Mańczyk G., Jest takie miejsce na Ziemi. Kolonowskie, Opole 2007

TROCHĘ PREHISTORII
Każdy skrawek ziemi ma swoje dzieje i historię, którą tworzyli ludzie zamieszkujący
te tereny przed nami, przez tysiące lat, aż do dnia dzisiejszego. Śląsk, w tym również oko­
lice Kolonowskiego są ziemią bardzo ciekawą, barwną w wydarzenia tak z zamierzchłej,
jak i bliskiej, prawie współczesnej, przeszłości.
Czasy prehistoryczne Śląska poznajemy z odkryć archeologicznych, np. takich jak
z 2000 roku w kopalni gliny w Krasiejowie, kiedy eksploatacja pokładów przez maszyny
górnicze doprowadziła do znaleziska na skalę światową - kości kilku gatunków dinozau­
rów. W warstwach iłów zastygła historia Ziemi sprzed 230 milionów lat, z ery mezozoicz­
nej, poprzedzającej czasy dominacji dinozaurów.
W Krasiejowie zidentyfikowano kilka gatunków. Oto one:
metopozaur - płaz wodny o długości ok. 2 m
teratozaur - drapieżnik lądowy o długości 4 m
fitozaur - gad wodny o długości 3,5 m (podobny do krokodyla indyjskiego)
cyklotozaur - płaz wodny o długości 3 m
aetozaur - gad lądowy o długości 3,5 m
Jednemu z nich - dotychczs nieznanemu - nadano nazwę eksponującą związek z regio­
nem opolskim. To silesaurus opolensis - niewielki dinozaur o długości 1,5 m.
Na zlecenie Instytutu Paleontologii PAN rzeźbiarka Marta Szubert odtworzyła w naturalnej wielkości wygląd po­
szczególnych zwierząt zidentyfikowanych w Krasiejowie. Okazy w naturalnej wielkości można oglądać w gmachu
Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie
Obecność człowieka na Ziemi Śląskiej odkrycia archeologiczne poświadczają na co
najmniej 10 tys. lat przed Chr. Nieco więcej wiadomo o epoce od 1300 do 400 lat przed
Chrystusem, tzw. kultury łużyckiej, kształtowanej przez lud indoeuropejski Wenetów lub
Wenedów. Okres od 400 lat przed Chr. do 25 roku po Chr. związany jest z pojawieniem
się na Śląsku ludów celtyckich, które podbiły Śląsk i tu się osiedliły.
O obecności ludzi z tych okresów w okolicach Kolonowskiego i miejscowości ościen­
nych świadczą wprawdzie pojedyncze, ale cenne znaleziska archeologiczne, które pozwa­
lają przypuszczać, że już w tych odległych czasach człowiek penetrował obszary rozciąga­
jące się wzdłuż doliny Małej Panwi, co daje podstawę twierdzić, że nasze okolice nie były
zupełną pustką osadniczą.
Odnalezione zabytki krzemienne i ślad osadnictwa w okolicach Zawadzkiego datowa­
ne są na okres środkowej epoki kamienia - mezolitu, tj. 10-6 tys. lat przed Chr.
Znalezione narzędzia kamienne w okolicach Staniszcz Małych i fragmenty naczyń
oraz ostrze krzemienne w Żędowicach, a w Kielczy odłupki i rdzenie krzemienne oraz
narzędzia krzemienne datowane są na okres epoki kamiennej neolitu, tj. na 4,5 tys. lat
7
Jest takie miejsce na Ziemi... Kolonowskie
przed Chr. Cennym znaleziskiem epoki kamiennej było odkrycie w okoli�ac� Staniszcz
Małych broni kamiennej. Jest to toporek wykonany z półszlachetnego kamiema (achatu),
koloru ciemnoszarego, sztafirowanego białymi, błyszczącymi ziarnkami.
W okresie epoki brązu, tj. około 1500 lat p.n.e., a szczególnie w okresie około 1000 lat
przed Chr. dolinę rzeki Małej Panwi obiegło osadnictwo ludno�ci tz:-V. ku�tury łu�yc�iej,
czego dowodem są odkryte ślady osad w okolicach Kolonowskiego i Stamszcz Wielkich,
Żędowic i Kielczy oraz pojedyncze przedmioty w tym rejonie.
Cenne znalezisko z epoki brązu stanowi para masywnych brązowych naramienników,
ozdobionych tarczkami ślimacznicowatymi w okolicy Dobrodzienia, a na szczególną
uwagę zasługują odnalezione w lasach pod Kielczą trzy miecze brązowe, � których d:"a
zostały oddane do muzeum w Wrocławiu, a jeden do muzeum w Bytomm. Zabytki te
niestety pod koniec II wojny światowej zaginęły.
Ślady osadnictwa w okresie lateńskim, rzymskim i wędrówek ludów, tj. od 400 lat
p.n.e., do V wieku n.e., są nieliczne. Wydaje się, że okres ten cechuje wyraźny zastój
osadnictwa w dolinie Małej Panwi, jednak odnalezienie monet rzymskich, pochodzących
z czasów cesarza Trajana, tj. 98-117 r. n.e., w okolicach Jemielnicy i Wierchlesia, dają pod­
stawę przypuszczać, że Śląsk, a więc i okolice Kolonowskiego były w zasięgu migracji.
Wartą zaznaczenia ciekawostką jest tu fakt, że niektóre opracowania poświęcone staro­
żytności Śląska podają, że archeolodzy odkryli w latach 1930-1933 na obszarze dzisiejsze­
go Kolonowskiego pozostałości po osadzie z okresu wpływów rzymskich (I-JV w. n.e)
W okresie od I do VI w. n.e. dominacja obecności plemion celtyckich na Sląsku zosta­
je przerwana przez plemiona germańskie, a przede wszystkim przez plemię Wandalów.
Najdłuższą obecność zaznaczył tu szczep wandalski - Silingów. Na przełomie V i VI w.
n.e. zaczęły przybywać tu plemiona germańskie Gotów i Gepidów, wypartych znad Mo­
rza Czarnego i doliny Dunaju przez plemiona Hunów.
Przy końcu okresu rzymskiego, tj. 400 roku n.e., były tu obecne plemiona germańskie, co
odkryto w wykopaliskach koło Dobrodzienia i okolicach Szczedrzyka, teren dziś zalany przez
Jeziora Turawskie. Wyróżniono je na podstawie cmentarzysk, ciałopalnyc? grobów warstwo­
wych i po porównaniu ich z osadami występujących na terenie Górnego Sląska.
Oprócz wymienionych już plemion germańskich, w okresie od III do V w. n.e zaczęły
przybywać na Śląsk plemiona słowiańskie. Od VI wieku datuje �ię zako�czenie wędró­
_
wek ludów i plemion, i daje się zauważyć początek nowego rodzaiu osadmctwa, zrmerzającego do bardziej osiadłego trybu życia.
.
.. . .
Zaczynają powstawać już stałe sadyby i grody, które następme szybko rozwiJaJą się
w system grodów plemiennych, tzw. osady otw�rte.
,,
.,
.
W dorzeczu górnej i środkowej Odry w VIII i IX w. ukształtowało się �zesc terytono:-V
plemiennych. W IX wieku (ok. 850 r.) odnotował je tzw. Geograf Bawarski w dokum�ncie
„Opis grodów i ziem z północnej strony rzeki Dunaju". Opisał on dość dokładnie Sl�sk
i zamieszkałe tu plemiona oraz ilość ich grodów. Odnotował tu: Gołęszyce - 5 grodo':,
Opolanie - 20 grodów, Ślężanie - 15 grodów, Dziadoszanie - 20 grodów oraz Bobrzame
i Trzebowianie po 5 grodów.
,
,
.
.
Wiek IX i X to czas formowania się na Sląsku wpływów morawsko-czeskich. Juz panstwo wielka-morawskie pod wodzą Świętopełka (870-894) starało się rozszerzyć swoje
wpływy na Śląsk i Małopolskę. Z tego okresu znani są słynni bracia Cyryl i Metody, któ­
_
rzy krzewiąc chrześcijaństwo, kierują misjonarzy na terytoria ziemi raciborsko-rybnickieJ.
Po rozpadzie państwa Wielkich Moraw, około 906-7 roku, które padło pod naporem��­
grów, Śląsk dostał się pod wpływy Czech, które były zależne od Niemiec. Okres ten wiąze
się z misją św. Wojciecha, który na te tereny wprowadzał chrześcijaństwo, będąc biskupem Pragi.
.
Okres formowania się społeczeństw wczesnego średniowiecza, który rozpoczyna się
8
Trochę prehistorii
po wędrówkach ludów, tj. VII-X w., nie przyniósł dotychczas znalezisk archeologicznych
z tego okresu w rejonie Kolonowskiego.
Jednakże odkrycia archeologiczne na terenach łączących się bezpośrednio z obszarem
tej miejscowości dostarczyły materiałów do wysunięcia tezy, że również w okresie (VII-X
w.) nie było w okolicach Kolonowskiego pustki osadniczej.
Rolę ogniw łączących spełniają między innymi odkryte w Rzędzinie i Warłowie stanowi­
ska osad typu wiejskiego otwartego, datowanych na VII-VIII wiek n.e., dokumentując łączność
między okresem późnorzymskim a wczesnego średniowiecza. Z okresu VIII-IX w. pocho­
dzą też odkopane w pobliżu wybudowanego na średniowiecznych fundamentach kościoła
w Kielczy, nieopodal kopca, groby oraz kamień ofiarny.
W świetle badań archeologicznych za stanowisko wczesnego średniowiecza należy
uznać znalezisko z okolic Gwoździan, nad rzeczką zwaną Wodą Gwoździańską. Rzeczka
ta wpływa do Brzyniczki (nazwa rodzima Brzinitzka), przepływającej przez obszar Kolo­
nowskiego, a przez niektórych nazywaną jeszcze do XIX wieku, podobnie jak jej dopływ
- Wodą Gwoździańską. W Myślinie, miejscowości położonej 7 km na północ od Kolonow­
skiego, natrafiono na groby szkieletowe pochodzące z ok. X wieku. Znaleziono tu cha­
rakterystyczne esowate kabłączki skroniowe i inne przedmioty użytkowe, pozwalające
odnieść ich datowanie do wczesnego średniowiecza.
Natomiast przy ujściu rzeki Myślinki do Małej Panwi, na zachód od Staniszcz Wiel­
kich, odkryto urny z prochami, świadczące o dawnych ciałopalnych obrzędach pogrzebo­
wych zamieszkałych tu ludzi, a przy ujściu rzeki Brzyniczki do Małej Panwi, pomiędzy
Kolonowskiem a Staniszczami Wielkimi, znaleziono ułamki naczyń glinianych. Archeo­
lodzy znaleziska te datują na X-XI wiek. Z tego też okresu pochodzi odkryte stanowisko
grobu szkieletowego w okolicach Zawadzkiego oraz odłamki naczyń glinianych w Kieł­
czy i Szczedrzyku.
Kielcza. Ułamki naczyń, rys. K. Macewicz
g;JJ �.!'�I
C
.__
....,J
·Kielcza. Ułamki naczyń, rys. I. Tokin1
1. Za: Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. 7 [red.] ł.oziński J. z., 1959
9