. z o.o., 2005 r.
Badania wód podziemnych, na terenie powiatu prowadzone były w latach 2007 2008 przez WIOŚ Poznań, w ramach określania jakości wód podziemnych w punkcie
badawczym sieci regionalnej na terenie województwa wielkopolskiego, na podstawie oceny
zakresu rozszerzonego. Kontrolowano jakość wód w jednym punkcie pomiarowym sieci
regionalnej.
Sieć krajowa
Konieczność dostosowania systemu monitoringu wód podziemnych do Dyrektywy
Wodnej (2000/60/WE), spowodowała wprowadzenie pojęcia jednolitych części wód
podziemnych (JCWPd), które obejmują określoną objętość wód podziemnych w obrębie
warstwy wodonośnej lub zespołu warstw wodonośnych.
Jakość zwykłych wód podziemnych określano na podstawie badań w ramach
monitoringu operacyjnego, którym zostały objęte jednolite części wód podziemnych
zagrożone nieosiągnięciem dobrego stanu. Na terenie Powiatu Średzkiego w roku 2007 i
2008 badania prowadzono w 10 (w roku 2008 - 9) nowo wyznaczonych punktach. Badane
punkty zlokalizowano w JCWPd nr 73 (jednolita część wód podziemnych). Badania
wykazały, iż jakość wody w roku 2007 odpowiadała klasie IV, za wyjątkiem ujęcia w
miejscowości Brodowo – klasa III. W 2008 r. dwukrotnie dokonano pomiarów stanu czystości
wód podziemnych, a badania wykazały, iż jakość wód poziomu neogeńskiego Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2012 – 2015
98
mioceńskiego jak i czwartorzędowego – plejstoceńskiego odpowiadała klasie II, za wyjątkiem
ujęcia nr 584 w miejscowości Środa Wlkp., z którego ujmowana była woda gruntowa,
zaklasyfikowana do klasy IV. Stwierdzone przekroczenia klasy IV w tym punkcie dotyczyły
zawartości HPO4, natomiast przekroczenia klasy V – K i HPO4. Przekroczeń zawartości
azotanów (powyżej 50 mg/dm3) w wodzie nie było. Dokładne wyniki badań w latach 2007 i
2008 przedstawiono w tabeli 42.
Jakość wód podziemnych w sieci krajowej w latach 2007 i 2008
Nr
otworu
Nazwa
otworu
2592
2593
2594
Trzebisławki
Babin
Starkówiec
Piątkowski
Brodowo
Środa Wlkp.
Czarnotki
Jeziory
Wielkie
Dominowo
Giecz
Murzynowo
Kościelne
Środa Wlkp.
2595
2596
2597
2598
2599
2601
2602
584
Rok 2007
Tabela 42
Rok 2008
(I półrocze)
Azotany
Klasa
NO3
wód
mg/l
Rok 2008
(II półrocze)
Azotany
Klasa
NO3
wód
mg/l
Wody
Stratygrafia
Azotany
NO3
mg/l
Klasa
wód
W
W
W
Ng
Ng
Ng
0,05
0,04
0,04
IV
IV
IV
0,04
0,03
-
II
III
-
0,17
0,19
-
II
II
-
W
W
W
W
Q
Ng
ng
Q
0,04
0,05
0,04
0,05
III
IV
IV
IV
0,08
0,02
0,23
0,06
II
II
II
II
0,12
0,14
0,19
0,14
II
II
II
II
W
W
W
Ng
Ng
Ng
0,72
0,04
0,04
IV
IV
IV
0,05
0,03
II
II
0,2
0,45
II
II
G
Q
-
-
31,9
IV
35,5
IV
G - gruntowe, W – wgłębne
Ng – neogen, Q – czwartorzęd
II – wody dobrej jakości, III – wody zadawalającej jakości, IV – wody niezadawalającej jakości
Źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2007, 2008 r.
W latach 2009 – 2010 monitoring wód podziemnych w ramach sieci krajowej
prowadzono tylko w jednym punkcie – ujęcie Brodowo. Na podstawie wyników badań, wody
podziemne poziomu czwartorzędowego zakwalifikowano do III klasy (wody zadawalającej
jakości). Przekroczenia norm dla wód pitnych zanotowano dla stężenia manganu i żelaza (w
roku 2009), a w granicach stężeń III klasy były wskaźniki: Ca, Fe i HCO3 (w roku 2010).
Analizując powyższe dane zauważyć można, że jakość wód podziemnych poziomu
mioceńskiego i plejstoceńskiego, na terenie powiatu utrzymuje się w tej samej klasie i nie
ulega poprawie od kilku lat. Świadczy to, również o trwałości jakości wód poziomu
mioceńskiego.
Wody mioceńskie związane z facją burowęglową cechują się wskaźnikami
zanieczyszczeń pochodzenia geogenicznego. Do tych zanieczyszczeń należą: wysoka
mętność (ok. 20 mg/l), nadmierna barwa (ok. 25 mg/l), nadmierna ilość związków żelaza (2,2
– 3,9 mg/l), podwyższona zawartość manganu (ok. 0,1 mg/l), podwyższona zawartość
99
chlorków (pow. 20 mg/l), wysokie stężenie amoniaku pochodzenia mineralnego (ok. 0,6
mg/l), podwyższona utlenialność, lokalnie podwyższona zawartość siarkowodoru.
Wody gruntowe objęte obserwacją są bardzo podatne na zanieczyszczenia
antropogeniczne ze względu na brak izolacji w postaci utworów nieprzepuszczalnych i płytkie
zaleganie zwierciadła wody.
Na terenie powiatu w obszarze GZWP-150 prowadzone są lokalne badania
monitoringowe, którymi objęte jest składowisko odpadów komunalnych w Pięczkowie, gm.
Krzykosy.
Sieć regionalna
Monitoring wód podziemnych w ramach sieci regionalnej na terenie powiatu
przeprowadzono w latach 2003 - 2006 w jednym punkcie, w miejscowości Solec (gm.
Krzykosy). W ramach tego monitoringu przeprowadzono badania wód neogeńskich –
mioceńskich. Aktualnie badania w miejscowości Solec nie są prowadzone, ze względu na
wyznaczenie nowych punktów monitoringowych w JCWPd nr 73.
Punkt pomiarowy sieci regionalnej
Nr
ppk
72
Lokalizacja Poziom
Solec
T a b e l a 43
Numer JCWPd
Ng (Tr)
Głębokość
73
103,5
Miąższość
izolacji
Użytkowanie
terenu
57,0
Zabudowa wiejska
Ng – neogen Tr – trzeciorzęd, JCWPd – jednolite części wód podziemnych
Źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2006 r.
W badanym punkcie wody występowały w klasie III w 2003 r., w następnych latach w
klasie IV, co odpowiada wodom zadowalającej jakości (III) i niezadowalającej jakości (IV).
Jakość zwykłych wód podziemnych w sieci regionalnej
w miejscowości Solec
Nr
ppk
72
Rok
T a b e l a 44
Wskaźniki stężeń odpowadające wodzie o niezadowalającej i złej jakości
Klasa III
Klasa IV
Klasa V
NOK
2003
Corg, K, PO4, Mn
-
-
-
2004
-
NH4, PO4
K
-
2005
-
NH4, K, PO4, Hg
-
-
2006
-
NH4, K, PO4
-
-
Źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2003, 2004, 2005, 2006 r.
Sieć lokalna
Monitoring wód podziemnych w sieci lokalnej prowadzony jest dla obiektów
mogących niekorzystnie oddziaływać na środowisko naturalne. W Powiecie Średzkim są to
100
przede
wszystkim
składowiska
odpadów
komunalnych.
Wykaz
obiektów
objętych
monitoringiem lokalnym zawiera tabela 45.
Obiekty w sieci monitoringu lokalnego na terenie powiatu
Gmina
Miejscowość
Środa
Wlkp.
Nadziejewo
Dominowo
Orzeszkowo
Krzykosy
Pięczkowo
Nowe
Miasto n.
Wartą
Zaniemyśl
Nazwa obiektu
T a b e l a 45
Rok
Liczba
rozpoczęcia Zbiornik Poziom
otworów
obserwacji
składowisko odpadów
komunalnych
komunalnych
komunalnych
2002
LZWP
Q
6
2005
LZWP
Q
3
2004
GZWP150
Q
3
Elżbietów
komunalnych
2005
LZWP
Q
3
Zwola
zrekultywowane
niebezpiecznych mogilnik
2004
LZWP
Q
3
Q – czwartorzęd, , LZWP – Lokalny Zbiornik Wód Podziemnych, GZWP-150 - Główny Zbiornik Wód Podziemnych (Pradolina
Warszawsko-Berlińska)
Źródło: Raporty roczne monitoring lokalny na terenie składowisk 2007, 2008, 2009, 2010 r.
Jedyne czynne składowisko odpadów komunalnych znajduje się w Nadziejewie.
Pozostałe składowiska zostały zamknięte decyzją Starosty Średzkiego w 2009 r. –
składowisko w Pieczkowie, a w 2010 r. składowiska w Eżbietowie i Orzeszkowie. W związku
z powyższym zmieniła się częstotliwość poboru prób dla składowisk zamkniętych, aktualnie
wykonywane są 2 serie pomiarowe w roku.
Ocena jakości wód podziemnych według Rozporządzenia Ministra Środowiska (Dz.
U. Nr 32, poz.284) obejmowała wartość maksymalną 9 wskaźników: odczyn, pH,
przewodność elektrolityczna, OWO, Cu, Zn, Pb, Cd, Hg i WWA.
Składowisko odpadów w Nadziejewie gm. Środa Wlkp.
W 2010 r. ocena chemizmu wody podziemnej z otworów P-1, P-2, P-3, P-4, P- 5 i P –
6 wykonywana była cztery razy w roku. Z wykonanego raportu wynika, że wody dopływające
do składowiska nie wykazały podwyższonych wartości analizowanych parametrów, stąd
kwalifikują się do wód o dobrym stanie chemicznym. Wody wypływające ze składowiska w
kierunku południowym i południowo – wschodnim wykazują wysoki stopień przekształcenia.
Przejawia się to w wielokrotnym wzrostem wartości przewodnictwa elektrolitycznego, cynku i
ogólnego
węgla
organicznego
w
stosunku
do
wód
stanowiących
lokalne
tło
hydrogeologiczne w tym rejonie.
101
Składowisko odpadów w Orzeszkowie gm. Dominowo
Na terenie składowiska prowadzony jest monitoring w sieci 3 piezometrów. Dwa razy
w roku mierzony jest poziom zwierciadła wody oraz pobierane są próby do analizy fizycznochemicznej, które obejmują 22 wskaźniki. Zgodnie z raportem wykonanym w 2010 r. jakość
wody podziemnej pobrana na dopływie i odpływie wód ze składowiska jest porównywalna, a
wartości badanych parametrów odpowiadały I i II klasie jakości wód. Wyjątek stanowi
zawartość ogólnego węgla organicznego, która odpowiada IV klasie.
Najwyższe stężenia wybranych parametrów wód podziemnych
na terenie składowiska w Orzeszkowie w 2010 r.
Parametr
Jednostka
Najwyższe stężenia w
2010 r.
Odczyn (pH)
pH
7,3
Przewodnictwo
µs/cm
1072
OWO
mg C/l
19,2
Chrom
mg Cr/l
0,061
Miedź
mg Cu/l
0,035
Ołów
mg Pb/l
0,035
Cynk
mg Zn/l
0,079
Rtęć
mg Hg/l
< 0,0001
Σ WWA
mg/l
<0,00000001
T a b e l a 46
Klasa jakości*
I
II
IV
II
II
II
II
I
I
(*) – zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. – w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód
podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896).
Źródło: „Monitoring lokalny na terenie składowiska odpadów komunalnych w Orzeszkowie, gm. Dominowo Raport z badań
wykonanych w 2010 r.”
Wskaźniki podstawowe
Biorąc pod uwagę wartości wskaźników podstawowych, jakość wód podziemnych z
piezometrów P-1, P-2, P-3 ze składowiska odpadów komunalnych w miejscowości
Orzeszkowo, możemy scharakteryzować następująco:
•
zawartość siarczanów waha się w przedziale 159 – 429,0 mg SO4/l,
•
zawartość chlorków w granicach od 27 – 101,6 mgCl/l,
•
wody charakteryzują się ponadnormatywną zawartością związków żelaza, które
występuje na poziomie 0,13 – 0,57mg Fe/l ,
•
zawartość manganu waha się w przedziale 0,033 – 0,39 mg Mn/l.
W analizowanych próbach związki azotowe występują następujących ilościach:
•
amoniak na poziomie 0,032 – 1,1 mg N/l,
•
azot azotynowy na poziomie <0,01 – 0,08 mg N/l,
•
azot azotanowy w granicach 0,03 – 2,9 mg N/l.
Rtęć (<0,0001 mg Hg/l ), znajduje się w stężeniach minimalnych lub śladowych. Fenole
występują na poziomie 0,0019 - 0,074 mg/l.
Detergenty występują na poziomie <0,01 mg/l.
Substancje rozpuszczone występują na poziomie 426 – 632,0 mg/l.
102
Wody podziemne na składowisku odpadów komunalnych w miejscowości Orzeszkowo w
2010 r. zakwalifikowano do II klasy jakości; Klasa II to wody o dobrej jakości, w których:
a) wartości niektórych elementów fizyko-chemicznych są podwyższone w wyniku
naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych,
b) wartości elementów fizyko-chemicznych nie wskazują na wpływ działalności
człowieka albo jest to wpływ bardzo słaby.
Składowisko odpadów komunalnych w Orzeszkowie nie wywołuje ujemnego wpływu na stan
wód podziemnych. Odcieki gromadzone są w szczelnym zbiorniku, a ich unieszkodliwianie
odbywa się w oczyszczalni mechaniczno – biologicznej w Chłapowie gmina Dominowo.
Składowisko odpadów w Pięczkowie gm. Krzykosy
Na
podstawie
aktualnych
badań
–
Raport
z
badań
monitoringowych
przeprowadzonych w 2010 r. można stwierdzić, że wody podziemne z piezometrów P-1, P-2,
P-3 ze składowiska odpadów komunalnych w Pięczkowie w 2010 r. zakwalifikowano do II
klasy jakości.
na terenie składowiska w Pięczkowie w 2010 r.
Parametr
Jednostka
2010 r.
Odczyn (pH)
pH
7,3
Przewodnictwo
µs/cm
721
OWO
mg C/l
12,2
Kadm
mg Cd/l
< 0,0003
Chrom
mg Cr/l
< 0,01
Miedź
mg Cu/l
0,007
Ołów
mg Pb/l
0,008
Cynk
mg Zn/l
0,09
Rtęć
mg Hg/l
< 0,00005
Σ WWA
mg/l
< 0,000017
T a b e l a 47
Klasa jakości
I
II
IV
I
I
I
I
II
I
I
Źródło: „Monitoring lokalny na terenie składowiska odpadów komunalnych w Pieczkowie, gm. Krzykosy Raport z badań
wykonanych w 2010 r.”
Na terenie składowiska prowadzony jest monitoring w trzech punktach z częstotliwością dwa
razy w ciągu roku. Wartości badanych parametrów w 2010 r. odpowiadały I i II klasie jakości
wód, z wyjątkiem ogólnego węgla organicznego, która odpowiadała klasie IV. Wody
odciekowe nie stanowią żadnego zagrożenia dla środowiska wodno – gruntowego, gdyż są
gromadzone w szczelnym pojemniku, a ich unieszkodliwianie odbywa się w oczyszczalni
mechaniczno – biologicznej w Sulęcinku gmina Krzykosy.
103
Składowisko odpadów w Elżbietowie gm. Nowe Miasto n. Wartą
Na terenie składowiska prowadzony jest monitoring w trzech punktach z
częstotliwością cztery razy w ciągu roku. Wartości badanych parametrów w 2010 r.
odpowiadały I i II klasie jakości wód. Odnotowano poprawę jakości wód podziemnych w
zakresie następujących parametrów: kadm. OWO, WWA i rtęć.
na terenie składowiska w Elżbietowie w 2010 r.
Parametr
Jednostka
2010 r.
Odczyn (pH)
pH
7,74
Przewodnictwo
µs/cm
1131
OWO
mg C/l
5,4
Kadm
mg Cd/l
< 0,0003
Chrom
mg Cr/l
< 0,01
Miedź
mg Cu/l
0,013
Ołów
mg Pb/l
0,008
Cynk
mg Zn/l
0,17
Rtęć
mg Hg/l
< 0,00005
Σ WWA
mg/l
< 0,000026
T a b e l a 48
Klasa jakości
I
II
II
I
I
II
I
II
I
I
Źródło: „Monitoring lokalny na terenie składowiska odpadów komunalnych w Elżbietowie, gm. Nowe Miasto n. Wartą Raport z
badań wykonanych w 2010 r.”
W związku z powyższym wody podziemne z piezometru P-1, P-2, P-3 w miejscowości
Elżbietów w 2010 r. zakwalifikowano do II klasy jakości; Klasa II to wody o dobrej jakości.
Przeprowadzone w 2010 r. badania jakości nie wykazały ujemnego wpływu omawianego
składowiska na wody podziemne, obserwowane zanieczyszczenia mają charakter naturalny,
charakterystyczny dla czwartorzędowych środowisk Niżu Polskiego bądź są wynikiem
działalności antropogenicznej związanej z uprawą pól (nawożenie nawozami organicznymi i
mineralnymi) czy nieuregulowanym systemem gospodarki ściekami (brak kanalizacji
sanitarnej) na omawianym obszarze.
Wody odciekowe nie stanowią żadnego zagrożenia dla środowiska wodno –
gruntowego, gdyż są gromadzone w szczelnym zbiorniku. Unieszkodliwianie tychże wód
odbywa się w gminnej oczyszczalni ścieków w Chociczy gmina Nowe Miasto n. Wartą.
Zrekultywowany mogilnik w Zwoli, gm. Zaniemyśl
Badania wód podziemnych z terenu zlikwidowanego mogilnika w miejscowości
Zwola, mają na celu śledzenie wpływu tego obiektu na jakość wód podziemnych,
obserwację kierunków rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń oraz zmiany w intensywności
zanieczyszczeń wód podziemnych po likwidacji i rekultywacji składowiska odpadów
niebezpiecznych. Monitoring prowadzony jest od 2005 r.
104
Wyniki badań mionitoringowych z terenu zlikwidowanego mogilnika w Zwoli, są bardzo
istotne, ponieważ obiekt ten wyemitował do środowiska gruntowo – wodnego duże ilości
substancji niebezpiecznych. Konieczna jest zatem obserwacja procesu stopniowego
samooczyszczania się wód podziemnych, po usunięciu czynnika zanieczyszczającego jakim
były środki ochrony roślin.
Na podstawie aktualnych badań monitoringowych prowadzonych w 2009 r. na terenie
zrekultywowanego składowiska odpadów niebezpiecznych w miejscowości Zwola, możemy
stwierdzić znaczną poprawę jakości wód podziemnych w zakresie wskaźników pestycydów.
•
Woda podziemna z piezometru P-3 nie wykazuje zanieczyszczenie związkami
pestycydowymi. Suma pestycydów w piezometrze P-3 wynosi 0,032615 µg/dm3, który
mieści
się
w
ramach
poziomu
dopuszczalnego
0,5
µg/dm3zgodnie
z
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. – w sprawie jakości
wody przeznaczonej do spożycia (Dz. U. Nr 61 poz. 417). W piezometrze P-3,
poziom zawartości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych zmniejszył
się o 0,134235 µg/dm3 w stosunku do roku ubiegłego. Niemniej jednak woda z
piezometru P-3 charakteryzuje się silnym zapachem środków ochrony roślin.
•
Wody podziemne z piezometru P-1, oraz z piezometru P-2, nie wykazują
zanieczyszczeń pestycydami. W piezometrze P-1 suma pestycydów wynosi 0,018632
µg/dm3, a w P-2 0,022261 µg/dm3. W piezometrze P-1 poziom zawartości
pestycydów zmniejszył się o 0,035491 µg/dm3 w stosunku do 2008 r., a w
piezometrze P-2 zmalał o 0,021799 µg/dm3 w stosunku do 2008 r. Woda z
piezometru P-2 charakteryzuje się silnym zapachem środków ochrony roślin.
•
Wody podziemne z piezometrów P-1, P-2, P-3 są pozaklasowe ze względu na
ponadnormatywną zawartość glinu we wszystkich piezometrach oraz przewodnictwa
w piezometrze P-1 zgodnie z Klasyfikacją jakości zwykłych wód podziemnych dla
potrzeb monitoringu środowiska (PIOŚ 1995).
•
Na przestrzeni lat 2005 - 2009, jakość wód podziemnych we wszystkich
piezometrach uległa poprawie.
•
Woda podziemna z piezometru P-3 ulega samooczyszczeniu i migracji ponieważ
obserwuje się radykalny spadek zawartości pestycydów.
Piezometr P-3 usytuowany jest w najbliższym otoczeniu miejsca gdzie znajdowały się doły
ziemne z przeterminowanymi środkami ochrony roślin, stąd też wyniki badań prowadzonych
w latach 2003, 2005 – 2007 wykazywały silne zanieczyszczenia wód pestycydami. Od 2008
r. zawartość pestycydów w piezometrze P-3 odpowiada normie dla wód pitnych.
105
Analizując wyniki badań monitoringowych z 2009 r. można stwierdzić, że proces
samooczyszczania i wymywania pestycydów trwa nadal - we wszystkich piezometrach
nastąpiła znaczna poprawa jakości wód podziemnych.
4.3. Wody powierzchniowe
4.3.1. Stan czystości rzek
Badania stanu czystości rzek na terenie Powiatu Średzkiego prowadzone są przez
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, zgodnie z programem
państwowego monitoringu środowiska.
Sieć rzeczną tworzy przede wszystkim rzeka Maskawa wraz z dopływami, nieco
mniejsze znaczenie ma rzeka Warta.
Zgodnie z założeniami monitoringu regionalnego jakość wód w całej zlewni rzeki
Maskawy kontrolowana jest 1 raz na 5 lat. Jedynie punkt pomiarowo-kontrolny zlokalizowany
w odcinku ujściowym (do rzeki Warty) wchodzi w skład sieci monitoringu krajowego w
ramach, którego badania jakości wód wykonywane są w systemie ciągłym 1 raz w miesiącu.
Rzeka Warta
Odbiornikiem wód rzeki Maskawy jest rzeka Warta, przepływająca w południowej
części Powiatu Średzkiego. Na terenie Powiatu Średzkiego przekrój pomiarowo-kontrolny na
rzece Warcie znajduje się w miejscowości Nowa Wieś Podgórna w km 342,5, a wiec 35,3 km
powyżej ujścia rzeki Maskawy.
W 2007 r. w przekrojach Nowa Wieś Podgórna i Potachy prowadzono badania
jakości wód rzeki Warty. W tabeli 49 przedstawiono stan czystości rzeki w wybranych
punktach na terenie Powiatu Średzkiego.
Stan czystości Warty w wybranych przekrojach w 2007 r.
Kilometr
Ilość składników w klasach w %
Punkt pomiarowy
biegu
I
II
III
IV
rzeki
Nowa
Wieś 342,5
44,7
17,0
17,0
19,1
T a b e l a 49
V
Klasyfikacj
a ogólna
2,1
IV
2,1
IV
Podgórna
Potachy
309,8
40,4
19,1
17,0
21,3
non – nie odpowiada normom.
Źródło:WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2007 r.
W 2007 r. wody Warty w przekroju Nowa Wieś Podgórna kwalifikowały się do IV klasy
jakości, wykazywały zadawalającą jakość. W niższych klasach niż III znalazły się
106
następujące wskaźniki: barwa, ChZt-Cr, azot Kjeldahla, azotany, azot ogólny, kadm, rtęć,
chlorofil „a”, liczba bakterii coli oraz coli typu kałowego (IV klasa). Zakres II/III klasy osiągało
obciążenie materią organiczną, związkami azotu i fosforu, ołowiu i żelaza, wskaźnikami
biologicznymi. Pozostałe wskaźniki zasolenia, zanieczyszczeń przemysłowych oraz metale
ciężkie utrzymywały się w granicach klasy I/II.
W przekroju Potachy wody Warty odpowiadają IV klasie czystości ze względu na
parametry: barwa, ChZt-Cr, ogólny węgiel organiczny, azot Kjeldahla, azotany, kadm,
chlorofil, liczba bakterii grupy coli, grupy coli typu kałowego.
Monitoring rzeki Warta na terenie Powiatu Średzkiego w 2009 roku prowadzony był
w miejscowości Nowa Wieś Podgórna. Wyniki badań stanu ekologicznego wód klasyfikują
Wartę do II klasy czystości. W tabeli 50 przedstawiono wartości najważniejszych badanych
parametrów w punkcie pomiarowo – kontrolnym Nowa Wieś Podgórna.
Wyniki badań stanu ekologicznego Warty
w punkcie Nowa Wieś Podgórna
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Wskaźnik
jakości wody
Temperatura
wody
Odczyn
Tlen
rozpuszczony
BZT5
Ogólny węgiel
organiczny
Azot amonowy
Azot Kjeldahla
Azot azotanowy
Azot ogólny
Fosfor ogólny
Przewodność w
20oC
Substancje
rozpuszczone
Chlorofil „a”
Makrofitowy
Indeks Rzeczny
Jednostka
miary
T a b e l a 50
Klasa
wskaźnika
jakości wód
Liczba
prób
Minimum
Maximum
Średnia
roczna
o
C
10
2,6
31,8
12,2
I
pH
10
7,9
8,5
8,1
I
mg O2/l
10
6,2
8,5
8,1
I
mg O2/l
10
0,7
6,5
2,95
Poniżej stanu
dobrego
mg C/l
10
6,3
12,76
8,94
II
mg NNH4/l
mg N/l
mg NNO3/l
mg N/l
mg P/l
10
10
10
10
10
0,005
0,762
0,648
1,817
0,033
0,928
1,883
3,419
5,099
0,231
0,174
1,227
1,885
3,133
0,156
II
II
II
II
II
µS/cm
10
390
621
487
I
mg/l
10
302,5
404,0
352,1
I
µg/l
10
4,35
81,64
23,46
I
1
37,04
37,04
37,04
II
Źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2009 r.
Badania przeprowadzone w 2009 roku w punkcie pomiarowo - kontrolnym Nowa
Wieś Podgórna wskazuje, że tylko BZT5 (biochemiczne zapotrzebowanie na tlen) określono
poniżej stanu dobrego. Pozostałe parametry klasyfikują rzekę do I i II klasy czystości.
107
Rzeka Maskawa
Obszar, z którego zbiera wody rzeka Maskawa należy do typowo rolniczych i z takiego
rodzaju zanieczyszczeniami trzeba się liczyć przy ocenie potencjalnych zagrożeń jakości
wód powierzchniowych. Poza spływami powierzchniowymi z pól Maskawa jest odbiornikiem
punktowych zrzutów ścieków, gdzie głównym źródłem zanieczyszczeń jest miasto Środa
Wlkp., odprowadzające ścieki komunalne zarówno do prawobrzeżnego dopływu Maskawy
jakim jest Struga Średzka jak i do samej Maskawy, a także inne miejscowości.
Na terenie powiatu zlokalizowany jest punkt pomiarowy monitoringu krajowego, w 1,5
km ujściowego odcinka rzeki Maskawy, w miejscowości Mała Kępa (km 307,2/1,5).
Stan czystości rzeki Maskawy w 2007
Rok
2007
T a b e l a 51
Ilość wskaźników w klasie [%]
Punkt
pomiarowy
Kilometr
biegu rzeki
I
II
III
IV
V
Kępa Wielka
1,5
40,4
8,5
17,0
25,5
8,5
IV
Nietrzanowo
22,4
27,6
3,4
13,8
27,6
27,6
V
Klasyfikacja ogólna
Źródło:WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2007 r.
Ładunki zanieczyszczeń wprowadzanych z Maskawy do rzeki Warty na podstawie
badań monitoringowych przeprowadzonych w 2007 r. obrazuje tabela 52.
Ładunki zanieczyszczeń wprowadzanych z rzeki Maskawy do rzeki Warty
Rodzaj zanieczyszczeń średniorocznego
[mg/rok]
Tlen rozpuszczony
Ogólny węgiel organiczny
Azot amonowy
Azotany
Azot ogólny
Fosforany
Fosfor ogólny
Kadm
Rtęć
Chlorofil a
Miano coli fek.
Klasa
T a b e l a 52
Rok 2007
7,6
16,1
0,5
39,0
11,2
0,9
0,4
0,003
0,003
38,4
0,04
IV
Źródło:WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2007 r.
W oparciu o badania przeprowadzone przez WIOŚ Poznań stwierdzono, że jakość
wód rzeki Maskawy w 2008 r. była zła, odpowiadająca V klasie. W stosunku do 2007 r.
jakość uległa pogorszeniu w jednym punkcie kontrolno – pomiarowym (Kępa Wielka) z klasy
IV na V.
Na zaklasyfikowanie w 2008 r. rzeki do V klasy jakości, wpływ miały przede wszystkim
wysokie stężenia substancji biogennych (fosforany, azotany, azot ogólny i azot Kjeldahla),
108
wskaźników
tlenowych
(tlen
rozpuszczony,
ogólny
węgiel
organiczny)
oraz
mikrobiologicznych (liczba bakterii coli typu kałowego, liczba bakterii coli). Wskaźniki
zanieczyszczeń przemysłowych utrzymują się w zakresie I – III klasy. Wszystkie metale za
wyjątkiem kadmu i rtęci (IV i V klasa) oznaczono w klasie I.
W 2010 roku WIOŚ przeprowadził badania stanu chemicznego wód rzeki Maskawy w
punkcie pomiarowo – kontrolnym Kępa Wielka. Wyniki badań przedstawiono w tabeli 53.
Wyniki badań stanu chemicznego rzeki Maskawy w Kępie Wielkiej
Lp.
Wskaźnik jakości wody
1.
2.
3.
4.
Benzo(b)fluoranten
Benzo(k)fluoranten
Benzo(g,h,i)perylen
Indeno(1,2,3-dc)piren
Jednostka
miary
Liczba
prób
Tabela 53
Średnia
roczna
∑µ/l
10
0,0164
∑µ/l
10
0
Klasa
wskaźnika
jakości wód
stan dobry
stan dobry
Źródło: WIOŚ, Raport o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2010 r.
Na złą jakość wód rzeki Maskawy wpływ mają zrzuty zanieczyszczeń z miasta Środa
Wlkp., oczyszczalni ścieków w Chwałkowie, Gułtowach, Jarosławcu, Winnejgórze oraz
zlewnie Strugi Średzkiej, Miłosławki i Wielkiego Rowu z obiektami o charakterze rolniczym.
Dopływy rzeki Maskawy
Ostatnie badania dopływów rzeki Maskawy wykonywano w 2006 roku. W stosunku
do 2005 roku w poszczególnych przekrojach zaszły następujące zmiany:
•
Struga Średzka
Badania monitoringowe prowadzone są w odległości 0,5 km od ujścia do Maskawy.
Rzeka w odcinku ujściowym charakteryzuje się wodami złej jakości klasa V (stan czystości
nie uległ zmianie w stosunku do 2005 r.). Stężenie na poziomie klasy IV/V stwierdzono dla
następujących wskaźników: substancje biogenne, saprobowość fitoplanktonu i peryfitonu,
chlorofil ”a” oraz liczby bakterii coli typu kałowego i liczby bakterii grupy coli. Wśród metali
mangan oznaczono w klasie III, pozostałe metale w I klasie.
•
Miłosławka
W profilu w Miąskowie, w km 13,5 , rzeka Miłosławka w latach 2005 -2006 prowadziła
wody V klasy czystości. Wskaźniki tlenowe, biogenne i mikrobiologiczne utrzymywały się w
przedziale IV/V klasy. Zasolenie rzeki było zróżnicowane w roku 2005 od I – V klasy, w 2006
r. od II – V klasy. Wśród składników biogenicznych w 2006 r. chlorofil i saprobowość
peryfitonu oznaczono w klasie III, a saprobowość fitoplanktonu na poziomie klasy IV.
Stężenia metali za wyjątkiem manganu (V klasa) i żelaza (II klasa) utrzymywały się w
normach I klasy czystości.
109
•
Wielki Rów (Wielka):
Badania prowadzone w punkcie pomiarowym zlokalizowanym w miejscowości
Szlachcin, w km 13,5 wykazały, że Wielki Rów w latach 2005 i 2006 prowadził wody klasy IV.
Wpływ na niski stan jakości wody miały zły stan sanitarny, wysokie stężenie azotanów i
fosforanów oraz barwa. Stan czystości rzeki przedstawia tabela 54.
Stan czystości rzeki Wielki Rów
Rok
2005
2006
T a b e l a 54
Parametry klasy IV
ChZt-Cr, N Kjeldahla, N i P ogólny, substancje, rtęć,
rozpuszczone, saprobowość fitoplanktonu i peryfitonu
tlen rozpuszczony, BZT5, ChZT-Cr, N Kjeldahla, amoniak, OWO, N
i P ogólny, substancje, rtęć, rozpuszczone, rtęć
Źródło: WIOŚ, Raport o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2005 i 2006 r.
Wskaźniki zanieczyszczeń przemysłowych utrzymywały się w normach II/III klasy, a mangan
w klasie III.
W 1995 roku, w celu ochrony całej zlewni rzeki Maskawy, władze 6-ciu gmin
podpisały porozumienie gmin „Czysta Maskawa”. Jego głównymi celami było opracowanie
kompleksowego programu ochrony, opracowanie programów inwestycji i określenia zasad
racjonalnej gospodarki zasobami. Wymiernym efektem porozumienia było większe
zaangażowanie gmin na rzecz poprawy stanu czystości wód, przed wszystkim poprzez
podjecie budowy oczyszczalni w gminach: Dominowo, Krzykosy, Nekla i Środa Wlkp.
Pozostałe cieki wodne
W 2010 roku prowadzono badania wód powierzchniowych w ramach monitoringu
operacyjnego w następujących punktach:
•
Głuszynka – Kamionki (wody naturalne typu 25 – ciek łączący jeziora, wrażliwy
na zanieczyszczania związkami azotu ze źródeł rolniczych), punkt zlokalizowany
w miejscowości Kamionki na (2,0 km) na zamknięciu JCW na obszarze powiatu
poznańskiego ziemskiego;
•
Kanał Roguski – Boguszynek (wody naturalne typu 17 – potok nizinny piaszczysty,
zagrożony eutrofizacją na skutek zrzutu ścieków komunalnych), punkt zlokalizowany
w miejscowości Boguszynek (2,5 km);
Na podstawie przeprowadzonych badań wymienione cieki zaklasyfikowano do III
(Kanał Roguski) i IV (Głuszynka) klasy czystości wód. Na złą jakość wód Głuszynki i Kanału
Roguskiego wpłynęła duża zawartość tlenu rozpuszczonego, BZT5, ogólnego węgla
organicznego, azotu i fosforu ogólnego, azotu Kjeldahla, fitobentosu.
Wyniki przedstawiono w tabeli 55.
110
Stan czystości rzek na terenie powiatu w 2010
T a b e l a 55
Ilość wskaźników w klasie [%]
Punkt
Kilometr
Poniżej stanu Klasyfikacja ogólna
Rok
pomiarowy biegu rzeki
I
II
III
dobrego
Kanał
Roguski
–
2010 Boguszynek
Głuszynka Kamionki
2,5
23,1
7,7
7,7
61,5
III
2,0
28,6
7,1
7,1
57,1
IV
Źródło: WIOŚ, Raport o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2010 r.
Pozostałe występujące na terenie powiatu cieki nie są objęte badaniami jakości wód.
Biorąc jednak pod uwagę niewielką ilość istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej oraz stan
czystości monitorowanych cieków wodnych (Maskawy i Warty), można przypuszczać, że
pozostałe istniejące na terenie powiatu cieki, a przede wszystkim te przepływające przez
nieskanalizowane miejscowości, również prowadzą wody w znacznym stopniu obciążone
zanieczyszczeniami bakteriologicznymi.
Większość cieków na terenie powiatu ma również małe przepływy oraz z uwagi na
prawie równinne ukształtowanie terenu bardzo powolny odpływ, dlatego może w nich
powstawać duża koncentracja zanieczyszczeń nawet przy stosunkowo małych zrzutach.
Kolejnym poważnym źródłem zanieczyszczeń wód jest niewłaściwa działalność
agrotechniczna i hodowlana oraz niska świadomość ekologiczna. Stosowane w rolnictwie
nawozy sztuczne i pestycydy w znacznej części spłukiwane są z wodami opadowymi do
cieków wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Odpady płynne z hodowli zwierząt –
gnojówka i gnojowica, trafiająca na pola bez żadnego przetworzenia, również przyczynia się
to do znacznego skażenia wód oraz gleb.
Z tego względu istniejący zły stan czystości cieków wodnych na obszarze powiatu
wymaga podjęcia zdecydowanych działań w kierunku uporządkowania gospodarki wodno –
ściekowej. Wymaga to inwestycji przede wszystkim w zakresie budowy nowych i
modernizacji istniejących oczyszczalni ścieków oraz w zakresie rozbudowy kanalizacji
sanitarnej.
4.3.2. Stan czystości zbiorników wodnych
Na terenie Powiatu Średzkiego w gminie Zaniemyśl znajdują się 4 jeziora: Jezioro
Raczyńskie, Jezioro Łękno, Jezioro Jeziory Małe i Jezioro Jeziory Wielkie. Planowane i
rzeczywiste klasy czystości jezior występujących na terenie Powiatu Średzkiego przedstawia
tabela 56.
111
Klasy czystości jezior na terenie Powiatu Średzkiego
Klasa czystości
Jezioro
Rzeczywista wg
Planowana
A
B
C
Raczyńskie
I
II
I
non
T a b e l a 56
Kategoria podatności na
degradację
III
Łękno
I
III
I
non
III
Jeziory Małe
I
III
I
non
II
Jeziory Wielkie
II
I
I
non
non
A – jakość wody wg wskaźnika sanitarnego (miano Coli typu kałowego);
B – jakość wody ze względu na zawartość substancji toksycznych (metale ciężkie, pestycydy, fenole);
C – wypadkowa jakość wody wg wskaźników fizyczno-chemicznych i biologicznych;
non – nie odpowiada normom.
Źródło: Stan Środowiska w Powiecie Średzkim - 2003 r.
W latach 2008 - 2011 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu nie
prowadził badań jakości wód jezior na terenie Powiatu Średzkiego.
Jezioro Raczyńskie
Jakość wód Jeziora Raczyńskiego określono po raz pierwszy w latach 1973/74.
Odpowiadała wówczas III klasie czystości. Przebadane w 1996 roku jezioro nie odpowiadało
żadnej z klas czystości. W związku z niezadawalającym stanem jakości wód Jeziora
Raczyńskiego od września 1998 roku zbiornik poddano rekultywacji. Dwie grupy aeratorów
napowietrzają wody jeziora na głębokości 5,8 m. W ramach działań ochronnych na obszarze
zlewni odcięto dopływ kanalizacji deszczowej do jeziora, rozpoczęto budowę kanalizacji
sanitarnej w Zaniemyślu oraz ustalono strefę ochronną jeziora na górnej krawędzi zbocza
rynny jeziora.
Przeprowadzone przez WIOŚ w 2001 roku badania monitoringowe wykazały
pozaklasowy charakter wód jeziora, zaliczono je do zbiorników bardzo żyznych. Większość
badanych parametrów nie odpowiadała normom, wskaźnik ChZT-Cr, dyskwalifikujący jakość
wody świadczy o wysokim stężeniu substancji organicznych. Przewodność elektrolityczna
właściwa wskazuje na dużą koncentrację soli mineralnych w jeziorze. Stężenia substancji
biogennych (azotu całkowitego) decydują o produktywności wód i wysokiej trofii zbiornika.
Badania hydrobiologiczne wykazały wysoką liczebność fitoplanktonu, zakwit okrzemkowokryptofilowy wiosną i okrzemkowo-sinicowy latem. Stan sanitarny odpowiadał II klasie
czystości. W wodzie nie stwierdzono obecności cyjanków wolnych. Zawartość metali ciężkich
odpowiadała I klasie czystości, a stężenie fenoli lotnych utrzymywało się na poziomie I – II
klasy czystości wód powierzchniowych. Zarówno wiosną jak i latem stwierdzono
wymieszanie termiczne oraz zadowalające natlenienie wód. Jednak zbiornik łatwo ulega
wpływom z zewnątrz i jest wyraźnie podatny na degradację – III kategoria, szczególnie ze
względu na niekorzystne cechy morfometryczne.
112
Dwa niewielkie dopływy prowadziły wiosną wody skażone bakteriologicznie i
niedotlenione. Latem wody odpowiadające II klasie prowadził tylko jeden z dopływów.
Odpływ z jeziora, rzekę Kamionkę zaliczono wiosną do II klasy, a latem do III klasy czystości.
Na Jeziorze Raczyńskiego są dwa kąpieliska (na plaży głównej i ośrodku
„Niezamyśl”),
które
podlegają
sezonowym
badaniom
higieniczno
–
zdrowotnym
wykonywanym przez Powiatową Stację Sanitarno - Epidemiologiczną w Środzie Wlkp.
Jakość wód Jeziora Raczyńskiego na plaży głównej ( strona prawa)
w okresie od 17.05.2010 do 23.08.2010 r.
2010
Badane
Jednostka
parametry
17.05
14.06
28.06.
12.07
26.07.
Przezroczystość
m
0,75
0,50
0,70
0,30
0,50
09.08.
0,20
23.08.
0,20
Barwa
-
akcept.
akcept.
akcept.
akcept.
akcept.
akcept.
akcept.
Zapach
-
nat.
nat.
nat.
nat.
nat.
nat.
nat.
Odczyn
pH
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
mgO/l
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
%
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
BZT5
Tlen
rozpuszczony
miano
Coli
T a b e l a 57
itk gr. Coli w 100 ml
37
9
57
260
80
100
500
itk gr. Coli typ feralny w
100 ml
34
6
14
20
68
69
230
Salmonella w 1000 ml
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nw – nie występuje; nb – nie badano;
Źródło: Sprawozdania z badań sanitarno-epidemiologicznych z PSSE w Środzie Wlkp., 2010 r.
Jakość wód Jeziora Raczyńskiego Kąpielisko Niezamyśl
w okresie od 17.05.2010 do 23.08.2010 r.
Badane
Jednostka
parametry
17.05
14.06
28.06.
Przezroczystość
m
0,60
0,50
0,70
T a b e l a 58
2010
12.07
0,30
26.07.
0,40
09.08.
0,20
23.08.
0,20
Barwa
-
akcept.
akcept.
akcept.
akcept.
akcept.
akcept.
akcept.
Zapach
-
nat.
nat.
nat.
nat.
nat.
nat.
nat.
Odczyn
pH
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
mgO/l
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
%
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
BZT5
Tlen
rozpuszczony
miano
Coli
itk gr. Coli w 100 ml
20
6
8
40
580
30
280
itk gr. Coli typ feralny w
100 ml
18
2
1
23
140
19
200
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
•
Plaża główna – woda w zakresie przebadanych parametrów odpowiadała
wymaganiom higieniczno – zdrowotnym do kąpieli zgodnie z Rozporządzeniem
Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinna
113
odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz. U. Nr 183, poz. 1530), badania 17.05.2010 –
23.08.2010 r.
•
Ośrodek Niezamyśl – woda spełniała w badanym zakresie warunki jakim powinna
odpowiadać woda w kąpieliskach i może być wykorzystywana do kąpieli i sportów
wodnych (badania 17.05.2010 – 23.08.2010 r.).
Jezioro Łękno
Jest to jezioro, które należy do III kategorii podatności na degradację. Jakość wody
według wskaźnika sanitarnego (miano Coli) należy do III klasy czystości, natomiast jakość
wody ze względu na zawartość substancji toksycznych (metale ciężkie, pestycydy, fenole)
należy do I klasy czystości. Wypadkowa jakość wody według wskaźników fizycznochemicznych i biologicznych nie odpowiada normom. Planowana klasa czystości należy do
klasy I.
Jezioro Jeziory Małe
Jakość wody jeziora według wskaźnika sanitarnego (miano Coli) należy do III klasy
czystości, natomiast jakość wody ze względu na zawartość substancji toksycznych (metale
ciężkie, pestycydy, fenole) należy do I klasy czystości. Wypadkowa jakość wody według
wskaźników fizyczno-chemicznych i biologicznych nie odpowiada normom. Planowana klasa
czystości należy do klasy I. Jest to jezioro należące do II klasy pod względem podatności na
degradację.
Jezioro Jeziory Wielkie
Planowana jakość wód jeziora należy do II klasy czystości. Jakość wody jeziora
według wskaźnika sanitarnego (miano Coli) oraz jakość wody ze względu na zawartość
substancji toksycznych (metale ciężkie, pestycydy, fenole) należy do I klasy czystości,
natomiast
wypadkowa
jakość
wody
według
wskaźników
fizyczno-chemicznych
i
biologicznych nie odpowiada normom. Jest to jezioro, które nie odpowiada normom pod
względem podatności na degradację.
Część jeziora wyznaczona jest jako kąpielisko, zlokalizowane na terenie Ośrodka
PeKaBex - Jeziory Małe. Badania higieniczno – zdrowotne przeprowadzone w okresie
14.05.2003 – 18.08.2003 wykazały, że woda warunkowo odpowiadała wymaganiom do
kąpieli. Ośrodka PeKaBex - Jeziory Małe został zlikwidowany, a plaża nie jest objęta
badaniami higieniczno – zdrowotnym wykonywanym przez Powiatową Stację Sanitarno Epidemiologiczną w Środzie Wlkp.
Zbiornik retencyjny „Środa”
Na terenie Powiatu Średzkiego w miejscowości Środa Wlkp., istnieje jeden sztuczny
zbiornik retencyjny ”Środa”, zlokalizowany na rzece Maskawie. Część tego zbiornika,
114
pomiędzy Środą Wlkp. a Janowem, przeznaczona jest na kąpielisko, które nadzoruje
Ośrodek Sportu i Rekreacji w Środzie Wlkp. Jest on kontrolowany przez Powiatową Stację
Sanitarno - Epidemiologiczną w Środzie Wlkp.
Jakość wód zbiornika „Środa” ( strona prawa)
w okresie od 17.05.2010 do 23.08.2010 r.
Badane
Jednostka
parametry
17.05
14.06
1
2
3
4
Przezroczystość
m
0,80
0,80
Barwa
-
akcept.
Zapach
-
Odczyn
28.06.
5
0,80
26.07.
7
0,70
09.08.
8
0,50
akcept.
akcept.
akcept.
akcept.
akcept. akcept.
nat.
nat.
nat.
nat.
nat.
nat.
nat.
pH
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
mgO/l
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
%
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
NPL gr. Coli w 100 ml
160
160
48
180
550
840
1300
NPL gr. Coli typ feralny w
100 ml
17
7
18
60
220
210
690
nb
nb
nb
nb
nb
nb
nb
BZT5
Tlen
rozpuszczony
miano
Coli
T a b e l a 59
2010
12.07
6
0,50
23.08.
9
0,50
W 2010 r. przydatność wód zbiornika „Środa” do kąpieli potwierdziły badania
dokonane w okresie 17.05. 2010 – 2.08.2010, przez Powiatową Stację Sanitarno Epidemiologiczną w Środzie Wlkp.
Woda w zakresie przebadanych parametrów odpowiadała, bądź warunkowo
odpowiadała wymaganiom higieniczno-zdrowotnym do kąpieli.
Na długookresowe utrzymanie dobrej jakości wód zbiornika będzie miało wpływ
uregulowanie gospodarki wodno – ściekowej na terenie jego zlewni. Bezpośredni wpływ na
jakość wód zbiornika mają bowiem cieki zasilające zbiornik.
4.3.3. Zagrożenie powodziowe
W okresie wzmożonej ilości opadów atmosferycznych i roztopów wiosennych, wody
głównych rzek przepływających przez powiat stwarzają zagrożenie powodziowe. Wysoki
poziom stanu wody w Warcie, przyczynia się do wylewów na przyległe tereny.
Najbardziej zagrożone powodzią są tereny przez które przepływa rzeka Warta tj.
gminy: Krzykosy, Nowe Miasto i Zaniemyśl.
Powierzchnia zalewowa na terenie gminy Nowe Miasto wynosi 340 ha. Na tym
obszarze znajdują się 4 miejscowości zamieszkałe przez ok. 107 osób, narażonych na
115
ewentualną powódź. Tylko 2 miejscowości zabezpieczone są wałami przeciwpowodziowymi.
Są to:
•
Rogusko – 2,4 km wałów, które w 1997 przebudowano i wzmocniono;
•
Dębno – 4,1 km wałów, które niedawno wybudowano.
Dwie
pozostałe
miejscowości:
Nowe
Miasto
i
Wolica
Kozia
wałów
przeciwpowodziowych nie posiadają.
Ilustracją charakterystycznych stanów wód i przepływów rzeki Warty są wartości dla
posterunków
wodowskazowych
IMGW
w
Nowej
Wsi
Podgórnej
oraz
w
Śremie
(zlokalizowanych poza powiatem).
Charakterystyczne stany wód Warty w latach 1961 – 1990 dla profili Nowa Wieś
Podgórna i Śrem przedstawia tabela 60.
Charakterystyczne stany wód na rzece Warcie w latach 1961 - 1990
Okresy
Rzędna
Rzędna
Charakterystyka
V–X
XI – IV
stanu wody
stanu wody
[cm]
[cm]
[m n.p.m.]
[m n.p.m.]
Profil Nowa Wieś Podgórna
W.W.W
659
73,63
560
72,64
S.W.W.
498
72,00
360
70,64
S.S.W.
314
70,18
233
69,37
S.N.W.
209
69,13
175
68,79
N.N.W.
158
68,62
130
68,34
Profil Śrem
W.W.W
556
63,40
510
62,94
S.W.W.
476
62,60
383
61,67
S.S.W.
340
61,24
267
60,51
S.N.W.
233
60,17
207
59,91
N.N.W.
160
59,44
154
59,38
T a b e l a 60
Rzędna stanu
wody
[m n.p.m.]
Roczne
[cm]
659
509
273
173
130
73,63
72,13
69,77
68,77
68,34
556
478
303
200
154
63,40
62,62
60,87
59,87
59,38
W.W.W. – wysoki stan wody; S.W.W. – średnio wysoki stan wody; S.S.W. – średni stan wody; S.N.W. – średnio niski stan wody;
N.N.W. – niski stan wody;
Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Krzykosy.
Potwierdzeniem, występowania zagrożenia powodziowego na Warcie są pomiary
przepływów wykonane na wymienionych wcześniej posterunkach w latach 1961 – 1990
z uwzględnieniem podziału na okresy letnie i zimowe.
Charakterystyczne przepływy wód Warty w latach 1961 - 1990
Profile badań
Charakterystyka
Nowa Wieś Podgórna
W.W.Q.
S.W.Q.
S.S.Q.
S.N.Q.
N.N.Q.
XI – IV [cm]
795
311
121
52,9
25,6
T a b e l a 61
Okresy
V – X [cm]
390
171
75,6
41,9
22,0
Roczne [cm]
795
327
98,2
38,6
22,0
116
Śrem
W.W.Q.
S.W.Q.
S.S.Q.
S.N.Q.
N.N.Q.
790
336
127
54,4
24,3
435
182
79,1
44,5
23,2
790
356
103
40,6
23,2
W.W.Q. – wysoki przepływ wody; S.W.Q. – średnio wysoki przepływ wody; S.S.Q – średni przepływ wody; S.N.Q. – średnio
niski przepływ wody; N.N.Q. niski przepływ wody;
Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Krzykosy.
Wykaz obwałowań istniejących wzdłuż cieków podstawowych na terenie Powiatu
Średzkiego przedstawia tabela 62.
Wykaz obwałowań na terenie Powiatu Średzkiego
Nazwa doliny Długość
Gmina
Nazwa cieku
chronionej
wału [km] (przez którą przepływa ciek)
Warta
Rogusko
2,4 (L)
Nowe Miasto
km 318,1 – 321,0
Warta
3,3 (L)
km 330,0 – 333,0
Nowe Miasto
Dębno
Lutynia
1,5 (L)
km 0,0 – 2,0
Warta
Zwola5,0 (P)
Zaniemyśl
km 304,6 – 310,3
JózefowoKępa-Potachy
Warta
Potachy11,7 (P)
Krzykosy
km 310,3 – 323,9 Solec-Lubrze
Warta
Lubrze7,1 (P)
Krzykosy
km 323,3 – 331,4 Orzechowo
Maskawa
Kępa Mała
13,75 (LiP)
Zaniemyśl
K. Miłosławski
Mądre
(wały wsteczne)
T a b e l a 62
Powierzchnia
chroniona [ha]
165
337
7 236
(L) – obwałowanie lewobrzeżne, (P) – obwałowanie prawobrzeżne;
Źródło: WZMiUW w Poznaniu, Inspektorat we Wrześni; stan na dzień 30.06.2011 r.
Łącznie, na terenie Powiatu Średzkiego zbudowano 44,75 km obwałowań, których
zadaniem jest ochrona 7 738 ha przed wystąpieniem ewentualnych powodzi.
Wysokość wału na terenie gminy Krzykosy wynosi 70,0 – 71,5 m, a szerokość
korony 3,0 m. Jednak przy wysokich stanach wód dolina zostaje podtopiona na skutek
filtracji wód gruntowych poprzez piaski i żwiry wypełniające dolinę (ustaje odpływ małych
cieków do Warty). Na obszarze międzywala leżą tereny zalewane przez wodę stuletnią.
W trakcie powodzi, która miała miejsce w 2010 roku, ucierpiały również gminy
należące do Powiatu Średzkiego. W gminie Krzykosy łącznie zalane zostały 2 309,5 ha. Na
terenie gminy Nowe Miasto zalanych zostało około 338 ha, głównie terenów użytkowanych
rolniczo. W gminie Zaniemyśl zalane zostały 436 ha, z czego 162 ha gruntów ornych.
Szczegółowe dane o powierzchni dotkniętych powodzią przedstawiono w tabeli 63 .
117
Powierzchnia dotknięta powodzią w 2010 r.
Gmina
T a b e l a 63
Miejscowość
Krzykosy
Nowe Miasto n. Wartą
Zaniemyśl
Powierzchnia
dotknięta powodzią
(ha)
Powierzchnia
dotknięta powodzią
ogółem w gminie
(ha)
2 309,5
2 309,5
93,66
75,60
83,12
86,13
80,00
96,00
137,00
9,00
50,00
12,5
51,98
338,51
Pęczkowo, Witowo,
Sulęcin, Sulęcinek,
Solec, Garby, Baba,
Młodzikowice, Miąsowo,
Młodzikówko, Lubrze,
Murzynowiec Leśny,
Wiosna, Wygranka,
Bronisław, Murzynowo
Leśne, Krzykosy
Dębno
Nowe Miasto n. Wartą
Rogusko
Wolica Kozia
Czarnotki
Kępa Mała
Kępa Wielka
Luboniec
Mądre
Pigłowice
Wyszakowo
RAZEM
436,48
3 084,49
Źródło: Urzędy Gmin 2010 r.
Na terenie powiatu znajdują się również tereny, które są okresowo podtapiane, wiąże
się to częściowo z ukształtowaniem terenu i utrudnieniami w odpływie wód z niektórych
obszarów. Na terenie gminy Środa Wlkp. obszary okresowo podmokłe zlokalizowane są w
obrębie doliny rzeki Maskawy i Miłosławki. Na terenie gminy Krzykosy takie tereny znajdują
się w dolinie Warty i Miłosławki.
Zgodnie z polityką wspólnotową i polityka ekologiczną państwa do 2013 r., w zakresie
zarządzania
ryzykiem
powodziowym
konieczne
jest
opracowanie
oceny
ryzyka
powodziowego dla całego kraju, a następnie na jej podstawie sporządzenie map zagrożenia i
map ryzyka powodziowego.
4.4. Zagrożenia dla wód podziemnych i powierzchniowych
Poważnym
źródłem
zagrożeń
dla
wód
podziemnych
i
powierzchniowych
występujących na terenie powiatu, oprócz niewystarczającej infrastruktury kanalizacyjnej i
oczyszczalni ścieków, jest intensywna uprawa roli i hodowla zwierząt, zwłaszcza na skalę
przemysłową.
Zanieczyszczenie wód powierzchniowych związkami biogennymi stanowi poważny
problem ochrony środowiska, ponieważ prowadzi do zanieczyszczenia płytkich wód
118
podziemnych stanowiących źródło wody pitnej w większości gospodarstw wiejskich, a także
rzek, które w rezultacie przyczyniają się do zanieczyszczania wód Bałtyku.
Największym źródłem zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego są niewłaściwie
składowane odchody zwierzęce zawierające do 100 razy więcej biogenów aniżeli ścieki
miejskie. Związki azotu zawarte w nawozach naturalnych (gnojówka, gnojowica) oraz w
postaci nawozów sztucznych są niezbędne w rolnictwie. Mogą one jednak stanowić poważne
zagrożenie dla środowiska naturalnego, jeżeli nie stosuje się ich zgodnie z planami
nawozowymi lub przechowuje się je w niewłaściwy sposób. Azotany przedostające się w
nadmiarze do wód powodują między innymi zakwity glonów. Glony zużywają rozpuszczony
w wodzie tlen - giną ryby i inne zwierzęta. Gdy zawartość tlenu gwałtownie spadnie,
obumierają również glony, a ich gnijące osady znowu zużywają tlen. Równowaga zostaje na
długo zaburzona. Zagrożenia powstają również w wyniku składowania obornika na
nieszczelnych płytach obornikowych lub w pryzmach na polach, wypasania zwierząt blisko
cieków wodnych lub ich pojenia w rzekach czy jeziorach, niewłaściwego stosowania
nawozów mineralnych, mycia maszyn rolniczych (np.: opryskiwaczy) na podwórkach lub w
pobliżu ujęć wody, czy otwartych zbiorników wodnych. Stosowane w rolnictwie nawozy
sztuczne i pestycydy są w znacznej części spłukiwane z wodami opadowymi do cieków
wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Szkodliwe związki przedostają się do wód
gruntowych, a następnie powodują skażenie źródła wody pitnej, co stwarza zagrożenie dla
zdrowia ludzi, głównie mieszkańców wsi.
Z badań monitoringowych wynika, że Polska odprowadza do Bałtyku około 200
tysięcy ton azotu ogólnego i około 13 tysięcy ton fosforu rocznie. Zgodnie z postanowieniami
Komisji Helsińskiej nasz kraj zobowiązał się do redukcji zanieczyszczenia ze źródeł
rolniczych i osiedli wiejskich o 80% do 2020 roku. Również regulacje Unii Europejskiej oraz
prawo polskie nakładają na rolników dbałość o ochronę terenów wiejskich. Nawozy naturalne
mają być przechowywane w szczelnych zbiornikach. Oznacza to konieczność prawidłowego
zagospodarowania nawozów naturalnych. Polskie gospodarstwa muszą mieć szczelne
zbiorniki na gnojówkę i gnojowicę. Jest to jeden z niezbędnych warunków ubiegania się o
unijne dopłaty do produkcji rolnej.
Zagrożenie
powodowane
obecnością
przemysłowych
ferm
drobiu,
czy
przemysłowych ferm tuczu trzody chlewnej wynika najczęściej właśnie z braku odpowiedniej
infrastruktury zabezpieczającej przed przedostawaniem się produktów odpadowych do
gruntu oraz z faktu niewłaściwego zagospodarowywania, przede wszystkim pozostałości
płynnych z hodowli zwierząt. Występowanie ferm wiąże się również z bardzo dużą emisją
substancji odorowych.
Przemysłowe fermy hodowlane, ze względu na potencjalne zagrożenie jakie niosą dla
środowiska, zostały zaliczone do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na
119
środowisko. Postanowienia w tej sprawie reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9
listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogąco znacząco oddziaływać na środowisko
(Dz. u. Nr 213, poz. 1397). Rozporządzenie określa:
1) rodzaje przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko,
wymagających
sporządzenia
raportu
o
oddziaływaniu
na
środowisko,
2) rodzaje przedsięwzięć, mogących potencjalnie znacząco oddziaływana środowisko dla
których obowiązek sporządzania raportu o oddziaływaniu na środowisko może być
wymagany,
3) przypadki, w których zmiany dokonywane w obiektach są kwalifikowane jako
przedsięwzięcia określone w pkt 1 i 2.
Zgodnie z tą klasyfikacją (§ 2 ust. 1. pkt. 51) sporządzenia raportu o oddziaływaniu
przedsięwzięcia na środowisko wymagają następujące rodzaje przedsięwzięć mogące
zawsze znacząco oddziaływać na środowisko: chów lub hodowla zwierząt w liczbie nie
niższej niż 210 dużych jednostek przeliczeniowych inwentarza (DJP – współczynniki DJP są
określone w załączniku do rozporządzenia). Zgodnie z § 2 ust. 2. pkt 102, sporządzenia
raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko mogą wymagać: chów lub hodowla
zwierząt, inne niż wymienione w § 2 ust. 1. pkt 51, w liczbie nie niższej niż 40 dużych
jednostek przeliczeniowych inwentarza (DJP), jeżeli działalność prowadzona będzie:
a) w odległości mniejszej niż100 m od następujących terenów w rozumieniu przepisów
Rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca
2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków, nie uwzględniając nieruchomości
gospodarstwa,na którego terenie chów lub hodowla będą prowadzone:
- mieszkaniowych,
- innych zabudowanych z wyłączeniem cmentarzy i grzebowisk dla zwierząt,
- zurbanizowanych niezabudowanych,
- rekreacyjno – wypoczynkowych z wyłączeniem kurhanów, pomników przyrody oraz
terenów zieleni nieurządzonej niezliczonej do lasów oraz gruntów zadrzewionych i
zakrzewionych
b) na obszarach objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt
1 – 5, 8 i 9 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, lub w otulinach
form ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 – 3 tej ustawy.
Powiat Średzki posiada bardzo cenne walory środowiskowe i krajobrazowe – w
granicach powiatu znajdują się: parki krajobrazowe, rezerwat przyrody, obszary Natura 2000,
obszar chronionego krajobrazu, obszary o krajobrazie mającym znaczenie kulturowe oraz
archeologiczne, Główny Zbiornik Wód Podziemnych GZWP-150. W związku z tym decyzje w
sprawie lokalizacji hodowlanych ferm przemysłowych powinny być bardzo dokładnie
przemyślane i wyważone. Podstawowym warunkiem formalnym jest zgodność projektowanej
120
fermy
z
miejscowym
planem
zagospodarowania
przestrzennego
oraz
pozytywnie
zakończenie tzw. procedury oddziaływania na środowisko, określonej w ustawie Prawo
ochrony środowiska.
Nie bez znaczenia dla wód (a także gleby i powietrza) pozostaje funkcjonowanie na
terenie powiatu gorzelni. Mając na uwadze ich potencjalne oddziaływanie na środowisko,
należy za pomocą dostępnych środków formalno-prawnych wymagać zminimalizowania
negatywnego oddziaływania na środowisko.
Rozwiązaniem problemu wytwarzanej gnojówki, gnojowicy oraz wywaru z gorzelni może być
poddawanie ich fermentacji beztlenowej w bioreaktorach, w celu dalszego wykorzystania
rolniczego. Bioreaktory stanowić mogą wyposażenie indywidualnych ferm oraz gorzelni (np.:
technologia VISA). Istnieje również możliwość budowy wspólnej instalacji dla tego typu
pozostałości poprodukcyjnych (np.: technologia B.S.F.C.).
Dodatkowym problemem na terenie powiatu, zwłaszcza na obszarach wiejskich jest
wykorzystywanie starych studni czerpanych jako zbiorniki na gnojowicę.
Wybudowanie sieci wodociągowej na terenach wiejskich często powoduje zaniechanie
poboru wody ze studni czerpanych. Pozostaje konstrukcja studzienna, która według sporej
części ludności nadaje się do wykorzystania jako zbiornik na nieczystości płynne.
Bezpośredni kontakt ścieków z warstwą wodonośną powoduje migrację ogromnej ilości
substancji biogennych, detergentów i innych szkodliwych substancji bezpośrednio do
warstwy wodonośnej, skażając wody gruntowe a dalej wody powierzchniowe. Jest to bardzo
częsty proceder i jedynie dobra akcja informacyjna, poparta analizami oraz systematyczna
budowa
sieci
kanalizacji
sanitarnej
na
terenach
wiejskich
może
spowodować,
że takie sytuacje nie będą miały miejsca.
4.5. Gleby
4.5.1. Degradacja naturalna gleb
Małe urozmaicenie morfologiczne terenu powiatu powoduje, że pomimo średniej i
słabej jakości gleb, stosunkowo dobrze rozwinęło się rolnictwo.
Płaska powierzchnia terenu jest czynnikiem pozytywnie wpływającym na jakość i strukturę
gleb, ponieważ minimalizuje zagrożenie związane z wymywaniem substancji organicznych i
mineralnych oraz praktycznie wyklucza zjawisko spływu powierzchniowego.
Z uwagi na prawie zerowe nachylenie terenu, niektóre obszary lub ich część
okresowo jest nadmiernie zawodniona, a miejscami nawet zabagniona. W okresie
wiosennych roztopów i jesienią, część łąk, a nawet gruntów ornych bywa podtapiana lub
121
okresowo zalana wodami licznych rowów i rzek. W warunkach powodziowych zalewane są
dna w dolinne rzeki Warty, częściowo Strugi Średzkiej oraz tereny wzdłuż rzeki Maskawy.
Czynnikiem wpływającym na degradację gleb jest także intensywne użytkowanie rolnicze.
Na terenie powiatu w strukturze użytkowania dominują przede wszystkim użytki rolne 76,2
%. Jakość gleb jest więc bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój rolnictwa,
warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów. W celu przeciwdziałania
degradacji konieczne jest uwzględnienie stopniowej zmiany struktury użytkowania
gleb. Na terenie Powiatu Średzkiego (na glebach słabych), powinna ona postępować w
kierunku ograniczania pól uprawnych na rzecz lasów i użytków zielonych, które najlepiej
chronią glebę.
Istotne znaczenie ma również dobór roślin uprawnych (od niego zależy osłona, jaką
zapewniają glebie rośliny), a także częstotliwość orek i innych zabiegów uprawnych.
Wieloletnie rośliny (np.: trawy, lucerna) zabezpieczają nawet przed silnym spływem. Mniej
skutecznie chronią glebę rośliny ozime, jak żyto, rzepak; jeszcze mniej zboża jare. Ze
względu jednak na słabo urozmaiconą wysokościowo powierzchnię, gleby są w niedużym
stopniu
zagrożone
spływami
powierzchniowymi,
będącymi
następstwem
opadów
atmosferycznych.
Obszar powiatu znajduje się w regionie deficytu wody, poziom wód gruntowych ma
istotny wpływ na kształtowanie się i degradację gleb. Przy długotrwałych suszach obserwuje
się spadek zwierciadła wód gruntowych, co skutkuje przesuszaniem górnych partii gleby.
Efektem tego procesu jest erozja wietrzna gleb. Żyzne składniki mineralne i organiczne są
wywiewane pogarszając strukturę gleb. Przeciwdziałając skutkom erozji i stepowienia
należy: wprowadzać zadrzewienia śródpolne, które są bardzo dobrym regulatorem
stosunków wodnych oraz stopniowo wprowadzać zmiany dotyczące struktury użytkowania
gleb.
4.5.2. Degradacja chemiczna gleb
Gleby na terenie Powiatu Średzkiego są z reguły nadmiernie zakwaszone, przy czym
jest to cecha związana częściowo z charakterem skał macierzystych i przebiegiem procesu
glebotwórczego. Na zakwaszenie gleb wpływ mają również związki siarki i azotu z atmosfery
oraz fizjologicznie kwaśne nawozy sztuczne. W związku z występującym zakwaszeniem,
gleby wymagają wapnowania.
122
kwaśny
lekko
kwaśny
obojętny
zasadowy
konieczne
potrzebne
wskazane
ograniczone
zbędne
T a b e l a 64
Potrzeby wapnowania
bardzo
kwaśny
Odczyn gleb użytkowanych rolniczo oraz potrzeby wapnowania
(w % powierzchni użytków rolnych) wyniki z lat 1994 – 1999
Odczyn (pH) gleby
Średzki
11
31
31
21
6
11
14
17
16
42
Dominowo
18
30
25
22
5
15
16
16
12
41
Krzykosy
24
32
28
9
7
25
16
17
16
26
Nowe Miasto
7
47
37
8
1
6
18
27
24
25
Środa Wlkp.
10
28
31
25
6
10
13
16
16
45
Zaniemyśl
8
25
31
26
10
8
12
14
16
50
Powiat/Gmina
Źródło: WIOŚ Poznań stan na 2000 r.
Odczyn gleby reguluje pobieranie składników pokarmowych z gleby. Odczyn kwaśny
hamuje pobieranie przyswajalnych składników gleby, a równocześnie zwiększa dostępność
metali ciężkich i pierwiastków śladowych. Zestawienie odczynu gleb w poszczególnych
gminach powiatu wraz z potrzebami ich wapnowania przedstawiono w tabeli 62 oraz na
wykresie nr 3. Wskazuje on na jeden z kierunków działań mogący przyczynić się do poprawy
wydajności i jakości produkcji rolnej na terenie powiatu.
zasadowy
6%
bardzo
kwaśny
11%
obojętny
21%
kwaśny
31%
lekko kwaśny
31%
Wykres 3. Odczyn gleb użytkowanych rolniczo w Powiecie Średzkim.
123
Na
tle
danych
krajowych
dotyczących
zakwaszenia
(procentowy
udział
poszczególnych klas odczynu), gleby bardzo kwaśne 28 % i kwaśne 31 %, Powiat Średzki
prezentuje się stosunkowo korzystnie, gdyż gleby bardzo kwaśne stanowią 11 %, a kwaśne
31 %. W odniesieniu do danych dotyczących województwa wielkopolskiego, gdzie gleby
bardzo kwaśne stanowią 16 %, a kwaśne 30 %, Powiat Średzki mieści się w granicach
średniej województwa. Jednym z kierunków działań mogącym przyczynić się do poprawy
wydajności i jakości produkcji rolnej w powiecie jest ich wapnowanie.
Wszystkie gleby zawierają pewne naturalne ilości metali ciężkich. W latach 1999 2004, w ramach regionalnego monitoringu, na terenie powiatu prowadzone były przez WIOŚ
Poznań, badania zanieczyszczenia gleb w następująco zlokalizowanych punktach:
-
gmina Zaniemyśl (1999 r.);
-
gmina Dominowo (2000 r.);
-
gmina Krzykosy (2001 r.);
-
gmina Nowe Miasto - Klęka (2002 r.);
-
gmina Środa Wlkp. - Szlachcin (2003 r.);
-
gmina Zaniemyśl - Bożydar - (2004 r.).
Rok 2004 był piątym rokiem pomiarowym w badaniach gleb, a zarazem ostatnim w cyklu
obejmującym lata 2000 – 2004. Ponieważ próbki pobrane w 2004 r. nie wykazały
podwyższonej zawartości metali ciężkich i siarki siarczanowej w 2005 r. na terenie powiatu
nie prowadzono badania gleb. W 2006 r. zaprzestano prowadzenia badań monitoringowych
gleb na poziomie wojewódzkim.
Zawartość metali ciężkich w glebach na terenie Powiatu Średzkiego utrzymuje się na
ogół w przedziale zawartości naturalnych lub lekko podwyższonych.
Dopuszczalne zawartości metali ciężkich w glebach zawiera poniżej zamieszczona tabela
65.
Dopuszczalne zawartości metali ciężkich w glebach
T a b e l a 65
Zawartość w glebach [mg/kg]
Pierwiastek
lekkich
ciężkich
Kadm
3
3
Nikiel
30
100
Miedź
50
100
Ołów
50
100
Cynk
200
300
Źródło: WIOŚ Poznań stan na 2004 r.
Poziom zanieczyszczenia gleb wybranymi metalami ciężkimi (kadm, ołów, cynk,
miedź, nikiel oraz siarka siarczanowa), w Powiecie Średzkim przedstawia tabela 66.
124
Stwierdzona ilość zanieczyszczeń metalami ciężkimi w glebach
Powiatu Średzkiego w latach 2003 i 2004
Siarka
Zawartość całkowita [mg/kg]
siarczanowa
Nr
S – SO4
punktu
Cu
Zn
Cd
Pb
Ni
Cr
Mn
[mg/100g
gleby]
2003
T a b e l a 66
Fe
As
50
2,37
4,7
24,0
0,187
10,4
4,93
6,67
161
4800
2,267
50A
0,53
5,3
18,3
0,120
7,5
8,40
10,00
131
6600
2,800
2004
50
0,25
7,7
35,3
0,320
13,0
7,8
11,67
143
7666
3,8
50A
0,25
5,3
20,7
0,160
7,8
8,47
10,00
131
7833
3,8
Źródło: WIOŚ Poznań, Informacja o stanie środowiska w Województwie Wielkopolskim w 2003 i 2004 roku.
Na terenie powiatu w latach 2003 – 2004 nie występowały w glebach przekroczenia
naturalnej zawartości metali ciężkich takich jak kadm, ołów i cynk. Stopień zanieczyszczenia
tymi metalami określono jako 0 stopień. Stwierdzono zanieczyszczenie gleb związkami siarki
siarczanowej, jednak mieściło się ono w I stopniu zawartości. Znaczne zanieczyszczenie
gleb S – SO4 informuje o pozostawaniu gleb w zasięgu oddziaływania podwyższonej lub
wysokiej emisji związków siarki ze źródeł lokalnych bądź z dalekiego transportu SO2 w
atmosferze.
Przyczynami degradacji chemicznej gleb na terenie powiatu są przede wszystkim
zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw (osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i
chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwaśne deszcze).
Glebę przed degradacją można chronić między innymi przez:
•
prawidłowe zabiegi rolnicze (uprawowe),
•
stosowanie odpowiednich płodozmianów,
•
właściwe rozmieszczenie użytków rolnych i leśnych,
•
wapnowanie gleb zakwaszonych,
•
przeciwdziałanie erozji,
•
wprowadzenie zadrzewień śródpolnych,
•
rekultywację (odnowę) terenów zdewastowanych,
•
zagospodarowanie odpadów komunalnych przez ich utylizację, kompostowanie
oraz oczyszczanie ścieków,
•
współpracę rolników z placówkami naukowo – badawczymi w celu konsultacyjnym
i
doradczym
w
zakresie
rolnictwa
(szkolenia,
upowszechnianie
innowacji,
opracowywanie ekspertyz i analiz).
125
4.6. Powietrze atmosferyczne
Do zagrożeń jakie powoduje zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego należą
między innymi:
•
zmiany klimatyczne – wzrost stężeń CO2, CH4, N2O oraz freonów i halonów w górnej
warstwie atmosfery, poprzez wzmocnienie efektu cieplarnianego prowadzi do
częstszych powodzi, susz, huraganów oraz zmiany w tradycyjnych uprawach
rolniczych;
•
eutrofizacja – nadmiar ilości azotu, pochodzącego z NO2 i NH3 docierającego z
powietrza do zbiorników wodnych prowadzi do zmian w ekosystemach.
Powyższe zjawiska są następstwem wzrostu ilości substancji zanieczyszczających
atmosferę.
Zanieczyszczenia przemysłowe, powstają w wyniku:
•
spalania paliw: pył, dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO),
dwutlenek węgla (CO2),
•
procesów technologicznych: fluor (F), kwas siarkowy (H2SO4), tlenek cynku (ZnO),
chlorowodór (HCl), fenol, krezol, kwas octowy (CH3COOH).
Emisja niska, przyczynia się do wzrostu stężeń w atmosferze: dwutlenku siarki (SO2),
tlenku węgla (CO), tlenków azotu i niemetanowych lotnych związków organicznych.
Emisja komunikacyjna, powoduje wzrost zanieczyszczeń gazowych oraz pyłowych,
będących efektem:
•
spalania paliw - zanieczyszczenia gazowe: tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2),
tlenki azotu i węglowodory,
•
ścierania opon, hamulców, nawierzchni drogowych - zanieczyszczenia pyłowe:
zawierające ołów, kadm, nikiel i miedź.
Na terenie Powiatu Średzkiego głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza
atmosferycznego są przede wszystkim zanieczyszczenia komunikacyjne – liniowe oraz
pochodzące ze źródeł niskiej emisji, a w mniejszym stopniu przemysłowe. Na chwile obecną
na terenie Powiatu Średzkiego nie działa żadna biogazownia, która stanowiłaby znaczące
źródło emisji zanieczyszczań. Aktualnie w kilku miejscowościach Powiatu Średzkiego
prywatni inwestorzy planują budowę biogazowi, są to wstępne projekty. Większe emitory
zanieczyszczeń powietrza występują przede wszystkim w Środzie Wlkp. Zestawienie ilości
zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska pod względem emisji zanieczyszczeń do
powietrza wg WIOŚ Poznań, na terenie powiatu przedstawiono w tabeli 67.
126
Zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza
Posiadające urządzenia do redukcji
zanieczyszczeń
pyłowych
gazowych
Rok 2008
1
Rok 2009
1
-
Liczba zakładów
ogółem
Powiat
1
Średzki
T a b e l a 67
1
Źródło: WIOŚ Poznań Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce 2008 i 2009 r.
Oprócz zakładu (zgodnie z tabelą 64), ujętego w rejestrze GUS w Warszawie jako
szczególnie uciążliwego dla środowiska, którym jest Pfeifer & Langen Polska S.A.,
Cukrownia „ŚRODA” w Środzie Wlkp., istnieje jeszcze kilka podmiotów o znacznej
uciążliwości dla środowiska, zwłaszcza w zakresie powietrza atmosferycznego, które zostały
wymienione w rozdziale V w punkcie 5.7., niniejszego opracowania.
Dane dotyczące ilości emisji i redukcji zanieczyszczeń powietrza, pochodzących z
zakładu zakwalifikowanego jako szczególnie uciążliwego na terenie Powiatu Średzkiego w
roku 2009, przedstawiono w tabeli 68.
Emisja i redukcja przemysłowych zanieczyszczeń powietrza w 2009 r.
T a b e l a 68
Emisja zanieczyszczeń
Zanieczyszczenia
zatrzymane w
urządzeniach do
redukcji
zanieczyszczeń w %
zanieczyszczeń
wytworzonych
w tym
Powiat
Średzki
pyłowych
ogółem
Dwutlenek
siarki
Dwutlenek
węgla
wt
70
62
72 895
pyłowych
339
72 418
gazowych
92,0
Źródło: GUS, 2010 r.
Koncentracja
źródeł
zanieczyszczeń
w
Środzie
Wlkp.
powoduje
także
zanieczyszczenie w niewielkim stopniu okolicznych terenów. Stopień zanieczyszczenia w
dużej mierze zależy od siły i kierunku (zasięg przenoszonych zanieczyszczeń) oraz
częstotliwości wiatrów (ilość przenoszonych zanieczyszczeń).
Na terenie Powiatu Średzkiego badania monitoringowe stężeń zanieczyszczenia
powietrza
prowadzi
Wojewódzki
Inspetkorat
Ochrony
Środowiska
w
miejscowości
Murzynowo Kościelne. Badania obejmują pomiar stężenia dwutlenku siarki i azotu metodą
pasywną.
Otrzymane wyniki średnich rocznych stężeń wielkości zanieczyszczeń w latach 2009
– 2010 przedstawia tabela 69.
127
Stężenia dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w Murzynowie Kościelnym
T a b e l a 69
Stężenia substancji
Punkty
Dwutlenek azotu
Dwutlenek siarki
Miejscowość
pomiarowe
[µg/m3]
[µg/m3]
2007
2008
2009
2010
9,49
nb
9,4
8,8
Murzynowo
Kościelne
20,7
nb
22,9
26,8
nb – nie badano
Źródło: WIOŚ Poznań, 2007 r., 2008 r., 2009 r., 2010 r.
Jak wynika z danych zamieszczonych w powyższych tabelach, na omawianych
stanowiskach nie stwierdza się przekroczenia dopuszczalnego stężenia rocznego dla
wybranych zanieczyszczeń. Średnioroczne stężenie dwutlenku siarki i azotu utrzymuje się
na stałym poziomie.
W trakcie prowadzonych badań WIOŚ zarejestrował wyraźną zmienność sezonową
(okres letni i grzewczy) stężeń zanieczyszczeń powietrza. Zaobserwowano zdecydowany
wpływ sezonu grzewczego na średnioroczną wartość SO2 oraz pyłu zawieszonego. Duże
zróżnicowanie stężeń dwutlenku siarki w sezonie letnim i grzewczym cechuje obszary
zabudowane, na których w znacznej części budynków istnieją indywidualne paleniska oparte
na spalaniu węgla. Wyraźne zróżnicowania stężeń w zależności od sezonu nie wykazuje
NO2, ponieważ w głównej mierze jest on emitowany przez motoryzację.
W 2010 r. Powiat Średni zgodnie z klasyfikacją stref jakości powietrza znajduje się w klasie A
– gdzie poziom stężeń takich zanieczyszczeń jak: SO2, NO2, PM10, Pb, C6H6, CO, O3 nie
przekracza dopuszczalnej normy.
Na terenie Środy Wlkp. w 2004 r. zostały wykonane pomiary depozycji
zanieczyszczeń na powierzchnię ziemi. Wartości stężeń poszczególnych wskaźników
obrazuje tabela 70.
Depozycja zanieczyszczeń na powierzchnię ziemi w
miejscowości Nadziejewo, gm. Środa Wlkp. w 2004 r.
Posterunek Przewodność Odczyn
Nadziejewo
T a b e l a 70
Depozycja [mg/m2]
[mS/cm]
pH
SO4
NO3
PO4
P
N
Cu
Pb
Zn
0,1025
6,14
1193
932,8
2,71
5,75
254
2,16
1,68
24,99
Źródło: WIOŚ Poznań , 2004 r.
Emisja niska
Do źródeł niskiej emisji należy zaliczyć przede wszystkim indywidualne posesje
(paleniska domowe), w których występuje opalanie węglowe, a także mniejsze zakłady
produkcyjne, punkty usługowe i handlowe.
128
Prawdopodobna wielkość emisji zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł niskiej emisji
obliczona została na podstawie szacunkowych danych otrzymanych z Urzędów Gmin,
wchodzących w skład Powiatu Średzkiego.
Ze względu na dużą ilość tego typu źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie
każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery
zanieczyszczeń. Według danych na terenie powiatu istnieje około 16 300 gospodarstw
domowych (przy założeniu średnio 4 osób w rodzinie), przy czym około 50 % (8 150)
stanowią gospodarstwa opalane węglem. Pozostała liczba mieszkań, jest ogrzewana ze
zbiorowych cieplików, bądź za pomocą innych źródeł energii cieplnej (gazem, olejem).
Przyjmując, że rocznie w celu ogrzania jednego gospodarstwa domowego spala się ok. 5 ton
węgla, do atmosfery ze źródeł „niskiej emisji” (gospodarstw domowych) na terenie powiatu
dostaje się w przybliżeniu:
•
570,5 Mg SO2;
•
326 Mg CO;
•
69,27 Mg NOx.
Podane powyżej ilości powstających zanieczyszczeń z gospodarstw domowych należy
traktować jako szacunkowe. Rzeczywista emisja zanieczyszczeń może się różnić od wyżej
przedstawionej. Przyczyną tego może być:
•
spalanie węgla o różnej kaloryczności;
•
opalanie drewnem;
•
spalanie w piecach części odpadów (makulatury, tworzyw sztucznych).
Instalacje działające w oparciu o energię odnawialną
W ostatnim dziesięcioleciu wzrosło zainteresowanie wykorzystaniem energii ze źródeł
odnawialnych – wiatru, ciepła ziemi (geotermia), wody i ścieków, słońca, biomasy.
Wielkopolska należy do II klasy obszarów w Polsce pod względem zasobów energii
wiatrowej i III klasie zasobów energii słonecznej. Pozwala to na stosowanie z powodzeniem
urządzeń do pozyskiwania, przetwarzania w ciepło użytkowe i magazynowanie energii
słonecznej. Na terenie Powiatu Średzkiego zostało zewidencjonowanych przez WIOŚ
Poznań osiem instalacji działających w oparciu o energię odnawialną. Są to kolektory
słoneczne montowane głównie na prywatnych budynkach mieszkalnych oraz pompy ciepła.
Na terenie powiatu znajduje się:
•
6 elektrowni wiatrowych położonych w gminie Środa Wlkp. i Dominowo. Wykaz turbin
wiatrowych przedstawiono w tabeli 71,
129
Fot.23 i 24. Turbiny wiatrowe, Chwałkowo, gm. Środa Wlkp. i Gieczu, gm. Dominowo.
•
około 35 kolektorów słonecznych na budynkach prywatnych w gminach: Środa Wlkp.,
Zaniemyśl, Krzykosy i Nowe Miasto n. Wartą,
•
2 pompy ciepła, w tym po jednej w Hermanowie i Środzie Wlkp.,
•
1 kocioł na biomasę, ogrzewający budynki techniczne oczyszczalni w Chwałkowie,
•
plantacja wierzby energetycznej w Chwałkowie.
Wykaz istniejących na terenie powiatu elektrowni wiatrowych
Gmina
Dominowo
Środa Wlkp.
Miejscowość
Giecz
Brodowo
Ilość
2
4
T a b e l a 71
Moc
0,6 MW
2,5 kW
Źródło: Dane z Urzędów Gmin, 2011 r.
Emisja komunikacyjna
Przy ocenie jakości powietrza atmosferycznego na terenie Powiatu Średzkiego,
należy
jak
najbardziej
uwzględnić
ilość
zanieczyszczeń
pochodzących
z
ruchu
samochodowego, odbywającego się na jego obszarze.
Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych drogowych, są drogi
krajowe nr 11 i nr 15, a w dalszej kolejności drogi wojewódzkie i powiatowe. Łączna długość
poszczególnych rodzajów dróg na terenie powiatu wynosi:
•
autostrady – 12,0 km,
•
drogi krajowe – 40,0 km,
130
•
drogi wojewódzkie – 38,5341 km,
•
drogi powiatowe – 331,794 km,
•
drogi gminne - 411,539 km.
Średnie natężenie ruchu na drogach Powiatu Średzkiego przedstawia tabela 72.
Średnie natężenie ruchu na poszczególnych rodzajach dróg
Rodzaj drogi
T a b e l a 72
Pojazdy ogółem
Samochody osobowe
2 392
1810
powiatowe
Samochody ciężarowe
523
Ilość emitowanych zanieczyszczeń zależy od natężenia ruchu, rodzaju pojazdów oraz
paliwa stosowanego do ich napędu. Przy obliczaniu szacunkowych ilości zanieczyszczeń
powstających w wyniku ruchu komunikacyjnego przyjęto następujące założenia:
•
samochody osobowe jako paliwa używają benzyny, średnie spalanie na 100 km –
8
litrów benzyny (5,76 kg),
•
samochody ciężarowe jako paliwa używają oleju napędowego, średnie spalanie na
100 km – 36 l oleju napędowego (29,52 kg).
Emisja poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń powstających w wyniku spalania 1 kg
oleju napędowego i benzyny przedstawia tabela 73.
Rodzaje i ilości zanieczyszczeń emitowanych przy spalaniu 1 kg benzyny
i oleju napędowego
Rodzaje zanieczyszczenia
Benzyna [g/kg paliwa]
T a b e l a 73
Olej napędowy [g/kg paliwa]
Pyły
-
4,3
SO2
2,0
6,0
NO2
33,0
76,0
CO
240,0
23,0
węglowodory alifatyczne
30,0
13,0
węglowodory aromatyczne
13,0
6,0
Na podstawie wartości zamieszczonych w tabeli 73 oraz średniego natężenia ruchu
obliczono emisję spalin samochodowych na poszczególnych rodzajach dróg. Otrzymane
wartości przedstawia zamieszczona poniżej tabela 74.
131
Ilość emisji spalin samochodowych na drogach powiatowych
Rodzaje zanieczyszczenia
Ilość emisji z
pojazdów
osobowych
[Mg/rok]
T a b e l a 74
Ilość emisji z pojazdów
ciężarowych
[Mg/rok]
Suma
Drogi powiatowe
Pyły
-
SO2
25,26
112,30
NO2
417,06
1 422,51
1 839,57
3 033,16
430,49
3 463,65
węglowodory alifatyczne
393,32
243,32
636,64
węglowodory aromatyczne
164,29
111,57
275,86
CO
75,9
75,9
137,56
Źródło: obliczenia własne
Na drogach powiatowych łączna, szacunkowa, roczna emisja zanieczyszczeń
pochodzących z ruchu komunikacyjnego wynosi:
•
pył – 75,9 Mg (tylko z samochodów ciężarowych);
•
SO2 – 137,56 Mg;
•
NO2 – 1 839,57 Mg
•
CO – 3 463,65 Mg
•
węglowodory alifatyczne – 636,64 Mg
•
węglowodory aromatyczne – 275,86 Mg
Emisja zanieczyszczeń pochodzących z ruchu kolejowego na terenie powiatu jest
niewielka i nie przyczynia się w znaczący sposób do pogorszenia jakości powietrza
atmosferycznego. Linie biegnące przez Powiat Średzki są zelektryfikowane i poruszają się
po nich składy elektryczne. Wyjątek stanowi wąskotorowa kolejka parowa, która działa w
sezonie letnim i jest źródłem zanieczyszczeń CO2, SO2 i pyłów w atmosferze.
O stopniu zanieczyszczenia powietrza świadczy również skład chemiczny opadów
atmosferycznych. Emitowane do powietrza zanieczyszczenia podlegają przemianom
chemicznym i są wymywane z atmosfery lub docierają do powierzchni ziemi jako opad
suchy. Rozpuszczalne formy zanieczyszczeń powodują zakwaszanie opadu (kwaśne
deszcze pH < 5,0) i niekorzystnie wpływają na stan środowiska.
Na obszarze powiatu badania chemizmu opadu atmosferycznego prowadzone były w
jednym punkcie pomiarowym, w latach 2000 i 2001, przez WIOŚ Poznań. Wyniki badań
132
Zestawienie wyników badań chemizmu opadów atmosferycznych
w latach 2000 i 2001
pH
Miejscowości
SO4
NO3
2
mg/m
2
mg/m
T a b e l a 75
Pogólny
Nogólny
kadm
miedź
2
2
2
2
mg/m
mg/m
µg/m
ołów
cynk
2
mg/m
mg/m
mg/m2
3,7
3,1
36,1
1,931
1,527
20,98
Rok 2000
5,4
3480
1005
19,7
Nadziejewo
562,8
26,2
Rok 2001
6,54
1664
487,8
14,6
378,9
0
Źródło: WIOŚ Poznań, Raporty o stanie środowiska w Wielkopolsce w latach 2000 r. i 2001 r.
Obserwowane lekkie obniżenie pH opadów atmosferycznych w roku 2000, nie
wskazuje na silne zanieczyszczenie powietrza. Jednak świadczy o jego granicznych
wartościach, po przekroczeniu których może nastąpić dalsze obniżanie się pH deszczu.
Jednak w roku 2001 pH odpadów atmosferycznych wzrosło, co wskazuje na poprawę stanu
czystości powietrza. Potwierdzeniem tego faktu jest również zaobserwowana poprawa
pozostałych badanych wskaźników. W okresie X 1999 – IX 2001 nie stwierdzono
przekroczeń wartości dopuszczalnych całkowitego opadu metali – kadmu i ołowiu.
Ocena jakości powietrza na terenie Powiatu Średzkiego
Ochrona powietrza polega między innymi na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości
poprzez utrzymanie lub zmniejszenie poziomów substancji w powietrzu do poziomu
dopuszczalnego. Zgodnie z Ustawą Prawo ochrony środowiska oceny jakości dokonuje się w
strefach, dla Powiatu Średzkiego jest to strefa obejmująca obszar całego powiatu. Ocenę
jakości powietrza dla Powiatu Średzkiego zgodnie z powyższą ustawą dokonano z
uwzględnieniem dwóch grup kryteriów, ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi
oraz ze względu na ochronę roślin. W 2010 r. ocena pod kątem ochrony zdrowia obejmowała
następujące zanieczyszczenia:
•
dwutlenek azotu NO2,
•
dwutlenek siarki SO2,
•
benzen C6H6,
•
pył PM2,5
•
pył PM10,
•
benzo(a)piren BaP,
•
As,
•
Cd,
•
nikiel Ni,
133
•
ołów Pb,
•
ozon O3,
•
tlenek węgla CO.
W ocenie pod kątem ochrony roślin uwzględniono:
•
dwutlenek siarki SO2,
•
tlenki azotu NOx,
•
ozon O3.
Kryteria ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na ochronę
roślin stanowią dwie niezależne grupy kryteriów oceny.
Celem corocznej oceny jakości powietrza jest uzyskanie informacji o stężeniach
zanieczyszczeń na obszarze stref, w zakresie umożliwiającym:
•
dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjęte kryteria – dopuszczalny poziom
substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powiększony o margines
tolerancji,
określone
w
Rozporządzeniu
Ministra
Środowiska
w
sprawie
dopuszczalnych poziomów; klasyfikacja jest podstawą do podjęcia decyzji
o potrzebie działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie (opracowanie
programów ochrony powietrza);
•
uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń na
obszarze aglomeracji lub innej strefy, w zakresie umożliwiającym wskazanie
obszarów przekroczeń wartości kryterialnych oraz określenie poziomów stężeń
występujących na tych obszarach, informacje te są konieczne do określenia
obszarów wymagających podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub –
w przypadku uznania posiadanych informacji za niewystarczające – podjęcia
dodatkowych badań we wskazanych rejonach;
•
wskazanie prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń
zanieczyszczeń w określonych rejonach; określenie przyczyn występowania
ponadnormatywnych
stężeń,
w
rozumieniu
wskazania
źródeł
emisji
odpowiedzialnych za zanieczyszczenie powietrza w danym rejonie, często wymaga
przeprowadzenia złożonych analiz, z wykorzystaniem obliczeń za pomocą modeli
matematycznych; analizy takie stanowią element programu ochrony powietrza.
•
wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu monitoringu
i oceny; w trakcie oceny rocznej prowadzone są analizy jakości powietrza, których
wyniki
mogą
wskazać
na
potrzebę
reorganizacji
systemu
monitoringu
w województwie.
Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących
na jej obszarze i wiąże się z wymaganiami dotyczącymi działań na rzecz poprawy jakości
134
powietrza lub na rzecz utrzymania tej jakości. Wojewoda będzie co roku dokonywał oceny
poziomu substancji w powietrzu i klasyfikacji strefy. Dla strefy, w której poziom choćby jednej
substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji lub
przekracza poziom dopuszczalny w przypadku, gdy margines tolerancji nie został określony
wymagane jest opracowanie programu ochrony powietrza.
W wyniku przeprowadzonej w 2010 r. oceny jakości powietrza pod kątem ochrony
zdrowia zaliczono Powiat Średzki do klasy A dla dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku
węgla, ozonu, benzenu oraz metali oznaczonych w pyle PM10. Klasa A (zgodnie z RMŚ z
dnia 06 czerwca 2002 r. Dz. U. Nr 87, poz. 796) przypisywana jest strefie, na obszarze której
jakość powietrza jest zadawalająca, a otrzymywane poziomy stężeń substancji nie
przekraczają wartości dopuszczalnej. Klasę B przypisano w ocenie pyłowi PM2,5, którego
stężenie średnie dla roku nie przekroczyło poziomu dopuszczalnego powiększonego o
margines tolerancji. Klasa C dotyczy pyłu PM10 i benzo(a)pirenu. W przypadku pyłu PM10
odnotowywane są tylko przekroczenia dopuszczalnego poziomu 24-godzin. Na żadnym
stanowisku
nie
odnotowano
przekroczeń
stężenia
średniego
dla
roku.
W tabeli 76 zestawiono klasy wynikowe dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasę
ogólną strefy z uwzględnieniem kryteriów pod kątem ochrony zdrowia oraz ochrony roślin.
Ocenę pod kątem ochrony roślin dokonano na podstawie pomiarów tlenków azotu,
dwutlenku siarki i ozonu w miejscowości Murzynowo Kościelne. Ze względu na tlenki azotu i
dwutlenek siarki powiat zaklasyfikowano dl klasy A, natomiast ze względu na przekroczenie
poziomu dopuszczalnego ozonu - do klasy C.
Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa
ogólna dla każdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej
z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia
Nazwa
strefy/
powiatu
Średzki
Kod strefy/
powiatu
4.30.39.25
T a b e l a 76
Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru
całej strefy
SO2 NO2
Pył
PM10 BaP As Cd Ni Pb
C6H6 CO O3
PM2,5
A
A
B
C
C
A
A
A
A
A
A
A
Źródło: WIOŚ Poznań, Raporty o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2010 r.
Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa
ogólna dla każdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej
z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin
T a b e l a 77
Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń
Nazwa strefy/
Kod strefy/
dla obszaru całej strefy
powiatu
powiatu
SO2
NOx
O3
Średzki
4.30.39.25
A
A
C
135
Utrzymanie dobrej jakości powietrza, a nawet poprawę jego jakości można uzyskać przez:
ograniczenie szkodliwych dla środowiska technologii, zmniejszenie oddziaływania obszarów
niskiej emisji na środowisko naturalne, stworzenie warunków rozwoju dla gazyfikacji powiatu
(budowy sieci gazowej wysokiego ciśnienia i stacji redukcyjnych, doprowadzenie sieci do
miejscowości o zwartej zabudowie) i odnawialnych źródeł energii, likwidacji lub modernizacji
kotłowni tradycyjnych (zmiana nośnika energii z węgla na gaz lub olej), poprawy nawierzchni
dróg, budowę obwodnic, a także budowę ścieżek rowerowych. Na terenie większości gmin
Powiatu Średzkiego istnieją ścieżki piesze i rowerowe, a następne zostały wytyczone..
Ścieżki piesze i rowerowe przebiegające przez teren powiatu mają charakter turystyczno –
rekreacyjny, znacznie mniej jest specjalnie oznakowanych odcinków przebiegających przez
teren miasta Środa Wlkp. i innych większych miejscowości.
Szlaki rowerowe przebiegające przez teren Powiatu Średzkiego
•
Transwielkopolska Trasa Rowerowa (TTR)
Przez teren Powiatu Średzkiego biegnie południowy odcinek TTR, której założeniem
jest umożliwienie amatorom dwóch kółek zwiedzenie odległych zakątków Wielkopolski.
Przez powiat biegną 3 odcinki tej trasy: Zimin – Środa Wlkp. – Olszewo, Olszewo – Miłosław
– Chlebowo i Pogożelica – Żerków – Radlin. Jest to ekologiczna i ciekawa forma turystyki
weekendowej dla każdego.
•
Nadwarciański Szlak Rowerowy
Jest
trasą
należącą
do
Wielkopolskiego
Systemu
Szlaków
Rowerowych
poprowadzoną w bezpośredniej bliskości rzeki Warty.
•
Wokół Jezior Łękno i Jeziory Małe
•
Wokół Jeziora Raczyńskiego i nad Wartą
•
Łęgi Nadwarciańskie
Przebiega wśród lasów i pól w pobliżu rzeki Warty, przez wał morenowy prowadzi do
jezior polodowcowych rynny kórnickiej.
•
Pętla wokół Zaniemyśla
Na terenie gminy Zaniemyśl (szlak zielony obejmuje również teren gminy Śrem) wytyczono
dodatkowo 3 szlaki rowerowe:
•
zielony: Zaniemyśl – Kaleje – Tesiny – Mechlin – Dąbrowa – Kotowo – Majdany –
Zaniemyśl (27,2 km),
•
niebieski – Jezioro Raczyńskie – Zwola – Biały Gościniec – Majdany – Zaniemyśl (13
km),
•
żółty – Leśniczówka Łękno – Doliwie Leśny – Jeziory Wielkie – Łękno – Leśnictwo
Łękno (11 km).
136
Pierwsza trasa jest fragmentem jednego ze szlaków wytyczonych przez Unię Gospodarczą
Miast Regionu Śremskiego, pozostałe zostały wytyczone przez gminę.
Ścieżki przyrodnicze
Dodatkowo, w gminie Zaniemyśl istnieją ścieżki przyrodnicze wokół obrzeży jeziora
Raczyńskiego oraz szlaki turystyczne pieszo-rowerowe:
•
szlak czerwony im. Mieczysława Orłowicza – odcinek Kórnik – Bnin – Zaniemyśl –
Majdany;
•
szlak czarny „Zachodni” biegnący przez Majdany – Zaniemyśl,
•
ścieżka przyrodnicza „Łękno”, stworzona przez Nadleśnictwo Babki.
W gminie Środa Wlkp. utworzono na Obszarze Chronionego Krajobrazu „ Bagna
Średzkie ” ścieżkę dydaktyczną wraz z tablicami edukacyjnymi i informacyjnymi.
4.7. Środowisko akustyczne
4.7.1. Hałas komunikacyjny
Ze względu na powszechność i znaczny stopień oddziaływania, głównym czynnikiem
mającym wpływ na
pogorszenie jakości klimatu akustycznego powiatu są trasy
komunikacyjne. Poziom hałasu komunikacyjnego zależy od: natężenia ruchu i udziału
transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stanu technicznego pojazdów,
rodzaju nawierzchni dróg oraz organizacji ruchu drogowego.
Na
obszarze
powiatu
głównym
źródłem
uciążliwości
akustycznej
są
trasy
komunikacyjne, przede wszystkim autostrada A2, drogi krajowe DK nr 11 i DK nr 15 oraz
drogi wojewódzkie 432 i 436.
W ramach realizacji ustawowego obowiązku okresowych pomiarów natężenia hałasu
w rejonie dróg, w 2010 r. zostały przeprowadzone przez Autostradę Wielkopolską S.A..
Badania wykonane w otoczeniu autostrady A2 realizowano w dwóch punktach: miejscowości
Dzierznica (km 199+430, odległość 50 m od osi autostrady) oraz przy tym samym odcinku
autostrady (km 198 + 610) na granicy zabudowy zagrodowej położonej w odległości 210 m
od osi autostrady. Wyniki badań przedstawiono w tabeli 78.
137
Wyniki pomiarów i rejestracji natężenia ruchu pojazdów
w rejonie A2 na terenie Powiatu Średzkiego w 2010 r.
Tabela 78
Równoważny poziom
hałasu LAeq (dB)
Lp.
1.
2.
Natężenie ruchu pojazdów (poj./h)
Lokalizacja
dzień
Punkt referencyjny
(km198 + 610, 210 m od
osi autostrady)
Dzierżnica (km 199 +
430, 50 m od osi
autostrady)
dzień
noc
55,9
59,5
noc
ogółem
pojazdy
ciężkie
ogółem
pojazdy
ciężkie
52,0
1074
384
555
275
57,3
1142
423
644
334
Jak wynika z tabeli powyżej, na granicy zabudowy mieszkaniowej w otoczeniu punktu
referencyjnego panują w porze dziennej poprawne warunki akustyczne, natomiast w porze
nocnej dopuszczalna wartość poziomu hałasu w środowisku jest przekroczona o 2 dB
(dopuszczalne 50 dB). Porównując wyniki pomiarów natężenia ruchu z 2010 roku do lat
wcześniejszych tempo zmian jest niewielkie.
Droga krajowa nr 11 Poznań – Katowice, na której koncentruje się znaczny ruch
pojazdów (13 976 pojazdów na dobę) przechodzi przez gminy Środa Wlkp., Krzykosy, Nowe
Miasto omijając tereny zurbanizowane tych miejscowości. Na hałas komunikacyjny narażone
są jednak wsie położone wzdłuż trasy, gdzie hałas komunikacyjny jest poważnym
problemem.
Generalna Dyrekcja Dróg i Autostrad przeprowadziła pomiary natężenia hałasu w rejonie DK
nr 11 w miejscowościach Miąskowo i Klęka. Uzyskane wyniki obrazuje tabela 79.
Wyniki pomiarów i rejestracji natężenia ruchu pojazdów w rejonie
DK nr 11 na terenie Powiat Średzkiego w 2005 r.
Miejscowość Odległość
Pora dzienna
od jezdni
600 - 2200
[m]
LAeq[dB] Natężenie
Udział
LAeq[dB]
ruchu
pojazdów
pojazdów
ciężkich
Miąskowo
10
72,1
747
21%
70,4
T a b e l a 79
Pora nocna
2200 - 600
Natężenie
Udział
ruchu
pojazdów
pojazdów
ciężkich
253
44%
Miąskowo
20
69,4
747
21%
68,0
253
44%
Klęka
10
70,1
731
22%
68,6
299
39%
Klęka
20
67,4
731
22%
65,6
299
39%
W miejscowości Miąskowo teren objęty pomiarem natężenia hałasu znajduje się poza
obszarem zabudowanym, który podlega ochronie akustycznej.
138
W miejscowości Klęka otoczenie trasy stanowi zabudowa mieszkaniowa jedno- i
wielorodzinna, której pierwsza linia zabudowy oddalona jest od DK nr 11 około 10 - 30 m.
Dopuszczalne wartości poziomu równoważonego hałasu dla obszaru zabudowanego
(podlegającego ochronie akustycznej) wynoszą 60 dB w porze dziennej i 50 dB w porze
nocnej. Powyższe wyniki wskazują, że w miejscowości Klęka przed linią zabudowy
dopuszczalne wartości równoważonego hałasu zostały przekroczone o 7,4 – 10,1 dB w
porze dziennej i 15,6 – 18,6 dB w porze nocnej.
Droga krajowa nr 15 Jarocin – Miąskowo – Miłosław - Września, prowadzi ruch
pojazdów przez tereny mieszkaniowe gminy Środa Wlkp., stwarzając zagrożenie
ponadnormatywnym hałasem komunikacyjnym.
Hałas komunikacyjny występuje również wzdłuż dróg wojewódzkich o nr 432
(natężenie ruchu wynosi 6 672 pojazdów/dobę) i drodze 436. W ramach monitoringu
realizowanego przez Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich w 2010 r. przeprowadzono
badania natężenia hałasu w rejonie drogi wojewódzkiej nr 432 w Środzie Wlkp. Uzyskane
wyniki obrazuje tabela nr 80.
Natężenie hałasu w rejonie drogi wojewódzkie nr 432
Równoważny poziom
hałasu LAeq (dB)
Lp.
T a b e l a 80
Natężenie ruchu pojazdów (poj./h)
Lokalizacja
1.
Środa Wlkp., ul.
Niedziałkowskiego 20a, w
odległości 9 m od krawędzi
jezdni – przed elewacją
budynku mieszkalnego
dzień
dzień
noc
66,6
60,7
noc
ogółem
pojazdy
ciężkie
ogółem
pojazdy
ciężkie
645
12
134
39
Źródło: Raport o stanie środowiska w Powiecie Średzkim, 2010 r.
Otoczenie drogi wojewódzkiej nr 432 w Środzie Wlkp. stanowi zabudowa
wielorodzinna, której pierwsza linia zlokalizowana jest w odległości 7 – 10 m od drogi.
Dopuszczalne wartości graniczne hałasu są analogiczne jak powyżej i wynoszą: 60 dB dla
pory dziennej i 50 dB dla pory nocnej. W związku z tym w Środzie Wlkp. na drodze nr 432
wartości dopuszczalne zostały przekroczone o 6,6 dB w porze dziennej i 10,7 dB w porze
nocnej.
Zagrożenie hałasem występuje również na drogach powiatowych, zgodnie z
wykonaną prognozą natężenia ruchu przez Powiatowy Zarząd Dróg w Środzie Wlkp. w 2010
r. największe natężenie ruchu odnotowano na następujących drogach powiatowych:
•
nr 3720 (ul. Kórnicka w Środzie Wlkp.) – 6 215 pojazdów/dobę,
•
nr 3667 (ul. Harcerska w Środzie Wlkp.) – 2 442 pojazdów/dobę,
139
•
nr 2410 (Bieganowo – Jarosławiec) – 3 740 pojazdów/dobę,
•
nr 2468 (Jeziory Wielkie – Zaniemyśl) – 3 613 pojazdów na dobę,
•
nr 3739 (Nowe Miasto n.Wartą – Wolica Kozia) – 2 791 pojazdów/dobę.
Natężenie ruchu pojazdów na wyżej wymienionych drogach jest znaczne, w związku z tym
istnieje duże prawdopodobieństwo, że zwłaszcza w rejonie dróg nr 3720 oraz 3667 zostały
przekroczone dopuszczone wartości hałasu.
Z przeprowadzonych badań wynika, że na terenie Powiatu Średzkiego nie
stwierdzono występowania warunków zagrożenia hałasem tj. przekroczenia wartości
progowych poziomu hałasu określonych Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14
czerwca 2007 r. (Dz. U. Nr 120, poz. 826), wskazującym na szczególnie drastyczne
przypadki przekroczenia kryteriów poprawności klimatu akustycznego. Niemniej jednak na
terenie powiatu istnieją rejony, w których zostały przekroczone dopuszczalne wartości
hałasu, w związku z tym należy podjąć działania zmierzające do zmniejszenia
ponadnormatywnego poziomu hałasu. W tym celu należy przeprowadzić analizę układu
komunikacyjnego przede wszystkim miasta Środa Wlkp., zadbać o stan techniczny
nawierzchni, zastosować osłony dźwiękochłonne oraz dźwiękoszczelne w stosunku do
zabudowy mieszkaniowej podlegającej ochronie, w stosunku do projektowanej zabudowy
należy zadbać o zachowanie odpowiednich odległości od ciągów komunikacyjnych. Punktem
wyjściowym powinno być jednak prowadzenie monitoringu hałasu na terenie powiatu,
dotyczy
to
przede
wszystkim
miejscowości
położonych
przy
ruchliwych
trasach
komunikacyjnych – drogach krajowych.
4.7.2. Hałas lotniczy
Pewien udział w pogorszeniu klimatu akustycznego Powiatu Średzkiego ma hałas
lotniczy. Na lotnisku wojskowym w Krzesinach pod Poznaniem w ostatnich dwóch latach
odnotowano zwiększoną intensywność lotów, które łączą się z nadmiernym hałasem. Na
lotnisku w Krzesinach stacjonują nowoczesne myśliwce F16, które są emiterami hałasu o
dużym natężeniu. Na podstawie badań przeprowadzonych w ramach analizy porealizacyjnej
w 2007 r. Wojewoda Wielkopolski ustanowił nowe granice obszaru ograniczonego
użytkowania oraz obowiązujące ograniczenia w zagospodarowaniu terenu. W granicach III
strefy
–
obszar,
na
którym
nie
są
spodziewane
przekroczenia
dopuszczalnych
długookresowych poziomów hałasu w środowisku, określających warunki akustyczne
uśrednione w czasie jednego roku, możliwe są natomiast przekroczenia dopuszczalnych
równoważnych poziomów hałasu dla pory dnia lub pory nocy, w przypadku kumulacji lotów –
140
znalazły się obszary przy zachodniej granicy powiatu, miejscowości Zmysłowo, Brzeziny i
Koszuty. Miasto Środa Wlkp. pozostaje poza granicami obszaru ograniczonego użytkowania.
W strefie III obszaru nie zostały wprowadzone żadne ograniczenia dotyczące przeznaczenia
terenu. W pomieszczeniach wymagających komfortu akustycznego konieczne jest jednak
stosowanie przegród zewnętrznych o odpowiedniej izolacyjności akustycznej, zapewniającej
zachowanie poprawnych, tj. zgodnych z obowiązującymi normami, warunków akustycznych
wewnątrz pomieszczeń.
4.7.3. Hałas przemysłowy
Kolejnym źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy
technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego
obiektu
i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal
przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej
sąsiadujących z nimi terenów.
Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania (zmianowy
charakter pracy), a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia.
Zakłady przemysłowe występujące na terenie Powiatu Średzkiego nie stwarzają
potencjalnego zagrożenia hałasem. Na terenie Powiatu Średzkiego w latach 2007 – 2010
WIOŚ Poznań nie przeprowadził żadnej kontroli w zakresie ochrony przed hałasem.
Ze względu na brak aktualnych badań emisji hałasu z pozostałych podmiotów nie jest
możliwa faktyczna rzeczowa ocena środowiska akustycznego wokół nich.
Lokalizacja przedsiębiorstw w obrębie miast, wymaga jednak szczególnej dbałości
o wyeliminowanie nadmiernego hałasu.
Na podstawie napływających do organów administracji skarg na hałas, można
stwierdzić, że większy wpływ na degradację klimatu akustycznego na terenie powiatu ma
działalność mniejszych zakładów usługowo-rzemieślniczych i działalność rozrywkowa.
Głównym tego powodem jest przemieszczenie funkcji terenu w planach zagospodarowania
przestrzennego miast, co powoduje, że zakłady te są lokalizowane w pobliżu zabudowy
mieszkaniowej.
Na zbiornikach wodnych Powiatu Średzkiego został wprowadzony uchwałą
nr XXXV/242/2006 Rady Powiatu Średzkiego z dnia 21 września 2006 r. zakaz używania
jednostek pływających napędzanych silnikami spalinowymi. Zakaz obowiązuje w ciągu całej
doby, przez okres całego roku. Zakaz dotyczy zbiorników wodnych położonych w granicach
141
Powiatu Średzkiego tj. Jeziora Raczyńskiego, Jeziora Łękno, Jeziora Jeziory Małe, Jeziora
Jeziory Wielkie w gminie Zaniemyśl oraz zbiornika retencyjnego w Środzie Wlkp.
4.8. Przyroda ożywiona
W 2007 r. przeprowadzono nowelizację podstawowego strategicznego dokumentu w
dziedzinie ochrony przyrody – Krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania
bioróżnorodności biologicznej. Celem nadrzędnym Strategii jest zachowanie bogactwa
różnorodności biologicznej w skali lokalnej, krajowej i globalnej oraz zapewnienie trwałości i
możliwości rozwoju wszystkich poziomów jej organizacji z uwzględnieniem potrzeb rozwoju
społeczno – gospodarczego Polski oraz konieczności zapewnienia odpowiednich warunków
życia i rozwoju społeczeństwa.
4.8.1. Szata roślinna
Szata roślinna występująca na terenie powiatu spełnia następujące funkcje:
•
sanitarno-higieniczną polegającą przede wszystkim na wzbogacaniu powietrza w tlen
i zmniejszaniu w atmosferze ilości dwutlenku węgla;
•
ochronną – polegającą na ochronie gleb przed nadmierną erozją wietrzną, jak również
stanowiącą ostoję i schronienie dla świata zwierzęcego;
•
retencyjną
–
polegającą
na
retencjonowaniu
zasobów
wodnych
(opadów
atmosferycznych i wód podziemnych);
•
dekoracyjną wynikającą w dużej mierze z naturalnych cech roślinności (kształt,
barwa), uzyskiwane dzięki temu efekty plastyczno - dekoracyjne korzystnie oddziałują
na psychikę człowieka;
•
produkcyjną – polegającą na pozyskiwaniu naturalnych surowców – drewno, grzyby.
Ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe oraz bogactwo gatunkowe szaty
roślinnej część powiatu została objęta obszarami chronionego krajobrazu. Wyodrębnione
obszary zostały objęte ochroną zgodnie z wymogami ustawy o ochronie przyrody. Ma to
głównie przyczynić się do zachowania wartości przyrodniczych i krajobrazowych. Obszary
chronione, jak również uprawy rolne na terenie powiatu są poddawane zagrożeniom i
degradacji. Najczęstszymi ich formami są:
•
zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym;
•
zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych;
•
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych;
142
•
zanieczyszczenia bytowo –sanitarne;
•
niezrekultywowane wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego;
•
zanieczyszczenia punktowe z dzikich wysypisk śmieci;
•
samowolne usuwanie drzew.
4.8.2. Lasy
Negatywnym zjawiskiem dotykającym część lasów na terenie Powiatu Średzkiego
są
uszkodzenia
przemysłowe,
wynikające
z
transgranicznego
zanieczyszczenia
pochodzącego z terenów przemysłowych. Dotknięte tym zjawiskiem są przede wszystkim
lasy na terenie gminy Krzykosy, Nowe Miasto n. Wartą i Zaniemyśl. Mimo tego, na terenie
tych gmin większość drzewostanów zakwalifikowana została do I strefy zagrożeń
przemysłowych, a stan zdrowotno – sanitarny został określony jako dobry. Zanieczyszczenia
wpływają między innymi na zmniejszenie odporności biologicznej drzewostanów, ekspansję
roślin ruderalnych, podatność na choroby łańcuchowe, zwiększenie występowania
szkodników np.: huby korzeniowej. Lasy wzdłuż tras komunikacyjnych są również bardzo
zaśmiecone, z powodu braku infrastruktury sanitarnej na parkingach leśnych.
Środkiem zaradczym, który przyczyni się do poprawy stanu sanitarnego lasów jest
przebudowa drzewostanów monokulturowych w kierunku bardziej odpornych gatunków oraz
uzupełnienia gatunkami rodzimymi. Należy zadbać o wyposażenie parkingów leśnych w
zaplecze sanitarne.
Lasy na terenie powiatu są w znacznym stopniu narażone na występowanie pożarów, które
spowodowane są umyślnymi podpaleniami lub wynikają z silnego zanieczyszczenia ściółki
szkłem.
W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pożarowego obszarów
leśnych na terenie powiatu prowadzone powinny być następujące działania:
•
utrzymywanie pasów przeciwpożarowych wzdłuż głównych dróg i torów kolejowych;
•
porządkowanie terenów leśnych wzdłuż szlaków komunikacyjnych;
•
utrzymywanie punktów czerpania wody do celów gaśniczych;
•
oznakowanie zagrożonych drzewostanów tablicami ostrzegawczymi i informacyjnymi;
•
patrolowanie lasów przez Straż Leśną;
•
wprowadzanie okresowych zakazów wstępu na tereny leśne.
Lasy na terenie powiatu objęte są inwentaryzacją lub planem urządzania lasów.
Zgodnie z Krajowym Planem Zwiększania Lesistości do roku 2020 lesistość na obszarze
kraju ma się zwiększyć z 28 % do 30 %.
143
W latach 2002 – 2003 Starosta, zgodnie z obowiązującą wówczas ustawą z dnia 8
czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do (Dz. U. Nr.73, poz. 764 z póź. zm.),
wydał decyzje administracyjne dla rolników indywidualnych, zezwalające na przeznaczenie
gruntów rolnych o niższej klasie bonitacyjnej do zalesienia. Starosta Średzki wydał decyzje
dla ośmiu właścicieli upraw leśnych. Łączna powierzchnia zalesienia na podstawie w/w
decyzji wynosi 36,99 ha. W obecnym stanie prawnym Starosta nie wydaje już takich decyzji.
Kompetencje w tym zakresie od 2004 r. posiada Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa. Zgodnie z danymi ARiMR w Środzie Wlkp. na terenie powiatu w latach 2005 –
2006, zalesienia porolne objęły 11 ha,
w tym 2 ha w gminie Krzykosy i 9 w gminie
Zaniemyśl. W latach 2007 do 30.06.2011 r. na terenie powiatu nie zostały zalesione żadne
grunty porolne.
Powierzchnię lasów w poszczególnych gminach powiatu przedstawia tabela 81.
Powierzchnia lasów w Powiecie Średzkim w 2009 roku
Powierzchnia gruntów leśnych w ha
Z ogółem – grunty publiczne
w zasobie
Powiat/gmina
w tym
własność w zarządzie
ogółem
razem
Agencji
lasy
Skarbu
Lasów
T a b e l a 81
własność
gmin
Nieruchomości
Państwa Państwowych
Rolnych
Powiat
Średzki
Środa Wlkp.
w tym miasto
Środa Wlkp.
Dominowo
Lesistość
w%
10364,3 101166,9 9067,8
8966,7
8899,7
59,0
101,1
16,3
1410,8
1385,1
1236,3
1231,3
1212,3
11,0
5,0
6,7
2,0
2,0
2,0
-
-
-
2,0
0,1
578,7
571,0
532,7
459,3
444,3
15,0
73,4
7,2
3169,5
3112,3
2556,5
2547,5
2540,5
7,0
9,0
28,2
2503,1
2459,3
2232,1
2223,0
2210,0
13,0
9,1
20,5
2702,3
2639,1
2510,3
2505,7
2492,7
13,0
4,6
24,8
Krzykosy
Nowe Miasto
n. Wartą
Zaniemyśl
Źródło: GUS, 2010 r.
W ramach Programu Zwiększania Lesistości dla rejonu średzkiego na lata 2001 –
2020, przewidziano do zalesienia następujące powierzchnie:
Zestawienie danych zawartych w ankiecie dot. powierzchni gruntów
przewidywanych do zalesienia w rejonie średzkim na lata 2001 – 2020
T a b e l a 82
Grunty podlegające zalesieniu według własności [ha]
Lata
Prywatne
Państwowe
Gminne
Pozostałe
1996 - 2000
28,0
3,8
5,2
2001 - 2005
140,0
6,5
1,0
-
2006 - 2010
374,0
b.d.
6,0
20,0
2011 - 2020
535,0
b.d.
22,5
30,0
Źródło: Ankieta w sprawie ustalenia powierzchni gruntów przewidywanych do zalesienia oraz warunków realizacji programu
zwiększenia lesistości kraju (stan na 30.06.2000).
144
Z powyższej tabeli wynika, że w Powiecie Średzkim nie przewiduje się znacznych
zalesień, a wynika to z typowo rolniczego charakteru tego regionu, w którym dominuje
użytkowanie rolnicze.
4.8.3. Świat zwierzęcy
Zasoby świata zwierzęcego na terenie powiatu można uznać za umiarkowanie bogate.
Stosunkowo liczną grupę stanowią gatunki zwierząt dziko żyjących (sarny, jelenie, a także
lisy).
Dla tej grupy największym zagrożeniem bytowania i rozwoju są:
•
przebieg przez ekosystemy leśne ciągów komunikacyjnych, stanowiących bariery
dla przemieszczania się zwierzyny;
•
kłusownictwo – mogące przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego)
zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków.
Dla urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków, żerujących i gniazdujących
głównie w dolinach rzecznych (Strugi Średzkiej, Maskawy i Warty) oraz dla gatunków gadów
takich jak padalce, zaskrońce, jaszczurki zwinki, a także płazów (żab, ropuch, rzekotek i
kumaków), występujących na omawianym obszarze poważnym zagrożeniem są:
•
zanieczyszczenia wód powierzchniowych – brak pełnej kanalizacji powiatu,
niewystarczająca ilość oczyszczalni ścieków oraz dzikie wysypiska;
•
zmienności i niedobory stanu wód.
Wymienione zagrożenia wpływają również na mało zróżnicowaną i ograniczoną ilość
występowania na obszarze powiatu nawet pospolitych gatunków ryb.
W ostatnich latach na terenie całego kraju w tym również Powiatu Średzkiego
obserwuje się wprowadzanie do ekosystemów gatunków zwierząt i roślin pochodzących z
odległych części świata. W polskich lasach można spotkać jenota pochodzącego z
Dalekiego Wschodu, jelenie sika (wschodnia Syberia i Mandżuria), daniele (Azja Mniejsza,
Afryka Północna). W okolicach zbiorników wodnych zadomowił się szop pracz pochodzący z
Ameryki Północnej, gatunek ten przenosi pasożyta glisty, jest również przyczyną
przetrzebienia rodzimych drobnych ssaków i ptaków. W rzekach żyją przybysze
z Dalekiego Wschodu: trawianka, babka i czebaczek amurski, które konkurują o pokarm i
miejsce z rodzimymi gatunkami. Bernikle kanadyjskie krzyżując się z gęsiami gęgawami
wypierają ten gatunek. Na terenie powiatu, w lasach bardzo silnie rozprzestrzenia się jenot.
145
4.9. Walory krajobrazowe
Z uwagi na rolniczo - przemysłowy charakter powiatu, na terenach wiejskich w
krajobrazie dominują łąki, pola uprawne z zadrzewieniami śródpolnymi oraz lasy. W
większych
miejscowościach
rozwija
się
działalność
usługowa
i
produkcyjna.
Charakterystyczną cechą dla terenów przekształconych przez działalność człowieka jest
występowanie zmiany walorów estetyczno – widokowych krajobrazu, związanych głównie z
dużymi obiektami kubaturowymi np.: zakładami przemysłowymi, silosami, kominami. Na
terenie powiatu istnieje mała ilość dużych zakładów przemysłowych, które w większości
zlokalizowane są na terenie lub w pobliżu miasta Środa Wlkp. W sposób podobny na walory
estetyczno - krajobrazowe oddziałują maszty telefonii komórkowej, rozstawione na terenie
powiatu.
Za naruszenie walorów estetyczno – widokowych można uznać także chaotyczną
i nieujednoliconą stylowo zabudowę mieszkalną na terenie powiatu. Wielokrotnie w
miejscach o dużych walorach widokowych występują obiekty wyraźnie się odznaczające i
„burzące” pewnego rodzaju harmonię. Na osiedlach domów jednorodzinnych usytuowane są
zakłady produkcyjne, które nie tylko nie przystają architektonicznie, ale również są emiterami
uciążliwych hałasów i zapachów.
Za naruszenie naturalnego krajobrazu, należy również uznać wszelkie wyrobiska
poeksploatacyjne kruszywa naturalnego, które nie zostały zrekultywowane. Duża liczba
wyrobisk występuje na terenie gminy Środa Wlkp. i Krzykosy.
4.10. Synteza danych o stanie przeobrażeń środowiska przyrodniczego
Na podstawie zebranych informacji i po dokładnej ich analizie sporządzono listę
problemów ekologicznych jakie występują na terenie powiatu tabela 83.
Przyczyny i sposoby rozwiązania problemów środowiskowych
na terenie powiatu
Problem ekologiczny
(forma degradacji
środowiska)
1
Zmiany w rzeźbie
terenu
Główne przyczyny
występowania problemu
2
• intensywna działalność
rolnicza
• odkrywkowe kopalnie
kruszywa
• nowe osiedla mieszkaniowe
na gruntach dotychczas
użytkowanych rolniczo
T a b e l a 83
Ogólne metody w zakresie
przeciwdziałania określonemu
problemowi
3
• powiększanie areału terenów zielonych i
lasów
• odpowiednie zagospodarowywanie
terenów odkrywek
• wykorzystanie do celów budowlanych
obszarów o niskiej klasie bonitacyjnej
146
1
2
• działalność zakładów
przemysłowych powodująca
zanieczyszczenie powietrza
• stosowanie indywidualnego
ogrzewania (węglowego)
• nasilony ruch komunikacyjny
• częściowy brak sieci gazowej
Zanieczyszczenie
powietrza
atmosferycznego
• duży ruch komunikacyjny
• produkcja i procesy
technologiczne w zakładach
przemysłowych
Hałas
Zanieczyszczenie
wód
powierzchniowych
Zanieczyszczenie
wód podziemnych
Skażenie gleby
• brak kanalizacji sanitarnej na
dużym obszarze powiatu,
• niewystarczająca ilość
oczyszczalni lokalnych,
• spływ zanieczyszczeń
pochodzących spoza terenów
powiatu
• wykorzystanie starych studni
kopanych jako zbiorniki na
nieczystości
• degradacja wód związana z
działalnością rolniczą
• zmiany stosunków wodnych w
obrębie kopalni kruszywa
naturalnego
• dzikie wylewiska
• nieszczelne zbiorniki
bezodpływowe
• położenie powiatu w strefie
małych zasobów wodnych
• degradacja wód związana z
działalnością rolniczą
• zanieczyszczenie powietrza
atmosferycznego
• nadmierne używanie
chemizacji w rolnictwie
• erozja wietrzna
• niewłaściwa struktura upraw
• skażenie gleb wynikające z
emisji przemysłowej i
komunikacyjnej
3
• współpraca na rzecz kierunków
zmniejszenia zanieczyszczeń z
zakładów przemysłowych na terenie
powiatu
• opracowanie planów gazyfikacji gmin
Krzykosy i Dominowo
• systematyczna rozbudowa sieci
gazowej na terenie powiatu
• likwidacja indywidualnych punktów
paleniskowych
• wykorzystanie do ogrzewania paliwa
ekologiczne - gaz, paliwa odnawialne
• tworzenie i rozszerzanie stref
ochronnych zieleni
• prowadzenie nowych nasadzeń leśnych
na terenach nieużytków oraz gleb o
słabej bonitacji
• tworzenie ekranów i stref izolacyjnych
wzdłuż ciągów komunikacyjnych o
największym nasileniu ruchu
• modernizacja nawierzchni dróg
• przebudowa niekorzystnych rozwiązań
węzłów komunikacyjnych
• modernizacja zakładów przemysłowych
pod katem ograniczenia uciążliwości w
zakresie hałasu
• budowa lokalnych oczyszczalni ścieków
• pełne skanalizowanie powiatu
• zlikwidowanie dzikich wysypisk
odpadów
• współpraca na rzecz kierunków
zmniejszenia zanieczyszczeń z poza
terenu powiatu
• pełne skanalizowanie wszystkich gmin
położonych na terenie powiatu
• zlikwidowanie dzikich wylewisk
• kontrola szczelności zbiorników
bezodpływowych - szamb
• przeciwdziałanie zmianie stosunków
wodnych
• ograniczenie emisji zanieczyszczeń
pyłowych i gazowych
• potrzeba wapnowania
• ograniczenie zużycia związków
chemicznych
• większa świadomość ekologiczna wśród
rolników - współpraca rolników z
placówkami naukowo - badawczymi
147
1
2
Degradacja szaty
roślinnej
Ubożenie świata
zwierzęcego
Obniżenie walorów
estetyczno
widokowych
• zanieczyszczenie powietrza
atmosferycznego
• degradacja gleb
• wypalanie traw
• nowe ekspansywne gatunki
roślin
• degradacja naturalna i
chemiczna gleb
• monokultury sosnowe –
osłabienie odporności
drzewostanu na choroby
• zagrożenia pożarowe
• dzikie wysypiska
• zanieczyszczenie powietrza,
gleby i wody
• kłusownictwo
• wprowadzenie nowych, bardzo
ekspansywnych gatunków
zwierząt
• obiekty pochodzenia
antropogenicznego
• estetyka zabudowy
mieszkalnej
• eksploatacja kruszywa
• wysypiska śmieci legalne i
nielegalne
3
• ograniczenie emisji zanieczyszczeń
atmosferycznych
• właściwa pielęgnacja szaty roślinnej
• stosowanie gatunków odpornych na
zanieczyszczenia,
• zalesianie nieużytków,
• wzbogacanie gleb środkami
glebotwórczymi (kompost)
• stworzenie zaplecza sanitarnego na
parkingach leśnych
• ograniczanie lokalnych źródeł
zanieczyszczeń powietrza, gleby i wody
• walka z kłusownictwem
• dokarmianie i szczepienia ochronne
• nie sytuowanie elementów
naruszających walory estetyczne i
krajobrazowe powiatu
• uporządkowanie zabudowy
• rekultywacja terenów pokopalnianych w
kierunku wodnym
• rekultywacja wysypisk śmieci w
kierunku leśnym
• odpowiednie planowanie i lokalizacja
inwestycji mogących zaburzyć ład
przestrzenny
148
V. ŹRÓDŁA PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
5.1. Przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy
ziemskiej
Na terenie Powiatu Średzkiego do działalności przeobrażających teren, należą
przede wszystkim intensywne użytkowanie rolnicze, budownictwo oraz kopalnie odkrywkowe
surowców naturalnych.
Użytkowanie rolnicze niesie jednak mniejsze zagrożenie, niż eksploatacja surowców
kopalnych. Łatwiejsza do realizacji jest również rekultywacja terenów rolniczych, gdzie
najczęściej stosowaną metodą jest zalesianie i zakrzewianie słabych gruntów i nieużytków.
Na terenie powiatu silnie rozwija się budownictwo mieszkaniowe domów jednorodzinnych i
rekreacyjnych. W celu zapewnienia lokalizacji nowym inwestycjom, wiele gruntów rolnych
zostało przekształconych w grunty budowlane. Eksploatacja kruszywa naturalnego
prowadzona jest przede wszystkim na terenie gminy Środa Wlkp. Powoduje ona zmiany w
przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, między innymi w postaci znacznych
obszarów wyłączonych z użytkowania, hałd oraz wyrobisk.
5.2. Miejsca poboru wód podziemnych
Na obszarze Powiatu Średzkiego rozpoznane są dwa piętra wodonośne –
czwartorzędowe i neogeńskie. Powszechnie do eksploatacji ujmowane jest piętro
neogeńskie – poziom mioceński, który odgrywa kluczową rolę w zaopatrzeniu w wodę pitną
ludności. Powiat Średzki posiada dobrze rozbudowany system zaopatrzenia w wodę,
większość czynnych studni pracujących na tym terenie to ujęcia grupowe i wiejskie, które
swym zasięgiem obejmują kilka miejscowości. Miejscowe ujęcia grupowe składają się
przeważnie z dwóch studni pracujących w systemie naprzemiennym. Woda ze studni
przepompowywana jest do stacji uzdatniania wyposażonych w filtry, sprężarki, chloratory i
zbiorniki czystej wody. Największym ujęciem na terenie powiatu jest ujęcie w Środzie Wlkp.,
które składa się z 18 studni. Zasoby eksploatacyjne ujęć znajdujących się na terenie Środy
Wlkp. - ujęcie miejskie + ujęcia przemysłowe (szpital, mleczarnia, cukrownia) wynoszą Q =
530 m3/h przy depresji S = 60 m.
W ostatnich kilku latach zauważa się tendencję do budowy nowych ujęć wód
podziemnych, na potrzeby odbiorców indywidualnych. Te ujęcie przede wszystkim
wykorzystywane są w celach nawadniania ogródków przydomowych oraz pól uprawnych.
149
Fot. 25. Ujęcie wody w Zaniemyślu.
Fot.26. Ujęcie wody w Gieczu, gm. Dominowo.
Wykaz ujęć wód podziemnych na terenie powiatu przedstawia tabela 84.
Wykaz wód podziemnych na terenie Powiatu Średzkiego
według pozwoleń wodnoprawnych
Lokalizacja
Właściciel/
Użytkownik
Nr
studni
Głębokość
[m]
Zasoby
studni
[m3/h]
1
2
3
4
5
Ta b e l a 84
Średni pobór wody
[m3/d] z:
Ng
Q
Ważność
pozwolenia
(czwartorzędu)
(neogen)
6
7
8
Gmina Dominowo
Dominowo
Giecz
Murzynowo
Kościelne
Rusibórz
Poświątno
Zakład Usług
Komunalnych
Dominowo
Zakład Usług
Komunalnych
Dominowo
Gmina
Dominowo
Gospodarstwo
Rolne
PARTNER s.c.
Słupca
Osoba fizyczna
1
2
144,0
145,5
42,0
-
624,0
31.01.2031
1
2
145,0
146,0
24,0
-
204,0
31.01.2031
1
127,0
27,0
-
135,0
31.12.2014
1
68,0
24,0
116,85
-
16.06.2021
1
99,5
1,39
-
Qdmax
290,0
11.04.2030
Gmina Krzykosy
Garby
1Z
2
1
2
2a
16,0
118,3
102,0
134,0
101,5
22,0
13,0
27,0
-
Gmina Krzykosy
4
117,0
60,0
-
Osoba fizyczna
1
118,0
22,0
-
Gmina Krzykosy
Młodzikowo
Gmina Krzykosy
Pięczkowo
Murzynówko
331,5
31.12.2012
552,0
787,30
51,17
01.05.2017
31.12.2014
31.12.2013
150
1
2
3
4
5
6
7
8
23,4
100,0
-
24.03.2021
15,2
-
364,8
31.12.2014
55,0
-
405,61
31.12.2016
51,0
-
720,0
31.12.2030
37,5
-
392,6
31.12.2020
20,0 (Ng)
60,0 (Q)
75,0
75,0
31.12.2030
41,0
-
336,0
30.11.2030
10,0
240,0
552,0
4.05.2029
Aleksandrowo
Chocicza
Chwalęcin
Klęka
Nowe Miasto
Wolica Kozia
ALWOROL
Wolica Nowa
Gmina Nowe
Miasto n. Wartą
Gmina Nowe
Miasto n. Wartą
Phytopharm
Klęka S.A.
Gmina Nowe
Miasto n. Wartą
Gmina Nowe
Miasto n. Wartą
2
2A
1
2
1
2
1
2
3
4
1
2
15,0
14,0
133,0
133,0
156,0
160,0
142,0
142,0
97,0
93,5
142,0
38,0
Gmina Środa Wlkp.
Babin
MPECWiK
Środa Wlkp.
2
3
132
134,5
Brodowo
MPECWiK
Środa Wlkp.
1
2
3
45,5
48,7
134,0
1
132,5
24,0
-
103,2
31.12.2014
2
117,0
44,0
-
24,6
31.03.2018
2
3
115,0
118,0
37,0
-
336,0
31.10.2030
1
2a
3
4
6a
150,0
150,0
145,0
152,0
155,0
154,8
-
(Qdmax)
600,0
31.12.2016
1
95,0
7,5
-
135,0
31.12.2015
1
2
102,5
102,0
32,0
-
96,0
30.11.2030
1
102,0
0,63
-
15,0
31.12.2021
1
27,0
5,1
70,0
-
31.12.2020
1
140,0
23,0
-
13,7
31.12.2012
1
2
126,0
127,0
40,0
-
65,0
31.12.2019
2
150,0
24,0
-
465,0
31.03.2029
1
2
117,0
120,0
25,0
-
300,0
4.05.2030
Chwałkowo
Osoba fizyczna
Czarne
Piątkowo
COLAS Polska
Sp. z o.o.
Spółdzielnia
Mieszkaniowa
„Jarosławiec”
Jarosławiec
Kijewo
Zakład
Przetwórstwa
Owocowo Warzywnego
Koszuty
Polski Związek
Działkowców
POD
MPECWiK
Środa Wlkp.
Koszuty
Osoba fizyczna
Kijewo
Olszewo
Pętkowo
Połażejewo
Słupia Wielka
Starkówiec
Piątkowski
Zakłady
Papiernicze
WAH Sp.
z o.o.
Instytut Włókien
Naturalnych
Poznań
Rolnicze
Przedsiębiorstwo
P-H-U
Połażejewo
Sp. z o.o.
Stacja Doświad.
Oceny Odmian
MPECWiK
Środa Wlkp.
23,0
151
1
Środa Wlkp.
ul. Kórnicka
Środa Wlkp.
Środa Wlkp.
SP ZOZ
Środa Wlkp.
Trzebisławki
Winna Góra
2
MPECWiK
Środa Wlkp.
.
Pfeifer&
Langen Polska
S.A. Poznań
MPECWiK
Środa Wlkp
„Jana” Średzka
Spółdzielnia
Mleczarska
MPECWiK
Środa Wlkp.
Gmina Środa
Wlkp.
3
4
5
6
7
8
530,0
-
8040,02)
1.03.2031
31.12.2015
1D
152,0
1E
12B
12C
7C
13AW
9C
9B
9AW
S1C
S2B
7B
S2C
11AW
11B
10D
10C
S1B
150,0
150,0
150,0
150,0
153,5
149,0
142,0
147,5
154,0
155,0
147,0
156,0
150,5
154,0
150,0
150,0
150,0
3
3/3
146,0
143,8
46,0
-
244,32
1
2
110,0
145,0
44,0
-
624,0
3
102,0
43,0
-
409,38
31.12.2015
1
2
108,0
110,0
60,0
-
480,0
4.05.2029
1
109,0
-
-
2,0
pobór
<5m3/dobę
1)
30.11.2030
Gmina Zaniemyśl
Bożydar
Bożydar
Brzostek
Czarnotki
Jeziory
Wielkie
Jeziory
Wielkie
Kępa Wielka
Osoba fizyczna
Osoba fizyczna
Zakład
Gospodarki
Komunalnej
Zaniemyśl
Zakład
Gospodarki
Komunalnej
Zaniemyśl
Zakład
Gospodarki
Komunalnej
Zaniemyśl
PGNiG S.A.
Warszawa
Oddział Zielona
Góra
Polskie
Górnictwo
Naftowe i
Gazow. S.A.
Odz. Zielona
Góra
1
98,0
2,5
-
60
31.12.2027
1
100,0
2,0
-
48,0
31.12.2027
1
2
107,0
105,0
20,0
-
371,0
11.01.2030
1
2
112,0
120,0
12,0
-
288,0
30.11.2030
1
2
103,5
91,0
30,0
-
225,6
30.11.2030
2
8,5
0,6
1,05
-
31.12.2015
1
15,0
6,1
0,6
-
31.12.2020
152
1
2
3
4
5
6
7
8
Płaczki
Zakład
Gospodarki
Komunalnej
Zaniemyśl
1
112,0
36,0
-
44,2
11.01.2030
Płaczki
Osoba fizyczna
1
126,0
2,72
-
65,2
31.03.2031
1
2
103,0
101,0
28,0
-
672,0
31.12.2030
1
2
98,0
100,0
36,0
-
120,0
31.12.2021
2
3
96,0
96,0
70,0
-
969,6
30.11.2030
Polwica
Śnieciska
Zaniemyśl
Zakład
Gospodarki
Komunalnej
Zaniemyśl
RKS
Śnieciska
Zakład
Gospodarki
Komunalnej
Zaniemyśl
1)
2)
– zasoby całego ujęcia wspólne dla 8 studni;
– średni pobór wody dla ujęcia;
MPECWiK – Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Wodociągów i Kanalizacji w Środzie Wlkp.,
Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp., Urzędy Gmin, 2011 r.
5.3. Miejsca zrzutu ścieków
Wszystkie gminy Powiatu Średzkiego posiadają własne oczyszczalnie ścieków.
Najlepiej rozbudowany system kanalizacji sanitarnej posiada Gmina Środa Wlkp., do której
należy największa oczyszczalnia ścieków na terenie powiatu. Oczyszczalnia miejska w
Chwałkowie, jest w pełni zmodernizowaną i nowoczesną oczyszczalnią, której średnie
przepływy w 2011 r. wynosiły 3 925 m3/dobę.
Fot.27. Oczyszczalnia ścieków w
Murzynowie Kościelnym, gm. Dominowo
Fot..28. Oczyszczalnia ścieków w Słupi Wlk.,
gm. Środa Wlkp.
Na terenie Gminy Środa Wlkp. dodatkowo funkcjonuje 29 oczyszczalni ścieków typu
biologicznego o przepustowości powyżej 5 m3/dobę oraz 144 wiejskich oczyszczalni o
153
przepustowości poniżej 5 m3/dobę. Małe oczyszczalnie wiejskie (przyzagrodowe) to przede
wszystkim oczyszczalnie z drenażem rozsączającym, pracujące w oparciu o metodę osadu
czynnego oraz ze złożem biologicznym.
Wykaz istniejących na terenie powiatu oczyszczalni przedstawia tabela 85.
Wykaz istniejących na terenie powiatu oczyszczalni ścieków
według wydanych pozwoleń wodnoprawnych
Miejscowość
1
Chłapowo
Giecz
Murzynowo
Kościelne
Zberki
Właściciel/
użytkownik
Odbiornik
2
3
Gmina
Dominowo/
Zakład Usług
Komunalnych
Gmina
Dominowo/
Zakład Usług
Komunalnych
Gmina
Dominowo/
Zakład Usług
Komunalnych
Gmina
Dominowo/
Zakład Usług
Komunalnych
Przepustowość
[m3/d]
4
Gmina Dominowo
T a b e l a 85
Ważność
pozwolenia
Typ
wodnoprawnego
5
6
rów melior.
R-67
150,0
31.12.2015
mech-biol
rów melior.
R-DO-16
59,0
31.12.2016
mech-biol
Rów Wielki
54,0
31.12.2016
mech-biol
rów
melioracyjny
R-C
23,0
31.12.2015
mech-biol
Gmina Krzykosy
Sulęcinek
Miąskowo
Gmina
Krzykosy
Spółdzielnia
Rolnicza
„HAND-MIĘS”
Kanał
Borowski
95,0
31.12.2015
BIOBLOK PS 75
(2 szt.)
Kanał
Miłosławski
134,8
31.12.2018
-
Rów B
180,0
31.12.2015
BIOBLOK WS
400
rów
melioracyjny
277,0
31.12.2015
LEMNA
312,0
31.12.2012
BIOBLOK PS
150
4,8
31.12.2014
-
rów R-TU-5
20,0
31.12.2011
mech-biol
rów R-G
19,5
31.12.2015
mech-biol
rów R-3
18,3
31.12.2015
mech-biol
rów melior.
szczegółowy
R-B
5,8
31.12.2012
mech-biol
Chocicza
Gmina Nowe
Miasto
Klęka
Gmina Nowe
Miasto
Nowe Miasto
Gmina Nowe
Miasto
rów
melioracyjny
szczegółowy
Gmina Środa
Wlkp.
rów melior.
Szczegółowy
B – 11
Gmina Środa Wlkp.
Annopole
Bieganowo
Brodowo A
Brodowo B
Brzeziny
Gmina Środa
Wlkp.
Gmina Środa
Wlkp.
Gmina Środa
Wlkp.
Gmina Środa
Wlkp.
154
1
2
3
Chocicza
Gmina Środa
Wlkp.
Rów Wielki
Chudzice
Gmina Środa
Wlkp.
Chwałkowo
M.P.E.C.W.i K.
Czarne Piątkowo
Dębiczek
Januszewo
Jarosławiec
Kijewo
Koszuty
Koszuty Huby
Nadziejewo
Olszewo 14
Olszewo 2
Gmina Środa
Wlkp.
Gmina Środa
Wlkp.
Gmina Środa
Wlkp.
Spółdzielnia
Mieszkaniowa
„Jarosławiec”
Dusar
Industrie Sp.z
o.o.
Gmina Środa
Wlkp.
Gmina Środa
Wlkp.
Gmina Środa
Wlkp.
Gmina Środa
Wlkp.
Gmina Środa
Wlkp.
Pierzchno
Gmina Środa
Wlkp.
Połażejewo
Gmina Środa
Wlkp.
Słupia Wielka
Gmina Środa
Wlkp.
C.O.B.O.R.U
Słupia Wlk.
Gmina Środa
Wlkp.
Starkówiec
Piątkowski
Gmina Środa
Wlkp.
Starkówiec
Piątkowski Czarne
Piątkowo
Gmina Środa
Wlkp.
Strzeszki
Gmina Środa
Wlkp..
Szlachcin
Gmina Środa
Wlkp.
Romanowo
Słupia Wielka
Cukrownia –
Środa Wlkp.
Pfeifer&Langen
Tadeuszewo
Gmina Środa
Wlkp.
Polska S.A.
5
6
15,0
31.12.2015
-
12,0
31.12.2015
mech-biol
5 000,0
31.12.2020
mech-biol
6,5
31.12.2015
TURBOJET EP50
9,5
31.12.2015
mech-biol
13,0
28.02.2018
mech-biol
rów melior.
Jarosławiec
165,0
31.10.2016
BIOBLOK – 400
rzeka
Maskawa
15,0
31.12.2015
-
34,6
31.12.2014
mech-biol
9,0
31.12.2015
mech-biol
25,0
31.12.2015
mech-biol
0,75
31.12.2015
mech-biol
3,0
31.12.2015
mech-biol
9,0
31.12.2015
-
20,0
31.12.2015
mech-biol
rów R-P-1
31,5
31.12.2014
mech-biol
Rów melior.
R-5a
60,0
31.12.2015
mech-biol
rów r-B-2
56,0
31.12.2015
mech-biol
rów melior.
R-Ź-8, dalej
do Rowu
Źrenickiego
rów D-4 i
dalej do
Rowu Drgań
rów R-G
Rów
Rusiborski
rów melior.
R-14
rów melior.
R-K-6
rów melior.
R-3
rzeka
Maskawa
rów melior.
R-Ż-17
Rów Źrenicki
rów melior.
szczegółowy
R–H–3
rów melior.
Połażejewka
dopływ Rowu
Wielkiego
4
rów melior.
szczegółowy
R–J
rów melior.
szcegółowy
R–J–2
rów R-D-3
dopływ rowu
Drgań
4,5
31.12.2015
-
15,0
31.12.2015
-
11,0
31.12.2015
mech-biol
Wielki Rów
32,0
31.12.2015
TURBOJET EP160
Struga
Średzka
1 850
31.12.2015
mech-biol
rów melior.
R-ZS-17
8,0
31.12.2014
mech-biol
155
1
Topola
Trzebisławki
2
3
4
Gmina Środa
Wlkp.
rów melior. RT-1
PHU „HEDAN”
Kanał Dębicki
s.c.
5
6
13,0
31.12.2015
mech-biol
8,5
2.03.2019
-
Winna Góra
Gmina Środa
Wlkp.
Kanała
Pałczyński
55,6
31.12.2016
-
Zdziechowice –
Pławce
Gmina Środa
Wlkp.
rów melior.
R-Pł.-15
54,0
31.12.2015
mech-biol
Zielniki
Gmina Środa
Wlkp.
Rów Zielnicki
22,0
31.12.2015
mech-biol
Żabikowo
Gmina Środa
Wlkp.
rów melior.
szczegółowy
R-6
9,0
31.12.2015
-
21.03.2020
mech-biol
Gmina Zaniemyśl
Gmina
Zaniemyśl
Zakład
Gospodarki
Komunalnej
Łękno
Rów Polwicki
750,0
Źródło: Dane przekazane przez Urzędy Gmin i Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp., 2011 r.
W tabeli 86 przedstawiono wykaz oczyszczalni ścieków na terenie Gminy Środa
Wlkp., nie wymagających pozwolenia wodnoprawnego.
Wykaz oczyszczalni ścieków na terenie Gminy Środa Wlkp.
nie wymagających pozwolenia wodnoprawnego
Lokalizacja
Użytkownik/
Typ
Przepustowość
Właściciel
RLM [m³/d]
1
T a b e l a 86
Ilość osadów
rocznie/
uwodnienie
5
2
3
4
Annopole
Gmina Środa Wlkp.
Nebraska M-4
Brzezie
Brzezie
Brzezie
Gmina Środa Wlkp.
Gmina Środa Wlkp.
Gmina Środa Wlkp.
Turbojet
b.d.
b.d.
Przy 98%
25,5m³/rok
b.d.
b.d.
b.d.
Brzezie
Gmina Środa Wlkp.
b.d.
Kijewo
Kijewo
Gmina Środa Wlkp.
Gmina Środa Wlkp.
Turbojet EP-1
Turbojet EP-4
Marianowo
Brod.
Nietrzanowo
Gmina Środa Wlkp.
Purflo
48 RLM,
4,8-5,6m³/d
1,6m³/d
3,0-6,0m³/d
30 RLM
3,4-6,8m³/d
20 RLM
2,2-3,0 m³/d
b.d.
30 RLM,
3,5-5,0m³/d
b.d.
Gmina Środa Wlkp.
Pętkowo
Gmina Środa Wlkp.
Nebraska
M-7
Nebraska
3,8-4,9m³/d
30 RLM
3,5-3,9m³/d
Pierzchnica
Gmina Środa Wlkp.
b.d.
b.d.
Przy 98%
46,8m³/d
Przy 99%
44,4m³/d
b.d.
Ruszkowo
Gmina Środa Wlkp.
Turbojet EP-4
35RLM,
4,2-5,5m³
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
156
2
3
4
5
Ruszkowo
1
Gmina Środa Wlkp.
j.w.
b.d.
Ruszkowo
Starkówiec
Piątk.
Ulejno
Włostowo
Gmina Środa Wlkp.
Gmina Środa Wlkp.
j.w.
b.d.
30RLM,
1,8-3,6m³/d
20 RLM b.d.
4m³/d
Gmina Środa Wlkp.
Gmina Środa Wlkp.
Nebraska
Nebraska
b.d.
4,5-5,8m³/d
Zielniczki
Gmina Środa Wlkp.
b.d.
ZdziechowicePławce
Zmysłowo
Gmina Środa Wlkp.
b.d.
20RLM,
1,5-1,8m³/d
409RLM, 70m³/d
Gmina Środa Wlkp.
b.d.
1,5-1,8m³/d
b.d.
Przy 99%
51,10m³/d
Przy 98%
6,2m³/d
Przy 98%
390,5m3/rok
Przy 98%
4,474m3/rok
b.d.
b.d.
b.d. – brak danych
Źródło: Gmina Środa Wlkp. 2011 r.
Część gospodarstw domowych na terenie gminy Środa Wlkp. korzysta z własnych
przydomowych oczyszczalni ścieków. Są to oczyszczalnie biologiczne typu PURFLO lub
Turbojet, w których metoda oczyszczania oparta jest na systemie drenażowym i tlenowym z
napowietrzaniem. Właścicielem wszystkich oczyszczalni jest gmina, która zobowiązana jest
dokonywać wszelkich napraw występujących w tych obiektach. Ilościowe zestawienie
przydomowych oczyszczalnie w poszczególnych miejscowościach Gminy Środa Wlkp.
przedstawiono w tabeli 87.
Wykaz pojedynczych oczyszczalni ścieków w Gminie Środa Wlkp.
Lp.
Miejscowość
1
2
1.
Annopole
2.
Brodowo
3.
Chwałkowo
4.
Czarne Piątkowo
5.
Grójec
6.
Henrykowo
7.
Lorenka
8.
Marianowo Brodawskie
9.
Olszewo
10.
Pętkowo
11.
Pierzchnica
12.
Rumiejki
13.
Ruszkowo
14.
Starkówiec Piąrkowski
15.
Szlachcin
16.
Tadeuszowo
17.
Trzebisławki
18.
Zielniczki
19.
Żabikowo
RAZEM
T a b e l a 87
Ilość
3
4
6
12
3
9
2
3
14
9
8
4
1
9
7
7
4
29
9
4
144
Źródło: Gmina Środa Wlkp. 2011 r.
Wiele spośród istniejących oczyszczalni nie jest w pełni wykorzystanych z powodu
braku infrastruktury technicznej (kolektory kanalizacyjne, przepompownie), umożliwiającej
157
doprowadzenie ścieków do oczyszczalni. Zbyt małe obciążenie jest między innymi przyczyną
nieprawidłowej pracy oczyszczalni, z tego względu należy w trakcie planowania inwestycji z
zakresu gospodarki wodno – ściekowej zadbać o dociążenie istniejących oczyszczalni.
O niezadowalającym stanie pracy niektórych obiektów oczyszczalni świadczą wyniki kontroli
przeprowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat ochrony Środowiska Poznań w latach
2007 – 2010.
Działalność kontrolna WIOŚ Poznań na terenie Powiatu Średzkiego
w zakresie gospodarki wodno – ściekowej w latach 2007 – 2010
Rok
Oczyszczalnia
Gmina
Wyniki kontroli
2007
Chłapowo
Środa Wlkp.
2009
Łękno
Zaniemyśl
2010
Chocicza
Nowe
Miasto n.
Wartą
T a b e l a 88
Uwagi
przekroczenie jakości
odprowadzanych ścieków, brak
konserwacji rowu
odprowadzającego ścieki z
oczyszczalni
nie stwierdzono przekroczenia
dopuszczalnych stężeń
zanieczyszczeń i uchybień w
funkcjonowaniu oczyszczalni
przekroczenie dopuszczalnych
stężeń zanieczyszczeń
zobowiązanie zakładu
do usunięcia
nieprawidłowości
zarządzenie pokontrolne
zobowiązujące do
prowadzenia stałego
nadzoru technicznego
oraz zapewnienie
prawidłowego
funkcjonowania
instalacji do
oczyszczania ścieków
Źródło: WIOŚ Poznań, Raporty o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2007, 2008, 2009, 2010 r.
W większości przypadków kontrole przeprowadzane przez Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska Poznań na terenie oczyszczalni, nie wykazywały uchybień w zakresie
gospodarki wodno – ściekowej, odpadami oraz naruszeń przepisów ochrony środowiska. W
latach 2007 – 2010 w 2 przypadkach stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych
stężeń
zanieczyszczeń
w
odprowadzanych
ściekach
w
stosunku
do
pozwolenia
wodnoprawnego wydanego przez Starostę Średzkiego. Zalecenia pokontrolne zostały
wdrożone, co zapewniło poprawę jakości odprowadzanych ścieków.
5.4. Urządzenia wodne
Na istniejącej na terenie Powiatu Średzkiego sieci rzecznej rozmieszczone są obiekty
hydrotechniczne. Zgodnie z danymi przekazanymi przez Wielkopolski Zarząd Melioracji i
Urządzeń Wodnych – Inspektorat we Wrześni, oddział Środa Wlkp. ilość budowli
158
hydrotechnicznych na terenie powiatu od 2003 r. nie uległa zmianie. Budowle na bieżąco, w
miarę potrzeby podlegają naprawie i konserwacji.
Fot. 29. Jaz nr 2 na Maskawie w Nietrzanowie, gm. Środa Wlkp.
Wykaz
istniejących
budowli
hydrotechnicznych
wraz
z
ich
podstawowymi
parametrami technicznymi przedstawia tabela 89.
Wykaz budowli hydrotechnicznych na terenie powiatu
Lokalizacja
Parametry techniczne
Ważność
pozwolenia
rzeka
miejscowość
Maksymalna
wysokość
piętrzenia
[m]
2
3
4
5
6
Budowla
1
T a b e l a 89
Światło
budowli
[m]
Gmina Dominowo
Przepust –
zastawka nr 12
Maskawa
km 38+900
Bagrowo
0,80
2x1,25
nie wymaga
Przepust –
zastawka nr 13
Maskawa
km 43+370
Chłapowo
0,80
2x1,25
nie wymaga
Gmina Krzykosy
Jaz nr 3 iglicowo –
szandorowy
km 12+425
Miąskowo
1,30
3,45
Jaz nr 4
szandorowy
km 11+370
Miąskowo
1,30
3,20
nie wymaga
nie wymaga
159
1
2
3
4
5
6
Jaz nr 5
szandorowy
km 9+950
Miąskowo
1,50
3,0
nie wymaga
Jaz nr 6
szandorowy
km 9+250
Miąskowo
0,80
3,16
nie wymaga
Jaz nr 7 iglicowo szandorowy
Murzynowo
1,10
3,40
nie wymaga
km 6+300
Murzynowo
1,10
3,40
nie wymaga
km 4+310
Sulęcinek
0,80
4,10
nie wymaga
Jaz nr 3
Maskawa
km 16+050
Miąskowo
1,50
4,0
31.12.2014
Jaz nr 5
Maskawa
km 12+285
Murzynowo
1,40
4,0
31.12.2014
Jaz nr 6
Maskawa
km 10+250
Kaźmierki
1,40
4,0
31.12.2014
Jaz nr 7
Maskawa
km 9+985
Garby
1,20
4,0
31.12.2014
Przepust –
zastawka nr 1
Kanał Borowski
km 3+000
Młodzikowo
0,70
3x1,25
nie wymaga
Jaz nr 2
Kanał Borowski
km 5+200
Młodzikowo
2,50
nie wymaga
Przepust –
zastawka nr 3
Kanał Borowski
km 9+150
Sulęcinek
0,70
0,80
nie wymaga
Zastawka nr 4
Kanał Borowski
km 11+370
Sulęcinek
0,80
0,80
nie wymaga
0,80
1,50
nie wymaga
km 8+100
1,58 (max)
0,80 (użyt.)
Gmina Nowe Miasto
Zastawka nr 1
Rów „B”
km 3+050
Boguszynek
Gmina Środa Wlkp.
Jaz nr 1*
km 15+690
Czarne
Piątkowo
-
2,75
nie wymaga
Jaz nr 2
km 13+553
Czarne
Piątkowo
1,0
2,65
nie wymaga
Jaz nr 2
Maskawa
km 20+940
Nietrzanowo
1,20
4,0
31.12.2014
Jaz nr 4
Maskawa
km 13+800
Marianowo
Brodowskie
1,40
4,0
31.12.2014
Jaz nr 10*
Maskawa
km 29+400
Środa Wlkp.
-
3,0
-
Jaz nr 11*
Maskawa
km 27+100
Źrenica
-
3,0
-
160
1
2
3
4
5
6
Zastawka nr 14
Maskawa
km 28+600
Środa Wlkp.
0,60
2,50
nie wymaga
Zbiornik retencyjny
„Środa”
Maskawa
km 29+540
Środa Wlkp.
7,10
38,8 ha
31.12.2020
Gmina Zaniemyśl
Jaz nr 1
Maskawa
km 0+160
Kępa Mała
1,60
8,42
31.12.2014
Jaz nr 2
Maskawa
km 3+500
Lubonieczek
1,40
9,0
31.12.2014
Jaz nr 3
Maskawa
km 5+523
Czarnotki
1,30
10,0
nie wymaga
Jaz nr 4
Maskawa
km 8+430
Mądre
1,10
6,0
nie wymaga
Jaz nr 1
km 1+080
Madre
1,93
3,0
nie wymaga
Przepust –
zastawka nr 1
Kanał Ulgi
km 1+150
Czarnotki
0,80
0,80
nie wymaga
Jaz nr 1
Kamionka
km 27+585
Jeziory Wielkie
1,35
3,0
-
Przepust –
zastawka nr 2
Kamionka
km 29+914
Doliwiec
0,83
2x1,25
-
* - nie eksploatowany, do likwidacji;
Źródło: WZMiUW Poznań – Inspektorat we Wrześni; stan na dzień 30.06.2011 r.
W sumie na terenie Powiatu Średzkiego znajdują się 33 budowle piętrzące i 1
zbiornik retencyjny.
Na obszarze powiatu działają dwie spółki wodne: Gminna Spółka Wodna Zaniemyśl z
siedzibą w Śnieciskach oraz Związek Spółek Wodnych w Środzie Wlkp. obejmujący swym
działaniem pozostałe gminy. Zadaniem spółek wodnych jest przede wszystkim konserwacja i
utrzymanie w odpowiednim stanie urządzeń melioracji szczegółowej. Szczegółowe zadania
Spółek Wodnych i Związków Spółek Wodnych określa ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo
wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z póź. zm.).
5.5. Przyczyny degradacji gleb
Degradacją gleb, są zmiany w środowisku glebowym, będące efektem naturalnej,
najczęściej jednak gospodarczej działalności człowieka. Zmiany te prowadzą do obniżenia
żyzności i urodzajności gleby, a dalej do ogólnych zmian środowiskowych.
Do najważniejszych zagrożeń prowadzących do degradacji gleby należą:
161
•
monokultury, które prowadzą do zubożenia gleby,
•
wycinanie lasów i pożary roślinności wzmagające erozję gleby, co może prowadzić
do pustynnienia danego obszaru,
•
osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obniżająca poziom wód gruntowych,
•
zbyt intensywne nawożenie,
•
niewłaściwie składowane ścieki i różnego rodzaju odpady,
•
stosowanie nadmiernych ilości chemicznych środków owadobójczych, chwastobójczych
i grzybobójczych,
•
zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne.
Na terenie powiatu monitoring skażeń gleb prowadziła Okręgowa Stacja Chemiczno –
Rolnicza w Poznaniu oraz Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) w Puławach
w miejscowości Winna Góra. Próbki gleby pobrane na terenie powiatu nie wykazały
podwyższonej zawartości metali ciężkich i siarki siarczanowej.
Inne obserwowane zmiany degradacyjne gleb, objawiają się między innymi
zakwaszeniem gleb. Wpływa to na zmniejszenie i pogorszenie jakości uzyskiwanych
plonów. Bowiem kwaśny odczyn pH gleb, wpływa na pogorszenie przyswajalności
mikroelementów (Cu, Mn, Zn, oraz Fe). W celu zminimalizowania szkód i przeciwdziałaniu
degradacji należy prowadzić procesy wapnowania gleb, które zmieniają właściwości
fizykochemiczne i biologiczne gleb.
Zagrożeniem dla gleb jest również ich zanieczyszczenie metalami ciężkimi.
Zawartość metali ciężkich i zanieczyszczenie gleb tymi składnikami na terenie powiatu jest
stosunkowo niewielkie i kształtuje się głównie na poziomie zawartości naturalnej. Jedynie
przy drodze krajowej nr 11 może wystąpić podwyższony ich poziom.
Przyczynami degradacji chemicznej gleb na terenie powiatu są przede wszystkim
zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw (osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i
chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwaśne deszcze).
5.6. Źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery
Do ważniejszych źródeł emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych na terenie
Powiatu Średzkiego należy zaliczyć zakłady posiadające pozwolenia na wprowadzanie
gazów i pyłów do powietrza. W tabeli 90 wymieniono największe źródła emisji
zanieczyszczeń
do
powietrza.
Nie
uwzględniono
natomiast
instalacji,
z
których
wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza nie wymaga pozwolenia, a wymaga zgłoszenia w
trybie art. 152 ustawy z dnia 21 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity
Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150 z póź. zm.),
162
Zestawienie ważniejszych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza
na terenie Powiatu Średzkiego
Lp.
Nazwa zakładu
T a b e l a 90
Adres
Uwagi
1
“KUNZ CHEM-PAK” S.C.
R. Kunz, A. Wysocka
Odlewnia Żeliwa
ul. Chudoby 16
63 – 000 Środa Wlkp.
Przeniesienie praw i
obowiązków z pozwolenia
dla Odlewni Żeliwa
P. M. Wiśniewscy
2
„MEBLO-KOMPLEKS”
Wielobranżowy Zakład
Usługowo - Handlowy
Ostrzeszki 12
-
3
„DECORA” S.A.
4
„HOMAG MACHINERY” Sp.z o.o.
ul. Prądzyńskiego 24a
ul. Prądzyńskiego 24
ul. Nowa 49
62 – 070 Palędzie
k/Poznania
5
„COLAS” Polska Sp. z o.o.
6
„HYBNER” S.A.
7
Przedsiębiorstwo Produkcyjno–Usługowo– ul. Kornicka 3
Handlowe „ZeTguma”
62 – 023 Robakowo
8
Firma „EKO-MAL” Marcin Głowacki
9
Firma „KNOTT” sp. z o.o.
10
„MC-BAUCHEMIE” Sp. z o.o.
ul. Słoneczna 25
Dotyczy Zakładu Produkcji
mas bitumicznch w
Czarnym Piątkowie,
w Kijewie, 63 – 000 Środa
Wlkp.
w Brzostku, 63 – 021
Śnieciska
Wygaszenie pozwolenia
dla Zakładu Lena Lighting
S.A i udzielenie
pozwolenia dla Zakładu
„EKO-MAL” ,
ul. 27 Grudnia
Zdziechowice 100
63 – 011 Pławce
63 – 000 Środa Wlkp
-
Źródło: wg. pozwoleń na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza wydanych przez Starostę Średzkiego, 2011 r.
* Pfeifer & Langen Polska S.A. ul. Mickiewicza 35, 60 – 959 Poznań dla zakładu Cukrownia
„ŚRODA” przy ul. Niedziałkowskiego 27 posiada:
•
pozwolenie zintegrowane dla instalacji do produkcji lub przetwórstwa produktów
spożywczych z surowych produktów roślinnych o zdolności produkcyjnej ponad 300
ton wyrobów gotowych na dobę, instalacji do spalania paliw o mocy nominalnej
ponad 5 MWt oraz instalacji do produkcji wapna w piecu o zdolności produkcyjnej
ponad 50 ton na dobę;
•
zezwolenie na uczestnictwo we wspólnotowym systemie handlu uprawnieniami do
emisji dwutlenku węgla (CO2) dla elektrociepłowni i pieca wapiennego.
W latach 2007 - 2010 na terenie Powiatu Średzkiego kontroli Wojewódzkiego
Inspektoratu Ochrony Środowiska, w zakresie ochrony powietrza podlegały następujące
podmioty gospodarcze:
163
Działalność kontrolna WIOŚ Poznań na terenie Powiatu Średzkiego
w zakresie ochrony powietrza w latach 2007 – 2010
Rok
Zakład
Gmina
Wyniki kontroli
T a b e l a 91
Uwagi
2007
„Odlewnia Żeliwa”
s.c. Środa Wlkp.
Środa
Wlkp.
nie stwierdzono przekroczenia
dopuszczalnych stężeń na
podstawie pomiarów własnych
zakładu
2009
Specjalistyczne
Gospodarstwo
Rolne – Ferma
Drobiu,
Chłapowo
Gospodarstwo
Rolne, Marianowo
Brodawskie
Przedsiębiorstwo
Rolno –
Produkcyjno –
Handlowo –
Usługowe
„ALWOROL” Sp. z
o.o., Wolica Nowa
Ferma Drobiu,
Śnieciska
Dominowo
Większa niż określona w
pozwoleniu zintegrowanym
liczba wentylatorów
zainstalowanych na kurniku
Środa
Wlkp.
nie stwierdzono uchybień w
zakresie ochrony powietrza
-
Środa
Wlkp.
nie stwierdzono uchybień w
zakresie ochrony powietrza
-
Zaniemyśl
Nie wypełnienie warunków
pozwolenia zintegrowanego w
punktach dotyczących zakresu
monitorowania emisji do
powietrza
Środa
Wlkp.
Nie stwierdzono przekroczeń
emisji dopuszczalnej,
dotrzymanie standardów
emisyjnych lotnych związków
organicznych (LZO) z instalacji
kabiny lakierniczo - suszarniczej
2009
2009
2010
2010
SOLARIS Bus &
Coach S.A., Środa
Wlkp.
Zarządzeniem
pokontrolnym
zobowiązano zakład do
przestrzegania
warunków pozwolenia w
zakresie konieczności
wykonywania
kontrolnych pomiarów
-
Wystąpienie do urzędu
marszałkowskiego z
powiadomieniem o
niewypełnieniu
zobowiązań zawartych
w pozwoleniu
zintegrowanym
-
Źródło: WIOŚ Poznań, Raporty o stanie środowiska w Powiecie Średzkim w 2007, 2008, 2009, 2010 r.
Na stan środowiska atmosferycznego wpływa również komunikacja (składniki spalin:
tlenki węgla, tlenki azotu). Na terenie powiatu największymi liniowymi emitorami
zanieczyszczeń do atmosfery są drogi krajowa nr 11 oraz droga powiatowa nr 432, gdyż
panujące na nich natężenie ruchu powoduje emisję znacznych ilości spalin samochodowych.
Źródłem emisji węglowodorów do atmosfery są także stacje benzynowe zlokalizowane na
terenie powiatu. Obiekt dystrybucji i magazynowania paliw może spowodować zagrożenia
dla środowiska przyrodniczego, zarówno w trakcie jego eksploatacji i likwidacji, ale przede
wszystkim podczas nagłych, nieprzewidzianych awarii. Do najbardziej zagrożonych
komponentów środowiska należą :
164
•
grunty, a w szczególności warstwa gleby – w związku z dystrybucją paliw płynnych
występuje możliwość rozlewania niewielkich ilości paliwa przy tankowaniu pojazdów
oraz uzupełnianiu zbiornika paliw; rozlane paliwo częściowo paruje do atmosfery, a
częściowo może wraz z opadami infiltrować do gruntu zanieczyszczając go,
•
wody
podziemne
–
pierwszy
poziom
wodonośny
(gruntowy)
oraz
wody
powierzchniowe,
•
powietrze atmosferyczne,
•
klimat akustyczny.
Również duży udział w łącznym ładunku zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza
mają źródła emitujące zanieczyszczenia w sposób niezorganizowany, czyli nie posiadające
emitorów (emisja punktowa w postaci związków amoniaku, metanu, siarkowodoru oraz
zanieczyszczeń bakteriologicznych), do których należą m. in.: składowiska odpadów, zabiegi
agrotechniczne, oczyszczalnie ścieków, fermy hodowlane, będące również źródłem
zanieczyszczeń zapachowych (odorów). W 2010 r. przeprowadzono badania emisji gazu
składowiskowego na składowisku odpadów komunalnych w Nadziejewie, gm. Środa Wlkp.
Na podstawie badań stwierdzono wysoką zawartość tlenu przy nieznacznym udziale
dwutlenku węgla (od <0,1% do 8,4%) i metanu (od <0,1% do 11,2%).
Emisja punktowa powstaje także podczas awarii, pożarów, robót ziemnych. Niestety
wielkość emisji nie jest znana ze względu na brak badań prowadzonych w danym zakresie.
5.7. Źródła hałasu
Hałas jest powszechnym zanieczyszczeniem środowiska przyrodniczego. Spośród
wielu jego źródeł do najbardziej uciążliwych zalicza się hałas komunikacyjny i przemysłowy.
Na terenie Powiatu Średzkiego szczególnie uciążliwy jest hałas komunikacyjny, który
występuje na drogach krajowych nr 11 oraz nr 15. Drogi wojewódzkie i powiatowe też mają
wpływ na emisję hałasu, ale ze względu na mniejszą przepustowość i natężenie ruchu
pojazdów stanowią mniejsze zagrożenie. Wyjątek stanowią trasy przechodzące przez miasta
i miejscowości o zwartej zabudowie położonej wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych,
ma to miejsce przede wszystkim w Środzie Wlkp. i Zaniemyślu. Również hałas kolejowy, a
także lotniczy stwarza dużą uciążliwość dla środowiska przyrodniczego i społecznego.
Drugim rodzajem źródeł emisji hałasu jest przemysł. Zakłady przemysłowe
prowadzące działalność na terenie Powiatu Średzkiego nie posiadają decyzji o
dopuszczalnym poziomie hałasu, gdyż nie stwierdzono u nich przekroczeń.
165
Istotnym czynnikiem wpływającym na klimat akustyczny jest intensywnie rozwijająca
się mała działalność rzemieślniczo - usługowa, która często lokalizowana jest pomiędzy
zabudową mieszkaniową.
5.8. Źródła promieniowania elektromagnetycznego
Źródłem promieniowania elektromagnetycznego są stacje radiowe, telewizyjne i
telefonii komórkowej, medyczne urządzenia diagnostyczne i terapeutyczne, urządzenia
przemysłowe i gospodarstwa domowego oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej.
Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają urządzenia
radiokomunikacji rozsiewczej; stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz telefonii
komórkowej. Emitują one do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w
postaci radiofal o częstotliwości od 0,1 – 300 MHz i mikrofal od 300 do 300 000 MHz.
Na terenie Powiatu Średzkiego znajdują się przede wszystkim punktowe oraz liniowe
źródła pól elektromagnetycznych wraz ze związanymi z nimi stacjami elektroenergetycznymi.
Wykaz stacji bazowych sieci radiowej oraz telefonii komórkowej, które znajdują się na
terenie powiatu przedstawia tabela 92.
Stacje bazowe sieci radiowej oraz telefonii komórkowej
Nazwa stacji
T a b e l a 92
Lokalizacja
1
Poziom emisji
2
Gmina Dominowo
3
Polkomtel Stacja Bazowa Telefonii
Cyfrowej PLUS GSM 900 MHz
Stacja bazowej telefonii komórkowej
sieci T-Mobile
Dominowo, ul. Sportowa 10 (działka 559 W – dla anten sektorowych
nr 88/4)
316 W – dla anteny parabolicznej
Chłapowo, gm. Dominowo (działka
b.d.
nr 74/7)
Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej
PLUS GSM – 900 MHz nr BT-30597
Sulęcinek, ul. Klonowa 37 (działka
nr 294)
292 W – dla anten
sektorowych
1819 W – dla anten
radioliniowych
Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej PTK
CENTERTEL system GSM - 900
Miąskowo, działka nr 111
3 pary anten sektorowych – 2x25
W
1 antena paraboliczna – 0,063 W
Gmina Krzykosy
Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej PTK Sulęcin, działka nr 118/9
CENTERTEL system GSM - 900
933,25 – 2767,32 W – dla anten
sektorowych
1820 W – dla anten
radioliniowych
Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej TMobile GSM 900 MHz
PLUS GSM – 900 MHz
PLUS GSM systemu GSM – 900
Klęka
Nowe Miasto n/Wartą – teren
oczyszczalni ścieków
Chocicza
b.d.
559 W – dla anten rozsiewczych
456 W – dla anten radioliniowych
15 W – dla nadajników
559 W – dla anten sektorowych
316 W – dla anteny parabolicznej
166
1
2
Gmina Środa Wlkp.
Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej PTK
CENTERTEL
Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej TMobile GSM 900
Stacja bazowa radiowej sieci łączności
trunkingowej
Stacja transformatorowa 110/15 kV
Stacja trunkingowa
Stacja linii radiowej Energetyki
Poznańskiej S.A
Stacja linii radiowej ENEA
Stacja Bazowa Linii Radiowych PWPO
Środa Wlkp.
Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej
PTK CENTERTEL – GSM 900
3
Środa Wlkp., ul. Prądzyńskiego 16
(działka nr 1240/2)
Środa Wlkp., ul. Daszyńskiego 9
(Średzka Spółdzielnia Mleczarska
„Jana”)
Środa Wlkp., ul. Niedziałkowskiego
(działka nr 3080/1)
Kijewo, gm. Środa Wlkp. (działka nr
ewid. 155/1 i 155/12)
Środa Wlkp., ul Nekielska (działka
nr 1137)
GZP Kijewo, gm. Środa Wlkp.
Kijewo
Januszewo
Środa Wlkp., ul. Dąbrowskiego
Stacja Bazowa Łączności Radioliniowej Środa Wlkp., ul. Prądzyńskiego 24a
NETIA Telecom Telemedia S.A.
458 W i 469 W– dla anten
sektorowych
20 W – dla anten rozsiewczych
299,9 W, 150,3 W, 212,3 W - dla
anten typu K
110/15 kV
191 W – dla anteny nadawczoodbiorczej;
100 W – dla anteny kierunkowej
126 W – dla anteny linii radiowej
typu Celwave
126
818,6 W
20142,8 W
28452,5 W
537,5 W
247,2 – dla anten sektorowych
3565 W
Gmina Zaniemyśl
Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej GSM
900 T-Mobile i PLUS
Łękno 10a – gm. Zaniemyśl (Plac
Gminnej Spółdzielni Samopomoc
Chłopska)
PTK CENTERTEL – GSM 900
Łękno 8A - gm. Zaniemyśl (na
terenie Spółdzielni Kółek
Rolniczych)
Play
Zaniemyśl
b.d.
5938,41 – dla anten nadawczych
1479,1 – 4385,91 W – dla anten
sektorowych
813 W – dla anteny
radioliniowych
813 W - dla anten parabolicznych
b.d.
b.d. – brak danych;
Źródło: Urzędy Gmin, 2011 r.
Pomiary kontrolne poziomów pól elektromagnetycznych wykonuje się bezpośrednio po
pierwszym uruchomieniu stacji telefonii komórkowej oraz każdorazowo w razie zmiany
warunków
pracy
stacji,
o
ile
zmiany
te
mają
wpływ
na
poziom
emisji
pól
elektromagnetycznych.
Na terenie powiatu prócz stacji telefonii komórkowej, zlokalizowane są następujące
źródła promieniowania elektromagnetycznego:
•
elektroenergetyczne linie napowietrzne NN, WN 400 kV (Kromolice - Pątnów), 220 kV
i 110 kV oraz ŚN 15 kV,
•
stacje elektroenergetyczne (GPZ w Środzie Wlkp.),
•
stacje transformatorowe ŚN 110/15 kV,
•
cywilne stacje radiowe CB o mocy około 10 W,
167
•
urządzenia nadawcze, diagnostyczne i inne, będące w posiadaniu policji, straży
pożarnej, pogotowia, wojska, placówek naukowo - badawczych i zakładów
przemysłowych.
Fot.30. Stacja bazowa telefonii cyfrowej, Sulęcin,
gm. Krzykosy
Fot. 31. Linia wysokiego napięcia, Słupia Wlk.,
gm. Środa Wlkp.
Uciążliwość elektroenergetyczna wymienionych obiektów oraz istniejących linii
elektroenergetycznych wraz ze stacjami nie została dokładnie zbadana. Uniemożliwia to
szczegółowe
określenie
zanieczyszczeń
promieniowaniem
elektromagnetycznym
niejonizującym na obszarze powiatu.
Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem
elektromagnetycznym są regulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa
budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami
sanitarnymi.
5.9. Przyczyny degradacji szaty roślinnej i przeobrażeń fauny
Ze względu na wyjątkowo wartościowe zasoby przyrodnicze i krajobrazowe część
obszaru Powiatu Średzkiego została objęta ochroną w postaci: Obszaru Chronionego
Krajobrazu „Bagna Średzkie” (środkowa część gm. Środa Wlkp.), Żerkowsko –
Czeszewskiego Parku Krajobrazowego (północno-wschodni teren gm. Nowe Miasto
n/Wartą), rezerwatów i użytków ekologicznych, pomników przyrody oraz obszarów Natura
168
2000 zgodnie z wymogami Ustawy o ochronie przyrody. Działania te, mają na celu
przyczynić się do zachowania wartości przyrodniczych i kulturowych.
Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie powiatu są poddawane
nadzwyczajnym zagrożeniom i degradacji. Najczęstszymi ich formami są:
•
zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych,
•
zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym,
•
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych.
W zasobach świata zwierzęcego występującego na terenie powiatu dużą grupę
stanowią rzadkie gatunki zwierząt dziko żyjących. Dla tej grupy największym zagrożeniem
ich egzystencji i dalszego rozwoju są:
•
nieprawidłowa gospodarka leśna np.: niekontrolowane wyręby lasów,
•
kłusownictwo – mogące przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego)
zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków.
•
rozwój przemysłu – powodującego pogorszenie się ogólnego stanu środowiska
Dla zwierząt wodnych dodatkowymi zagrożeniami są:
•
zanieczyszczenia wód powierzchniowych – brak skanalizowania części obszarów
wiejskich, mało wydajne oczyszczalnie ścieków oraz dzikie wysypiska.
5.10. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska (NZŚ)
Zdarzające się
losowo
awarie
techniczne
i
technologiczne w
jednostkach
stosujących, produkujących lub magazynujących materiały niebezpieczne oraz w transporcie
takich substancji, powodować mogą negatywne skutki w środowisku. Skutki te określa się
jako "nadzwyczajne zagrożenia środowiska" (NZŚ). Obejmują one następujące rodzaje
zdarzeń:
•
zanieczyszczenie poszczególnych elementów środowiska w wyniku awarii i katastrof
w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów
niebezpiecznych i innych substancji,
•
pożary na rozległych obszarach lub długo trwające, a także towarzyszące awariom z
udziałem materiałów niebezpiecznych, powodujące zniszczenie lub zanieczyszczenie
środowiska,
•
zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku katastrof budowli
hydrotechnicznych,
•
zanieczyszczenie
chemiczne
lub
biologiczne
środowiska
w
wyniku
klęsk
żywiołowych: huraganów, powodzi, suszy, trzęsienia ziemi.
169
Jednym z najważniejszych zadań w zakresie prewencji NZŚ jest ewidencja źródeł,
które mogą spowodować tego typu zagrożenia. Na terenie powiatu nie ma obiektów
zakwalifikowanych do zakładów o dużym lub zwiększonym ryzyku awarii. Potencjalnymi
sprawcami awarii mogą być następujące zakłady:
•
Średzka Spółdzielnia Mleczarska „Jana”,
•
Cukrownia „ŚRODA” – ul. Niedziałkowskiego, Środa Wlkp.,
•
SOLARIS Bus & Coach Sp. z o.o. – Środa Wlkp.,
•
„HYBNER” S.A.,
•
Gazociąg w/c DN 200 Kórnik – Środa Wlkp. (PGNiG),
•
Magazyn soli i zbiornik solanki na terenie Bazy Służby Liniowej Rejonu Dróg
Krajowych w Środzie Wlkp. przy ul. Nekielskiej (przy jeziorze),
•
Galwanizernia – Tadeusz Skibiński, ul. Rzemieślnicza w Środzie Wlkp.,
•
Termo Schiessel Sp. z o.o. oddział Wielkopolska w Ruszkowie – gm. Środa Wlkp.,
•
Zakład Przetwórstwa Owocowo – Warzywnego Sp. z o.o. w Kijewie – gm. Środa
Wlkp.,
•
Stacje paliw.
W latach 2007 - 2010 na terenie powiatu nie wystąpiły zdarzenia mające znamiona
poważnej awarii.
Lista substancji niebezpiecznych znajdujących się lub magazynowanych na terenie
tychże jednostek zawiera kilka pozycji; są to: amoniak, freon, kwas siarkowy, kwas azotowy,
olej napędowy, olej opałowy, etylina oraz oleje smarowe. Zakłady posiadają opracowania pn.
„Sposoby postępowania na wypadek zagrożenia pożarowego i innego miejscowego
zagrożenia”.
Przez
obszar
powiatu
transportowane
są
również
materiały
niebezpieczne
przewożone z wykorzystaniem transportu drogowego i kolejowego, stwarzając potencjalną
możliwość wystąpienia NZŚ. Transportem drogowym przewozi się głównie substancje
ropopochodne i gaz płynny oraz niewielkie ilości amoniaku i chloru.
Do źródeł stwarzających potencjalne NZŚ należy również przebiegająca przez Powiat
Średzki linia przesyłowa gazu ziemnego wysokiego ciśnienia (Kórnik – Środa Wlkp.).
170
VI. ANALIZA SWOT
Nazwa SWOT jest skrótem angielskich słów Strengths (mocne strony), Weaknesses
(słabe strony), Opportunities (szanse w otoczeniu), Threats (zagrożenia w otoczeniu).
W przypadku badania środowiska, analiza SWOT jest efektywną metodą identyfikacji
słabych i silnych stron poszczególnych elementów środowiska oraz badania szans i
zagrożeń jakie stwarza dla nich otoczenie. SWOT oparta jest na schemacie klasyfikacji
dzielącym wszystkie czynniki mające wpływ na bieżącą i przyszłą pozycję elementów
środowiska, tj.:
•
zewnętrzne w stosunku do danego elementu i mające charakter uwarunkowań
wewnętrznych,
•
wywierające negatywny wpływ na dany element środowiska i mające wpływ
pozytywny.
Z porównania tych dwóch podziałów powstają cztery kategorie czynników:
•
wewnętrzne pozytywne – mocne strony, czyli atuty danego elementu środowiska;
mocne strony to walory elementu środowiska, które w pozytywny sposób wyróżniają
go na tle średniej województwa, kraju;
•
wewnętrzne negatywne – słabe strony danego elementu środowiska; słabe strony
to konsekwencja ograniczeń zasobów;
•
zewnętrzne pozytywne – szanse; szanse to zjawiska i tendencje w otoczeniu
elementu środowiska, które gdy odpowiednio wykorzystane staną się impulsem
podniesienia jego jakości, osłabią zagrożenia i umożliwią realizację koncepcji
zrównoważonego rozwoju;
•
zewnętrzne negatywne – zagrożenia; zagrożenia to wszystkie czynniki zewnętrzne,
które są postrzegane jako bariery dla podniesienia jakości środowiska i realizacji
koncepcji zrównoważonego rozwoju.
Ogólne wytyczne wynikające z analizy SWOT są bardzo proste, ale niestety trudne
do realizacji, które zakładają:
•
unikanie zagrożeń/emisji zanieczyszczeń,
•
wykorzystywanie szans,
•
wzmacnianie słabych stron,
•
opieranie się na mocnych stronach.
171
Analiza SWOT poszczególnych elementów środowiska
Powiatu Średzkiego
T a b e l a 93
I. STAN POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Silne Strony
Słabe Strony
Niewielki stopień zanieczyszczenia
• Koncentracja zanieczyszczeń w mieście
Środa Wlkp. i terenach okolicznych
Pozytywny wpływ na zdrowie i jakość
• Koncentracja zanieczyszczeń wzdłuż
życia mieszkańców
najważniejszych ciągów komunikacyjnych
Dostateczna, choć poniżej średniej
wojewódzkiej, powierzchnia lasów
• Pogorszenie jakości powietrza w sezonie
grzewczym – kotłownie węglowe
Objęcie pozwoleniami emisyjnymi dużych
zakładów przemysłowych
Szanse
Zagrożenia
Wprowadzanie alternatywnych źródeł
• Ponadlokalność zagrożeń związanych z
energii: biopaliwa, gaz, olej opałowy,
zanieczyszczeniem powietrza
energia słoneczna
• Stosowanie indywidualnego ogrzewania
Modernizacja kotłowni tradycyjnych.
(węglowego)
Rozbudowa sieci gazowej na terenie gmin
• Spalanie odpadów
powiatu
• Niewielkie objęcie gmin powiatu siecią
gazowniczą
Termomodernizacja budynków.
• Wzrost liczby samochodów i natężenia
Współpraca na rzecz kierunków
ruchu drogowego
zmniejszenia emisji zanieczyszczeń z
zakładów przemysłowych na terenie
• Brak zainteresowania wśród średnich i
powiatu
małych zakładów przemysłowych
wdrażaniem systemów zarządzania
Zwiększenie powierzchni terenów leśnych.
środowiskiem
Wzrost roli środków transportu
• Brak funduszy na inwestycje zmierzające
przyjaznych środowisku: rower (krótkie
do poprawy jakości powietrza
dystanse) i transport zbiorowy (długie
atmosferycznego
dystanse).
Powstanie dróg rowerowych
Spełnienie przez zakłady przemysłowe
norm dotyczących emisji zanieczyszczeń.
Wzrost świadomości ekologicznej oraz
zamożności mieszkańców – zaprzestanie
spalania odpadów
II. STAN WÓD PODZIEMNYCH
Silne Strony
Słabe Strony
Położenie części powiatu na obszarze
• Położenie w region należącym do obszarów
głównego zbiornika wód podziemnych
o deficycie wody podziemnej
GZWP-150
• Brak zasobów wód piętra neogeńskiego
Występowanie złóż wód geotermalnych
• Niska jakość wód gruntowych
posiadających właściwości lecznicze
• Brak izolującej pokrywy w stropie warstwy
Zasoby wody pitnej są wystarczające dla
wód gruntowych
potrzeb powiatu
• Konieczność uzdatniania wód głównego
piętra wodonośnego (miocenu)
Szanse
Zagrożenia
Pełne skanalizowanie miejscowości
• Niewielki stopień skanalizowania
powiatu – budowa oczyszczalni
miejscowości powiatu
przyzagrodowych tam gdzie jest to
• Niewystarczające możliwości oczyszczalni
ekonomicznie uzasadnione
ścieków
Kontrola szczelności zbiorników na ścieki
• Niewystarczający stopień uzdatniania wody
Przeciwdziałanie zmianie stosunków
pitnej
wodnych
• Brak szczelnych zbiorników na ścieki
Ustanowienie stref ochrony wokół ujęć
• Tolerowanie dzikich wylewisk
Prowadzenie akcji edukacyjnej
propagującej optymalizację zużycia wody
do poprawy jakości stanu wód
Eliminowanie nieuzasadnionego
podziemnych
wykorzystania wód podziemnych do celów
przemysłowych i rolnych
172
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
III.
STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH
Silne Strony
Słabe Strony
Występowanie gęstej sieci drobnych
• Wysoki stopień zanieczyszczenia wód
cieków oraz kilku jezior polodowcowych
• Występowanie zagrożenia powodziowego
Występowanie rzeki Warty
w dolinie Warty
• Okresowe wylewy rzeki Warty, Maskawy,
Miłosławki i Strugi Średzkiej
• Ze względu na powolny odpływ (równinne
ukształtowanie terenu) zdolność do
powstawania dużej koncentracji
zanieczyszczeń w ciekach
• Wysoki stopień podatności jezior na
degradację
Szanse
Zagrożenia
Budowa lokalnych oczyszczalni ścieków
• Wpływ zanieczyszczeń spoza terenu
powiatu na stan czystości wód
Pełne skanalizowanie powiatu – budowa
• Niewystarczający stopień skanalizowania
oczyszczalni przyzagrodowych tam gdzie
jest to ekonomicznie uzasadnione
miejscowości powiatu
Zlikwidowanie dzikich wysypisk odpadów i
• Tolerowanie dzikich wysypisk odpadów
wylewisk ścieków
• Intensywna gospodarka rolna – możliwość
Współpraca na rzecz kierunków
zanieczyszczenia wód nawozami i
zmniejszenia zanieczyszczeń spoza
środkami ochrony roślin
terenu powiatu
Prawidłowe stosowanie nawozów i
do poprawy jakości wód powierzchniowych
środków ochrony roślin w rolnictwie
IV.
STAN GLEB
Silne Strony
Słabe Strony
Występowanie kompleksów gleb
• Przewaga gleb o dobrej i średniej jakości
chronionych oraz gleb pochodzenia
bonitacyjnej
organicznego (torfy)
• Dominacja gleb o dużej podatności na
30% udział gleb o III klasie bonitacyjnej i
degradację
40% udział gleb klasy IV
• Zakwaszenie gleb
Brak zanieczyszczenia gleb metalami
• Podtapianie i zalewanie znacznych
ciężkimi
obszarów w czasie roztopów
Małe zagrożenie spływem
• Erozja wietrzna gleb
powierzchniowym
Szanse
Zagrożenia
Uprawa gatunków roślin o niewielkich
• Niewłaściwa działalność rolnicza
wymaganiach glebowych
• Recesja lub stagnacja gospodarcza
Zmiana struktury użytkowania gleb niskich
klas: zastępowanie areału rolnego
do poprawy stanu gleb
nasadzeniami leśnymi lub naturalnymi
użytkami
Wykorzystanie nasadzeń do produkcji
biopaliw
Rozwój przemysłu przetwórczego
uprawianych gatunków roślin
Ograniczenie emisji pyłowych i gazowych.
Wapnowanie gleb zakwaszonych.
Ograniczenie zużycia związków
chemicznych
Prawidłowa rekultywacja gleb
zdegradowanych
Wprowadzanie zadrzewień śródpolnych i
przybrzeżnych
Większa świadomość ekologiczna
rolników
173
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
V.
STAN ŚRODOWISKA AKUSTYCZNEGO
Silne Strony
Słabe Strony
Brak występowania zagrożeń związanych
• Duży ruch komunikacyjny
ze szkodliwym oddziaływaniem hałasu
• Zakłady przemysłowe
poza ciągami komunikacyjnymi i
• Hałas lotniczy związany z lotnictwem
skupiskami przemysłu
wojskowym
Szanse
Zagrożenia
Prowadzenie monitoringu hałasu –
szczególnie wzdłuż ruchliwych tras
do poprawy stanu środowiska
komunikacyjnych
akustycznego
Budowa ekranów akustycznych i stref
izolacyjnych wzdłuż ciągów
komunikacyjnych o największym nasileniu
ruchu
Przebudowa wadliwych węzłów
komunikacyjnych
Poprawa stanu technicznego nawierzchni
drogowych
Ograniczenia prędkości na odcinkach
dróg najbardziej zagrożonych hałasem
Modernizacja zakładów przemysłowych.
Dbałość o zachowanie odpowiednich
odległości od ciągów komunikacyjnych od
zabudowy
Tworzenie lasów ochronnych wzdłuż tras
komunikacyjnych
VI.
STAN FAUNY I FLORY
Silne Strony
Słabe Strony
Położenie poza obszarem ekologicznego
• Dostateczna, choć poniżej średniej
zagrożenia
wojewódzkiej, powierzchnia lasów
Istnienie obszarów chronionych będących
zapleczem przyrodniczym
Istnienie ekosystemów dolin rzecznych,
przede wszystkim doliny Warty, Maskawy
i Miłosławki pełniących rolę korytarzy
ekologicznych
Liczne pomniki przyrody
Umiarkowanie bogate zasoby świata
zwierzęcego
Większość drzewostanów
zakwalifikowana jest do I strefy zagrożeń
przemysłowych
Szanse
Zagrożenia
Ograniczanie lokalnych źródeł
• Zanieczyszczenie powietrza
zanieczyszczeń powietrza, gleby i wód
atmosferycznego, gleby i wód
Walka z kłusownictwem
• Kłusownictwo
Dokarmianie i szczepienia ochronne
• Degradacja gleb
Właściwa pielęgnacja szaty roślinnej
• Pożary lasów
Zalesianie nieużytków
• Wypalanie traw
Przebudowa drzewostanów leśnych w
kierunku bardziej odpornych na
do poprawy stanu fauny i flory
zanieczyszczenia gatunków oraz
uzupełnienia gatunkami rodzimymi.
Zapewnienie odpowiedniego poziomu
bezpieczeństwa pożarowego obszarów
leśnych.
174
•
VII.
STAN KRAJOBRAZU
Silne Strony
Słabe Strony
Brak dużych obiektów kubaturowych
• Chaotyczna i nieujednolicona stylowo
wpływających na pogorszenie walorów
zabudowa mieszkalna
krajobrazowych
• Estetyka współczesnej zabudowy
mieszkalnej, handlowej i przemysłowej
• Lokalizacja masztów telefonii komórkowej i
linii wysokiego napięcia
• Istnienie wyrobisk poeksploatacyjnych
kruszywa naturalnego (gł. gmina Środa
Wlkp.)
Szanse
•
•
VIII.
Silne Strony
•
•
Zagrożenia
Ochrona cennych krajobrazowo terenów
Rozwój eko i agroturystyki
•
Brak regulacji dotyczących estetyki nowej
zabudowy mieszkalnej, handlowej i
przemysłowej.
STAN WALORÓW KULTUROWYCH
Słabe Strony
Występowanie licznych zabytków i parków
przydworskich
Zachowany historyczny układ
urbanistyczny miasta Środa Wlkp., wsi
Zaniemyśl i Krzykosy
•
•
Lokalizacja chaotycznej, nieujednoliconej i
nieestetycznej zabudowy w sąsiedztwie
zabytków
Zaniedbane obiekty zabytkowe i parki
przydworskie
Szanse
•
•
•
Zagrożenia
Popularyzacja regionu - powstanie
koncepcji rozwoju turystycznego
Wielkopolski i Powiatu Średzkiego
Rozwój turystyki – wzrost dochodów na
utrzymanie zabytków
Wyznaczone szlaki i trasy rowerowe
•
Efektem
jest
przeprowadzonej
analizy
•
Brak koncepcji promocji turystycznej Polski
i regionu
Brak funduszy na inwestycje zmierzające
do utrzymania walorów kulturowych
powiatu
lista
najważniejszych
problemów
zrównoważonego rozwoju powiatu:
•
Koncentracja zanieczyszczeń powietrza w mieście Środa Wlkp. i terenach okolicznych
oraz wzdłuż najważniejszych ciągów komunikacyjnych.
•
Hałas komunikacyjny w mieście Środa Wlkp. oraz wzdłuż najważniejszych ciągów
komunikacyjnych.
•
Zła jakość wód powierzchniowych i podziemnych na terenie powiatu wynikająca
z nieuregulowanej gospodarki ściekami.
•
Niewielkie zasoby wód podziemnych.
•
Podatność gleb na degradację w związku z intensywną gospodarką rolniczą na
glebach o słabej jakości.
•
Niska lesistość.
•
Chaotyczna, nieujednolicona stylowo i estetycznie zabudowa.
Powyższe problemy znalazły odzwierciedlenie w konstruowaniu harmonogramu
najważniejszych działań zmierzających do poprawy stanu środowiska w Powiecie Średzkim.
175
VII. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO - INFORMACYJNEGO
W myśl dokumentów opracowanych na konferencji Narodów Zjednoczonych
"Środowisko i Rozwój" w Rio de Janeiro (1992) m.in. takich jak: "Deklaracja z Rio de Janeiro"
i "Agenda 21" - cele, zadania i metody edukacji ekologicznej powinny wynikać z przyjętych
założeń rozwoju zrównoważonego, który zakłada, że ochrona środowiska, wzrost
ekonomiczny i rozwój człowieka (zarówno indywidualny jak i społeczny) są od siebie zależne
i kształtują się wzajemnie.
W Polsce edukacja ekologiczna znalazła stosowną rangę zarówno w Konstytucji RP
(art. 5 i 74) jak i sektorowych uregulowaniach prawnych, przede wszystkim w ustawach:
Prawo ochrony środowiska, o ochronie przyrody i w ustawie o systemie oświaty.
Istotne znaczenie dla edukacji ekologicznej wynika również z podpisanych przez
Polskę dokumentów międzynarodowych przede wszystkim Agendy 21.
W wyniku realizacji ustaleń Agendy 21 przez Ministerstwo Edukacji Narodowej
i Ministerstwo Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, powstał w 1997 r.
dokument pn. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (NSEE), która w latach 1999 –
2000 została poddana aktualizacji. Zostały w nim określone cele, z których do podstawowych
należą miedzy innymi, upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia oraz
wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej.
Cele zawarte w Strategii Edukacji Ekologicznej i przełożone na konkretne zadania,
ujęte zostały w Narodowym Programie Edukacji Ekologicznej (2001 r.). Na podstawie
postanowień tego dokumentu powinna być realizowana edukacja ekologiczna na obszarach
jednostek samorządowych. W marcu 2005 r. została przyjęta Strategia Europejskiej Komisji
Gospodarczej ONZ dotycząca edukacji dla zrównoważonego rozwoju.
7.1. Potrzeba edukacji ekologicznej
Edukacja środowiskowa (edukacja ekologiczna) jest koncepcją kształcenia i
wychowania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego. Jej celem
jest podniesienie świadomości społecznej w zakresie ochrony i racjonalnego korzystania z
dóbr przyrody, czego skutkiem będzie dbałość o stan środowiska naturalnego i zachowanie
go w możliwie nie przekształconej formie.
Ochrona środowiska jest obowiązkiem nie tylko władz publicznych, ale przede wszystkim
każdego obywatela. Działania społeczeństwa na rzecz ochrony i poprawy środowiska należy
realizować we wszystkich grupach społecznych zgodnie z hasłem „myśleć globalnie,
działać lokalnie".
176
Edukacja ekologiczna to działania zmierzające do przedstawienia informacji o stanie
środowiska,
procesach
zachodzących
w
środowisku
przyrodniczym,
działaniach
prowadzonych w celu racjonalnego kształtowania i ochrony środowiska. Edukacja
ekologiczna aby była skuteczna musi docierać do wszystkich grup społecznych i wiekowych,
a treści przekazywane powinny w najprostszy i najskuteczniejszy sposób trafiać do odbiorcy.
W związku z tym ważne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu tak, by
podejmowane działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej objęły swym zasięgiem
wszystkie grupy społeczne Powiatu Średzkiego.
Uwzględniając konieczne zróżnicowanie form i treści przekazu, można przyjąć podział
mieszkańców na cztery główne grupy, do których trafiać będą odpowiednio przygotowane
formy edukacyjne:
•
pracownicy samorządowi powiatu i gmin (zarząd i pracownicy urzędów),
•
dziennikarze i nauczyciele,
•
dzieci i młodzież,
•
dorośli mieszkańcy.
Podejmowane działania w zakresie edukacji ekologicznej mają na celu wzrost świadomości
ekologicznej mieszkańców, która w bezpośredni sposób przyczyni się do większej dbałości i
ochrony środowiska przyrodniczego Powiatu Średzkiego. Popularyzacja zagadnień ochrony
środowiska przez działania edukacyjne, informacyjne i praktyczne powinna mieć jasno
sprecyzowane cele i efekty jakie ma przynieść. Do najważniejszych z nich należą:
•
Promowanie zachowań proekologicznych we wszystkich dziedzinach życia zgodnie
z zasadami ochrony przyrody w następującej formie: zebrania wiejskie, szkolenia,
akcja ulotkowa, konkursy, szkolenia, konferencje itp.
•
Dbałość o otaczającą zieleń (zadrzewienia, parki, lasy, tereny zielone, ogrody).
•
Ograniczenie zanieczyszczeń wód podziemnych i powierzchniowych.
•
Prawidłowa gospodarka odpadami w gospodarstwach domowych - ograniczenie
masy odpadów oraz ich selekcja w celu ponownego ich przetworzenia.
•
Ograniczenie
zanieczyszczeń
dotychczasowego
sposobu
powietrza
ogrzewania
atmosferycznego
węglowego
na
poprzez
bardziej
zmianę
ekologiczny,
zaprzestanie spalania odpadów.
•
Zwiększenie sprzyjającego nastawienia społeczności lokalnej do ochrony środowiska.
177
7.2. Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej (PCEE)
Koordynacją działań funkcjonowania kampanii edukacji ekologicznej na terenie
Powiatu Średzkiego, zajmuje się Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej (PCEE), które
zostało utworzone 20.12.2004 r. przy Wydziale Środowiska Starostwa Powiatowego w
Środzie Wlkp. Utworzenie PCEE wynikało z przyjętego systemu edukacji ekologicznej
zawartego w Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego. Zadaniem PCEE jest
koordynacja wszystkich zadań w zakresie edukacji ekologicznej zgodnej z zasadą
zrównoważonego rozwoju, inicjowanie nowych przedsięwzięć w tym zakresie, zapewnienie
powszechnego dostępu do informacji o środowisku, wspieranie ekologicznej działalności
pracowników oświaty, udostępnianie fachowej literatury i materiałów dydaktycznych
przydatnych w realizacji programów edukacji ekologicznej w szkole, a także wspieranie
komunikacji społecznej w oparciu o wykorzystanie prasy lokalnej, ulotek i strony
internetowej.
W ramach projektów związanych z edukacją ekologiczną w latach 2008 - 2011
zrealizowano: konkursy dla uczniów, nasadzenia drzew i krzewów wokół terenów szkolnych,
wycieczki edukacyjne, opracowanie broszur, ulotek i folderów dotyczących ochrony
środowiska.
W ramach programu upowszechniania wiedzy o środowisku, zorganizowano konferencje
i bezpłatne szkolenia dla podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska.
Co roku PCEE koordynowało w powiecie akcję „Sprzątanie Świata” - zakupiono rękawice
i worki dla uczniów biorących udział w akcji.
Działania edukacyjne prowadzone przez Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej
obejmują:
1. edukację
ekologiczną
obejmującą
decydentów
(pracownicy
samorządowi,
starostowie, burmistrzowie, wójtowie, sołtysi, radni), oraz osoby mające przekazywać
informacje pozostałym grupom społecznym (nauczyciele, dziennikarze, pracownicy
służb komunalnych),
2. edukację ekologiczną dzieci i młodzieży opartą na ścisłej współpracy z placówkami
oświaty,
3. edukację ekologiczną dorosłych członków społeczności lokalnych, realizowana
między innymi przez politykę medialną oraz prowadzenie okresowych akcji
ekologicznych obejmujących wszystkich mieszkańców np.: sprzątanie świata,
wystawy, konkursy, festyny,
4. upowszechnianie informacji o stanie środowiska przyrodniczego powiatu.
178
7.2.1. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa
Decydenci
Do pierwszej grupy decydentów należy zaliczyć przede wszystkim starostów,
burmistrzów, wójtów, sołtysów oraz radnych. Do nich w dużej mierze należy podejmowanie
działań z zakresu planowania, programowania i rozwoju. Przekładają się one później na
działania inwestycyjne i organizacyjne, związane z ochroną środowiska na obszarze danej
jednostki organizacyjnej. Właściwy poziom świadomości ekologicznej oraz zrozumienie
zasad rządzących zrównoważonym rozwojem, pozwoli na łatwiejsze wprowadzanie
niezbędnych działań.
Elementami edukacji ekologicznej wśród tej grupy powinny być organizowane dla
nich spotkania ze specjalistami, udział w konferencjach i szkoleniach, konsultacje z
praktykami, którzy realizują podobne zadania z zakresu zrównoważonego rozwoju i ochrony
środowiska na własnym terenie. Należy podkreślić, że akcja edukacyjna prowadzona wśród
decydentów nie może mieć charakteru jednostkowego. Powinna być prowadzona w sposób
cykliczny, uwzględniając pozostałe obowiązki wynikające z pełnionych przez te osoby
funkcji, oraz zapewniając ciągłe doskonalenie się i dokształcanie tej grupy osób.
Drugą grupą osób („decydenci pośredni”), które powinny zostać objęte akcją
edukacyjną w pierwszej kolejności są osoby, które z racji wykonywanego zawodu mają
częsty kontakt z szerszą grupą mieszkańców. Do grupy tych osób należy zaliczyć między
innymi nauczycieli, dziennikarzy, księży a także pracowników służb komunalnych.
Prowadzenie wśród tej grupy osób edukacji powinno koncentrować się na zorganizowaniu im
głównie cyklu spotkań i szkoleń, a także zapewnienia dostępu do jak najszerszych zasobów
materiałów literatury fachowej (czasopisma, periodyki, książki, wydawnictwa multimedialne).
Uzupełnieniem mogłyby być także wyjazdy terenowe pozwalające przekonać się naocznie o
wybranych zagadnieniach z tematyki ochrony środowiska. Bardzo istotne jest, aby w
zaplanowanym cyklu spotkań znalazło się co najmniej jedno dotyczące form przekazywania
informacji. Dotyczy to głównie osób mających bezpośredni kontakt z większą liczbą osób.
Nabyta wiedza powinna im ułatwić przekazywanie informacji, prowadzenie spotkań czy
wykładów, przekonywania do własnego stanowiska.
Istotne jest, aby osoby szczególnie z tej grupy, jako grupy dużego zaufania
społecznego, w sposób rzetelny przedstawiały wszystkie aspekty planowanych do
wprowadzenia inwestycji czy zmian w zakresie zagadnień ochrony środowiska. Muszą być
przygotowani do spotkania z ludźmi o różnym poziomie świadomości ekologicznej i umieć
odpowiednio dostosować formę przekazywanych informacji.
179
Edukacja dzieci i młodzieży
Prowadzenie edukacji ekologicznej wśród dzieci i młodzieży to najważniejszy
segment
działań
edukacyjnych.
Dzięki
wyrobieniu
w
nich
nawyków
właściwego
postępowania w zakresie szeroko rozumianej ochrony środowiska, można się spodziewać,
że wprowadzane inwestycje i zmiany, będą znajdowały przychylniejsze przyzwolenie
społeczeństwa.
Jak wynika z doświadczeń dzieci i młodzież mogą stać się swoistym przekaźnikiem
treści ekologicznych w swoich rodzinach. Mogą one „upominać” i nakłaniać rodziców do
właściwego
postępowania
z
odpadami
powstającymi
w
gospodarstwie
domowym,
prowadzenia właściwej gospodarki wodno-ściekowej, itp. W pewnym stopniu poprzez swą
świadomość ekologiczną dzieci i młodzież będą kształtować także model konsumpcyjny w
rodzinie. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży w dużej mierze opiera się na placówkach
oświatowych wszystkich szczebli. Zagadnienia edukacji ekologicznej realizowane są w
ramach programów nauczania dla poszczególnych grup wiekowych. Dotyczy to w większości
następujących przedmiotów: przyroda, biologia, geografia, chemia, wiedza o społeczeństwie
czy lekcja wychowawcza.
Poza przekazywaniem treści ekologicznych w czasie lekcji, konieczne jest właśnie w
stosunku do dzieci i młodzieży zastosowanie także innych form przekazu takich jak:
konkursy, wycieczki np.: na składowisko odpadów, oczyszczalnie ścieków, stacje
uzdatniania wody. Corocznie Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej w Środzie Wlkp.
jest inicjatorem i organizatorem wielu konkursów o tematyce ekologicznej oraz wycieczek
fakultatywnych.
Nie ulega wątpliwości, że nauczyciele i uczniowie, otrzymując wsparcie władz
samorządowych w zakresie edukacji ekologicznej, mogą i podejmują w praktyce szereg
działań na rzecz środowiska lokalnego, które znacznie przekraczają obowiązki programowe
szkoły. Przykładami wspierania ze strony powiatu ekologicznych działań szkół są między
innymi
współfinansowanie,
wspólna
organizacja
i
pomoc
merytoryczna
w
takich
przedsięwzięciach jak:
•
organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska,
•
prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach,
•
programy edukacyjne np.: związane z gospodarowaniem odpadami w gminie lub
innym realizowanym przez gminę przedsięwzięciem na rzecz ochrony środowiska,
•
konkursy związane z tematyką ochrony środowiska,
180
•
udział pracowników samorządowych w zajęciach terenowych klas bądź kół
przyrodniczych,
w charakterze specjalistów, w zakresie określonym tematem zajęć terenowych,
•
udostępnianie i popularyzacja informacji, w tym także materiałów drukowanych, na
temat zagrożeń i prośrodowiskowych działań powiatu czy gminy, celem wspólnej
edukacji mieszkańców tego terenu,
•
prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych,
•
wzbogacanie biblioteki PCEE w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji
zagadnień związanych z ochroną środowiska,
•
wspieranie programów i ekologicznych przedsięwzięć szkół w niezbędne pomoce
naukowe wykorzystywane podczas realizacji tych działań.
Przy prowadzeniu edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży zasadne jest podjęcie
współpracy z ekologicznymi organizacjami pozarządowymi tzw. NGO (Non-Goveremental
Organisations).
Na terenie powiatu taka współpraca istnieje, placówki oświatowe bezpośrednio lub pośrednio
przez PCEE współpracują z ekologicznymi organizacjami pozarządowymi (np.: PTOP
„Salamandra”), które przeprowadzają szkolenia dla dzieci i młodzieży oraz organizują
wycieczki ekologiczne. Współpraca taka przyczynia się do wzbogacenia zakresu
merytorycznego prowadzonych działań.
Do największych organizacji ekologicznych działających na terenie całego kraju
można zaliczyć między innymi: Ligę Ochrony Przyrody, Polski Klub Ekologiczny, Federację
Zielonych, Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra.
Edukacja dorosłych
Edukacja ekologiczna osób dorosłych należy do trudnych zadań ze względu na
ograniczony odzew tej grupy społecznej na wszelkie przeprowadzane akcje (spotkania,
wykłady). Problem ten nie dotyczy tylko zagadnień ochrony środowiska, ale również innych
dziedzin. W każdej społeczności jest grupa osób zaangażowanych oraz grupa, która nie
wykazuje zainteresowania, a dotarcie do tej biernej grupy społeczeństwa jest bardzo trudne.
Z badań wynika, że na kształtowanie świadomości ekologicznej duży wpływ wywierają
media. Przekazują one wiedzę na temat funkcjonowania, znaczenia i zagrożeń przyrody, ale
również informują na bieżąco o problemach i działaniach na rzecz ochrony środowiska.
Dlatego też współpraca z mediami (prasa lokalna, rozgłośnie radiowe, telewizja) nie tylko
poszerza znacznie krąg edukowanych, ale także przekazuje treści ekologiczne wraz z
informacjami o konkretnych działaniach.
Edukacja ekologiczna dorosłych powinna opierać się na trzech głównych filarach:
181
1. edukacja medialna (przede wszystkim prasa lokalna i regionalna),
2. okresowe kampanie informacyjne – przede wszystkim festyny, akcje ulotkowe,
wystawy,
3. wykłady i spotkania.
Dobrze przeprowadzona edukacja w prasie lokalnej ma na celu ukształtowanie
świadomości mieszkańców przejawiającej się w ich konkretnych działaniach, związanych z
troską o otaczające ich najbliższe środowisko. Ważny jest również wybór odpowiednich
treści, położenie szczególnego nacisku na uświadomienie, że pojedyncze zachowania
każdego z nas mają wielkie znaczenie w zachowaniu czystości i estetyki całego powiatu,
miasta czy wioski. Treści te należy przekazywać kilkakrotnie stosując odmienne, interesujące
formy przekazu. Edukacja ekologiczna w mediach, przede wszystkim w prasie, jest
stosunkowo
prosta
do
przeprowadzenia.
Wymaga
odpowiedniego
przygotowania
dziennikarzy.
Edukacja ekologiczna dorosłych powinna być połączona również z rozrywką
społeczności lokalnych. W ramach, której mogą być propagowane również treści
ekologiczne. Imprezy typu festyny, wystawy, konkursy, wycieczki, koncerty itp. zazwyczaj
przeznaczone są dla całych rodzin. Tym samym jest możliwość do włączania dzieci w
prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaangażowanym w występy
dzieci. Taki sposób edukowania dorosłych jest bardzo skuteczną formą przekazywania treści
ekologicznych.
Do ich organizacji można wykorzystać Gminne Ośrodki Kultury czy remizy strażackie
(wystawy) a także boiska czy sceny widowiskowe (festyny).
Nie należy również zapomnieć o sezonowych „akcjach ekologicznych” np.:
Sprzątanie Świata, Dni Ziemi. Stawiają sobie one za cel ochronę przyrody, ostrzegają przed
zagrożeniami, uświadamiają szkodliwość niektórych zachowań człowieka.
7.2.2. Społeczne kampanie informacyjne
Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej w swych działaniach kładzie duży nacisk
na realizację szerokich kampanii edukacyjnych, których celem jest propagowanie idei
zrównoważonego rozwoju. Realizacja takich zadań prowadzona jest z wykorzystaniem
wszystkich lokalnie dostępnych form.
182
7.2.2.1. Media w kampanii informacyjnej
Niezbędnym elementem pomyślnego promowania zagadnień ekologicznych jest
wsparcie prowadzonych działań w środkach masowego przekazu. Współpraca samorządu z
mediami ma na celu uzyskanie aktywnego poparcia mieszkańców dla realizowanych działań
i inwestycji z zakresu ochrony środowiska oraz promowanie postaw proekologicznych i
prospołecznych. Na terenie Powiatu Średzkiego PCEE ściśle współpracuje z lokalnymi
mediami, przekazując najnowsze informacje w zakresie prowadzonych przedsięwzięć i
projektów proekologicznych.
Prasa lokalna
Współpracując z prasą władze samorządowe za pośrednictwem PCEE dysponują
specyficznymi formami edukowania społeczeństwa m. in. poprzez:
•
Ogłoszenie, w którym w prosty, hasłowy sposób można przekazywać wiadomości o
stanie środowiska, a także promować postawy proekologiczne.
•
Wkładka informacyjna do gazety - powinna być skonstruowana w formie
tematycznej ulotki lub broszury. Ulotka powinna zawierać najważniejsze aspekty
omawianego problemu oraz promować prawidłowe postawy.
•
Stała rubryka dotycząca ochrony środowiska – w której, publikowane są
cykliczne artykuły poświęcone poszczególnym zagadnieniom ochrony środowiska.
Internet
Z racji dużej popularności jakim cieszy się Internet szczególnie wśród młodych ludzi,
należy wykorzystać możliwości jakie w kampanii edukacji ekologicznej daje ta forma
przekazu.
•
Strona internetowa - www.środawlkp-powiat.pl. Aktualnie na stronie internetowej
Starostwa Powiatowego istnieje zakładka PCEE, na której znajdują się wszystkie
bieżące informacje dotyczące działań z zakresu ochrony środowiska. Publikowane są
informacje o zakresie działań PCEE, zasady korzystania z zasobów literatury
fachowej PCEE, sondy dotyczące ochrony środowiska, nowe informacje dotyczące
sposobów ochrony środowiska czy sprawozdania z realizacji konkursów, wycieczek i
innych akcji prowadzonych przez PCEE.
•
Poczta elektroniczna - daje możliwość zgłaszania przez internautów pytań i
postulatów związanych z ochroną środowiska. Odpowiedzi na te pytania mogą być
publikowane na stronie www lub w lokalnej prasie.
183
Lokalne rozgłośnie radiowe
Współpracując z lokalnymi rozgłośniami radiowymi władze samorządowe za
pośrednictwem PCEE mogą propagować wybrane zagadnienia z zakresu ochrony
środowiska za pomocą:
•
Radiowego spotu informacyjnego dotyczącego ważnego problemu ekologicznego
na terenie powiatu czy gminy. Ważne by informacja była zrozumiała dla słuchaczy w
różnym wieku i różnym stopniu świadomości ekologicznej. Powinna być emitowana o
różnych porach i podkreślać hasło kampanii edukacyjnej.
•
Dyskusji na antenie radiowej z udziałem specjalistów i przedstawicieli władz
gminnych
i powiatowych, gdzie słuchacze zadają pytania na nurtujące ich problemy dotyczące
ochrony środowiska. Dzięki dyskusji władze poznają stosunek społeczeństwa do
decyzji samorządów, dają również możliwość wytłumaczenia zasadności podjętych
decyzji.
•
Ankiety radiowej, za pomocą której można uzyskać informacje na temat wiedzy
mieszkańców o problematyce wybranych zagadnień z zakresu ochrony środowiska.
Charakteryzuje się ona stosunkowo wysokim stopniem anonimowości respondentów,
a co za tym idzie maleje kontrola nad informacjami.
Lokalna stacja telewizyjna
Niektóre treści i przesłania ekologiczne dotyczące powiatu i gminy mogą być
przekazywane za pomocą lokalnej stacji telewizyjnej i nie koniecznie muszą się wiązać z
dużymi kosztami. Współpraca PCEE i urzędu gminy z lokalną telewizją może zaowocować
cyklem programów o tematyce krajoznawczej czy interwencyjnej.
•
Programy interwencyjne, w których poruszane są bardzo ważne problemy lokalnej
społeczności, w tym także ochrony środowiska.
•
Programy krajoznawcze, które promują walory turystyczno - krajoznawcze
poszczególnych gmin powiatu średzkiego.
7.2.2.2. Okresowe kampanie informacyjne
Do najpopularniejszych i stosunkowo łatwych do przeprowadzenia działań z zakresu
kampanii informacyjnych należy zaliczyć: akcję ulotkową, festyny, rajdy i wycieczki.
184
Akcja ulotkowa
Akcja ulotkowa to najpopularniejsza forma przekazu treści ekologicznych. Jest ona
zawsze wsparciem przy wprowadzaniu konkretnych działań związanych z ochroną
środowiska. Z założenia ulotki (broszury informacyjne) trafiają bezpośrednio do adresatów
czyli mieszkańców. Bezpośrednie dostarczanie wybranej grupie daje większą gwarancję
osiągnięcia zamierzonego celu.
Istotną sprawą jest, aby kolportaż ulotek był przeprowadzony przed podjęciem
konkretnych działań „technicznych”. Mieszkańcy będą mieli właściwe przygotowanie
merytoryczne w chwili wprowadzanych zmian.
Ulotki powinny wyjaśniać i uzasadniać wprowadzane przedsięwzięcia, a także przedstawiać
korzyści wynikające z jego wprowadzenia. Treść ulotek musi być jasna i skrótowa, a forma
przejrzysta i czytelna, aby zainteresować problemem odbiorcę. Pełen zakres informacji
powinien być przekazywany za pomocą innych form przekazu.
Festyny
Festyn ma być w założeniu imprezą rodzinną, na której spotykają się wszyscy
mieszkańcy danej miejscowości. Organizatorami tego typu imprez mogą być: gminy,
starostwo we współpracy z PCEE, osoby prywatne i organizacje ekologiczne.
Oprócz typowej rozrywki w czasie trwania festynu mogą być przekazywane mieszkańcom
także informacje ekologiczne. Mogą to być różnego rodzaju konkursy: sprawnościowe,
wiedzy z danej dziedziny itp. Wskazane aby proponowane formy edukacji poprzez zabawę
angażowały w nią dzieci i rodziców.
W trakcie trwania festynu można propagować treści z szeroko rozumianej ochrony
środowiska:
•
Prezentacja gospodarstw agroturystycznych z terenu gmin powiatu.
•
Wystawa zdrowej żywności połączona z degustacją.
•
Prezentacja miejscowego nadleśnictwa.
•
Prezentacja parków krajobrazowych z terenu gmin powiatu.
•
Wystawa sadzonek drzew, krzewów, kwiatów.
•
Prezentacja literatury ekologicznej i prac plastycznych związanych z ekologią,
wykonanych przez młodzież.
•
Promocja
roweru
i
tras
rowerowych
połączona
z
prezentacją
walorów
krajobrazowych poszczególnych gmin powiatu.
185
Rajdy i wycieczki
Biorąc udział w rajdach i wycieczkach organizowanych przez jednostki samorządowe
we współudziale z PCEE, ośrodki kultury czy szkoły, mieszkańcy powiatu nie tylko poznają
walory kulturowo – przyrodnicze, ale również zapoznają się z problemami ochrony
środowiska.
W programie wycieczek i rajdów o tematyce proekologicznej należy zaplanować zwiedzanie
obiektów, które mają duże znaczenie dla ochrony przyrody np.: zwiedzanie składowiska
odpadów, stacji uzdatniania wody, oczyszczalni ścieków. Właściwa prezentacja i fachowe
wyjaśnienie sposobu działania tych obiektów wpłynie na podniesienie świadomości
ekologicznej społeczeństwa.
186
VIII. POLITYKA, CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ
Szczegółowa analiza stanu środowiska naturalnego oraz uwarunkowań społeczno –
gospodarczych w Powiecie Średzkim, pozwoliła zidentyfikować źródła i rodzaje zagrożeń
oraz stała się podstawą do aktualizacji priorytetów i harmonogramu realizacji Programu
Ochrony Środowiska.
W celu realizacji przyjętych założeń uaktualniono główne zasady polityki ekologicznej
Powiatu Średzkiego w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Wyznaczono:
•
cele ekologiczne – cele po osiągnięciu, których ma nastąpić poprawa danego
elementu środowiska, stanowiące ostateczne efekty podejmowanych kierunków działań
(a w ramach kierunków działań - zadań ekologicznych),
•
kierunki działań – kierunki służące do osiągnięcia wyznaczonych celów ekologicznych,
•
zadania
ekologiczne
–
konkretne
przedsięwzięcia
prowadzące
do
realizacji
wyznaczonych kierunków działań w ramach danego celu ekologicznego. Zadania te
mają charakter długookresowy i winny być realizowane aż do osiągnięcia założonego
celu.
Ponadto poddano aktualizacji harmonogram działań ekologicznych, który podzielono na
działania krótkoterminowe obejmujące lata 2012 - 2015 i długoterminowe, których realizacja
odbędzie się w latach 2016 – 2019.
W
harmonogramach
uwzględniono
środki
niezbędne
do
osiągnięcia
celów
ekologicznych, jednostki odpowiedzialne za realizację wytyczonych celów oraz koordynację
oraz mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe.
Aktualizacja polityki ekologicznej Powiatu Średzkiego, oparta została na kluczowych
dokumentach z zakresu ochrony środowiska takich jak: Polityka Ekologiczna Państwa w
latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016, Programie Ochrony Środowiska dla
Województwa Wielkopolskiego oraz istniejących uwarunkowaniach prawodawstwa polskiego
jak również Unii Europejskiej.
Poniżej przedstawiono cele, kierunki i zadania ekologiczne dla Powiatu Średzkiego w
odniesieniu do konkretnych elementów środowiska. Ich realizacja złoży się na wypełnianie
zadań określonych w Polityce Ekologicznej Państwa oraz Programie Ochrony Środowiska
Województwa Wielkopolskiego, co powinno prowadzić do zrównoważonego rozwoju
powiatu.
187
8.1. Cele, kierunki i zadania ekologiczne dla Powiatu Średzkiego
8.1.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych
Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi jest jednym z podstawowych
warunków
zrównoważonego
rozwoju.
Uwzględniając
to
założenie
określono
cel
ekologiczny: Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału
zasobów odnawialnych.
Dla osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych:
•
Racjonalizacja użytkowania wody;
•
Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji;
•
Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł
odnawialnych.
Osiągnięcie określonego celu za pomocą wyznaczonych kierunków działań powinno
być realizowane przez konkretne zadania ekologiczne.
8.1.1.1. Racjonalizacja zużycia wody
Racjonalizacją użytkowania wody powinny być objęte wszystkie działy gospodarki
korzystające z jej zasobów. Konieczne jest zatem w najbliższej przyszłości ograniczenie
zużycia wody przede wszystkim w przemyśle i rolnictwie oraz ograniczenie strat związanych
z jej rozprowadzaniem.
Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działań to:
1. Wprowadzenie normatywów zużycia wody w wodochłonnych dziedzinach produkcji w
oparciu o zasadę stosowania najlepszych dostępnych technik – BAT (przedsiębiorstwa
na terenie powiatu);
2. Ustalenie normatywnych wskaźników zużycia wody w gospodarce komunalnej
stymulujących jej oszczędzanie;
3. Ograniczenie wykorzysttania wód podziemnych do celów przemysłowych (poza
przemysłem spożywczym i niektórymi specjalnymi działami produkcji rolnej);
4. Realizacja
przez
zakłady
planów
racjonalnego
gospodarowania
wodą
(np.
wprowadzających zamknięte obiegi wody).
5. Propagowanie wykorzystania do celów przemysłowych i rolnych wód gruntowych
(łatwiej odnawialnych).
188
8.1.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji
Działanie to jest jednym z najważniejszych w polityce ekologicznej państwa, gdyż
prowadzi do zmniejszenia ilości zanieczyszczeń, uciążliwości i zagrożeń „u źródła”.
Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku to:
1. Wprowadzenie wskaźników materiałochłonności i odpadowości produkcji. Rozwiązanie
to powinno zmobilizować przedsiębiorstwa istniejące na terenie powiatu do stosowania
technologii odpowiadających wyznaczonym lokalnym normom i bardziej przyjaznych
środowisku (zmniejszenie strumienia wytwarzanych odpadów, zwiększenie ponownego
wykorzystania surowców odpadowych, rozdzielenie strumienia odpadów);
2. Wprowadzenie nowych niskoodpadowych technologii wykorzystujących surowce
wtórne.
3. Wprowadzenie bodźców ekonomicznych dla przedsięwzięć proekologicznych (ulgi
podatkowe, możliwość współfinansowania, itp.).
8.1.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania
energii ze źródeł odnawialnych
Zbyt duża energochłonność procesów produkcyjnych jak również nieracjonalne
wykorzystanie energii w sektorze mieszkalnictwa jest przyczyną uwalniania do środowiska
dużych ilości zanieczyszczeń jak również szybkiego wykorzystania zasobów naturalnych
węgla kamiennego, węgla brunatnego oraz gazu ziemnego.
Strategia Rozwoju Energii Odnawialnej zakłada wspieranie rozwoju odnawialnych
źródeł energii oraz zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo –
energetycznym kraju. Przewiduje osiągnięcie następujących poziomów odzysku energii
odnawialnej w całkowitym zużyciu energii pierwotnej: w 2010 - 7,5%, w 2020 r. - 14 %.
Poziom ten ma być osiągnięty poprzez odpowiednie wykorzystanie zasobów biomasy,
energii wody i wiatru, słońca, wód geotermalnych oraz biogazu z odpadów.
1. Opracowanie i wdrożenie przez gminy (zgodnie z Prawem Energetycznym) planów
zaopatrzenia w energię. Dokument ten powinien określać rozwiązania w tym
przedmiocie na obszarze gminy z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska.
2. Wprowadzenie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle i energetyce
oraz podniesienie ich sprawności.
3. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych, przede
wszystkim poprzez uszczelnienie rurociągów oraz ich właściwą eksploatację.
189
4. Poprawa parametrów energetycznych budynków - termorenowacja (dobór otworów
drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalności cieplnej, właściwa
izolacja termiczna ścian - ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z
naturalną (cieplejszą) kierunkową orientacją stron świata).
5. Stosowanie indywidualnych liczników ciepła.
6. Zwiększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym
zużyciu energii. Na terenie Powiatu Średzkiego można to osiągnąć przez odpowiednie
wykorzystanie przede wszystkim energii słonecznej oraz zasobów biomasy (wierzby,
słomy, drewna).
8.1.2. Ochrona powietrza
Zgodnie z przepisami polskiego prawa ochrona powietrza polega na zapobieganiu
powstawaniu zanieczyszczeń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzonych do powietrza
substancji zanieczyszczających w celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu lub
utrzymania ich na poziomie dopuszczalnych wielkości.
Uwzględniając założenia ochrony powietrza określono cel ekologiczny: Zapewnienie
wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych niszczących
warstwę ozonową
•
Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle;
•
Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa;
•
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych.
Osiągnięcie określonego celu ekologicznego w ramach wyznaczonych kierunków
działań powinno być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.
8.1.2.1. Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle
W emisji zanieczyszczeń do powietrza dominującą rolę odgrywają sektory
wytwarzania i zaopatrzenia w energię oraz przemysł. Na terenie powiatu oprócz miasta
Środa Wlkp. nie ma koncentracji dużych zakładów przemysłowych i ciepłowniczych, które w
znaczący sposób wpływałyby na pogorszenie stanu powietrza atmosferycznego. Nie mniej
jednak skupienie się na ograniczeniu emisji z wymienionych sektorów przyniesie na terenie
powiatu pewne efekty ekologiczne.
Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to:
190
1.
Modernizacja układów technologicznych oraz montaż urządzeń ograniczających
emisję.
2.
Objęcie
pozwoleniami
emisyjnymi
w
ramach
gospodarczego
korzystania
ze
środowiska dużych zakładów przemysłowych.
3. Wprowadzenie systemu monitoringu i kontroli emisji zanieczyszczeń na terenie
przedsiębiorstw.
4.
Zachęcanie zakładów do samokontroli poprzez wprowadzanie systemów zarządzania
środowiskiem (ISO 14 000) w obrębie przedsiębiorstwa.
5.
Wyznaczenie, w oparciu o studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gmin, stref na terenie powiatu pozwalających na lokalizację zakładów
przemysłowych,
których
produkcja
będzie
związana
z
nadmierną
emisją
zanieczyszczeń. Strefy powinny być tak wyznaczone, aby zapewniały jak najmniejsze
oddziaływanie na środowisko oraz mieszkańców.
6.
Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wokół dużych emitorów zanieczyszczeń.
Strefy te powinny być tworzone z gatunków roślinności o dużej odporności na
zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane.
7.
Spalanie węgla lepszej jakości lub zamiana nośnika na bardziej ekologiczny.
8.1.2.2. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa
Tak zwana niska emisja zanieczyszczeń powietrza pochodząca z ogrzewnictwa
komunalnego stanowi w miastach ok. 50% ogólnej emisji zanieczyszczeń, zaś na terenach
wiejskich
ok.
80%.
Źródłem powstawania
zanieczyszczeń
jest przede
wszystkim
wykorzystywane w przestarzałych urządzeniach grzewczych paliwo w postaci niskiej jakości
węgla, a także różnego typu materiały odpadowe.
1. Eliminowanie węgla jako paliwa w kotłowniach lokalnych i gospodarstwach domowych,
rozpowszechnienie stosowania drewna, wierzby energetycznej, a przede wszystkim
gazu.
2. Promowanie
nowych
nośników
energii
ekologicznej
pochodzących
ze
źródeł
odnawialnych – energia słoneczna, wiatrowa.
3. Centralizacja uciepłowienia prowadząca do likwidacji małych kotłowni i indywidualnych
palenisk domowych, zwłaszcza na terenie miast oraz w budynkach zarządzanych przez
spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe.
4. Rozbudowa sieci gazowej na obszarze powiatu i zwiększenie liczby odbiorców.
191
5. Wsparcie finansowe dla mieszkańców zmieniających ogrzewanie węglowe na bardziej
ekologiczne.
6. Propagowanie wśród rolników produkcji biopaliw, szczególnie na nieużytkach i gruntach
o słabych klasach bonitacyjnych.
7. Edukacja ekologiczna społeczeństwa na temat wykorzystania proekologicznych
nośników energii i szkodliwości spalania materiałów odpadowych (szczególnie tworzyw
sztucznych).
8.1.2.3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych
Do pogorszenia jakości powietrza atmosferycznego na terenie powiatu przyczynia
się stale wzrastający ruch samochodowy. Zwiększające się natężenie ruchu, stan dróg oraz
stan techniczny pojazdów stanowią źródło zagrożeń nie tylko dla powietrza, ale również dla
wód podziemnych i powierzchniowych oraz gleb.
1. Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszaru miast, budowa obejść drogowych
obwodnic, przebudowa dróg o małej przepustowości.
2. Bieżąca modernizacja dróg i ciągów komunikacyjnych.
3. Egzekwowanie reżimów emisji spalin przez pojazdy oraz eliminacja pojazdów o
podwyższonej emisji i nie posiadających katalizatorów.
4. Rozbudowa transportu publicznego na terenie powiatu oraz zachęcanie mieszkańców
do korzystania z tego rodzaju transportu.
5. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych oraz
tworzenie ścieżek rowerowych.
6. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Strefy
te powinny być komponowane z gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia
oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane.
8.1.3. Ochrona przed hałasem
Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska „ochrona przed hałasem polega na
zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, między innymi poprzez
utrzymanie hałasu poniżej poziomu dopuszczalnego lub, co najmniej na tym poziomie oraz
przez zmniejszenie poziomu hałasu, co najmniej do dopuszczalnego, w przypadku, gdy jest
on dotrzymany”.
192
Uwzględniając założenia ochrony przed hałasem określono cel ekologiczny:
Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku
•
Ochrona przed hałasem komunikacyjnym.
•
Ochrona przed hałasem przemysłowym.
Osiągnięcie określonego celu ekologicznego w ramach wyznaczonych kierunków
działań powinno być realizowane za pomocą konkretnych zadań ekologicznych.
8.1.3.1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym
Przez teren Powiatu Średzkiego przebiegają ważne szlaki komunikacyjne, które mają
znaczący wpływ na pogorszenie klimatu akustycznego.
1. Dokonanie rozpoznania klimatu akustycznego (sporządzenie map akustycznych) ze
wskazaniem terenów szczególnie narażonych na emisję hałasu.
2. Eliminowanie ruchu tranzytowego z obszarów o gęstej zabudowie np. przez budowę
obwodnic.
3. Wspomaganie gmin w modernizacji i budowie dróg (budowa obwodnic, optymalizacja
przebiegu tras komunikacyjnych oraz optymalizacja płynności ruchu).
4. Wspieranie inwestycji ograniczających ujemny wpływ hałasu, mianowicie: budowy
ekranów akustycznych i tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej, a także izolacji
budynków.
5. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych
przechodzących przez teren powiatu.
6. Integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z problemami zagrożenia
hałasem.
8.1.3.2. Ochrona przed hałasem przemysłowym
Poziom emisji hałasu ze źródeł przemysłowych jest porównywalny z emisją ze
środków transportu, jednak na jego oddziaływanie jest narażona mniejsza liczba
mieszkańców.
Częstą
przyczyną
złego
klimatu
akustycznego
wokół
zakładów
przemysłowych jest ich niewłaściwa lokalizacja w stosunku do obiektów sąsiadujących.
1. Opracowanie map akustycznych obrazujących rzeczywisty poziom hałasu wokół
największych zakładów przemysłowych.
193
2. Systematyczna kontrola przedsiębiorstw, zwłaszcza tych zlokalizowanych w pobliżu
jednostek osadniczych lub na ich terenie.
3. Egzekwowanie
w
przedsiębiorstwach
zmian
technologicznych
w
przypadku
przekroczeń emisji hałasu (stosowania obudów dźwiękochłonnych, ekranów oraz
tłumików akustycznych).
4. Wyznaczenie stref ochronnych wokół przedsiębiorstw, w obrębie których nie należy
lokalizować budynków mieszkalnych.
5. Integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z problemami zagrożenia
hałasem.
6. Tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej wokół przedsiębiorstw.
8.1.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym
Poziom promieniowania niejonizującego jest jednym z czynników wpływających na
jakość życia człowieka.
Uwzględniając założenia ochrony przed promieniowaniem określono cel ekologiczny:
Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym
•
Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego.
•
Preferowanie
małokonfliktowych
lokalizacji
źródeł
promieniowania
elektromagnetycznego.
Osiągnięcie wyznaczonego celu ekologicznego w ramach określonych kierunków
działań powinno być realizowane za pomocą konkretnych zadań ekologicznych.
8.1.4.1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego
W celu określenia wielkości elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego
oraz oceny jego wzrostu, konieczna jest realizacja następujących zadań:
1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego na terenie powiatu.
2. Kontrola
wprowadzania
do
środowiska
nowych
urządzeń
emitujących
promieniowanie.
194
8.1.4.2. Preferowanie małokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania
elektromagnetycznego
Dla ograniczenia potencjalnego wpływu promieniowania na mieszkańców powiatu
należy w ramach ochrony podjąć następujące działania:
1. Przestrzeganie granic stref ochronnych zgodnie z ocenami oddziaływania na
środowisko dla urządzeń nadawczych.
2. Współpraca z zakładami energetycznymi w dziedzinie ochrony mieszkańców przed
skutkami promieniowania pola elektromagnetycznego.
3. Uwzględnienie
w
studiach
uwarunkowań
i
planach
zagospodarowania
przestrzennego zagadnień pola elektromagnetycznego.
4. Kontrola
wprowadzania
do
środowiska
nowych
urządzeń
emitujących
promieniowanie elektromagnetyczne.
8.1.5. Ochrona wód
Gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w
szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych oraz korzystanie z wód reguluje
ustawa Prawo Wodne. Zakłada ona gospodarowanie wodami uwzględniające zasadę
wspólnych interesów i powinna być realizowana przez współpracę administracji publicznej,
użytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczności.
Uwzględniając założenia ochrony zasobów wodnych określono cel ekologiczny:
Zapewnienie wystarczającej ilości wody o odpowiedniej jakości użytkowej,
racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią.
•
Zarządzanie zasobami wodnymi.
•
Ochrona wód.
•
Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna.
Osiąganie założonego celu w ramach wyznaczonych kierunków działań powinno być
realizowane przez konkretne zadania ekologiczne.
8.1.5.1. Zarządzanie zasobami wodnymi
Zarządzanie zasobami wodnymi jest jednym z podstawowych zagadnień mających
wpływ na rozwój regionu i jakość życia na jego obszarze. Ma to istotne znaczenie dla
Powiatu Średzkiego ze względu na ograniczony zasób wód podziemnych oraz niską jakość
195
wód powierzchniowych i poziomu gruntowego. Gospodarowanie zasobami wód, powinno być
prowadzone zgodnie z zasadą racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wód
podziemnych i powierzchniowych z uwzględnieniem ich ilości i jakości.
1. Opracowanie programów zaopatrzenia w wodę na terenie gmin powiatu.
2. Opracowanie koncepcji gospodarki wodno – ściekowej dla poszczególnych gmin
powiatu, stanowiących podstawę do dalszych przedsięwzięć w tym zakresie.
3. Wprowadzenie
zintegrowanego
systemu
zarządzania
zasobami
wodnymi,
obejmującego wody podziemne i powierzchniowe, na terenie powiatu.
8.1.5.2. Ochrona wód
Jednym z celów polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie mieszkańcom wody
pitnej o dobrej jakości. Ważne z tego względu jest utrzymywanie jakości wód podziemnych
i powierzchniowych, co najmniej na poziomie wymaganym przepisami.
1. Wdrożenie systemu zarządzania zasobami wodnymi.
2. Sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej.
3. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne i
lokalne).
4. Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu zapewnienia właściwej
jakości wody.
5. Ustanowienie stref ochronych ujęć wód podziemnych.
6. Likwidacja nieczynnych ujęć wód podziemnych.
7. Wprowadzenie
ograniczeń
w
zagospodarowywaniu
terenów
ochronnych
wód
podziemnych oraz ujęć wody.
8. Ochrona obszaru wodonośnego związanego ze strukturą Pradoliny Warszawsko –
Berlińskiej przez uregulowanie stosunków wodno – ściekowych oraz sposobu
zagospodarowania i użytkowania terenu szczególnie w obszarze najwyższej ochrony
zbiornika (ONO).
9. Przeprowadzenie akcji edukacyjno – informacyjnej propagującej optymalizację zużycia
wody przez indywidualnych użytkowników.
10. Wspieranie
działań
podmiotów
gospodarczych
w
zakresie
racjonalnego
gospodarowania wodą, w tym eliminowanie nieuzasadnionego wykorzystania wód
podziemnych do celów przemysłowych oraz przez wprowadzenie zamkniętego obiegu
wody w przemyśle.
196
11. Sukcesywna modernizacja istniejącej sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej (rozdział
kanalizacji sanitarnej i deszczowej) i pilna realizacja nowych sieci na terenie powiatu.
12. Optymalizacja wykorzystania (dociążenie) oraz modernizacja istniejących oczyszczalni
ścieków w kierunku spełnienia wymagań obowiązującego prawa.
13. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na terenach, gdzie budowa sieci kanalizacji
sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn ekonomicznych, bądź bardzo trudna do
realizacji ze względów technicznych (ukształtowanie terenu), wsparcie finansowe dla
rolników realizujących oczyszczalnie przyzagrodowe.
14. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych i zintensyfikowanie ich
kontroli technicznej oraz częstotliwości opróżniania.
15. Wnikliwa kontrola punktów zrzutu ścieków przemysłowych.
16. Opracowanie i sukcesywne wdrażanie programów ochrony wód powierzchniowych w
układzie zlewniowym rzek.
17. Wyeliminowanie negatywnego wpływu na środowisko zanieczyszczeń obszarowych
(pozostałości chemicznych środków ochrony roślin oraz nawozów) i punktowych
(składowiska obornika) pochodzących z działalności rolniczej.
18. Preferowanie użytkowania łąkowego oraz kształtowanie pasów roślinności wzdłuż
cieków wodnych.
19. Poprawa jakości wód powierzchniowych poprzez odnowę zieleni niskiej i wysokiej
spełniającej rolę filtra biologicznego.
8.1.5.3. Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna
W ochronie przeciwpowodziowej bardzo ważne jest wprowadzenie kompleksowego
systemu ochrony przed powodzią oraz systemu zbiorników retencji wodnej. Ze względu na
potencjalne zagrożenie powodziowe na terenie Powiatu Średzkiego, istotne jest podjęcie jak
najszybszych działań zmierzających do zwiększenia ochrony przeciwpowodziowej.
W ramach wyznaczonego kierunku działania należy realizować następujące zadania
ekologiczne:
1. Realizacja zadań określonych w powiatowym planie operacyjnym ochrony przed
powodzią, stanowiącym element składowy Planu Reagowania Kryzysowego Powiatu
Średzkiego.
2. Przeprowadzenie działań formalno-prawnych w zakresie planów zagospodarowania
przestrzennego terenów zalewowych w dolinie rzeki Warty.
3. Systematyczna kontrola oraz konserwacja wałów i urządzeń wodnych.
4. Rekonstrukcja wałów przeciwpowodziowych.
197
5. Inwentaryzacja,
odbudowa
oraz
prawidłowa
eksploatacja
systemów
melioracji
wodnych.
6. Zwiększenie zasobów wodnych przez realizację obiektów i urządzeń małej retencji.
7. Ochrona i zachowanie oczek wodnych, torfowisk i starorzeczy jako naturalnych
zbiorników retencji wody.
8.1.6. Ochrona powierzchni ziemi
Ochrona powierzchni ziemi zgodnie z zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska,
polega na zapewnieniu jej jak najlepszej jakości.
Uwzględniając założenia ochrony powierzchni ziemi określono cel ekologiczny:
Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją
•
Gleby użytkowane rolniczo.
•
Zasoby kopalin.
Osiągnięcie wyznaczonego celu w ramach określonych kierunków działań powinno
być realizowane za pomocą konkretnych zadań ekologicznych.
8.1.6.1. Gleby użytkowane rolniczo
Biorąc pod uwagę, klasyfikację bonitacyjną gleb na terenie Powiatu Średzkiego, ich
odczyn pH i stan zanieczyszczenia metalami ciężkimi, należy dążyć do racjonalnego
wykorzystania gleb oraz zapewnienia im właściwej ochrony.
1. Zaktualizowanie map glebowo – rolniczych, co będzie stanowiło podstawę w zakresie
określenia potrzeb wapnowania i nawożenia gleb, walki z erozją i sposobu
zagospodarowania terenu.
2. Zapobieganie zanieczyszczeniu gleb środkami ochrony roślin oraz na skutek
działalności przemysłu.
3. Prowadzenie właściwej struktury zagospodarowania przestrzennego (zminimalizowanie
powierzchni gruntów rolnych o wyższych klasach bonitacyjnych wyłączonych z
produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o
niskiej przydatności rolniczej).
198
4. Dostosowanie do naturalnego biologicznego potencjału gleb kierunków i intensywności
produkcji.
5. Podnoszenie jakości i struktury gleb poprzez wykorzystanie kompostu.
6. Ochrona i wprowadzenie zadrzewień śródpolnych i przydrożnych spełniających rolę
przeciwerozyjną.
7. Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się jakości gleb
oraz przeciwdziałanie zakwaszaniu.
8. Upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej.
9. Popularyzacja działalności gospodarstw ekologicznych.
10. Rekultywacja terenów zdegradowanych.
11. Ograniczenie zanieczyszczeń emitowanych do powietrza i wody, rekultywacja
nieczynnych składowisk odpadów komunalnych .
8.1.6.2. Zasoby kopalin
Złoża kopalin podlegają ochronie polegającej na racjonalnym gospodarowaniu ich
zasobami oraz kompleksowym wykorzystaniu kopalin, w tym kopalin towarzyszących.
Najistotniejsze znaczenie dla Powiatu Średzkiego mają złoża gazu oraz zasoby surowców
kruszywa naturalnego i ceramiki budowlanej. Istniejące zasoby wód geotermalnych jak dotąd
nie są użytkowane.
1. Rozpoznanie możliwości zasobowych i perspektywicznych regionu w zakresie zasobów
złóż gazu ziemnego.
2. Prowadzenie dalszych poszukiwań i szczegółowe dokumentowanie istniejących
zasobów surowcowych.
3. Wyznaczenie w planach zagospodarowania przestrzennego gmin (w oparciu o
dokumentacje
surowcowe)
obszarów
perspektywicznych,
przeznaczonych
do
wykorzystania górniczego lub ochrony.
4. Prowadzenie eksploatacji złóż kopalin pospolitych (piaski, żwiry, torf) na cele lokalne.
5. Prawidłowa rekultywacja terenów kopalnianych i pokopalnianych.
8.1.7. Zasoby przyrodnicze
Ochrona zasobów przyrodniczych realizowana jest przez zachowanie cennych
ekosystemów wraz z ich różnorodnością biologiczną, utrzymanie równowagi przyrodniczej,
a także stwarzanie warunków do optymalnego rozwoju flory i fauny.
199
Uwzględniając konieczność ochrony zasobów przyrody określono cel ekologiczny:
Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności
i bioróżnorodności , w tym wzrost lesistości powiatu
•
Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych.
•
Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym.
•
Ochrona gatunkowa roślin i zwierzą.
•
Ochrona lasów.
•
Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody.
Osiągnięcie określonego celu w ramach wyznaczonych kierunków działań powinno
być realizowane za pomocą konkretnych zadań ekologicznych.
8.1.7.1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych
Rozwój gospodarczy powiatu pociąga za sobą niebezpieczeństwo degradacji
obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, z tego względu ważne jest połączenie systemu
rozwoju obszarów cennych przyrodniczo z rozwojem społeczno gospodarczym.
1. Opracowanie planów ochrony obszarów chronionych na terenie powiatu.
2. Wykonanie opracowań ekofizjogeograficznych i przyrodniczych poszczególnych gmin.
3. Wspieranie gmin w ustanawianiu użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie występują pozostałości ekosystemów
i
cennych fragmentów krajobrazu.
4. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych.
5. Przygotowanie planu zabiegów konserwacyjnych i pielęgnacyjnych parków, pomników
przyrody.
6. Powiązanie przestrzenne prawnych form i działań ochrony przyrody z sąsiadującymi
powiatami.
7. Tworzenie nowych obszarów chronionych zgodnie z koncepcją sieci ekologicznej
Natura 2000.
8.1.7.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym
Ze względu na zagęszczenie sieci infrastruktury w krajobrazie oraz potencjalny
rozwój gospodarczy na terenie powiatu, należy zadbać o uwzględnienie w planach
zagospodarowania
przestrzennego
oraz
studiach
uwarunkowań
i
kierunków
200
zagospodarowania poszczególnych gmin powiatu, wniosków wynikających z istniejącej lub
planowanej lokalizacji terenów chronionych wraz z ich otulinami (rezerwaty przyrody, parki
krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu).
1. Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego selektywnego dostępu do
terenów wyjątkowo cennych przyrodniczo.
2. Przestrzeganie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne
przyrodniczo przed przeinwestowaniem.
3. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkalnego i rekreacyjnego na terenach
chronionych.
8.1.7.3. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt
Celem ochrony gatunkowej jest zabezpieczenie dziko występujących gatunków
zwierząt szczególnie rzadkich i zagrożonych wyginięciem oraz zachowanie różnorodności
gatunkowej.
1. Opracowania planów ochrony siedlisk gatunków, które są zagrożone.
2. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, celem wskazania cennych przyrodniczo
siedlisk, które należy wyłączyć np.: z zalesiania.
3. Określenie potrzeb w zakresie reintrodukcji roślin i zwierząt.
8.1.7.4. Ochrona lasów
Istniejące na terenie powiatu obszary leśne, wymuszają podjęcie zdecydowanych
działań ochronnych istniejących zasobów w celu zachowania ich funkcji (przyrodniczej,
społecznej i gospodarczej).
1. Prowadzenie stałego monitoringu środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom
niepożądanym (pożary, choroby, szkodniki).
2. Prowadzenie zalesiania równolegle z działaniami prowadzącymi do zróżnicowania
struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów.
3. Zwiększenie lesistości powiatu poprzez:
a) zalesianie leżących odłogiem oraz słabych bonitacyjnie użytków rolnych,
201
b) stworzenie systemu zachęcającego rolników do zalesiania nieużytków i gruntów o
słabszych bonitacyjnie glebach ( V, VI, VIz ) będących ich własnością.
4. Szkolenie prywatnych właścicieli lasów na temat prawidłowych zasad gospodarki
leśnej.
5. Rozwój roli ochronnej i buforowej lasów.
8.1.7.5. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody
Edukacja ekologiczna ma na celu zwrócenie uwagi oraz wyczulenie społeczeństwa
na problemy i zagrożenia dotyczące środowiska przyrodniczego.
Obszar powiatu jest intensywnie użytkowany rolniczo, rozwija się sektor przemysłowy i
usługowy, powiększają się tereny objęte zabudową, rozwija się turystyka i agroturystyka wszystkie powyższe czynniki mają duży wpływ na zaburzenie równowagi przyrodniczej.
Znając przyczyny oraz skutki negatywnego wpływu działalności człowieka na stan
środowiska naturalnego możemy przeciwdziałać i zapobiegać degradacji środowiska.
Ważnym zadaniem będzie wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w zakresie
ochrony przyrody zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.
1. Promowanie wśród mieszkańców powiatu zachowań proekologicznych zgodnych z
zasadami ochrony krajobrazu i przyrody.
2. Rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w ramach funkcjonowania
obiektów
turystycznych
i
rekreacyjnych,
budownictwa
mieszkaniowego
oraz
prowadzenia działalności rolniczej.
3. Tworzenie i rozwój przyrodniczych ścieżek dydaktycznych.
202
IX. HARMONOGRAM ZADAŃ KRÓTKO I DŁUGOTERMINOWYCH
Wyznaczone cele ekologiczne, a w ich ramach kierunki działań, jakie należy podjąć
w zakresie ochrony środowiska na terenie Powiatu Średzkiego, stanowią podstawę dla
realizacji konkretnych zadań ekologicznych na przestrzeni kilkunastu lat.
Zadania zostały wyznaczone na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego
na terenie powiatu, przewidywanych kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie
planowanych inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska, które przekazane zostały przez
Urzędy Gmin wchodzące w skład powiatu, instytucje ustawowo zajmujące się ochroną
środowiska na obszarze powiatu oraz przez najważniejsze podmioty gospodarcze
zlokalizowane na terenie Powiatu Średzkiego.
9.1.
Przyjęte kryteria wyboru zadań priorytetowych
Do najważniejszych kryteriów w skali powiatu, branych pod uwagę podczas
sporządzania aktualizacji planu operacyjnego na lata 2012 – 2015, z perspektywą do roku
2019 należy wymienić:
•
cele i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa w latach 2009 – 2012 z
perspektywą do roku 2016,
•
zadania i kierunki zawarte w Programie Ochrony Środowiska dla Województwa
Wielkopolskiego na lata 2002 – 2010,
•
kryteria przyjęte w Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020,
•
kryteria przyjęte w Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu
Średzkiego na 2004 - 2014,
•
cele i zadania przyjęte w strategiach rozwoju gmin,
•
dysproporcje pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym,
•
wymogi wynikające z obowiązujących ustaw,
•
możliwość uzyskania wsparcia finansowego z różnych źródeł,
•
ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia,
•
obecne zaawansowanie inwestycji,
•
potrzeby powiatu ważne przy osiągnięciu zrównoważonego rozwoju,
•
wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia.
203
9.2. Harmonogramy realizacyjne zadań ekologicznych
Z uwagi na szeroki zakres przedsięwzięć koniecznych do osiągnięcia wyznaczonych
celów, spośród wszystkich zadań ekologicznych wybrano kilka, które są kontynuacją
realizacji przyjętej strategii ochrony środowiska Powiatu Średzkiego. Zestawienie zadań
priorytetowych stanowi krótkoterminowy harmonogram realizacyjny - plan operacyjny
Programu Ochrony Środowiska - zawierający zadania priorytetowe na lata 2012 - 2015
(tabela 94).
Część
pozostałych
zadań
ekologicznych
będzie
realizowana
w
okresie
długoterminowym w ramach długoterminowego harmonogramu realizacyjnego Programu
Ochrony Środowiska na lata 2016 – 2019 (tabela 95).
W aktualizacji harmonogramów krótko i długoterminowego, przygotowanych dla
Powiatu Średzkiego, poszczególnym celom strategicznym w ramach wyznaczonych
kierunków działań, przyporządkowano konkretne zadania priorytetowe z określeniem czasu
ich realizacji i instytucje, które powinny je realizować lub współrealizować. Z uwagi na
specyfikę niektórych zadań np.: edukacja ekologiczna, czy zadania kontrolne będą one
realizowane zarówno w ramach harmonogramu krótko jak i długoterminowego. Zgodnie z
danymi uzyskanymi w Urzędach Gmin, terminowość wykonania inwestycji przewidzianych do
realizacji w harmonogramie krótkoterminowym, uzależniona jest przede wszystkim od
możliwości dofinansowania zadania ze środków pomocowych UE.
Pozostałe zadania ekologiczne nie ujęte w żadnym z harmonogramów, a
zamieszczone w części opisowej dotyczącej polityki ekologicznej, stanowią dla powiatu
dodatkową bazę możliwości realizacyjnych w ramach opracowanego Programu Ochrony
Środowiska.
Należy podkreślić, że ustawa o samorządzie powiatowym oraz przepisy szczególne w
zakresie ochrony środowiska, nakładają na powiat głównie zadania o charakterze
decyzyjnym, polegające na regulowaniu sytuacji prawnej podmiotów oddziaływujących na
środowisko, bądź korzystających z niego, poprzez ustalanie treści i zakresu obowiązków
tych podmiotów oraz granic dozwolonego korzystania ze środowiska. Zadania te wynikają
z ustawowych kompetencji określonych w przepisach szczególnych takich jak: ustawa prawo
ochrony środowiska, ustawa o odpadach, ustawa prawo wodne, ustawa o ochronie przyrody,
ustawa prawo geologiczne i górnicze, ustawa o lasach, itd.
W
powyższym
zakresie
Wydział
Środowiska
wydaje
decyzje
administracyjne:
pozwolenia wodnoprawne np. na pobór wód i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
na wykonanie urządzeń wodnych itp., pozwolenia na wprowadzanie gazów i pyłów do
powietrza, decyzje na wytwarzanie, zbieranie, transport i odzysk odpadów, decyzje
zatwierdzające projekty prac geologicznych i przyjmujące dokumentacje geologiczne,
204
pozwolenia na wycinkę drzew na terenach będących własnością gminy, uzgadnia decyzje o
środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacje przedsięwzięcia, prowadzi nadzór
lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa i inne.
Z dniem 17.11.2008 r. rozpoczął działalność nowy organ (wyspecjalizowane służby
ochrony środowiska) – Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska wraz z Regionalnymi
Dyrektorami Ochrony Środowiska. W zakresie kompetencji tych służb znalazły się kwestie
związane z ocenami oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, z zarządzaniem ochroną
przyrody, w tym europejską ekologiczną siecią Natura 2000 oraz zagadnieniami związanymi
z odpowiedzialnością za szkody w środowisku.
205
Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska
dla Powiatu Średzkiego na lata 2012 – 2015
Kierunek działania
1
Racjonalizacja
zużycia wody
1.
2.
Zmniejszenie
3.
materiałochłonności
i odpadowości
produkcji
Zmniejszenie
energochłonności
gospodarki i wzrost
wykorzystania
energii ze źródeł
odnawialnych
4.
5.
6.
7.
8.
Zadanie priorytetowe
Jednostka
realizacyjna
Jednostka
współpracująca
lub nadzorująca
2
3
4
Tabela 94
Czas realizacji
5
Szacunkowe
koszty
wdrożenia
[PL]
6
Cel 1. Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych
Realizacja przez zakłady planów
Zakłady
Gminy
Zadnie ciągłe
Brak danych
przemysłowe
kosztowych
racjonalnego gospodarowania wodą
(np.: wprowadzanie zamkniętych
Podmioty
obiegów wody)
gospodarcze
Racjonalizacja wykorzystania wód
Zakłady
Gminy
Zadanie ciągłe
Brak danych
podziemnych do celów przemysłowych i
przemysłowe
Powiat
kosztowych
nawodnień rolniczych
Podmioty
gospodarcze
Rolnicy
Wprowadzenie bodźców ekonomicznych
Gminy
Powiat
Zadnie ciągłe
Zależny od
dla przedsięwzięć proekologicznych (ulgi
możliwości
podatkowe, możliwość
budżetowych
współfinansowania)
Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza
Ciepłownie,
Gminy
Zadnie ciągłe
Brak danych
cieplnej w systemach przesyłowych oraz
Podmioty
Powiat
kosztowych
prowadzenie odzysku ciepła
gospodarcze
Poprawa parametrów energetycznych
Gminy, Powiat
Powiat
Zadnie ciągłe
budynków (wymiana okien i ocieplenie
Właściciele
budynków) – przede wszystkim budynki
mieszkań,
użyteczności publicznej
Zarządcy
budynków
Rozpowszechnienie stosowania
Właściciele
Gminy
Zadnie ciągłe
Brak danych
indywidualnych liczników ciepła (budynki
mieszkań
kosztowych
komunalne)
Zarządcy
budynków
Podjęcie działań promocyjnych i
Województwo,
Zadnie ciągłe
Brak danych
doradztwa związanego z wdrażaniem
Powiat,
kosztowych
pozyskiwania energii ze źródeł
Gminy
odnawialnych
Działalność informacyjna specjalisty do
Powiat
Powiat
Zadanie ciągłe
Bezkosztowo
spraw ekoenegetyki
Źródła
finansowania
7
Środki własne
jednostek,
kredyty
-
Środki własne
jednostek,
dotacje
Środki własne
jednostek,
kredyty, dotacje
Środki własne
jednostek
Środki własne
jednostek
Środki własne
jednostek
Środki własne
jednostek
206
1
Ograniczenie emisji
do powietrza w
energetyce i
przemyśle
Ograniczenie emisji
w sektorze
mieszkalnictwa
2
3
4
5
6
Cel 2. Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów niszczących warstwę ozonową)
1. Uzyskanie pozwoleń emisyjnych przez
Zakłady emitujące
Powiat
Zadanie ciągłe
Brak danych
zakłady emitujące zanieczyszczenia (od
zanieczyszczenia
kosztowych
których decyzje są wymagane) zgodnie z
do powietrza
obowiązującymi przepisami prawnymi
2. Wsparcie finansowe dla mieszkańców
Gminy
Gminy
Zadanie ciągłe
Zależne od
zmieniających ogrzewanie węglowe na
Właściciele
Powiat
możliwości
bardziej ekologiczne
obiektów
budżetowych
7
Środki własne
jednostek
realizujących
Środki własne
jednostek,
kredyty, dotacje
3. Rozbudowa sieci gazowej na obszarze
powiatu i zwiększanie liczby odbiorców
PGNiG S.A.
O WZG Poznań
Gminy
Powiat
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
3.1. Opracowanie koncepcji gazyfikacji dla
gminy Krzykosy
Gmina
Powiat
2012 - 2015
Brak danych
kosztowych
Powiat
Powiat
2012 - 2015
10 000,00
Budżet Powiatu
Powiat
Powiat
2012 - 2015
6 000,00
Budżet Powiatu
Powiat
Powiat
2012 - 2015
3 000,00
Budżet Powiatu
4. Prowadzenie systematycznych akcji
edukacji ekologicznej na temat
oszczędności energii cieplnej i
elektrycznej oraz stosowania
proekologicznych nośników energii,
szkodliwości spalania materiałów
odpadowych w kotłowniach domowych
4.1. Konkursy dla szkół podstawowych,
gimnazjów i szkół ponadpodstawowych
4.2. Druk ulotek informacyjnych
4.3. Koordynacja akcji sprzątanie świata
Środki własne
jednostek,
dotacje
Budżet Gminy
207
1
Ograniczenie emisji
zanieczyszczeń
komunikacyjnych
wraz z regulacją
gospodarki
ściekowej
na drogach
2
5. Usprawnienie systemu komunikacyjnego
(poprawa nawierzchni i warunków
bezpieczeństwa ruchu, modernizacja
i rozbudowa dróg)
3
Generalna
Dyrekcja Dróg
Krajowych i
Autostrad,
Wielkopolski
Zarząd Dróg
Wojewódzkich,
Zarząd Dróg
Powiatowych,
Gminy
Zarząd Dróg
Powiatowych w
Środzie Wlkp.
4
Powiat
5
Zadnie ciągłe
6
7
-
-
Powiat
2012 - 2015
2 513 002,00
Budżet Powiatu
Zarząd Dróg
Powiatowych w
Środzie Wlkp.
Powiat
do 2012
13 525 150,99
Zarząd Dróg
Powiatowych w
Środzie Wlkp.
Powiat
2012 - 2015
33 840 920,00
Budżet Powiatu,
Budżet Gminy
Środa Wlkp,
WRPO
Budżet Powiatu,
WRPO
- etap I aktualizacja dokumentacji
Zarząd Dróg
Powiatowych w
Środzie Wlkp.
Powiat
2012 - 2015
10 000,00
środki własne
5 000,00
Budżet Powiatu,
WRPO
- etap II odcinek Trzebisławki - Koszuty
Zarząd Dróg
Powiatowych w
Środzie Wlkp.
Zarząd Dróg
Powiatowych w
Środzie Wlkp.
Powiat
2012 - 2015
6 428 462,00
środki własne
3 214 231,00
Budżet Powiatu,
WRPO
Powiat
2012 - 2015
550 000,00
środki własne
275 000,00
Budżet Powiatu,
WRPO
Zarząd Dróg
Powiatowych w
Środzie Wlkp.
Zarząd Dróg
Powiatowych w
Środzie Wlkp.
Zarząd Dróg
Powiatowych
Środzie Wlkp.w
Powiat
2012 - 2015
7 002 457,00
środki własne
3 501 228,50
Budżet Powiatu,
WRPO
Powiat
2012 - 2015
9 330 000,00
środki własne
4 665 000,00
Budżet Powiatu,
WRPO
Powiat
2012 - 2015
10 520 000,00
środki własne
5 260 000,00
Budżet Powiatu,
WRPO
5.1. Budowa ronda na skrzyżowaniu ulic:
Daszyńkiego, Witosa, Nekielskiej
i Wrzesińskiej w Środzie Wlkp.
5.2. Przebudowa ul. Brodowskiej – Żwirki
i Wigury – Wrzesińskiej w ciągu dróg
powiatowych nr 3718P, 3719P, 2410P
w Środzie Wlkp.
5.3. Przebudowa ciągu dróg powiatowych
Trzebisławki – Koszuty – Kijewo –
Borowo - Krzykosy
- etap III dokumentacja projektowa na
wykonanie przebudowy ciągu dróg
powiatowych na odcinku Krzykosy-BorowoKijewo
- etap IV odcinek Słupia Wielka – Kijewo
- etap V odcinek Borowo - Kijewo
- etap VI odcinek Krzykosy - Borowo
208
1
Ochrona przed
hałasem
komunikacyjnym
Ochrona przed
hałasem
przemysłowym
2
3
4
5
Cel 3. Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku
1. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu
Właściciele
Powiat
Zadnie ciągłe
wzdłuż głównych szlaków
i zarządcy obiektów
komunikacyjnych przechodzących przez
(Generalna
teren powiatu
Dyrekcja Dróg
Krajowych i
Autostrad,
Wielkopolski
Zarząd Dróg
Wojewódzkich,
Zarząd Dróg
Powiatowych) oraz
WIOŚ
2. Sporządzenie map akustycznych dla dróg,
Właściciele i
Powiat
Zadnie ciągłe
linii kolejowych i lotnisk, których
zarządcy obiektów,
eksploatacja może powodować
WIOŚ
przekroczenia dopuszczalnych poziomów
hałasu w środowisku
3. Budowa ekranów akustycznych na
Generalna
Powiat
2012 - 2015
terenach w których poziom hałasu został
Dyrekcja Dróg
przekroczony
Krajowych i
Autostrad,
Wielkopolski
Zarząd Dróg
Wojewódzkich,
Zarząd Dróg
Powiatowych
4. Systematyczna kontrola zakładów
WIOŚ
Powiat
Zadnie ciągłe
przemysłowych (zwłaszcza
zlokalizowanych w pobliżu zabudowy
mieszkalnej)
6
7
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
209
1
2
3
4
5
6
7
Cel 4. Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym
Inwentaryzacja
1. Prowadzenie rejestru urządzeń będących
Powiat
Gminy
Zadanie ciągłe
źródeł
źródłem promieniowania
promieniowania
elektro2. Systematyczna kontrola wynikow badań
Powiat
Gminy
Zadanie ciągłe
magnetycznego
pomieniowania elektromagnetycznego
Cel 5. Zapewnienie wystarczającej ilości wody o odpowiedniej jakości użytkowej, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią
Zarządzanie
1. Wdrożenie systemu zarządzania zasobami RZGW w Poznaniu Gminy
Zadnie ciągłe
Brak danych Środki własne
zasobami wodnymi
wodnymi;
Powiat
kosztowych
RZGW
i
1.1. Opracowanie wykazów
RZGW w Poznaniu Gminy
Zadanie ciągłe
ochrona wód
- wód powierzchniowych i podziemnych,
Powiat
kosztowych
RZGW
które są lub mogą być w przyszłości
wykorzystywane do zaopatrzenia ludności
w wodę przeznaczoną do spożycia
- wód powierzchniowych wykorzystywanych
do celów rekreacyjnych, a w szczególności
do kąpieli
- wód powierzchniowych przeznaczonych do
bytowania ryb, skorupiaków i mięczaków
lub innych organizmów w warunkach
naturalnych oraz umożliwiających migrację
ryb
- wód wrażliwych na zanieczyszczenia
związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz
obszarów szczególnie narażonych, z
których dopływ azotu ze źródeł rolniczych
do tych wód należy ograniczyć
1.1. Założenie i prowadzenie katastru
Zadnie ciągłe
wodnego
Powiat
kosztowych
RZGW
dla regionów wodnych
1.2. Opracowanie:
Zadanie ciągłe
- analizy stanów zasobów wodnych w
Powiat
kosztowych
RZGW
regionach wodnych
- analizy ekonomicznej gospodarowania
wodami w regionie wodnym
210
1
5
6
7
1.3. Opracowanie katalogu pozwoleń
wodnoprawnych wraz z bilansem
wodnym dla poszczególnych gmin
powiatu
1.4. Poprawa stanu czystości jezior i zbiornika
retencyjnego w Środzie Wlkp.
2
Powiat
3
Powiat
4
2012
Bezkosztowo
-
Gmina Zaniemyśl
Gmina Środa Wlkp.
Powiat
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Budżet Gmin
Budżet Powiatu
2. Opracowanie koncepcji gospodarki wodno
– ściekowej na terenach gmin powiatu,
będących podstawą do podejmowania
dalszych przedsięwzięć w tym zakresie
(dla gmin, które nie posiadają w/w
opracowań)
3. Modernizacja i rozbudowa stacji
uzdatniania wody, hydroforni w celu
zapewnienia właściwej jakości wody
3.1.Modernizacja pompowni III stopnia na
stacji uzdatniania wody przy ul. Kórnickiej
w Środzie Wlkp.
Gminy
Powiat
do 2015
Brak danych
kosztowych
Budżet Gmin
Gminy,
Przedsiębiorstwa
wodociągowe
MPECWiK
w Środzie Wlkp.
Powiat
Zadnie ciągłe
Gmina
2012 - 2015
Brak danych
kosztowych
4. Rozbudowa sieci wodociągowej oraz
wymiana wyeksploatowanych odcinków
sieci, zwłaszcza sieci azbestowych
4.1. Budowa sieci wodociągowej przy
ul. Brodowskiej w Środzie Wlkp.
Gminy
Powiat
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
MPECWiK w
Środzie Wlkp.
Gmina
2012 - 2015
266 551,01
Środki własne
jednostek,
dotacje, kredyty
Środki własne
4.2. Budowa sieci wodociągowej w ul. Żwirki
i Wigury w Środzie Wlkp.
MPECWiK w
Środzie Wlkp.
Gmina
2012 - 2015
199 233,37
Środki własne
4.3. Budowa przyłączy wodociągowych
w ul. Brodowskiej Środa Wlkp.
MPECWiK w
Środzie Wlkp.
Gmina
2012 - 2015
45 509,09
Środki własne
4.4. Budowa przyłączy wodociągowych
w ul. Żwirki i Wigury Środa Wlkp.
4.5. Wymiana sieci wodociągowej
w ul. Kórnickiej w Środzie Wlkp.
4.6. Budowa sieci wodociągowej w
miejscowości Brzezie gm. Środa Wlkp.
4.7. Wymiana sieci wodociągowej wraz z
przyłączami w ul. Dąbrowskiego, Lipowa
w Środzie Wlkp.
MPECWiK w
Środzie Wlkp.
MPECWiK w
Środzie Wlkp.
MPECWiK w
Środzie Wlkp.
MPECWiK w
Środzie Wlkp.
Gmina
2012 - 2015
88 678,06
Środki własne
Gmina
2012 - 2015
Środki własne
Gmina
2012 - 2015
Gmina
2012 - 2015
Brak danych
kosztowych
Brak danych
kosztowych
Brak danych
kosztowych
-
Środki własne
jednostek,
dotacje, kredyty
Środki własne
Środki własne
Środki własne
211
1
5
6
4.8. Budowa sieci wodociągowej w
miejscowości Bronisław i Młodzikowice
2
Gmina
3
Powiat
2011 - 2012
900 000,00
Budżet Gminy,
PROW
5. Zintensyfikowanie rozbudowy sieci
kanalizacji sanitarnej i deszczowej na
terenie powiatu;
Przedsiębiorstwa
wodociągowokanalizacyjne,
Gmina
Gmina
Powiat
Zadanie ciągłe
-
Środki własne
jednostek,
dotacje, kredyty
Budowa sieci kanalizacyjnej na terenie
miasta Środa Wlkp.
Budowa kanalizacji sanitarnej na terenie
gm. Środa Wlkp.
Gmina
4
Gmina
Powiat
Gmina
Powiat
7
Budżet Gminy,
WRPO
Budżet Gminy,
WRPO
5.3.Budowa kanalizacji sanitarnej w
miejscowości Jeziory Wielkie, Jeziory Małe
(I etap), Doliwiec, Łękno, gm. Zaniemyśl
Gmina
Powiat
2012
4666 184,46
5.4. Budowa kanalizacji sanitarnej w
miejscowościach: Jeziory Małe (II etap) –
Łękno – Polwica gm. Zaniemyśl
6. Optymalizacja wykorzystania, modernizacja
oraz budowa oczyszczalni ścieków
Gmina
Powiat
2013 - 2015
4500 000,00
Gminy
Przedsiębiorstwa
wodociągowokanalizacyjne
Gmina
Powiat
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek,
dotacje, kredyty
Gmina
Powiat
do 2015
Brak danych
Budżet Gminy,
ZPOR
Gmina
Powiat
2012 - 2014
Gmina
Powiat
2012 - 2015
7. Ewidencja wszystkich zbiorników
bezodpływowych i zintensyfikowanie ich
kontroli technicznej oraz częstotliwości
opróżniania
Gminy,
Przedsiębiorstwa
wodociągowokanalizacyjne
Powiat
2012
Bezkosztowo
8. Opracowanie i sukcesywne wdrażanie
programów ochrony wód powierzchniowych
w układzie zlewniowym rzek
WZMiUW w
Poznaniu, RZGW,
Powiat, Gminy
(współpraca
ponadlokalna)
Powiat
2015
Brak danych
kosztowych
6.1. Rozbudowa oczyszczalni scieków w
Sulęcinku
6.2. Budowa oczyszczalni ścieków w
miejscowości Śnieciska, gm. Zaniemyśl
6.3. Dofinansowanie nowych przydomowych
oczyszczalni
kosztowych
Brak danych
koszowych
Brak danych
koszowych
Budżet Gminy –
1 912 369,00
WRPO –
1 912 369,46
Budżet Gminy,
dotacje, kredyty
Budżet Gminy,
dotacje, kredyty
Budżet Gminy,
dotacje, kredyty
-
Środki własne
jednostek,
dotacje, kredyty
212
1
Ochrona
przeciwpowodziowa
i mała retencja
Gleby użytkowane
rolniczo
5
6
9. Inwentaryzacja, odbudowa i regulacja oraz
prawidłowa eksploatacja systemów
melioracji podstawowej
9.1. Odbudowa rzek na terenie Powiatu
Średzkiego
2
WZMiUW
w Poznaniu
3
Gminy
Powiat
4
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
WZMiUW
w Poznaniu
Gminy
Powiat
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
9.2. Propagowanie i promocja małej retencji
budowy stawów w celu nawadniania
upraw rolniczych
10. Wdrażanie powiatowego planu
operacyjnego ochrony przed powodzią
Powiat
Powiat
Zadanie ciągłe
Bezkosztowo
Powiat
Gminy
Powiat
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
10.1.Zakup sprzętu na potrzeby magazynu
przeciwpowodziowego Wydział
Zarządzania Kryzysowego i
Bezpieczeństwa Obywateli
11. Przeprowadzenie działań formalno –
prawnych jeżeli w istniejących planach
zagospodarowania przestrzennego i
studiach uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego nie
zostały objęte ochroną tereny zalewowe
(przede wszystkim w dolinie rzeki Warty)
12. Odbudowa i konserwacja rowów melioracji
wodnej szczegółowej
Powiat
Powiat
Zadanie ciągle
5 000,00
na rok
Gminy
Powiat
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Związek Spółek
Powiat
Zadanie ciągłe
Wodnych w
Środzie Wlkp.,
Gminna Spółka
Wodna w
Zaniemyślu,
Rolnicy
Cel 6. Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją
1. Kształtowanie struktury upraw
ODR,
Powiat
Zadanie ciągłe
przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się
Gminy,
jakości gleb
Właściciele
gruntów
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek,
dotacje, kredyty
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
7
-
Środki własne
jednostek
Budżet Powiatu
213
1
2
3
2. Podjęcie działań zmniejszających poziom
zakwaszenia gleb
Zasoby kopalin
3. Założenie i prowadzenie rejestru terenów, na
których stwierdzono przekroczenie
standardów jakości gleb lub ziemi
4. Rozpoznanie możliwości zasobowych i
perspektyw regionu w zakresie zasobów złóż
gazu ziemnego i ropy naftowej
ODR,
Właściciele
gruntów
Powiat
PGNiG S.A.
Warszawa, Odział
Zielonogórski
4
5
6
7
Powiat
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Gminy, WIOŚ
Wojewoda
Marszałek
Gminy
Powiat
Zadanie ciągłe
Zadanie
ustawowe
Środki własne
jednostek
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
5. Bieżąca rekultywacja terenów
poeksploatacyjnych
Eksploatatorzy
zasobów
Gminy
Powiat
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Likwidacja odwiertów Radlin-16a, Radlin17, Radlin-20
Eksploatatorzy
zasobów
Gminy
Powiat
do 2014
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
6. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań i
kierunków zagospodarowania
przestrzennego oraz planach
zagospodarowania przestrzennego
obszarów złóż i objęcie ich ochroną
Gminy
Powiat
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Cel 7. Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności w tym wzrost lesistości powiatu
Ochrona i rozwój
systemu obszarów
chronionych
Integracja
aspektów
ekologicznych z
planowaniem
przestrzennym
1. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych parków
i pomników przyrody
Gminy, Powiat,
Województwo
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Gminy
Wojewódzki
Konserwator
Przyrody
Powiat
1.1. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych
parków, terenów zieleni publicznej i
pomników przyrody na terenie gmin:
Krzykosy, Dominowo, Nowe Miasto,
Środa Wlkp., Zaniemyśl
1.2. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych
parków i pomników przyrody otaczających
obiekty będące własnością Powiatu
2. Przestrzeganie procedur lokalizacyjnych
chroniących tereny cenne przyrodniczo
przed przeinwestowaniem
2.1. Racjonalne i rozważne planowanie
wycinki drzew przy procesach
inwestycyjnych
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Powiat
Gminy
Zadnie ciągłe
10 000,00
Gminy
Powiat
Zadnie ciągłe
-
Budżet
Powiatu
-
Gminy
Powiat
Powiat
Zadanie ciągłe
-
-
214
1
2
5
6
Gminy, RDOŚ,
Nadleśnictwa
Pozarządowe
organizacje
ekologiczne
Gminy
Zarząd Dróg
Powiatowych w
Środzie Wlkp.
Koła łowieckie,
Nadleśnictwa
3
Powiat
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek,
dotacje
Gminy
Powiat
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Budżet
Powiatu
Gminy
Powiat
Zadanie ciągłe
Według
złożonych
wniosków
Budżet
Powiatu
4. Stały monitoring środowiska leśnego w
celu przeciwdziałania stanom
niepożądanym (choroby, szkodniki)
Nadleśnictwa
Gminy
Zadnie ciągłe
Bezkosztowo
-
5. Przestrzeganie postanowień zawartych w
inwentaryzacji lub planach urządzania lasów
5.1. Opracowanie nowych planów
urządzania lasów dla właścicieli lasów nie
stanowiących własności państwa
Właściciele lasów,
Nadleśnictwa,
Powiat
Powiat
Zadanie ciągłe
Bezkosztowo
-
Gminy
Nadleśnictwa
Zadanie ciągłe
Według potrzeb
6. Pełnienie nadzoru nad lasami nie
stanowiącymi własności Skarbu Państwa
7. Nadzorowanie procesu zalesiania
równolegle z działaniami prowadzącymi do
zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i
poprawy struktury wiekowej drzewostanów
Powiat,
Nadleśnictwa
Powiat,
Nadleśnictwa,
ARiMR
Gminy
Zadanie ciągłe
Gminy
Zadanie ciągłe
ok. 20 000,00
na rok
75 000,00
na rok
8. Utrzymanie istniejących i zaprojektowanie
nowych ścieżek dydaktycznych wraz z
opisem przyrody
Nadleśnictwa
Gminy, szkoły,
organizacje
pozarządowe i
ekologiczne
Powiat
Powiat
Zadanie ciągłe
Według potrzeb
Gminy
Organizacje
pozarządowe i
ekologiczne
Zadanie ciągłe
ok. 7 000,00
3. Aktualizacja planów ochrony siedlisk
gatunków zagrożonych
3.1. Ochrona zagrożonych drzew
kasztanowców na terenie gmin Powiatu
Średzkiego
3.2. Ochrona populacji i hodowla zwierzyny
Leśnej na terenie gmin Powiatu
Średzkiego
Ochrona lasów
Edukacja
ekologiczna
społeczeństwa w
zakresie ochrony
przyrody
9. Włączenie w akcję edukacji ekologicznej
proekologicznych organizacji
pozarządowych
4
7
Budżet
Powiatu
Budżet
Powiatu
Środki ARiMR
Warszawa
przekazywane
dla rolników
przez
Starostwo
Powiatowe
Budżet Gmin,
Budżet
Powiatu
Budżet
Powiatu
215
1
2
3
4
5
6
Zadanie ciągłe
ok. 8000,00
Budżet
Powiatu
Powiat
Gminy
Organizacje
pozarządowe i
ekologiczne
np. PTOP
„Salamandra”
Gminy
Zadanie ciągłe
ok. 3 000,00
Budżet
Powiatu
Gminy
Powiat
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Powiat
Gminy
Zadanie ciągłe
ok. 3 000,00
rocznie
Budżet Gmin,
Budżet
Powiatu
Budżet
Powiatu
Powiat,
Gminy,
Szkoły
Organizacje
pozarządowe i
ekologiczne
Zadanie ciągłe
5 000,00
na rok
Środki własne
jednostek,
Budżet
Powiatu
Powiat
Gminy
szkoły
Zadanie ciągłe
3 000,00
na rok
Budżet
Powiatu
9.1. Konkursy, szkolenia dla dzieci i młodzieży
oraz wycieczki ekologiczne
Powiat
10. Działalność Powiatowego Centrum
Edukacji Ekologicznej (PCEE) przy
Wydziale Środowiska Starostwa
Powiatowego
10.1. Aktywna współpraca Gmin z PCEE
10.2. Systematyczne doposażanie PCEE w
urządzenia i materiały dydaktyczne
niezbędne w procesie edukacji
ekologicznej
11. Promowanie zachowań proekologicznych
we wszystkich dziedzinach życia zgodnie z
zasadami ochrony przyrody w następującej
formie: zebrania wiejskie, szkolenia, akcja
ulotkowa, konkursy, szkolenia, konferencje
itp.
11.1. Prelekcje i wycieczki o charakterze
ekologicznym
11.2. Artykuły o treści proekologicznej w
Powiat
Gminy
Zadania ciągłe
Bezkosztowo
prasie lokalnej oraz na stronie
internetowej Starostwa
11.3. Koordynacja ogólnopolskich i
Powiat
Gminy
Zadanie ciągłe
2 500,00
ogólnoświatowych imprez
na rok
proekologicznych
Cel 8.Odnowa i wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego powiatu i dostosowanie do potrzeb turystyki
Ewidencja
obszarów cennych
przyrodniczo dla
potrzeb turystyki
ekologicznej
1. Inwentaryzacja obszarów atrakcyjnych
przyrodniczo pod kątem wykorzystania tych
obszarów dla turystyki
1.1. Opracowania dotyczące walorów
przyrodniczo-turystycznych Powiatu
1.2. Promocja walorów przyrodniczych i
turystycznych Powiatu na targach i
giełdach turystycznych
7
Budżet
Powiatu
Gminy
Powiat
2012 - 2015
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Powiat
Gminy
Zadanie ciągłe
Powiat
Gminy
Zadanie ciągłe
ok.
20 0000,00
5 000,00
na rok
Budżet
Powiatu
Budżet
Powiatu
216
1
Tworzenie ścieżek i
tras turystycznych
Wzmocnienie
walorów
przyrodniczych i
estetycznych
Konsolidacja
przedsięwzięć
proekologicznych
2
3
1.3. Współpraca z organizacjami turystycznymi
działającymi na terenie województwa i
kraju
2. Budowa ścieżek, tras dla turystyki pieszej i
rowerowej uwzględniających walory
przyrodnicze Powiatu
3. Systematyczne nasadzenia nowych drzew i
krzewów na terenie wszystkich gmin
Powiatu
3.1. Zakup drzew i krzewów dla szkół na Dzień
Ziemi
4. Współpraca przedstawicieli Powiatu i
poszczególnych Gmin w celu realizacji
wspólnej polityki proekologicznej Powiatu
Średzkiego
5
6
7
Powiat
Gminy
Zadanie ciągłe
Bezkosztowo
-
Gminy
Powiat
2012 - 2015
Brak danych
kosztowych
Gminy
Powiat
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Budżety Gmin,
Budżet
Powatu,
Środki własne
jednostek
Powiat
Gminy
szkoły
Powiat
Zadanie ciągłe
2 000,00
na rok
Zadanie ciągłe
Bezkosztowo
Gminy
Powiat
4
Budżet
Powiatu
-
217
Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata 2016 – 2019
Kierunek
działania
Zadanie priorytetowe
Jednostka
realizacyjna
Jednostka
współpracująca
lub nadzorująca
1
2
3
4
Czas realizacji
5
T a b e l a 95
Szacunkowe
koszty
wdrożenia
[PL]
Źródła
finansowania
6
7
Cel 1. Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych
Zakłady przemysłowe
Racjonalizacja
1. Ograniczanie wykorzystywania wód
Gminy
Zadnie ciągłe
Brak danych
Podmioty gospodarcze Powiat
użytkowania wody
podziemnych do celów przemysłowych i
kosztowych
Rolnicy
nawodnień rolniczych (poza przemysłem
spożywczym i niektórymi specjalnymi
działami produkcji)
Zmniejszenie
2. Stosowanie bodźców ekonomicznych dla
Gminy
Powiat
Zadnie ciągłe
Zależne od Środki własne
materiałochłonnoś
przedsięwzięć proekologicznych (ulgi
możliwości jednostek,
ci i odpadowości
podatkowe, możliwości współfinansowania)
budżetowych dotacje
produkcji
Zmniejszenie
3. Poprawa parametrów energetycznych
Gminy, Powiat
Powiat
Zadnie ciągłe
energochłonności
budynków termorenowacja
Właściciele
kosztowych jednostek
gospodarki i
mieszkań, Zarządcy
wzrost
budynków
wykorzystania
Zadnie ciągłe
4. Stopniowe zwiększanie udziału energii
Gminy,
Powiat
energii ze źródeł
otrzymanej z surowców odnawialnych w
Zakłady
odnawialnych
całkowitym zużyciu energii
przemysłowe,
Właściciele i
zarządcy budynków
Cel 2. Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych niszczących warstwę ozonową)
Ograniczenie
1. Stosowanie stref (pasów) zieleni
Zakłady
Gminy
Zadnie ciągłe
emisji do
izolacyjnej wokół dużych emitorów
przemysłowe
Powiat
powietrza w
zanieczyszczeń
energetyce i
2. Wprowadzenie systemu monitoringu i
Zakłady
WIOŚ
Zadnie ciągłe
przemyśle
kontroli emisji zanieczyszczeń na terenie
przemysłowe
Powiat
zakładów przemysłowych
Ograniczenie
3. Sukcesywna zamiana węgla na
Właściciele
Gminy
Zadanie ciągłe
emisji w sektorze
alternatywne nośniki ciepła (gaz, brykiet
Powiat
kosztowych jednostek,
obiektów
mieszkalnictwa
drzewny, pelety drzewne, biomasa)
kredyty, dotacje
4. Centralizacja uciepłowienia prowadząca do Zakłady
Gminy
Zadnie ciągłe
likwidacji małych kotłowni
ciepłownicze
Powiat
dotacje, kredyty
218
1
2
3
5
6
5.
Rozbudowa sieci gazowej na obszarze
powiatu
PGNiG S.A. O WZG
Poznań
Gminy
Powiat
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
6.
Wsparcie finansowe dla mieszkańców
zmieniających ogrzewanie węglowe na
bardziej ekologiczne
Gminy
Gminy
Właściciele obiektów Powiat
Zadanie ciągłe
Powiat, Gminy,
Szkoły,
Pozarządowe
organizacje
ekologiczne
Zadnie ciągłe
7.
Ograniczenie
emisji
zanieczyszczeń
komunikacyjnych
Prowadzenie systematycznych akcji
edukacji ekologicznej na temat
oszczędności energii cieplnej i elektrycznej
oraz stosowania proekologicznych
nośników energii, szkodliwości spalania
materiałów odpadowych w kotłowniach
domowych
8. Usprawnienie systemu komunikacyjnego
(poprawa nawierzchni i warunków
bezpieczeństwa ruchu, modernizacja i
rozbudowa dróg)
9.
Ochrona przed
hałasem
komunikacyjnym
1.
4
Powiat
Zadnie ciągłe
Generalna Dyrekcja Powiat
Dróg Krajowych i
Autostrad,
Wielkopolski Zarząd
Dróg Wojewódzkich,
Zarząd Dróg
Powiatowych,
Gminy
Zadnie ciągłe
Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego
Gminy,
Powiat
poprzez likwidację barier technicznych
Zarząd Dróg
oraz tworzenie ścieżek rowerowych
Powiatowych
Cel 3. Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku
Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu Właściciele
Powiat
Zadnie ciągłe
wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych i zarządcy obiektów
przechodzących przez teren powiatu
(Generalna Dyrekcja
Dróg Krajowych i
Autostrad,
Zarząd Dróg
Powiatowych) oraz
WIOŚ
7
Środki własne
jednostek,
dotacje, kredyty
Zależne od Środki własne
możliwości jednostek,
budżetowych kredyty, dotacje
20 000,0
-
Środki własne
jednostek
-
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
219
1
Ochrona przed
hałasem
komunikacyjnym
2
1.
2.
3.
Ochrona przed
hałasem
przemysłowym
4.
5.
6.
Inwentaryzacja
źródeł
promieniowania
1.
5
6
7
Zarządzający drogą, Powiat
linią kolejową lub
lotniskiem,
WIOŚ
3
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
-
Właściciele
Powiat
i zarządcy obiektów
(Generalna Dyrekcja
Dróg Krajowych i
Autostrad,
Zarząd Dróg
Powiatowych)
Gminy
Powiat
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Zadnie ciągłe
Integrowanie planów zagospodarowania
przestrzennego z problemami zagrożenia
hałasem
Systematyczna kontrola zakładów
WIOŚ
Powiat
Zadnie ciągłe
przemysłowych (zwłaszcza
zlokalizowanych w pobliżu zabudowy
mieszkalnej)
Egzekwowanie w zakładach zmian
Zakłady
Powiat,
Zadnie ciągłe
technologicznych w przypadku
przemysłowe
WIOŚ
przekroczeń emisji hałasu (stosowania
obudów, dźwiękochłonnych, ekranów oraz
tłumików akustycznych)
Tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej Zakłady
Powiat
Zadnie ciągłe
wokół zakładów
przemysłowe
Gminy
Cel 4. Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym
Prowadzenie rejestru urządzeń będących
Powiat
Gminy
Zadnie ciągłe
źródłem promieniowania
Brak danych
kosztowych
Opracowanie programu ograniczenia
hałasu na terenie powiatu (dokonanie
rozpoznania klimatu akustycznego sporządzenie map akustycznych - ze
wskazaniem terenów szczególnie
narażonych na emisję hałasu)
Wspieranie inwestycji ograniczających
wpływ hałasu (budowa ekranów
akustycznych i tworzenie pasów zwartej
zieleni ochronnej, a także izolacja
budynków)
4
Środki własne
jednostek
-*
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Bezkosztowo
-*
220
1
2
3
4
5
6
7
Cel 5. Zapewnienie wystarczającej ilości wody o odpowiedniej jakości użytkowej, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią
Zarządzanie
1. Rozbudowa sieci wodociągowej oraz
Gminy
Powiat
Zadnie ciągłe
zasobami
wymiana wyeksploatowanych odcinków
wodnymi i
sieci, zwłaszcza sieci azbestowych w celu
dotacje, kredyty
ochrona wód
minimalizacji strat wody
2. Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania Gminy,
Powiat
Zadnie ciągłe
wody, hydroforni w celu zapewnienia
Przedsiębiorstwa
właściwej jakości wody
wodociągowe
dotacje, kredyty
3. Prowadzenie akcji edukacyjno –
PCEE, Gminy,
Zadnie ciągłe
ok. 5 000,00 Środki własne
Powiat
informacyjnej propagującej optymalizację
Szkoły,
na rok w
jednostek,
zużycia wody przez indywidualnych
Pozarządowe
ramach
Budżet Powiatu
użytkowników
organizacje
środków
ekologiczne
przyznanych
na edukację
ekologiczną
4. Zintensyfikowanie rozbudowy sieci
Przedsiębiorstwa
Powiat
Zadanie ciągłe
kanalizacji sanitarnej i deszczowej na
wodociągowojednostek,
kosztowych
terenie powiatu
kanalizacyjne,
dotacje, kredyty
Gminy
5. Optymalizacja wykorzystania (dociążenie)
Gminy,
Powiat
Zadnie ciągłe
oraz budowa nowych i modernizacja
Przedsiębiorstwa
istniejących oczyszczalni ścieków
wodociągowe
dotacje, kredyty
6. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na
Gminy,
Powiat
Zadnie ciągłe
terenach gdzie budowa sieci kanalizacji
mieszkańcy
sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn
dotacje, kredyty
ekonomicznych, bądź bardzo trudna do
realizacji ze względów technicznych
7. Ochrona i rekultywacja wód w jeziorach na
Gminy
Powiat
Zadanie ciągłe
terenie Powiatu
dotacje, kredyty
8. Preferowanie użytkowania łąkowego oraz
Zadanie ciągłe
Gminy,
Powiat
kształtowanie pasów roślinności wzdłuż
dotacje
cieków wodnych
221
1
2
Ochrona
przeciwpowodziowa i
mała retencja
9. Realizacja powiatowego planu
operacyjnego ochrony przed powodzią (dla
terenów zagrożonych zalaniem)
10. Odbudowa, prawidłowa eksploatacja oraz
systematyczna kontrola systemów
melioracji (wałów i urządzeń wodnych)
3
11. Odbudowa i konserwacja rowów melioracji
wodnej szczegółowej
4
Powiat
Gminy
Właściciele cieków,
Marszałek
Województwa,
RZGW, Spółki
wodne
Związek Spółek
Wodnych w Środzie
Wlkp., Gminna
Spółka Wodna w
Zaniemyślu,
Rolnicy
Powiat
5
6
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Zadanie ciągłe
Powiat
Brak danych
kosztowych
7
Środki własne
jednostek
Środki własne
jednostek
realizujących,
dotacje,
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek,
dotacje, kredyty
Cel 6. Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją
Gleby użytkowane
rolniczo
Zasoby kopalin
1. Prowadzenie właściwej struktury
zagospodarowania przestrzennego
(zagospodarowywanie gruntów o niskiej
przydatności rolniczej, uprawy na gruntach o
wyższej klasie bonitacyjnej)
2. Kształtowanie struktury upraw
przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się
jakości gleb
Rolnicy
Gminy
Powiat
Gminy
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek,
dotacje, kredyty
ODR,
Gminy,
Właściciele gruntów
Powiat
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
3. Ograniczenie zanieczyszczeń emitowanych
do powietrza , gleb i wody
Gminy
Mieszkańcy
Gminy
Powiat
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Powiat
Zadnie ciągłe
Powiat
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Środki własne
jednostek
4. Bieżąca rekultywacja terenów
Eksploatatorzy
poeksploatacyjnych
zasobów
5. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań i
Gminy
kierunków zagospodarowania
przestrzennego oraz planach
zagospodarowania przestrzennego (jeżeli
obecnie nie są uwzględnione) obszarów złóż i
objęcie ich ochroną
222
1
2
3
4
5
6
7
Cel 7. Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności w tym wzrost lesistości powiatu
Ochrona i rozwój
systemu
obszarów
chronionych
1. Wspieranie gmin w ustanawianiu użytków
ekologicznych i zespołów przyrodniczo krajobrazowych na terenach rolniczych,
gdzie występują pozostałości ekosystemów
i cennych fragmentów krajobrazu
Gminy
Pozarządowe
organizacje
ekologiczne
2. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych parków i Gminy, Powiat,
pomników przyrody
Województwo
Integracja
aspektów
ekologicznych z
planowaniem
przestrzennym
2.1. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych parków, Gminy
terenów zieleni publicznej i pomników
przyrody na terenie gmin: Krzykosy,
Dominowo, Nowe Miasto, Środa Wlkp.,
Zaniemyśl
2.2. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych parków Powiat
i pomników przyrody otaczających obiekty
będące własnością Powiatu
3. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa
Gminy
mieszkalnego i rekreacyjnego na terenach
chronionych (środki administracyjno –
prawne)
4. Przestrzeganie procedur lokalizacyjnych
chroniących tereny cenne przyrodniczo
przed przeinwestowaniem
Gminy
4.1. Racjonalne i rozważne planowanie wycinki
drzew przy procesach inwestycyjnych
Gminy
Powiat
Powiat
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Wojewódzki
Konserwator
Przyrody
Powiat
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Środki własne
jednostek
Gminy
Zadnie ciągłe
20 000,00
na rok
Powiat
Zadnie ciągłe
Brak danych
kosztowych
Powiat
Zadnie ciągłe
Budżet Powiatu
-
*
-
Powiat
Zadanie ciągłe
-
-
Ochrona
5. Ochrona populacji i hodowla zwierzyny
Koła łowieckie,
gatunkowa roślin i
leśnej na terenie gmin Powiatu Średzkiego Nadleśnictwa
zwierząt
Gminy
Powiat
Zadanie ciągłe
Według
złożonych
wniosków
Budżet Powiatu
Ochrona lasów
Gminy
Zadnie ciągłe
Bezkosztowo
-
6. Stały monitoring środowiska leśnego w celu Nadleśnictwa
przeciwdziałania stanom niepożądanym
(choroby, szkodniki)
223
1
Edukacja
ekologiczna
społeczeństwa
w zakresie
ochrony przyrody
Tworzenie
ścieżek i tras
turystycznych
Wzmocnienie
walorów
przyrodniczych i
estetycznych
Konsolidacja
przedsięwzięć
proekologicznych
5
6
7
Powiat,
10. Nadzorowanie procesu zalesiania
równolegle z działaniami prowadzącymi do Nadleśnictwa,
zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i ARiMR
poprawy struktury wiekowej drzewostanów
2
3
Gminy
Zadanie ciągłe
75 000,00
na rok
11. Pełnienie nadzoru nad lasami nie
stanowiącymi własności Skarbu Państwa
12. Utrzymanie istniejących i zaprojektowanie
nowych ścieżek dydaktycznych wraz z
opisem przyrody
Gminy
Zadanie ciągłe
Powiat
Zadanie ciągłe
20 000,00
na rok
Według
potrzeb
Środki ARiMR
Warszawa
przekazywane
dla rolników
przez Starostwo
Powiatowe
Budżet Powiatu
Powiat,
Nadleśnictwa
Nadleśnictwa
Gminy, szkoły,
organizacje
pozarządowe i
ekologiczne
Powiat
4
13. Włączenie w akcję edukacji ekologicznej
Gminy
Zadanie ciągłe
7 000,00 proekologicznych organizacji
Organizacje
8 000,00
pozarządowych - konkursy, szkolenia dla
pozarządowe i
dzieci i młodzieży oraz wycieczki
ekologiczne,
ekologiczne
szkoły
14. Działalność Powiatowego Centrum
Powiat
Gminy
Zadanie ciągłe
3 000,00
Edukacji Ekologicznej (PCEE) przy
Wydziale Środowiska Starostwa
Powiatowego
15. Promowanie zachowań proekologicznych
Powiat
Organizacje
Zadanie ciągłe
5 000,00
we wszystkich dziedzinach życia zgodnie z Gminy
na rok
pozarządowe i
zasadami ochrony przyrody w następującej szkoły
ekologiczne,
formie: zebrania wiejskie, szkolenia, akcja
Gminy
ulotkowa, konkursy, szkolenia, konferencje
itp.
Cel 8.Odnowa i wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego powiatu i dostosowanie do potrzeb turystyki
1. Budowa ścieżek, tras dla turystyki pieszej i Gminy,
Powiat
Zadanie ciągłe
Brak danych
rowerowej uwzględniających walory
Zarząd Dróg
kosztowych
przyrodnicze Powiatu
Powiatowych
2.
Systematyczne nasadzenia nowych drzew
i krzewów na terenie wszystkich gmin
Powiatu
Gminy
Powiat
Zadanie ciągłe
Brak danych
kosztowych
3.
Współpraca przedstawicieli Powiatu i
poszczególnych Gmin w celu realizacji
wspólnej polityki proekologicznej Powiatu
Średzkiego
Gminy
Powiat
Powiat
Zadanie ciągłe
Bezkosztowo
Budżet Gmin,
Budżet Powiatu
Budżet Powiatu
Budżet Powiatu
Środki własne
jednostek,
Budżet Powiatu
Budżety Gmin,
Budżet Powiatu
Środki własne
jednostek
-
224
X. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA
10.1. Założenia systemu finansowania inwestycji
Realizacja zadań wytyczonych w Programie Ochrony Środowiska wiąże się z
wysokimi nakładami inwestycyjnymi. Większość instytucji, które udzielają dotacji lub
korzystnie oprocentowanych kredytów na inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska
(gospodarki odpadami) wymaga, żeby inwestycja osiągnęła odpowiednio duży efekt
ekologiczny i objęła swym zasięgiem możliwie największą liczbę mieszkańców aglomeracji,
związku gmin lub powiatu. Dlatego w przypadku Powiatu Średzkiego należy dążyć, aby
podejmowane działania miały charakter powiatowy lub przynajmniej obejmowały swym
zasięgiem kilka gmin (np.: międzygminne działania na rzecz ochrony środowiska, związkowy
model gospodarki).
Wspólne działanie kilku gmin nie tylko ma wpływ na finansowanie inwestycji (obniży
koszty, które będzie musiała ponieść pojedyncza gmina), ale również obniży koszty
eksploatacyjne. Oznacza to, że przedsięwzięcie winno być realizowane wspólnie.
W
zależności
od
przyjętego
w
danym
przypadku
rozwiązania
wariantu
organizacyjnego poszczególne miasta i gminy samodzielnie lub wspólnie finansować będą
realizację konkretnych zadań.
Środki na finansowanie zadań związanych z ochroną środowiska pochodzić mogą
z następujących źródeł:
•
własne środki miast i gmin;
•
dofinansowanie wojewódzkiego lub narodowego funduszu ochrony środowiska i
gospodarki wodnej;
•
emisja obligacji komunalnych;
•
fundusze strukturalne;
•
kredyty bankowe na preferencyjnych warunkach (np.: Bank Ochrony Środowiska);
•
pozyskanie inwestora strategicznego, może nim być także inwestor zagraniczny.
Należy zaznaczyć, że wszystkie instytucje udzielające pomocy finansowej w
dziedzinie ochrony środowiska wymagają od inwestora nie tylko wypełnienia odpowiedniego
formularza, ale również przedstawienia szeregu opracowań i dokumentacji, planujących czy
opisujących dane przedsięwzięcie. Są to między innymi.:
•
plan zagospodarowania przestrzennego i strategie rozwoju powiatu lub gminy;
•
program ochrony środowiska, plan gospodarki odpadami, koncepcje gospodarki
wodno-ściekowej, plan zalesiania itp.;
•
projekt budowlany i wykonawczy wraz ze źródłową dokumentacją ekonomiczną,
finansową i przetargową;
•
studium wykonalności (lub biznes plan w przypadku przedsięwzięć komercyjnych);
•
wymagane przez prawo zezwolenia na realizację projektu.
10.1.1. Emisja obligacji komunalnych
Emisja obligacji jest nowo wprowadzanym sposobem gromadzenia środków
finansowych. Daje ona emitentowi środki na rozwój, a kupującemu obligacje - korzystne
ulokowanie środków pieniężnych na określony czas. Istnieje możliwość emisji obligacji na
inwestycje służące ochronie środowiska. W przypadku podmiotów szczególnie uciążliwych
dla otoczenia obligacje mogą być odpowiednio uatrakcyjnione zobowiązaniem do
radykalnego ograniczenia tej uciążliwości. Podmiotowe obligacje mogą być nabywane z
budżetu samorządów, z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
oraz kupowane przez inne podmioty, odczuwające ekologiczną uciążliwość emitenta.
Obligacja jest wyrazem zobowiązań przedmiotu emitującego i jednocześnie praw nabywców
obligacji
do
otrzymywania
ich
spłaty
wraz
z
odsetkami
i
innych
świadczeń
o charakterze rzeczowym. Jest zatem zbliżona do transakcji kredytowej w banku.
Przez emisję obligacji realizuje się przepływ kapitału. Kredyt uzyskany w drodze
emisji obligacji nie jest łatwy ani tani, gdyż zysk zamierzonego przedsięwzięcia musi być na
tyle wysoki, aby pokrył związane z obligacją zobowiązania. Można przewidywać, że
zainteresowanie obligacjami – dotąd znikome – będzie wzrastać w miarę wykształcenia się
myślenia kategoriami majątkowymi.
10.1.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest wspólnie z
Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, filarem polskiego
systemu finansowania ochrony środowiska. Podstawą działania Narodowego Funduszu jest
ustawa Prawo Ochrony Środowiska. Najważniejszym zadaniem Narodowego Funduszu w
ostatnich latach jest efektywne i sprawne wykorzystanie środków z Unii Europejskiej
przeznaczonych na rozbudowę i modernizację infrastruktury ochrony środowiska w naszym
kraju. Wdrażanie projektów ekologicznych, które uzyskały lub uzyskają wsparcie finansowe z
Komisji Europejskiej oraz dofinansowanie tych przedsięwzięć ze środków Narodowego
226
Funduszu służy osiągnięciu przez Polskę efektów ekologicznych wynikających z zobowiązań
międzynarodowych.
Źródłem wpływów NFOŚiGW są opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska i kary za
naruszanie prawa ekologicznego. Dzięki temu, że główną formą dofinansowania działań są
pożyczki, Narodowy Fundusz stanowi „odnawialne źródło finansowania” ochrony środowiska.
Pożyczki i dotacje, a także inne formy dofinansowania, stosowane przez Narodowy Fundusz,
przeznaczone są na dofinansowanie w pierwszym rzędzie dużych inwestycji o znaczeniu
ogólnopolskim i ponadregionalnym w zakresie likwidacji zanieczyszczeń wody, powietrza i
ziemi. Finansowane są również zadania z dziedziny geologii i górnictwa, monitoringu
środowiska, przeciwdziałania zagrożeniom środowiska, ochrony przyrody i leśnictwa,
popularyzowania wiedzy ekologicznej, profilaktyki zdrowotnej dzieci a także prac naukowobadawczych i ekspertyz. W ostatnim czasie szczególnym priorytetem objęte są inwestycje
wykorzystujące odnawialne źródła energii.
10.1.3. Wsparcie finansowe dla krajów członkowskich Unii Europejskiej
Fundusze strukturalne UE na lata 2007 – 2013 w Polsce
Fundusze strukturalne są najważniejszym instrumentem polityki strukturalnej Unii
Europejskiej. Są to specjalne instytucje, których zadaniem jest wspieranie i modernizacja
gospodarki krajów UE. Fundusze te są kierowane do tych regionów i sektorów, które bez
pomocy finansowej nie są w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego w UE.
Od 1 maja 2004 roku Polska jest pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej, w związku, z
czym brała udział w negocjacjach budżetu unijnego na lata 2007-2013. Na ten okres dla
naszego kraju przeznaczono ze środków funduszy strukturalnych 67,3 mld euro, a nie jak
planowano wcześniej 59,5 mld euro Jest to kwota powiększona o 7,8 mld euro w porównaniu
do początkowych ustaleń. Podstawowym polskim dokumentem określającym priorytety i
system wykorzystania funduszy strukturalnych przeznaczonych na lata 2007 – 2013 jest
Narodowa Strategia Spójności (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia), zaakceptowana
przez Komisję Europejską w dniach 9 – 10 maja 2007 r. podczas konferencji „Silne regiony –
budowanie mostów dla Europy”. Celem strategicznym Narodowej Strategii Spójności jest
tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i
przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności
gospodarczej, społecznej i przestrzennej.
Będzie
on
osiągany
poprzez
realizację
następujących
celów
szczegółowych:
1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów
227
partnerstwa,
2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej,
3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe
znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski,
4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie
sektora
wytwórczego
o
wysokiej
wartości
dodanej
oraz
rozwój
sektora
usług,
5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji
społecznej, gospodarczej i przestrzennej,
6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach
wiejskich.
Działania zaplanowane w Narodowej Strategii Spójności finansowane będą z budżetu
Unii Europejskiej w kwocie - 67,3 mld euro, z krajowych środków publicznych w wysokości –
11,9 mld euro oraz ze środków prywatnych wynoszących około 6,4 mld. euro. Łączna suma
środków przeznaczonych na realizację NSRO wyniesie, więc około 85,6 mld euro.
Wykorzystanie środków finansowych przeznaczonych na lata 2007 – 2013 w zakresie
ochrony
środowiska,
odbywać
będzie
się
poprzez
realizację
przede
wszystkim
następujących programów operacyjnych:
•
PO Infrastruktura i Środowisko
•
Regionalnego Programu Operacyjnego
•
PO Innowacyjna Gospodarka
a także w ramach środków skierowanych na obszary wiejskie (ok. 14 mld euro z UE):
•
PO Rozwój Obszarów Wiejskich
1.Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007 – 2013
Głównym
celem
tego
Programu
będzie
doprowadzenie
do
realizacji
projektów
przyczyniających się do wzrostu regionów poprzez inwestycje w infrastrukturę przy
jednoczesnym zapewnieniu ochrony środowiska. Realizacja programu będzie się odbywać w
poprzez następujące priorytety:
Priorytet I: Gospodarka wodno-ściekowa
Priorytet II: Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi
228
Priorytet
III:
Zarządzanie
zasobami
i
przeciwdziałanie
zagrożeniom
środowiska
Priorytet IV: Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony
środowiska
Priorytet V: Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych
Priorytet VI: Drogowa i lotnicza sieć TEN-T Priorytet
VII : Transport przyjazny środowisku
Priorytet VIII: Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe
Priorytet IX : Infrastruktura drogowa w Polsce wschodniej
Priorytet X: Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku
Priorytet XI: Bezpieczeństwo energetyczne
Priorytet XII: Kultura i dziedzictwo kulturowe
Priorytet XIII: Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia
Priorytet XIV: Infrastruktura szkolnictwa wyższego
Priorytet XV: Pomoc techniczna – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Priorytet XVI: Pomoc techniczna – Fundusz Spójności
PO Infrastruktura i Środowisko będzie wdrażany poprzez realizację projektów wybranych w
trybie pozakonkursowym oraz w drodze konkursu. Na realizację tego programu
operacyjnego w okresie 2007 – 2013 przeznaczone zostanie ponad 36 mld euro, z czego ze
środków UE pochodzić będzie 27 848,3 mln euro (z czego 21 511,06 mln euro z Funduszu
Spójności oraz 6 337,2 mln euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego).
Instytucją zarządzającą będzie minister właściwy ds. rozwoju regionalnego, który wykonuje
swoje funkcje przy pomocy Departamentu Koordynacji Programów Infrastrukturalnych w
Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Instytucja Zarządzająca przekaże realizację części
swoich zadań Instytucjom Pośredniczącym, tj. ministrom właściwym.
2. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007 – 2013
Celem Programu jest bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw, instytucji otoczenia
biznesu oraz jednostek naukowych świadczących przedsiębiorcom usługi o wysokiej jakości,
a
także
wsparcie
innowacyjnych
systemowe
przedsiębiorstw.
zapewniające
rozwój
W
Programu
ramach
środowiska
instytucjonalnego
Innowacyjna
Gospodarka
dofinansowaniem objęte będą projekty przyczyniające się do wzrostu innowacji produktowej,
marketingowej
i
procesowej,
które
bezpośrednio
przyczyniają
się
do
rozwoju
229
przedsiębiorstw. Działanie te w dużym stopniu wpływają na umacnianie zdolności
konkurencyjnej
polskiej
gospodarki
w
wymiarze
międzynarodowym.
PO IG nie będzie wspierał innowacyjności na poziomie lokalnym lub regionalnym. Tego
rodzaju innowacyjność będzie promowana i wspierana w Regionalnych Programach
Operacyjnych i Programie Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej.
W ramach Programu realizowane będą następujące priorytety:
1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii,
2. Infrastruktura sfery B+R,
3. Kapitał dla innowacji,
4. Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia
5. Dyfuzja innowacji,
6. Polska gospodarka na rynku międzynarodowym,
7. Budowa i rozwój społeczeństwa informacyjnego.
Łączna suma środków finansowych przeznaczonych na realizację tego programu w okresie
2007-2013 wyniesie około 9,7 mld euro, z czego ze środków Unii Europejskiej pochodzić
będzie ok. 8,3 mld euro. Instytucją zarządzającą Programem Operacyjnym Innowacyjna
Gospodarka
będzie
pośredniczącymi
dla
Ministerstwo
Rozwoju
poszczególnych
Regionalnego,
priorytetów
będą:
natomiast
instytucjami
Ministerstwo
Gospodarki,
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i
Administracji.
3. Program Operacyjny Rozwój Obszarów Wiejskich 2007 – 2013
Program ten zakłada pomoc dla rolnictwa w zakresie zwalczania problemów ekonomicznych
związanych z niższym od przeciętnego dochodem, starzeniem się ludności jak również
problemów społecznych związanych z wysoką stopą bezrobocia na terenach wiejskich,
wykluczeniem
społecznym
i
brakiem
dostępu
do
podstawowych
usług.
Wyznaczono następujące cele dla Rozwoju Obszarów Wiejskich:
•
Poprawa konkurencyjności gospodarstw rolnych poprzez ich restrukturyzację,
•
Poprawa stanu środowiska oraz krajobrazu poprzez racjonalną gospodarkę ziemią,
•
Poprawa warunków życia ludności wiejskiej i promocja dywersyfikacji działalności
gospodarczej.
230
Realizacji tych celów służyć będą następujące osie priorytetowe zawarte w Programie
Operacyjnym Rozwój Obszarów Wiejskich:
1. Wsparcie Zasobów Ludzkich
2. Techniczne wsparcie realizacji NSRO
3. Wsparcie realizacji operacji funduszy strukturalnych.
4. Komunikacja i promocja.
5. Leader.
Finansowanie programu odbywać będzie się zarówno ze środków unijnych jak i ze
środków krajowych. Środki przeznaczone dla Polski na lata 2007 –2013 z Europejskiego
Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich wyniosą wstępnie ok. 13,23 mld euro.
4. Regionalne Programy Operacyjne
W latach 2007-2013 funkcjonować będzie 16 regionalnych programów operacyjnych,
po jednym dla każdego województwa, w tym dla województwa Wielkopolskiego –
Wielkopolski Program Operacyjny (WRPO). Działania w ramach WRPO finansowane będą
przez Europejski Fundusz rozwoju Regionalnego oraz przezśrodki krajowe – publiczne i
prywatne. Głownymi priorytetami w których mogą finansować działania proekologiczne to
przede wszystkim:
•
Priorytet II – Infrastruktura komunikacyjna,
•
Priorytet III – Środowisko przyrodnicze,
•
Priorytet VI – Turystyka i środowisko kulturowe.
Środki z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz
Norweskiego Mechanizmu Finansowego
Beneficjentami środków z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru
Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego mogą zostać instytucje
sektora publicznego i prywatnego oraz organizacje pozarządowe, utworzone w prawny
sposób w Polsce i działające w interesie publicznym.
Środki finansowe z tych mechanizmów zostały podzielone na sześć obszarów
priorytetowych, z których poniższe dwa priorytety mają odniesienie w inwestycjach
z zakresu ochrony środowiska:
231
•
Priorytet: Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in.
redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii.
•
Priorytet: Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport
publiczny i odnowa miast.
Maksymalny wkład środków dla projektów finansowanych z publicznych środków krajowych
wynosi 85 % kosztów całkowitych, w pozostałych przypadkach – 60 % kosztów projektu.
10.1.4. Bank Ochrony Środowiska
Bank Ochrony Środowiska udziela kredytów ze środków własnych oraz środków
NFOŚiGW i WFOŚiGW, z przeznaczeniem na inwestycje służące likwidacji degradacji i
ochronę środowiska.
Na
bazie
wieloletniego
doświadczenia
Bank
realizuje
zadania
związane
z
jego
proekologiczną misją, współpracuje z organizacjami zajmującymi się finansowaniem ochrony
środowiska tj. Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundacją Polska
Wieś 2000 im. M. Rataja, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej oraz innymi
funduszami pomocowymi.
Bank udziela róznego rodzaju kredyty na inwestycje ekologiczne między innymi:
1. Kredyt Energooszczędny - kredyty na realizację przedsięwzięć energooszczędnych
Przedmiot kredytowania są inwestycje prowadzące do ograniczenia zużycia energii
elektrycznej, a w tym:
•
wymiana i/lub modernizacja, w tym rozbudowa, oświetlenia ulicznego,
•
wymiana i/lub modernizacja oświetlenia wewnętrznego i zewnętrznego obiektów
użyteczności publicznej, przemysłowych, usługowych itp.,
•
wymiana przemysłowych silników elektrycznych,
•
wymiana i/lub modernizacja dźwigów, w tym dźwigów osobowych w budynkach
mieszkalnych,
•
modernizacja technologii na mniej energochłonną,
•
wykorzystanie energooszczędnych wyrobów i urządzeń w nowych instalacjach,
•
inne przedsięwzięcia służące oszczędności energii elektrycznej.
2. Kredyt EKOodnowa dla Firm to długoterminowe finansowanie przeznaczone na
realizowanie przez Klienta przedsięwzięć mających na celu zwiększenie wartości jego
majątku trwałego poprzez realizację inwestycji przyjaznych środowisku, w tym:
232
•
Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii,
•
Termomodernizację obiektów usługowych i przemysłowych,
•
Unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest,
•
Pozostałe projekty inwestycyjne o charakterze proekologicznym.
3. Kredyt z Dobrą Energią - przeznaczony na finansowanie przedsięwzięć z zakresu
wykorzystania odnawialnych źródeł energii między innymi:
•
realizacja przedsięwzięć z zakresu wykorzystania odnawialnych źródeł energii, z
przeznaczeniem na finansowanie projektów polegających na budowie: biogazowni,
farm wiatrowych, instalacji energetycznego wykorzystania biomasy, innych projektów
z zakresu energetyki odnawialnej.
•
dodatkowo także: pokrycie zobowiązań podatkowych z tytułu podatku VAT
związanego z projektem, sfinansowanie zapotrzebowania na kapitał obrotowy
projektu.
4. Kredyt z Klimatem - udzielany ze środków rządowego banku niemieckiego KfW
Bankengruppe w ramach Mechanizmu Wspólnych Wdrożeń (Joint Implementation),
polegającego na uzyskaniu jednostek redukcji emisji CO2 poprzez inwestycje przyjazne
środowisku. Kredyt z Klimatem w Programie Efektywności Energetycznej w
Budynkach to długoterminowe finansowanie przeznaczone na inwestycje skierowane na
zmniejszenie zużycia energii, prowadzące do ograniczenia emisji CO2, poprzez:
•
termomodernizację
budynków
mieszkalnych
oraz
obiektów
usługowych
i
przemysłowych,
•
instalację kolektorów słonecznych,
•
instalację pomp ciepła,
•
instalację i modernizację indywidualnych systemów grzewczych,
•
likwidację indywidualnego źródła i podłączenie budynku do sieci miejskiej.
5. Kredyty na urządzenia ekologiczne - zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących
ochronie środowiska. W tej grupie mieszczą się takie produkty jak: kolektory słoneczne,
pompy ciepła, rekuperatory, przydomowe oczyszczalnie ścieków, systemy dociepleń
budynków i wiele innych. S.A.
6.
Kredyty na zaopatrzenie wsi w wodę - kredyty na zbiorowe zaopatrzenie w wodę wsi i
miast do 20 tys. mieszkańców (ze środków Fundacji "Europejski Fundusz Rozwoju Wsi
Polskiej
-
Counterpart
Fund"
ul.
Miedziana
3A,
00-814
Warszawa).
233
Przedmiotem kredytowania mogą być inwestycje w zakresie zbiorowego zaopatrzenia
wsi w wodę, zlokalizowane na terenach wiejskich, rozumianych jako tereny rolne, leśne i
inne otwarte osiedla wiejskie i małe miasta do 20 tys. mieszkańców, związane z budową
lub przebudową sieci wodociągowej i stacji wodociągowych.
7. Kredyty termomodernizacyjne i remontowe - udzielane zgodnie z ustawą o wspieraniu
termomodernizacji i remontów z dnia 21 listopada 2008 r. (Dz. U. Nr 223, poz. 1459 z
dnia
18
grudnia
2008
r.),
związane
z
możliwością
uzyskania
premii
termomodernizacyjnej, remontowej i kompensacyjnej.
Przedmiotem kredytowania są przedsięwzięcia termomodernizacyjne, tj.:
•
ulepszenie prowadzące do zmniejszenia zapotrzebowania na energię zużywaną na
potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej w budynkach,
•
ulepszenie powodujące zmniejszenie strat energii pierwotnej w lokalnych sieciach
ciepłowniczych i lokalnych źródłach ciepła,
•
wykonanie przyłącza technicznego do scentralizowanego źródła ciepła w związku z
likwidacją źródła lokalnego,
•
całkowita lub częściowa zamiana źródła energii na odnawialne lub zastosowanie
wysokosprawnej kogeneracji.
8. Kredyty w formule "trzeciej strony" - podejście zwane finansowaniem przez stronę
trzecią (Third Party Financing - TPF) oznacza, że wyspecjalizowane przedsiębiorstwo
(Realizator) podejmuje inwestycję w obiekcie użytkownika (Zamawiającego) dostarczając
rozwiązania techniczne i organizacyjne (a również zapewnia jej finansowanie), przy
założeniu, że zwrot kosztów przedsięwzięcia nastąpi na bazie osiągniętych oszczędności
kosztów.
Dzięki TPF Zamawiający, nie dysponujący środkami finansowymi na realizację inwestycji,
nie musi ponosić żadnych kosztów. W zamian za to, Realizator obciąża Zamawiającego
w terminie późniejszym odpowiednią opłatą, będącą częścią oszczędności kosztów
osiągniętych w wyniku modernizacji. W okresie spłaty użytkownik nie ponosi zatem
większych kosztów niż przed modernizacją, a często, w zależności od warunków
realizacji inwestycji od razu w jakiejś części partycypuje w osiągniętych oszczędnościach.
Po okresie spłaty użytkownik przejmuje zmodernizowany obiekt i samodzielnie nim
zarządza.
Przedmiotem kredytowania są: inwestycyjne przedsięwzięcia proekologiczne, których
celem jest uzyskanie oszczędności energii elektrycznej, energii cieplnej, zużycia wody
lub z tytułu zmniejszenia opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska oraz
przedsięwzięcia służące składowaniu lub zagospodarowywaniu odpadów, oczyszczaniu
234
ścieków lub uzdatnianiu wody, których efekty ekologiczne w wyrazie finansowym,
zapewniają spłatę kredytu.
9. Kredyty z linii kredytowej NIB (Nordic Investment Bank) to długoterminowe
finansowanie przeznaczone na realizowanie przez Klienta przedsięwzięć mających na
celu poprawę środowiska naturalnego w Polsce w trzech strategicznych sektorach
związanych z ochroną powietrza atmosferycznego, ochroną wód i gospodarką wodną
oraz gospodarką odpadami. Przedmiotem kredytowania są:
•
projekty związane z gospodarką wodno-ściekową, których celem jest redukcja
oddziaływania na środowisko,
•
projekty, których celem jest zmniejszenie oddziaływania rolnictwa na środowisko,
•
projekty dotyczące gospodarki stałymi odpadami komunalnymi,
•
wytwarzanie energii elektrycznej za pomocą turbin wiatrowych,
•
termomodernizacja, remont istniejących budynków, o ile przyczyni się do redukcji
emisji do powietrza i poprawiają efektywność energetyczną budynku bądź polegają
na zamianie paliw kopalnych na energię ze źródeł odnawialnych.
10. Słoneczny EkoKredyt to ekologiczny kredyt przeznaczony na
zakup i montaż
kolektorów słonecznych do podgrzewania wody.
11. Kredyty we współfinansowaniu z WFOŚiGW woj. wielkopolskiego – przedmiotrm
kredytowania są:
I.
modernizacja systemów grzewczych w celu ograniczenia emisji zanieczyszczeń
do powietrza,
II.
małe oczyszczalnie ścieków,
III.
inwestycje z zakresu odnawialnych źródeł energii,
IV.
inwestycje związane z usuwaniem i unieszkodliwianiem azbestu i wyrobów
zawierających azbest, polegające na wymianie powierzchni dachowych lub
elewacyjnych, wykonanych z materiałów zawierających azbest,
V.
inwestycje związane z gospodarowaniem odpadam,
VI.
inwestycje generujące wymierny efekt ekologiczny, ujęte w „Strategii Czystszej
Produkcji” przyjętej i realizowanej w przedsiębiorstwie,
VII.
budowa przyłączy do sieci kanalizacji sanitarnej, rozumianych jako odcinek
przewodu
kanalizacyjnego
pomiędzy
kanałem
głównym,
a
podłączanym
budynkiem (nie dopuszcza się budowy przyłączy do sieci kanalizacji deszczowej i
podłączania wód opadowych oraz roztopowych do realizowanego przyłącza),
235
VIII.
inwestycje związane z usuwaniem i unieszkodliwianiem urządzeń, instalacji,
materiałów, wyrobów oraz substancji zawierających polichlorowane bifenyle
(PCB).
10.1.5. Partnerstwo publiczno – prywatne
Partnerstwo publiczno-prywatne (PPP) to oparta na umowie współpraca podmiotu
publicznego i partnera prywatnego, służąca realizacji zadania publicznego, w ramach
którego partner prywatny w całości albo w części ponosi nakłady na wykonanie
przedsięwzięcia będącego przedmiotem współpracy lub zapewni ich poniesienie przez osoby
trzecie. Ustawą regulującą współpracę sektora publicznego i prywatnego jest Ustawa o
partnerstwie publiczno – prywatnym z dnia 19 grudnia 2008 r. (Dz. U. z 2009 Nr 19, poz.
100).
W przypadku samorządu terytorialnego, budowa i wdrożenie partnerstwa ma na celu
prywatyzację sektora użyteczności publicznej w tym zakresie, w którym określone zadania
mogą być wykonywane przez podmioty sektora prywatnego np.: budowa zakładu gospodarki
odpadami. Rezultatem takiego partnerstwa powinno być uzyskanie lepszej jakości
świadczonych usług. Dodatkowo dla samorządów, taka współpraca oznacza ograniczenie
zadań własnych jedynie do kontrolowania podmiotu prywatnego, szczególnie w zakresie
wykorzystania przekazywanych środków. Komisja Europejska wyróżnia trzy podstawowe
rodzaje partnerstwa publiczno – prywatnego. Sa to:
•
BOT (Build-Operate-Transfer) – model zakłada, że udział inwestora prywatnego jest
ograniczony do budowy i eksploatowania inwestycji (np.: zakładu gospodarki
odpadami) przez określony czas, a następnie przekazania jej (wraz z prawami do
eksploatacji) władzom publicznym. Prywatny inwestor jest finansowany za pomocą
subwencji z kasy samorządowej. Przez cały czas prawnym właścicielem inwestycji
jest samorząd.
•
DBFO (Design-Build-Finance-Operate) – w tym modelu przez czas trwania
kontraktu inwestycja jest w zasadzie własnością inwestora prywatnego, który jest
zobowiązany do znalezienia środków finansowych potrzebnych do jej zrealizowania.
Koszt bieżącej eksploatacji (oraz np.: spłata długów) jest pokrywany z samorządowej
subwencji.
Po określonym czasie - tak jak w BOT – prawo własności przechodzi na władze.
Główną zaletą modelu jest zdjęcie z samorządu ciężaru finansowania budowy
inwestycji, a wadą - według KE – są skomplikowane procedury (przetargu,
przekazania własności itp.).
236
•
BOO (Build-Own-Operate) – ten model różni się od DBFO jednym ważnym
szczegółem - inwestor prywatny ściąga opłaty z użytkowników inwestycji (np.
składowiska); w ten sposób zbiera pieniądze na jej utrzymanie i ewentualną spłatę
długów. W tym przypadku inwestor prywatny jest właścicielem inwestycji (na czas
trwania kontraktu). Koncesja zdejmuje z samorządu wszystkie obciążenia finansowe.
237
XI. SYSTEM
ŚRODOWISKA
MONITORINGU
I
WDRAŻANIA
PROGRAMU
OCHRONY
Warunkiem realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu
zarządzania tym programem. Zarządzanie programem odbywa się z uwzględnieniem zasad
zrównoważonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarządzania zgodne z kompetencjami i
obowiązkami podmiotów zarządzających. System ten powinien obejmować następujące
elementy:
•
zasady realizacji programu,
•
instrumenty zarządzania,
•
monitoring,
•
struktura zarządzania programem,
•
sprawozdawczość z realizacji programu,
•
harmonogram realizacji,
•
działania w zakresie zarządzania.
W odniesieniu do powiatowego Programu Ochrony Środowiska jednostką, na której
spoczywają główne zadania zarządzania tym programem jest Starostwo Powiatowe. Jednak
całościowe zarządzanie środowiskiem w powiecie będzie odbywać się na kilku szczeblach.
Oprócz szczebla powiatowego są jeszcze szczeble wojewódzki i gminne obejmujące
działania podejmowane w skali województwa i gminy, a także szczeble jednostek
organizacyjnych, obejmujących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze
korzystające ze środowiska. Każdą z tych jednostek nałożone są różne (czasami zbieżne)
obowiązki.
Ustawowe zadania poszczególnych samorządowych jednostek
organizacyjnych
Jednostka
Zakres obowiązków
administracyjna
1
Województwo
T a b e l a 96
2
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
opracowanie strategii rozwoju
opracowanie planów wieloletnich
opracowanie planów zagospodarowania przestrzennego
realizacja polityki rozwoju
edukacja publiczna
promocja i ochrona zdrowia
pomoc społeczna
ochrona środowiska
gospodarka wodna
obronność i bezpieczeństwo publiczne
238
1
Powiat
Gmina
2
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
zagospodarowanie przestrzenne i nadzór budowlany
gospodarka wodna
ochrona środowiska i przyrody
ochrona przeciwpowodziowa
zapobieganie nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi
oraz środowiska
promocja i ochrona zdrowia
administracja geologiczna
prowadzenie kampanii i programów edukacyjnych
gospodarka odpadami komunalnymi
zaopatrzenie w wodę dla celów komunalnych
oczyszczanie ścieków komunalnych
tworzenie prawa miejscowego w zakresie gospodarki
przestrzennej
tworzenie niektórych obszarów chronionych
ochrona i tworzenie terenów zieleni miejskiej i parkowej
wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania
terenu
prowadzenie kampanii i programów edukacyjnych
Na trochę innych zasadach odbywa się zarządzanie w stosunku do podmiotów
gospodarczych korzystających ze środowiska. Kierują się one głównie rachunkiem
ekonomicznym i zasadami konkurencji rynkowej, choć od jakiegoś czasu uwzględniają one
także głos opinii społecznej. Na tym szczeblu zarządzanie środowiskiem odbywa się przez:
•
dotrzymywanie wymagań stawianych przez przepisy prawa;
•
porządkowanie technologii i reżimów obsługi urządzeń;
•
modernizacje stosowanych technologii;
•
eliminowanie technologii uciążliwych dla środowiska;
•
instalowanie urządzeń ochrony środowiska;
•
stałą kontrolę zanieczyszczeń.
Instytucje działające w ramach administracji, a odpowiedzialne za wykonanie i
egzekwowanie prawa mają głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniom poprzez:
•
racjonalne planowanie przestrzenne,
•
kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska,
•
porządkowanie działalności związanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska,
•
instalowanie urządzeń ochrony środowiska.
Instrumenty służące do zarządzania programem ochrony środowiska wynikają
z obowiązujących aktów pranych (np.: Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu
przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach itp.) i można je podzielić na instrumenty
prawne, finansowe, społeczne oraz strukturalne.
239
11.1. Instrumenty prawne
W doktrynie, termin „instrument prawny” używany jest w odniesieniu do regulacji o
różnych formach i zakresie. Ich cechą jest osiągnięcie założonego celu:
•
w szerokim zakresie są to ogólnie obowiązujące akty prawne: dyrektywy, ustawy,
rozporządzenia,
•
w zakresie wąskim: normy kształtujące, przepisy kompetencyjne.
Szczególnym instrumentem prawnym jest monitoring czyli pomiar stanu środowiska.
Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska, jak też w odniesieniu do ilości
zasobów środowiska. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących
przez zapisy w niektórych aktach prawnych czynią je instrumentem o znaczeniu prawym.
11.2. Instrumenty finansowe
Do instrumentów finansowych zaliczamy:
•
opłaty za korzystanie ze środowiska – za emisję zanieczyszczeń do powietrza, za
pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub
ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchnię, z której odprowadzane są ścieki,
•
opłaty podwyższone,
•
opłaty produktowe,
•
administracyjne kary pieniężne,
•
fundusze celowe, służace gromadzeniu środków pochodzących z opłat i kar oraz
przeznaczania ich na z góry określone cele,
•
różnicowanie stawek podatków i innych danin publicznych służących celom ochrony
środowiska.
11.3. Instrumenty społeczne
Wśród instrumentów społecznych jako najważniejszy należy wymienić współdziałanie.
Uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne są ważnym elementem skutecznego zarządzania
opartego o zasady zrównoważonego rozwoju. Można je podzielić na:
•
narzędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa tzw. „uczenie się
poprzez działanie”. Można w nich wyróżnić dwie kategorie dotyczące:
240
a) działań
samorządów
interdyscyplinarny
(dokształcanie
model
pracy,
profesjonalne
współpraca
i
i
system
partnerstwo
w
szkoleń,
systemach
sieciowych),
b) powiązań
między
władzami
samorządowymi,
a
społeczeństwem
(udział
społeczeństwa w zarządzaniu poprzez system konsultacji i debat publicznych,
wprowadzenie
mechanizmów,
tzw.
budowania
świadomości
–
kampanie
edukacyjne).
•
narzędzia dla formułowania, integrowania i wdrożenia polityk środowiskowych:
a) środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, statuty,
b) strategie i plany działań,
c) systemy zarządzania środowiskiem,
d) ocena wpływu na środowisko,
e) ocena strategii środowiskowych.
•
narzędzia włączające mechanizmy rynkowe w realizacje zrównoważonego rozwoju:
a) opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska),
b) regulacje cenowe,
c) regulacje użytkowania, oceny inwestycji,
d) środowiskowe zalecenia dla budżetowania,
e) kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych.
•
narzędzia dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków zrównoważonego rozwoju:
a) wskaźniki równowagi środowiskowej,
b) ustalenie wyraźnych celów operacyjnych,
c) monitorowanie skuteczności procesów zarządzania.
Kolejnym bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest edukacja
ekologiczna. Pod tym pojęciem należy rozumieć różnorodne działania, które zmierzają do
kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska
nawyków. Podstawą jest tu rzetelne i ciągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony
środowiska oraz komunikowanie się władz samorządów lokalnych ze społeczeństwem na
drodze podejmowanych działań inwestycyjnych.
Ważna dla ochrony środowiska jest również współpraca pomiędzy powiatowymi
służbami ochrony środowiska, instytucjami naukowymi, organizacjami społecznymi oraz
podmiotami gospodarczymi. Powinny to być relacje partnerskie, które będą prowadziły do
wspólnej realizacji poszczególnych przedsięwzięć.
Niezbędne jest, aby prowadzona komunikacja społeczna objęła swym zasięgiem
wszystkie grupy społeczeństwa. Bardzo ważną sprawą jest właściwe, rzetelne i odpowiednio
wcześniejsze informowanie tych mieszkańców, których planowane inwestycje będą dotyczyły
241
w sposób bezpośredni (np.: mieszkańców przez tereny, których posesji będzie przebiegać
wodociąg). Nie może mieć miejsce sytuacja, że o planowanych zamierzeniach dowiadują się
oni z „innych” źródeł np.: prasy. W takim przypadku wielokrotnie zajmą oni postawę
negatywną (czasami nawet wrogą) w stosunku do planowanej inwestycji.
Należy jednak pamiętać, że głównym celem prowadzonej edukacji ekologicznej
będzie zmiana postaw (nawyków) społeczeństwa, w odniesieniu do poszczególnych dziedzin
życia tak, aby były one zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju. Z uwagi na specyfikę
tego zagadnienia trzeba mieć świadomość, że będzie to proces wieloletni, co nie oznacza,
że nie należy go prowadzić.
Działania edukacyjne powinny być realizowane w różnych dziedzinach, różnych
formach oraz na różnych poziomach, począwszy od szkół wszystkich stopni, a skończywszy
na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i
organizacji.
W szczególności szkolenia ekologiczne powinny być organizowane dla:
•
pracowników administracji,
•
samorządów, mieszkańców,
•
nauczycieli szkół wszystkich szczebli,
•
dziennikarzy,
•
dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych.
Edukacja i informacja z komunikacją są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i
właściwa informacja potęguje proces edukacji.
11.4. Instrumenty strukturalne
Do instrumentów strukturalnych należą wszelkie programy strategiczne np. strategie
rozwoju wraz z programami sektorowymi, a także program ochrony środowiska. Nadrzędnym
dokumentem powinna być strategia rozwoju powiatu jako dokument wytyczający główne
tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony
środowiska. Dokument ten jest bazą dla opracowania programów sektorowych np.:
dotyczących rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki, ochrony
środowiska itp.
W programach tych powinny być uwzględnione z jednej strony kierunki rozwoju
poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej
wytyczone pewne ramy tego rozwoju, warunkowane troską o stan środowiska.
242
Oznacza to, że ochrona środowiska na terenie powiatu wymaga podejmowania
pewnych działań w określonych dziedzinach gospodarki jak i codziennego życia jego
mieszkańców.
11.5. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska
11.5.1. Zasady monitoringu
W procesie wdrażania Programu ważna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz
ocena stopnia realizacji zadań w nim wyznaczonych z punktu widzenia osiągnięcia
założonych celów. Z tego względu ważne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na
podstawie którego będzie możliwe dokonanie oceny procesu wdrażania, jak i również będą
mogły być dokonane ewentualne modyfikacje Programu.
Monitoring powinien być sprawowany w następujących zakresach:
•
monitoring środowiska,
•
monitoring programu,
•
monitoring odczuć społecznych.
Monitoring środowiska – system kontroli środowiska, jest narzędziem wspomagającym
prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarządzania środowiskiem. Dostarcza informacji
o efektach wszystkich działań na rzecz ochrony środowiska i może być traktowany jako
podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska. Jest jednym z najważniejszych
kryteriów, na podstawie których tworzona jest nowa polityka. Mierniki efektów ekologicznych
są w znacznym stopniu dostępne jako wielkości mierzone w ramach istniejących systemów
kontroli
i
monitoringu.
Pomiary
poziomów
emisji
i
imisji,
zanieczyszczenia
wód
powierzchniowych i podziemnych, są wykonywane w ramach działalności np.: WIOŚ,
RZGW, IMGW, a przyrost obszarów aktywnych przyrodniczo (lasów, łąk, terenów
parkowych, użytków ekologicznych) znany jest instytucjom takim jak np.: Urzędy Gmin,
RDLP, Dyrekcje Parków Krajobrazowych.
Monitoring programu – najważniejszym wskaźnikiem jest monitorowanie realizacji
poszczególnych zadań, które powinno się odbywać np.: co roku, na podstawie zestawienia
planu działań przewidzianych do realizacji z postępem ich wdrożenia. W przypadku nie
osiągnięcia zaplanowanych zamierzeń należy dokonać analizy sytuacji i poznać jej
przyczyny. Powodem mogą być np.: brak czasu, pieniędzy, zasobów ludzkich lub też zmiana
kolejności przewidzianych w programie zadań priorytetowych.
243
Monitoring odczuć społecznych – jest on sprawowany na podstawie badań opinii
społecznej
i
specjalistycznych
opracowań
służących
jakościowej
ocenie
udziału
społeczeństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a także ocenie odbioru
przez społeczeństwo efektów Programu, między innymi przez ilość i jakość interwencji
zgłaszanych do powiatowych władz środowiskowych.
11.5.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych
W ocenie postępu wdrażania Programu Ochrony Środowiska oraz jego faktycznego
wpływu na środowisko pomocna jest analiza i monitorowanie założonych efektów
ekologicznych, jakie powinna przynieść realizacja wyznaczonych celów.
W efekcie realizacji wyznaczonych dla Powiatu Średzkiego celów ekologicznych powinno
uzyskać się zamierzone efekty ekologiczne (tabela 97).
Zakładane efekty działań proponowanych w Programie Ochrony
Środowiska dla Powiatu Średzkiego
Proponowane działania
1
Kontrola podmiotów
gospodarczych emitujących
zanieczyszczenia
Rozbudowa sieci gazowej
Zmiana systemu grzewczego i
energetycznego na terenie gmin
powiatu
Zakładany efekt
2
Ochrona powietrza
• Przestrzeganie limitów emisyjnych
•
•
•
•
•
•
•
Poprawa (usprawnienie)
systemów przesyłania energii
cieplnej oraz poprawa
parametrów cieplnoenergetycznych budynków
Reorganizacja transportu
zbiorowego
Przebudowa układu
komunikacyjnego
T a b e l a 97
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Przestrzeganie limitów emisyjnych
Poprawa jakości powietrza atmosferycznego
Zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów
Ograniczenie emisji niskiej do powietrza
Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza związkami siarki i
pyłami
Wzrost zapotrzebowania na „ekologiczne” surowce
energetyczne (gaz, drewno wierzba energetyczna, słoma)
Możliwość zagospodarowania niewykorzystanego dotychczas
areału lub fragmentów pól uprawnych o słabszej klasie
bonitacyjnej do produkcji surowców energetycznych
Tworzenie nowych miejsc pracy
Zmniejszenie zapotrzebowania na nośniki energii
Ograniczenie zużycia surowców energetycznych
Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza
Zmniejszenie efektu cieplarnianego
Ograniczenie ilości odpadów ze spalania
Zapotrzebowanie na ekologiczne środki napędowe (gaz,
biopaliwa)
Ograniczenie emisji spalin
Zmniejszenie natężenia ruchu drogowego w miastach
Ograniczenie emisji spalin
Zwiększenie zatrudnienia
Ograniczenie poziomu hałasu
244
1
Nowe nasadzenia – zalesianie
Tworzenie naturalnych i
sztucznych stref ochronnych
wokół największych emitorów
hałasu oraz najbardziej
uciążliwych ciągów
komunikacyjnych
Opracowanie bilansu wodno –
gospodarczego powiatu
2
• Zwiększenie potencjału „produkcji tlenu”
• Zwiększenie produkcyjnego charakteru lasu – możliwości
pozyskiwania drewna
• Nowe miejsca rekreacji i wypoczynku
Ochrona przed hałasem
• Zwiększenie komfortu egzystencji mieszkańców
• Obniżenie hałasu
• Polepszenie warunków rozwoju fauny
• Wzrost liczby zadrzewień – zwiększenie produkcji tlenu
• Zwiększenie estetyki
Ochrona wód
• Stworzenie założeń ochrony zasobów wodnych na terenie
powiatu
• Zmniejszenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i
podziemnych
• Dostarczanie ludności wody pitnej o dobrych parametrach
jakościowych
• Lepsze warunki rozwoju fauny i flory zwłaszcza wodnej
• Zmniejszenie zagrożenie zdrowia ludzi
• Zwiększenie atrakcyjności turystycznej powiatu
Podłączenie maksymalnej ilości
• Zmniejszenie zagrożeń dla zdrowia mieszkańców
mieszkańców do istniejących lub • Zwiększenie atrakcyjności turystycznej powiatu
nowo projektowanych)
• Lepsze warunki do rozwoju fauny i flory
oczyszczalni ścieków zbiorczych i • Ograniczenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i
przydomowych
podziemnych
Wymiana azbestowych odcinków • Zmniejszenie zagrożeń dla zdrowia mieszkańców
sieci wodociągowej
Bieżąca modernizacja stacji
• Zmniejszenie zagrożeń dla zdrowia mieszkańców
uzdatniania wody i sieci
• Dostarczenie ludności wody pitnej o dobrych parametrach
wodociągowej
jakościowych
• Ograniczenie strat wody związanych z przesyłem i awariami
Wyznaczenie norm zużycia wody • Zachowanie zasobów wodnych powiatu
przy poszczególnych rodzajach
• Możliwości rozwojowe powiatu – osadnictwo, działalność
działalności produkcyjnej
gospodarcza
• Zmniejszenie nakładów na inwestycje związane z
zaopatrzeniem w wodę i oczyszczaniem ścieków wód
Promowanie dziedzin produkcji o • Ograniczenie zużycia wody
małej wodochłnności
• Zmniejszenie ilości odprowadzanych ścieków
Zwiększenie kontroli poboru wody • Naliczanie właściwych stawek za użytkowanie wód
i zrzutu ścieków
Budowa lokalnych zbiorników
• Zmniejszenie zagrożenia przeciwpowodziowego
retencyjnych
• Zwiększenie łatwo dostępnych zasobów wodnych
• Wzrost atrakcyjności turystycznej
• Nowe miejsca wypoczynki i rekreacji
Kontrola oraz konserwacja wałów • Zmniejszenie strat materialnych w przypadku wystąpienia
i urządzeń przeciwpowodziowych
powodzi
• Zmniejszenie zagrożenia powodziowego
Odbudowa oraz prawidłowa
• Zmniejszenie zagrożenia powodziowego
eksploatacja systemów melioracji • Poprawa warunków upraw
Aktywizacja turystyczna jeziora
• Poprawa walorów turystycznych
na terenie gm. Zaniemyśl oraz
• Budowa infrastruktury technicznej związanej z ochroną i
zbiornika „Środa”
użytkowaniem zbiorników
• Wzrost zatrudnienia
• Polepszenie warunków rozwoju fauny i flory
Zwodociągowanie i
skanalizowanie terenu powiatu
245
1
2
Ochrona gleb i powierzchni ziemi
Prowadzenie racjonalnej
gospodarki uprawowej
Upowszechnienie zasad dobrej
praktyki rolniczej oraz
nowoczesnych metod i
technologii upraw
Wykorzystanie kompostu do
nawożenia gleb
• Zachowanie walorów użytkowych terenów upranych
• Utrzymanie plonów na dotychczasowym poziome lub ich
zwiększenie
• Zmniejszenie zagrożenia zanieczyszczeń wód podziemnych w
skutek przenawożenia
• Wykorzystanie potencjału rolnego powiatu
• Wzrost przedsiębiorczości związanej z gospodarką rolną
• Nowe możliwości przychodów dla mieszkańców
•
•
•
•
•
•
•
Wzrost wydajności uprawianych gleb
Podniesienie jakości (żyzności) gleb
Podniesienie wydajności upraw
Zwiększenie estetyki
Zwiększenie ilości nowych zbiorników wodnych
Zwiększenie komfortu egzystencji mieszkańców
Możliwość kontroli sposobu użytkowania obszarów ochronncyh
Prawidłowa rekultywacja terenów
pokopalnianych
Wprowadzanie nowych
niskoemisyjnych technologii i
systematyczna kontrola klimatu
akustycznego wokół obiektów
najbardziej uciążliwych
Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym
Inwentaryzacja źródeł
• Zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów
promieniowania
• Zmniejszenie zapotrzebowania na nośniki energii
Ochrona dóbr kultury
Prowadzenie renowacji
• Zachowanie zabytków dla przyszłych pokoleń
istniejących zabytków
• Zwiększenie atrakcyjności powiatu
• Wzrost świadomości narodowej
Wprowadzenie właściwego
• Zwiększenie atrakcyjności powiatu
oznakowania i opisu zabytków
• Promocja powiatu
Tworzenie ścieżek edukacyjnych • Zwiększenie atrakcyjności powiatu
przyrodniczych i kulturowych
• Promocja powiatu
• Edukacja ekologiczna i historyczno-kulturowa
Odpady
Zmiana profilu produkcji
• Zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów
- zmniejszenie materiało i
• Zmniejszenie zapotrzebowania na nośniki energii
odpadochłonności
• Zmniejszenie zapotrzebowania na instalacje do przerobu
wykorzystania i unieszkodliwiania odpadów
• Zmniejszenie zapotrzebowania miejsca pod instalacje do
unieszkodliwiania odpadów (składowiska)
• Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń
Likwidacja dzikich wysypisk
• Zmniejszenie zagrożenia dla zdrowia ludzi
śmieci
• Poprawa estetyki powiatu
• Zmniejszenie zagrożenia dla rozwoju fauny i flory
• Zmniejszenie potencjalnych zanieczyszczeń wód podziemnych
i powierzchniowych
Wprowadzenie selektywnej
• Zmniejszenie ilości odpadów trafiających na składowiska
zbiórki odpadów
• Pozyskiwanie czystych surowców do przerobu
• Zmniejszenie liczby dzikich wysypisk śmieci
• Zmniejszenie zagrożenia dla zdrowia ludzi
• Ochrona terenu – zmniejszenie zapotrzebowania na teren pod
składowiska
• Poprawa estetyki powiatu
• Zwiększenie zatrudnienia
246
1
Przerób odpadów
Prowadzenie akcji edukacyjnej
2
• Wydłużenia czasu eksploatacji istniejących i projektowanych
składowisk
• Produkcja wyrobów z odpadów np. elementy małej architektury,
kompostu
• Zmniejszenie materiałochłonności i energochłonności produkcji
• Wykorzystanie kompostu do pielęgnacji terenów zielonych
• Pozyskanie źródła częściowego finansowania systemu
gospodarki odpadami
• Unikanie powstawania odpadów
• Właściwe postępowanie z odpadami
• Ochrona środowiska
• Wzrost świadomości ekologicznej
247
XII. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM
W związku ze zmianami jakie nastąpiły w prawodawstwie ochrony środowiska, w celu
dostosowania Programu Ochrony Środowiska do dokumentów nadrzędnych dokonano w
2007 r. pierwszej Aktualizacji Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata
2008 - 2011 w perspektywie do 2015 r. W niniejszej aktualizacji Programu Ochrony
Środowiska na lata 2012 – 2015 w perspektywie do 2019 r., poddano uaktualnieniu i
uzupełnieniu charakterystykę zasobów i składników środowiska przyrodniczego terenu
Powiatu Średzkiego, w zakresie takich elementów środowiska, jak: rzeźba terenu, litologia,
wody podziemne i powierzchniowe, gleby oraz flora i fauna. Na podstawie szczegółowej
analizy scharakteryzowanych elementów środowiska sporządzono ocenę zagrożeń i
tendencji przeobrażeń środowiska przyrodniczego. Wskazano również źródła i przyczyny
zachodzących przeobrażeń.
Stan poszczególnych elementów środowiska na terenie powiatu nie zmienił się
radykalnie w ciągu ostatnich 4 lat i został oceniony jako dobry. Nadal dużym zagrożeniem
dla środowiska przyrodniczego jest nieuregulowana gospodarka wodno-ściekowa, hałas i
emisja komunikacyjna, zwiększony pobór wód podziemnych oraz przekształcenia krajobrazu
spowodowane rozwojem budownictwa mieszkaniowego i przemysłowego.
W związku z powyższym do najbardziej zagrożonych degradacją komponentów
środowiska przyrodniczego Powiatu Średzkiego należą:
•
wody powierzchniowe – niska jakość wód powierzchniowych spowodowana jest w
dużej mierze nieuregulowaną gospodarką wodno-ściekową oraz intensywną
gospodarką rolną;
•
wody podziemne – wieloletnia, nadmierna eksploatacja mioceńskiego zbiornika wód
podziemnych powoduje systematyczne obniżanie się poziomu głównego piętra
wodonośnego oraz drastyczne zmniejszenie zasobów dyspozycyjnych;
•
powietrze atmosferyczne – zanieczyszczenia związane są głównie z emisją
komunikacyjną, powodowaną przez autostradę A2, drogi krajowe nr 11 i nr 15, na
których panuje duże natężeniu ruchu oraz z emisją niską z palenisk domowych;
•
środowisko akustyczne – obniżenie jakości środowiska akustycznego spowodowane
jest
zwiększonym
poziomem
hałasu
komunikacyjnego
w
miejscowościach
zlokalizowanych wzdłuż dróg krajowych, zwłaszcza DK nr 11 i na terenie miasta
Środa Wlkp.
Uwzględniając stan poszczególnych elementów środowiska na terenie Powiatu
Średzkiego, zaproponowano działania zmierzające do poprawy istniejących warunków.
248
W ramach powiatowej polityki ekologicznej zaktualizowano zadania, których
realizacja
będzie
przebiegała
w
dwóch
etapach
zawartych
w
harmonogramie
krótkoterminowym obejmującym lata 2012 – 2015 i długoterminowym realizowanym w latach
2016 – 2019.
249
XIII. UWARUNKOWANIA PRAWNE
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008
Nr 25, poz. 150 z póź. zm.).
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2005 Nr 239, poz. 2019
z póź. zm).
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity z 2009 r. Nr 151, poz.
1220 z póź. zm.)
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r.
Nr 228, poz. 1947 z póź. zm.).
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jednolity Dz. U. 2010 r. Nr 185, poz.
1243 z póź. zm).
Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst
jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z póź. zm.).
Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jednolity Dz. U. z 2011 r. Nr 12 poz. 59 z
póź. zm.).
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r.
Nr 142, poz. 1592 z póź. zm.).
Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 116, poz. 975).
Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej ( tekst jednolity Dz. U. z 2011 r.
Nr 45, poz. 236).
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z
2003 Nr 80, poz. 717 z póź. zm.).
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. z 2001
Nr 63, poz. 638 z póź. zm.).
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania
niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r. Nr 90,
poz. 607 z póź. zm.).
Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U.
z 2005 r. Nr 25, poz. 202 z póź. zm.).
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. z
2005 r. Nr 180, poz. 1495 z póź. zm.).
Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest
(tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 z póź. zm.).
Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz. U.
Nr 124, poz. 859 z póź. zm.).
250
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie
należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub ziemi, oraz w sprawie substancji
szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984 z póź. zm.).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1764).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2007 r. w sprawie
szczegółowego zakresu danych ujętych na mapach akustycznych oraz ich układu i
sposobu prezentacji (Dz. U. Nr 187, poz. 1340).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych
poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 826).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie rocznych
poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych (Dz. U. Nr
109, poz. 752).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzenia
planów gospodarki odpadami (Dz. U. Nr 66, poz. 620 z póź. zm.).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 marca 2006 r. zmieniające rozporządzenie w
sprawie sporządzenia planów gospodarki odpadami (Dz. U. Nr 46, poz. 333).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu,
sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. Nr 220,
poz. 1858).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 grudnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w
sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk
odpadów (Dz. U. Nr 238, poz. 1588).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2004 r. w sprawie warunków w których
uznaje się, że odpady nie są niebezpieczne ( Dz. U. Nr 128, poz. 1347).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 sierpnia 2004 r. w sprawie wzoru formularza
przyjęcia odpadów metali (Dz. U. Nr 197, poz. 2033).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 25 października 2005 r. w sprawie
szczegółowego postępowania z odpadami opakowaniowymi (Dz. U. Nr 219, poz. 1858).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 marca 2006 r. w sprawie odzysku lub
unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami ( Dz. U. Nr 49, poz. 356).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie listy odpadów,
które posiadacz odpadów może przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom
organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku
(Dz. U. Nr 75, poz. 527).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie
w sprawie listy odpadów, które posiadacz odpadów może przekazywać osobom
251
fizycznym
lub
jednostkom
organizacyjnym
niebędącym
przedsiębiorcami,
oraz
dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz. U. Nr 235, poz. 1614).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2003 r.
w sprawie rodzaju odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na
prowadzenie działalności (Dz. U. Nr 16, poz. 154 z póź. zm.).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25 stycznia 2008 r. zmieniające rozporządzenie
w sprawie rodzaju odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na
prowadzenie działalności (Dz. U. Nr 23, poz. 136).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie rodzaju odpadów,
oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą prowadzić uproszczoną
ewidencję odpadów (Dz. U. Nr 152, poz. 1735).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów
medycznych i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jest zakazane (Dz. U. Nr
8, poz. 103).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów
ściekowych (Dz. U. Nr 137, poz. 924).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 czerwca 2007 r. w sprawie kryteriów oraz
procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu
(Dz. U. Nr 121, poz. 832).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu,
sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. Nr 220,
poz. 1858).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 12 października 2005 r. w sprawie
wymagań dla punktów zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. Nr 214,
poz. 1806).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 29 czerwca 2007 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie wymagań dla punktów zbierania pojazdów wycofanych z
eksploatacji (Dz. U. Nr 128, poz. 893).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia 2006 r. w sprawie dokumentów
potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling (Dz. U. Nr 247, poz. 1816).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 sierpnia 2007 r. w sprawie kryteriów oraz
procedur dopuszczania odpadów na składowiska podziemne (Dz. U. Nr 163, poz. 1156).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych
wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza (Dz. U. nr 38, poz.
221).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego
sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz. U. Nr 139, poz. 940).
252
XIV. BIBLIOGRAFIA
1. Informacja o stanie środowiska w Powiecie Średzkim, Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska w Poznaniu, Poznań, czerwiec 2008 r.
Ochrony Środowiska w Poznaniu, Poznań, kwiecień 2011 r.
5. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
Dominowo, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu, Poznań
2002 r.
Krzykosy, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu, Poznań
2000 r.
7. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Środa
Wlkp., Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu, Poznań 2002 r.
8. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowe
Miasto n/Wartą, Instytut Architektury i Planowania Przestrzennego Politechniki
Poznańskiej w Poznaniu, 2001 r.
Zaniemyśl, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu, Poznań
2002 r.
10. Transwielkopolska Trasa Rowerowa – atlas rowerowy, Pietruska & Mierkiewicz,
Wydawnictwo i Bank GeoInformacji Sp. z o.o., Poznan 2003 r.
11. Krygowski B., 1961 – Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej, cz. I – Geomorfologia,
PTPN Poznań.
12. Malinowski J. [red], 1991 – Budowa geologiczna Polski – tom VIII hydrogeologia,
Wydawnictwa Geologiczne Warszawa.
13. Błaszyk T, Przybyłek J., Dąbrowski s., Górski J., 1992 – Stan rozpoznania i
wykorzystania wód niecki trzeciorzędowej w Wielkopolsce, Wydawnictwo AGH,
Kraków.
14. Dąbrowski S., Zboralska E., Zborowska T. – 1987 – Dokumentacja hydrogeologiczna
zasobów zwykłych wód podziemnych podsystemu wodonośnego wysoczyzny
średzko – wrzesińskiej regionu wielkopolskiego , PG Odział Poznań.
253
15. Gawroński J., 2001 – Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski –
arkusz Środa Wlkp, PIG Warszawa.
16. Monitoring lokalny na terenie składowiska odpadów komunalnych w miejscowości
Orzeszkowo, Raport z badań przeprowadzonych w 2010 r.,
Pięczkowo, Raport z badań przeprowadzonych w 2010 r., SALMOPEM Zaniemyśl.
Elżbietowo, Raport z badań przeprowadzonych w 2010 r., SALMOPEM Zaniemyśl.
19. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Średzkiego.
20. Krajowy plan gospodarki odpadami.
21. Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego, ARCADIS Ekokonrem
Sp. z o. o., Poznań 2001 r.
22. Poradnik do opracowania gminnego i powiatowego programu zrównoważonego
rozwoju i ochrony środowiska, M. Kistowski, Gdańsk 1999 r;
23. Geografia Fizyczna Polski Jerzy Kondracki, Wydanie VI, Warszawa 1988 r.
24. Bilans Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2009 r.,
Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2010 r.
25. Raport o stanie środowiska w 2007 roku na obszarze województwa wielkopolskiego,
WIOŚ w Poznaniu 2008 r.
28. Rocznik statystyczny ochrony środowiska 2009 r.
29. Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i
lokalnym, Ministerstwo Ochrony Środowiska, Warszawa 2002 r.
30. Poradnik do opracowania gminnego i powiatowego programu zrównoważonego
rozwoju i ochrony środowiska, M. Kistowski, Gdańsk 1999.
31. Materiały i informacje uzyskane z Urzędu Miasta Środa Wlkp., Gmin Powiatu
Średzkiego oraz Starostwa Powiatowego.
254

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU

Transkrypt

Podobne dokumenty

KPP ŚRODA WLKP PODZIEL SIĘ Z NAMI SWOIM POMYSŁEM NA

Regulamin konkursu na najlepszy indywidualny projekt domu

TABELA GŁOŚNOŚCI NATĘŻENIE DŹWIĘKU PRZYKŁADY 10

Szkolenie „Podstawy metodologii badań dla

Podanie do LO

KPP ŚRODA WLKP STŁUCZKA NA PODWÓJNYM GAZIE A POTEM

Asystent ds. rekrutacji i selekcji

wzor listu motywacyjnego dla studenta