FULL TEXT - Medycyna Sportowa

107Wojtyczek1:Layout 1 2012-08-23 13:22 Strona 1
Medycyna Sportowa
© MEDSPORTPRESS, 2012; 2(4); Vol. 28, 149-157
ARTYKUŁ POGLĄDOWY / OPINION ARTICLE
Zaangażowanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piśmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
Beata Wojtyczek1(A-G), Małgorzata Pasławska2(A-G)
1
Akademia Wychowania Fizycznego, Warszawa
Wyższa Szkoła Turystyki i Języków Obcych, Warszawa
1
Academy of Physical Education, Warsaw
2
Tertiary School of Tourism and Foreign Languages, Warsaw
2
NARCIARSTWO ZJAZDOWE W PROFILAKTYCE
CHORÓB CYWILIZACYJNYCH OSÓB STARSZYCH
DOWNHILL SKIING IN THE PREVENTION OF LIFESTYLE
DISEASES APPEARING AT OLD AGE
Słowa kluczowe: aktywność fizyczna, choroby środowiskowe, osoby w wieku
podeszłym, bezpieczeństwo, wskaźniki stanu zdrowia
Key words: physical activity, environmental illness, elderly persons, safety,
health status indicators
Streszczenie
Zjawisko starzenia się społeczeństw stało się powszechne w krajach dobrze
rozwiniętych i stanowi z jednej strony ogromny sukces medycyny i cywilizacji, ale
z drugiej poważne wyzwanie dotyczące miejsca i roli osób starszych w społeczeństwie. Średnia życia wzrosła w Polsce w ciągu ostatnich 15 lat o 4,3 lat i wynosi obecnie 71 dla mężczyzn i 79 dla kobiet. Wg danych GUS-u z 2010 roku,
w Polsce jest prawie 7 mln osób po 60-tym roku życia. Niestety, osoby w wieku
starszym nie zawsze, szczególnie jak pokazują statystyki w Polsce, pozostają
do końca życia w dobrym stanie zdrowia, samodzielne, aktywne czy niezależne.
Należy zatem wykorzystywać każdą formę aktywności, która pozwoli osobom
starszym zachować dobry stan zdrowia i podtrzymać ich sprawność fizyczną na
optymalnym, dla danej jednostki, poziomie, zagwarantować akceptację i integrację społeczną oraz zapewnić radość życia i samorealizację. Taką formą aktywności fizycznej może być również narciarstwo zjazdowe i mimo że jest słusznie uważane za sport bardzo trudny i urazogenny, to odpowiednio adaptowane może stanowić dobre urozmaicenie aktywności osoby starszej. Celem pracy jest przedstawienie na podstawie wybranej literatury, narciarstwa zjazdowego jako formy aktywności fizycznej dla osób starszych.
Summary
Word count:
Tables:
Figures:
References:
6551
1
0
29
The phenomenon of aging society has become common in developed countries and it constitutes, on the one hand, a great medicinal and civilization
success but, on the other hand, a greater challenge as to the place and the role
of the elderly in society. The average lifespan has risen in Poland during the last
15 years by 4.3 years and currently stands at 71 for men and 79 for women.
According Central Statistical Office data of 2010, there are almost 7 million
people over 60 in Poland. Unfortunately – as statistics in Poland show – the life
of the elderly does not always remain healthy, autonomous, active and independent to the end. Therefore it is necessary to make use of every form of activity
that enables the every elderly preserve their health and maintain optimal level of
physical fitness; to guarantee acceptance and social integration and to provide
with joie de vivre and self-realization. Such a form of activity could be, for example, downhill skiing, which – in spite of the fact that it is rightly seen as a difficult
and often injury prone sport – in a properly adapted form should add variety to
the elderly person’s activity. The goal of this work is to present downhill skiing as
a form physical activity for older people based on selected literature.
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Beata Wojtyczek
Zakład Promocji Zdrowia, Wydział Wychowania Fizycznego, AWF
01-813 Warszawa, ul. Marymoncka 34, tel. 502-450-757, e-mail: [email protected], .
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
21.01.2012 r.
07.05.2012 r.
149
107Wojtyczek1:Layout 1 2012-08-23 13:22 Strona 2
Wojtyczek B. i wsp., Zagrożenia i korzyści zdrowotne wynikające z uprawiania narciarstwa przez osoby starsze
Wstęp
Background
Zjawisko starzenia się społeczeństw stało się powszechne w krajach dobrze rozwiniętych i stanowi
z jednej strony ogromny sukces medycyny i cywilizacji, ale z drugiej poważne wyzwanie dotyczące miejsca i roli osób starszych w społeczeństwie. Dobre
warunki życia, osiągnięcia w dziedzinie leczenia wielu chorób i postęp techniczny pozwoliły znacznie wydłużyć czas życia i spowodowały, że osoby starsze
stanowią coraz większy odsetek wśród wielu społeczeństw. Zachowanie dobrego stanu zdrowia, samodzielności i uzyskanie dobrego umiejscowienia, akceptacji i integracji osób starszych w populacjach stało się
w wielu krajach priorytetem i koniecznością wynikającą, obok względów humanitarnych, z powodów ekonomicznych. Istotnym problemem jest również alienacja
osób starszych i wykluczenie ich ze społeczeństwa
wynikające w wielu przypadkach z braku wspólnych
działań z aktywną zawodowo częścią społeczeństwa.
Wykorzystanie każdej okazji do integracji powinno być
niezbędnym elementem działań na rzecz osób starszych [1,2].
Populacja Polska również wykazuje cechy starzenia się. Średnia życia wzrosła w Polsce w ciągu ostatnich 15 lat o 4,3 lat i wynosi obecnie 71 lat dla mężczyzn i 79 dla kobiet. Wg danych GUS-u z 2010 roku,
w Polsce jest prawie 7 mln osób po 60-tym roku życia. W przeciągu niecałych trzydziestu lat, czyli jednego pokolenia Polaków, odsetek osób starszych w populacji wzrośnie z 13,9% do 23,2% [3,4].
Niestety, osoby w wieku starszym nie zawsze, jak
pokazują statystyki dotyczące populacji polskiej, pozostają do końca życia w dobrym stanie zdrowia, samodzielne, aktywne i niezależne. Największe zagrożenie
zdrowotne w rej grupie wiekowej stanowią przewlekłe
choroby niezakaźne. Powikłania wynikające głównie
z powodu chorób układu krążenia (udary i nadciśnienie
tętnicze), cukrzycy, jak również konsekwencje chorób
nowotworowych i osteoporozy powodują, że wiele osób
starszych wymaga opieki i pomocy osób trzecich, a poziom ich życia jest zdecydowanie obniżony. Nie bez znaczenia jest również powszechne ubóstwo wśród osób
starszych. Stworzenie im warunków do satysfakcjonującego spędzenia ostatnich lat życia jest niezbędne
przy zmniejszającym się udziale własnej rodziny [1,2].
Istotnym czynnikiem hamującym procesy starzenia i stanowiącym profilaktykę chorób cywilizacyjnych
jest aktywność fizyczna. Umożliwia ona tzw. „pomyślne starzenie się” (successful ageing), dzięki wydłużeniu okresu fizycznej sprawności i tym samym samowystarczalności umożliwiającej również inne rodzaje
aktywności [5,6].
Systematyczna aktywność fizyczna powinna być
na stałe wpisana w styl życia seniorów w szczególności, ponieważ jest istotnym czynnikiem zmniejszającym ryzyko wystąpienia chorób cywilizacyjnych. Przeprowadzone badania osób powyżej 65 roku życia pokazują, że większość kobiet i mężczyzn w tym wieku
reprezentuje niski lub przeciętny poziom aktywności
fizycznej. To niekorzystne zjawisko wpływa również
pośrednio na obniżenie poziomu sprawności funkcjonalnej i lokomocyjnej osób starszych. Nawet u bardzo schorowanych i przyjmujących wiele leków seniorów można, za pomocą właściwie, indywidualnie
dobranej aktywności fizycznej uzyskać poprawę wielu wskaźników zdrowia [7,8].
The phenomenon of aging has become common
in the developed world and on the one hand
constitutes a huge medical and civilization success,
but on the other major challenge for the place and role
of elderly in society. Good living conditions, advances
in treatment of many diseases and technological
advances have helped to significantly extend the life
span and meaning the elderly is becoming an increasingly greater proportion in most societies. Maintaining good health, independence and achieve
a good location, acceptance and integration of the
elderly into the greater population has become a priority in many countries and a necessity arising, in addition to humanitarian reasons, from economic reasons. Another significant problem is the alienation of
the elderly and their exclusion from society in many
cases resulting from the lack of joint activities with the
professional active section of the society. Use of
every opportunity to facilitate integration should be
an essential element of the actions towards helping
the elderly [1,2].
The population of Poland also has features of aging.
Average life expectancy has increased in Poland over
the past 15 years by 4.3 years and currently stands at
71 years for men and 79 for women. According to
Central Statistical Office data of 2010 there are nearly
7 million people aged over 60 in Poland. Within less
than thirty years, one generation of Poles, the proportion of elderly in the population has increased from
13.9% to 23.2% [3,4].
Unfortunately, people in old age is not always,
especially as statistics on the Polish population show,
remain for the rest of life in good health, independent
and active. Chronic non-communicable diseases constitute the biggest threat to health in this age group.
Complications arising mainly from cardiovascular
diseases (stroke and hypertension), diabetes as well
as the consequences of cancer and osteoporosis diseases, imply that many older people need care and assistance provided by third parties while their standard
of living is significantly lowered. The widespread poverty among the elderly is also not without significance.
Creating for them conditions to satisfactorily spend the
last years of life is necessary in a declining share of
own family [1,2].
An important factor that slows down the aging
process and constitutes preventive measure for
lifestyle diseases is physical activity. It facilitates the
so-called „successful aging”, by extending the period
of physical fitness and self-sufficiency thereby
enabling other types of activity [5,6].
Regular physical activity should be permanently
incorporated into lifestyle of the seniors, in particular
because it is an important factor in reducing risk of
emergence of diseases. The study of on the over 65
years show that most men and women of this age are
characterized by a low or average level of physical
activity. This unfavorable phenomenon also indirectly
lowers the level of functional capacity and movement
of the elderly. Even in seniors who are very ill and on
multiple medications, properly and individually defined
physical activity could help attain improvement of
many health indicators [7,8].
Physical activity of older people should always
serve to influence the basic elements of physical
150
107Wojtyczek1:Layout 1 2012-08-23 13:22 Strona 3
Wojtyczek B. et al., The risks and health benefits of downhill skiing by the elderly
Aktywność fizyczna osób starszych powinna zawsze oddziaływać na podstawowe elementy sprawności fizycznej, na które składają się wydolność tlenowa, wzmacnianie siły mięśni oraz poprawienie gibkości, równowagi i koordynacji ruchów [6]. Taką formą aktywności jest np. narciarstwo zjazdowe, które
spełnia powyższe wymogi, cieszy się stale rosnącą
popularnością i może, po odpowiednich modyfikacjach,
być kontynuowane jako forma aktywności fizycznej
przez osoby starsze.
Ten rodzaj rekreacji będzie przeznaczony dla grupy osób starszych posiadających określone umiejętności oraz dobry stan zdrowia. Prawie wszyscy narciarze po 60-tym roku życia to osoby kontynuujące
ten rodzaj rekreacji, którą stosują już od wielu lat, dostosowując jej intensywność i miejsce jej realizacji
do zmian następujących w ich organizmie wraz z procesem starzenia się. Osoby starsze powinny zasięgnąć opinii lekarza co do samego pobytu w górach, ze
względu na oddziaływanie klimatu górskiego. Zmiany
adaptacyjne tej formy aktywności powinny dotyczyć
również: wyboru miejsca pobytu (unikanie dużych wysokości), wyboru trasy (łatwe i o wysokiej przepustowości), adekwatnego do potrzeb, ale i możliwości przygotowania przedsezonowego, rezygnacji z samotnej
jazdy, dobrego i widocznego stroju narciarskiego, przystępnego i rekreacyjnego sprzętu narciarskiego i in.
Dobór aktywności jest na tym etapie życia wyjątkowo ważny i wymaga indywidualnego dostosowania. Zależy przede wszystkim od wieku biologicznego, stanu zdrowia i indywidualnych upodobań. Ze
względu na niechęć osób starszych do uczenia się
nowych czynności, kontynuowanie już poznanych
umiejętności ruchowych wydaje się być optymalnym
rozwiązaniem, przy odpowiednich adaptacjach. Powinno się również brać pod uwagę pewne zalecenia
ogólne, do których należy zaliczyć regularność, podtrzymywanie wytrzymałości, siły i gibkości, stosowanie ćwiczeń ogólnokondycyjnych (podtrzymujących
wydolność organizmu) przez co najmniej 20 min. Ćwiczenia wydolnościowe powinny odbywać się na poziomie 40-60% rezerwy częstości skurczów serca (różnicy pomiędzy maksymalną częstością skurczów serca w czasie próby wysiłkowej i w spoczynku). Istotna jest również subiektywna samoocena ciężkości wysiłku odczuwanego przez samą osobę ćwiczącą.
W 20-stopniowej skali Borga powinna utrzymywać
się na poziomie 11-13 punktów (co oznacza wysiłek
lekki do umiarkowanego). Ćwiczenia oporowe powinny być wykonywane dwa razy w tygodniu, angażując
najważniejsze grupy mięśniowe. Ćwiczenia poprawiające gibkość optymalnie powinny być wykonywane najlepiej codziennie przez 5-10 minut. Należy pamiętać, że ćwiczenia można wdrożyć w każdym wieku, ale u osób, które wcześniej nie ćwiczyły należy to
zrobić stopniowo [5,6].
Celem pracy jest przedstawienie na podstawie
wybranej literatury narciarstwa zjazdowego jako formy aktywności fizycznej osób starszych.
fitness, which include aerobic fitness, muscle strengthening and improving flexibility, balance and coordination of movement [6]. Downhill skiing, for example,
constitute such form of activity, it meets the above
requirements, is constantly growing in popularity and
can, with modifications, be maintained as a form of
physical activity by the older people.
This type of recreation will target a group of elderly people having specific skills, and good health.
Nearly all skiers over 60 are individuals continuing
this type of recreation, which they have been practicing for many years, adjusting the intensity and its
location to the changes occurring as their old ages.
Due to the impact of mountain climate, the old people
should always consult their doctor on the safety of
staying in the mountains. Adaptive changes of this
form of activity should also include: choice of place
(avoidance of high altitude), choice of course (easy
and wide), adequate to the needs, but also the opportunity to prepare before the season, resigning from
lonely skiing, good ski and visible outfit, easily accessible and recreational ski gear etc.
Choice of activity is at this stage of life is extremely important and requires customization. Depends
primarily on biological age, health status and personal preferences. Due to reluctance of the older people
to learn new activities, continuation of already leant
motor skills seem to be the optimal solution, with appropriate adaptations. Should also take into account
some general recommendations, which include regularity, maintaining endurance, strength and flexibility,
use of general-fitness exercises (maintaining physical
fitness) for at least 20 minutes. Endurance exercises
should be conducted at the level of 40-60% heart
rate reserve (difference between maximum heart rate
during exercise testing and rest). Subjective selfassessment of the severity of effort felt by the individual performing the exercises is also important. In
a 20-point Borg scale, this should be maintained at
the level of 11-13 points (means light to moderate
effort). Resistance exercises should be performed
twice a week, involving the major muscle groups. Exercises that improve flexibility in an optimal way should
be carried out daily, for 5-10 minutes. It should be
kept in mind that exercises can be introduced at any
age, but for individuals who have not been practicing,
this should be introduced gradually [5,6].
The objective of this paper is to present downhill
skiing as a form of physical activity of the elderly on
the basis of selected literature.
Zagrożenia i korzyści zdrowotne wynikające
z uprawiania narciarstwa zjazdowego przez
osoby starsze
Narciarstwo zjazdowe należy do grupy bardzo popularnych form rekreacji ruchowej na świecie, dotyczy to nawet krajów, które same nie posiadają infrastruktury narciarskiej. W Polsce cieszy się również
The risks and health benefits
of downhill skiing
by the elderly
Downhill skiing is a very popular form of recreation world over, this applies even to countries lacking
ski infrastructure. It also enjoys huge popularity in
Poland, some sources estimate the number of skiers
151
107Wojtyczek1:Layout 1 2012-08-23 13:22 Strona 4
Wojtyczek B. i wsp., Zagrożenia i korzyści zdrowotne wynikające z uprawiania narciarstwa przez osoby starsze
dużą popularnością, niektóre źródła szacują liczbę
narciarzy w Polsce na około 3-5 mln [9]. Wśród tej
grupy coraz częściej, na wzór krajów alpejskich czy
skandynawskich, można spotkać osoby zaawansowane wiekowo, które kontynuują tę formę rekreacji,
z reguły rozpoczętą w młodszym wieku. Ze względu
na zaliczenie narciarstwa zjazdowego do sportów
wysokiego ryzyka wynikających zarówno z dużych
wymagań dotyczących sprawności fizycznej i rodzaju stosowanego sprzętu, jak i nietypowych, trudnych
warunków środowiskowych, należy rozważyć zasadność uprawiania rekreacyjnego narciarstwa zjazdowego przez osoby starsze [9,10]. Praktyka pokazuje,
że pomimo naturalnej, stopniowej utracie sprawności
fizycznej, osoby starsze dobrze radzą sobie na stokach narciarskich. Nie znaczy to jednak, że pomimo
dużego zazwyczaj doświadczenia nie ulegają wypadkom i nie doznają urazów, które w starszym wieku mogą mieć daleko bardziej poważne konsekwencje. Skalę tego zjawiska na tle innych dyscyplin zimowych pokazuje Tabela 1. W sezonach 2005-2009 podczas uprawiania narciarstwa zjazdowego urazu doznało ogółem 43 060 osób (co jest wartością najwyższą wśród
wszystkich wymienionych dyscyplin), w tym osoby
po 65 roku życia stanowiły 700 przypadków. Jest to
najliczniejsza grupa poszkodowanych w grupie po 65
roku życia wśród wymienionych sportów zimowych,
ale wynika to prawdopodobnie z dużej liczby narciarzy w porównaniu z pozostałymi dyscyplinami. Przedstawione w tabeli wartości bezwzględne nie pozwalają
na porównanie ilości urazów w poszczególnych grupach wiekowych, ze względu na brak możliwości podania całkowitej liczby narciarzy i obliczenia wartości
procentowych. Należy jednak założyć, że osoby jeżdżące na nartach po 65 roku życia stanowiły najmniej liczną grupę. Jedną z przyczyn urazów wśród
osób starszych jest niedostosowanie jazdy do aktualnych możliwości psycho-fizycznych [11].
Wzrastająca stale liczba osób po 65 roku uprawiających aktywnie sport na poziomie rekreacyjnym
generuje wzrost ilości urazów w tej grupie wiekowej.
Na podstawie badań przeprowadzonych przez grupę
austriackich naukowców, analizujących statystyki le-
in Poland at 3-5 million [9]. It is increasingly common
among this group, as in the Alpine countries and
Scandinavia, to meet individuals of advanced age
who continue practicing this form of recreation, usually started at a younger age. Due to the fact that
downhill skiing is classified among the high risk
sports, resulting from huge requirements for physical
fitness as well as type of equipment and unusual and
difficult environmental conditions, it is worth considering the merits of practicing recreational downhill skiing
by the elderly [9,10]. Practice shows that in spite of the
natural, gradual loss of physical functions, older people
do well on ski slopes. However, this does not mean
that despite the usually high experience accidents and
injuries do not happen, which at advanced age have a
far more serious consequences. The scale of this
phenomenon in comparison with other winter sports is
shown in Table 1. Between 2005 and 2009, a total of
43 060 people (the highest among all disciplines) were
injured skiing downhill, of these 700 cases involved people 65. This is the highest number per given discipline
in the over 65 group among all winter sports, but this is
probably due to the large number of skiers in comparison with other disciplines. Absolute values presented
in table do not allow for comparison between the number of injuries in different age groups, due to the inability to provide the total number of skiers and calculate
percentages. However, it should be assumed that the
over 65 individuals practicing skiing accounted for the
smallest group. One of the causes of injuries among
the elderly is a failure to adjust skiing to actual psychophysical capabilities [11].
Steadily increasing number of people over 65 are
actively engaged in active sport at the recreational
level generating an increase in injuries for this age
group. Based on research conducted by a group of
Austrian researchers, analyzing statistical treatment
and incidence of injuries from December 1994 to February 2008, resulting from physical activity among
the over 65 olds, it should be noted that most injuries
involved seniors involved in skiing and cycling in the
mountains (about 75%). The main cause of sustained body injuries were simple falls, which lead to
Tab. 1. Poszkodowani w sportach zimowych z uwzględnieniem grup wiekowych i dyscyplin – wartości średnie z lat
2005-2009 [9]
Tab. 1 Incidence of winter sports injuries according to age groups and disciplines – average values for 2005-2009
period [9]
152
107Wojtyczek1:Layout 1 2012-08-23 13:22 Strona 5
Wojtyczek B. et al., The risks and health benefits of downhill skiing by the elderly
czenia i przebycia urazów w latach od grudnia 1994
roku do lutego 2008 roku, wynikających z aktywności
fizycznej w grupie osób 65-letnich i starszych należy
stwierdzić, że najwięcej urazów dotyczyło seniorów
jeżdżących na nartach i na rowerze w górach (około
75%). Główną przyczyną doznanych uszkodzeń ciała były proste upadki, które prowadziły do złamań,
skręceń stawów, uszkodzenia więzadeł, uszkodzenia
mięśni i ścięgien. Wskazane byłoby przeprowadzenie badań, które pozwoliłyby rozpoznać przyczyny
urazów i doprowadzić do redukcji liczby incydentów
zagrażających zdrowiu i życiu [12].
Liczba urazów i wypadków narciarskich powoduje, że szczególnie na polskich, przepełnionych i źle
przygotowanych trasach narciarskich narciarz-senior
jest szczególnie zagrożony. Wynika to ze zmian powstających w procesie starzenia się, które sprzyjają odwapnieniu kości, zmniejszonej wytrzymałości na urazy
mechaniczne narządu ruchu, obniżonej szybkości reakcji i koordynacji. Zmiany te powodują wzrost ryzyka
śmiertelnych urazów w wyniku upadków i kolizji [13].
Badania przeprowadzone głównie przez austriackich naukowców pozwalają na opracowanie opinii
dotyczącej wpływu uprawiania narciarstwa zjazdowego na wybrane mierniki zdrowia osób starszych. Badania w większości były przeprowadzane przed,
w trakcie i po upływie 12-tygodniowego treningu narciarskiego odbywającego się 3 razy w tygodniu po
3,5 godziny [14]. W obrębie narządu ruchu obserwowano szereg pozytywnych zmian, do których należy
zaliczyć: wzrost siły mięśniowej kończyn dolnych wynoszący średnio 13,5%, w wyniku wykonywanych
biopsji (poziom FAK-focal adhesion kinase) i badań
USG poprzedzających rozpoczęcie treningów i bezpośrednio po ich zakończeniu, stwierdzono poprawę
struktury mięśni – wzrost ilości włókien wolnych
i dwukrotnie większy wzrost ilości włókien szybkich,
zapobieganie atrofii poprzez zwiększenie ich masy,
wzmocnienie aparatu więzadłowego. W połączeniu
ze zwiększeniem wytrzymałości mięśni stanowi to
istotny element w zapobieganiu sarkopenii [14]. Według badań Fluecka i wsp. siła mięśni wzrosła o 15%,
zwiększyła się również aktywność włókien wolnych
[15]. Porównanie różnych technik jazdy skłania do
wyboru najbardziej ekonomicznej jazdy na nartach,
która jest oparta o indywidualną technikę i powoduje
optymalną odpowiedź ze strony wskaźników fizjologicznych takich jak częstość skurczów serca, które
utrzymuje się w zalecanych dla osób starszych wielkościach, ciśnienie i poziom kwasu mlekowego [16,
17]. Narciarstwo uprawiane z zalecaną intensywnością (70% maksymalnej częstości skurczów serca)
jest dobrze tolerowane, poprawia w istotny sposób
funkcję układu krążenia, stabilizuje procesy metaboliczne, koordynację i wpływa korzystnie na psychikę
narciarzy-seniorów [18]. Jedynie badania Finkenzellera i wsp.[19] pokazują, że wpływ treningu narciarskiego nie spowodował istotnych korzyści psychologiczno-socjologicznych i był minimalnie pozytywny [19].
Istotnie poprawia szybkość reakcji i zakresy ruchów
w stawach [18]. W istotny sposób redukuje ryzyko incydentów sercowo-krążeniowych poprzez obniżenie
BMI (Przed:27,1±3,3 kg/m²; Po: 25,4±2,8 kg/m²), zredukowanie tkanki tłuszczowej (Przed:28,9%; Po:
26,6%), stabilizację ciśnienia krwi, obniżenie tętna
spoczynkowego (Przed:70,6±9,4; Po:66,4±7,8) obniżenie poziomu całkowitego cholesterolu, cholestero-
fractures, joint sprains, damaged ligaments, damage
of muscles and tendon. It would be advisable to conduct research studies that would help identify causes
of injury and lead to a reduction in the number of life
and health threatening incidents [12].
The number of ski injuries and accidents means
that, especially in Poland where the ski courses are
overcrowded and poorly prepared, the senior skier is
particularly vulnerable. This is due to changes that
emerge with aging, which contribute to decalcification of the bones, reduced resistance to mechanical
injuries to the musculoskeletal system, reduced response and coordination speed. These changes increase the risk of fatal injuries due to falls and
collisions [13]. Studies carried out mainly by Austrian
researchers, allow for formulation of opinion on the
impact of downhill skiing on selected health meters in
the elderly. Tests were conducted mostly before, during and after a 12-week ski training held three times
a week for 3.5 hours [14]. A number of positive changes were observed within the musculoskeletal system,
these changes include: increased muscular strength
averaging 13.5%, as a result of biopsy performed (level
of FAK – focal adhesion kinase) and ultrasound analysis, before starting training and immediately after
completion , an improvement in muscle structure was
noted – an increase in fiber content and twice growth
in fast fibers, prevention of atrophy through increasing their weight, strengthening of ligament system. In
conjunction with an increase in muscle strength, this
constitutes an important element in prevention of
sarcopenia [14]. According to research by Fluecka et
al, muscle strength grew by 15%, in addition there
was an increase in the activity of free fibers [15].
Comparison of different skiing techniques compel one
to choose the most economical skiing, which is
based on individual technique and results in optimal
response of physiological indicators such as heart
rate, which is kept at the recommended rates in
elderly, pressure and level of lactic acid [16,17]. Skiing practiced with recommended intensity (70% of
maximum heart rate) is well tolerated and significantly improves cardiovascular function, stabilizes metabolic processes and coordination, and has positive
impact on senior skiers psyche [18]. Only Finkenzellera et al research [19] show that the effect of ski
training do not cause significant psychological and
sociological benefits are only slightly positive [19]. It
significantly improves response speed and range of
joint movements [18]. It substantially reduces cardiocirculatory risk through reduction in BMI (before: 27.1±
3.3 kg/m, after: 25.4±2.8 kg / m²), reduction of body fat
(before: 28.9%, after: 26.6%), stabilization of blood
pressure, reduction in resting heart rate (before: 70.6±
9.4, after: 66.4±7.8), reduction in total cholesterol, LDL
cholesterol, increase of HDL (LDL/HDL before: 2.4±
0.8, after: 2.1±0.7), reduction of triglyceride levels (before: 131.8±59.6 mg/dl, after: 115.6±48.5 mg/dl), increase in sensitivity to insulin and stabilization of blood
glucose (HOMA2 the rate of increase in the level of
insulin – index for insulin resistance decreased. before:
0.8±0.08, after: 0.71±0.09 in IG) [20, 21]. At the same
time, ski training increases VO2max (before: 28.7±5.0
ml/kg/min after: 30.7±5.4 ml/kg/min), increases symmetrical lower limb strength, increases strength, balance
and coordination (device used to determine dynamic
equilibrium skills – Haider-BIOSWING) [22,23].
153
107Wojtyczek1:Layout 1 2012-08-23 13:22 Strona 6
Wojtyczek B. i wsp., Zagrożenia i korzyści zdrowotne wynikające z uprawiania narciarstwa przez osoby starsze
lu LDL, podwyższenie HDL (LDL/HDL Przed:2,4±0,8;
Po:2,1±0,7), obniżenie poziomu triglicerydów (Przed:
131,8±59,6 mg/dl; Po:115,6±48,5 mg/dl) podniesieniu
wrażliwości na działanie insuliny i stabilizację poziomu glukozy (HOMA2: wskaźnik wzrostu poziomu insuliny -index for insulin resistance decreased. Przed:
0,8± 0,08; Po: 0,71±0,09 in IG) [20,21]. Jednocześnie
trening narciarski powoduje wzrost VO2max (Przed:
28,7±5,0 ml/kg/min Po: 30,7±5,4 ml/kg/min), wzrost
symetryczny siły kończyn dolnych, wzrost mocy i równowagi oraz koordynacji (zastosowano urządzenie do
określenia umiejętności dynamicznej równowagi
–Haider-BIOSWING) [22,23].
Ze względu na stały wzrost liczby osób uprawiających rekreacyjne narciarstwo zjazdowe pociągający za sobą również zwiększenie ilości narciarzy seniorów oraz przedstawiony pozytywny wpływ tej formy rekreacji na wiele wskaźników zdrowia osób starszych, zasadne wydaje się opracowanie, na podstawie uzyskanych dotychczas wyników badań, zasad
bezpiecznego uczestnictwa osób starszych w tej formie aktywności fizycznej, rozszerzając tym samym
możliwości ich aktywizacji.
Due to the steady increase in the number of persons engaged in recreational downhill skiing, this also
entail a rise in the number of senior skiers and presented positive impact of form of recreation on many health
indicators for older people, it seems reasonable to
work out, based on research results obtained so far,
the principles of safe participation of older people in
this form of physical activity, thus extending the possibilities of their activation.
Narciarstwo zjazdowe jako prozdrowotna
forma aktywności fizycznej osób starszych
Downhill skiing as a form of health promoting
physical activity for the elderly
Narciarstwo zjazdowe w formie rekreacyjnej może być atrakcyjną i prozdrowotną formą aktywności
fizycznej dla osób starszych pod warunkiem dostosowania jej do zmian jakie pociąga za sobą proces starzenia się organizmu. Spełnia ona warunki jakie stawia się przed aktywnością fizyczną dla osób zaawansowanych wiekowo czyli poprawiać wydolność tlenowa, wzmacniać siłę mięśni i zapobiegać sarkopenii
oraz poprawiać gibkość, równowagę i koordynację
ruchów [24]. Jest to jednak forma rekreacji przeznaczona dla wąskiej grupy osób ze względu na wymagane umiejętności oraz dobry stan zdrowia [21]. Narciarze-seniorzy to przede wszystkim osoby kontynuujące tę formę rekreacji i ze względów bezpieczeństwa należałoby przyjąć to jako istotne wskazanie.
Zdecydowanie każda osoba starsza powinna zasięgnąć opinii lekarza co do swojego stanu zdrowia
i braku przeciwwskazań do przebywania w środowisku niskich temperatur i obniżonego ciśnienia powietrza. Staranne przygotowanie przedsezonowe, dostosowane do możliwości narciarza-seniora jest niezbędne, najlepiej aby było poprowadzone przez profesjonalistów. Upadki osób starszych mogą być wyjątkowo
niebezpieczne i jak pokazują statystyki, są przyczyną
ponad 40 tys. zgonów rocznie w samej tylko Unii Europejskiej, a ryzyko tak skrajnych powikłań wzrasta
wraz z wiekiem. U osób powyżej 80 roku życia zwiększa się sześciokrotnie [13]. Można zatem założyć, że
granica 70 lat, po której najczęściej następuje znaczne przyspieszenie procesów starzenia, jest również
rozsądną granicą jazdy na nartach zjazdowych, chociaż i od tej reguły zdarzają się wyjątki (jedna z autorek niniejszej pracy rozmawiała z 74-letnią szwajcarską narciarką na wysokości 4000 m. n. p. m.). Uprawianie rekreacyjnego narciarstwa zjazdowego jest
atrakcyjniejsze, a przede wszystkim bezpieczniejsze
jeśli jest realizowane w grupie lub ma charakter rodzinny. Jazda z osobą lub osobami towarzyszącymi
ma również, obok aspektu bezpieczeństwa, znaczenie psychologiczne, socjologiczne i integracyjne. Za-
Skiing in recreation form can be an attractive and
healthy form of physical activity for the elderly provided it is adapted to the accompanying aging process. It fulfills the conditions demanded for the physical activity targeting people of advanced age, that is
to improve aerobic fitness, strengthen muscle strength
and prevent sarcopenia and improve flexibility,
balance and motor coordination [24]. However, it is
a form of recreation for a narrow group of people due
to the required skills and good health [21]. Senior
skiers are mainly individuals continuing this form of
recreation and for safety reasons this should be taken as a significant indication. Definitely every elderly
person should consult a physician on the state of
health and any contraindications for staying out in an
environment of low temperatures and low air pressure. Careful pre-season preparation adapted to the
abilities of the senior skier is necessary, best if conducted by professionals. Falls at elderly age could be
extremely dangerous and as statistics show, are the
cause of over 40 thousand deaths per year in the
European Union alone, while risk of extreme complications increases with age; increases six-fold in
people over 80 years [13]. May therefore be assumed that the border 70 years, after which there is usually a significant acceleration of the aging process, is
a reasonable limit to downhill skiing, although there are
exceptions to this rule (one of the authors of this
paper spoke to a 74 year old Swiss skier at 4000 m
above sea level). Taking up recreational downhill
skiing is more attractive and safer, especially if it is
done in a group or is a family setting. Skiing with
accompanying person or persons has also, in addition to aspects of security, the importance of psychological, sociological and integration significance. Provides the ability to maintain interpersonal relations
and strengthen family ties [18]. The presence of other
people is also a guarantee of rapid notification of emergency services if necessary. Due to the decreasing
maximum oxygen uptake, the older people are not
154
107Wojtyczek1:Layout 1 2012-08-23 13:22 Strona 7
Wojtyczek B. et al., The risks and health benefits of downhill skiing by the elderly
pewnia możliwość podtrzymywania kontaktów interpersonalnych i zacieśniania więzi rodzinnych [18].
Obecność innych osób jest również gwarantem szybkiego powiadomienia służb ratunkowych w razie potrzeby. Osobom starszym, ze względu na obniżający
się pułap tlenowy, nie zaleca się przebywania na dużych wysokościach, które obniżają zdolność pochłaniania tlenu. Nieprzekraczanie pułapu średniego występowania choroby wysokogórskiej, tj. 2500 m. n. p.
m. jest zasadne [25]. Dobór tras narciarskich jest bardzo istotny tak ze względów bezpieczeństwa, jak i zalecanej techniki jazdy. Średnie i małe nachylenie stoku oraz optymalne warunki śniegowe pozwalają na
jazdę z niewielkim zgięciem stawu kolanowego i biodrowego, przy małej amplitudzie ruchu, co, jak pokazują badania, jest optymalne i rekomendowane dla
tej grupy wiekowej [16]. Zbyt dynamiczny styl jazdy
może powodować intensywny wzrost rekrutacji włókien mięśniowych i w konsekwencji szybki wzrost poziomu kwasu mlekowego w prostownikach stawu kolanowego i sprzyjać powstaniu zagrożenia braku kontroli nad nartami [16,17,26].
Starannie dobrany ubiór musi skutecznie chronić
przed wpływem niskich temperatur, wilgotnością i wiatrem, ze względu na obniżone możliwości termoregulacyjne osób starszych i spełniać najwyższe standardy dotyczące jakości odzieży narciarskiej. Również
ze względów bezpieczeństwa osoba starsza na trasie narciarskiej powinna być dobrze widoczna, zatem
strój i kask powinien kontrastować ze śniegiem [10].
Istotną rzeczą jest również dobranie właściwego
sprzętu narciarskiego, który powinien być adekwatny
do możliwości funkcjonalnych i fizjologicznych osób
starszych. Przystępny, rekreacyjny sprzęt, optymalna długość nart, używanie kijów i bezwzględna kontrola w serwisie narciarskim powinny zapewnić maksimum bezpieczeństwa. Stosowana przez seniorów
technika jazdy, tj. carvingowa, równoległa czy indywidualna nie powinna wpływać na zalecaną optymalną
wartość kąta zgięcia stawu kolanowego. Z punktu widzenia ekonomii jazdy, optymalnego poziomu tętna,
ciśnienia i poziomu kwasu mlekowego zaleca się stosowanie techniki własnej i niemodyfikowanie jej np.
w celu doskonalenia jazdy [17,26]. Kontynuowanie
wypracowanych nawyków ruchowych, nawet jeśli nie
odpowiadają do końca zalecanym technikom jazdy,
jest najekonomiczniejsze i nie pociąga za sobą dodatkowych stresów dla narciarzy seniorów. Mimo zaawansowanego wieku obserwuje się zmiany adaptacyjne w obrębie aparatu więzadłowego, które są wynikiem pozytywnej reakcji na ich wzmożone napięcie
podczas jazdy [27].
Podczas pobytu w górach, ze względu na bezpieczeństwo, zaleca się unikanie samotnych eskapad,
co w odniesieniu do osób starszych jest wyjątkowo
istotne, szczególnie podczas uprawiania narciarstwa
zjazdowego.
advised to stay at high altitudes, which reduce oxygen
absorption. It is advisable not to exceed the average
threshold altitude, above which acute mountain sickness emerge, i.e. 2500 m [25]. Selection of ski course and recommended skiing technique are very important for safety reasons. Medium and gentle declivity
and optimum snow conditions allow for skiing with
a slight bend of the knee and hip, with a small motion
amplitude, which, as studies have shown, is optimal
and recommended for this age group [16]. Too dynamic skiing style could cause rapid growth of recruitment of muscle fiber and, consequently, rapid increase
in the lactic acid levels in the knee joint extensor and
foster emergence danger of lack of control over the
skis [16,17,26].
Due to reduced thermoregulation capabilities in
older people, the carefully selected costume must
effectively protect against the effect of low temperatures, humidity and wind, and meet the highest standards of quality ski wear. For safety reasons, an elderly person on the ski slope should be clearly visible, hence the costume and helmet should contrast
with the snow [10]. Proper selection of ski equipment,
adequate to the functional and physiological capabilities for the elderly, is a key issue. Affordable, recreational equipment, optimum ski gear length, using ski
poles and absolute control in the servicing of ski
equipment should guarantee maximum safety. Skiing
technique used by the seniors such as carving, parallel or individual should not affect the recommended
optimal angle of knee flexion. In terms of skiing economy, optimal heart rate level, blood pressure and
lactic acid level, it is recommended to use own techniques without modification, for example, to improve
skiing [17.26]. Continual developed of movement habits, even if they do not completely correspond to the
recommended skiing techniques, is the most economical and does not involve additional stress for the
senior skiers. Despite advanced age, there is observed adaptive changes within the ligament system,
which are the result of positive response to the increased tension while skiing [27].
When staying in the mountains, for safety reasons, it is recommended to avoid lonely escapades,
which in relation to older people is extremely important, especially during downhill skiing.
Podsumowanie
Conclusion
Trudno jednoznacznie określić, kiedy osoba starsza przestaje spełniać warunki do uprawiania rekreacyjnego narciarstwa zjazdowego, gdyż testy sprawności psycho-fizycznej nie obejmują antycypacji, doświadczenia, techniki indywidualnej czy poziomu lęku wśród seniorów. Na podstawie analizy literatury
dotyczącej rekreacyjnego narciarstwa zjazdowego
It is difficult to clearly determine when an elderly
person no longer meets the conditions for recreational downhill skiing, as psycho-physical fitness tests
do not include anticipation, experience, individual techniques, and level of anxiety among seniors. Based on
analysis of literature on recreational downhill skiing of
the over sixties, it can be concluded that the program
155
107Wojtyczek1:Layout 1 2012-08-23 13:22 Strona 8
Wojtyczek B. i wsp., Zagrożenia i korzyści zdrowotne wynikające z uprawiania narciarstwa przez osoby starsze
osób po 60-tym roku życia można stwierdzić, że spełnia ono wszystkie wymogi stawiane aktywności fizycznej przeznaczonej dla osób starszych, takie jak
poprawa wydolności ogólnej, wzmocnienie siły mięśni oraz poprawa koordynacji, równowagi i gibkości.
Co więcej, wywiera szereg innych pozytywnych oddziaływań na stan zdrowia, szczególnie w kierunku
redukcji czynników ryzyka przewlekłych chorób niezakaźnych, takich jak choroby układu krążenia, cukrzycy typu II, otyłości, osteoporozy czy powstawania stanów depresyjnych. Stanowi zatem cenny element aktywności fizycznej osób starszych, przy zachowaniu
szczególnej troski związanej z odpowiednim zaadaptowaniem tej formy aktywności do ich indywidualnych
możliwości. Właściwy poziom, technika i intensywność
jazdy na nartach, może stać się dobrym i atrakcyjnym,
sezonowym uzupełnieniem zalecanej aktywności fizycznej osób starszych, które zachowały dobry stan
zdrowia przy nawet zaawansowanym wieku.
meets all the requirements for physical activity for the
seniors, such as improving overall efficiency, strengthening muscle strength, coordination, balance and
flexibility. What is more, the program has a number of
other positive impacts on health, especially towards
reducing risk factors for chronic non-communicable
diseases such as cardiovascular disease, type II diabetes, obesity, osteoporosis, or emergence of depressive states. Is thus constitutes a valuable component of
physical activity of older people, with special care
associated with appropriate adaptation of this activity
to their individual capabilities. The appropriate level,
technique and intensity of skiing, it could become
a good and attractive, seasonal supplement to the recommended physical activity of the seniors who remained in good health, even with advanced age.
Piśmiennictwo / References
1. Kubicki P. Ubóstwo i wykluczenie społeczne osób starszych. Ekspertyza przygotowana w ramach projektu: EAPN
Polska – razem na rzecz Europy Socjalnej 2010.
2. GUS. Rocznik demograficzny. Prognoza ludności na lata 2008-2035. Warszawa 2010.
3. Grzanka-Tykwińska A, Kędziora-Kornatowska K. Znaczenie wybranych form aktywności w życiu osób w podeszłym
wieku. Gerontologia Polska 2010; 18 (1): 29-32.
4. GUS. Prognoza ludności na lata 2008-2035. Warszawa 2009.
5. GUS. Rocznik demograficzny. Warszawa 2010.
6. Kozdroń E. Program rekreacji ruchowej osób starszych. Warszawa: Wydaw. AWF; 2004.
7. Kostka T. Programowanie aktywności ruchowej u osób starszych. Medicina Sportiva 2003; 57 (Supp. 1): 37-44.
8. Duda B. Aktywność fizyczna i FITNESS osób dorosłych w wieku 60-69 lat. Medycyna Sportowa 2008; 24 (6/6):
379-384.
9. Jachimowicz V, Kostka T. Aktywność ruchowa a sprawność funkcjonalna i lokomocyjna osób starszych. Medycyna Sportowa 2009; 25 (4/6): 256-264.
10. Pasławska M, Wojtyczek B. Subiektywne uwarunkowania bezpieczeństwa w rekreacyjnym narciarstwie zjazdowym. W: Guszkowska M, red. Aktywność ruchowa kobiet. Formy, uwarunkowania, korzyści i zagrożenia. Warszawa: Wyd. AWF; 2009.
11. Wojtyczek B. Dobór i znaczenie odzieży dla narciarzy i snowboardzistów. W: Klukowski K, red. Medycyna sportowa. Wyd. Medical Tribune Polska 2011. Podręcznik. s. 290-294.
12. Bfu – Swiss Council for AccidentPrevention. STATUS 2011: Statistics on non-occupationalaccidents and the level
of safety in Switzerland, Road traffic, sports, home and leisure. Berne: bfu; 2011.
13. Kammerlander C, Braito M, Kates S, Jeske C, Roth T, Blauth M, Dallapozza C. The Epidemiology of Sports-Related Injuries in Older Adults: A Central European Epidemiologic Study. Aging Clin Exp Res. 2012 Feb 21. [Epub
ahead of print]
14. Εuropean Network for Safety among Elderly (EUNESE) Partners. Five-Year Strategic.
15. Plan for the Prevention of Unintentional Injuries among EU Senior Citizens, Athens, 2006.
16. Narici M, Flueck M, Koesters M, Gimpl A, Reifberger O, Seynnes O, Niebauer J, Rittweger J, Mueller E. Skelet
muscle remodelling in response to alpine skiing training in older individuals. Scand J Med Sci Sports 2011; 21
(supl. 1): 23-28.
17. Flueck M, Eyeang-Bekale N, Heraud A, Girard A, Gimpl M, Seynnes O, Rittweger J, Niebauer J, Mueller E, Narici M.
Load-sensitive adhesion factor expression in the elderly with skiing: relation to fiber type and muscle strength.
Scand J Med Sci Sports 2011; 21 (supl. 1): 29-38.
18. Scheiber P, Seifert J, Muller E. Relationships between biomechanics and physiology in older, recreational alpine
skiers. Scand J Med Sci Sports 2010; 10: 1-9.
19. Scheiber P, Seifert G, Muller E. Instructor-Paced vs. Self-Paced Skiing modes in older recreational alpine skiers.
J Strength Cond Res 2011; 25 (4): 988-996.
20. Muller E, Gimpl M, Poetzelsberger B, Finkenzeller T, Scheiber P. Salzburg Skiing for the Elderly Study: study design and intervention – health benefit of alpine skiing for elderly. Scand J Med Sci Sports 2011; 21 (supl. 1): 1-8.
21. Finkenzeller T, Muller E, Wurth S, Amesberger G. Does a skiing intervention influence the psycho-social characteristics of the elderly? Scand J Med Sci Sports 2011; 21 (supl. 1): 69-75.
22. Dela F, Niederseer D, Patsh W, Pirich C, Muller E, Niebauer J. Glucose homeostasis and cardiowascular disease
biomarkers in older alpine skiers. Scand J Med Sci Sports 2011; 21 (supl. 1): 56-61.
23. Niederseer D, Ledl-Kurkowski E, Kvita K, Patsch W, Dela E, Mueller E, Niebauer J. Sazburg Skiing for the Elderly Study: changes in cardiovascular risk factors through skiing in the elderly. Scand J Med Sci Sports 2011; 21
(supl. 1): 47-55.
24. Lauber B, Keller M, Gollhofer A, Muller E, Taube W. Spinal reflex plasticity in response to alpine skiing in the elderly. Scand J Med Sci Sports 2011; 21 (supl. 1): 62-68.
156
107Wojtyczek1:Layout 1 2012-08-23 13:22 Strona 9
Wojtyczek B. et al., The risks and health benefits of downhill skiing by the elderly
25. Muller E, Gimpl M, Kirchner S, Kroll J, Jahnel R, Niebauer J, Niederseer D, Scheiber P. Salzburg Skiing for the Elderly Study: influence of alpine skiing on aerobic capacity, strength, power and balance. Scand J Med Sci Sports
2011; 21 (supl. 1): 9-22.
26. Amesberger G, Finkenzeller T, Wurth S, Muller E. Physical self-concept and physical fitness in enderly indywiduals. Scand J Med Sci Sports 2011; 21 (supl. 1): 83-90.
27. Wojtyczek B. Wybrane zagadnienia higieny zajęć sportowo – rekreacyjnych w warunkach środowiska naturalnego. W: Klukowski K, red. Medycyna aktywności fizycznej z elementami psychologii i pedagogiki. Tom II. Podręcznik akademicki. Wydawnictwa Dydaktyczne AWF; 2010.
28. Scheiber P, Krautgasser S, Duvillard S, Muller E. Physiologic responses of older recreational alpine skiers to different skiing modes. Eur J Appl Physiol 2009; 105: 551-558.
29. Seynnes O, Koesters A, Gimpl M, Reifberger A, Niederseer D, Niebauer J, Pirich C, Muller E, Narici M. Effect of
alpine skiing training on tendon mechanical properties in older men and women. Scand J Med Sci Sports 2011; 21
(supl. 1): 39-46.
Praca finansowana z projektu badawczego I-36 AWF Warszawa z funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Wyższego
157