Lucyna Sikorska

Lucyna Sikorska
WSGE | 49
50 | WSGE
Wpływ mass mediów na kształtowanie opinii o zjawisku
korupcji wśród funkcjonariuszy Straży Granicznej
The influence of mass media on shaping opinion about
the phenomenon of corruption among the Border
Guard officers
dr Lucyna Sikorska
Centrum Szkolenia Straży Granicznej w Kętrzynie
[email protected]
Abstracts
W mediach informacje o przypadkach korupcji z wielu dziedzinach
życia (społecznego, politycznego, gospodarczego) pojawiają się codziennie, wręcz jesteśmy nimi bombardowani. W nagłaśnianiu tych wiadomości szczególny prym wiodą tak zwane mass media. Odbiorca przeglądając codzienną prasę, oglądając telewizję czy surfując po Internecie, coraz
to natrafia na publikacje o przypadkach korupcji zarówno na świecie jak
i w Polsce. Nagminność tematyki spowodowała refleksję nad tym zjawiskiem i w konsekwencji pojawienie się pytania: jaka jest ocena odbiorcy
względem medialnych wiadomości o zjawisku korupcji? Aby uzyskać odpowiedź na tak zadane pytanie należy poszukać informacji w tych samych
mass mediach lub przeprowadzić badania w tym kierunku. W niniejszej
pracy uczynione zostało i jedno i drugie.
Artykuł prezentuje analizę badania ankietowego, którego głównym celem było poznanie opinii o zjawisku korupcji, która została ukształtowana
na skutek odbioru informacji przekazywanych przez szeroko pojęte mass
media. Grupa badawcza obejmowała funkcjonariuszy Straży Granicznej,
którzy przebywali w Centrum Szkolenia Straży Granicznej w Kętrzynie
na szkoleniach z zakresu szkoły podoficerskiej, szkoły chorążych, kursu
oficerskiego, ponadto badaniom poddano pracującą w ośrodku szkolenia
kadrę dydaktyczną. Badanie przeprowadzono w miesiącu wrześniu 2012
roku. Uzyskane odpowiedzi przedstawiono w formie tabel lub wykresów
i poddano analizie. Dodatkowo w artykule podjęto próbę porównania wybranych odpowiedzi funkcjonariuszy z podobnymi badaniami przeprowadzonymi przez Centrum Badania Opinii Społecznej w miesiącu maju 2010
WSGE | 51
roku oraz Instytut Gallupa.
Information on cases of corruption in many areas of social life (political, economic) appear in the media every day, even we are bombarded with
them. The mass media are so-called leaders in publicizing and highlighting
this type of news. A recipient reviewing daily newspapers, watching TV or
surfing the Internet almost everywhere finds the publications of corruption in Poland and abroad. The commonness of issue leads to the reflection
on its phenomenon. As the consequence the question arises about customers attitude towards information on the phenomenon of corruption. To
find the answer to that question is to search in the same mass media or
carry out research in this direction. Both tasks were done.
Therefore, the article presents an analysis of the survey conducted with
the main aim of finding out the opinion of the phenomenon of corruption,
which was formed as a result of receiving the information provided by the
broadly understood mass media. The research group consisted of Border
Guard officers who were in the Border Guard Training Centre in Kętrzyn
on training in the field of non-commissioned officers school, warrant officers school, officers course, as well as the staff of Border Guard Training
Centre. The study was conducted in September 2012. The answers are presented in the form of tables or graphs and analysed. In addition, the article
attempts to compare selected answers provided by officers with similar research conducted by the Centre for Public Opinion Research in May 2010.
Key words:
Badania, ankieta, opinia, funkcjonariusze, społeczeństwo, korupcja, mass
media, analiza.
Research, survey, opinion, officers, society, corruption, mass media, analysis
Mass media a problematyka korupcji
Współczesne polskie społeczeństwo w pełni korzysta z wynalazków
technicznych w obszarze szeroko pojętego przepływu informacji: czytamy prasę, oglądamy telewizję, słuchamy radia, przeglądamy Internet,
czy też wymieniamy się informacjami wykorzystując nowoczesne i dobrze wyposażone telefony komórkowe. Można by rzec, że w każdej chwili
i o każdej porze możemy zaczerpnąć informacji na interesujący nas temat.
52 | WSGE
Media posiadają niesamowitą moc oddziaływania na opinię publiczną.
Wszechobecność mediów i wpływ jaki wywierają spowodowały, iż nazywa
się je czwartą władzą (pl.wikipedia.org, 2012). Powstało wiele poglądów
w kwestii oddziaływania mass mediów, niemniej jednak nie trudno jest zauważyć, że najistotniejszą i największą ich cechą jest wpływ na odbiorców
poprzez kształtowanie ich opinii.
O problemie wpływu mediów na odbiorcę pisał Lewiński (2008,
s. 349), Czwarta władza którą niewątpliwie są media, posługuje się wieloma
narzędziami, które mają na celu zwiększenie zasięgu komunikacji masowej,
ale także zdobycie możliwości przekazania informacji odbiorcom w możliwie najszybszy sposób. Jednakże mass media jako czwarta władza chcą nie
tylko kontrolować władze państwowe, ale też wywierać wpływ na zachowanie odbiorców i kształtować ich świadomość, czy postrzeganie rzeczywistości.
Do jednego z wielu oczekiwań, co do roli jaką mają spełniać media,
zalicza się przekazywanie informacji o nieprawidłowościach w rządzeniu
państwem, w tym także o przypadkach korupcji we wszelkich jej postaciach. Należy stwierdzić, że w tym aspekcie media dobrze spełniają swoją
rolę, gdyż nie brakuje informacji o korupcji w wielu dziedzinach życia.
Wątpliwości rodzą się tylko co do rzetelność nagłaśnianych informacji,
i być może, wybiórczego ukazywania zaistniałych faktów.
Poniżej ukazano tylko niektóre przykłady afer nagłaśnianych przez
polskie media w ostatnich latach:
• Afera Amber Gold;
• Afera taśmowa PSL;
• Afera hazardowa;
• Gigantyczna korupcja w polskiej armii;
• Afera węglowa;
• Afera w piłce nożnej;
• Zatrzymania w Komendzie Głównej Policji (Trwały system korupcyjny, 2012);
• Afera Rywina (potoczne określenie jednego z najgłośniejszych skandali korupcyjnych z lat 2002–2005. Znany producent filmowy Lew
Rywin, powołując się na wpływy w rządzącym wówczas Sojuszu Lewicy Demokratycznej, zaoferował szefom spółki Agora (jednego z największych prywatnych wydawców w Polsce), że wpłynie na korzystny
kształt przepisów tak zwanej ustawy medialnej w zamian za wielomi-
WSGE | 53
lionową łapówkę.)
• Korupcja w służbie zdrowia;
• Korupcja przy budowie autostrad;
• Nieprawidłowości przy budowie stadionów;
i wiele innych pomniejszych przypadków korupcji, które nikną w natłoku informacji lub ujawnianie są tylko w lokalnych mediach.
Polskie media informują nas o przypadkach korupcji dość często,
a czasami wręcz jesteśmy nimi przytłoczeni. Taki ogrom informacji może
u odbiorcy wywołać niepożądane skutki w postaci zobojętnienia, przyzwyczajenia do nagminności ich występowania oraz wrażenia, że nic z tym
problemem nie da się zdziałać. Jeżeli dodatkowo przeanalizujemy fakt,
iż w Polsce zauważalny jest deficyt zaufania społecznego a nawet wręcz
kulturowego sprzeciwu wobec korupcji i braku poszanowania publicznej
własności, to wyłania się nam niekorzystny scenariusz wszelkich działań
zmierzających w kierunku niwelowania zjawiska korupcji w Polsce. Ponadto, jak ukazują to co niektóre badania, w sferze słownych deklaracji
korupcja jest uznawana za istotny problem, jednak gdy należy przejść od
słownych deklaracji do czynów, wówczas znacznie trudniej uzyskać dla
nich szerokie poparcie. Źródło takich zachowań może istnieć w akceptowaniu pewnych zachowań korupcyjnych oraz braku świadomości i wiedzy
na temat szkód jakie korupcja wywołuje w naszym państwie.
Ze względu na opisywaną problematykę w niniejszej pracy podjęłam
próbę odpowiedzi na pytania: w jaki sposób mass media wpływają na opinię funkcjonariuszy Straży Granicznej o zjawisku korupcji w Polsce oraz
czy różni się ona od reszty społeczeństwa? Wpracowane wnioski będę
kształtować w oparciu o badania własne oraz badania przeprowadzone
przez Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) i Instytut Gallupa.
Krótka charakterystyka grupy badawczej
Informacje o respondentach badań ankietowych zatytułowanych
Wpływ mass mediów na kształtowanie opinii o zjawisku korupcji wśród
funkcjonariuszy Straży Granicznej przedstawiłam w formie tabelarycznej
(tabela 1). Głównymi respondentami byli słuchacze przebywający na szkoleniu w Centrum Szkolenia Straży Granicznej w Kętrzynie oraz pracująca
w nim kadra dydaktyczna. Grupa badawcza liczyła 80 osób zaś badania
przeprowadzone zostały w miesiącu wrześniu 2012 r.
54 | WSGE
Tabela. Metryczka.
LP.
Wskaźniki
Kadra CSSG
Kurs
Szkoła
Szkoła
Razem
oficerski chorążych podofi-cerska
Płeć:
1. Kobieta
2. Mężczyzna
8
12
6
14
0
20
7
13
21
59
80
Lata służby
w SG: Od 0 do
1. 5 lat
2. Od 6 do 10 lat
3. Powyżej 10 lat
1
6
13
0
12
8
1
13
6
20
0
0
22
31
27
80
Źródło: obliczenia własne.
Dokonując analizy grupy badawczej należy stwierdzić, iż prawie 60%
respondentów stanowili mężczyźni. Natomiast, biorąc pod uwagę czynnik w postaci stażu służby w Straży Granicznej należy stwierdzić, że ten
czynnik w istotny sposób nie różnicuje grupę: ponad 30% ankietowanych
stanowili funkcjonariusze o stażu od 6 do 10 lat, niecałe 30% osoby najbardziej doświadczone służące ponad 10 lat, zaś nieco ponad 20% osoby
z najkrótszym stażem zawodowym.
W celu intensyfikacji wartości badań przeprowadzonych wśród funkcjonariuszy Straży Granicznej podjęto próbę porównania niektórych pytań, zawartych się w ankiecie, z badaniami prowadzonymi przez inne instytucje: Centrum Badania Opinii Społecznej oraz Instytut Gallupa.
Do analizy porównawczej wykorzystano tylko niewielką część badań
ankietowych jakie przeprowadzono w dniach 8-19 kwietnia 2010 roku
przez Centrum Badania Opinii Społecznej. Reprezentatywna grupa losowa dorosłych Polaków liczyła 1056 osób, zaś badanie dotyczyło „Opinii
publicznej o korupcji i lobbingu w Polsce”(Centrum Badania Opinii
Społecznej [CBOS], 2010).
Na uwagę zasługuje fakt, iż przeprowadzone badania przez CBOS
(2010) wykazały, że (…) po raz kolejny (…) wśród licznych problemów
życia publicznego w Polsce korupcja pojawia się niezmiennie w czołówce
spraw, które wymagają naprawy - zwykle tuż za bezrobociem, biedą czy
służbą zdrowia. Zdecydowana większość badanych (89%) uważa, że korupcja w naszym kraju stanowi duży problem, w tym dwie piąte (40%)
WSGE | 55
- że bardzo duży.
Natomiast sondaż Global Corruption Barometer, który wykonywany jest cyklicznie przez Instytut Gallupa przeprowadzony został w roku
2010na zlecenie Transparency International. Dla potrzeb pracy wykorzystano bardzo niewielką, lecz niezwykle przydatną, część badań (Kobylińska, Makowski, Solon-Lipiński, 2012, s. 8).
Opis narzędzia badawczego
Poniższe treści przedstawiają analizę wyników badań ankietowych na
80-cio osobowej grupie respondentów jakimi byli funkcjonariusze Straży
Granicznej. Aby zachęcić ankietowanych do szczerych odpowiedzi oraz
dać poczucie anonimowości ankietę skonstruowano w sposób prosty, zawierała ona siedem pytań:
1. W jakim stopniu mass media (prasa, radio, telewizja, Internet) wpływają na naszą wiedzę o zjawisku korupcji?
Ankietowani do wyboru mieli wskaźniki takie jak: bardzo dużym,
dużym, średnim, małym, w ogóle nie wpływają na wiedzę o zjawisku
korupcji.
2. W Pani/a opinii, które z mass mediów są najlepszym i najwiarygodniejszym nośnikiem informacji o zjawisku korupcji?
W ankiecie wymieniono: prasę, radio, telewizję, telefonię i Internet.
3. Czy w Pani/a opinii w ciągu ostatnich 10 lat zjawisko korupcji: znacznie wzrosło, nieznacznie wzrosło, jest na stałym poziomie, zmniejsza
się, już nie występuje?
4. Zdaniem Pani/a dostępność informacji o zdarzeniach korupcyjnych
w mass mediach sprawiła, iż opinia publiczna: interesuje się i reaguje
na informacje o korupcji, przyzwyczaiła się do powszedniości ich występowania, uznała korupcję za zjawisko codzienne i masowe, zobojętniała na informacje o tym zjawisku, ignoruje informacje o korupcji,
szukając innych informacji. Pytanie to było pytaniem półotwartym
i dawało możliwość wypowiedzenia się w opcji: inne, jakie?
5. Czy Pani/a zdaniem informacje o zdarzeniach korupcyjnych publikowane w mass mediach są prawdziwe i kompletne?
Ankietowani mogli wskazywać odpowiedzi typu: w pełni prawdziwe
i kompletne, w zadowalającym stopniu prawdziwe i kompletne, częściowo
zawierają prawdziwe informacje, zafałszowane i niekompletne.
56 | WSGE
6. W Pani/a opinii w mass mediach najwięcej informacji o zdarzeniach
korupcyjnych dotyczy dziedziny: służby zdrowia, bankowość, administracja lokalna, administracja centralna, sądy i prokuratura, przedsiębiorczość prywatna, przedsiębiorczość państwowa, handel, rolnictwo,
polityka. To pytanie również dawało możliwość swobodnego wypowiedzenia się w opcji: inne, jakie.
7. W Pani/a opinii mass media przedstawiają skuteczność organów
zwalczających korupcję w Polsce jako: wysoką, średnią, zadowalającą,
małą, znikomą.
Analiza badań
Zebrane wypowiedzi respondentów poddano analizie, w niektórych
przypadkach dokonano porównania z badaniami przeprowadzonymi
przez instytucje zewnętrzne. Odpowiedzi funkcjonariuszy ujęto w formie
tabelarycznej lub w formie wykresu a następnie dokonano analizy.
Tabela 2. Wpływ mass mediów na wiedzę o zjawisku korupcji.
W jakim stopniu mass
media wpływają na
LP.
naszą wiedzę o zjawisku
korupcji?
1. W bardzo dużym
2. Dużym
3. Średnim
4. Małym
5.
W ogóle nie wpływają na
wiedzę o zjawisku korupcji
Razem
Kadra
CSSG
Kurs
Ofic.
Szkol.
Chor.
Szkol.
Podof.
Razem
5
7
8
0
1
6
6
7
3
9
6
2
2
9
5
4
11
31
25
13
0
0
0
0
0
20
20
20
20
80
Źródło: obliczenia własne.
Ponad 30% ankietowanych było zdania, że w świadomości Polaków
wiedzę o zjawisku korupcji media kształtują w stopniu dużym, a w opinii
co czwartego respondenta w stopniu średnim.
WSGE | 57
Tabela 3. Najlepsze i najwiarygodniejsze nośniki informacji.
W Pani/a opinii, które
z mass mediów są najlepszymi
Kadra
LP.
i najwiarygodniejszym
CSSG
nośnikiem informacji
o zjawisku korupcji?
Kurs
Ofic.
Szkol.
Chor.
Szkol.
Podof.
Razem
1. Prasa
6
5
7
2
20
2.
3.
4.
5.
1
8
0
5
20
3
6
0
6
20
0
7
0
6
20
1
10
0
7
20
5
31
0
24
80
Radio
Telewizja
Telefonia
Internet
Razem
Źródło: obliczenia własne.
Ogólna analiza kwestii oceny nośnika informacji o zaistniałych przypadkach korupcji pozwala na wyciągniecie wniosku, iż w opinii prawie co
trzeciego ankietowanego telewizję uznano za najlepszy i najwiarygodniejszy nośnik, co czwarty opowiedział się za Internetem, zaś co piąty za prasą.
Gdy rozpatrzymy odpowiedzi biorąc pod uwagę status respondentów
(patrz wykres 1) wyłaniają się różnice co do preferowanego źródła wiedzy
o korupcji. Kadra Centrum Szkolenia Straży Granicznej preferuje telewizję, a w następnej kolejności prasę i Internet. Słuchacze Kursu Oficerskiego
w równym stopniu korzystają z telewizji i Internetu, a w następnej kolejności z prasy. Ankietowani z Kursu Chorążych wskazali prasę a w drugiej kolejności Internet jako nośniki informacji. Słuchacze Szkoły Podoficerskiej
zdecydowanie cenią Internet. Interesujący jest fakt, iż telefonii nie uznano
za istotny nośnik informacji, a przecież relacjonowanie/rozmawianie czy
esemesowanie przez telefon komórkowy jest to pierwsza czynność w sytuacjach, kiedy w szybki sposób pragniemy podzielić się z inną osobą ważnymi wiadomościami.
58 | WSGE
Wykres 1. Mass media jako najlepszy i najwiarygodniejszy nośnik
informacji o zjawisku korupcji.
8
8
7
6
5
7
7
6
6
5
5
4
Szkoła Chorążych
2
2
1
1
1
Szkoła Podoficerska
0 0
0
Prasa
Kadra CSSG
Kurs Oficerski
3
3
0
6 6
Radio
Telewizja
0 00 0
Telefonia
Internet
Źródło: obliczenia własne.
Tabela 4. Poziom korupcji w Polsce w ostatnich 10 latach.
Czy w Pani/a opinii
LP. w ciągu ostatnich 10 lat
zjawisko korupcji:
Kadra
CSSG
Kurs
Ofic.
Szkol.
Chor.
Szkol.
Podof.
Razem
1.
Znacznie wzrosło
6
8
4
6
24
2.
Nieznacznie wzrosło
2
1
2
4
9
3.
Jest na stałym poziomie
7
4
6
5
22
4.
5.
Zmniejsza się
Już nie występuje
5
0
7
0
8
0
4
1
24
1
Razem
20
20
20
20
80
Źródło: obliczenia własne.
Ogólna analiza danych dotyczących opinii o poziomie zjawiska korupcji w ostatnich 10 latach wykazała, że zdania respondentów są podzielone:
prawie co czwarty badany opowiedział się za skrajnie odmiennym poglądem wskazując opcję znaczenie wzrosło lub zmniejsza się. Natomiast 22%
było zdania, iż korupcja utrzymuje się na stałym poziomie. W związku
z uzyskaniem skrajnie przeciwnych odpowiedzi (w ogólnym wnioskowaniu) pytanie to poddano analizie przez pryzmat stażu służby.
Rozpatrując problem opinii o poziomie korupcji na przestrzeni ostat-
WSGE | 59
nich 10 lat (wykres 2) wynika, iż 15 funkcjonariuszy ze średnim stażem
(staż od 6 do 10 lat) było zdania, że korupcja zmniejsza się a 10, że jest
na stałym poziomie. O znacznym wzroście korupcji przekonani byli funkcjonariusze z najdłuższym przebiegiem służby, podobną opinię wyrazili
respondenci z najkrótszym stażem.
Wykres 2. Poziomu korupcji poprzez pryzmat stażu służby
w Straży Granicznej.
15
16
14
12
10
8
10
8
6
nieznacznie
wzrosło
7
4
4
5
5
4
4
2
2
0
znacznie wzrosło
12
od 0 do 5 lat
od 6 do 10 lat
3
jest na stałym
poziomie
zmniejsza się
powyżej 10 lat
Źródło: obliczenia własne.
W celach porównawczych z wynikami z wykresu nr 2 przywołałam
badanie przeprowadzone przez CBOS (2010), w którym pytano o odczucia co do poziomu zjawiska korupcji. Należy zwrócić uwagę, iż występuje
różnica w określeniu czasu (CBOS określił czas do 1 roku).
Wykres 3. Czy w ciągu ostatniego roku korupcja w Polsce:
12
19
47
22
utrzynywała się na stałym poziomie
rozszerzała się
trudno powiedzieć
malała
Źródło: CBOS (2010).
60 | WSGE
Analiza wykresu wskazuje, iż prawie połowa badanych była zdania,
że w ostatnim okresie (1 rok) poziom korupcji utrzymuje się na stałym
poziomie. Natomiast 22% zauważyło rozszerzenie się tego zjawiska, a 19%
nie potrafiło wypowiedzieć się w powyższej kwestii.
Nasze odczucia i opinie w kwestii poziomu zjawiska korupcji, bywają
zróżnicowane. Jednak wyjaśnieniem co do przyczyny odmienności zdania
możne stać się wypowiedź redaktorów raportu zatytułowanego Mechanizmy przeciwdziałania korupcji w Polsce (Kobylińska, Makowski, Solon-Lipiński red. 2012, s. 27). Wzrost liczby rejestrowanych przestępstw nie
musi jednocześnie świadczyć o zwiększającej się częstotliwości występowania
samej korupcji. Ogólna liczba przestępstw korupcyjnych stanowi zaledwie
promil wszystkich rodzajów przestępstw ujawnianych co roku przez organy
ścigania. Nie jest to więc główne źródło zagrożenia bezpieczeństwa publicznego w Polsce. Ponadto przyrost liczby stwierdzonych przestępstw korupcyjnych może świadczyć nie tyle o zwiększającym się zagrożeniu korupcją, ile
o większej skuteczności organów ścigania w wykrywaniu tego rodzaju występków. Powyższa wypowiedź stanowi konkretny i sugestywny argument
świadczący o tym, że społeczny odbiór informacji w sposób bezkrytyczny
i bez analizy może ukazać nam tylko jedną stronę medalu.
Świadectwem powyższego wniosku mogą być wypowiedzi respondentów zapytanych o to, w jaki sposób reagują i jak oceniają informacje o korupcji publikowane przez mass media? (tabela 6)
Tabela 6. Dostępność informacji o zdarzeniach korupcyjnych
publikowanych przez mass media.
LP.
1.
Zdaniem Pani/a dostępność
informacji o zdarzeniach
korupcyjnych publikowane
przez mass media sprawiła,
iż opinia publiczna:
Interesuje się i reaguje na
informacje o korupcji
Kadra
CSSG
Kurs
Ofic.
Szkol.
Chor.
Szkol.
Podof.
Razem
7
6
5
6
24
2.
Przyzwyczaiła się do
powszedniości ich występowania
7
9
7
6
29
3.
Uznała korupcje za zjawisko
codzienne i masowe
4
4
3
4
15
4.
Zobojętniała na informacje
o tym zjawisku
1
1
3
4
9
WSGE | 61
5.
Ignoruje informacje o korupcji,
szukając innych informacji
0
0
1
0
1
6.
Inne, jakie …
1
0
1
0
2
Razem
20
20
20
20
80
Źródło: obliczenia własne.
Należy stwierdzić, iż prawie 30% ankietowanych w kwestii reakcji na
informacje zamieszczane przez mass media o zjawisku korupcji było zadnia, iż przyzwyczaiła się do powszedniości ich występowania, a co czwarty,
że interesuje się i reaguje na informacje o korupcji. Natomiast 15 funkcjonariuszy uznało korupcję za zjawisko codzienne i masowe.
Powyższe pytanie dawało respondentom możliwość dodatkowego wypowiedzenia się w opcji inne, jakie? Z opcji tej skorzystały dwie osoby:
− w zależności od środowiska społecznego część grup interesuje się zjawiskiem korupcji, a pozostałe przyzwyczaiły się;
− media reagują wyłącznie na sytuację korupcji, które dobrze się
sprzedają na antenie, które dotykają osób znanych.
Tabela 8. Opinia o kompletności i prawdziwości informacji o korupcji.
LP.
1.
Czy Pani/a zdaniem
informacje o zdarzeniach
Kadra
korupcyjnych publikowane
CSSG
w mass mediach są
prawdziwe i kompletne?
W pełni prawdziwe
0
i kompletne
Kurs
Ofic.
Szkol.
Chor.
Szkol.
Podof.
Razem
0
2
0
2
2.
W zadowalającym stopniu
prawdziwe i kompletne
8
2
3
4
17
3.
Częściowo zawierają
prawdziwe dane
12
17
13
15
57
4.
Zafałszowane
i niekompletne
0
1
2
1
4
Razem
20
20
20
20
80
Źródło: obliczenia własne.
62 | WSGE
W kwestii prawdziwości danych zawartych w informacjach przekazywanych przez mass media opinia funkcjonariuszy była w głównej mierze
zgodna, gdyż prawie 60% badanych uznało informacje przekazywane mass
media za tylko częściowo zawierające prawdziwe dane, a niecałe 20% określiło ich stopień jako zadowalający.
Tabela 9. Dziedziny życia o których mass media najczęściej piszą
w związku z przypadkami korupcji.
1.
2.
W Pani/a opinii w mass
mediach najwięcej informacji
o zdarzeniach korupcyjnych
dotyczy dziedziny
Służba zdrowia
Bankowość
3.
Administracja lokalna
6
5
4.
Administracja centralna
11
13
5
6
35
5.
Sądy i prokuratura
10
6
10
6
32
6.
Przedsiębiorczość prywatna
1
0
2
2
5
7.
8.
9.
10.
11.
Przedsiębiorczość lokalna
Handel
Rolnictwo
Polityka
Inne, jakie …
5
0
0
16
0
4
1
0
16
0
5
1
1
18
0
7
1
0
16
2
21
3
1
66
2
60
60
60
60
240
LP.
Razem
Kadra
CSSG
Kurs
Ofic.
Szkol.
Chor.
Szkol.
Podof.
Razem
10
1
14
1
14
1
13
5
51
8
3
2
16
(w pytaniu respondenci musieli zaznaczyć trzy odpowiedzi)
Źródło: obliczenia własne.
Opinia dwóch trzecich funkcjonariuszy w kwestii wiadomości płynących z mass mediów o dziedzinach życia, w których występuje korupcja,
wskazuje, iż najczęściej pojawiają się informacje dotyczące sfery politycznej. Służbę zdrowia wymieniła ponad połowa badanych, zaś administracja
centralna oraz sądy i prokuratura zostały wskazane przez co trzeciego badanego. Co piąty respondent zaznaczył przedsiębiorczość lokalną.
O tym, iż zdanie społeczeństwa nie odbiega znacznie od wypowiedzi
funkcjonariuszy Straży Granicznej świadczyć mogą wyniki badań prowadzone przez polską instytucję badawczą. W badaniach przeprowadzonych
WSGE | 63
przez CBOS ankieterzy zadali respondentom pytanie o dziedziny życia,
w których występuje korupcja. Uzyskane odpowiedzi ukazano w formie
wykresu.
Wykres 2. Co jakiś czas mówi się o korupcji w różnych dziedzinach
naszego życia społecznego. W których z wymienionych dziedzin, Pana(i)
zdaniem, korupcja występuje najczęściej?
Źródło: CBOS (2010).
Dziedziny życia społecznego, w których zdaniem Polaków korupcja
występuje obecnie najczęściej, to przede wszystkim polityka (60% wskazań) a następnie służba zdrowia (58%). Urzędy gminne, powiatowe i wojewódzkie zostały wskazane jako zagrożone korupcją przez prawie co trzeciego ankietowanego. Nieco ponad jedna czwarta za najbardziej skorumpowane instytucje uznaje sądy i prokuraturę (29%), a także urzędy celne
i ministerstwa (26%).
Aby dodatkowo poprzeć pogląd funkcjonariuszy Straży Granicznej
i respondentów CBOSu warto przyjrzeć się opiniom respondentów badanych przez Global Corruption Barometer. Sondaż wykonywany jest
cyklicznie przez Instytut Gallupa (Kobylińska, Makowski, Solon-Lipiński (red.), 2012, s. 28).. W badaniu tym stwierdzono, iż (…) w 2010 roku
15% Polaków przyznało, że w ostatnim roku zapłaciło łapówkę, korzystając
z usług instytucji publicznej wymienionej w kwestionariuszu (na przykład
64 | WSGE
sądu, placówki edukacyjnej czy opieki zdrowotnej). Za najbardziej skorumpowaną instytucję życia publicznego tradycyjnie uznano partie polityczne
(które tylko od czasu do czasu zamieniają w tym negatywnym rankingu
miejsce lidera z administracją publiczną).
Ostatnie pytanie skierowane do funkcjonariuszy Straży Granicznej poruszało kwestie opinii o skuteczności działania wszelkich organów porządku publicznego w kwestii zwalczania korupcji w Polsce.
Tabela 10. Skuteczność organów porządku publicznego, których
zadaniem jest zwalczanie korupcji.
W Pani/a opinii media
przedsta-wiają skuteczność organów porządku
Kadra
LP. pub-licznego, których
CSSG
zada-niem jest zwalczanie korupcji w Polsce
jako:
Kurs
Ofic.
Szkol.
Chor.
Szkol.
Podof.
Razem
1.
Wysoką
2
0
1
0
3
2.
Średnią
4
10
9
10
33
3.
Zadowalającą
4
3
5
0
12
4.
Małą
10
7
5
9
31
5.
Znikomą
0
0
0
1
1
20
20
20
20
80
Razem
Źródło: obliczenia własne.
Opinia funkcjonariuszy w kwestii poziomu skuteczności organów porządku publicznego, (których zdaniem jest zwalczanie korupcji w Polsce)
pojawiająca się w mass mediach przedstawia się następująco: co trzeci badany był zdania, iż skuteczność tych organów jest na poziomie średnim,
nieco mniej niż 1/3 wskazywała na małą skuteczność. Zaś na zadowalający
poziom działalności wskazało 12 ankietowanych.
Podczas, gdy wcześniej podło pytanie co do oceny działalności
wszystkich instytucji porządku publicznego, CBOS zapytał respondentów tylko o jedną instytucję, jaką jest CBA, poniższy wykres obrazuje
uzyskane opinie.
WSGE | 65
Wykres 3. Jak Pan(i) ocenił(a)by działalność CBA?
50
40
35
30
34
20
36
29
41
35
35
27
27
34
29 34
42
25
39
25
30
29
dobrze
źle
10
0
IX I
V
IX
IV VII
XI
XII
IV
2007 2008 2008 2008 2009 2009 2009 2009 2010
Pominięto odpowiedzi „trudno powiedzieć”
Źródło: CBOS (2010).
Opinia ankietowanych w sprawie skuteczności działania CBA na
przestrzeni kilku ostatnich lat ulegała znaczącej zmianie. W roku 2009
w miesiącu kwietniu 41% uznało, iż ta instytucja wykonuje swoje działania na poziomi dobrym, jednakże już w tym samym roku w miesiącu
wrześniu pogląd uległ całkowitej zmianie. Natomiast badania z czerwca
2010 roku wskazują, iż opinie społeczne w kwestii dobrej lub złej pracy
CBA podzieliły się po połowie. Analiza wykresu powoduje wyłonienie się
pytania, jaki wpływ na zmienność opinii wywarły informacje publikowane
mass media?
Odnosząc się do wniosków sondażu Global Corruption Barometer
i zawartych tam informacji (Kobylińska i in., 2012,s. 28), należy stwierdzić, iż (…) działania rządu w walce z problemem korupcji zostały przez
większość (57%) respondentów ocenione jako nieefektywne. Wynik ten specjalnie nie dziwi, zważywszy, że jak podaje Instytut Gallupa (…) Polaków
cechuje ogólnie dość niski poziom zaufania do władzy. Podobną opinię wygłosili respondenci CBOSu, którzy w liczbie 46% ocenili działania rządu
(w tym instytucji obowiązanych zwalczać korupcję) jako złe.
Podsumowanie
Analiza przeprowadzonych badań ankietowych oraz próba porówna-
66 | WSGE
nia ich do badań przeprowadzonych przez CBOS i Instytut Gallupa pozwalają na wyciągnięcie ogólnych wniosków oraz na refleksję dotyczącą
społecznego odbioru zjawiska korupcji.
Kluczowymi wnioskami jakie można wysnuć na podstawie analizy są
opinie, w których:
− funkcjonariusze Straży Granicznej stwierdzają, iż mass media
w dużym stopniu kształtują wiedzę o zjawisku korupcji (jest to opinia co
trzeciego badanego), zaś zdaniem co czwartego respondenta wpływ ten
określony jest jako średni;
− za najlepszy i najwiarygodniejszy nośnik informacji co trzeci
funkcjonariusz uznał telewizję, co czwarty opowiedział się za Internetem,
zaś co piąty za prasą;
− respondenci prezentowali podzieloną opinię w kwestii poziomu
korupcji (rozpatrując sytuację z perspektywy ostatnich 10 lat), dwie grupy
liczące ok. 25% badanych zaznaczyło skrajnie odmienne poglądy znaczenie wzrosło lub zmniejsza się. A 22% było zdania, iż korupcja utrzymuje się
na stałym poziomie;
− funkcjonariusze określając swoją reakcję na informacje publikowane przez mass media o korupcji stwierdzali, iż przyzwyczaili się do powszedniości ich występowania (opinia prawie 30%), co czwarty interesuje
się i reaguje na informacje o korupcji. Natomiast 15 funkcjonariuszy uznało
korupcję za zjawisko codzienne i masowe;
− wiadomości o zdarzeniach korupcyjnych przekazywane mass media w opinii 60% badanych uznane zostały jako tylko częściowo zawierające
prawdziwe dane;
− funkcjonariusze są zdania, iż mass media najczęściej zamieszczają
informacje o przypadkach korupcji w takich dziedzinach życia, jak polityka, służba zdrowia, administracja centralna oraz sądy i prokuratura. Warto
zwrócić uwagę na fakt, iż wyniki badań prowadzone przez CBOS znacznie
pokrywają się ze zdaniem funkcjonariuszy;
− ankietowani byli zdania, że informacje przekazywane przez mass
media pozwalają na kształtowanie opinii w kwestii skuteczności działania
organów porządku publicznego. Co trzeci badany uważał, że zwalczanie
korupcji w Polsce jest na poziomie średnim, zaś nieco mniej niż 1/3 wskazywała małą skuteczność.
Ujmując problem korupcji w Polsce z całościowej perspektywy, oraz
analizując wpływ mass mediów na świadomość odbiorcy o tym zjawisku,
WSGE | 67
należy stwierdzić, iż powszechnie stosowane powiedzenie, iż media to
czwarta władza, jest niezwykle trafne.
Wspomnieć należy, że system medialny w Polsce w ostatnich 20 latach
przeszedł istotne zmiany, przede wszystkim polegające na przejściu od
systemu państwowej cenzury i monopolistycznej kontroli do systemu mediów wolnych i pluralistycznych. (Instytut Monitorowania Mediów, 2012).
Fundamentem prawnym gwarantującym wolność i niezależność mass mediów jest Konstytucja RP oraz dwa podstawowe akty prawne: Ustawa z dnia
29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (tj.: Dz. U. 2011 Nr 43, poz. 226),
oraz Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. 1984 Nr 5,
poz. 24 z późn. zm.).
W ciągu ostatnich dwóch dekad transformacji mass media polskie
odegrały istotną rolę jako instytucje ujawniające nadużycia władzy. Jedynie opinia o mediach lokalnych świadczy o tym, że uznawane są za mniej
aktywne i ich rola, w tej kwestii, wydaje się zdecydowanie słabsza.
Mimo to w ostatnim okresie zauważalny jest spadek opinii co do rzetelności mass mediów, i to w ocenie osób ściśle z nimi powiązanych. Czy
jest to wpływ ekonomii współczesnych czasów, czy też zmiana co do oczekiwań odbiorcy, czy presja z góry?
Na to pytanie można uzyskać odpowiedź rozważając wyniki sondażu
przeprowadzonego w 2011 roku przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich. (Raport z analizy ankiet, 2011).830 dziennikarzy zapytano: jaki jest
„dzisiejszy polski dziennikarz”? Analiza uzyskanych informacji ukazała
niezbyt pozytywny wizerunek, z którego wynika, iż (…) przeciętny dziennikarz jest nieprofesjonalny, nieuczciwy, nieobiektywny, źle nagradzany, a jego
pozycja zawodowa jest niepewna. Jednocześnie 54% badanych doświadczyło
nacisków z zewnątrz, 51% nacisków z wewnątrz, a 22% prób skorumpowania, co dziesiąty zastraszenia i groźb73.
Obraz standardów moralnych dziennikarstwa w Polsce staje się niesprecyzowany i budzi wątpliwości co do profesjonalizmu i uczciwości,
to z kolei przekłada się na jakość wszelkich informacji zamieszczanych
przez mass media. Przerażającym jest fakt, kiedy to uświadomimy sobie,
że odbiór informacji przez społeczeństwo może przebiegać bezkrytycznie.
Wnioski na temat rzetelności polskiego dziennikarstwa i owoców ich pracy w postaci artykułów, relacji, nagrań, reportaży, wywiadów i wszelkich
notatek, powinny uwzględniać zagrożenia powstające na skutek ich niefachowości, nie powinny ulegać presji instytucji (szczególnie gdy odnosi się
68 | WSGE
to do mediów państwowych). Dziennikarze często postulują, że stawiani
są w sytuacji konfliktu pomiędzy etyką dziennikarską, profesjonalizmem
a ekonomią, czy chęcią utrzymania się na rynku. W konsekwencji takich
wypowiedzi i nieprofesjonalnych zachowań odbiorcy mogą ukształtować
osąd, że wszelkie wiadomości są stronnicze, nierzetelne.
Pomimo niezbyt zadowalających informacji o dziennikarstwie, z całą
stanowczością stwierdzić należy, że jednak do ukazania szkodliwości i zakresu korupcji oraz podniesienia świadomości Polaków, w dużej mierze
przyczyniły się właśnie mass media. Ich dostępność i powszechność jest
ogromnym atutem w walce z chęcią ukrycia lub tuszowania spraw o podłożu korupcyjnym.
U podstaw wszelkich korupcyjnych zachowań przede wszystkim
stoi człowiek i jego słabości, to stwierdzenie wydaje się właściwym hasłem podsumowującym i kończącym artykuł.
Najsłabszym elementem nie jest nieprecyzyjnie skonstruowany system, który może działać niezbyt sprawnie, ani też nie wadliwe funkcjonowanie organów porządku publicznego – lecz człowiek ze swoimi wadami
i słabościami. Bowiem to człowiek wykorzystuje swoją pozycję do osiągnięcia nienależnych korzyści, inny człowiek w sposób nierzetelny tworzy
i przekazuje informacje o tych faktach, zaś inny dopuszcza się błędu bezkrytycyzmu i obojętności.
Wezwanie do wyeliminowania korupcji we wszelkich jej dziedzinach,
w głównej mierze, sprowadza się do prośby o poprawę samego człowieka.
Tak więc, w sposób bezpośredni lub pośredni jest to wezwanie skierowane
do nas wszystkich.
References:
Kobylińska A., Makowski G., Solon-Lipiński M.,(red.), (2012). Mechanizmy przeciwdziałania korupcji w Polsce, Raport z monitoringu, Instytut
Spraw Publicznych, Warszawa.
Kowalczuk K., (20010). Opinia publiczna o korupcji i lobbingu w Polsce.
Komunikat z badań, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa.
Lewiński D., (2008). Media i polityka. Interreferencyjna koncepcja mediatyzacji, [w:] Media w Polsce. Pierwsza władza IV RP?, (red.)
Sokołowski M., Warszawa.
Solon-Lipiński M., (2009). Indywidualna aktywność obywatelska – posta-
WSGE | 69
wy i świadomość Polaków w okresie 2001–2008 w świetle dostępnych
badań, (w:) Zakorzenienie i uspołecznienie działań organizacji pozarządowych, red. Gumkowska M., Herbst J.; Warszawa, Stowarzyszenie
Klon/Jawor.
CBOS, Polacy skarżą się na korupcję szczególnie wśród polityków. Pozyskano [18.09.2012] z http://www.wprost.pl/ar/195621.
Czwarta władza - w państwach demokratycznych to określenie wolnej
prasy (mediów masowych, środków masowej komunikacji, środków
przekazu społecznego). Ustawiana jest w szeregu obok władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, gdyż siła prasy jest tak wielka, że może kształtować społeczeństwa i politykę. Poza tym spełnia
funkcję kontrolną poprzednich trzech władz, aby nie dochodziło do
nadużyć i korupcji. Pozyskano [12.09.2012] z http://pl.wikipedia.org/
wiki/Czwarta_władza.
Opinia społeczna o korupcji w Polsce. Pozyskano [18.09.2012] z http://e-prawnik.pl/wiadomosci/informacje/ html.
Najbardziej opiniotwórcze polskie media w 2011 roku, Instytut Monitorowania Mediów, Warszawa, styczeń 2012. Pozyskano [12.09.2012] z:
http://www.instytut.com.pl/IMM/o_firmie/raport_najbardziej_opiniotworcze_media_2011.pdf.
Największa afera korupcyjna w administracji państwowej za horrendalnie zawyżane przez urzędników ceny zapłaci budżet, Pozyskano
[18.09.2012] z http://wpolityce.pl/wydarzenia/24354.
„TRWAŁY SYSTEM KORUPCYJNY” Tak specjaliści od analizy zjawiska
korupcji określają sytuację w Polsce. Pozyskano [12.09.2012] z http://
wpolityce.pl/wydarzenia/24354-najwieksza-afera-korupcyjnaw-administracji-panstwowej-za-horrendalnie-zawyzane-przezurzednikow-ceny-zaplaci-budzet.
Zawód dziennikarz: raport z analizy ankiet, Kraków, 2011. Pozyskano
[18.09.2012] z: http://www.sdp.pl/node/3056.
70 | WSGE