mozemy wiecej
Transkrypt
mozemy wiecej
wybor 10/7/08 8:33 Page 1 MO˚EMY WI¢CEJ – PARTNERSTWO NA RZECZ SPÓ¸DZIELNI SOCJALNYCH WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Praca zbiorowa pod redakcjà Jacka Kwiatkowskiego Kraków 2008 wybor 10/7/08 8:33 Page 2 „Mo˝emy wi´cej – partnerstwo na rzecz spó∏dzielni socjalnych. Wybór tekstów powsta∏ych w projekcie” Praca zbiorowa pod redakcjà Jacka Kwiatkowskiego Zespó∏ redakcyjny w sk∏adzie: Aldona Okraszewska, Janusz Olesiƒski Personel wspomagajàcy: Marcin Papuga Projekt ok∏adki: Studio DTP – Andrzej Sierak Wydawca: FRDL Ma∏opolski Instytut Samorzàdu Terytorialnego i Administracji w Krakowie ul. Szlak 73 a 31-153 Kraków tel./fax: (012) 633 51 54 (012) 633 82 85 www.mistia.pl www.mozemywiecej.pl Publikacja zrealizowana w ramach projektu „Mo˝emy wi´cej – Partnerstwo na rzecz spó∏dzielni socjalnych”. Projekt ten zosta∏ zrealizowany przy udziale Êrodków Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL Wydanie I, Kraków 2008 Sk∏ad, przygotowanie do druku, druk: MWM Agencja Wydawnicza ISBN 978-83-924167-9-1 © Copyright by FRDL MISTiA, Kraków 2008 wybor 10/7/08 8:33 Page 3 Spis treÊci Wst´p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 dr Adam Piechowski Spó∏dzielcze formy gospodarowania w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 El˝bieta Bazela, Anna Bulka, Danuta W´grzyn Analiza SWOT spó∏dzielni socjalnych w Polsce – opracowana m. in. w oparciu o doÊwiadczenia Spó∏dzielni „Dla Pracy” w Krakowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Katarzyna Kaêmierska Analiza prawna dotyczàca za∏o˝enia i prowadzenia spó∏dzielni socjalnej przez okreÊlone grupy beneficjentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Prof. dr hab. Miros∏aw Stec Opinia prawna dotyczàca statusu prawnego spó∏dzielni socjalnych oraz potrzeby dokonania w tym zakresie zmian (na kanwie doÊwiadczeƒ wynikajàcych z realizacji projektu „Mo˝emy wi´cej – partnerstwo na rzecz spó∏dzielni socjalnych”) . . . . . . . . . . . 78 wybor 10/7/08 8:33 Page 4 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Wst´p Oddajmy do Paƒstwa ràk publikacj´, która jest jednym z efektów projektu „Mo˝emy wi´cej – partnerstwo na rzecz spó∏dzielni socjalnych. Projekt finansowany by∏ ze Êrodków Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego w ramach Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. Projekt ten realizowany by∏ w latach 2004-2008 przez Partnerstwo na rzecz Rozwoju w sk∏adzie: • FRDL Ma∏opolski Instytut Samorzàdu Terytorialnego i Administracji w Krakowie – Administrator Partnerstwa i projektu • Zwiàzek Lustracyjny Spó∏dzielni Pracy – OÊrodek Szkoleniowy w Krakowie • Starostwo Powiatowe w Miechowie • Gazeta Samorzàdu i Administracji nale˝àcà do Grupy Wydawniczej INFOR PL S. A. • Stowarzyszenie TRATWA z Olsztyna • UNDP (Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju) – Partner do 15.01.2008 r. Celem projektu by∏o stworzenie polskiego praktycznego modelu spó∏dzielni socjalnej dla osób wykluczonych lub marginalizowanych spo∏ecznie w oparciu o doÊwiadczenia krajów realizujàcych takie przedsi´wzi´cia. Cel ten realizowany by∏ poprzez: • Wypracowanie modelu spó∏dzielni socjalnej dla grupy osób wykluczonych spo∏ecznie. • Przygotowanie edukacyjne beneficjentów ostatecznych do uruchomienia i prowadzenia spó∏dzielni socjalnej. • Wdro˝enie opracowanego modelu spó∏dzielni socjalnej dla grupy osób wykluczonych spo∏ecznie. • Wypracowanie systemu wsparcia instytucjonalno – prawno – ekonomicznego spó∏dzielni socjalnych w Polsce. Odbiorcami (beneficjentami) projektu by∏y dwie grupy osób: • M∏odzie˝ opuszczajàca zak∏ady poprawcze w Polsce. • Osoby doros∏e powy˝ej 35lat, d∏ugotrwale bezrobotne, powracajàce na rynek pracy. W wyniku realizacji projektu uda∏o si´ przygotowaç grup´ 18 osób doros∏ych do uruchomienia i prowadzenia spó∏dzielni socjalnej oraz grup´ 20 wychowanków Zak∏adu Poprawczego w Pszczynie do trwa∏ego usamodzielnienia i ˝ycia w spo∏eczeƒstwie. Namacalnym i tzw. najtwardszym rezultatem projektu by∏o stworzenie Spó∏dzielni Socjalnej, która prowadzi w Krakowie restauracj´ RATEL. Siedziba restauracji mieÊci si´ przy ul. Malborskiej 65. Proces powstawania spó∏dzielni socjalnej i restauracji RATEL przedstawia film dokumentalny „Gra o sukces z ratelem w herbie” wg scenariusza i w re˝yserii Krzysztofa Miklaszewskiego i Mariana Curzyd∏y, z muzykà Tadeusza Woêniaka, zrealizowany na zlecenie FRDL MISTiA przez firm´ DRAGON FILM. 4 wybor 10/7/08 8:33 Page 5 WST¢P Niniejsza publikacja jest zbiorem wybranych tekstów, jakie powsta∏y w trakcie trwania projektu. GdybyÊmy chcieli opublikowaç wszystkie teksty, materia∏ ten by∏by kilkukrotnie obszerniejszy. Dokonaç wi´c musieliÊmy bardzo trudnego wyboru tych tekstów, które w najÊciÊlejszy sposób odnoszà si´ do g∏ównych celów projektu. Dlatego te˝ znajdziecie Paƒstwo teksty g∏ównie dotyczàce spó∏dzielczoÊci socjalnej, gdy˝ temu zagadnieniu w swej istotnej cz´Êci poÊwi´cony by∏ projekt. Uk∏ad tekstów odnosi si´ do logiki myÊlenia o tym nowym zjawisku gospodarczym i spo∏ecznym w Polsce. Zaczynamy wi´c tekstami natury ogólniejszej, by nast´pnie móc przejÊç do zagadnieƒ coraz bardziej szczegó∏owych, jak np. interesujàca analiza SWOT spó∏dzielni socjalnych w Polsce. Publikacj´ zamykamy dog∏´bnymi analizami prawnymi. Jedna dotyczy grup spo∏ecznych, które mogà za∏o˝yç spó∏dzielni´ socjalnà w Polsce (wg stanu prawnego na poczàtek 2008 r.). Kolejna opinia prawna, zamykajàca publikacj´, dotyczy ustawy o spó∏dzielniach socjalnych w dwa lata po jej wprowadzeniu w ˝ycie w oparciu o doÊwiadczenia utworzonych na jej podstawie podmiotów, w tym szczególnie Spó∏dzielni Socjalnej RATEL powsta∏ej w ramach projektu „Mo˝emy wi´cej”. Mamy nadziej´, ˝e b´dà one przydatne wszystkim tym, których interesujà zagadnienia ekonomii spo∏ecznej w Polsce. Materia∏ ten mo˝e byç przydatny zarówno przedstawicielom samorzàdu lokalnego w Polsce, jak i organizacjom spo∏ecznym oraz studentom kierunków takich jak ekonomia, nauki polityczne, socjologia oraz wszystkim zainteresowanym zagadnieniami rozwiàzywania problemów spo∏ecznych. Dzi´kuj´ wszystkim Autorom za ogromny wk∏ad w rozwa˝ania o polskiej ekonomii spo∏ecznej, jakie prowadziliÊmy w ciàgu prawie 4 lat realizacji projektu. Mam nadziej´, ˝e równie˝ dzi´ki tej publikacji sfera ta b´dzie mia∏a solidne podstawy teoretyczne dla szukania odpowiednich dla siebie dróg rozwoju, w którym nie zginie z pola widzenia ani cz∏owiek z jego faktycznymi problemami, ani rozwój lokalny jako zasadniczy cel dla zwi´kszania jakoÊci ˝ycia mieszkaƒców polskich gmin, powiatów i regionów. Dzi´kuj´ Zespo∏owi redakcyjnemu za tytanicznà prac´ zwiàzanà z przygotowywaniem tej publikacji. Jacek Kwiatkowski Kierownik Projektu 5 wybor 10/7/08 8:33 Page 6 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE dr Adam Piechowski Spó∏dzielczy Instytut Badawczy – Krajowa Rada Spó∏dzielcza Spó∏dzielcze formy gospodarowania w Europie1 Przygotowujàc strategi´ dla rozwoju polskiej spó∏dzielczoÊci, nale˝y umieÊciç jà we w∏aÊciwym kontekÊcie, w którym przyjdzie jej dzia∏aç w najbli˝szych latach – a wi´c w kontekÊcie europejskiego jednolitego rynku, regulacji prawnych obowiàzujàcych w Unii Europejskiej, wreszcie innych spó∏dzielni istniejàcych na naszym kontynencie, które mogà – i powinny – byç naturalnymi partnerami dla naszych spó∏dzielni. W referacie moim skoncentruj´ si´ na tych dwóch ostatnich zagadnieniach – omówione zostanà niektóre rozwiàzania legislacyjne dla spó∏dzielni w ró˝nych krajach europejskich oraz podstawowe przes∏anki kszta∏tujàce polityk´ wobec spó∏dzielczoÊci Unii Europejskiej, której „ukoronowaniem” by∏o przyj´cie w 2003 r. rozporzàdzenia w sprawie statutu spó∏dzielni europejskiej, od sierpnia 2006 r. obowiàzujàcego i w naszym kraju. Przedstawione zostanà krótko równie˝ wyniki najnowszych badaƒ nad potencja∏em europejskiej spó∏dzielczoÊci. 1. Spó∏dzielczoÊç w Europie Na prze∏omie XX i XXI wieku, gdy realna stawa∏a si´ perspektywa integracji Polski z Unià Europejskà, polscy dzia∏acze podochodzili do tego z pewnà ambiwalencjà. Niektórym wydawa∏o si´, ˝e zmierzamy do „spó∏dzielczego piek∏a”, w którym spó∏dzielnie poddane zostanà bezwzgl´dnym prawom wolnego rynku, nara˝one na konkurencj´ ze strony polskich i zagranicznych firm prywatnych faworyzowanych przez liberalnych polityków, skazane b´dà w perspektywie na upadek i ostateczne unicestwienie zapoczàtkowane „specustawà” z 1990 roku. Inni natomiast widzieli szans´ wejÊcia do „spó∏dzielczego nieba” – przypominali o dobrze rozwini´tej spó∏dzielczoÊci i docenianej powszechnie roli, jakà odgrywajà spó∏dzielnie w krajach zachodnich, o korzystnych dla tego sektora legislacjach, wreszcie o wspierajàcej go polityce w∏adz europejskich, do której dostosowaç si´ b´dzie musia∏ – chcàc nie chcàc – polski rzàd. RzeczywistoÊç, jak to zwykle w takich sytuacjach bywa, nie okaza∏a si´ ani niebem, ani piek∏em. Przede wszystkim nale˝y uÊwiadomiç sobie, ˝e spó∏dzielczoÊç w Europie jest niezwykle zró˝nicowana, a jednolita polityka spó∏dzielcza, zarówno na szczeblu Unii Europejskiej, jak i poszczególnych paƒstw cz∏onkowskich, w zasadzie nie istnieje. W wielu krajach, nawet tak bliskich sobie jak paƒstwa cz∏onkowskie Unii Europejskiej, spó∏dzielczoÊç posiada rozmaity status, odmienne tradycjei uregulowania prawne, 1 W tekÊcie niniejszym wykorzystano obszerne fragmenty referatu „Spó∏dzielczoÊç – ekonomia spo∏eczna – rozwój lokalny. Niektóre doÊwiadczenia i dylematy Unii Europejskiej” przygotowanego przez autora na seminarium „Polska spó∏dzielczoÊç po akcesji Polski do Unii Europejskiej” zorganizowanego przez Warszawskà Wy˝szà Szko∏´ Ekonomicznà 20 paêdziernika 2004 r. 6 wybor 10/7/08 8:33 Page 7 SPÓ¸DZIELCZE FORMY GOSPODAROWANIA W EUROPIE ró˝nym cieszy si´ stopniem presti˝u spo∏ecznego. Jest z pewnoÊcià wa˝nym elementem ˝ycia gospodarczego, w pewnych przypadkach stanowi istotnà si∏´ politycznà, nie ma jednak jednolitych regulacji prawnych ani narodowych ani, do niedawna, wspólnotowych. Jest zresztà niezwykle ró˝norodna, zarówno pod wzgl´dem sektorów dominujàcych w poszczególnych krajach, jaki najcz´Êciej wyst´pujàcych modeli spó∏dzielni, wywodzi si´ z ró˝nych tradycjii nurtów ideowych. Zdarza si´, ˝e dzia∏acze czy cz∏onkowie spó∏dzielni pewnych sektorów ignorujà niemal istnienie obok siebie spó∏dzielni innych ga∏´zi. Czy zresztà wiele wspólnego majà ze sobà pot´˝na Korporacja Spó∏dzielcza Mondragon, mogàca Êmia∏o konkurowaç z wielkimi koncernami przemys∏owymi z liczàcà kilka osób szwedzkà „nowà spó∏dzielnià” Êwiadczàcà najprostsze us∏ugi dla swych cz∏onków czy podobnà jej w∏oskà spó∏dzielnia socjalnà? Przyk∏adów takich mo˝na by znaleêç znacznie wi´cej. Warto przypomnieç zatem jak przedstawia si´ status spó∏dzielni w Êwietle obowiàzujàcego w ró˝nych krajach ustawodawstwa. SpoÊród 15 krajów „starej” Unii Europejskiej specyficzne prawa dla spó∏dzielni istniejà w wi´kszoÊci spoÊród nich – poza Danià, w której dzia∏alnoÊç spó∏dzielni uregulowana jest jedynie Aktem o Przedsi´biorstwach Handlowych, wspólnym dla wszystkich rodzajów podmiotów gospodarczych (spó∏dzielnie nie sà w nim jednak wymienione z nazwy) oraz wewn´trznymi przepisami wynikajàcymi ze statutów, które to dopiero okreÊlajà spó∏dzielczà to˝samoÊç danej jednostki. Jest to swoisty paradoks, jako ˝e Dania, b´dàca jednà z kolebek spó∏dzielczoÊci w Europie, w dalszym ciàgu nale˝y najbardziej „uspó∏dzielczonych” (zw∏aszcza w sektorze rolnym) paƒstw europejskich. W Holandii i w Luksemburgu brak jest równie˝, co prawda, odr´bnych aktów prawnych, spó∏dzielnie wzmiankowane sà jednak explicite w innych ustawach (o stowarzyszeniach, kodeksie handlowym itp.). Obowiàzujàce w pozosta∏ych krajach specyficzne spó∏dzielcze regulacje prawne sà w pewnych przypadkach bardzo stare, choç oczywiÊcie wielokrotnie nowelizowane. Austriacka Ustawa o Spó∏dzielniach pochodzi z roku 1873, irlandzkie Akty o Towarzystwach Przemys∏owych i Oszcz´dnoÊciowych z 1893 r., czy ustawa francuska z roku 1947. Najnowsze – i uchodzàce za najnowoczeÊniejsze i jedno z najlepszych w Unii – Prawo Spó∏dzielcze posiada od 2002 roku Finlandia. W kilku krajach – Belgii, Portugalii i W∏oszech – spó∏dzielczoÊç wzmiankowana jest w konstytucjach; najbardziej znany jest s∏ynny artyku∏ 45 Konstytucji W∏och („Republika uznaje funkcje spo∏eczne spó∏dzielczoÊci charakteryzujàcej si´ pomocà wzajemnà i brakiem celów prywatnej spekulacji. Prawo wspiera jej wzrost najlepiej dostosowanymi do tego Êrodkami i stoi na stra˝y jej charakteru i celów poprzez mo˝liwoÊci jej kontroli”). We W∏oszech, a przede wszystkim w Hiszpanii, poza regulacjami ogólnokrajowymi, istniejà regionalne czy prowincjonalne prawa spó∏dzielcze o znacznych nieraz ró˝nicach. Odmienne bywa te˝ podejÊcie odnoÊnie uniwersalnoÊci prawa: w niektórych paƒstwach nadrz´dne ustawy (ewentualnie z rozdzia∏ami dotyczàcymi poszczególnych pionów) regulujà dzia∏alnoÊç ca∏ej spó∏dzielczoÊci, a drobne akty uzupe∏niajà je najwy˝ej, regulujàc specyficzne aspekty niektórych bran˝, podczas gdy w innych krajach brak jest takiego uniwersalnego prawa, lub ma ono charakter jedynie ramowy, 7 wybor 10/7/08 8:33 Page 8 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE istniejà zaÊ odr´bne, równorz´dne ustawy dla spó∏dzielczoÊci ró˝nych sektorów, zw∏aszcza kredytowego, rolniczego, pracy. Pierwszà „szko∏´” reprezentujà np. Austria, Belgia, Finlandia, Hiszpania czy Niemcy; drugà – Francja, Grecja, Szwecja czy Wielka Brytania; w Êrodowiskach zainteresowanych problematykà legislacji spó∏dzielczej dotàd ˝ywa jest dyskusja, które z tych podejÊç jest bardziej funkcjonalne. Pojawiajàce si´ nowe typy spó∏dzielni czasami „wt∏aczane” sà do istniejàcych regulacji, czasem zaÊ tworzone sà dla nich zupe∏nie nowe rozwiàzania prawne. Na przyk∏ad istnienie i dzia∏alnoÊç spó∏dzielni socjalnych we W∏oszech usankcjonowane zosta∏y ustawà nr 38 z 1991 r., dzi´ki której ten typ spó∏dzielni rozwinà∏ si´ niezwykle w ostatnich latach, przyczyniajàc si´ znaczàco do rozwiàzania wielu nabrzmia∏ych problemów spo∏ecznych, z którymi prze˝ywajàce kryzys paƒstwo opiekuƒcze nie potrafi∏o si´ uporaç. Podobnie we Francji nowa ustawa z 2001 roku umo˝liwi∏a twoet rzenie i dzia∏anie „spó∏dzielni dobra publicznego” (sociétés coopératives d’intér^ collectif) – szczególnej formy spó∏dzielni mogàcych ∏àczyç cz∏onków ró˝nych kategorii (u˝ytkowników, pracowników, a tak˝e osoby prawne takie jak inne stowarzyszenia, zwiàzki zawodowe, a nawet w∏adze publiczne), których celem jest zaspokajanie lokalnych potrzeb publicznych. Wi´kszoÊç krajowych legislacji uznaje zrzeszeniowy charakter spó∏dzielni, podkreÊlajàc nieograniczonoÊç liczby cz∏onków oraz zmiennoÊç kapita∏u. W niektórych jednak przypadkach (Francja, Finlandia, Niemcy, W∏ochy) definiowane sà one jako spó∏ki bàdê przedsi´biorstwa o specyficznych cechach. Wiele zawartych w poszczególnych aktach prawnych definicji nawiàzuje mniej lub bardziej wprost do omówionej dalej „Deklaracji Spó∏dzielczej To˝samoÊci” Mi´dzynarodowego Zwiàzku Spó∏dzielczego. BezpoÊrednio odwo∏uje si´ do niej jednak tylko ustawodawstwo hiszpaƒskie. We wszystkich krajach Unii obowiàzuje generalnie zasada „jeden cz∏onek – jeden g∏os”, ewentualnie z mo˝liwoÊcià pewnego omijania jej w przypadku spó∏dzielni wy˝szego stopnia („spó∏dzielni spó∏dzielni”), bàdê w przypadku istnienia osobnej kategorii „cz∏onków-inwestorów” – sà oni dopuszczeni w Finlandii, Francji, Hiszpanii, z pewnymi ograniczeniami w Niemczech i W∏oszech. Czasem wprowadzony jest system „wa˝enia g∏osów” w zale˝noÊci od wielkoÊci transakcji ze spó∏dzielnià (Hiszpania, Irlandia, Wielka Brytania,), ale i on podlega ró˝nym restrykcjom. Bardzo zró˝nicowana jest natomiast minimalna liczba cz∏onków (osób fizycznych): od 2 (w Holandii) i 3 (Belgia, Wielka Brytania), przez 5 (Finlandia, Hiszpania, Luksemburg, Portugalia), 7 (Francja, Irlandia, Niemcy), 9 (W∏ochy) po 20 (w Grecji); Austria i Szwecja nie majà okreÊlonej prawnie takiej minimalnej liczby, a w niektórych krajach dopuszczalne jest obni˝enie limitu w spó∏dzielniach o szczególnym statusie (np. „ma∏e spó∏dzielnie” we W∏oszech). OdpowiedzialnoÊç cz∏onków jest zazwyczaj ograniczona, choç w niektórych krajach (Holandia, Niemcy, Portugalia, W∏ochy) przyjmuje si´ mo˝liwoÊç odpowiedzialnoÊci nieograniczonej. Struktury zarzàdzania spó∏dzielni wpisane sà do odpowiednich ustaw w Austrii i w Niemczech, gdzie obowiàzuje powo∏anie zarzàdu i rady nadzorczej. W tych dwóch paƒstwach szczególnie silnie zaznaczona jest w ustawodawstwie sprawa spó∏dzielczej lustracji (audytu), jako odr´bnej formy kontroli dokumentów 8 wybor 10/7/08 8:33 Page 9 SPÓ¸DZIELCZE FORMY GOSPODAROWANIA W EUROPIE i dzia∏alnoÊci spó∏dzielni przez lustratorów ze specjalnych spó∏dzielczych organizacji (zwiàzków rewizyjnych); w Austrii zajmuje si´ tym osobna ustawa. Ró˝ne formy zewn´trznego audytu przewidziane sà jednak równie˝ i w wi´kszoÊci innych krajów, ewentualnie ich obligatoryjnoÊç bàdê cz´stotliwoÊç uzale˝niona jest od wielkoÊci spó∏dzielni. Nie we wszystkich paƒstwach istniejà prawne regulacje spraw majàtkowych spó∏dzielni. JeÊli zosta∏y wprowadzone, to dotyczà g∏ównie zasady tworzenia niepodzielnego funduszu zasobowego (okreÊlanego najcz´Êciej jako rezerwy) oraz jego podzia∏u w razie rozwiàzania spó∏dzielni. Przeznaczenie okreÊlonej cz´Êci nadwy˝ki bilansowej (od 5% do 20%) na fundusz zasobowy obowiàzuje m. in. w Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Portugalii, W∏oszech. W tym ostatnim kraju ponadto cz´Êç nadwy˝ki (3%) wp∏acona byç musi na mi´dzyspó∏dzielcze fundusze zabezpieczeƒ i rozwoju (dzia∏ajàce przy federacjach spó∏dzielczych bàdê przy odpowiednich ministerstwach dla spó∏dzielni niezrzeszonych), zaÊ w Hiszpanii na fundusz rozwojowo-szkoleniowy, (co najmniej 5%). Podzia∏ obowiàzkowego funduszu zasobowego przy rozwiàzaniu spó∏dzielni jest zdecydowanie niedozwolony we Francji, Hiszpanii, Portugalii i W∏oszech; w takich przypadkach przeznaczony on mo˝e byç na „dobro po˝ytku powszechnego” (Francja) czy wspomniane fundusze mi´dzyspó∏dzielcze (W∏ochy). W niektórych krajach istniejà odr´bne, najcz´Êciej korzystne, regulacje podatkowe dla spó∏dzielni, podczas gdy w innych podlegajà one powszechnym przepisom, takim jak np. spó∏ki. Powy˝szy krótki przeglàd wskazuje na ogromne zró˝nicowanie ustawodawstwa spó∏dzielczego. OczywiÊcie istniejà przy tym równie˝ i wielkie podobieƒstwa, zw∏aszcza w zakresie spraw, które regulowane sà wewn´trznymi przepisami statutowymi (np. tworzenie niepodzielnych rezerw stosowane jest zwykle w praktyce równie˝ w tych krajach, gdzie nie jest narzucone prawnie). W tym zakresie – to znaczy uznaniu, do jakiego stopnia ogólne prawo winno wchodziç w szczegó∏y dotyczàce spó∏dzielni, a ile tym ostatnim mo˝na pozostawiç „wolnoÊci” w projektowaniu swoich statutów – równie˝ trwa nierozstrzygni´ta dyskusja w spó∏dzielczych Êrodowiskach prawniczych. Generalnie wydaje si´, ˝e w tradycji legislacyjnej Europy Zachodniej istniejà trzy g∏ówne nurty: romaƒski (W∏ochy, Francja, Hiszpania, Portugalia), niemiecko-skandynawski (Austria, Niemcy, Szwecja, Finlandia, Holandia) oraz brytyjski (Wielka Brytania, Irlandia), choç oczywiÊcie ró˝nice i podobieƒstwa cz´sto si´ zacierajà i wyst´puje szereg rozwiàzaƒ poÊrednich. Dodajmy do tego ogromne zró˝nicowanie spó∏dzielczych struktur ponadpodstawowych, których istnienie i formy niekoniecznie muszà byç uregulowane prawnie, a znacznym stopniu wynikajà z tradycji i historii. OdmiennoÊci dotyczà roli organizacji ogólnospó∏dzielczych (mi´dzysektorowych), które w wielu paƒstwach nie zosta∏y powo∏ane, bàdê sà cia∏ami s∏abymi o ograniczonych kompetencjach i charakterze raczej platform wymiany opinii Êrodowisk spó∏dzielczych, ni˝ organizacji przedstawicielskich. W krajach tych wyst´pujà najcz´Êciej silne organizacje bran˝owe, przynajmniej w pionach w danym kraju dominujàcych. Bywajà one jedno lub kilku stopniowe (z ogniwami regionalnymi), stanowià zwiàzki, federacje, bàdê luêniejsze konfederacje i stowarzyszenia. Mogà byç jedno czy dwuramienne i ró˝ny jest ich stopieƒ zaanga˝owania w dzia∏alnoÊç gospodarczà. 9 wybor 10/7/08 8:33 Page 10 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Najbardziej rozbudowanà struktur´ spó∏dzielczà majà bez wàtpienia W∏ochy. Istniejà tu trzy g∏ówne centrale spó∏dzielcze nawiàzujàce do odmiennych tradycji ideowych i w przesz∏oÊci ÊciÊle powiàzane z okreÊlonymi si∏ami politycznymi: lewicowa Liga Spó∏dzielcza (Legacoop), majàca kiedyÊ bliskie zwiàzki z W∏oska Partià Komunistycznà, Konfederacja Spó∏dzielcza (Confcooperative), wspó∏pracujàca dawniej z ChrzeÊcijaƒskà Demokracjà oraz liberalne Generalne Stowarzyszenie Spó∏dzielni (Associazione Generale delle Cooperative) zwiàzane niegdyÊ z Partià Republikaƒskà. Wszystkie one majà swoje organizacje regionalne oraz bran˝owe, które równie˝ zwykle dzielà si´ na regionalne. W wyniku kryzysu tradycyjnego systemu partyjnego W∏och pod koniec ubieg∏ego stulecia, te konkurencyjne, a nawet wrogie kiedyÊ sobie ugrupowania, usamodzielni∏y si´ i, pozostawiajàc ideologi´ w sferze ogólnych deklaracji, pod wieloma wzgl´dami upodobni∏y si´ do siebie, podj´∏y dzia∏ania nastawione na pragmatyzm, a tak˝e sà w stanie wspó∏pracowaç ze sobà w wielu wa˝nych dla spó∏dzielczoÊci sprawach. Poza tymi organizacjami o charakterze reprezentacyjno-politycznym (kierujà one te˝ m. in. wspomnianymi wczeÊniej funduszami mi´dzyspó∏dzielczymi), we W∏oszech istniejà równie˝ tak zwane „konsorcja spó∏dzielcze”, grupujàce spó∏dzielnie okreÊlonych typów, prowadzàce wspólnà dzia∏alnoÊç gospodarczà, promocyjnà, szkoleniowà, badawczo-rozwojowà itp. Co znamienne, w jednym konsorcjum bywajà zrzeszone spó∏dzielnie nale˝àce do odmiennych centrali. Takim znanym konsorcjum dla spó∏dzielni socjalnych jest np. CGM, powsta∏e w 1987 r. jako inicjatywa lokalna na pó∏nocy kraju (regiony: Lombardia, Veneto i Emilia-Romagnia), a obecnie zrzeszajàce poprzez 50 konsorcjów terytorialnych przesz∏o 800 spó∏dzielni z ca∏ych W∏och. Podobnie zró˝nicowana jest sytuacja w nowych 12 krajach Unii Europejskiej. Generalnie stosowana bywa zasada, ˝e w przypadku istnienia silnych bran˝owych zwiàzków spó∏dzielczych, ogólnokrajowa organizacja ogólno-spó∏dzielcza (odpowiednik naszej Krajowej Rady Spó∏dzielczej) nie istnieje, bàdê jest instytucjà s∏abà, majàcà charakter wspólnej reprezentacji czy nawet jedynie forum spotkaƒ i wymiany poglàdów spó∏dzielców. Szczególnie interesujàce rozwiàzanie, wywodzàce si´ z legislacji dawnej Czechos∏owacji, wprowadzono w Czechach i na S∏owacji. Dzia∏ajà tam dobrze zorganizowane centrale spó∏dzielni pracy, rolniczych, mieszkaniowych czy spo˝ywców, zaÊ na szczeblu centralnym istniejà niewielkie „Unia” (na S∏owacji) bàdê „Asocjacja” (w Czechach), na czele których stojà zmieniajàcy si´ rotacyjnie co rok prezesi poszczególnych zwiàzków bran˝owych. 2. Polityka spó∏dzielcza Unii Europejskiej Mimo przedstawionego powy˝ej wa˝nego miejsca spó∏dzielczoÊci w legislacji wi´kszoÊci krajów, w polityce w∏adz Unii Europejskiej jest ona zauwa˝alna w stosunkowo niewielkim stopniu. Niemniej kilka faktów, jak chocia˝by wspomniane wczeÊniej przyj´cie statutu spó∏dzielni europejskiej, Êwiadczy o pewnych próbach tworzenia wspólnej „polityki spó∏dzielczej” na szczeblu wspólnotowym. W warunkach tak wielkiej ró˝norodnoÊci regulacji prawnych, a nawet samego pojmowania istoty spó∏dzielni, jak to omówiono, jest to jednak trudne zadanie. Polityka ta jest wi´c raczej realizacjà elementarnej zasady równoÊci wszystkich podmiotów na wspólnym obszarze gospodarczym. Co wa˝ne jednak, istniejàce obecnie w Unii instrumenty wcielania w ˝ycie tej „polityki”, wyraênie podkreÊlajà odr´bnoÊç spó∏dzielni jako formy organizacji gospodarczej. 10 wybor 10/7/08 8:33 Page 11 SPÓ¸DZIELCZE FORMY GOSPODAROWANIA W EUROPIE Powszechnie uznany zespó∏ kryteriów tej odr´bnoÊci – zawierajàcy definicj´ spó∏dzielni, wyszczególnienie wartoÊci, na jakich spó∏dzielnie opierajà swojà dzia∏alnoÊç, oraz ogólne zasady ich dzia∏ania – przyj´ty zosta∏ w 1995 roku przez Mi´dzynarodowy Zwiàzek Spó∏dzielczy jako „Deklaracja Spó∏dzielczej To˝samoÊci”. Stwierdza ona m. in., ˝e „Spó∏dzielnia jest autonomicznym zrzeszeniem osób, które zjednoczy∏y si´ dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, spo∏ecznych i kulturalnych poprzez wspó∏posiadane i demokratycznie kontrolowane przedsi´biorstwo. Spó∏dzielnie opierajà swojà dzia∏alnoÊç na wartoÊciach samopomocy, samo-odpowiedzialnoÊci, demokracji, równoÊci, sprawiedliwoÊci i solidarnoÊci. Zgodnie z tradycjami za∏o˝ycieli ruchu spó∏dzielczego, cz∏onkowie spó∏dzielni wyznajà wartoÊci etyczne uczciwoÊci, otwartoÊci, odpowiedzialnoÊci spo∏ecznej i troski o innych. Zasady spó∏dzielcze sà wytycznymi, przy pomocy których spó∏dzielnie wprowadzajà swoje wartoÊci do praktyki”. Sà to: (1) Zasada dobrowolnego i otwartego cz∏onkostwa, (2) Zasada demokratycznej kontroli cz∏onkowskiej, (3) Zasada ekonomicznego uczestnictwa cz∏onków, (4) Zasada autonomii i niezale˝noÊci, (5) Zasada kszta∏cenia, szkolenia i informacji, (6) Zasada wspó∏pracy pomi´dzy spó∏dzielniami i (7) Zasada troski o spo∏ecznoÊç lokalnà. Zasady powy˝sze powsta∏y w wyniku ewolucji pierwotnych, pochodzàcych jeszcze z roku 1844, a wprowadzonych przez twórców jednej z pierwszych dzia∏ajàcych z sukcesem spó∏dzielni spo˝ywców w Rochdale w pó∏nocnej Anglii „Zasad Roczdelskich”, skodyfikowanych póêniej po raz pierwszy przez Mi´dzynarodowy Zwiàzek Spó∏dzielczy w 1937 roku. Sformu∏owania Deklaracji, dokumentu organizacji pozarzàdowej, jakà jest MZS, mogà mieç moc wià˝àcà najwy˝ej dla jej cz∏onków, czyli samych spó∏dzielni, ale nie dla legislatorów krajowych czy organów prawodawczych struktur ponadnarodowych, jakà jest Unia Europejska. Powo∏ujà si´ jednak na nià dwa inne wa˝ne instrumenty mi´dzynarodowe: Wytyczne zmierzajàce do stworzenia wspierajàcego Êrodowiska dla rozwoju spó∏dzielni Organizacji Narodów Zjednoczonych z 2001 r., oraz Zalecenie nr 193 Mi´dzynarodowej Organizacji Pracy dotyczàce promowania spó∏dzielni. Warto tu przypomnieç zw∏aszcza to ostatnie, tym bardziej, ˝e do nadania mu jego ostatecznego kszta∏tu przyczyni∏ si´ udzia∏ delegacji KRS (Jerzy Jankowski i Adam Piechowski) w obradach Mi´dzynarodowej Konferencji Pracy w Genewie w 2002 r., która to Zalecenie uchwali∏a. Przyj´te po kilkuletniej dyskusji, uwzgl´dniajàc stanowiska i postulaty MZS oraz organizacji spó∏dzielczych z paƒstw cz∏onkowskich, Zalecenie m. in. podkreÊla rol´ spó∏dzielni w rozwoju spo∏eczno-ekonomicznym, potwierdza spó∏dzielczà to˝samoÊç (in extenso przytaczajàc Deklaracj´ Spó∏dzielczej To˝samoÊci), rekomenduje równoprawne traktowanie spó∏dzielni z innymi podmiotami, okreÊla rol´ rzàdów w tworzeniu polityki wspierajàcej i ram prawnych dla spó∏dzielni oraz u∏atwianiu im dost´pu do us∏ug wspierajàcych i finansowych, precyzuje rol´ organizacji pracodawców, pracowników i spó∏dzielczych w dzia∏aniach promujàcych spó∏dzielnie, wreszcie zakreÊla ramy wspó∏pracy mi´dzynarodowej w powy˝szych zakresach. Jest to z pewnoÊcià najdalej idàcy i o najwi´kszym znaczeniu ogólnoÊwiatowy dokument o charakterze instrumentu normatywnego dotyczàcy spó∏dzielczoÊci. Zalecenia MOP, choç nie majà, co prawda, mocy wià˝àcej jak traktaty czy konwencje, sà raczej przewodnikiem dla paƒstw cz∏onkowskich, które sà jednak zobowiàzane do sk∏adania Dyrektorowi Generalnemu MOP raportów o stanie legislacji i praktyce jej stosowania w zakresie, którego dotyczy Zalecenie. A Zalecenie 11 wybor 10/7/08 8:33 Page 12 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE nr 193 przyj´te zosta∏o w drodze g∏osowania w 2002 r. przez przedstawicieli rzàdów wszystkich paƒstw – w tym cz∏onków Unii Europejskiej – mo˝na wi´c przyjàç, ˝e jest przez nich uznane za wa˝ne. Nic zatem dziwnego, ˝e wartoÊci i zasady spó∏dzielcze zawarte w Deklaracji Spó∏dzielczej To˝samoÊci oraz, razem z innymi rekomendacjami, w Zaleceniu MOP, sta∏y si´ podstawà „filozofii” trzech wa˝nych dokumentów Unii Europejskiej. Pierwszy z nich to Dokument Konsultacyjny Komisji Europejskiej „Co-operatives in Enterprise Europe” (znany w Polsce jako „Bia∏a ksi´ga o przedsi´biorstwach spó∏dzielczych”) przyj´ty w listopadzie 2001 r.; przywo∏uje on definicj´ spó∏dzielni MZS i stwierdza m. in., ˝e ekonomia spo∏eczna i spó∏dzielnie przyczyniajà si´ do realizacji kluczowych celów politycznych Unii Europejskiej, takich jak polityka spo∏eczna i zatrudnienia, rozszerzenie Unii, rozwój regionalny, polityka zamówieƒ publicznych, rozwój w∏asnoÊci pracowniczej i organizacji pracy, pomoc w dzia∏aniach na rzecz rozwoju. Podobnie „filozofi´” wobec spó∏dzielczoÊci formu∏uje preambu∏a rozporzàdzenia o statucie spó∏dzielni europejskiej, o którym ju˝ by∏a mowa. PodkreÊla ona tak˝e, ˝e „w przypadku spó∏dzielni chodzi przede wszystkim o zrzeszenia osób fizycznych lub prawnych, do których stosuje si´ odmienne i szczególne zasady funkcjonowania ni˝ w stosunku do pozosta∏ych podmiotów gospodarczych. Do zasad tych nale˝y zaliczyç zasad´ demokratycznej struktury i kontroli oraz zasad´ podzia∏u zysku netto za rok obrotowy na zasadzie s∏usznoÊci. Te szczególne zasady obejmujà przede wszystkim zasad´ pierwszeƒstwa osoby przed kapita∏em, która jest odzwierciedlana w specyficznych zasadach dotyczàcych przyjmowania, wyst´powania oraz wykluczania cz∏onków, jak równie˝ w zasadzie: »jedna osoba, jeden g∏os«, gdzie prawo g∏osu przypisane jest do osoby ze wskazaniem, ze cz∏onkowie nie mogà wykonywaç ˝adnych praw w zwiàzku z aktywami spó∏dzielni” (pkt. 7 i 8). Rozporzàdzenie o statucie spó∏dzielni europejskiej – czyli spó∏dzielni, która b´dàc zarejestrowana w jednym paƒstwie Unii, b´dzie posiada∏a jednakowà osobowoÊç prawnà we wszystkich pozosta∏ych krajach cz∏onkowskich, b´dzie mog∏a bez przeszkód prowadziç dzia∏alnoÊç ponad granicami tych krajów i b´dzie podlega∏a przede wszystkim przepisom wspólnotowym, zaÊ krajowym (paƒstwa siedziby) tylko w tych przypadkach, których prawa wspólnotowe nie regulujà – przyj´te w sierpniu 2003 r., zgodnie z procedurami obowiàzujàcymi w Unii, wesz∏o ostatecznie w ˝ycie w sierpniu 2006 r. W czasie tych trzech lat paƒstwa cz∏onkowskie by∏y zobligowane wprowadziç odpowiednie regulacje do ustaw krajowych, a wi´c równie˝ dostosowaç swoje wewn´trzne przepisy prawne do postanowieƒ rozporzàdzenia, innymi s∏owy do pewnego stopnia oczywiÊcie zharmonizowaç w∏asne prawa spó∏dzielcze. To w∏aÊnie trzeci wa˝ny dokument Unii Europejskiej – przyj´ty w lutym 2004 r. Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spo∏ecznego oraz Komitetu Regionów „O promowaniu spó∏dzielni w Europie” – dotyczy tego procesu harmonizacji, ale tak˝e zawiera konkretne zobowiàzania, jakie bierze na siebie Komisja Europejska (okreÊlone jako 12 „dzia∏aƒ” na lata 2004 – 2008) oraz sugestie dla rzàdów paƒstw cz∏onkowskich odnoÊnie wspierania spó∏dzielczoÊci, poprawy legislacji spó∏dzielczej oraz lepszego jej uwzgl´dniania w formu∏owanych celach polityki wspólnotowej. Samym swoim tytu∏em Komunikat nawiàzuje do Zalecenia MOP, posiada wiele bliskich mu stwierdzeƒ i, podobnie jak 12 wybor 10/7/08 8:33 Page 13 SPÓ¸DZIELCZE FORMY GOSPODAROWANIA W EUROPIE ono, przywo∏uje MZS-owskà Deklaracj´ Spó∏dzielczej To˝samoÊci. Jednà z najwa˝niejszych rekomendacji zawartych w komunikacie jest stwierdzenie, ˝e „legislatorzy z poszczególnych krajów, przygotowujàc nowe ustawy dotyczàce spó∏dzielni, powinni zatem opieraç si´ na tej spó∏dzielczej definicji, wartoÊciach i zasadach; przy tym jednak po˝àdane jest aby Paƒstwa Cz∏onkowskie by∏y równie˝ wystarczajàco elastyczne w celu umo˝liwienia spó∏dzielniom efektywnej konkurencji na swoich rynkach, na równoprawnych warunkach jakie majà inne formy przedsi´biorstw. Spó∏dzielniom nie jest potrzebne preferencyjne traktowanie, lecz legislacja, która pozwala im mieç równe szanse”. Wszystko to, o czym wspomniano powy˝ej by∏o mo˝liwe dzi´ki ogromnej pracy i lobbingowi wobec w∏adz Unii Europejskiej dokonanej przez samych spó∏dzielców i ich organizacje. Szczególnie wa˝nà rol´ odegra∏ tu wzmiankowany ju˝ CCACE – Komitet Koordynacyjny Europejskich Stowarzyszeƒ Spó∏dzielczych, grupujàcy europejskie bran˝owe organizacje spó∏dzielcze (COGECA – spó∏dzielczoÊç rolnicza, CECOP – spó∏dzielczoÊç pracy, CECODHAS – spó∏dzielczoÊç mieszkaniowa itp.), powsta∏y w 1983 r. (poczàtkowo jako CCACC), posiadajàcy oficjalny status konsultacyjny wobec w∏adz Unii Europejskiej. Jeszcze przed jego powo∏aniem, na polu reprezentowania interesów nie tylko spó∏dzielni rolniczych zas∏u˝y∏a si´ zw∏aszcza COGECA (Generalna Konfederacja Spó∏dzielni Rolniczych w Unii Europejskiej). To dzi´ki tym organizacjom w∏aÊnie, tematyka spó∏dzielcza w∏àczona zosta∏a w obszar zainteresowaƒ przede wszystkim Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spo∏ecznego, który ju˝ w 1978 r., w przygotowanym przez siebie studium, podkreÊli∏ rol´ spó∏dzielni i innych podobnych form w polityce regionalnej i promowaniu demokracji. Skutkowa∏o to m. in. w przyj´tej w 1980 r. uchwale Parlamentu Europejskiego, który apelowa∏ do Komisji Europejskiej o lepsze uznanie spó∏dzielczoÊci i rozpocz´cie prac nad statutem spó∏dzielni europejskiej. Sprawy te powraca∏y w kolejnych rezolucjach z 1983 i 1987 r., a do dzia∏aƒ tych w∏àczy∏ si´ równie˝ Europejski Komitet Ekonomiczno-Spo∏eczny. JednoczeÊnie zaÊ, poniewa˝ w Europie coraz bardziej upowszechnia∏o si´ poj´cie szerokiego sektora gospodarki (ekonomii) spo∏ecznej, obejmujàcego poza spó∏dzielniami równie˝ fundacje i stowarzyszenia oraz towarzystwa ubezpieczeƒ wzajemnych, od tego czasu zajmowano si´ nimi najcz´Êciej wspólnie. W 1990 r. w Parlamencie Europejskim utworzona zosta∏a mi´dzyklubowa grupa ds. ekonomii spo∏ecznej, która przygotowa∏a wst´pne propozycje regulacji dla ka˝dego ze wzmiankowanych filarów gospodarki spo∏ecznej. Odpowiednie projekty przyj´te zosta∏y rok póêniej przez Komisj´ Europejskà, a w marcu 1992 r. przekazane zosta∏y do Rady i zaakceptowane przez Parlament. W ten sposób rozpocz´ty zosta∏ oficjalnie proces legislacyjny, który mia∏ potrwaç ponad 10 lat, a na jego pomyÊlne zakoƒczenie znaczny wp∏yw wywar∏ nacisk CCACE i jego dzia∏aczy. Pod egidà CCACE równie˝ dwukrotnie (w 2001 i w 2005 r.) odby∏y si´ Europejskie Konwencje Spó∏dzielcze z udzia∏em najwy˝szych przedstawicieli w∏adz europejskich. Komitet by∏ te˝ jednym z inicjatorów organizacji bardzo wa˝nych dla spó∏dzielczoÊci i ca∏ego sektora gospodarki spo∏ecznej Europejskich Konferencji Ekonomii Spo∏ecznej, z których jedna mia∏a miejsce w Krakowie (w 2004 r.). Na arenie europejskiej, niezale˝nie od CCACE, dzia∏a∏ Region Europejski Mi´dzynarodowego Zwiàzku Spó∏dzielczego, reprezentujàcy spó∏dzielczoÊç ze wszystkich krajów, nie tylko unijnych. Kroki zmierzajàce do integracji tych dotàd równolegle ist13 wybor 10/7/08 8:33 Page 14 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE niejàcych organizacji zapoczàtkowano przed kilku laty. Wskazywano na koniecznoÊç uzyskania wi´kszej autonomii przez Region Europejski, najwi´kszy w Zwiàzku i b´dàcy najpowa˝niejszym p∏atnikiem sk∏adek, lecz zarazem nie posiadajàcy w∏asnego biura (by∏o ono cz´Êcià biura g∏ównego MZS w Genewie) i oddalony od g∏ównych instytucji europejskich. By∏o to szczególnie niedogodne w zwiàzku z ostatnim i przewidzianym na 1 stycznia 2007 r. rozszerzeniem Unii Europejskiej, od kiedy wi´kszoÊç cz∏onków MZS-Europa stanowiç b´dà organizacje spó∏dzielcze z paƒstw cz∏onkowskich UE. Postanowiono wi´c nawiàzaç ÊciÊlejszà wspó∏prac´ pomi´dzy MZS-Europa i CCACE poprzez powo∏anie „wspólnej platformy” i stworzenie wspólnego biura w Brukseli. Po∏àczono w ten sposób potencja∏ finansowy i ogólnoÊwiatowy presti˝ MZS ze znajomoÊcià realiów UE i doÊwiadczeniami w zakresie uczestnictwa w programach europejskich reprezentowanych przez CCACE i jego cz∏onków. W celu dalszego pog∏´biania integracji, w lutym 2006 r. 11 organizacji cz∏onkowskich MZS-Europa i CCACE reprezentowanych w Radzie Europejskiej MZS (wÊród nich Krajowa Rada Spó∏dzielcza) podj´∏o decyzj´ o powo∏aniu nowej wspólnej organizacji dla ca∏ej spó∏dzielczoÊci europejskiej pod nazwà „Cooperatives Europe” („Spó∏dzielnie Europy”) i, zgodnie z wymaganymi procedurami, zarejestrowaniu jej na podstawie prawa belgijskiego (gdy˝ siedzibà jej jest Bruksela) jako „asbl”, czyli Stowarzyszenie bez Celu Zarobkowego. JednoczeÊnie kontynuowano prace nad statutem, który stwierdza wyraênie w art. 1, ˝e „Cooperatives Europe” jest „Regionem Europejskim MZS i jako taki stanowi europejskà reprezentacj´ spó∏dzielczego modelu gospodarowania w Europie”. Proces integracji sfinalizowany zosta∏ podczas wspólnego Zgromadzenia Regionalnego dla Europy MZS i Zgromadzenia CCACE w Manchesterze 11 listopada 2006 r. JednomyÊlnie przyj´to rezolucj´ o przekszta∏ceniu Regionu Europejskiego MZS i CCACE w stowarzyszenie „Co-operatives Europe” oraz dokonano wyboru w∏adz. Wspó∏prezydentami (zgodnie ze statutem organizacjà wspó∏rzàdzà dwie osoby) jednog∏oÊnie wybrano Dam´ Pauline Green (z Wielkiej Brytanii), dotychczasowà prezydent, MZS-Europa, która dalej pozostanie wiceprezydentem Êwiatowego MZS, oraz Etienne Pflimlina (z Francji), dotàd pe∏niàcego funkcj´ przewodniczàcego CCACE. W 13-osobowej Radzie Europejskiej znalaz∏ si´ reprezentant Polski – prezes zarzàdu KRS Alfred Domagalski. 3. Potencja∏ europejskiej spó∏dzielczoÊci Niezale˝nie od przedstawionych wczeÊniej ró˝nic, potencja∏ ekonomiczny spó∏dzielni w Europie jest ogromny. Brak jest niestety szczegó∏owych statystyk tego sektora (spó∏dzielnie jako takie nie sà wyodr´bniane w statystykach narodowych), mo˝na si´ wi´c opieraç tu jedynie na danych szacunkowych. Takiej szacunkowej analizy dokona∏a ostatnio „Co-operatives Europe”. Opiera∏a si´ ona na danych przekazanych przez 171 europejskich organizacji cz∏onkowskich MZS-Europai CCACE. Liczb´ spó∏dzielni w Europie w 2005 r. oszacowano na 267 tys. (z czego 246 tys. w krajach UE ∏àcznie z Bu∏garià i Rumunià), liczb´ cz∏onków na 163 miliony (145 w UE), a pracowników zatrudnionych przez spó∏dzielnie na 5,4 miliona (4,7 miliona w UE). Oczywiste jest przy tym, ze spó∏dzielnie w ró˝ny sposób wp∏ywajà na ˝ycie jeszcze szerszych rzesz spo∏ecznych, których liczebnoÊç jednak trudna jest do okreÊlenia (klienci spó∏dzielczych sklepów, mieszkaƒcy spó∏dzielczych osiedli itp.). 14 wybor 10/7/08 8:33 Page 15 SPÓ¸DZIELCZE FORMY GOSPODAROWANIA W EUROPIE Do najbardziej „uspó∏dzielczonych” krajów, bioràc pod uwag´ liczb´ dzia∏ajàcych przedsi´biorstw spó∏dzielczych, nale˝à Francja (ponad 80 tys.), Hiszpania (ok. 50 tys.), W∏ochy (prawie 50 tys.), Polska (nieca∏e 20 tys.) i Niemcy (niemal 10 tys.), nast´pnie Szwecja, Finlandia, Austria, Portugalia, Rumunia, W´gry, Holandia, Czechy, Bu∏garia, Cypr, Estonia i inne. Pod wzgl´dem liczby cz∏onków nadal na pierwszym miejscu jest Francja (prawie 40 milionów), na drugie przesun´∏y si´ Niemcy (25 mln), na trzecim pojawia si´ Wielka Brytania (niespe∏na 20 mln), na czwarte spad∏y W∏ochy (nieco ponad 10mln), a w czo∏ówce, na piàtym miejscu pozosta∏a Polska (ok. 10 mln). Jeszcze inaczej przedstawia si´ kolejnoÊç w przypadku analizy liczby pracowników spó∏dzielni: Francja zachowuje swe pierwsze miejsce (przesz∏o 1 milion), na drugim sà W∏ochy (ok. 1 mln), na trzecim Niemcy (prawie 600 tys.), na czwartym Hiszpania (ok. 500 tys.) i na piàtym znów Polska (ponad 400 tys.). Poza Unià Europejskà najwi´kszà spó∏dzielczà pot´gà jest Rosja (prawie 3,5 tys. spó∏dzielni, ponad 7 mln cz∏onków i ok. 350 tys. pracowników). Na drugim miejscu jest doÊç nieoczekiwanie Szwajcaria (niespe∏na 2,5 tys. spó∏dzielni, przesz∏o 2 mln cz∏onków, ok. 10 tys. pracowników), dalej Ukraina (odpowiednio 2,2 tys., nieca∏y 1 mln i ponad 100 tys.), Serbia i Czarnogóra (1,4 tys. spó∏dzielni, 100 tys. cz∏onków, ok. 10 tys. pracowników), a dalej Chorwacja, Norwegia, Bia∏oruÊ, Mo∏dawia, Turcja i Gruzja. Najsilniejszà w Europie bran˝à sà banki spó∏dzielcze (55 tys. banków, ponad 50 mln cz∏onków i 0,8 mln pracowników), nast´pnie spó∏dzielnie rolnicze (ponad 30 tys. spó∏dzielni, 17 mln cz∏onków, 1 mln pracowników), spó∏dzielnie mieszkaniowe (25 tys. spó∏dzielni, 12 mln cz∏onków, 20 tys. pracowników), spó∏dzielnie spo˝ywców (5 tys. spó∏dzielni, ale a˝ 35 mln cz∏onków i ponad 1 mln pracowników) i spó∏dzielnie pracy (prawie 70 tys. spó∏dzielni i 1,3 mln cz∏onków-pracowników). Przeprowadzono równie˝ ranking 50 najwi´kszych spó∏dzielni europejskich. 13 z nich pochodzi z Francji, 8 z Niemiec, 6 z Holandii, po 4 z W∏och i Finlandii, po 3 z Danii i Szwecji, po 2 z Irlandii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii oraz po 1 z Hiszpanii i Austrii; jedna ma charakter ponadnarodowy (szwedzko-norwesko-duƒska). A˝ 25 spoÊród tych spó∏dzielni reprezentuje sektor rolno-˝ywnoÊciowy, 13 spo˝ywców, 11 finansowy i tylko jedna spó∏dzielczoÊç pracy. Co znamienne, wÊród tych olbrzymów przewa˝ajà spó∏dzielnie stare – jedna czwarta z nich liczy ponad 100 lat, a najstarsza za∏o˝ona zosta∏a w 1863 r. Wszystkich tych 50 spó∏dzielni wykazuje ∏àcznie roczne obroty niemal 250 mld euro. Na pierwszym miejscu jest tu francuska grupa banków spó∏dzielczych Credit Agricole, za∏o˝ona w 1897 r., a obecnie wykazujàca roczne obroty 25 mld euro i dysponujàca majàtkiem prawie biliona euro. Na drugim miejscu jest szwajcarski Migros, sieç handlowa, która w 1925 r. przekszta∏cona zosta∏a z firmy prywatnej w spó∏dzielni´ spo˝ywców. Roczne jej obroty wynoszà 14 mld euro, a majàtek 11 mld. Trzecie miejsce zajmuje te˝ reprezentant sektora spo˝ywców – brytyjska Cooperative Group za∏o˝ona w swojej pierwotnej formie w 1863 r., obecnie osiàgajàca roczne obroty 12 mld euro i posiadajàca majàtek 23 mld. Na czwartym miejscu jest Korporacja Mondragon z hiszpaƒskiego Kraju Basków, za∏o˝ona w 1955 r. jako spó∏dzielnia pracy, majàca w 2005 r. obroty 11 mld euro i majàtek 19 mld. I wreszcie na piàtym miejscu holenderski Rabobank za∏o˝ony w 1898 r., o obrotach rocznych 10mld euro i majàtku ok. pó∏ biliona euro. W zestawieniu tym nie ma niestety polskich spó∏dzielni. Warto 15 wybor 10/7/08 8:33 Page 16 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE tu dodaç, ˝e ranking powy˝szy sporzàdzony zosta∏ na podstawie przygotowanego przez Mi´dzynarodowy Zwiàzek Spó∏dzielczy rankingu 300 najwi´kszych spó∏dzielni na Êwiecie. Roczne obroty tych 300 gigantów wynoszà 963 biliony dolarów, co odpowiada w przybli˝eniu produktowi krajowemu brutto Kanady! I jeszcze kilka szacunków udzia∏u spó∏dzielni w niektórych sektorach gospodarki pewnych krajów. Przep∏ywa przez nie 83% holenderskiej produkcji rolnej, a 55% w przypadku W∏och. We Francji odpowiedzialne sà za ok. po∏ow´ us∏ug bankowych, w Finlandii za 35% zaopatrzenia ludnoÊci w produkty spo˝ywcze, w Szwecji 60% eksploatacji leÊnej jest w r´kach spó∏dzielczych. Wreszcie jedna piàta us∏ug opieki zdrowotnej w Hiszpanii zapewniana jest przez spó∏dzielnie. Spo∏eczna rola spó∏dzielni, która jednak znacznie trudniej zmierzyç, jest równie˝ nie do przecenienia. WÊród wzmiankowanych powy˝ej spó∏dzielni nie ma na razie spó∏dzielni posiadajàcych status „spó∏dzielni europejskiej”, a wi´c dzia∏ajàcej w oparciu o wzmiankowane wczeÊniej najnowsze europejskie uregulowanie prawne. Faktem jest, ˝e jak dotàd, mimo obowiàzywania ju˝ od kilku miesi´cy warunków legislacyjnych do powstania takich spó∏dzielni, niewiele podj´to konkretnych prób ich tworzenia. Wspomniana wczeÊniej, istniejàca od 2002 r. inicjatywa szwedzko-norwesko-duƒska (spó∏dzielnia spo˝ywców Coop-Norden) nie ma statusu spó∏dzielni europejskiej, lecz dzia∏a w oparciu o szczególne rozwiàzania blisko zwiàzanych ze sobà krajów skandynawskich. Wiadomo natomiast o przynajmniej dwóch innych konkretnych dzia∏aniach za∏o˝ycielskich spó∏dzielni europejskich. Jedno z nich to Coopernic – powo∏ana przez cztery europejskie grupy spó∏dzielni spo˝ywców (Colruyt z Belgii, CONAD z W∏och, COOP ze Szwajcarii, REWE Group z Niemiec) oraz niespó∏dzielczà sieç E. Leclerc z Francji – organizacja handlowa, która postanowi∏a przyjàç status spó∏dzielni europejskiej i zarejestrowaç sie jako taka w Belgii. Jej celem jest wymiana know-how, obni˝enie kosztów logistyki, poszerzenie oferty handlowej cz∏onków, oraz zwi´kszenie udzia∏u w rynkach swoich krajów. Ju˝ dzisiaj 5 cz∏onków Coopernic, z 96 mld euro rocznych obrotów i niemal 18 tys. punktów sprzeda˝y reprezentuje 10% sprzeda˝y detalicznej w Europie; docelowo zamierza osiàgnàç drugie miejsce na europejskim rynku. Proces rejestracji jest w toku. Druga próba to Ascoop – za∏o˝ona we W∏oszech spó∏dzielnia europejska ∏àczàca spó∏dzielnie socjalne z W∏och, Finlandii i Hiszpanii. Zamierza ona rozwijaç na rynku europejskim us∏ugi socjalne, edukacyjne i dla administracji publicznej, prowadziç badania i monitoring istniejàcych spó∏dzielni socjalnych, realizowaç szkolenia itp. Zosta∏a ju˝ nawet zarejestrowana w dniu 18 sierpnia 2006 r., a zainteresowane przystàpieniem do niej sà dalsze spó∏dzielnie z Francji, Niemiec, Grecji, S∏owacji, Estonii, Portugalii, W´gier, a tak˝e z Polski. Mo˝na liczyç, ˝e tego typu inicjatyw, wÊród nich obejmujàcych równie˝ spó∏dzielnie z naszego kraju, b´dzie w najbli˝szych latach przybywa∏o, a mo˝liwoÊci ich tworzenia z pewnoÊcià nale˝y uwzgl´dniç przy tworzeniu strategii dla polskiej spó∏dzielczoÊci na lata 2007–2015. 16 wybor 10/7/08 8:33 Page 17 ANALIZA SWOT SPÓ¸DZIELNI SOCJALNYCH W POLSCE El˝bieta Bazela, Anna Bulka, Danuta W´grzyn Zwiàzek Lustracyjny Spó∏dzielni Pracy Analiza SWOT spó∏dzielni socjalnych w Polsce – opracowana m. in. w oparciu o doÊwiadczenia Spó∏dzielni „Dla Pracy” w Krakowie Analiza SWOT jest jednà z podstawowych metod analizy strategicznej, mo˝na jà stosowaç w poszczególnych sferach funkcjonowania firmy, np. w marketingu, finansach, produkcji. Jej nazwa jest akronimem angielskich s∏ów Strenghts (MOCNE STRONY), Weaknesses (S¸ABE STRONY), Opportunities (SZANSE potencjalne lub zaistnia∏e w otoczeniu), Threats (ZAGRO˚ENIA prawdopodobne lub istniejàce w otoczeniu). W praktyce nale˝y sklasyfikowaç wszystkie czynniki majàce wp∏yw na bie˝àcà i przysz∏à pozycj´ organizacji. Istniejà dwa kryteria klasyfikacji: zewn´trzne w stosunku do organizacji i majàce charakter uwarunkowaƒ wewn´trznych oraz wywierajàce wp∏yw negatywny lub pozytywny na organizacj´. Ze skrzy˝owania tych dwóch podzia∏ów powstajà 4 kategorie S W O T. Przeprowadzajàc analiz´ trzeba dokonaç d i a g n o z y – okreÊliç silne i s∏abe strony firmy oraz p r o g n o z y – opisaç szanse i zagro˝enia jakie stojà przed firmà. MOCNE STRONY czyli atuty (czynniki wewn´trzne pozytywne) – to walory organizacji, które w sposób pozytywny wyró˝niajà jà w otoczeniu i spoÊród konkurencji. S¸ABE STRONY organizacji (czynniki wewn´trzne negatywne) – sà konsekwencjà ograniczeƒ zasobów technicznych i niedostatecznych kwalifikacji pracowników. Ka˝da organizacja posiada aspekty funkcjonowania, które ograniczajà jej sprawnoÊç, ale szybkie i obiektywne rozpoznanie oraz zdefiniowanie mo˝e ∏atwo ograniczyç ich negatywny wp∏yw. SZANSE (czynniki zewn´trzne pozytywne) – to zjawiska i tendencje w otoczeniu, które odpowiednio wykorzystane stanà si´ impulsem do rozwoju firmy oraz os∏abià zagro˝enia. ZAGRO˚ENIA (czynniki zewn´trzne negatywne) – to wszystkie czynniki zewn´trzne, postrzegane jako bariery dla rozwoju firmy, utrudnienia, dodatkowe koszty dzia∏ania. W efekcie analizy otrzymujemy cztery listy: silnych stron organizacji (które nale˝y wzmacniaç), s∏abych stron (które trzeba niwelowaç), szans (które nale˝y wykorzystywaç), oraz zagro˝eƒ (których nale˝y unikaç). Kolejnym krokiem jest sporzàdzenie syntezy, która wytycza strategiczne cele organizacji 2.Podejmujàc si´ analizy SWOT spó∏dzielni socjalnych w Polsce nale˝y odpowiedzieç sobie na kilka podstawowych pytaƒ. 1. Co to jest ekonomia spo∏eczna? 2. Co to jest spó∏dzielnia socjalna? 3. Jakie sà cele spó∏dzielni socjalnej? 4. Kto mo˝e za∏o˝yç spó∏dzielni´ socjalnà? 2 Ma∏gorzata Budziosz, Analiza SWOT 17 wybor 10/7/08 8:33 Page 18 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Sfera powy˝szych poj´ç jest jeszcze w Polsce ma∏o znana i znajduje si´ dopiero na etapie kszta∏towania si´ pewnych definicji ekonomii spo∏ecznej i weryfikowania ich w warunkach polskiej gospodarki. W zwiàzku z powy˝szym przy odpowiedzi na powy˝sze pytania b´dziemy posi∏kowaç si´ doÊwiadczeniami innych krajów. Ekonomia spo∏eczna to wyodr´bniony ze wzgl´du na swà specyfik´ sektor gospodarki, w którym w sposób unikatowy kojarzona jest dzia∏alnoÊç gospodarcza z celami spo∏ecznymi. Z za∏o˝enia opiera si´ na tworzeniu przedsi´biorstw spo∏ecznych, wskazujàc jak wa˝nym zadaniem jest utrzymanie miejsc pracy oraz Êwiadczenie us∏ug na rzecz lokalnej spo∏ecznoÊci. Podstawowà ideà ekonomii spo∏ecznej jest zmiana podejÊcia w relacjach mi´dzy dwoma kategoriami ekonomicznymi, jakimi sà „praca” oraz „zasi∏ek”. Wprowadzenie mechanizmów ekonomii spo∏ecznej zmierza do odwrócenia relacji: „brak pracy = zasi∏ek” na „praca zamiast zasi∏ku”. Ekonomia spo∏eczna bazuje na takich wartoÊciach jak solidarnoÊç, partycypacja i samorzàdnoÊç. W takich ramach tworzone sà wysokiej jakoÊci miejsca pracy oraz poprawia si´ jakoÊç ˝ycia pracowników i ich rodzin. Komisja Europejska zdefiniowa∏a organizacje ekonomii spo∏ecznej jako podmioty gospodarcze i spo∏eczne dzia∏ajàce we wszystkich trzech sektorach. Przede wszystkim wymieniç nale˝y: banki spó∏dzielcze, towarzystwa ubezpieczeƒ wzajemnych, fundusze por´czeniowe, spó∏dzielnie, agencje rozwoju regionalnego, fundacje i stowarzyszenia. Mimo wieloÊci form prawnych istnieje zespó∏ cech wspólnych dla tych podmiotów: • pierwszeƒstwo celów indywidualnych i spo∏ecznych ponad zyskiem, • otwarte i dobrowolne cz∏onkostwo, • demokratyczna kontrola przez cz∏onków, • po∏àczenie potrzeb cz∏onków/u˝ytkowników i/lub potrzeb ogólnych, • obrona i realizacja wartoÊci solidarnoÊci i odpowiedzialnoÊci, • autonomiczne zarzàdzanie i niezale˝noÊç od w∏adz publicznych, • przeznaczenie wypracowanego zysku do realizacji celów stabilnego rozwoju i us∏ug dla cz∏onków lub interesu spo∏ecznego. Przedsi´biorstwa o orientacji spo∏ecznej to prywatne instytucje, które Êwiadczà us∏ugi socjalne i inne us∏ugi na rzecz szerszych spo∏ecznoÊci zarówno w tradycyjnych obszarach (np. us∏ugi piel´gnacyjne), jak i odpowiadajà na popyt na nowe us∏ugi, m. in. kursy ochrony obiektów/nieruchomoÊci, przywarsztatowe szkolenia zawodowe, kszta∏cenie i dokszta∏canie osób do nowych zawodów i umiej´tnoÊci. Od innych przedsi´biorstw ró˝nià si´ tym, ˝e wypracowany zysk przeznaczany jest na cele spo∏eczne. Przedsi´biorstwa spo∏eczne (social enterprises) to organizacje, które przyjmujà odmienne formy prawne w poszczególnych krajach, sà zorganizowane zgodnie z duchem przedsi´biorczoÊci i realizujà zarówno cele spo∏eczne, jak i ekonomiczne. „To, co wyró˝nia przedsi´biorstwa spo∏eczne to ich zdolnoÊç do znajdowania innowacyjnych i dynamicznych rozwiàzaƒ wobec problemów bezrobocia i wykluczenia spo∏ecznego oraz przyczynianie si´ do takiego typu rozwoju ekonomicznego, który wzmacnia spójnoÊç spo∏ecznà, stanowiàcà jeden z wymiarów zrównowa˝onego rozwoju”. Cechà znamiennà organizacji gospodarki spo∏ecznej jest to, ˝e zysk nie stanowi ich wy∏àcznego celu. Organizacje te tworzà taki model dzia∏ania, który przyczynia si´ nie tylko do osiàgni´cia korzyÊci ekonomicznych, ale tak˝e podtrzymuje i rozwija wi´zi spo∏eczne. 18 wybor 10/7/08 8:33 Page 19 ANALIZA SWOT SPÓ¸DZIELNI SOCJALNYCH W POLSCE Ich podstawowà formà sà tzw. firmy spo∏eczne. Sà to podmioty gospodarcze o rynkowej orientacji, które równoczeÊnie respektujà specyficzne potrzeby osób o s∏abej zatrudnialnoÊci i niskich kwalifikacjach, tworzàc szereg form tymczasowego i sta∏ego zatrudnienia: • Przygotowujà do pracy na otwartym rynku pracy, pomagajàc w samozatrudnieniu poprzez przyuczenie do zawodu, udzielanie mikropo˝yczek bàdê tworzenie miejsc pracy. • Rozwijajà wspierane zatrudnienie w ramach otwartego rynku pracy (supported employment). • Rozwijajà odr´bne systemy stabilnego zatrudnienia równoleg∏e wobec rynku 3. Jednym z najbardziej znanych podmiotów ekonomii spo∏ecznej w Polsce jest spó∏dzielnia socjalna. Pierwsze spó∏dzielnie socjalne powsta∏y we W∏oszech i rozpowszechni∏y si´ w ca∏ej Europie oraz USA i Kanadzie. Zrzeszajà one pracowników najemnych (jako cz∏onków) oraz wolontariuszy. Te dwie grupy osób zajmujà si´ dzia∏alnoÊcià gospodarczà. Spó∏dzielnie ∏àczà elementy firmy komercyjnej z organizacjà pozarzàdowà, gdy˝ przygotowujà grupy ludzi do wyjÊcia na normalny rynek pracy, ∏àczàc cele spo∏eczne i zarobkowe. Wype∏niajàc te dwie funkcje prowadzà niewàtpliwie dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego. Spó∏dzielnie socjalne to specjalny rodzaj spó∏dzielni, tworzonych przez okreÊlone grupy osób, które mogà liczyç na wsparcie i specjalne uprawnienia w prowadzeniu dzia∏alnoÊci. Spó∏dzielnie te majà za zadanie zwi´kszaç szanse bezrobotnych, niepe∏nosprawnych i innych grup spo∏ecznych zagro˝onych lub podlegajàcych wykluczeniu spo∏ecznemu, na zatrudnienie, uzyskiwanie dochodu, popraw´ sytuacji materialnej i ˝yciowej. Spó∏dzielnie socjalne to mo˝liwoÊç wspólnej pracy dla osób, które w pojedynk´ mia∏yby trudnoÊci z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej. Ta forma wspólnej pracy pozwala takim osobom na utworzenie sobie miejsc pracy, a tak˝e realizuje wa˝ne cele spo∏eczne, takie jak tworzenie wi´zi mi´dzyludzkich oraz reintegracj´ spo∏ecznà 4. Spó∏dzielnia socjalna (podobnie jak i inne spó∏dzielnie, o których mówi prawo spó∏dzielcze) jest dobrowolnym zrzeszeniem osób, prowadzàcym dzia∏alnoÊç gospodarczà w interesie swoich cz∏onków i w oparciu o ich osobistà prac´. Spó∏dzielnia jest autonomicznym zrzeszeniem osób, które zjednoczy∏y si´ dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, spo∏ecznych i kulturalnych poprzez stanowiàce wspólnà w∏asnoÊç i demokratycznie kontrolowane przedsi´biorstwo 5. Przedmiotem dzia∏alnoÊci spó∏dzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsi´biorstwa w oparciu o osobistà prac´ cz∏onków (art. 2 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Do za∏o˝enia spó∏dzielni socjalnej potrzeba co najmniej 5 osób. Spó∏dzielni´ socjalnà mogà zak∏adaç: • Osoby bezrobotne, w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. 3 4 5 Przedsi´biorstwa spo∏eczne www.spoldzielnie.org; www.ekonomiaspoleczna.pl Fragment uzasadnienia do projektu ustawy o spó∏dzielniach socjalnych. Deklaracja Spó∏dzielczej To˝samoÊci Mi´dzynarodowego Zwiàzku Spó∏dzielczego. 19 wybor 10/7/08 8:33 Page 20 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE • Osoby, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1-4, 6 i 7 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (bezdomni realizujàcy indywidualny program wychodzenie z bezdomnoÊci, uzale˝nieni od alkoholu – po zakoƒczeniu programu psychoterapii w zak∏adzie lecznictwa odwykowego, uzale˝nieni od narkotyków lub innych Êrodków odurzajàcych – po zakoƒczeniu programu terapeutycznego w zak∏adzie opieki zdrowotnej, chorzy psychicznie w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego, osoby zwalniane z zak∏adów karnych, uchodêcy realizujàcy indywidualny program integracji w rozumieniu przepisów o pomocy spo∏ecznej). • Osoby niepe∏nosprawne, w rozumieniu art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych (osoby niepe∏nosprawne bezrobotne lub niepe∏nosprawne poszukujàce pracy). Cz∏onkami spó∏dzielni mogà byç równie˝ osoby posiadajàce jedynie ograniczonà zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych. Ponadto cz∏onkostwo mogà nabyç osoby nie spe∏niajàce powy˝szych kryteriów, je˝eli ich praca na rzecz spó∏dzielni socjalnej wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie posiadajà pozostali cz∏onkowie tej spó∏dzielni (maksymalnie 20% ogó∏u cz∏onków). Przedmiotem dzia∏alnoÊci spó∏dzielni socjalnych jest prowadzenie wspólnego przedsi´biorstwa w oparciu o osobistà prac´ cz∏onków. Spó∏dzielnia socjalna dzia∏a na rzecz: • Spo∏ecznej reintegracji jej cz∏onków, przez co nale˝y rozumieç dzia∏ania majàce na celu odbudowanie i podtrzymanie umiej´tnoÊci uczestniczenia w ˝yciu spo∏ecznoÊci lokalnej i pe∏nienia ról spo∏ecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu. • Zawodowej reintegracji jej cz∏onków, przez co nale˝y rozumieç dzia∏ania majàce na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolnoÊci do samodzielnego Êwiadczenia pracy na rynku pracy, a dzia∏ania te nie sà wykonywane w ramach prowadzonej przez spó∏dzielni´ socjalnà dzia∏alnoÊci gospodarczej 6. Spó∏dzielnia socjalna mo˝e prowadziç dzia∏alnoÊç spo∏ecznà i oÊwiatowo-kulturalnà na rzecz swoich cz∏onków oraz ich Êrodowiska lokalnego, a tak˝e dzia∏alnoÊç spo∏ecznie u˝ytecznà w sferze zadaƒ publicznych okreÊlonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznegoi o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873, z póên. zm). Spó∏dzielnie socjalne powinny obejmowaç niewielkà liczb´ dobrze znajàcych si´ osób, darzàcych si´ zaufaniem, dlatego te˝ ustawa ogranicza liczb´ cz∏onków spó∏dzielni do 50 osób 7. Podstawà analizy SWOT b´dà informacje pochodzàce od powstajàcych spó∏dzielni socjalnych w Polsce a przede wszystkim doÊwiadczenia zwiàzane z utworzeniem spó∏dzielni socjalnej „Dla Pracy” w Krakowie. Nale˝y tu zaznaczyç, ˝e obecnie na obszarze ca∏ej Polski jest zarejestrowanych ponad 50 spó∏dzielni socjalnych 8. 6 7 8 20 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych (Dz. U. z dnia 5 czerwca 2006 r.). Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych (Dz. U. z dnia 5 czerwca 2006 r.) art. 5. Stan na 2006 r. S¸ABE STRONY 1. Brak doÊwiadczenia w prowadzeniu dzia∏alnoÊci gospodarczej, s∏abe kwalifikacje zawodowe, brak orientacji z jakiej pomocy mo˝na skorzystaç i jak za∏atwiaç sprawy w ró˝nych urz´dach: KRS, ZUS, Urzàd Skarbowy. 2. NieznajomoÊç prawa, procedur i „s∏abe obycie” w urz´dach za∏o˝ycieli. 3. Zbyt du˝e stawiane przez prawo wymagania, normalne rygory ksi´gowo-podatkowe. 4. Ni˝sza wydajnoÊç pracy, brak doÊwiadczenia i nieznajomoÊç rynku. 5. Brak wiarygodnoÊci kredytowej dla instytucji finansowych. 6. Niewielki majàtek – uwarunkowany sytuacjà majàtkowà cz∏onków. 7. TrudnoÊci w pozyskaniu zleceƒ. 8. PrzypadkowoÊç cz∏onków spó∏dzielni (nierozpoznane predyspozycje osobowe i zawodowe). 1. Mo˝liwoÊç wspólnej pracy dla osób, które w pojedynk´ mia∏yby trudnoÊci z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej. 2. Mo˝liwoÊç dzia∏ania w dziedzinach, w których przedsi´biorcy „czysto komercyjni” ze wzgl´du na „nieop∏acalnoÊç” nie sà zbyt aktywni (nisze rynkowe), np. w sektorze us∏ug spo∏ecznie u˝ytecznych (sàsiedzkich, porzàdkowych). 3. Spó∏dzielnie socjalne liczà od 5 do 50 cz∏onków co zapewnia, ˝e wszystkie osoby si´ znajà i mogà sobie wspólnie pomagaç, nie sà anonimowe. 4. Niskie koszty za∏o˝enia spó∏dzielni i prowadzenia spó∏dzielni – konkurencyjnoÊç na rynku (ni˝sze koszty pracy). 5. Zapewnienie zatrudnienia wszystkim cz∏onkom spó∏dzielni. 6. Spó∏dzielnie socjalne to organizacje demokratyczne, cz∏onkostwo jest dobrowolne. 7. Wysoka motywacja cz∏onków do zapewnienia sobie miejsca pracy, odpowiedzialnoÊç za wykonywane us∏ugi i produkowane wyroby. 8. Forma i sposób edukacji zawodowej s∏u˝àcej reintegracji spo∏ecznej. 9. Realizacja zasad spó∏dzielczych, wspó∏praca mi´dzy spó∏dzielniami. 10/7/08 MOCNE STRONY ANALIZA SWOT wybor 8:33 Page 21 ANALIZA SWOT SPÓ¸DZIELNI SOCJALNYCH W POLSCE 21 22 ZAGRO˚ENIA 1. Ma∏a ÊwiadomoÊç spo∏eczna na temat „co to jest spó∏dzielnia socjalna”. 2. Brak wspó∏pracy spó∏dzielni z organami samorzàdowymi i urz´dami pracy. 3. Brak ujednoliconych przepisów wykonawczych i niestabilnoÊç przepisów prawnych (np. ciàg∏a zmiana ustaw podatkowych). 4. Krzywdzàca opinia ukszta∏towana w spo∏eczeƒstwie na temat osób bezrobotnych (postrzegani sà jako nie te osoby, które straci∏y prac´ tylko jako ci, którym nie chce si´ pracowaç) i spó∏dzielni socjalnych. 5. Ograniczone mo˝liwoÊci wsparcia finansowego w dzia∏alnoÊci spó∏dzielni socjalnych i du˝e wymogi formalne przy pozyskiwaniu funduszy. 1. Jest jednà z form spó∏dzielni. 2. Zmniejszenie kosztów rejestracji spó∏dzielni – zwolnienie z op∏at rejestracyjnych. 3. Mo˝liwoÊç dzia∏ania spó∏dzielni na rzecz grup zagro˝onych wykluczeniem spo∏ecznym o niskich kwalifikacjach zawodowych, pomoc w utrzymaniu ich rodzin. 4. Przeznaczanie nadwy˝ki bilansowej na cele statutowe daje mo˝liwoÊç szybszego rozwoju spó∏dzielni. 5. Wspó∏praca z sektorem publicznym, mo˝liwoÊç korzystania z pracy/pomocy wolontariuszy. 6. Zwolnienie z podatku dochodowego dochodów spó∏dzielni przeznaczonych na spo∏ecznà i zawodowà reintegracj´ jej cz∏onków. 7. Mo˝liwoÊç uczestnictwa w otwartych konkursach ofert na realizacj´ zadaƒ publicznych. 8. Mo˝liwoÊç pozyskania funduszy na rozpocz´cie dzia∏alnoÊci w wysokoÊci 300% Êredniej krajowej przez cz∏onków za∏o˝ycieli i 200% przez nowo przyst´pujàcych cz∏onków. 9. Mo˝liwoÊç uzyskania okresowej refundacji kosztów sk∏adek ubezpieczeniowych. 10/7/08 SZANSE ANALIZA SWOT wybor 8:33 Page 22 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE wybor 10/7/08 8:33 Page 23 ANALIZA SWOT SPÓ¸DZIELNI SOCJALNYCH W POLSCE Mocne strony spó∏dzielni socjalnych Spó∏dzielnia socjalna, jak wczeÊniej wspominaliÊmy, to forma prawna przedsi´biorstwa majàca umo˝liwiç jej cz∏onkom, którymi mogà byç zasadniczo tylko osoby wykluczone spo∏ecznie i dotkni´te przez los (bezrobotni, niepe∏nosprawni, alkoholicy, narkomani, itp.), powrót do uregulowanego ˝ycia spo∏ecznego i rynku pracy. Spó∏dzielnia socjalna, jako rodzaj spó∏dzielni pracy, opiera si´ na zasadzie osobistego Êwiadczenia pracy przez jej cz∏onków. Ideà spó∏dzielni socjalnej jest zapewnienie ka˝demu cz∏onkowi spó∏dzielni miejsca pracy. Instytucja spó∏dzielni socjalnej zosta∏a w Polsce wprowadzona Ustawà z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001), odpowiednio nowelizujàcà ustaw´ z 16 wrzeÊnia 1982 r. Prawo spó∏dzielcze (Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zmianami). Aktualnà podstawà prawnà dla funkcjonowania tych spó∏dzielni jest Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych (Dz. U. Nr 94, poz. 651), która zacz´∏a obowiàzywaç 6 lipca tego roku. Spó∏dzielnie socjalne tworzà przede wszystkim osoby bezrobotne, które chcà sobie znaleêç miejsce pracy, a w pojedynk´ nie majà odpowiednich predyspozycji do prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej. Utworzenie spó∏dzielni przez grup´ osób bezrobotnych mo˝e wp∏ynàç na zmniejszenie odsetka bezrobocia w Êrodowisku lokalnym. Zgodnie z zapisem Ustawy spó∏dzielni´ socjalnà mo˝e tworzyç od 5 do 50 osób, co pozwala na to, aby wszyscy cz∏onkowie spó∏dzielni si´ znali. Struktura i sposób zarzàdzania tak niewielkim przedsi´biorstwem sà znacznie u∏atwione. Na bie˝àco wszyscy cz∏onkowie spó∏dzielni sà zaznajamiani z problemami spó∏dzielni. We wspólnych przedsi´wzi´ciach widoczne sà predyspozycje poszczególnych cz∏onków. Sposób delegowania zadaƒ jest prosty i precyzyjny, a efekty pracy ka˝dy mo˝e bezpoÊrednio oceniç. Demokratyczny charakter spó∏dzielni i dobrowolne cz∏onkostwo w niewàtpliwy sposób mo˝e tak˝e mieç du˝y wp∏yw na osiàgane wyniki przez spó∏dzielnie. Ka˝dy z cz∏onków ma g∏os co do podejmowanych zadaƒ i sposobu rozwiàzywania kluczowych problemów, dlatego te˝ wykonywanie zadaƒ powinno byç dokonywane w sposób odpowiedzialny i Êwiadomy. Cz∏onkowie spó∏dzielni biorà na siebie odpowiedzialnoÊç za jakoÊç wykonywanych us∏ug i produktów. Ma to wp∏yw na wypracowywanie sobie marki na rynku przez spó∏dzielnie. Uzyskanie dobrej opinii na rynku ma wp∏yw na pozyskiwanie nast´pnych zleceƒ. Spó∏dzielnia socjalna daje swoim cz∏onkom miejsca pracy, co daje im mo˝liwoÊç podniesienia swojego statusu ˝yciowego. Ka˝dy cz∏onek spó∏dzielni powinien w∏o˝yç wszystkie swoje umiej´tnoÊci i mo˝liwoÊci fizyczne w dobre dzia∏anie spó∏dzielni. Powinien wiedzieç, i˝ prac´ w spó∏dzielni nie nale˝y traktowaç tylko jako prac´ u kogoÊ, ale, ˝e to jest praca na rozwój ma∏ej cz´Êci „mojego w∏asnego przedsi´biorstwa”. Bardzo wa˝nà sprawà jest to, i˝ to spó∏dzielnia socjalna firmuje wykonane us∏ugi. Bardzo cz´sto zdarza si´, i˝ mamy do czynienia z nierzetelnym wykonawcà us∏ug, gdy dochodzi do reklamacji to firmy nie ma, albo „fachowiec” zmieni∏ adres zamieszkania. W przypadku spó∏dzielni ka˝dy zleceniodawca, w razie z∏ego wykonania us∏ugi b´dzie mia∏ prawo dochodzenia reklamacji w spó∏dzielni. 23 wybor 10/7/08 8:33 Page 24 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE To spó∏dzielnia b´dzie ponosi∏a odpowiedzialnoÊç za pracownika, a to daje potencjalnemu zleceniodawcy wi´kszy spokój, ˝e w razie problemów wie, gdzie mo˝e dochodziç swoich roszczeƒ. Nisza rynkowa w sektorze us∏ug najcz´Êciej jest odnajdywana przez osoby chcàce za∏o˝yç dzia∏alnoÊç, a nie posiadajàce du˝ego kapita∏u finansowego, same chcà wykorzystujàc swoje mo˝liwoÊci i predyspozycje zaspokoiç potrzeby lokalnego rynku. Dobrym rozwiàzaniem dla tych osób jest utworzenie spó∏dzielni socjalnej, które sà tworzone g∏ównie w obr´bie sektora us∏ug, np. oÊwiata, us∏ugi opiekuƒcze na rzecz dzieci, osób starszych i niepe∏nosprawnych. Sà to dziedziny, które ze wzgl´du na ma∏à zyskownoÊç nie interesujà komercjalnych przedsi´biorców. Utworzenie miejsca pracy w spó∏dzielni socjalnej wià˝e si´ najcz´Êciej z niskimi kosztami, np. zakupienie niezb´dnych narz´dzi dla spó∏dzielni zajmujàcej si´ sprzàtaniem budynków mieszkalnych. Cz∏onkowie spó∏dzielni cz´sto w pierwszym okresie trwania spó∏dzielni korzystajà z w∏asnych narz´dzi pracy. W ustawie nie jest przewidziany minimalny udzia∏ ani wysokoÊç wpisowego. Spó∏dzielcy wyliczajà wysokoÊç wpisowego i udzia∏ów w oparciu o swoje mo˝liwoÊci finansowe oraz kalkulacj´ kosztów urzàdzeƒ materia∏ów i narz´dzi niezb´dnych do rozpocz´cia dzia∏alnoÊci spó∏dzielni. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. wprowadzi∏a ulgi, które pozwalajà na dodatkowe zmniejszenie kosztów za∏o˝enia spó∏dzielni o op∏aty rejestracyjne. Przed wejÊciem w ˝ycie ustawy za∏o˝yciele spó∏dzielni mogli byç zwolnieni z kosztów rejestracyjnych, ale by∏o to rozwiàzanie fakultatywne w oparciu o osobiste wystàpienie cz∏onków spó∏dzielni, gdy osoby jà zak∏adajàce by∏y osobami nie osiàgajàcymi przychodów. Spó∏dzielnia socjalna jest swoistym rodzajem przedsi´biorstwa, dlatego nastawienie na osiàgni´cie zysku, czy te˝ ch´ç zdobycia zleceniodawców oraz ÊwiadomoÊç, ˝e ka˝dy cz∏onek dzia∏a na rzecz spó∏dzielni jest tu dodatkowym motorem dzia∏ania. Bardzo cz´sto zdarza si´, ˝e spó∏dzielni´ tworzà osoby, które straci∏y poczucie swojej wartoÊci, czy te˝ sta∏y si´ biernym bezrobotnym i tutaj odnajdujà swojà szans´ na rozwój, lepsze samopoczucie, jak równie˝ ÊwiadomoÊç, ˝e coÊ zale˝y od nich samych. Je˝eli cz∏onkom spó∏dzielni uzmys∏owi si´, ˝e dzia∏ajàc na rzecz spó∏dzielni poprzez wk∏ad w∏asnej pracy i zaanga˝owanie, dzia∏ajà na rzecz w∏asnego miejsca pracy, to jest to bardzo du˝y sukces, gdy˝ poczujà oni wi´ê ze wspólnotà spó∏dzielni, jak i b´dà si´ czuç odpowiedzialni za innych cz∏onków. Na rynku powstaje coraz wi´cej spó∏dzielni socjalnych w ró˝nych bran˝ach. W Êrodowisku lokalnym powinna rozwijaç si´ wspó∏praca mi´dzy tymi spó∏dzielniami, poprzez zlecanie wykonania us∏ug mi´dzy sobà, np. z powodu braku specjalistów w danej bran˝y. Polskie spó∏dzielnie mogà wzorowaç si´ na konsorcjach spó∏dzielczych w Anglii, gdzie spó∏dzielnie socjalne dla siebie sà podwykonawcami, np. jedna spó∏dzielnia zbiera makulatur´, druga jà sortuje, a nast´pna wykonuje z niej Êció∏k´ dla zwierzàt w ZOO. Z logicznego punktu widzenia jest to du˝a szansa na pozyskanie wi´kszego zlecenia lub wi´kszej iloÊci klientów w jednej nawet bran˝y. Wspó∏dzia∏anie i wzajemna pomoc wpisana jest w zasady spó∏dzielcze i powinna byç jednà z podstawowych zasad dzia∏ania spó∏dzielni socjalnych. Nowe osoby do spó∏dzielni przyjmowane sà przewa˝nie po okresie kandydackim, w którym zapo24 wybor 10/7/08 8:33 Page 25 ANALIZA SWOT SPÓ¸DZIELNI SOCJALNYCH W POLSCE znajà si´ z zasadami spó∏dzielczymi i pod okiem cz∏onków zdobywajà doÊwiadczenie zawodowe. Ustawa o promocji zatrudnienia daje tak˝e mo˝liwoÊç przygotowania si´ cz∏onkom za∏o˝ycielom spó∏dzielni socjalnej do prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej i statutowej poprzez uczestnictwo w zaj´ciach Centrów Integracji Spo∏ecznej. S∏abe strony spó∏dzielni socjalnych Cz∏onkowie spó∏dzielni socjalnych przede wszystkim rekrutujà si´ ze Êrodowisk obj´tych wykluczeniem spo∏ecznym. Grupa ta charakteryzuje si´ przede wszystkim ma∏à znajomoÊcià przepisów prawnych, przewa˝nie niskimi kwalifikacjami zawodowymi, niskim poziomem wykszta∏cenia, brakiem doÊwiadczenia zawodowego, a tak˝e brakiem wiary we w∏asne si∏y i zaradnoÊci. Osoby tworzàce spó∏dzielnie socjalne napotykajà tak˝e du˝e bariery informacyjne i nie wiedzà, gdzie mo˝na szukaç pomocy oraz z jakich uprawnieƒ skorzystaç. W zwiàzku z powy˝szym niewàtpliwie wiele trudnoÊci dostarczaç b´dzie im procedura rejestracyjna, a czasem mo˝e doprowadziç do ca∏kowitego zniech´cenia si´ do za∏o˝enia spó∏dzielni socjalnej. Pierwszym problemem jest Statut spó∏dzielni. Jest on podstawowym aktem, który reguluje ca∏okszta∏t struktury organizacyjnej, okreÊla prawa i obowiàzki cz∏onków, kompetencje organów oraz inne kwestie prawid∏owego funkcjonowania spó∏dzielni. Mo˝na powiedzieç, ˝e najlepiej pisanie statutu zleciç prawnikowi, niestety us∏ugi prawne sà bardzo drogie, a je˝eli weêmiemy pod uwag´, ˝e spó∏dzielni´ chcà za∏o˝yç osoby, które sà, np. osobami bezrobotnymi, czy te˝ niepe∏nosprawnymi pobierajàcymi zasi∏ek lub by∏ymi wi´êniami, którzy nie posiadajà zgromadzonego kapita∏u to ich po prostu na to nie staç finansowo. Problem mo˝na rozwiàzaç poprzez skorzystanie z gotowych wzorców statutów, które mo˝na znaleêç na stronach internetowych. Po uchwaleniu statutu i odbyciu zebrania za∏o˝ycielskiego, które te˝ nale˝y w sposób formalny przygotowaç i przeprowadziç zgodnie z wymogami ustawy Prawo spó∏dzielcze nast´puje etap przygotowania dokumentów i rejestracji w Krajowym Rejestrze Sàdowym. IloÊç i rodzaj dokumentów niezb´dnych do rejestracji jak i drugie tyle za∏àczników, stwarza powa˝ne problemy dla przeci´tnego cz∏owieka. Pojawia si´ tu po raz kolejny sytuacja, ˝e nale˝a∏oby si´ zwróciç o pomoc do specjalistów, niestety sà to us∏ugi drogie. Druki rejestracyjne sà standardowe i wystarczy dok∏adnie czytaç i wype∏niaç kolejne rubryki. W razie nieprawid∏owoÊci sàd wzywa do uzupe∏nienia. Jednak osoby nieobyte od razu sà przera˝one zdawa∏oby si´ doÊç jasnà procedurà rejestracyjnà. Czas oczekiwania na rejestracj´ w KRS jest bardzo ró˝ny i trwa od kilku dni nawet do jednego roku. W przypadku spó∏dzielni „Dla Pracy” w Krakowie wyniós∏ 4 miesiàce i jak si´ okaza∏o by∏ to bardzo krótki okres w porównaniu z informacjami, jakie uzyskaliÊmy od innych ju˝ zarejestrowanych spó∏dzielni lub oczekujàcych na rejestracj´. D∏ugi czas oczekiwania na rejestracj´ w wielu przypadkach zniech´ca za∏o˝ycieli i cz∏onków spó∏dzielni. Powodem tego zniech´cenia jest fakt, i˝ sà to osoby bez pracy, bardzo cz´sto po d∏ugich i ˝mudnych doÊwiadczeniach w jej poszukiwaniu, majàcych nadziej´, ˝e w krótkim okresie coÊ si´ zmieni w ich ˝yciu na lepsze. 25 wybor 10/7/08 8:33 Page 26 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Gdy przejdziemy przez powy˝sze procedury, to nast´pnym krokiem jest rejestracja spó∏dzielni socjalnej w Urz´dzie Skarbowym i ZUS. Nale˝y tu wype∏niç mniej skomplikowane dokumenty, natomiast niewàtpliwie s∏abà stronà jest fakt, ˝e bardzo cz´sto pracownicy tych instytucji nie wiedzà jak nale˝y zarejestrowaç takà spó∏dzielni´. Niejednokrotnie mylà spó∏dzielni´ socjalnà ze spó∏dzielnià mieszkaniowà, czy te˝ porównujà jà do spó∏ki cywilnej. Du˝ym utrudnieniem dla spó∏dzielni socjalnych jest wymóg prowadzenia ksiàg rachunkowych w zakresie tak zwanej pe∏nej ksi´gowoÊci, wynikajàcy z ustawy o rachunkowoÊci. Ta koniecznoÊç cz´sto wykracza poza umiej´tnoÊci potencjalnych cz∏onków-za∏o˝ycieli i mo˝e w znacznym stopniu ograniczyç ich autonomie, i stanowiç oczywiÊcie dodatkowà barier´ finansowà. Nale˝y tu zauwa˝yç, i˝ osoby fizyczne rozpoczynajàce dzia∏alnoÊç gospodarczà mogà prowadziç rozliczenia z urz´dem skarbowym na zasadach ogólnych, czyli na podstawie podatkowej ksià˝ki przychodów i rozchodów (tzw. ksi´gowoÊç uproszczona) do osiàgni´cia obrotu w wysokoÊci 800 000,00 EURO, dopiero po jej przekroczeniu majà obowiàzek prowadzenia ksiàg rachunkowych w zakresie pe∏nej ksi´gowoÊci. MyÊl´, ˝e gdyby nowo otwartym spó∏dzielniom pozwolono prowadziç ksi´gowoÊç uproszczonà, nawet w jakimÊ krótkim okresie, tzw. przejÊciowym – powiedzmy rok czy dwa lata – to wp∏yn´∏oby to pozytywnie na rozwój spó∏dzielczoÊci socjalnej, nie tylko z uwagi na to, ˝e niekoniecznym by∏oby wynajmowanie fachowej kadry ksi´gowej (je˝eli w szeregach za∏o˝ycieli i cz∏onków nie ma takiej osoby), ale pozwoli∏oby to na oswojenie si´ z tematem ksi´gowoÊci. Osoby, które podj´∏yby si´ prowadzenia ksi´gowoÊci uproszczonej w przysz∏oÊci mog∏yby poszerzyç swojà wiedz´ i kwalifikacje poprzez uczestnictwo w odpowiednich kursach i szkoleniach. Spó∏dzielnie socjalne cz´sto korzystajà z us∏ug biur rachunkowych, co znacznie podwy˝sza ich koszty dzia∏alnoÊci. Spó∏dzielnia podlega tak˝e wszystkim rygorom podatkowym i obowiàzkom sprawozdawczym z tym zwiàzanym (koniecznoÊç sporzàdzania deklaracji CIT, VAT, PIT). Brak kapita∏u uniemo˝liwia zakupienie specjalistycznego sprz´tu, co eliminuje spó∏dzielnie z podj´cia si´ bardziej skomplikowanych zleceƒ. WejÊcie na rynek nowej firmy szczególnie o formie jeszcze w Polsce nieznanej, jakà jest spó∏dzielnia socjalna nie u∏atwia zdobycia zleceƒ. Czasami jest to du˝y problem. Zleceniodawcy nie chcà zaufaç firmie „bez przesz∏oÊci” gospodarczej. Wymagajà referencji i tu pojawia si´ problem. Nowopowsta∏a spó∏dzielnia socjalna nie ma ˝adnych referencji. Dopiero jest na poczàtku swej drogi, musi zapracowaç na swojà renom´ i cz´sto b´dzie si´ to wiàza∏o z przegraniem przetargu. Je˝eli spó∏dzielnia socjalna nie ma wsparcia w samorzàdzie terytorialnym czy jakiejÊ organizacji pozarzàdowej, uzyskanie zleceƒ jest bardzo trudne, bo jako podmiot rozpoczynajàcy dzia∏alnoÊç nie mo˝e przedstawiç referencji, a nie posiada tak˝e kapita∏u, który zabezpiecza∏by zlecenie. Brak kapita∏u, majàtku i historii kredytowej jest tak˝e barierà do uzyskania Êrodków poprzez instytucje finansowe, jakimi sà banki. Obecnie w Polsce nie ma systemu wsparcia finansowego dla powstajàcych spó∏dzielni socjalnych i mo˝liwoÊci skredytowania ich dzia∏alnoÊci w jakiejkolwiek formie. Cz´sto zdarza si´, ˝e spó∏dzielni´ socjalnà tworzà zupe∏nie obce sobie osoby i tu istnieje zagro˝enie pojawienia si´ ró˝nego rodzaju konfliktów na tle rodzaju pracy, 26 wybor 10/7/08 8:33 Page 27 ANALIZA SWOT SPÓ¸DZIELNI SOCJALNYCH W POLSCE kompetencji, iloÊci wk∏adu pracy, itp. Zastanawiajàc si´ nad tym zagadnieniem mam na myÊli mentalnoÊç ludzkà i brak zaufania. Jak wiadomo w spó∏dzielni socjalnej te˝ b´dzie istnia∏ podzia∏ na ró˝ne komórki organizacyjne, np. administracja, ksi´gowoÊç, us∏ugi, produkcja, itp. Osoby zatrudnione na ni˝szych szczeblach mogà zarzucaç pozosta∏ym, ˝e to oni na nich pracujà, a administracja czerpie zyski, itp. Jest to du˝e zagro˝enie, które prowadzi do pojawienia si´ konfliktów. Niestety podejrzliwoÊç i konflikt cz´sto prowadzi do rozwiàzania spó∏dzielni. Je˝eli spó∏dzielnie socjalne powstajà z pomini´ciem CIS czy KIS istnieje niebezpieczeƒstwo, ˝e cz∏onkowie spó∏dzielni nie b´dà ze sobà umieli wspó∏pracowaç, a ich kwalifikacje nie b´dà wystarczajàce do wykonania zadaƒ, których si´ podj´li, w zwiàzku, z czym spó∏dzielnia od razu skazana jest na kl´sk´. Szanse spó∏dzielni socjalnych Spó∏dzielnie socjalne wywodzà si´ z nurtu ruchu spó∏dzielczego i sà specyficznà odmianà spó∏dzielni pracy. W zwiàzku z powy˝szym mogà korzystaç z doÊwiadczeƒ funkcjonujàcej ju˝ od ponad 150 lat spó∏dzielczej formy gospodarowania. Jest to dla spó∏dzielni socjalnych szansà, ˝e mogà odwo∏aç si´ do historii, podeprzeç dobrymi praktykami. Historia pierwszej spó∏dzielni w Rochdale (Spó∏dzielnia Sprawiedliwych Pionierów) powinna byç dla „pionierów” spó∏dzielni socjalnych przyk∏adem, ˝e nie nale˝y poddawaç si´ i wspólnymi si∏ami mo˝na sprostaç wszelkim przeszkodom. Rejestracja spó∏dzielni jest bezp∏atna – ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych zwalnia spó∏dzielców z obowiàzku wniesienia op∏aty za wpis do rejestru oraz z op∏aty za og∏oszenie tego wpisu w Monitorze Sàdowym i Gospodarczym (1500,00 z∏). Do rejestracji spó∏dzielni potrzebne sà dokumenty poÊwiadczajàce, ˝e za∏o˝yciele spó∏dzielni to osoby bezrobotne, wymieniane w ustawie o zatrudnieniu socjalnym lub niepe∏nosprawne. Takie zaÊwiadczenia wydajà odpowiednio: urz´dy pracy, centra integracji spo∏ecznej oraz powiatowe centra pomocy rodzinie. Ârodki na rozpocz´cie dzia∏alnoÊci spó∏dzielni mogà pochodziç z Funduszu Pracy. Ârodki takie przyznaje starosta (urzàd pracy). Jest to pomoc jednorazowa. Uzyskanie tych Êrodków odbywa si´ na zasadzie fakultatywnej, tzn. starosta mo˝e przyznaç takie Êrodki, ale nie musi. WysokoÊç przyznanych bezrobotnemu Êrodków nie mo˝e przekraczaç 3-krotnego przeci´tnego wynagrodzenia na jednego cz∏onka za∏o˝yciela spó∏dzielni. WysokoÊç przyznanych bezrobotnemu Êrodków nie mo˝e przekraczaç 2-krotnego przeci´tnego wynagrodzenia na jednego cz∏onka przyst´pujàcego do spó∏dzielni socjalnej po jej za∏o˝eniu. Zasady przyznawania wsparcia za∏o˝ycielom spó∏dzielni socjalnej opisuje artyku∏ 46 ustawy o promocji zatrudnienia. Pomoc opisana w tym artykule przys∏uguje bezrobotnym oraz uczestnikom zaj´ç w centrum integracji spo∏ecznej (z ustawy o zatrudnieniu socjalnym). 27 wybor 10/7/08 8:33 Page 28 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych: • Zwalnia z podatku dochodowego dochody spó∏dzielni przeznaczane (wydatkowane w roku podatkowym) na spo∏ecznà i zawodowà reintegracj´ jej cz∏onków. • Daje mo˝liwoÊç uczestniczenia w otwartych konkursach ofert na realizacj´ zadaƒ publicznych; podobnà mo˝liwoÊç, opisanà w ustawie o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie, majà organizacje pozarzàdowe: stowarzyszenia, fundacje czy organizacje koÊcielne. • Daje mo˝liwoÊç korzystania z pracy/pomocy wolontariuszy. Wolontariat – jedna z form zatrudnienia w organizacjach trzeciego sektora – jest formà edukacji i kszta∏cenia. Bazuje na aktywnym udziale w ˝yciu spo∏ecznym przez uczestnictwo w organizacjach i instytucjach typu non-profit, który rozwija samodzielnoÊç i kreatywnoÊç. Jest to, wi´c bardzo korzystne dla spó∏dzielni socjalnych, które nie posiadajà Êrodków na zatrudnienie wysokokwalifikowanych specjalistów, a cz´sto niezb´dne jest im wsparcie ludzi wykszta∏conych, którzy niekoniecznie muszà posiadaç doÊwiadczenie. Jest to tak˝e korzystne dla samych wolontariuszy, którzy mogà zdobyç ciekawe doÊwiadczenia pracujàc na rzecz ludzi majàcych trudnoÊci w odnalezieniu si´ na rynku pracy i w spo∏eczeƒstwie. Spó∏dzielcy mogà równie˝ liczyç na okresowà (12 miesi´cy) refundacj´ kosztów sk∏adek ubezpieczeniowych. Ca∏oÊç nadwy˝ki bilansowej z dzia∏alnoÊci gospodarczej ma byç przeznaczana na: fundusz zasobowy – nie mniej ni˝ 40%, na cele zwiàzane z reintegracjà spo∏eczno-zawodowà jej cz∏onków oraz cele zwiàzane z dzia∏alnoÊcià oÊwiatowo-kulturalnà – nie mniej ni˝ 40%, a pozosta∏a cz´Êç na fundusz inwestycyjny. Inwestycja wypracowanego zysku w zakup Êrodków trwa∏ych (maszyny, urzàdzenia) oraz podniesienie kwalifikacji zawodowej pracowników spó∏dzielni spowoduje jej szybszy rozwój, co podniesie standard us∏ug i umocni pozycj´ spó∏dzielni na rynku. Posiadajàc lepiej wyszkolonà kadr´ – mo˝na zaproponowaç klientowi lepszà jakoÊç us∏ug, posiadajàc w∏asne Êrodki trwa∏e – mo˝na, np. zrezygnowaç z wynajmowanych, przez co obni˝a si´ koszty dzia∏alnoÊci. Tych przyk∏adów mo˝e byç wiele i ka˝da spó∏dzielnia b´dzie wiedz´ na ten temat zdobywaç na w∏asnych doÊwiadczeniach. W∏adze lokalne w Polsce wzorujàc si´ na doÊwiadczeniach krajów UE coraz ch´tniej zaczynajà dostrzegaç mo˝liwoÊç wspó∏pracy z ró˝nymi jednostkami sektora ekonomii spo∏ecznej dla realizacji zadaƒ gminy czy powiatu. W ramach tych zadaƒ, np. zlecane sà dla spó∏dzielni socjalnej prace porzàdkowe. Spó∏dzielnie socjalne sà tak˝e postrzegane jako sposób na rozwiàzywanie problemu bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej osób wykluczonych spo∏eczne. Zagro˝enia spó∏dzielni socjalnych Du˝ym zagro˝eniem dla spó∏dzielni socjalnej jest nieznajomoÊç idei spó∏dzielczych w spo∏eczeƒstwie oraz brak programów informacyjnych promujàcych dzia∏alnoÊç spó∏dzielni socjalnych jako sprawdzonej formy gospodarowania i rozwiàzywania problemów lokalnych. Ma∏a wiedza na ten temat istnieje, nie tylko wÊród ogó∏u spo28 wybor 10/7/08 8:33 Page 29 ANALIZA SWOT SPÓ¸DZIELNI SOCJALNYCH W POLSCE ∏eczeƒstwa, ale równie˝ wÊród osób, które w myÊl prawa, sprawowanych funkcji czy obowiàzków przypadajàcych na dany urzàd administracji paƒstwowej powinny byç wsparciem i pierwszym punktem informacyjnym, na ten temat. Przyk∏adem na to jest historia jednego z cz∏onków Spó∏dzielni „Dla Pracy”. Oto ona: „Kiedy po raz pierwszy spotka∏am si´ z tematem „spó∏dzielnia socjalna”, chcia∏am zdobyç konkretnà wiedz´ na ten temat. O spó∏dzielni socjalnej dowiedzia∏am si´ z prasy. By∏ to krótki artyku∏ w jednym z dzienników w dodatku „Praca”, tam te˝ by∏a informacja, i˝ osoby zainteresowane mogà uzyskaç informacj´ w Powiatowych Urz´dach Pracy. B´dàc osobà bezrobotnà zobaczy∏am szans´ dla siebie. Uda∏am si´ do Urz´du Pracy i tam zacz´∏y si´ schody, dos∏ownie i w przenoÊni. Chodzi∏am od pokoju do pokoju, z pi´tra na pi´tro, z góry na dó∏ i z do∏u do góry. Nikt nic nie wiedzia∏ – nawet dzia∏ prawny. To doÊwiadczenie jeszcze bardziej zmobilizowa∏o mnie do dzia∏ania. PoÊwi´ci∏am kilka wieczorów na szukanie jakichkolwiek informacji na temat spó∏dzielni (zaznacz´ tu tylko, ˝e moje poszukiwania rozpocz´∏am w marcu 2005 r. i wtedy tych informacji by∏o znacznie mniej, ni˝ w tej chwili), z wydrukowanym plikiem informacji ruszy∏am po raz drugi do natarcia. Skutki niestety by∏y op∏akane, trafi∏am do tych samych pokoi i gdy wreszcie dotar∏am do dzia∏u prawnego, to paƒstwo prawnicy widzàc mojà determinacj´ i pe∏nà teczk´ stwierdzili, i˝ dzi´ki prasie muszà zajàç si´ tym tematem i poprosili o czas. Nie skorzysta∏am z ich wiedzy i kompetencji, gdy˝ na drodze moich poszukiwaƒ stan´li ludzie, z którymi za∏o˝y∏am spó∏dzielni´. W naszych poszukiwaniach zacz´liÊmy trafiaç do organów bardziej kompetentnych, gdzie uzyskaliÊmy porad´, wzory potrzebnych dokumentów, czy wzór statutu. Tak myÊl´, ˝e gdyby nie ch´ç i upór, mog∏abym ten temat zostawiç i umar∏by Êmiercià naturalnà”. Nast´pnym sporym zagro˝eniem jest brak jednolitej interpretacji prawnej ustawy oraz przepisów wykonawczych, co wià˝e si´ z ró˝norodnà interpretacjà tego samego zagadnienia przez urz´dy w ró˝nych cz´Êciach kraju. Przyk∏adem jest brak precyzyjnego okreÊlenia form zabezpieczenia dofinansowania, jakie winni otrzymaç cz∏onkowie i za∏o˝yciele spó∏dzielni socjalnej. Jako zabezpieczenie wymagany jest, np. weksel in blanco, por´czyciel (którego wysokoÊç wynagrodzenia musi byç nie ni˝sza ni˝ 1400,00 z∏ brutto), zabezpieczenie notarialne. W tym miejscu nale˝y zwróciç uwag´ na fakt, ˝e je˝eli o dofinansowanie stara si´ za∏o˝yciel lub cz∏onek spó∏dzielni, który sk∏ada wniosek i spe∏nia wymogi formalne, natomiast pieniàdze przelewane sà na konto spó∏dzielni, dlatego te˝ sprawa znalezienia por´czyciela jest bardzo trudna. Przyglàdajàc si´ dok∏adnie tym wymogom mo˝na zauwa˝yç, ˝e instytucje zapomnia∏y o takim tworze gospodarczym, jakim jest spó∏dzielnia socjalna, gdy˝ takich powy˝szych zabezpieczeƒ wymagajà urz´dy pracy, ale od osób bezrobotnych starajàcych si´ o po˝yczk´. Na dzieƒ dzisiejszy wsparcie dla spó∏dzielni socjalnych proponowane przez paƒstwo jest niewystarczajàce. Zagro˝eniem jest te˝ z∏a opinia, np. o osobach bezrobotnych, a tak˝e o ruchu spó∏dzielczym w ogóle. Osoby te sà postrzegane nie jako ktoÊ, kto utraci∏ prac´ i ma problem z jej znalezieniem, tylko jako osoba, która nie chce znaleêç pracy. Podczas kilku rozmów z potencjalnymi zleceniodawcami Spó∏dzielni „Dla Pracy”, jej cz∏onkowie us∏yszeli opini´, i˝ zlecanie pracy osobom bezrobotnym to w ogóle si´ mija z celem, gdy˝ ludziom, którzy przebywajà na bezrobociu rok lub wi´cej to nie chce si´ pracowaç. Mo˝na powiedzieç, ˝e dusza „zleceniodawcy-sknery” widzia∏a swój zysk 29 wybor 10/7/08 8:33 Page 30 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE w obni˝eniu kosztów osobowych, ale druga jej po∏owa nie chcia∏a zaufaç bezrobotnemu. Problem ten nie dotyczy tylko osób bezrobotnych, ale wszystkich majàcych problemy z integracjà spo∏ecznà. Spó∏dzielczoÊç w Polsce podczas okresu transformacji, a mo˝e nawet wczeÊniej utraci∏a swojà pozycj´ w gospodarce. W ÊwiadomoÊci wielu osób spó∏dzielnia to relikt, który ju˝ na pewno nie istnieje. Ma∏o kto wie, ˝e w Polsce jest wiele firm spó∏dzielczych, które bardzo dobrze sobie radzà na rynku, np. „Polityka”, „Muszynianka”, „Espefa”, „Meblomet”. Pracodawcy prywatni obawiajà si´, ˝e spó∏dzielnie socjalne poprzez ulgi, z których mogà skorzystaç i proponowane niskie koszty pracy mogà zachwiaç konkurencj´ na rynku i dlatego mocno protestujà przeciwko tej formie gospodarowania. Jednà z przyczyn takiej postawy jest du˝a konkurencja na rynku i trudnoÊci ze znalezieniem zleceƒ, dlatego te˝ firmy ka˝dy przejaw nowej aktywnoÊci gospodarczej traktujà jako zagro˝enie. Podsumowanie Spó∏dzielnie socjalne to pomys∏ na reintegracj´ zawodowà i spo∏ecznà dla osób, które cz´sto straci∏y ju˝ ch´ç walki z przeciwnoÊciami, a tak˝e znalaz∏y si´ poza nawiasem spo∏eczeƒstwa. Spó∏dzielnie socjalne to „Êwiate∏ko w tunelu” dla osób znajdujàcych si´ w najgorszej sytuacji na rynku pracy. Niestety pionierzy w tworzeniu spó∏dzielni socjalnych spotykajà si´ z wieloma trudnoÊciami. Mo˝na o nich powiedzieç, ˝e „przecierajà szlaki” i zdobywajà wiedz´, którà w przysz∏oÊci b´dà mogli spo˝ytkowaç inni, którzy pójdà w ich Êlady. Dlatego niezmiernie wa˝nym jest, aby przed rozpocz´ciem dzia∏alnoÊci spó∏dzielni dokonaç analizy i zapoznaç si´ z doÊwiadczeniami istniejàcych ju˝ spó∏dzielni. Wprowadzane zmiany w przepisach sà próbà dostosowania ich do potrzeb ludzi, którzy borykajà si´ z problemami bezrobocia, inwalidztwa lub innymi formami wykluczenia spo∏ecznego, by umo˝liwiç im powrót do „normalnego ˝ycia”. Spó∏dzielnie socjalne w Polsce korzystajà z doÊwiadczeƒ spó∏dzielni z Finlandii, W∏och czy Hiszpanii, gdzie spó∏dzielczoÊç od lat wykorzystywana jest jako wa˝ny element gospodarki paƒstwowej. Idea spó∏dzielcza jest wa˝nym instrumentem w rozwiàzywaniu problemów gospodarczo – spo∏ecznych przede wszystkim w swoich regionach. W Polsce w∏adze lokalne uczà si´ wykorzystywaç potencja∏ ekonomii spo∏ecznej. Coraz mocniej rozumiejà koniecznoÊç podj´cia wspó∏pracy i anga˝ujà si´ we wspó∏prac´ z podmiotami Trzeciego sektora. ElastycznoÊç spó∏dzielczych form wspó∏dzia∏ania pozwala zastosowaç je dla potrzeb ró˝nych grup i Êrodowisk w skali lokalnej. Tam g∏ównie znajduje ona sprzyjajàce Êrodowisko i odnosi najwi´ksze sukcesy, nie zatracajàc w∏asnej to˝samoÊci jako samopomocowego ruchu spo∏ecznego. Jednak spó∏dzielcze sukcesy w wi´kszej skali spo∏ecznej gospodarki rynkowej nie wydajà si´ mo˝liwe bez odpowiedniej polityki spo∏ecznej paƒstwa, zorientowanej na rozwijanie wspó∏pracy ró˝nych typów spó∏dzielni z w∏adzami, zw∏aszcza na szczeblu lokalnym oraz umiej´tne wykorzystanie funduszy pomocowych Unii Europejskiej, tam, gdzie to jest mo˝liwe. Pojawiajàce si´ coraz liczniej ró˝ne nowe spó∏dzielnie, a zw∏aszcza socjalne, stajà si´ partnerem w∏adz w zagospodarowaniu funduszy przeznaczonych na ochron´ zdrowia i pomoc spo∏ecznà oraz przeciw30 wybor 10/7/08 8:33 Page 31 ANALIZA SWOT SPÓ¸DZIELNI SOCJALNYCH W POLSCE dzia∏anie bezrobociu. Wspó∏praca tych organizacji z w∏adzami umo˝liwi bardziej efektywne wykorzystanie Êrodków publicznych. Spó∏dzielcze wzory dzia∏ania (wsparte jednak odpowiednimi formami pomocy organizacyjnej i funduszami paƒstwa lub organizacji ponadpaƒstwowych) znajdujà potwierdzenie na szczeblu regionalnym i krajowym przyczyniajàc si´ do rozwoju ekonomicznego biedniejszych terenów oraz widocznej aktywizacji zawodowej i spo∏ecznej miejscowej ludnoÊci (imigrantów, bezrobotnych, kobiet, m∏odocianych, niepe∏nosprawnych), co przyczynia si´ do zmniejszenia migracji zarobkowych 9. Najwa˝niejszym obecnie aktem prawnym dla spó∏dzielni socjalnych jest ustawa z dnia 27.04.2006 r. Jest ona jednym z elementów polityki rzàdu zmierzajàcej do ograniczenia zjawiska marginalizacji i wykluczenia spo∏ecznego oraz osiàgania jak najwi´kszej spójnoÊci i integracji spo∏ecznej. Model spó∏dzielczoÊci socjalnej realizuje cele walki z wykluczeniem spo∏ecznym zawarte w Narodowej Strategii Integracji Spo∏ecznej. W ramach integracji europejskiej ustawa realizuje za∏o˝enia Strategii Lizboƒskiej oraz Wspólnotowego Programu Przeciwdzia∏ania Wykluczeniu Spo∏ecznemu, a tak˝e cele Wspólnoty, okreÊlone na szczycie w Nicei, odnoszàce si´ do walki z bezrobociem i wykluczeniem spo∏ecznym: • u∏atwienie uczestnictwa w zatrudnieniu i dost´pie do wszelkich zasobów, praw, dóbr i us∏ug; • zapobieganie ryzyku wykluczenia spo∏ecznego; • pomoc dla najs∏abszych, najbardziej nara˝onych na to ryzyko. Ponadto ustawa realizuje obowiàzek wynikajàcy dla Polski z art. 136 oraz 137 Traktatu ustanawiajàcego Wspólnot´ Europejskà, w myÊl których celem Wspólnoty jest wspieranie zatrudnienia, poprawa warunków ˝ycia i pracy, zapewnienie w∏aÊciwej ochrony socjalnej, rozwój zasobów ludzkich na rzecz trwa∏ego wysokiego zatrudnienia oraz zwalczanie izolacji spo∏ecznej. W odniesieniu do krajowego rynku pracy Ustawa wspiera istniejàcy system zatrudnienia socjalnego, stwarzajàc nowe mo˝liwoÊci znalezienia pracy i powrotu na rynek pracy dla osób zagro˝onych wykluczeniem spo∏ecznym oraz zaliczanych do osób o tzw. niskiej zatrudnialnoÊci. Realizuje zasad´ „praca zamiast zasi∏ku”, wprowadzajàc skuteczny mechanizm aktywizacji zawodowej oraz reintegracji zawodowej dla tych, którzy sà zagro˝eni wykluczeniem z rynku pracy10. 9 Prof. dr hab. Zofia Chyra-Rolicz; Instytut Historii Akademia Podlaska, Siedlce, „Spó∏dzielczoÊç w aktywizacji dyskryminowanych grup spo∏ecznych w krajach wysoko rozwini´tych”. http://www.zgwrp.org.pl/equal/index.php?option=com_content&task=view&id=34&Itemid=8 10 31 wybor 10/7/08 8:33 Page 32 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE ˚ród∏a informacji • Borowska Ma∏gorzata „Ekonomii spo∏ecznej portret w∏asny” – artyku∏ www.ngo.pl • Borzaga Carlo, Santuari Alceste „Social enterprises in Italy. The experience of social co-operatives”, lipiec 2000 • Borzaga Carlo, Santuari Alceste „Przedsi´biorstwa spo∏eczne we W∏oszech. DoÊwiadczenia spó∏dzielni spo∏ecznych”, listopad 2005 • Chyra-Rolicz Zofia „Spó∏dzielcze ogniwo gospodarki spo∏ecznej” – Kurier Spó∏dzielczy • Chyra-Rolicz Zofia „Spó∏dzielczoÊç w aktywizacji dyskryminowanych grup spo∏ecznych w krajach wysoko rozwini´tych” • Konarska Mariola, Miedziƒski Piotr „Zatrudnienie socjalne – wyzwania dla pomocy spo∏ecznej” • „Krajowy plan dzia∏ania na rzecz integracji spo∏ecznej” – 2004-2006. Warszawa 2006 MPiPS • LeÊ Ewa „Przedsi´biorczoÊç spo∏eczna” – artyku∏ • LeÊ Ewa „Europejskie doÊwiadczenia w sprawie zatrudnienia socjalnego na przyk∏adzie W∏och i Finlandii. Wybrane zagadnienia” • LeÊ Ewa „Ustawa o po˝ytku publicznym i o wolontariacie. Lifting dotychczasowych unormowaƒ czy urzeczywistnienie kultury pomocniczoÊci?” • Niecikowska Renata „Czy organizacje sà dobrym pracodawcà dla grup wymagajàcych wsparcia? Niepe∏nosprawni jako pracownicy organizacji” – artyku∏ www.ngo.pl • Pieƒkowska Dorota „Ekonomia spo∏eczna” – artyku∏ WWW.ngo.pl • Pieƒkowska Dorota „Charakterystyka ekonomii spo∏ecznej” • „Pierwsze spó∏dzielnie socjalne – doÊwiadczenia W∏oskie” • Rozporzàdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 26 paêdziernika 2004 r. w sprawie wzorów dokumentów niezb´dnych do utworzenia spó∏dzielni socjalnej (Dz. U. Nr 240, poz. 2412) • Rozporzàdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej z dnia 10 grudnia 2003 r. w sprawie wzoru wniosków o zwrot op∏acanych sk∏adek oraz trybu dokonywania ich zwrotu (Dz. U. z dnia 12 stycznia 2004) • „Towarzystwa pomocy wzajemnej” – www.ngo.pl • Ustawa z dnia 16 wrzeÊnia 1982 r. Prawo Spó∏dzielcze • Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy • Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym • Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie • Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. prawo dzia∏alnoÊci gospodarczej • Uzasadnienie do projektu ustawy o spó∏dzielniach socjalnych, MPiPS, www.mpips.gov.pl • http://www.fcp.edu.pl/site2/biblioteka.html • www.spoldzielnie.org.pl 32 wybor 10/7/08 8:33 Page 33 ANALIZA SWOT SPÓ¸DZIELNI SOCJALNYCH W POLSCE • www.ekonomiaspoleczna.pl • http://www.univ.rzeszow.pl/nierownosci/wyklady/24.doc 33 wybor 10/7/08 8:33 Page 34 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Katarzyna Kaêmierska Zwiàzek Lustracyjny Spó∏dzielni Pracy, Delegatura Regionalna w Lublinie Analiza prawna dotyczàca za∏o˝enia i prowadzenia spó∏dzielni socjalnej przez okreÊlone grupy beneficjentów I. CO TO JEST SPÓ¸DZIELNIA SOCJALNA? Art. 1 ustawy z dnia 16 wrzeÊnia 1982 r. prawo spó∏dzielcze (tekst jedn. 2003 r. Nr 188 poz. 1848 ze zm.) podaje definicj´ spó∏dzielni. W myÊl tego przepisu spó∏dzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym sk∏adzie osobowym i zmiennym funduszu udzia∏owym, które w interesie swoich cz∏onków prowadzi wspólnà dzia∏alnoÊç gospodarczà. Spó∏dzielnia mo˝e prowadziç dzia∏alnoÊç spo∏ecznà i oÊwiatowo-kulturalnà na rzecz swoich cz∏onków i ich Êrodowiska. W odniesieniu do spó∏dzielni socjalnych powy˝sza definicja ulega ma∏ej modyfikacji, gdy˝ w spó∏dzielni socjalnej maksymalna liczba cz∏onków wynosi pi´çdziesiàt, a zatem spó∏dzielnia socjalna jest dobrowolnym zrzeszeniem maksymalnie pi´çdziesi´ciu osób. Wyjàtkiem od tej zasady b´dà spó∏dzielnie socjalne powsta∏e w wyniku przekszta∏cenia spó∏dzielni inwalidów lub spó∏dzielni niewidomych, do których nie stosuje si´ tego ograniczenia i mogà one liczyç wi´cej ni˝ pi´çdziesi´ciu cz∏onków. ZmiennoÊç sk∏adu osobowego spó∏dzielni oznacza, ˝e spó∏dzielnia mo˝e w trakcie swojego funkcjonowania przyjmowaç nowych cz∏onków, mo˝e tak˝e ich traciç – poprzez wystàpienie cz∏onka ze spó∏dzielni, wykreÊlenie, czy wykluczenie – i nie ma to wp∏ywu na to˝samoÊç spó∏dzielni, czy na prowadzonà przez nià dzia∏alnoÊç. ZmiennoÊç funduszu udzia∏owego jest jednà z podstawowych cech odró˝niajàcych spó∏dzielnie od spó∏ek kapita∏owych, w których kapita∏ zak∏adowy jest sta∏y. ZmiennoÊç funduszu udzia∏owego jest nast´pstwem zmiennoÊci sk∏adu osobowego – osobom, które tracà cz∏onkostwo w spó∏dzielni, wyp∏aca si´ ich udzia∏y, przez co zmniejsza si´ fundusz udzia∏owy; z kolei osoby przyst´pujàce na cz∏onków spó∏dzielni obowiàzane sà wnieÊç udzia∏y w wysokoÊci okreÊlonej w statucie, co powoduje zwi´kszenie funduszu udzia∏owego. Przedmiotem dzia∏alnoÊci spó∏dzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsi´biorstwa w oparciu o osobistà prac´ cz∏onków (art. 2 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Identycznie okreÊlony zosta∏ w prawie spó∏dzielczym przedmiot dzia∏alnoÊci spó∏dzielni pracy (art. 181 prawa spó∏dzielczego) – to oraz fakt, ˝e stosunek pracy mi´dzy spó∏dzielnià socjalnà, a jej cz∏onkiem nawiàzuje si´ na podstawie spó∏dzielczej umowy o prac´ (tak samo jak w spó∏dzielniach pracy – art. 182 § 3 prawa spó∏dzielczego), zbli˝a do siebie te dwa typy spó∏dzielni i sprawia, ˝e wiele przepisów prawa spó∏dzielczego odnoszàcych si´ do spó∏dzielni pracy b´dzie mia∏o tak˝e zastosowanie do spó∏dzielni socjalnych. 34 wybor 10/7/08 8:33 Page 35 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. Spó∏dzielnia socjalna dzia∏a na rzecz spo∏ecznej i zawodowej reintegracji jej cz∏onków – przez co nale˝y rozumieç dzia∏ania majàce na celu odbudowanie i podtrzymanie umiej´tnoÊci uczestniczenia w ˝yciu spo∏ecznoÊci lokalnej i pe∏nienia ról spo∏ecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu, oraz odbudowanie i podtrzymanie zdolnoÊci do samodzielnego Êwiadczenia pracy na rynku pracy – a dzia∏ania te nie sà wykonywane w ramach prowadzonej przez spó∏dzielni´ socjalnà dzia∏alnoÊci gospodarczej (art. 2 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Dzia∏ania te stanowià dzia∏alnoÊç statutowà spó∏dzielni, która mo˝e byç prowadzona jako statutowa dzia∏alnoÊç odp∏atna. Dochód ze statutowej dzia∏alnoÊci odp∏atnej mo˝e byç przeznaczony wy∏àcznie na realizacj´ celów statutowych (art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie – Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 ze zm. – w zwiàzku z art. 8 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Spó∏dzielnia socjalna mo˝e prowadziç dzia∏alnoÊç spo∏ecznà i oÊwiatowo – kulturalnà na rzecz swoich cz∏onków oraz ich Êrodowiska lokalnego, a tak˝e dzia∏alnoÊç spo∏ecznie u˝ytecznà w sferze zadaƒ publicznych okreÊlonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie. Oznacza to mi´dzy innymi, ˝e spó∏dzielnia socjalna mo˝e uczestniczyç w otwartym konkursie ofert na realizacj´ zadaƒ publicznych powierzanych przez organy administracji publicznej (art. 11 ust. 3 ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie). Dzia∏alnoÊç spo∏eczna i oÊwiatowo – kulturalna prowadzona przez spó∏dzielni´ socjalnà na rzecz swoich cz∏onków i ich Êrodowiska lokalnego oraz dzia∏alnoÊç spo∏ecznie u˝yteczna w sferze zadaƒ publicznych nie jest dzia∏alnoÊcià gospodarczà w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dzia∏alnoÊci gospodarczej (Dz. U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807 ze zm.) i mo˝e byç prowadzona jako statutowa dzia∏alnoÊç odp∏atna (art. 8 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). II. ZAK¸ADANIE SPÓ¸DZIELNI SOCJALNEJ 1. Kto mo˝e za∏o˝yç spó∏dzielni´ socjalnà? Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 94, poz. 651) spó∏dzielni´ socjalnà mogà za∏o˝yç: 1. Osoby bezrobotne (w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – Dz. U. z 2004 r. Nr 99 poz. 1001 ze zm.) zarejestrowane we w∏aÊciwym dla miejsca zameldowania sta∏ego lub czasowego powiatowym urz´dzie pracy. 2. Osoby, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1 – 4, 6 i 7 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122 poz. 1143), które podlegajà wykluczeniu spo∏ecznemu i ze wzgl´du na swojà sytuacj´ ˝yciowà nie sà w stanie w∏asnym staraniem zaspokoiç swoich podstawowych potrzeb ˝yciowych i znajdujà si´ w sytuacji powodujàcej ubóstwo oraz uniemo˝liwiajàcej lub ograniczajàcej uczestnictwo w ˝yciu zawodowym, spo∏ecznym i rodzinnym, a w szczególnoÊci: 35 wybor 10/7/08 8:33 Page 36 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE a) Bezdomni realizujàcy indywidualny program wychodzenia z bezdomnoÊci, polegajàcy na wspieraniu osoby bezdomnej w rozwiàzywaniu jej problemów ˝yciowych, w szczególnoÊci rodzinnych i mieszkaniowych, oraz pomocy w uzyskaniu zatrudnienia. Indywidualny program wychodzenia z bezdomnoÊci jest opracowywany przez pracownika socjalnego oÊrodka pomocy spo∏ecznej wraz z osobà bezdomnà i podlega zatwierdzeniu przez kierownika oÊrodka. Je˝eli osoba bezdomna przebywa w schronisku lub domu dla bezdomnych, indywidualny program wychodzenia z bezdomnoÊci mo˝e byç opracowany przez pracownika socjalnego zatrudnionego w tej placówce – w takim przypadku realizatorem indywidualnego programu wychodzenia z bezdomnoÊci jest schronisko lub dom dla bezdomnych (art. 49 ust. 1–4 ustawy o pomocy spo∏ecznej Dz. U. z 2004 r. Nr 64 poz. 593). b) Uzale˝nieni od alkoholu, po zakoƒczeniu programu psychoterapii w zak∏adzie lecznictwa odwykowego. c) Uzale˝nieni od narkotyków lub innych Êrodków odurzajàcych, po zakoƒczeniu programu terapeutycznego w zak∏adzie opieki zdrowotnej. d) Chorzy psychicznie (wykazujàcy zaburzenia psychotyczne – art. 3 ust. 1 pkt a) ustawy o ochronie zdrowia psychicznego – Dz. U. z 1994 r. Nr 111 poz. 535 ze zm.). e) Zwalniani z zak∏adów karnych, majàcy trudnoÊci w integracji ze Êrodowiskiem. f) Uchodêcy realizujàcy indywidualny program integracji. Pomoc majàca na celu wspieranie integracji uchodêców udzielana jest w ramach indywidualnego programu integracji uzgodnionego mi´dzy powiatowym centrum pomocy rodzinie a uchodêcà, okreÊlajàcego mi´dzy innymi wysokoÊç, zakres i formy pomocy, w zale˝noÊci od indywidualnej sytuacji ˝yciowej uchodêcy i jego rodziny. Pomocy tej udziela starosta w∏aÊciwy ze wzgl´du na miejsce zamieszkania uchodêcy na jego wniosek z∏o˝ony w terminie 14 dni od dnia uzyskania przez niego statusu uchodêcy (art. 91 ust. 1-3 oraz art. 93 ust. 1 ustawy o pomocy spo∏ecznej). 3. Osoby niepe∏nosprawne – w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123 poz. 776 ze zm.) za niepe∏nosprawnà uwa˝a si´ osob´, której niepe∏nosprawnoÊç zosta∏a potwierdzona orzeczeniem o: a) zakwalifikowaniu przez organy orzekajàce do jednego z trzech stopni niepe∏nosprawnoÊci (lekki, umiarkowany, znaczny) lub b) ca∏kowitej lub cz´Êciowej niezdolnoÊci do pracy na podstawie odr´bnych przepisów, lub c) niepe∏nosprawnoÊci, wydanym przed ukoƒczeniem 16 roku ˝ycia. Za∏o˝yciele spó∏dzielni socjalnej muszà posiadaç pe∏nà zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych (art. 4 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Pe∏nà zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych majà osoby, które ukoƒczy∏y 18 lat i nie zosta∏y ca∏kowicie lub cz´Êciowo ubezw∏asnowolnione. 36 wybor 10/7/08 8:33 Page 37 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. Liczba za∏o˝ycieli spó∏dzielni socjalnej nie mo˝e byç mniejsza ni˝ pi´ç osób (art. 5 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Za∏o˝yciele spó∏dzielni, którzy podpisali statut, stajà si´ cz∏onkami spó∏dzielni z chwilà jej zarejestrowania (art. 17 § 1 prawa spó∏dzielczego). 2. CzynnoÊci zmierzajàce do za∏o˝enia spó∏dzielni socjalnej a) Opracowanie i uchwalenie statutu Po zebraniu si´ grupy co najmniej pi´ciu osób spe∏niajàcych warunki okreÊlone w ustawie o spó∏dzielniach socjalnych i chcàcych za∏o˝yç spó∏dzielni´ socjalnà (za∏o˝yciele), nale˝y opracowaç statut spó∏dzielni. Nast´pnie za∏o˝yciele spó∏dzielni zwo∏ujà zebranie cz∏onków za∏o˝ycieli i uchwalajà statut, potwierdzajàc jego przyj´cie poprzez podpisanie go. Tak uchwalony statut b´dzie móg∏ zostaç zmieniony w ca∏oÊci lub w cz´Êci tylko przez walne zgromadzenie cz∏onków kwalifikowanà wi´kszoÊcià 2/3 g∏osów. Podczas zebrania cz∏onków za∏o˝ycieli nale˝y tak˝e dokonaç wyboru cz∏onków organów spó∏dzielni: • zarzàdu; • w spó∏dzielniach liczàcych ponad 15 cz∏onków – rady nadzorczej; • innych organów, je˝eli ich powo∏anie przewiduje statut. Obok przepisów powszechnie obowiàzujàcego prawa statut spó∏dzielni stanowi podstaw´ jej dzia∏ania (art. 2 prawa spó∏dzielczego). Zgodnie z art. 5 § 1 prawa spó∏dzielczego, statut spó∏dzielni powinien okreÊlaç przede wszystkim: • Oznaczenie nazwy z dodatkiem „spó∏dzielnia” lub „spó∏dzielczy” i podaniem jej siedziby. W przypadku spó∏dzielni socjalnej nazwa spó∏dzielni niezale˝nie od jej brzmienia musi zawieraç oznaczenie „spó∏dzielnia socjalna” (art. 3 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). • Przedmiot dzia∏alnoÊci spó∏dzielni oraz czas trwania tej dzia∏alnoÊci, o ile za∏o˝ono jà na czas okreÊlony. • WysokoÊç wpisowego oraz wysokoÊç i iloÊç udzia∏ów, które cz∏onek obowiàzany jest zadeklarowaç, terminy wnoszenia i zwrotu oraz skutki nie wniesienia udzia∏u w terminie; je˝eli statut przewiduje wnoszenie wi´cej ni˝ jednego udzia∏u, mo˝e okreÊlaç ich górnà granic´. • Prawa i obowiàzki cz∏onków. • Zasady i tryb przyjmowania cz∏onków, wypowiadania cz∏onkostwa, wykreÊlania i wykluczania cz∏onków. • Zasady zwo∏ywania walnych zgromadzeƒ, obradowania na nich i podejmowania uchwa∏. 37 wybor 10/7/08 8:33 Page 38 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE • Zasady i tryb wyboru oraz odwo∏ywania cz∏onków organów spó∏dzielni. • Zasady podzia∏u nadwy˝ki bilansowej (dochodu ogólnego) oraz pokrywania strat spó∏dzielni. Ponadto statut spó∏dzielni powinien zawieraç inne postanowienia, których wprowadzenia wymagajà przepisy prawa spó∏dzielczego. Do takich postanowieƒ nale˝à mi´dzy innymi: • Wskazanie organu spó∏dzielni w∏aÊciwego do przyjmowania cz∏onków – rada nadzorcza lub walne zgromadzenie. Je˝eli organem tym nie jest walne zgromadzenie, statut powinien wskazywaç tak˝e organ, do którego s∏u˝y odwo∏anie od decyzji odmawiajàcej przyj´cia, oraz okreÊlaç terminy wniesienia i rozpatrzenia tego odwo∏ania (art. 17 § 4 prawa spó∏dzielczego). • Termin i okres wypowiedzenia cz∏onkostwa w spó∏dzielni (art. 22 prawa spó∏dzielczego). • Sposób i termin wyp∏aty udzia∏ów by∏ego cz∏onka (art. 26 § 1 prawa spó∏dzielczego). • Przyczyny wykluczenia i wykreÊlenia cz∏onka oraz organ kompetentny do podj´cia uchwa∏y w sprawie wykluczenia lub wykreÊlenia (art. 24 § 2, § 3 i § 4 prawa spó∏dzielczego). • Kadencja rady nadzorczej (art. 45 § 4 prawa spó∏dzielczego). • Sk∏ad i liczba cz∏onków zarzàdu spó∏dzielni oraz organ kompetentny do wybierania i odwo∏ania cz∏onków zarzàdu, w tym prezesa i jego zast´pców (art. 49 § 1 i 2 prawa spó∏dzielczego.) • KolejnoÊç wykorzystania funduszy w∏asnych spó∏dzielni do pokrywania strat spó∏dzielni w cz´Êci przekraczajàcej fundusz zasobowy i fundusz udzia∏owy (art. 90 § 1 prawa spó∏dzielczego). Ponadto w statucie fakultatywnie mo˝na uregulowaç: • Dane, jakie powinna zawieraç deklaracja cz∏onkowska, oprócz danych obligatoryjnych wymienionych w art. 16 § 1 prawa spó∏dzielczego. • Inny termin ni˝ miesi´czny wynikajàcy z art. 17 § 3 na podj´cie uchwa∏y w sprawie przyj´cia w poczet cz∏onków. • Prawa i obowiàzki cz∏onków, inne ni˝ okreÊlone w art. 18 prawa spó∏dzielczego. • Obowiàzek zadeklarowania wi´cej ni˝ jednego udzia∏u (art. 20 § 1 prawa spó∏dzielczego). • Wnoszenie przez cz∏onków wk∏adów na w∏asnoÊç spó∏dzielni lub do korzystania z nich przez spó∏dzielni´ na podstawie innego stosunku prawnego. W tym wypadku statut powinien okreÊlaç charakter i zakres przys∏ugujàcego spó∏dzielni prawa do wk∏adów, wysokoÊç wk∏adów oraz ich rodzaj, je˝eli sà to wk∏ady niepieni´˝ne, terminy ich wnoszenia, zasady wyceny i zwrotu w wypadku likwidacji spó∏dzielni, wystàpienia cz∏onka lub ustania cz∏onkostwa z innych przyczyn, a tak˝e w innych wypadkach przewidzianych w statucie (art. 20 § 2 prawa spó∏dzielczego). • Dane, jakie powinien zawieraç rejestr cz∏onków, oprócz danych obligatoryjnych wymienionych w art. 30 prawa spó∏dzielczego. • Post´powanie wewnàtrzspó∏dzielcze – statut mo˝e stanowiç, ˝e w okreÊlonych w nim sprawach mi´dzy cz∏onkiem a spó∏dzielnià, cz∏onkowi przys∏uguje prawo 38 wybor 10/7/08 8:33 Page 39 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. odwo∏ania si´ od uchwa∏y organu spó∏dzielni do innego wskazanego w statucie organu spó∏dzielni w post´powaniu wewnàtrzspó∏dzielczym. W tym wypadku statut powinien okreÊlaç zasady i tryb post´powania wewnàtrzspó∏dzielczego, a w szczególnoÊci terminy wniesienia i rozpatrzenia odwo∏ania (art. 32 § 1 prawa spó∏dzielczego). • Powo∏anie tak˝e innych organów ni˝ wymienione w art. 35 § 1 prawa spó∏dzielczego (walne zgromadzenie cz∏onków lub zebranie przedstawicieli, rada nadzorcza, zarzàd, ewentualnie zebrania grup cz∏onkowskich), sk∏adajàcych si´ z cz∏onków spó∏dzielni. W takim wypadku statut okreÊla zakres uprawnieƒ tych organów oraz zasady wyboru i odwo∏ywania ich cz∏onków (art. 35 § 3 prawa spó∏dzielczego). • Innà zasad´ obliczania wymaganej wi´kszoÊci g∏osów dla podj´cia uchwa∏y przez organ spó∏dzielni ni˝ okreÊlona w art. 35 § 4 prawa spó∏dzielczego. • Zastrze˝enie do wy∏àcznej w∏aÊciwoÊci walnego zgromadzenia podejmowanie uchwa∏ równie˝ w innych sprawach ni˝ wymienione w art. 38 § 1 prawa spó∏dzielczego. • OkreÊlenie wi´kszej liczby cz∏onków uprawnionych do ˝àdania zwo∏ania walnego zgromadzenia ni˝ okreÊlona w art. 39 § 2 pkt 2 prawa spó∏dzielczego, itd. W statucie mo˝na zamieszczaç tak˝e inne postanowienia – nieokreÊlone w przepisach prawa spó∏dzielczego – byleby nie narusza∏y one bezwzgl´dnie obowiàzujàcych przepisów prawa. b) Rejestracja spó∏dzielni Zgodnie z art. 7 prawa spó∏dzielczego spó∏dzielnia podlega obowiàzkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sàdowego. Rejestr ten prowadzà w systemie informatycznym sàdy rejonowe (sàdy gospodarcze), obejmujàce swà miejscowà w∏aÊciwoÊcià obszar województwa lub jego cz´Êci. Sàdy te dzia∏ajà na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sàdowym (Dz. U. z 2001 r. nr 17 poz. 209). Art. 22 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sàdowym stanowi, i˝ wniosek o wpis do Rejestru powinien byç z∏o˝ony nie póêniej ni˝ w terminie 7 dni od dnia zdarzenia uzasadniajàcego dokonanie wpisu, chyba ˝e przepis szczególny stanowi inaczej. A zatem w terminie 7 dni od dnia uchwalenia statutu spó∏dzielni przez zebranie cz∏onków – za∏o˝ycieli nale˝y wnieÊç do sàdu wniosek o zarejestrowanie spó∏dzielni w KRS. Wniosek o wpis spó∏dzielni do Rejestru sk∏ada si´ na urz´dowym formularzu KRS-W5, stanowiàcym za∏àcznik nr 5 do Rozporzàdzenia Ministra SprawiedliwoÊci z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie okreÊlenia wzorów urz´dowych formularzy wniosków o wpis do Krajowego Rejestru Sàdowego oraz sposobu i miejsca ich udost´pniania (Dz. U. z 2000 r. Nr 118 poz. 1247). Urz´dowe formularze mo˝na uzyskaç w siedzibach sàdów gospodarczych oraz w Centralnej Informacji Krajowego Rejestru Sàdowego. Spó∏dzielnia socjalna jest zwolniona z op∏aty sàdowej od wniosku o wpis tej spó∏dzielni do Krajowego Rejestru Sàdowego oraz z op∏aty za og∏oszenie tego wpisu w Monitorze 39 wybor 10/7/08 8:33 Page 40 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Sàdowym i Gospodarczym (art. 6 ust. 3 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Powy˝sze zwolnienie jest udzielane jako pomoc de minimis zgodnie z rozporzàdzeniem Komisji (WE) nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis (Dz. Urz. WE L 10 z 13.01.2001) Do wniosku o wpis spó∏dzielni socjalnej do Krajowego Rejestru Sàdowego nale˝y do∏àczyç: • ZaÊwiadczenia potwierdzajàce, ˝e osoby zak∏adajàce spó∏dzielni´ socjalnà spe∏niajà warunki uprawniajàce ich do tego, czyli: – w przypadku osoby bezrobotnej – zaÊwiadczenie z powiatowego urz´du pracy potwierdzajàce posiadanie statusu osoby bezrobotnej; – w przypadku osoby bezdomnej realizujàcej indywidualny program wychodzenia z bezdomnoÊci, osoby uzale˝nionej od alkoholu, po zakoƒczeniu programu psychoterapii w zak∏adzie lecznictwa odwykowego, uzale˝nionej od narkotyków lub innych Êrodków odurzajàcych, po zakoƒczeniu programu terapeutycznego w zak∏adzie opieki zdrowotnej, osoby chorej psychicznie, osoby zwolnionej z zak∏adu karnego i majàcej trudnoÊci w integracji ze Êrodowiskiem, uchodêcy realizujàcego indywidualny program integracji – stosowne zaÊwiadczenia potwierdzajàce spe∏nianie przez te osoby powy˝szych warunków; – w przypadku osoby niepe∏nosprawnej – orzeczenie o stopniu niepe∏nosprawnoÊci (art. 6 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych)”. • Statut spó∏dzielni (art. 9 ust. 3 ustawy o KRS). • Uwierzytelnione notarialnie albo z∏o˝one przed s´dzià lub upowa˝nionym pracownikiem sàdu wzory podpisów osób upowa˝nionych do reprezentowania tej spó∏dzielni (art. 19 a ust. 1 ustawy o KRS). Spó∏dzielnia uzyskuje osobowoÊç prawnà z chwilà wpisania jej do Krajowego Rejestru Sàdowego (art. 11 § 1 prawa spó∏dzielczego). Za czynnoÊci dokonane w interesie spó∏dzielni przed zarejestrowaniem osoby dzia∏ajàce do chwili zarejestrowania spó∏dzielni odpowiadajà wobec osób trzecich solidarnie. Za zobowiàzania wynikajàce z tych czynnoÊci spó∏dzielnia odpowiada po jej zarejestrowaniu tak jak za zaciàgni´te przez siebie. Jednak˝e osoby dzia∏ajàce przed zarejestrowaniem spó∏dzielni odpowiadajà wobec niej wed∏ug przepisów prawa cywilnego (art. 11 § 2 prawa spó∏dzielczego). Przed zarejestrowaniem w KRS spó∏dzielnia nie ma osobowoÊci prawnej, a wi´c nie istnieje jako podmiot prawa, zatem za czynnoÊci dokonane w interesie spó∏dzielni (np. za zaciàgni´te zobowiàzanie) odpowiadajà osoby dzia∏ajàce do chwili zarejestrowania spó∏dzielni, czyli cz∏onkowie za∏o˝yciele. OdpowiedzialnoÊç solidarna oznacza, ˝e wierzyciel mo˝e ˝àdaç ca∏oÊci lub cz´Êci Êwiadczenia od wszystkich osób, które dzia∏a∏y w interesie spó∏dzielni przed jej zarejestrowaniem ∏àcznie, od kilku z nich lub od ka˝dej z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któràkolwiek z tych osób zwalnia pozosta∏e osoby (patrz art. 366 § 1 kodeksu cywilnego). Po zarejestrowaniu spó∏dzielnia nabywa osobowoÊç prawnà i od tej chwili to ona odpowiada za zobowiàzania zaciàgni´te przez osoby dzia∏ajàce w jej interesie przed jej zarejestrowaniem wobec osób trzecich. 40 wybor 10/7/08 8:33 Page 41 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. c) Wniesienie udzia∏ów i wk∏adów Zgodnie z art. 19 prawa spó∏dzielczego, cz∏onek spó∏dzielni zobowiàzany jest do wniesienia wpisowego oraz zadeklarowanych udzia∏ów stosownie do postanowieƒ statutu. IloÊç zadeklarowanych udzia∏ów oraz dane dotyczàce wk∏adów – je˝eli statut przewiduje ich wnoszenie – stanowià konieczne elementy treÊci deklaracji przystàpienia do spó∏dzielni (art. 16 § 1 prawa spó∏dzielczego). Stosownie do postanowieƒ statutu spó∏dzielni w tym zakresie cz∏onek zobowiàzany jest wnieÊç udzia∏y jednorazowo lub ratalnie – najcz´Êciej potràcane sà one wtedy z wynagrodzenia cz∏onka za jego zgodà wyra˝onà na piÊmie. Statut spó∏dzielni powinien okreÊlaç terminy wnoszenia oraz skutki nie wniesienia udzia∏u w terminie, np. odsetki za zw∏ok´, a nawet wykluczenie ze spó∏dzielni (art. 5 § 1 prawa spó∏dzielczego). Cz∏onek spó∏dzielni zobowiàzany jest zadeklarowaç co najmniej jeden udzia∏, je˝eli statut nie zobowiàzuje cz∏onków do zadeklarowania wi´kszej iloÊci udzia∏ów (art. 20 § prawa spó∏dzielczego). A zatem inaczej ni˝ w spó∏kach prawa handlowego, w spó∏dzielniach nie ma ustawowo okreÊlonej minimalnej wysokoÊci funduszu udzia∏owego. Natomiast kwesti´ wysokoÊci i iloÊci udzia∏ów, jakie cz∏onek zobowiàzany jest zadeklarowaç, ustawodawca pozostawia w gestii cz∏onków – do uregulowania w statucie. Zgodnie z art. 20 § 2 prawa spó∏dzielczego, statut mo˝e przewidywaç wnoszenie przez cz∏onków wk∏adów na w∏asnoÊç spó∏dzielni lub do korzystania z nich przez spó∏dzielni´ na podstawie innego stosunku prawnego. W tym wypadku statut powinien okreÊlaç charakter i zakres przys∏ugujàcego spó∏dzielni prawa do wk∏adów, wysokoÊç wk∏adów oraz ich rodzaj, je˝eli sà to wk∏ady niepieni´˝ne, terminy ich wnoszenia, zasady wyceny i zwrotu w wypadku likwidacji spó∏dzielni, wystàpienia cz∏onka lub ustania cz∏onkostwa z innych przyczyn, a tak˝e w innych wypadkach przewidzianych w statucie. W przypadku, gdy statut spó∏dzielni przewiduje wnoszenie wk∏adów, w spó∏dzielni tworzy si´ fundusz wk∏adów. Wk∏ady wyst´pujà najcz´Êciej w spó∏dzielniach mieszkaniowych (wk∏ad budowlany) i w rolniczych spó∏dzielniach produkcyjnych (wk∏ad gruntowy), natomiast rzadziej w spó∏dzielniach pracy, które jak wspomnia∏am, sà najbardziej zbli˝one konstrukcyjnie do spó∏dzielni socjalnych. Dopóki cz∏onek pozostaje ze spó∏dzielnià w stosunku cz∏onkostwa, nie mo˝e ˝àdaç zwrotu wp∏aconych udzia∏ów (art. 21 prawa spó∏dzielczego). Wyjàtek stanowià wp∏aty przekraczajàce iloÊç udzia∏ów, których zadeklarowania wymaga statut obowiàzujàcy w chwili ˝àdania zwrotu – przyk∏ad: w chwili przyst´powania do spó∏dzielni cz∏onek zgodnie ze statutem zobowiàzany jest zadeklarowaç i wnieÊç co najmniej jeden udzia∏ w wysokoÊci 1 000 z∏. Cz∏onek wnosi udzia∏ w tej wysokoÊci, a po kilku latach nast´puje zmiana statutu i zgodnie z tà zmianà cz∏onek spó∏dzielni zobowiàzany jest zadeklarowaç co najmniej jeden udzia∏ w wysokoÊci 800 z∏. W takiej sytuacji cz∏onek, który wp∏aci∏ udzia∏ w wysokoÊci 1 000z∏ (zgodnie z wczeÊniej obowiàzujàcymi postanowieniami statutu), mo˝e ˝àdaç od spó∏dzielni zwrotu 200 z∏, czyli wp∏aty przekraczajàcej iloÊç udzia∏ów, których zadeklarowania wymaga statutu obowiàzu41 wybor 10/7/08 8:33 Page 42 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE jàcy w chwili ˝àdania zwrotu. Zwrot tych wp∏at nie mo˝e jednak nastàpiç przed zatwierdzeniem sprawozdania finansowego za rok, w którym cz∏onek wystàpi∏ z ˝àdaniem oraz w wypadku, gdy jego udzia∏y zosta∏y przeznaczone na pokrycie strat spó∏dzielni (art. 19 § 2 prawa spó∏dzielczego). Sposób i termin zwrotu wp∏at powinien zostaç okreÊlony w statucie. Udzia∏ by∏ego cz∏onka wyp∏aca si´ na podstawie zatwierdzonego sprawozdania finansowego za rok, w którym cz∏onek przesta∏ nale˝eç do spó∏dzielni. Sposób i terminy wyp∏aty okreÊla statut (art. 26 § 1 prawa spó∏dzielczego). Przy czym by∏emu cz∏onkowi nie przys∏uguje prawo do funduszu zasobowego oraz do innego majàtku spó∏dzielni, z zastrze˝eniem art. 125 § 5a prawa spó∏dzielczego, który mówi, i˝ je˝eli zgodnie z uchwa∏à ostatniego walnego zgromadzenia (w przypadku likwidacji spó∏dzielni), pozosta∏y majàtek ma byç w ca∏oÊci lub cz´Êci podzielony mi´dzy cz∏onków, w podziale tym uwzgl´dnia si´ by∏ych cz∏onków, którym do chwili przejÊcia albo postawienia spó∏dzielni w stan likwidacji nie wyp∏acono wszystkich udzia∏ów. W przypadku spó∏dzielni socjalnych w razie likwidacji spó∏dzielni Êrodki pozostajàce po sp∏aceniu zobowiàzaƒ, z∏o˝eniu do depozytu stosownych sum zabezpieczajàcych nale˝noÊci sporne lub niewymagalne i po wydzieleniu kwot przeznaczonych na wyp∏aty udzia∏ów, dzieli si´ mi´dzy jej cz∏onków – jednak nie wi´cej ni˝ 20 % Êrodków, w pozosta∏ej cz´Êci przekazuje si´ na Fundusz Pracy (art. 19 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Zgodnie z art. 27 prawa spó∏dzielczego cz∏onek mo˝e rozporzàdzaç swoimi roszczeniami do spó∏dzielni o wyp∏at´ udzia∏ów oraz o zwrot wk∏adów lub o wyp∏at´ ich równowartoÊci dopiero ze skutecznoÊcià od dnia, w którym roszczenia te sta∏y si´ wymagalne, a wierzyciel cz∏onka mo˝e uzyskaç zaspokojenie z jego udzia∏ów dopiero z chwilà ustania cz∏onkostwa. Poniewa˝ cz∏onek mo˝e ˝àdaç zwrotu wp∏at dokonanych na udzia∏y dopiero z chwilà ustania cz∏onkostwa, zatem roszczenie o wyp∏at´ udzia∏ów staje si´ wymagalne z dniem ustania cz∏onkostwa (por. orz. SN z dnia 26 marca 1998 r., I CKN 227/97, OSNC 1998, Nr 11, poz. 179). Je˝eli natomiast chodzi o wk∏ady, to w przypadku, gdy egzekucja z innego majàtku cz∏onka oka˝e si´ bezskuteczna, a przepis szczególny nie stanowi inaczej, wierzyciel cz∏onka mo˝e skierowaç egzekucj´ do wniesionych przez cz∏onka wk∏adów. W takim wypadku roszczenie cz∏onka o zwrot wk∏adów lub ich równowartoÊci staje si´ wymagalne po up∏ywie szeÊciu miesi´cy od dnia zaj´cia wk∏adów, chyba ˝e wymagalnoÊç tego roszczenia nastàpi∏a wczeÊniej na podstawie innych przepisów (art. 27 § 3 prawa spó∏dzielczego). WierzytelnoÊci spó∏dzielni do cz∏onka z tytu∏u wp∏at na udzia∏y nie podlegajà zaj´ciu na rzecz wierzycieli spó∏dzielni (art. 27 § 5 prawa spó∏dzielczego). Termin przedawnienia roszczenia o wyp∏at´ udzia∏ów oraz o zwrot wk∏adów lub ich równowartoÊci pieni´˝nej wynosi 3 lata od dnia, w którym roszczenie sta∏o si´ wymagalne, za wyjàtkiem roszczeƒ o zwrot nieruchomoÊci (art. 29 prawa spó∏dzielczego). 42 wybor 10/7/08 8:33 Page 43 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. III. WA˚NIEJSZE ZAGADNIENIA DOTYCZÑCE PROWADZENIA DZIA¸ALNOÂCI W FORMIE SPÓ¸DZIELNI SOCJALNEJ 1. Cz∏onkostwo i praca w spó∏dzielni socjalnej a) Kto mo˝e zostaç cz∏onkiem spó∏dzielni socjalnej? Przystàpiç do dzia∏ajàcej ju˝ spó∏dzielni socjalnej i zostaç jej cz∏onkiem mo˝e ka˝da osoba, która spe∏nia warunki uprawniajàce do bycia za∏o˝ycielem spó∏dzielni socjalnej, w tym tak˝e osoba posiadajàca jedynie ograniczonà zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych. Ograniczonà zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych majà ma∏oletni, którzy ukoƒczyli lat trzynaÊcie oraz osoby cz´Êciowo ubezw∏asnowolnione (art. 15 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny – Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93 ze zm.) Osoby posiadajàce ograniczonà zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych mogà byç cz∏onkami spó∏dzielni socjalnej, nie mogà byç jednak cz∏onkami organów samorzàdowych spó∏dzielni, a w walnym zgromadzeniu cz∏onków mogà braç udzia∏ tylko i wy∏àcznie przez swoich przedstawicieli ustawowych (art. 15 § 3 prawa spó∏dzielczego). Poza tym cz∏onkami spó∏dzielni socjalnej mogà zostaç tak˝e inne osoby, ni˝ wskazane powy˝ej, je˝eli ich praca na rzecz spó∏dzielni socjalnej wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie posiadajà pozostali cz∏onkowie tej spó∏dzielni. Liczba tych osób nie mo˝e byç jednak wi´ksza ni˝ 20% ogólnej liczby cz∏onków spó∏dzielni socjalnej. Przekroczenie tego limitu 20% trwajàce nieprzerwanie przez okres 3 miesi´cy stanowi podstaw´ do postawienia spó∏dzielni socjalnej w stan likwidacji (art. 5 ust. 5 i 6 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Cz∏onkiem spó∏dzielni socjalnej mo˝e zostaç tak˝e organizacja pozarzàdowa oraz gminna osoba prawna, której statutowym zadaniem jest dzia∏anie na rzecz reintegracji spo∏ecznej i zawodowej mieszkaƒców gminy, chyba, ˝e statut spó∏dzielni stanowi inaczej (art. 5 ust. 7 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). A zatem w statucie spó∏dzielni socjalnej mo˝na wprowadziç zapis ograniczajàcy kràg potencjalnych cz∏onków spó∏dzielni wy∏àcznie do osób fizycznych. Spó∏dzielnia socjalna musi liczyç co najmniej pi´ciu cz∏onków, nie wi´cej jednak ni˝ pi´çdziesi´ciu cz∏onków. Ustawodawca ograniczy∏ liczb´ cz∏onków spó∏dzielni socjalnej do pi´çdziesi´ciu osób, co stanowi wyjàtek od ogólnie przyj´tej zasady, i˝ okreÊlenie maksymalnej liczby cz∏onków spó∏dzielni w statucie jest niedopuszczalne, gdy˝ narusza konstytucyjnà zasad´ wolnoÊci zrzeszania si´ oraz okreÊlonà w cytowanym na wst´pie art. 1 ustawy prawo spó∏dzielcze – zasad´ nieograniczonej liczby osób. Jedynie spó∏dzielnie socjalne powsta∏e w wyniku przekszta∏cenia spó∏dzielni inwalidów lub spó∏dzielni niewidomych mogà liczyç wi´cej ni˝ pi´çdziesi´ciu cz∏onków (art. 5 ust. 3 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Przyst´pujàcy do spó∏dzielni po jej zarejestrowaniu stajà si´ cz∏onkami spó∏dzielni z chwilà przyj´cia ich przez spó∏dzielni´ (art. 17 § 1 prawa spó∏dzielczego). 43 wybor 10/7/08 8:33 Page 44 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE b) Praca w spó∏dzielni socjalnej Stosunek pracy pomi´dzy spó∏dzielnià socjalnà a jej cz∏onkiem nawiàzuje si´ na podstawie spó∏dzielczej umowy o prac´ (art. 12 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Cz∏onkowi spó∏dzielni socjalnej przys∏uguje prawo do wynagrodzenia za wykonywanà na rzecz spó∏dzielni prac´, wynagrodzenie to jednak – inaczej ni˝ w spó∏dzielniach pracy – nie obejmuje prawa do udzia∏u w nadwy˝ce bilansowej, czyli zysku osiàgni´tego przez spó∏dzielni´ w danym roku obrachunkowym (art. 12 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych w zw. z art. 17 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122 poz. 1143) w przypadku podj´cia wspólnej dzia∏alnoÊci gospodarczej w formie spó∏dzielni socjalnej przez osoby do tego uprawnione, w stosunku do osób zatrudnionych w spó∏dzielni socjalnej na podstawie spó∏dzielczej umowy o prac´ – a wi´c cz∏onków spó∏dzielni socjalnej, w tym tak˝e cz∏onków o ograniczonej zdolnoÊci do czynnoÊci prawnych – cz´Êç wynagrodzenia odpowiadajàca sk∏adce nale˝nej od zatrudnionego na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe oraz cz´Êç kosztów osobowych pracodawcy odpowiadajàca sk∏adce na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe za zatrudnionego, na podstawie umowy zawartej mi´dzy starostà w∏aÊciwym dla siedziby spó∏dzielni a spó∏dzielnià, mo˝e podlegaç finansowaniu ze Êrodków Funduszu Pracy przez okres 12 miesi´cy od dnia zatrudnienia. Powy˝sza mo˝liwoÊç refundacji sk∏adek na ubezpieczenia nie dotyczy tych cz∏onków spó∏dzielni socjalnej, którzy nabyli cz∏onkostwo wy∏àcznie na tej podstawie, ˝e ich praca na rzecz spó∏dzielni socjalnej wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie posiadajà pozostali cz∏onkowie tej spó∏dzielni (art. 5 ust. 5 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych) oraz nie dotyczy tych cz∏onków, którzy nabyli cz∏onkostwo w spó∏dzielni socjalnej w wyniku przekszta∏cenia si´ spó∏dzielni inwalidów lub spó∏dzielni niewidomych w spó∏dzielni´ socjalnà. Zwrotu op∏aconych sk∏adek dokonuje starosta, w okresach kwartalnych na podstawie udokumentowanego wniosku spó∏dzielni, w terminie 30 dni od dnia jego z∏o˝enia. Wzór wniosku o zwrot sk∏adek oraz tryb ich zwrotu okreÊla Rozporzàdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej z 10 grudnia 2003 r. w sprawie wzoru wniosku o zwrot op∏aconych sk∏adek oraz trybu dokonywania ich zwrotu (Dz. U. z 2004 r. Nr 3 poz. 18). Zgodnie z przepisami tego rozporzàdzenia do wniosku o zwrot sk∏adek nale˝y do∏àczyç kserokopie dokumentów potwierdzajàcych op∏acenie sk∏adek, w szczególnoÊci komplet kopii deklaracji rozliczeniowych i przelewów sk∏adek na ubezpieczenia spo∏eczne oraz kopii imiennych raportów miesi´cznych o nale˝nych sk∏adkach i wyp∏aconych Êwiadczeniach (ZUS RCA) za osoby, których dotyczy wniosek. W przypadku, gdy zatrudnienie na podstawie spó∏dzielczej umowy o prac´ ustanie przed up∏ywem 12 miesi´cy od dnia podj´cia zatrudnienia, zwrot op∏aconych sk∏adek jest dokonywany za okres od ostatniego miesiàca, za który nie dokonano zwrotu sk∏adek, do dnia ustania zatrudnienia. Powy˝sze wsparcie jest udzielane jako pomoc de minimis zgodnie z rozporzàdzeniem Komisji (WE) nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 44 wybor 10/7/08 8:33 Page 45 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis (Dz. Urz. WE L 10 z 13.01.2001). Na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych osoby skazane na kar´ ograniczenia wolnoÊci mogà wykonywaç prac´ w spó∏dzielni socjalnej na zasadach okreÊlonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 1997 r., Nr 90, poz. 557 ze zm.). Odbywanie kary ograniczenia wolnoÊci polega mi´dzy innymi na wykonywaniu nieodp∏atnej, kontrolowanej pracy na cele spo∏eczne, wskazanej przez sàd w odpowiednim zak∏adzie pracy (np. w spó∏dzielni socjalnej), placówce s∏u˝by zdrowia, opieki spo∏ecznej, organizacji lub instytucji niosàcej pomoc charytatywnà lub na rzecz spo∏ecznoÊci lokalnej w wymiarze od 20 do 40 godzin miesi´cznie (art. 34 § 2 pkt 2 w zw. z art. 35 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – kodeks karny – Dz. U. z 1997 r. Nr 88 poz. 553). Zak∏ady pracy obowiàzane do przyj´cia skazanych w celu wykonywania nieodp∏atnej kontrolowanej pracy na cele spo∏eczne wyznacza sàd – za ich zgodà. W razie orzeczenia kary ograniczenia wolnoÊci sàd przesy∏a odpis orzeczenia wskazanemu przez sàd zak∏adowi pracy (art. 56 § 1 i 3 kodeksu karnego wykonawczego). Zak∏ady pracy, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolnoÊci, majà obowiàzek zawiadamiaç sàdowego kuratora zawodowego w terminach przez kuratora okreÊlonych o rodzaju przydzielonej skazanemu pracy, jego stosunku do pracy, czy skazany przestrzega∏ porzàdku prawnego, jak równie˝ o zakoƒczeniu wykonywania pracy. Zak∏ady pracy majà równie˝ obowiàzek wyznaczenia pracowników odpowiedzialnych za organizowanie pracy skazanych i jej przebieg. Je˝eli skazany nie stawi∏ si´ w terminie do pracy lub jà porzuci∏ albo nie przestrzega ustalonego porzàdku i dyscypliny, zak∏ad pracy bezzw∏ocznie powinien zawiadomiç o tym sàdowego kuratora zawodowego (art. 58 § 1 i 2 kodeksu karnego wykonawczego). Kwoty odpowiadajàce wynagrodzeniu, jakie za wykonanà nieodp∏atnà kontrolowanà prac´ na cele spo∏eczne nale˝a∏oby zap∏aciç, gdyby zosta∏a wykonana na podstawie umowy o prac´ lub umowy o Êwiadczenie us∏ug, przeznacza si´ w szczególnoÊci na cele zwiàzane z organizowaniem i kontrolowaniem pracy skazanych (art. 58 § 3 kodeksu karnego wykonawczego). Osoby, które wykonujà w spó∏dzielni socjalnej nieodp∏atna kontrolowanà prac´ na cele spo∏eczne w ramach odbywania kary ograniczenia wolnoÊci, nie mogà byç cz∏onkami spó∏dzielni socjalnej (art. 13 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Na zasadach okreÊlonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie – wolontariusze mogà Êwiadczyç prac´ na rzecz spó∏dzielni socjalnej (art. 14 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Ich praca jest wykonywana w zakresie, w sposób i w czasie okreÊlonych w porozumieniu z korzystajàcym – czyli spó∏dzielnià socjalnà korzystajàcà ze Êwiadczeƒ wykonywanych przez wolontariusza. Porozumienie powinno zawieraç postanowienie o mo˝liwoÊci jego rozwiàzania. Je˝eli Êwiadczenie wolontariusza wykonywane jest przez okres d∏u˝szy ni˝ 30 dni, powinno byç sporzàdzone na piÊmie (art. 44 ust. 1 i 4 ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie). 45 wybor 10/7/08 8:33 Page 46 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Nale˝y pami´taç o tym, ˝e zgodnie z art. 45 ust. 1 – 3 ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie, spó∏dzielnia korzystajàca ze Êwiadczeƒ wolontariusza ma obowiàzek: • informowaç wolontariusza o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeƒstwa zwiàzanym z wykonywanymi Êwiadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagro˝eniami; • zapewniç wolontariuszowi – na dotyczàcych pracowników zasadach – bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego Êwiadczeƒ, w tym – w zale˝noÊci od rodzaju Êwiadczeƒ i zagro˝eƒ zwiàzanych z ich wykonywaniem – odpowiednie Êrodki ochrony indywidualnej; • pokrywaç – na dotyczàcych pracowników zasadach – koszty podró˝y s∏u˝bowych i diet. Ponadto korzystajàcy mo˝e pokrywaç, na dotyczàcych pracowników zasadach, tak˝e inne niezb´dne koszty ponoszone przez wolontariusza, zwiàzane z wykonywaniem Êwiadczeƒ na rzecz korzystajàcego, w tym koszty szkoleƒ wolontariuszy w zakresie wykonywanych przez nich Êwiadczeƒ okreÊlonych w porozumieniu. Wolontariusz mo˝e – obowiàzkowo w formie pisemnej – zwolniç korzystajàcego w ca∏oÊci lub w cz´Êci z obowiàzków wymienionych powy˝ej (art. 45 ust. 4 ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie). 2. Prawa i obowiàzki cz∏onków spó∏dzielni Zgodne z art. 18 § 1 prawa spó∏dzielczego prawa i obowiàzki wynikajàce z cz∏onkostwa w spó∏dzielni sà dla wszystkich cz∏onków równe. Do podstawowych uprawnieƒ cz∏onka spó∏dzielni socjalnej nale˝à: • Prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu (lub ewentualnie w zebraniu grupy cz∏onkowskiej, je˝eli zgodnie z postanowieniami statutu walne zgromadzenie jest zastàpione przez zebranie przedstawicieli i powo∏uje si´ zebrania grup cz∏onkowskich). • Prawo do wybierania i bycia wybieranym do organów spó∏dzielni (prawo bycia wybieranym do organów spó∏dzielni dotyczy jedynie cz∏onków o pe∏nej zdolnoÊci do czynnoÊci prawnych). • Prawo do otrzymania odpisu statutu i regulaminów, zaznajamiania si´ z uchwa∏ami organów spó∏dzielni, protoko∏ami obrad organów spó∏dzielni, protoko∏ami lustracji, rocznymi sprawozdaniami finansowymi, umowami zawieranymi przez spó∏dzielni´ z osobami trzecimi – z takim jednak zastrze˝eniem, ˝e spó∏dzielnia mo˝e odmówiç cz∏onkowi wglàdu do umów zawieranych z osobami trzecimi, je˝eli narusza∏oby to prawa tych osób lub je˝eli istnieje uzasadniona obawa, ˝e cz∏onek wykorzysta pozyskane informacje w celach sprzecznych z interesem spó∏dzielni i przez to wyrzàdzi spó∏dzielni znacznà szkod´. Odmowa powinna byç wyra˝ona na piÊmie. Cz∏onek, któremu odmówiono wglàdu do umów zawieranych przez spó∏dzielni´ z osobami trzecimi, mo˝e z∏o˝yç wniosek do sàdu rejestrowego o zobowiàzanie spó∏dzielni do udost´pnienia tych umów. Wniosek nale˝y z∏o˝yç w terminie siedmiu dni od dor´czenia cz∏onkowi pisemnej odmowy. • Prawo do ˝àdania rozpatrzenia przez w∏aÊciwe organy spó∏dzielni wniosków dotyczàcych jej dzia∏alnoÊci. • Prawo do Êwiadczeƒ spó∏dzielni w zakresie jej statutowej dzia∏alnoÊci. 46 wybor 10/7/08 8:33 Page 47 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. Wymienione wy˝ej uprawnienia nie stanowià zamkni´tego katalogu, bowiem cz∏onkowi spó∏dzielni przys∏ugujà równie˝ inne prawa okreÊlone w ustawie lub w statucie. JeÊli w statucie zosta∏y przyznane cz∏onkom okreÊlone prawa do korzystania ze Êwiadczeƒ spó∏dzielni, to wszyscy cz∏onkowie spó∏dzielni mogà korzystaç z tych praw na równych zasadach. W myÊl orzeczenia Sàdu Najwy˝szego z 22 maja 1995 r., sygn. I CRN 63/95, opublikowanym w LEX nr 50592, spó∏dzielnia, prowadzàc dzia∏alnoÊç na zasadzie rachunku ekonomicznego, ma zapewniaç korzyÊci swoim cz∏onkom, ka˝demu zaÊ cz∏onkowi s∏u˝y podstawowe prawo korzystania ze Êwiadczeƒ spó∏dzielni i prawo to, jak ka˝de prawo podmiotowe, pozostaje pod ochronà. Do obowiàzków cz∏onka spó∏dzielni nale˝à przede wszystkim: • Przestrzeganie przepisów prawa, postanowieƒ statutu i opartych na nich regulaminów. • Dbanie o dobro i rozwój spó∏dzielni oraz uczestniczenie w realizacji jej zadaƒ statutowych (art. 18 § 5 prawa spó∏dzielczego). • Wniesienie wpisowego oraz zadeklarowanych udzia∏ów – stosownie do postanowieƒ statutu (art. 19 § 1 prawa spó∏dzielczego). Podobnie jak w przypadku uprawnieƒ wynikajàcych z cz∏onkostwa w spó∏dzielni powy˝szy katalog ustawowych obowiàzków cz∏onka spó∏dzielni nie stanowi katalogu zamkni´tego – postanowienia statutu mogà nak∏adaç na cz∏onków spó∏dzielni inne obowiàzki poza wymienionymi powy˝ej, choçby np. obowiàzek wniesienia wk∏adów – art. 20 § 2 prawa spó∏dzielczego. Potwierdza to przepis art. 18 § 6 prawa spó∏dzielczego, w myÊl którego cz∏onek spó∏dzielni wykonuje równie˝ inne obowiàzki okreÊlone w ustawie lub w statucie. Przepisy ustawy, statut oraz umowy zawierane przez spó∏dzielni´ z jej cz∏onkami okreÊlajà prawa i obowiàzki cz∏onków wynikajàce ze stosunków prawnych pochodnych od cz∏onkostwa w spó∏dzielni (art. 18 § 7 prawa spó∏dzielczego). 3. Organy samorzàdowe spó∏dzielni Organami samorzàdowymi spó∏dzielni socjalnej sà: • Walne Zgromadzenie • Rada Nadzorcza – w spó∏dzielni socjalnej, w której liczba cz∏onków nie przekracza pi´tnastu, nie wybiera si´ rady nadzorczej, a jej zadania wykonuje walne zgromadzenie. W takim przypadku prawo kontroli dzia∏alnoÊci spó∏dzielni socjalnej przys∏uguje ka˝demu cz∏onkowi spó∏dzielni (art. 7 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych) • Zarzàd Na podstawie postanowieƒ statutu, w przypadku, gdy iloÊç cz∏onków przekroczy liczb´ w nim okreÊlonà, walne zgromadzenie mo˝e zostaç zastàpione przez zebranie przedstawicieli (art. 37 § 1 prawa spó∏dzielczego). W spó∏dzielniach, w których walne zgromadzenie jest zastàpione przez zebranie przedstawicieli jako organ wyst´pujà zebrania grup cz∏onkowskich, do których kompetencji nale˝y wybieranie przedstawicieli na zebranie przedstawicieli. 47 wybor 10/7/08 8:33 Page 48 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Powy˝szy przepis raczej nie b´dzie mia∏ zastosowania w spó∏dzielniach socjalnych z tego wzgl´du, ˝e zebranie przedstawicieli z regu∏y zast´puje walne zgromadzenie wtedy, gdy du˝a iloÊç cz∏onków spó∏dzielni (np. 1 000 osób) stanowi utrudnienie w obradowaniu walnego zgromadzenia, natomiast w spó∏dzielniach socjalnych maksymalna liczba cz∏onków to 50, a zatem nie ma tu potrzeby zast´powania walnego zgromadzenia zebraniem przedstawicieli. Wyjàtek mogà tu ewentualnie stanowiç spó∏dzielnie socjalne powsta∏e w wyniku przekszta∏cenia spó∏dzielni inwalidów lub spó∏dzielni niewidomych, których nie obowiàzuje wy˝ej wymienione ograniczenie liczby cz∏onków. Ponadto, zgodnie z art. 35 § 3 prawa spó∏dzielczego, statut spó∏dzielni mo˝e przewidywaç powo∏anie tak˝e innych organów ni˝ wymienione powy˝ej, sk∏adajàcych si´ z cz∏onków spó∏dzielni. W takim przypadku statut okreÊla zakres uprawnieƒ tych organów oraz zasady wyboru i odwo∏ywania ich cz∏onków. Wybory do organów spó∏dzielni dokonywane sà w g∏osowaniu tajnym spoÊród nieograniczonej liczby kandydatów, a zatem ka˝dy cz∏onek spó∏dzielni posiadajàcy pe∏nà zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych mo˝e byç kandydatem na cz∏onka organu spó∏dzielni. Prawo wybierania i bycia wybieranym do organów spó∏dzielni stanowi jedno z podstawowych uprawnieƒ cz∏onka spó∏dzielni. Odwo∏anie cz∏onka organu nast´puje tak˝e w g∏osowaniu tajnym (art. 35 § 2 prawa spó∏dzielczego). Przy obliczaniu wymaganej wi´kszoÊci g∏osów dla podj´cia uchwa∏y przez organ spó∏dzielni uwzgl´dnia si´ tylko g∏osy oddane za i przeciw uchwale (czyli nie bierze si´ pod uwag´ g∏osów wstrzymujàcych si´), chyba, ˝e inaczej postanowiono w statucie spó∏dzielni (art. 35 § 4 prawa spó∏dzielczego). Tryb zwo∏ywania posiedzeƒ oraz sposób i warunki podejmowania uchwa∏ rady nadzorczej, zarzàdu, zebraƒ grup cz∏onkowskich oraz innych organów, których powo∏anie przewiduje statut, okreÊla statut lub przewidziane w statucie regulaminy tych organów (art. 35 § 5 prawa spó∏dzielczego). a) Walne zgromadzenie Walne zgromadzenie jest najwy˝szym organem spó∏dzielni. Cz∏onek mo˝e braç udzia∏ w walnym zgromadzeniu tylko osobiÊcie, chyba, ˝e ustawa stanowi inaczej (art. 36 § 2 prawa spó∏dzielczego). Wyjàtek od tej zasady b´dà stanowiç cz∏onkowie o ograniczonej zdolnoÊci do czynnoÊci prawnych, którzy b´dà brali udzia∏ w walnym zgromadzeniu przez swoich przedstawicieli ustawowych (art. 15 § 3 prawa spó∏dzielczego). W myÊl art. 36 § 3 prawa spó∏dzielczego ka˝dy cz∏onek spó∏dzielni ma jeden g∏os na walnym zgromadzeniu, bez wzgl´du na iloÊç posiadanych udzia∏ów. Zasada ta jest wyrazem demokracji wewnàtrzspó∏dzielczej, która stanowi jednà z podstaw ruchu spó∏dzielczego oraz podkreÊla korporacyjny charakter spó∏dzielni jako osoby prawnej – istotà osoby prawnej typu korporacyjnego sà ludzie, a nie kapita∏. Podczas walnego zgromadzenia cz∏onek ma prawo korzystania na w∏asny koszt z pomocy prawnej lub pomocy eksperta. Jednak osoby, z których pomocy korzysta cz∏onek, nie sà uprawnione do zabierania g∏osu na walnym zgromadzeniu. 48 wybor 10/7/08 8:33 Page 49 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. W walnym zgromadzeniu majà tak˝e prawo uczestniczyç z g∏osem doradczym przedstawiciele zwiàzku rewizyjnego, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona, oraz przedstawiciele Krajowej Rady Spó∏dzielczej (art. 36 § 2a i § 4 prawa spó∏dzielczego). Zgodnie z art. 38 § 1 prawa spó∏dzielczego do wy∏àcznej w∏aÊciwoÊci walnego zgromadzenia nale˝y: • Uchwalanie kierunków rozwoju dzia∏alnoÊci gospodarczej oraz spo∏ecznej i kulturalnej. • Rozpatrywanie sprawozdaƒ rady, zatwierdzanie sprawozdaƒ rocznych i sprawozdaƒ finansowych oraz podejmowanie uchwa∏ co do wniosków cz∏onków spó∏dzielni, rady lub zarzàdu w tych sprawach i udzielanie absolutorium cz∏onkom zarzàdu. • Rozpatrywanie wniosków wynikajàcych z przedstawionego protoko∏u polustracyjnego z dzia∏alnoÊci spó∏dzielni oraz podejmowanie uchwa∏ w tym zakresie. • Podejmowanie uchwa∏ w sprawie podzia∏u nadwy˝ki bilansowej (dochodu ogólnego) lub sposobu pokrycia strat. • Podejmowanie uchwa∏ w sprawie zbycia nieruchomoÊci, zbycia zak∏adu lub innej wyodr´bnionej jednostki organizacyjnej. • Podejmowanie uchwa∏ w sprawie przyst´powania do innych organizacji gospodarczych oraz wyst´powania z nich. • Oznaczanie najwy˝szej sumy zobowiàzaƒ jakà spó∏dzielnia mo˝e zaciàgnàç. • Podejmowanie uchwa∏ w sprawie po∏àczenia si´ spó∏dzielni, podzia∏u spó∏dzielni oraz likwidacji spó∏dzielni. • Rozpatrywanie w post´powaniu wewnàtrzspó∏dzielczym odwo∏aƒ od uchwa∏ rady. • Uchwalanie zmian statutu. • Podejmowanie uchwa∏ w sprawie przystàpienia lub wystàpienia spó∏dzielni ze zwiàzku oraz upowa˝nienie zarzàdu do podejmowania dzia∏aƒ w tym zakresie. • Wybór delegatów na zjazd zwiàzku, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona. Zwo∏ywanie walnego zgromadzenia nale˝y do kompetencji zarzàdu spó∏dzielni. Zarzàd mo˝e to uczyniç z w∏asnej inicjatywy lub na ˝àdanie. Prawo ˝àdania zwo∏ania walnego zgromadzenia przys∏uguje radzie nadzorczej lub przynajmniej jednej dziesiàtej cz∏onków spó∏dzielni, nie mniej jednak ni˝ trzem cz∏onkom, je˝eli uprawnienia tego nie zastrze˝ono w statucie dla wi´kszej liczby cz∏onków (art. 39 § 1 i § 2 prawa spó∏dzielczego). Zatem w spó∏dzielniach socjalnych posiadajàcych minimalnà wymaganà przepisami prawa liczb´ cz∏onków – pi´ciu, prawo ˝àdania zwo∏ania walnego zgromadzenia b´dzie przys∏ugiwa∏o trzem cz∏onkom, chyba, ˝e cz∏onkowie spó∏dzielni zastrzegà w statucie to uprawnienie dla wi´kszej liczby cz∏onków, np. czterech. ˚àdanie zwo∏ania walnego zgromadzenia powinno byç z∏o˝one pisemnie z podaniem celu jego zwo∏ania (art. 39 § 4 prawa spó∏dzielczego). W myÊl art. 39 § 5 prawa spó∏dzielczego, je˝eli pomimo wniesienia ˝àdania zwo∏ania walnego zgromadzenia przez uprawnione podmioty, walne zgromadzenie nie odb´dzie si´ w terminie szeÊciu tygodni od dnia wniesienia ˝àdania, walne zgromadzenie mo˝e zostaç zwo∏ane przez rad´ nadzorczà, zwiàzek rewizyjny, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona lub Krajowà Rad´ Spó∏dzielczà, na koszt spó∏dzielni. 49 wybor 10/7/08 8:33 Page 50 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Zwyczajne walne zgromadzenie zarzàd spó∏dzielni zwo∏uje obligatoryjnie przynajmniej raz w roku, w terminie do koƒca czerwca, je˝eli rokiem obrachunkowym jest rok kalendarzowy. Je˝eli rok obrachunkowy przyj´ty przez spó∏dzielni´ nie pokrywa si´ z rokiem kalendarzowym, walne zgromadzenie powinno zostaç zwo∏ane w ciàgu szeÊciu miesi´cy po up∏ywie roku obrachunkowego (art. 39 § 1 prawa spó∏dzielczego). Art. 40 § 1 prawa spó∏dzielczego odsy∏a do postanowieƒ statutu w kwestii sposobu i terminów zawiadamiania cz∏onków spó∏dzielni, zwiàzku rewizyjnego, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona oraz Krajowej Rady Spó∏dzielczej o czasie, miejscu i porzàdku obrad walnego zgromadzenia. Cz∏onków spó∏dzielni najcz´Êciej zawiadamia si´ wywieszajàc stosownà informacj´ oraz porzàdek obrad walnego zgromadzenia na tablicy og∏oszeƒ w budynku spó∏dzielni. W przypadku zwiàzku rewizyjnego, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona i Krajowej Rady Spó∏dzielczej oraz cz∏onków nieobecnych w pracy – powy˝szego zawiadomienia najcz´Êciej dokonuje si´ za pomocà listów poleconych. Podmioty uprawnione do ˝àdania zwo∏ania walnego zgromadzenia, majà równie˝ prawo do ˝àdania zamieszczenia oznaczonych spraw na porzàdku jego obrad, pod warunkiem wystàpienia z tym ˝àdaniem w terminie przez statut okreÊlonym (art. 40 § 2 prawa spó∏dzielczego). W myÊl art. 41 § 1 i § 2 prawa spó∏dzielczego walne zgromadzenie jest zdolne do podejmowania uchwa∏ tylko wówczas, gdy zosta∏o zwo∏ane w sposób nale˝yty (w terminach i w sposób okreÊlony w statucie) oraz przy obecnoÊci co najmniej po∏owy ogólnej liczby cz∏onków spó∏dzielni, chyba, ˝e ustawa lub statut stanowià inaczej. Zatem w statucie mo˝na okreÊliç inne quorum wymagane przy podejmowaniu uchwa∏ przez walne zgromadzenie ni˝ podane w tym przepisie, np. 3/4 ogólnej liczby cz∏onków spó∏dzielni. Uchwa∏y walnego zgromadzenia podejmowane sà z regu∏y zwyk∏à wi´kszoÊcià g∏osów, chyba, ˝e ustawa lub statut stanowià inaczej. Zatem statut spó∏dzielni mo˝e stanowiç, i˝ walne zgromadzenie podejmuje wszystkie uchwa∏y lub uchwa∏y w niektórych sprawach bezwzgl´dnà wi´kszoÊcià g∏osów lub nawet kwalifikowanà wi´kszoÊcià g∏osów. G∏osowanie przeprowadza si´ nad ka˝dà uchwa∏à z osobna. Prawo spó∏dzielcze wymaga kwalifikowanej wi´kszoÊci g∏osów w przypadkach podejmowania uchwa∏ w sprawach: • zmiany statutu – wi´kszoÊç 2/3 g∏osów (art. 12a § 1 prawa spó∏dzielczego); • odwo∏ania cz∏onka rady nadzorczej przed up∏ywem kadencji – wi´kszoÊç 2/3 g∏osów (art. 45 § 5 prawa spó∏dzielczego); • po∏àczenia spó∏dzielni – wi´kszoÊç 2/3 g∏osów (art. 96 prawa spó∏dzielczego); • likwidacji spó∏dzielni – wi´kszoÊç 3/4 g∏osów (art. 113 § 1 pkt 3 prawa spó∏dzielczego); • przywrócenia dzia∏alnoÊci spó∏dzielni postawionej w stan likwidacji – wi´kszoÊç 3/4 g∏osów (art. 116 § 1 prawa spó∏dzielczego). Ponadto walne zgromadzenie mo˝e podejmowaç uchwa∏y jedynie w sprawach obj´tych porzàdkiem obrad podanych do wiadomoÊci cz∏onków w terminach i w sposób okreÊlonych w statucie. 50 wybor 10/7/08 8:33 Page 51 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. Obrady walnego zgromadzenia powinny byç protoko∏owane. Protokó∏ podpisuje przewodniczàcy walnego zgromadzenia oraz inne osoby wskazane w statucie. Protoko∏y sà jawne dla cz∏onków spó∏dzielni, przedstawicieli zwiàzku rewizyjnego, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona, oraz dla Krajowej Rady Spó∏dzielczej i powinny byç przechowywane przez zarzàd spó∏dzielni co najmniej przez dziesi´ç lat, o ile przepisy w sprawie przechowywania akt nie przewidujà terminu d∏u˝szego (art. 41 § 3-5 prawa spó∏dzielczego). Zgodnie z art. 42 § 1 prawa spó∏dzielczego uchwa∏y walnego zgromadzenia obowiàzujà wszystkich cz∏onków spó∏dzielni oraz wszystkie jej organy. Uchwa∏a sprzeczna z ustawà jest niewa˝na (art. 42 § 2 prawa spó∏dzielczego). W tym wypadku chodzi o czynnoÊç prawnà bezwzgl´dnie niewa˝nà, a wi´c uchwa∏a sprzeczna z prawem nie ma mocy wià˝àcej – nie obowiàzuje i nie podlega zaskar˝eniu do sàdu. Mo˝na natomiast ˝àdaç ustalenia przez sàd jej niewa˝noÊci w drodze powództwa ustalajàcego. Nale˝y jednak pami´taç, i˝ zgodnie z art. 189 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks post´powania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43. poz. 296 ze zm.) powód mo˝e ˝àdaç ustalenia przez sàd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Uprawnienie to przys∏uguje równie˝, w toku prowadzonego post´powania, organowi podatkowemu lub organowi kontroli skarbowej, je˝eli ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest niezb´dne dla oceny skutków podatkowych. Natomiast uchwa∏a walnego zgromadzenia sprzeczna z postanowieniami statutu bàdê dobrymi obyczajami lub godzàca w interesy spó∏dzielni albo majàca na celu pokrzywdzenie jej cz∏onka mo˝e byç zaskar˝ona do sàdu (art. 42 § 3 prawa spó∏dzielczego). Powództwo o uchylenie uchwa∏y mo˝e wytoczyç: • ka˝dy cz∏onek spó∏dzielni – z wyjàtkiem zaskar˝enia uchwa∏y w sprawie wykluczenia lub wykreÊlenia cz∏onka, gdy˝ w tym przypadku prawo to przys∏uguje wy∏àcznie cz∏onkowi wykluczonemu albo wykreÊlonemu; • zarzàd spó∏dzielni; • prokurator (art. 55-60 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks post´powania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43 poz. 296 ze zm.). W sprawie o uchylenie uchwa∏y walnego zgromadzenia stronà pozwanà jest zawsze spó∏dzielnia. Je˝eli zarzàd wytacza powództwo, spó∏dzielni´ reprezentuje pe∏nomocnik ustanowiony przez rad´ nadzorczà, a spó∏dzielni´, w której nie powo∏uje si´ rady nadzorczej – pe∏nomocnik ustanowiony przez walne zgromadzenie. W wypadku nieustanowienia pe∏nomocnika sàd w∏aÊciwy do rozpoznania sprawy ustanawia kuratora dla spó∏dzielni (art. 42 § 5 prawa spó∏dzielczego). Termin do wniesienia powództwa o uchylenie uchwa∏y walnego zgromadzenia wynosi szeÊç tygodni od dnia odbycia walnego zgromadzenia. Je˝eli zaÊ powództwo wnosi cz∏onek nieobecny na walnym zgromadzeniu na skutek jego wadliwego zwo∏ania, powództwo o uchylenie uchwa∏y walnego zgromadzenia powinno byç wniesione w ciàgu szeÊciu tygodni od dnia powzi´cia wiadomoÊci przez tego cz∏onka o uchwale, nie póêniej jednak ni˝ przed up∏ywem roku od dnia odbycia walnego 51 wybor 10/7/08 8:33 Page 52 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE zgromadzenia. Je˝eli ustawa lub statut wymagajà zawiadomienia cz∏onka o uchwale, termin szeÊciotygodniowy biegnie od dnia tego zawiadomienia dokonanego w sposób wskazany w statucie. (art. 42 § 6-7 prawa spó∏dzielczego). b) Rada nadzorcza Rada nadzorcza jest organem, który sprawuje kontrol´ i nadzór nad dzia∏alnoÊcià spó∏dzielni (art. 44 prawa spó∏dzielczego). Zgodnie z art. 45 § 1 prawa spó∏dzielczego rada nadzorcza sk∏ada si´ co najmniej z trzech cz∏onków wybranych przez walne zgromadzenie (ewentualnie przez zebranie przedstawicieli albo zebrania grup cz∏onkowskich – stosownie do postanowieƒ statutu danej spó∏dzielni). Trzech cz∏onków to minimalny sk∏ad rady nadzorczej. Statut mo˝e przewidywaç wi´kszà liczb´ cz∏onków rady nadzorczej. Statut tak˝e okreÊla kadencj´ rady nadzorczej. Do rady nadzorczej mogà byç wybrani wy∏àcznie cz∏onkowie spó∏dzielni. W sk∏ad rady nadzorczej spó∏dzielni nie mogà wchodziç osoby b´dàce kierownikami bie˝àcej dzia∏alnoÊci gospodarczej tej spó∏dzielni (np. kierownik jednego z zak∏adów spó∏dzielni) lub pe∏nomocnikami zarzàdu oraz osoby pozostajàce z cz∏onkami zarzàdu lub kierownikami bie˝àcej dzia∏alnoÊci gospodarczej spó∏dzielni w zwiàzku ma∏˝eƒskim albo w stosunku pokrewieƒstwa lub powinowactwa w linii prostej i w drugim stopniu linii bocznej (art. 57 prawa spó∏dzielczego). Na mocy art. 45 § 6 prawa spó∏dzielczego cz∏onkowi rady nadzorczej spó∏dzielni przys∏uguje ochrona stosunku pracy polegajàca na tym, ˝e mo˝na mu wypowiedzieç umow´ o prac´ albo warunki pracy lub p∏acy tylko w wypadkach, w których przepisy prawa pracy dopuszczajà dokonanie takiej czynnoÊci w stosunku do cz∏onka zak∏adowego organu zwiàzku zawodowego. Odpowiednie zastosowanie b´dzie tu mia∏ w szczególnoÊci art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o zwiàzkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79 poz. 854 ze zm.). A zatem spó∏dzielnia nie mo˝e bez zgody rady nadzorczej: • Wypowiedzieç ani rozwiàzaç stosunku pracy z imiennie wskazanym cz∏onkiem rady nadzorczej. • Zmieniç jednostronnie warunków pracy lub p∏acy na niekorzyÊç cz∏onka rady nadzorczej – z wyjàtkiem gdy dopuszczajà to odr´bne przepisy, np. taka sytuacja ma miejsce przy zwolnieniach grupowych – art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiàzywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn nie dotyczàcych pracowników (Dz. U. z 2003 r. Nr 90 poz. 844 ze zm.). Ochrona umowy o prac´ przewidziana w art. 45 § 6 prawa spó∏dzielczego przys∏uguje tak˝e by∏emu cz∏onkowi rady nadzorczej spó∏dzielni w okresie roku po ustaniu cz∏onkostwa w tej radzie (uchwa∏a Sàdu Najwy˝szego z dnia 5 maja 1993 r., i PZP 13/93, opublikowana w „Wokandzie” nr 1993/8, str. 16). 52 wybor 10/7/08 8:33 Page 53 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. Zgodnie z art. 46 § 1 prawa spó∏dzielczego do zakresu dzia∏ania rady nadzorczej nale˝y: • Uchwalanie planów gospodarczych i programów dzia∏alnoÊci spo∏ecznej i kulturalnej. • Nadzór i kontrola dzia∏alnoÊci spó∏dzielni poprzez: – badanie okresowych sprawozdaƒ oraz sprawozdaƒ finansowych; – dokonywanie okresowych ocen wykonania przez spó∏dzielni´ jej zadaƒ gospodarczych, ze szczególnym uwzgl´dnieniem przestrzegania przez spó∏dzielni´ praw jej cz∏onków; – przeprowadzanie kontroli nad sposobem za∏atwiania przez zarzàd wniosków organów spó∏dzielni i jej cz∏onków. • Podejmowanie uchwa∏ w sprawie nabycia i obcià˝enia nieruchomoÊci oraz nabycia zak∏adu lub innej jednostki organizacyjnej. • Podejmowanie uchwa∏ w sprawie przyst´powania do organizacji spo∏ecznych oraz wyst´powania z nich. • Zatwierdzanie struktury organizacyjnej spó∏dzielni. • Rozpatrywanie skarg na dzia∏alnoÊç zarzàdu. • Sk∏adanie walnemu zgromadzeniu sprawozdaƒ zawierajàcych w szczególnoÊci wyniki kontroli i ocen´ sprawozdaƒ finansowych. • Podejmowanie uchwa∏ w sprawach czynnoÊci prawnych dokonywanych mi´dzy spó∏dzielnià a cz∏onkiem zarzàdu lub dokonywanych przez spó∏dzielni´ w interesie cz∏onka zarzàdu oraz reprezentowanie spó∏dzielni przy tych czynnoÊciach; do reprezentowania spó∏dzielni wystarczy dwóch cz∏onków rady przez nià upowa˝nionych. W statucie mo˝na zastrzec do zakresu dzia∏ania rady nadzorczej jeszcze inne uprawnienia. Na mocy postanowieƒ statutu mo˝na tak˝e zmniejszyç zakres dzia∏ania rady nadzorczej i przekazaç do wy∏àcznej w∏aÊciwoÊci walnego zgromadzenia podejmowanie uchwa∏ we wszystkich lub niektórych sprawach, zastrze˝onych do zakresu dzia∏ania rady, a dotyczàcych planów gospodarczych i programów dzia∏alnoÊci spo∏ecznej i kulturalnej, nabycia i obcià˝enia nieruchomoÊci, nabycia zak∏adu lub innej jednostki organizacyjnej, zatwierdzania struktury organizacyjnej spó∏dzielni; w takim przypadku mo˝na w statucie przyjàç dla rady nadzorczej nazw´ komisji rewizyjnej (art. 46 § 2 prawa spó∏dzielczego). Zgodnie z art. 46 § 4 prawa spó∏dzielczego, w celu wykonania swoich zadaƒ rada mo˝e ˝àdaç od zarzàdu, cz∏onków i pracowników spó∏dzielni wszelkich sprawozdaƒ i wyjaÊnieƒ, przeglàdaç ksi´gi i dokumenty oraz sprawdzaç bezpoÊrednio stan majàtku spó∏dzielni. c) Zarzàd Do zarzàdu nale˝y kierowanie dzia∏alnoÊcià spó∏dzielni oraz reprezentowanie jà na zewnàtrz. Kompetencje zarzàdu w prawie spó∏dzielczym zosta∏y okreÊlone za pomocà tzw. „metody negatywnej” – to znaczy, ˝e wszelkie sprawy wymagajàce podj´cia decyzji, a nie zastrze˝one do kompetencji walnego zgromadzenia lub rady 53 wybor 10/7/08 8:33 Page 54 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE nadzorczej, nale˝à do zarzàdu. Takie okreÊlenie kompetencji zarzàdu zapobiega sporom kompetencyjnym pomi´dzy organami spó∏dzielni. Sk∏ad i liczb´ cz∏onków zarzàdu oraz organ (rada nadzorcza lub walne zgromadzenie) uprawniony do wybierania i odwo∏ywania cz∏onków zarzàdu, w tym prezesa i jego zast´pców, okreÊla statut spó∏dzielni. Przy czym walne zgromadzenie zawsze mo˝e odwo∏aç tych cz∏onków zarzàdu, którym nie udzieli∏o absolutorium, niezale˝nie od tego, który organ stosownie do postanowieƒ statutu wybiera cz∏onków zarzàdu (art. 49 § 4 prawa spó∏dzielczego). Ustawodawca nie okreÊli∏ – choçby w przedziale granicznym – ilu cz∏onków powinien liczyç zarzàd. Zatem zarzàd spó∏dzielni – stosownie do postanowieƒ statutu – mo˝e dzia∏aç jednoosobowo (prezes), dwuosobowo lub kolegialnie. W ma∏ych spó∏dzielniach najbardziej praktyczne b´dzie powo∏anie zarzàdu dwuosobowego, m. in. ze wzgl´du na przepis art. 54 § 1 prawa spó∏dzielczego, w myÊl którego oÊwiadczenia woli za spó∏dzielni´ sk∏adajà dwaj cz∏onkowie zarzàdu lub jeden cz∏onek zarzàdu i pe∏nomocnik. W spó∏dzielniach o zarzàdzie jednoosobowym oÊwiadczenie woli mogà sk∏adaç równie˝ dwaj pe∏nomocnicy. Przy zarzàdzie przynajmniej dwuosobowym nie ma potrzeby powo∏ywania pe∏nomocników. OÊwiadczenia woli za spó∏dzielni´ sk∏ada si´ w ten sposób, ˝e pod nazwà spó∏dzielni osoby upowa˝nione do ich sk∏adania zamieszczajà swoje podpisy (art. 54 § 2 prawa spó∏dzielczego). OÊwiadczenia pisemne skierowane do spó∏dzielni, a z∏o˝one w jej lokalu albo jednemu z cz∏onków zarzàdu lub pe∏nomocnikowi, majà skutek prawny wzgl´dem spó∏dzielni (art. 54 § 3 prawa spó∏dzielczego). Cz∏onkiem zarzàdu danej spó∏dzielni nie mo˝e byç: • przedstawiciel na zebranie przedstawicieli tej samej spó∏dzielni, • cz∏onek rady nadzorczej tej samej spó∏dzielni (art. 56 § 1 prawa spó∏dzielczego). Ponadto cz∏onkowie zarzàdu nie mogà braç udzia∏u w g∏osowaniu w sprawach wy∏àcznie ich dotyczàcych, ani zajmowaç si´ interesami konkurencyjnymi wobec spó∏dzielni, a w szczególnoÊci uczestniczyç jako wspólnicy lub cz∏onkowie w∏adz przedsi´biorców prowadzàcych dzia∏alnoÊç konkurencyjnà wobec spó∏dzielni (art. 56 § 2 i § 3 prawa spó∏dzielczego). To samo odnosi si´ do cz∏onków rady nadzorczej spó∏dzielni. Naruszenie zakazu konkurencji stanowi mi´dzy innymi podstaw´ odwo∏ania cz∏onka rady lub zarzàdu. Nale˝y zwróciç uwag´ na art. 58 prawa spó∏dzielczego, który okreÊla odpowiedzialnoÊç odszkodowawczà cz∏onków zarzàdu, a tak˝e cz∏onków rady nadzorczej i likwidatora, za szkod´ wyrzàdzonà spó∏dzielni. Przepis ten zosta∏ zmieniony przez ostatnià nowelizacjà prawa spó∏dzielczego z dnia 3 czerwca 2005 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 122 poz. 1024), która wesz∏a w ˝ycie 22 lipca 2005 r. i w obecnym brzmieniu ustanawia on pe∏nà odpowiedzialnoÊç odszkodowawczà cz∏onków zarzàdu, rady oraz likwidatora za zawinionà szkod´ wyrzàdzonà spó∏dzielni dzia∏aniem lub zaniechaniem 54 wybor 10/7/08 8:33 Page 55 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu. Przed nowelizacjà odpowiedzialnoÊç ta by∏a ograniczona do wysokoÊci trzymiesi´cznego wynagrodzenia pobieranego w dacie wyrzàdzenia szkody. Do odpowiedzialnoÊci karnej cz∏onków zarzàdu i innych organów spó∏dzielni oraz likwidatora majà zastosowanie przepisy art. 267a-267d prawa spó∏dzielczego, wprowadzone wspomnianà wy˝ej nowelizacjà. 4. Gospodarka spó∏dzielni Zasady gospodarki spó∏dzielni zosta∏y okreÊlone w Dziale VII prawa spó∏dzielczego, w art. od 67 do 90. Ponadto do spó∏dzielni socjalnych b´dà mia∏y zastosowanie w tym zakresie art. od 8 do 10 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych. Spó∏dzielnia prowadzi dzia∏alnoÊç gospodarczà na zasadach rachunku ekonomicznego przy zapewnieniu korzyÊci cz∏onkom spó∏dzielni (art. 67 prawa spó∏dzielczego). Spó∏dzielnia odpowiada za swoje zobowiàzania ca∏ym majàtkiem. Cz∏onek spó∏dzielni nie odpowiada za zobowiàzania spó∏dzielni wobec jej wierzycieli, a uczestniczy jedynie w pokrywaniu strat spó∏dzielni do wysokoÊci zadeklarowanych udzia∏ów (art. 19 § 2 i 3 prawa spó∏dzielczego). Zatem ˝aden z wierzycieli spó∏dzielni nie mo˝e ˝àdaç bezpoÊrednio od cz∏onka spó∏dzielni zap∏aty zobowiàzania zaciàgni´tego przez spó∏dzielni´. Jak ju˝ wspomniano na wst´pie niniejszego opracowania, spó∏dzielnia socjalna dzia∏a na rzecz spo∏ecznej i zawodowej reintegracji jej cz∏onków, a dzia∏ania te nie sà wykonywane w ramach prowadzonej przez spó∏dzielni´ socjalnà dzia∏alnoÊci gospodarczej (art. 2 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Dzia∏ania te stanowià dzia∏alnoÊç statutowà spó∏dzielni socjalnej, która mo˝e byç prowadzona jako statutowa dzia∏alnoÊç odp∏atna. Dochód ze statutowej dzia∏alnoÊci odp∏atnej mo˝e byç przeznaczony wy∏àcznie na realizacj´ celów statutowych (art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie i art. 8 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Równie˝ dzia∏alnoÊç spo∏eczna i oÊwiatowo-kulturalna prowadzona przez spó∏dzielni´ socjalnà na rzecz swoich cz∏onków i ich Êrodowiska lokalnego oraz dzia∏alnoÊç spo∏ecznie u˝yteczna w sferze zadaƒ publicznych nie jest dzia∏alnoÊcià gospodarczà w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dzia∏alnoÊci gospodarczej (Dz. U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807 ze zm.) i mo˝e byç prowadzona jako statutowa dzia∏alnoÊç odp∏atna (art. 8 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt. 43 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z póên. zm.) dochody spó∏dzielni socjalnej wydatkowane w roku podatkowym na cele spo∏ecznej i zawodowej reintegracji jej cz∏onków na zasadach okreÊlonych w ustawie o spó∏dzielniach socjalnych, w cz´Êci nie zaliczonej do kosztów uzyskania przychodów, sà wolne od podatku dochodowego od osób prawnych. 55 wybor 10/7/08 8:33 Page 56 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Zysk spó∏dzielni – czyli nadwy˝ka wp∏ywów nad wydatkami w dzia∏alnoÊci gospodarczej – po pomniejszeniu o podatek dochodowy i inne obcià˝enia obowiàzkowe wynikajàce z odr´bnych przepisów ustawowych, stanowi nadwy˝k´ bilansowà. W spó∏dzielniach socjalnych nie dokonuje si´ podzia∏u nadwy˝ki bilansowej pomi´dzy cz∏onków, nie mo˝e byç ona tak˝e przeznaczona na zwi´kszenie funduszu udzia∏owego, jak równie˝ nie mo˝e byç przeznaczona na oprocentowanie udzia∏ów (art. 10 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). W spó∏dzielni socjalnej nadwy˝ka bilansowa na podstawie uchwa∏y walnego zgromadzenia podlega podzia∏owi i jest przeznaczana na: • zwi´kszenie funduszu zasobowego – nie mniej ni˝ 40% nadwy˝ki bilansowej; • cele spo∏ecznej i zawodowej reintegracji cz∏onków spó∏dzielni socjalnej oraz na dzia∏alnoÊç spo∏ecznà i oÊwiatowo – kulturalnà na rzecz cz∏onków spó∏dzielni oraz ich Êrodowiska lokalnego, a tak˝e dzia∏alnoÊç spo∏ecznie u˝ytecznà w sferze zadaƒ publicznych – nie mniej ni˝ 40% nadwy˝ki bilansowej; • fundusz inwestycyjny (art. 10 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Zgodnie z art. 78 § 1 prawa spó∏dzielczego zasadniczymi funduszami w∏asnymi tworzonymi w spó∏dzielni sà: • fundusz udzia∏owy – w spó∏dzielni socjalnej powstajàcy z wp∏at udzia∏ów cz∏onkowskich lub innych êróde∏ okreÊlonych w odr´bnych przepisach; • fundusz zasobowy powstajàcy z wp∏at przez cz∏onków wpisowego, cz´Êci nadwy˝ki bilansowej lub innych êróde∏ okreÊlonych w odr´bnych przepisach. W spó∏dzielni socjalnej oprócz wy˝ej wymienionych funduszy tworzy si´ tak˝e fundusz inwestycyjny – fundusz ten powstaje z cz´Êci nadwy˝ki bilansowej. Obowiàzek tworzenia tego funduszu w spó∏dzielni socjalnej wynika poÊrednio z przepisu art. 10 ust. 1 pkt. 3 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych, który stanowi, ˝e nadwy˝ka bilansowa podlega podzia∏owi i w cz´Êci jest przeznaczana na fundusz inwestycyjny. Spó∏dzielnia tworzy tak˝e inne fundusze w∏asne przewidziane w odr´bnych przepisach oraz w postanowieniach jej statutu – np. zak∏adowy fundusz Êwiadczeƒ socjalnych przewidziany w przepisach ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zak∏adowym funduszu Êwiadczeƒ socjalnych (Dz. U. z 1996 r. Nr 70 poz. 335 ze zm.), zak∏adowy fundusz rehabilitacji osób niepe∏nosprawnych w spó∏dzielniach posiadajàcych status zak∏adów pracy chronionej, którego tworzenie regulujà przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123 poz. 776), czy tworzony na podstawie postanowieƒ statutu fundusz wk∏adów w spó∏dzielniach, w których statut przewiduje wnoszenie wk∏adów przez cz∏onków. Spó∏dzielnia prowadzi rachunkowoÊç na zasadach okreÊlonych w ustawie z dnia 29 wrzeÊnia 1994 r. o rachunkowoÊci (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 76 poz. 694 ze zm.). Roczne sprawozdania finansowe spó∏dzielni podlegajà badaniu pod wzgl´dem rzetelnoÊci i prawid∏owoÊci. Uchwa∏´ w tym zakresie podejmuje rada nadzorcza. Roczne sprawozdanie finansowe podlega badaniu w trybie i wed∏ug zasad okreÊlonych w przepisach art. 64-70 ustawy o rachunkowoÊci. Zgodnie z art. 64 ust. 1 pkt. 4 ustawy o rachunkowoÊci roczne sprawozdania finansowe spó∏dzielni b´dzie podlega∏o ba56 wybor 10/7/08 8:33 Page 57 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. daniu przez bieg∏ego rewidenta, je˝eli w poprzedzajàcym roku obrotowym, za który sporzàdzono sprawozdania finansowe, spó∏dzielnia spe∏ni∏a co najmniej dwa z nast´pujàcych warunków: • Êrednioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pe∏ne etaty wynios∏o co najmniej 50 osób; • suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowi∏a równowartoÊç w walucie polskiej co najmniej 2 500 000 euro; • przychody netto ze sprzeda˝y towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowi∏y równowartoÊç w walucie polskiej co najmniej 5 mln euro. Straty bilansowe spó∏dzielni pokrywa si´ z funduszu zasobowego, a w cz´Êci przekraczajàcej fundusz zasobowy – z funduszu udzia∏owego i innych funduszów w∏asnych spó∏dzielni wed∏ug kolejnoÊci ustalonej przez statut. Straty pierwszego roku obrachunkowego po za∏o˝eniu spó∏dzielni mogà byç pokryte w roku nast´pnym. Gdyby fundusze w∏asne nie wystarczy∏y na pokrycie strat, walne zgromadzenie mo˝e podjàç uchwa∏´ zobowiàzujàcà cz∏onków do wczeÊniejszego wp∏acenia udzia∏ów, ni˝ to przewiduje statut (art. 90 § 1 i 2 prawa spó∏dzielczego). Oznacza to, ˝e w przypadku, gdy w spó∏dzielni na koniec roku obrotowego wystàpi strata i do pokrycia tej straty nie wystarczà Êrodki z funduszu zasobowego (fundusz ten tworzy si´ mi´dzy innymi z wp∏at wpisowego), spó∏dzielnia mo˝e si´gnàç po Êrodki znajdujàce si´ na funduszu udzia∏owym i na innych funduszach w∏asnych spó∏dzielni (wed∏ug kolejnoÊci okreÊlonej w statucie) w celu pokrycia tej straty. Je˝eli natomiast wielkoÊç zadeklarowanego funduszu udzia∏owego jest mniejsza ni˝ rzeczywista iloÊç Êrodków zgromadzonych na tym funduszu (taka sytuacja mo˝e mieç miejsce, gdy zgodnie z postanowieniami statutu cz∏onkowie dokonujà wp∏at zadeklarowanych udzia∏ów w ratach, w terminach okreÊlonych przez statut) i Êrodki znajdujàce si´ na funduszu udzia∏owym i innych funduszach w∏asnych spó∏dzielni nie wystarczà na pokrycie straty, to spó∏dzielnia mo˝e – na podstawie uchwa∏y walnego zgromadzenia – za˝àdaç od cz∏onków, którzy nie wp∏acili jeszcze ca∏ej kwoty zadeklarowanych udzia∏ów, wp∏aty tej pozosta∏ej cz´Êci udzia∏ów w terminie wczeÊniejszym ni˝ to okreÊlono w statucie. 5. Procedury kontrolne – lustracja spó∏dzielni Wiele zmian w przepisach prawa spó∏dzielczego dotyczàcych lustracji spó∏dzielni wprowadzi∏a wspomniana ju˝ wczeÊniej ustawa z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy o spó∏dzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2005 r. Nr 122 poz. 1024), obowiàzujàca od 22 lipca 2005 r. W myÊl art. 91 § 1 prawa spó∏dzielczego ka˝da spó∏dzielnia obowiàzana jest przynajmniej raz na trzy lata, a w okresie pozostawania w stanie likwidacji – corocznie, poddaç si´ lustracyjnemu badaniu legalnoÊci, gospodarnoÊci i rzetelnoÊci ca∏oÊci jej dzia∏ania. Lustracjà obejmuje si´ okres dzia∏alnoÊci spó∏dzielni od poprzedniej lustracji. W ka˝dym czasie spó∏dzielnia mo˝e wystàpiç o przeprowadzenie lustracji ca∏oÊci lub cz´Êci jej dzia∏alnoÊci, albo tylko okreÊlonych jej zagadnieƒ. Spó∏dzielnia mo˝e wystàpiç z takim wnioskiem do zwiàzku rewizyjnego, w którym jest zrzeszona, a je˝eli 57 wybor 10/7/08 8:33 Page 58 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE nie jest zrzeszona w ˝adnym zwiàzku – do wybranego zwiàzku rewizyjnego lub do Krajowej Rady Spó∏dzielczej. Zwiàzki rewizyjne przeprowadzajà lustracje w spó∏dzielniach w nich zrzeszonych nieodp∏atnie – spó∏dzielnie zrzeszone ponoszà koszty przeprowadzenia lustracji w postaci sk∏adek cz∏onkowskich wp∏acanych do zwiàzku rewizyjnego, którego sà cz∏onkami. W wypadku przeprowadzania lustracji przez zwiàzek rewizyjny w spó∏dzielni niezrzeszonej lub przez Krajowà Rad´ Spó∏dzielczà, lustracja zawsze jest odp∏atna (art. 91 § 3 zd. 2 prawa spó∏dzielczego). W myÊl art. 91 § 2 prawa spó∏dzielczego celem lustracji jest: • sprawdzenie przestrzegania przez spó∏dzielni´ przepisów prawa i postanowieƒ statutu; • zbadanie przestrzegania przez spó∏dzielni´ prowadzenia przez nià dzia∏alnoÊci w interesie ogó∏u cz∏onków; • kontrola gospodarnoÊci, celowoÊci i rzetelnoÊci realizacji przez spó∏dzielni´ jej celów ekonomicznych, socjalnych oraz kulturalnych; • wskazywanie cz∏onkom na nieprawid∏owoÊci w dzia∏alnoÊci organów spó∏dzielni; • udzielanie organizacyjnej i instrukta˝owej pomocy w usuwaniu stwierdzonych nieprawid∏owoÊci oraz w usprawnieniu dzia∏alnoÊci spó∏dzielni. Lustrator przeprowadzajàcy lustracj´ ma obowiàzek zawiadomiç rad´ i zarzàd o rozpocz´ciu lustracji. Cz∏onkowie rady uprawnieni sà do uczestniczenia w lustracji. Lustrator uprawniony jest do przeglàdania ksiàg i wszelkich dokumentów w lustrowanej spó∏dzielni oraz do bezpoÊredniego sprawdzania jej stanu majàtkowego, a organy spó∏dzielni i jej pracownicy obowiàzani sà do udzielania mu ˝àdanych wyjaÊnieƒ i wszelkiej pomocy (art. 92 prawa spó∏dzielczego). Warto wspomnieç, i˝ w myÊl art. 267c pkt 2 prawa spó∏dzielczego kto, b´dàc cz∏onkiem organu spó∏dzielni albo likwidatorem wbrew przepisom ustawy nie udziela lub udziela niezgodnych ze stanem faktycznym wyjaÊnieƒ lustratorowi, nie dopuszcza go do pe∏nienia obowiàzków lub nie przedk∏ada stosownych dokumentów, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolnoÊci. Grzywnie albo karze ograniczenia wolnoÊci podlega tak˝e cz∏onek organu spó∏dzielni albo likwidator, który wbrew przepisom ustawy nie poddaje spó∏dzielni lustracji lub nie udost´pnia cz∏onkom spó∏dzielni protoko∏u lustracji (art. 267c pkt 1 i 3 prawa spó∏dzielczego). Z czynnoÊci lustracyjnych lustrator sporzàdza protokó∏, który sk∏ada radzie i zarzàdowi spó∏dzielni. Protokó∏ lustracji ma moc dokumentu urz´dowego. Dokument urz´dowy sporzàdzony w przepisanej formie przez powo∏any do tego podmiot stanowi dowód tego, co zosta∏o w nim urz´dowo zaÊwiadczone (por. art. 244 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks post´powania cywilnego, Dz. U. z 1964 r. Nr 43 poz. 296 ze zm.). Na podstawie protoko∏u z lustracji przeprowadzajàcy jà zwiàzek rewizyjny lub Krajowa Rada Spó∏dzielcza opracowuje wnioski polustracyjne oraz przekazuje je zarzàdowi i radzie. Zarzàd obowiàzany jest corocznie przekazywaç podmiotowi przeprowadzajàcemu lustracj´ i walnemu zgromadzeniu informacj´ o realizacji wniosków polustracyjnych (art. 93 § 1a i 1b prawa spó∏dzielczego). 58 wybor 10/7/08 8:33 Page 59 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. Zarzàd obowiàzany jest na ˝àdanie cz∏onka spó∏dzielni udost´pniç mu do wglàdu protokó∏ lustracji oraz wnioski polustracyjne i informacje o ich realizacji. Wnioski z przeprowadzonej lustracji powinny byç przedstawione przez rad´ nadzorczà najbli˝szemu walnemu zgromadzeniu (art. 93 § 2 i 4 prawa spó∏dzielczego). 6. ¸àczenie si´, podzia∏, przekszta∏canie oraz likwidacja spó∏dzielni socjalnych a) ¸àczenie si´ spó∏dzielni, przekszta∏cenie spó∏dzielni inwalidów lub niewidomych w spó∏dzielni´ socjalnà Spó∏dzielnia mo˝e w ka˝dym czasie po∏àczyç si´ z innà spó∏dzielnià na podstawie uchwa∏ walnych zgromadzeƒ ∏àczàcych si´ spó∏dzielni, powzi´tych wi´kszoÊcià 2/3 g∏osów (art. 96 prawa spó∏dzielczego). Spó∏dzielnia socjalna mo˝e po∏àczyç si´ tylko i wy∏àcznie z innà spó∏dzielnià socjalnà (art. 16 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). W sferze cz∏onkostwa po∏àczenie si´ spó∏dzielni wywiera ten skutek, ˝e cz∏onkowie, którzy w chwili po∏àczenia nale˝eli do spó∏dzielni przejmowanej, stajà si´ cz∏onkami spó∏dzielni przejmujàcej. Wp∏aty na udzia∏y wpisuje si´ cz∏onkom spó∏dzielni przejmowanej w takiej wysokoÊci, jaka wynika z ustalonej w sprawozdaniu finansowym kwoty przej´tego funduszu udzia∏owego (art. 100 prawa spó∏dzielczego). Natomiast w sferze majàtkowej po∏àczenie si´ spó∏dzielni ma ten skutek, i˝ majàtek spó∏dzielni przej´tej przechodzi na spó∏dzielni´ przejmujàcà, a wierzyciele i d∏u˝nicy pierwszej stajà si´ wierzycielami i d∏u˝nikami drugiej (art. 101 prawa spó∏dzielczego). Po∏àczenie oraz wynikajàce z niego zmiany statutu wywierajà skutek dopiero od chwili wpisania ich do Krajowego Rejestru Sàdowego, za wyjàtkiem tego, i˝ niezw∏ocznie po podj´ciu uchwa∏ o po∏àczeniu zamiast zarzàdu i rady spó∏dzielni przejmowanej dzia∏a zarzàd i rada spó∏dzielni przejmujàcej (art. 99 w zw. z art. 102 § 1 prawa spó∏dzielczego). W myÊl art. 29 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych spó∏dzielnia inwalidów lub spó∏dzielnia niewidomych, które w dniu wejÊcia w ˝ycie ustawy o spó∏dzielniach socjalnych (czyli w dniu 6 lipca 2006 r.) posiada∏a osobowoÊç prawnà (co oznacza, ˝e zosta∏a wpisana do Krajowego Rejestru Sàdowego – por. art. 11 § 1 prawa spó∏dzielczego), mo˝e przekszta∏ciç si´ w spó∏dzielni´ socjalnà na podstawie uchwa∏y walnego zgromadzenia – uchwa∏a ta mo˝e dotyczyç: • przekszta∏cenia spó∏dzielni inwalidów lub spó∏dzielni niewidomych w spó∏dzielni´ socjalnà; • wyodr´bnienia cz´Êci spó∏dzielni i przekszta∏cenia tej cz´Êci w spó∏dzielni´ socjalnà. W pierwszej z powy˝szych sytuacji stosuje si´ odpowiednio przepisy o ∏àczeniu si´ spó∏dzielni, a zatem uchwa∏a walnego zgromadzenia w kwestii przekszta∏cenia powinna zostaç podj´ta wi´kszoÊcià 2/3 g∏osów, natomiast w drugim przypadku stosuje si´ odpowiednio przepisy o podziale spó∏dzielni, a wi´c uchwa∏a walnego zgromadzenia dotyczàca podzia∏u i przekszta∏cenia wyodr´bnionej cz´Êci powinna zostaç podj´ta zwyk∏à wi´kszoÊcià g∏osów (por. art. 96 i art. 108 § 1 prawa spó∏dzielczego). 59 wybor 10/7/08 8:33 Page 60 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Spó∏dzielnie inwalidów oraz spó∏dzielnie niewidomych zaliczajà si´ do spó∏dzielni pracy. Przedmiotem ich dzia∏alnoÊci jest zawodowa i spo∏eczna rehabilitacja inwalidów i niewidomych przez prac´ w prowadzonym wspólnie przedsi´biorstwie (art. 181a § 1 prawa spó∏dzielczego). b) Podzia∏ spó∏dzielni socjalnej Zgodnie z art. 17 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych spó∏dzielnia socjalna mo˝e podzieliç si´ na podstawie uchwa∏y walnego zgromadzenia, podj´tej wi´kszoÊcià 2/3 g∏osów. W wyniku powy˝szego podzia∏u mogà byç utworzone wy∏àcznie spó∏dzielnie socjalne. W myÊl art. 108a § 1 prawa spó∏dzielczego cz∏onkowie spó∏dzielni, których prawa i obowiàzki majàtkowe sà zwiàzane z wyodr´bnionà organizacyjnie jednostkà spó∏dzielni albo z cz´Êcià majàtku spó∏dzielni, która nadaje si´ do takiego wyodr´bnienia, mogà na podstawie uchwa∏y podj´tej wi´kszoÊcià g∏osów tych cz∏onków wystàpiç do zarzàdu spó∏dzielni z ˝àdaniem zwo∏ania walnego zgromadzenia w celu podj´cia uchwa∏y o podziale spó∏dzielni w ten sposób, ˝e z tej jednostki organizacyjnej albo cz´Êci majàtku zostanie utworzona nowa spó∏dzielnia. W zakresie reprezentacji tych cz∏onków stosuje si´ odpowiednio przepisy o zak∏adaniu spó∏dzielni. Ustawodawca ograniczy∏ tutaj uprawnienie do ˝àdania podzia∏u spó∏dzielni ze wzgl´du na oczywiste kryterium fizycznej mo˝liwoÊci takiego podzia∏u – wydzielona spó∏dzielnia musi dysponowaç integralnà i mo˝liwà do zarzàdzania masà majàtkowà. Wyodr´bnionà organizacyjnie jednostkà spó∏dzielni mo˝e byç na przyk∏ad jeden z zak∏adów spó∏dzielni, je˝eli spó∏dzielnia ma dwa lub wi´cej zak∏adów. Z ˝àdaniem podzia∏u mo˝e tak˝e wystàpiç organ spó∏dzielni powo∏any do reprezentowania cz∏onków, których prawa i obowiàzki majàtkowe sà zwiàzane z wyodr´bnionà organizacyjnie jednostkà spó∏dzielni (art. 108a § 7 prawa spó∏dzielczego). W motywach wyroku Trybuna∏u Konstytucyjnego z dnia 29 maja 2001 r. (K 5/01, opublikowany w Orzecznictwie Trybuna∏u Konstytucyjnego 2001, nr 4, poz. 87) uznano, i˝ obowiàzywanie przepisu art. 108a prawa spó∏dzielczego jest konieczne dla zapewnienia pe∏nej realizacji prawa do wolnoÊci zrzeszania si´, którego elementem jest mo˝liwoÊç wystàpienia ze zrzeszenia. Walne zgromadzenie mo˝e podjàç uchwa∏´ odmawiajàcà podzia∏u tylko ze wzgl´du na wa˝ne interesy gospodarcze dotychczasowej spó∏dzielni lub istotne interesy jej cz∏onków. W takim wypadku cz∏onkowie, którzy wystàpili z ˝àdaniem zwo∏ania walnego zgromadzenia w celu podj´cia uchwa∏y o podziale, mogà w terminie szeÊciu tygodni od dnia odbycia walnego zgromadzenia wystàpiç do sàdu o wydanie orzeczenia zast´pujàcego uchwa∏´ o podziale (art. 108a § 3 i 4 prawa spó∏dzielczego). Zg∏oszone przez cz∏onków ˝àdanie zwo∏ania walnego zgromadzenia powinno byç rozpatrzone w terminie trzech miesi´cy od dnia jego dor´czenia. 60 wybor 10/7/08 8:33 Page 61 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. Na skutek podzia∏u spó∏dzielni na powstajàcà spó∏dzielni´ przechodzà z chwilà jej zarejestrowania wynikajàce z planu podzia∏u sk∏adniki majàtkowe oraz prawa i zobowiàzania. W tym te˝ zakresie wierzyciele i d∏u˝nicy dotychczasowej spó∏dzielni stajà si´ wierzycielami i d∏u˝nikami powstajàcej spó∏dzielni. Jednak˝e za zobowiàzania powsta∏e przed podzia∏em spó∏dzielni spó∏dzielnia dotychczasowa i nowopowsta∏a odpowiadajà solidarnie (art. 111 prawa spó∏dzielczego). Dokonujàc podzia∏u spó∏dzielni nale˝y zachowaç zasad´ proporcjonalnego podzia∏u jej majàtku. Powstajàca spó∏dzielnia powinna przejàç majàtek odpowiadajàcy liczbie przechodzàcych do niej cz∏onków i wielkoÊci ich udzia∏ów. PrzejÊcie do nowo utworzonej spó∏dzielni nie mo˝e stanowiç podstawy uzyskania korzyÊci majàtkowej ani przez poszczególnych cz∏onków spó∏dzielni, ani przez powstajàcà spó∏dzielni´, poprzez faworyzujàcy jà plan podzia∏u sk∏adników majàtkowych oraz praw i zobowiàzaƒ dotychczasowej spó∏dzielni (wyrok Trybuna∏u Konstytucyjnego z dnia 9 maja 2001 r., K 5/01, opublikowany w Orzecznictwie Trybuna∏u Konstytucyjnego 2001, nr 4, poz. 87). c) Likwidacja spó∏dzielni socjalnej Przepisy dotyczàce likwidacji odnoszàce si´ do wszystkich typów spó∏dzielni zosta∏y zawarte w Dziale XII prawa spó∏dzielczego – art. od 113 do 129. W przypadku spó∏dzielni socjalnych zastosowanie b´dà mia∏y tak˝e art. 18 i 19 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych. Spó∏dzielnia socjalna przechodzi w stan likwidacji: • z up∏ywem okresu, na który, w myÊl statutu, spó∏dzielni´ utworzono; • w przypadku zaprzestania u˝ywania w nazwie oznaczenia „Spó∏dzielnia Socjalna”; • wskutek zmniejszenia si´ liczby cz∏onków poni˝ej pi´ciu lub zwi´kszenia powy˝ej pi´çdziesi´ciu (nie dotyczy to spó∏dzielni socjalnych powsta∏ych z przekszta∏cenia spó∏dzielni inwalidów lub niewidomych, gdy˝ spó∏dzielnie te mogà liczyç wi´cej ni˝ pi´çdziesi´ciu cz∏onków); • w przypadku, gdy przez ponad 3 miesiàce liczba cz∏onków, którzy nabyli cz∏onkostwo w spó∏dzielni socjalnej wy∏àcznie na tej podstawie, ˝e ich praca na rzecz spó∏dzielni socjalnej wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie posiadajà pozostali cz∏onkowie spó∏dzielni, b´dzie stanowiç wi´cej ni˝ 20% ogólnej liczby cz∏onków; • gdy dojdzie do naruszenia zasad podzia∏u nadwy˝ki bilansowej okreÊlonych w art. 10 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych; • wskutek zgodnych uchwa∏ walnych zgromadzeƒ zapad∏ych wi´kszoÊcià 3/4 g∏osów na dwóch kolejno po sobie nast´pujàcych walnych zgromadzeniach, w odst´pie co najmniej dwóch tygodni (art. 113 § 1 prawa spó∏dzielczego). Spó∏dzielnia mo˝e tak˝e zostaç postawiona w stan likwidacji na podstawie uchwa∏y zwiàzku rewizyjnego, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona. Zwiàzek rewizyjny, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona, mo˝e podjàç uchwa∏´ o postawieniu spó∏dzielni w stan likwidacji, je˝eli: 61 wybor 10/7/08 8:33 Page 62 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE • dzia∏alnoÊç spó∏dzielni wykazuje ra˝àce i uporczywe naruszenia prawa lub postanowieƒ statutu; • spó∏dzielnia zosta∏a zarejestrowana z naruszeniem prawa; • spó∏dzielnia co najmniej od roku nie prowadzi dzia∏alnoÊci gospodarczej (art. 114 prawa spó∏dzielczego). Spó∏dzielnia mo˝e zaskar˝yç uchwa∏´ zwiàzku rewizyjnego do sàdu w ciàgu szeÊciu tygodni od dnia jej dor´czenia wraz z uzasadnieniem. Nie zaskar˝enie uchwa∏y w ustawowym terminie lub uprawomocnienie si´ orzeczenia oddalajàcego powództwo albo umarzajàcego post´powanie w sprawie powoduje, ˝e zwiàzek rewizyjny zg∏asza do Krajowego Rejestru Sàdowego wniosek o otwarcie likwidacji, wyznaczajàc jednoczeÊnie likwidatora. W myÊl art. 115 prawa spó∏dzielczego spó∏dzielnia mo˝e zostaç wykreÊlona z Krajowego Rejestru Sàdowego na wniosek zwiàzku rewizyjnego, je˝eli nie rozpocz´∏a dzia∏alnoÊci gospodarczej w ciàgu roku od dnia jej zarejestrowania i nie posiada majàtku. Spó∏dzielnia socjalna znajdujàca si´ w stanie likwidacji mo˝e po∏àczyç si´ z innà spó∏dzielnià socjalnà wed∏ug zasad przewidzianych w art. 96-102 prawa spó∏dzielczego. W przypadku likwidacji spó∏dzielni socjalnej Êrodki pozostajàce po sp∏aceniu zobowiàzaƒ, z∏o˝eniu do depozytu stosownych sum zabezpieczajàcych nale˝noÊci sporne lub niewymagalne i po wydzieleniu kwot przeznaczonych na wyp∏aty udzia∏ów, dzieli si´ mi´dzy jej cz∏onków, jednak nie wi´cej ni˝ 20% Êrodków, a w pozosta∏ej cz´Êci przekazuje si´ na Fundusz Pracy (art. 19 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). IV. UNORMOWANIA DOTYCZÑCE ZAK¸ADANIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOCJALNEJ ODNOSZÑCE SI¢ DO OKREÂLONYCH GRUP BENEFICJENTÓW 1. Osoby bezrobotne Zgodnie z art. 46 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 99 poz. 1001) starosta mo˝e ze Êrodków Funduszu Pracy przyznaç bezrobotnemu jednorazowo Êrodki na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej na zasadach okreÊlonych dla spó∏dzielni socjalnych, w tym na pokrycie kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa zwiàzane z podj´ciem tej dzia∏alnoÊci, w wysokoÊci okreÊlonej w umowie, nie przekraczajàcej 3-krotnego przeci´tnego wynagrodzenia na jednego cz∏onka za∏o˝yciela spó∏dzielni oraz 2-krotnego przeci´tnego wynagrodzenia na jednego cz∏onka przyst´pujàcego do spó∏dzielni socjalnej po jej za∏o˝eniu. Przy czym osoba, która otrzyma∏a z Funduszu Pracy jednorazowo Êrodki na za∏o˝enie lub przystàpienie do spó∏dzielni socjalnej, jest obowiàzana dokonaç zwrotu otrzy62 wybor 10/7/08 8:33 Page 63 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. manych Êrodków wraz z odsetkami, je˝eli by∏a cz∏onkiem spó∏dzielni socjalnej przez okres krótszy ni˝ 12 miesi´cy albo naruszone zosta∏y inne warunki umowy dotyczàce przyznania tych Êrodków. Szczegó∏owe warunki i tryb przyznawania Êrodków na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej okreÊla Rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Spo∏ecznej z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie szczegó∏owych warunków i trybu dokonywania refundacji ze Êrodków Funduszu Pracy kosztów wyposa˝enia lub doposa˝enia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego, przyznawania bezrobotnemu Êrodków na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej oraz form zabezpieczenia zwrotu otrzymanych Êrodków (Dz. U. z 2005 r. Nr 236 poz. 2002). Na podstawie § 5 powy˝szego rozporzàdzenia bezrobotny zamierzajàcy podjàç dzia∏alnoÊç gospodarczà w formie spó∏dzielni socjalnej mo˝e z∏o˝yç do starosty w∏aÊciwego ze wzgl´du na miejsce zamieszkania lub pobytu, albo ze wzgl´du na miejsce prowadzenia dzia∏alnoÊci, wniosek o przyznanie ze Êrodków Funduszu Pracy jednorazowo Êrodków na jej podj´cie, w tym kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa dotyczàcych tej dzia∏alnoÊci. Wniosek o przyznanie Êrodków na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej powinien okreÊlaç: • kwot´ wnioskowanych Êrodków; • rodzaj dzia∏alnoÊci gospodarczej, którà bezrobotny zamierza podjàç; • kalkulacj´ kosztów zwiàzanych z podj´ciem dzia∏alnoÊci, jakie zostanà poniesione do dnia poprzedzajàcego dzieƒ jej rozpocz´cia, êród∏a ich finansowania oraz wskazanie dzia∏aƒ podj´tych na rzecz rozpocz´cia dzia∏alnoÊci, dotyczàcych w szczególnoÊci pozyskania lokalu, uzyskania niezb´dnych pozwoleƒ i odbycia szkoleƒ; • szczegó∏owà specyfikacj´ wydatków przeznaczanych w szczególnoÊci na zakup Êrodków trwa∏ych, materia∏ów, towarów, pozyskanie lokalu, op∏at´ wpisowego lub wk∏adu do spó∏dzielni socjalnej oraz harmonogram wydatków w ramach wnioskowanych Êrodków; • proponowanà form´ zabezpieczenia zwrotu Êrodków; • przewidywane efekty ekonomiczne prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej. Przy czym bezrobotny zamierzajàcy przystàpiç do istniejàcej spó∏dzielni socjalnej sk∏ada wniosek zawierajàcy jedynie informacje, o których mowa w pkt. 1, 4 i 5. Do wniosku o przyznanie Êrodków na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej bezrobotny powinien do∏àczyç oÊwiadczenia o: • korzystaniu lub nie korzystaniu, w okresie 5 lat poprzedzajàcych dzieƒ z∏o˝enia wniosku, ze Êrodków Funduszu Pracy lub innych funduszy publicznych na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej lub rolniczej; • spe∏nianiu warunków okreÊlonych w rozporzàdzeniu do otrzymania Êrodków na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej lub przystàpienia do istniejàcej spó∏dzielni socjalnej; • nie prowadzeniu dzia∏alnoÊci gospodarczej w okresie 12 miesi´cy przed dniem z∏o˝enia wniosku; 63 wybor 10/7/08 8:33 Page 64 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE • wykorzystaniu przyznanych Êrodków zgodnie z przeznaczeniem; • nie podejmowaniu zatrudnienia w okresie 12 miesi´cy po dniu rozpocz´cia dzia∏alnoÊci gospodarczej; • niekaralnoÊci w okresie 2 lat przed dniem z∏o˝enia wniosku za przest´pstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, w rozumieniu ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553); • niez∏o˝eniu wniosku o przyznanie Êrodków na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej lub wniosku o przystàpieniu do spó∏dzielni socjalnej, do innego starosty. Bezrobotny zamierzajàcy przystàpiç do istniejàcej spó∏dzielni socjalnej nie sk∏ada oÊwiadczenia o niepodejmowaniu zatrudnienia w okresie 12 miesi´cy po dniu rozpocz´cia prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej, musi natomiast do∏àczyç do wniosku pisemnà informacj´ tej spó∏dzielni o: • przyj´ciu bezrobotnego do spó∏dzielni socjalnej jako cz∏onka, po wniesieniu wp∏aty w wysokoÊci okreÊlonej w informacji oraz spe∏nieniu innych warunków okreÊlonych w tej informacji; • nie zaleganiu przez spó∏dzielni´ socjalnà w dniu wydania informacji z op∏acaniem w terminie sk∏adek na ubezpieczenia spo∏eczne, zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Âwiadczeƒ Pracowniczych, innych danin publicznych oraz nieposiadaniu nieuregulowanych w terminie zobowiàzaƒ cywilnoprawnych. Zgodnie z § 6 omawianego rozporzàdzenia wniosek o przyznanie Êrodków na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej mo˝e byç przez starost´ uwzgl´dniony w przypadku spe∏niania przez bezrobotnego nast´pujàcych warunków: • W okresie 12 miesi´cy poprzedzajàcych z∏o˝enie wniosku nie odmówi∏ bez uzasadnionej przyczyny przyj´cia propozycji odpowiedniego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, szkolenia, sta˝u, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, wykonywania prac spo∏ecznie u˝ytecznych, prac interwencyjnych lub robót publicznych. • Nie otrzyma∏ w okresie 5 lat poprzedzajàcych z∏o˝enie wniosku po˝yczki z Funduszu Pracy lub z innych funduszy publicznych Êrodków na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej lub rolniczej. • Nie otrzyma∏ dotychczas z Funduszu Pracy bezzwrotnych Êrodków na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej. • Spe∏nia warunki, o których mowa w § 1 ust. 3 i 5 rozporzàdzenia (przepisów rozporzàdzenia nie stosuje si´ do Êrodków przyznawanych na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej w zakresie transportu krajowego towarów (rzeczy) oraz transportu krajowego osób taksówkami oraz do pomocy udzielanej w sektorze transportu, w zakresie dzia∏alnoÊci zwiàzanej z produkcjà, przetwarzaniem i wprowadzaniem do obrotu produktów wymienionych w za∏àczniku I do Traktatu WE, pomocy udzielanej dla dzia∏alnoÊci zwiàzanej z eksportem, je˝eli pomoc jest bezpoÊrednio zwiàzana z iloÊcià wywo˝onych produktów, ustanowieniem i funkcjonowaniem sieci dystrybucyjnej lub wydatkami bie˝àcymi dotyczàcymi dzia∏alnoÊci eksportowej, pomocy uwarunkowanej pierwszeƒstwem u˝ycia towarów produkcji krajowej przed towarami importowanymi). 64 wybor 10/7/08 8:33 Page 65 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. • Spó∏dzielnia socjalna, do której ma zamiar przystàpiç, nie zalega z op∏acaniem w terminie sk∏adek i innych danin publicznych oraz nie posiada nieuregulowanych w terminie zobowiàzaƒ cywilnoprawnych. • Nie prowadzi∏ dzia∏alnoÊci gospodarczej w okresie 12 miesi´cy poprzedzajàcych z∏o˝enie wniosku o przyznanie Êrodków na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej. • Nie by∏ w okresie 2 lat przed dniem z∏o˝enia wniosku skazany za przest´pstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, w rozumieniu ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny. • Wniosek jest kompletny i prawid∏owo sporzàdzony. O uwzgl´dnieniu lub odmowie uwzgl´dnienia wniosku starosta powiadamia bezrobotnego w formie pisemnej w terminie 30 dni od dnia z∏o˝enia wniosku i innych niezb´dnych do jego rozpatrzenia dokumentów. Przyznanie bezrobotnemu Êrodków na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej jest dokonywane na podstawie umowy zawartej przez starost´ z bezrobotnym na piÊmie pod rygorem niewa˝noÊci i po spe∏nieniu przez bezrobotnego warunków w niej okreÊlonych. Umowa o przyznanie Êrodków na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej powinna zawieraç w szczególnoÊci zobowiàzanie bezrobotnego do: • Udokumentowania i rozliczenia w okreÊlonym w umowie terminie, wydatkowania w okresie od dnia zawarcia umowy do dnia podj´cia dzia∏alnoÊci gospodarczej, zgodnie z przeznaczeniem Êrodków otrzymanych przez bezrobotnego. • Zwrotu, w ciàgu 30 dni od dnia otrzymania wezwania starosty, przyznanych Êrodków wraz z odsetkami ustawowymi naliczonymi od dnia ich uzyskania, je˝eli: – otrzymane Êrodki wykorzysta niezgodnie z przeznaczeniem; – b´dzie prowadzi∏ dzia∏alnoÊç gospodarczà lub b´dzie cz∏onkiem spó∏dzielni socjalnej przez okres krótszy ni˝ 12 miesi´cy, do okresu prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej zalicza si´ przerwy w jej prowadzeniu z powodu choroby lub powo∏ania do odbycia zasadniczej lub zast´pczej s∏u˝by wojskowej; – podejmie zatrudnienie w okresie pierwszych 12 miesi´cy prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej; – do wniosku o przyznanie Êrodków do∏àczy∏ niezgodne z prawdà oÊwiadczenie; – naruszy inne warunki umowy. Formami zabezpieczenia zwrotu przez podmiot refundacji kosztów wyposa˝enia lub doposa˝enia stanowiska pracy oraz zwrotu przez bezrobotnego Êrodków otrzymanych na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej mo˝e byç: • por´czenie, • weksel z por´czeniem wekslowym (aval), • gwarancja bankowa, • zastaw na prawach lub rzeczach, • blokada rachunku bankowego, • akt notarialny o poddaniu si´ egzekucji przez d∏u˝nika. 65 wybor 10/7/08 8:33 Page 66 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Pomoc na zatrudnienie mo˝e byç udzielona podmiotowi, je˝eli wraz z innà pomocà na zatrudnienie otrzymanà przez niego w okresie kolejnych trzech lat nie przekracza równowartoÊci 15 mln euro. Ârodki z Funduszu Pracy przyznane jednorazowo bezrobotnemu na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej na podstawie przepisów powy˝szego rozporzàdzenia stanowià pomoc de minimis, w rozumieniu przepisów rozporzàdzenia Komisji (WE) nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis (Dz. Urz. WE L 10 z 13.01.2001 r., str. 0030-0032). Nale˝y pami´taç o tym, ˝e na podstawie art. 33 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, starosta pozbawia statusu bezrobotnego osob´, która otrzyma∏a po˝yczk´ z Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych lub instytucji z udzia∏em Êrodków publicznych na podj´cie dzia∏alnoÊci pozarolniczej lub rolniczej, albo otrzyma∏a jednorazowo Êrodki na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej z Funduszu Pracy. 2. Osoby marginalizowane a) Formy pomocy osobom marginalizowanym chcàcym za∏o˝yç spó∏dzielni´ socjalnà lub przystàpiç do spó∏dzielni socjalnej, wynikajàce z ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym Do pomocy osobom marginalizowanym, chcàcym za∏o˝yç spó∏dzielni´ socjalnà i spe∏niajàcym ku temu warunki, oprócz omawianych wczeÊniej aktów prawnych, b´dzie mia∏a zastosowanie tak˝e ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122 poz. 1143). Przepisy tej ustawy stosuje si´ w szczególnoÊci do: • Bezdomnych realizujàcych indywidualny program wychodzenia z bezdomnoÊci, w rozumieniu przepisów o pomocy spo∏ecznej. • Uzale˝nionych od alkoholu, po zakoƒczeniu programu psychoterapii w zak∏adzie lecznictwa odwykowego. • Uzale˝nionych od narkotyków lub innych Êrodków odurzajàcych, po zakoƒczeniu programu terapeutycznego w zak∏adzie opieki zdrowotnej. • Chorych psychicznie, w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego. • D∏ugotrwale bezrobotnych w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. • Zwalnianych z zak∏adów karnych, majàcych trudnoÊci w integracji ze Êrodowiskiem, w rozumieniu przepisów o pomocy spo∏ecznej. • Uchodêców realizujàcych indywidualny program integracji, w rozumieniu przepisów o pomocy spo∏ecznej, którzy podlegajà wykluczeniu spo∏ecznemu i ze wzgl´du na swojà sytuacj´ ˝yciowà nie sà w stanie w∏asnym staraniem zaspokoiç swoich podstawowych potrzeb ˝yciowych i znajdujà si´ w sytuacji powodujàcej ubóstwo oraz uniemo˝liwiajàcej lub ograniczajàcej uczestnictwo w ˝yciu zawodowym, spo∏ecznym i rodzinnym. 66 wybor 10/7/08 8:33 Page 67 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. Wymienione wy˝ej osoby mogà, na podstawie: • w∏asnego wniosku lub wniosku przedstawiciela ustawowego; • wniosku zak∏adu lecznictwa odwykowego, powiatowego centrum pomocy rodzinie, powiatowego urz´du pracy, oÊrodka pomocy spo∏ecznej, organizacji pozarzàdowej lub klubu integracji spo∏ecznej, za zgodà tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego zostaç skierowane do uczestnictwa w zaj´ciach prowadzonych przez Centrum Integracji Spo∏ecznej, przez w∏aÊciwy dla miejsca zamieszkania lub pobytu osoby oÊrodek pomocy spo∏ecznej. Zgodnie z art. 16 ustawy o zatrudnieniu socjalnym po zakoƒczeniu uczestnictwa w zaj´ciach w Centrum, a w uzasadnionych przypadkach tak˝e przed jego zakoƒczeniem, na wniosek kierownika Centrum, pracownika socjalnego i uczestnika lub po uczestnictwie w klubie integracji spo∏ecznej na wniosek pracownika socjalnego lub uczestnika, uczestnicy mogà podjàç wspólnà dzia∏alnoÊç gospodarczà w formie spó∏dzielni socjalnej, na zasadach okreÊlonych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych. W przypadku podj´cia przez uczestników dzia∏alnoÊci w formie spó∏dzielni socjalnej, przys∏ugujà im (omawiane wczeÊniej) uprawnienia, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Ponadto koszty pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa w podj´ciu dzia∏alnoÊci gospodarczej w formie spó∏dzielni socjalnej mogà byç dofinansowane ze Êrodków Funduszu Pracy do wysokoÊci 80% udokumentowanych kosztów pomocy prawnej, konsultacji lub doradztwa, w wysokoÊci nie przekraczajàcej jednak przeci´tnego wynagrodzenia. b) Pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie si´ dla osób marginalizowanych, wynikajàca z przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo∏ecznej Na podstawie art. 43 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo∏ecznej (Dz. U. z 2004 r. Nr 64 poz. 593) osobom uprawnionym do otrzymywania Êwiadczeƒ z pomocy spo∏ecznej mo˝e byç przyznana pomoc w formie pieni´˝nej lub rzeczowej, na ekonomiczne usamodzielnienie si´. Osoby uprawnione do otrzymywania Êwiadczeƒ pieni´˝nych z pomocy spo∏ecznej oraz powody udzielania pomocy spo∏ecznej okreÊlajà art. 7 i 8 ustawy o pomocy spo∏ecznej. W grupie osób uprawnionych mogà znaleêç si´ nie tylko osoby marginalizowane, ale równie˝ osoby bezrobotne i niepe∏nosprawne, a zatem art. 43 ustawy o pomocy spo∏ecznej b´dzie móg∏ mieç zastosowanie do wszystkich trzech grup osób spe∏niajàcych warunki do za∏o˝enia spó∏dzielni socjalnej. W myÊl art. 43 ustawy o pomocy spo∏ecznej osobie albo rodzinie gmina mo˝e przyznaç pomoc w formie pieni´˝nej lub rzeczowej, w celu ekonomicznego usamodzielnienia. 67 wybor 10/7/08 8:33 Page 68 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Pomoc w formie pieni´˝nej w celu ekonomicznego usamodzielnienia mo˝e byç przyznana w formie jednorazowego zasi∏ku celowego lub nieoprocentowanej po˝yczki. Pomoc w formie rzeczowej nast´puje przez udost´pnienie maszyn i narz´dzi pracy stwarzajàcych mo˝liwoÊç zorganizowania w∏asnego warsztatu pracy oraz urzàdzeƒ u∏atwiajàcych prac´ niepe∏nosprawnym. Maszyny, narz´dzia pracy oraz urzàdzenia u∏atwiajàce prac´ niepe∏nosprawnym sà udost´pniane na podstawie umowy u˝yczenia. Warunki udzielenia i sp∏aty po˝yczki udzielonej w celu ekonomicznego usamodzielnienia si´ oraz jej zabezpieczenie okreÊla si´ w umowie z gminà. Po˝yczka mo˝e byç umorzona w ca∏oÊci lub w cz´Êci, je˝eli przyczyni si´ to do szybszego osiàgni´cia celów pomocy spo∏ecznej. Pomoc w celu ekonomicznego usamodzielnienia nie przys∏uguje, je˝eli osoba lub rodzina ubiegajàca si´ otrzyma∏a ju˝ pomoc na ten cel z innego êród∏a. 3. Osoby niepe∏nosprawne a) Po˝yczka na rozpocz´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej udzielana ze Êrodków Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych – zasady i tryb udzielania Pomoc w zakresie zatrudnienia i podejmowania dzia∏alnoÊci gospodarczej dla osób niepe∏nosprawnych udzielana jest g∏ównie na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123 poz. 776). Zgodnie z art. 12 powy˝szej ustawy osoba niepe∏nosprawna zarejestrowana w powiatowym urz´dzie pracy jako bezrobotna, albo poszukujàca pracy niepozostajàca w zatrudnieniu mo˝e otrzymaç po˝yczk´ na rozpocz´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej albo rolniczej. Po˝yczki udziela starosta ze Êrodków Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych, do wysokoÊci trzydziestokrotnego przeci´tnego wynagrodzenia. Starosta zawiera z po˝yczkobiorcà umow´ ustalajàcà warunki udzielenia i sp∏aty po˝yczki oraz wysokoÊç stopy oprocentowania. Starosta umarza po˝yczk´, na wniosek po˝yczkobiorcy, do wysokoÊci 50%, pod warunkiem prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej albo rolniczej przez okres co najmniej 24 miesi´cy oraz po spe∏nieniu pozosta∏ych warunków umowy. W przypadku uzasadnionym trudnà sytuacjà materialnà lub losowà d∏u˝nika starosta, na wniosek tego d∏u˝nika, mo˝e odroczyç termin sp∏aty po˝yczki, roz∏o˝yç jej sp∏at´ na raty lub umorzyç sp∏at´ w cz´Êci albo w ca∏oÊci, je˝eli po˝yczka sta∏a si´ wymagalna. Szczegó∏owe zasady udzielania, oprocentowania, sp∏aty, rozk∏adania na raty i umarzania po˝yczek udzielonych z PFRON okreÊla Rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 maja 1998 r. w sprawie szczegó∏owych zasad udzielania, oprocentowania, sp∏aty, rozk∏adania na raty i umarzania po˝yczek dla osób niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 1998 r. Nr 67 poz. 439 ze zm.). Wed∏ug treÊci powy˝szego rozporzàdzenia, po˝yczka mo˝e byç udzielona osobie niepe∏nosprawnej na rozpocz´cie dzia∏alnoÊci: 68 wybor 10/7/08 8:33 Page 69 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. • wytwórczej, budowlanej, handlowej i us∏ugowej, w rozumieniu przepisów o dzia∏alnoÊci gospodarczej; • rolniczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych lub rozszerzenie tej dzia∏alnoÊci o rodzaj (profil) dotychczas nie prowadzony; • polegajàcej na prowadzeniu dzia∏ów specjalnych produkcji rolnej, w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych bez wzgl´du na form´ prawnà jej prowadzenia. Zatem pomoc ta odnosi si´ tak˝e do spó∏dzielni socjalnych i mo˝e zostaç udzielona osobom niepe∏nosprawnym chcàcym podjàç prowadzenie dzia∏alnoÊci gospodarczej w formie spó∏dzielni socjalnej. Ponadto po˝yczka mo˝e byç udzielona na: • podj´cie dzia∏alnoÊci po raz pierwszy; • ponowne rozpocz´cie dzia∏alnoÊci, jeÊli od dnia wykreÊlenia wpisu do ewidencji dzia∏alnoÊci gospodarczej albo cofni´cia koncesji – w odniesieniu do dzia∏alnoÊci gospodarczej, lub wygaÊni´cia obowiàzku podatkowego z tytu∏u prowadzenia dzia∏alnoÊci rolniczej, lub wygaÊni´cia obowiàzku podatkowego z tytu∏u prowadzenia dzia∏ów specjalnych produkcji rolnej up∏yn´∏o co najmniej 6 miesi´cy. Osoba niepe∏nosprawna mo˝e otrzymaç po˝yczk´ tylko raz oraz pod warunkiem, ˝e nie korzysta aktualnie z po˝yczki udzielonej z Funduszu Pracy. Pomoc udzielana osobom niepe∏nosprawnym na rozpocz´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej jest realizowana w ramach pomocy de minimis, o której mowa w rozporzàdzeniu Komisji (WE) nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis (Dz. Urz. WE L 10 z 13.01.2001). Osoba niepe∏nosprawna mo˝e uzyskaç pomoc na rozpocz´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej, je˝eli wartoÊç tej pomocy brutto ∏àcznie z wartoÊcià innej pomocy de minimis, otrzymanej przez nià w okresie 3 kolejnych lat poprzedzajàcych dzieƒ uzyskania planowanej pomocy, nie przekracza kwoty stanowiàcej równowartoÊç 100 tys. euro 11. Pomoc, o której mowa powy˝ej, nie mo˝e byç: • Udzielana w sektorze transportu oraz w zakresie dzia∏alnoÊci zwiàzanej z produkcjà, przetwarzaniem i wprowadzaniem do obrotu produktów wymienionych w Za∏àczniku I do Traktatu ustanawiajàcego Wspólnot´ Europejskà. • Udzielana dla dzia∏alnoÊci zwiàzanej z eksportem, je˝eli pomoc jest bezpoÊrednio zwiàzana z iloÊcià eksportowanych produktów, utworzeniem i funkcjonowaniem sieci dystrybucyjnej lub innymi wydatkami bie˝àcymi zwiàzanymi z prowadzeniem dzia∏alnoÊci eksportowej, z wyjàtkiem pomocy na pokrycie kosztów udzia∏u w targach handlowych i badaniach lub us∏ug konsultingowych przeprowadzanych w celu wprowadzenia nowego, bàdê istniejàcego produktu na nowy rynek. • Uwarunkowana pierwszeƒstwem u˝ycia towarów produkcji krajowej. W § 2 Rozporzàdzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 maja 1998 r. w sprawie szczegó∏owych zasad udzielania, oprocentowania, sp∏aty, rozk∏adania na raty i umarzania po˝yczek dla osób niepe∏nosprawnych okreÊlono treÊç wniosku o udzielenie po˝yczki 11 Od dnia 1 stycznia 2007 r. kwota ta wynosi 200 tys. Euro. 69 wybor 10/7/08 8:33 Page 70 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE na rozpocz´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej, który osoba niepe∏nosprawna sk∏ada do starosty. Zgodnie z tym przepisem przedmiotowy wniosek powinien okreÊlaç: • kwot´ wnioskowanej po˝yczki; • rodzaj zamierzonej dzia∏alnoÊci; • kalkulacj´ wydatków na uruchomienie dzia∏alnoÊci w ramach wnioskowanej po˝yczki, deklaracj´ zaanga˝owania Êrodków w∏asnych oraz innych êróde∏ finansowania; • szczegó∏owà specyfikacj´ i harmonogram zakupów w ramach wnioskowanej po˝yczki; • przewidywane koszty i dochody prowadzenia dzia∏alnoÊci; • proponowany okres karencji oraz termin sp∏aty po˝yczki; • proponowane formy zabezpieczenia sp∏aty po˝yczki. W szczególnoÊci zabezpieczenie sp∏aty po˝yczki mo˝e stanowiç: • por´czenie, • weksel, • hipoteka, • zastaw na rzeczach. Osoba niepe∏nosprawna ubiegajàca si´ o uzyskanie po˝yczki obowiàzana jest zabezpieczyç sp∏at´ po˝yczki w formie ustalonej mi´dzy stronami umowy. Koszty zwiàzane z zabezpieczeniem po˝yczki ponosi osoba niepe∏nosprawna ubiegajàca si´ o uzyskanie po˝yczki. Niezale˝nie od zabezpieczenia sp∏aty po˝yczki, do zawarcia umowy po˝yczki wymagana jest zgoda ma∏˝onka po˝yczkobiorcy wyra˝ona w formie pisemnej, a w przypadku por´czenia – tak˝e zgoda ma∏˝onka por´czyciela wyra˝ona w formie pisemnej w obecnoÊci po˝yczkodawcy. O przyznaniu lub odmowie przyznania po˝yczki starosta powiadamia wnioskodawc´ w formie pisemnej, w terminie nieprzekraczajàcym 30 dni od dnia z∏o˝enia wniosku i innych niezb´dnych do jego rozpatrzenia dokumentów. Oprocentowanie po˝yczki wynosi 5% udzielonej kwoty za ca∏y okres sp∏aty po˝yczki. Kwot´ oprocentowania rozk∏ada si´ na ca∏y okres sp∏aty po˝yczki, nie d∏u˝szy jednak ni˝ 48 miesi´cy. Na wniosek po˝yczkobiorcy, uzasadniony szczególnymi wzgl´dami spo∏ecznymi lub gospodarczymi, po˝yczkodawca mo˝e okres sp∏aty po˝yczki wyd∏u˝yç do 54 miesi´cy od dnia jej wyp∏acenia. Umowa po˝yczki mo˝e przewidywaç jej wyp∏acanie w transzach oraz uzale˝nienie uruchomienia kolejnych transz od rozliczenia si´ po˝yczkobiorcy z wykorzystania uprzednio przekazanych Êrodków. Umowa powinna zobowiàzywaç po˝yczkobiorc´ do: • Rozpocz´cia dzia∏alnoÊci w terminie okreÊlonym w umowie i przedstawienia po˝yczkodawcy dokumentów Êwiadczàcych o celowym wykorzystaniu po˝yczki. • Terminowej sp∏aty po˝yczki wraz z odsetkami, w ratach, zgodnie z planem sp∏aty po˝yczki stanowiàcym integralnà cz´Êç umowy. • Przedk∏adania, na wniosek po˝yczkodawcy, zaÊwiadczenia z urz´du skarbowego (w odniesieniu do dzia∏alnoÊci gospodarczej oraz prowadzenia dzia∏ów specjalnych 70 wybor 10/7/08 8:33 Page 71 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. produkcji rolnej), zaÊwiadczenia z urz´du gminy (w odniesieniu do dzia∏alnoÊci rolniczej) o prowadzeniu dzia∏alnoÊci. • Niezw∏ocznego ka˝dorazowego powiadamiania po˝yczkodawcy o zmianach miejsca zamieszkania i prowadzonej dzia∏alnoÊci oraz o zaprzestaniu bàdê zawieszeniu dzia∏alnoÊci lub innych okolicznoÊciach majàcych wp∏yw na realizacj´ umowy. Umowa powinna przewidywaç mo˝liwoÊç umorzenia po˝yczki do wysokoÊci 50% kwoty udzielonej po˝yczki, pod warunkiem prowadzenia dzia∏alnoÊci przez okres co najmniej 24 miesi´cy i spe∏nienia pozosta∏ych warunków umowy. Kwota umorzenia po˝yczki nie mo˝e przekroczyç w dniu jej umorzenia niesp∏aconej cz´Êci po˝yczki. Sp∏at´ po˝yczki rozk∏ada si´ na nie wi´cej ni˝ 48 miesi´cznych rat w wysokoÊci ustalonej w umowie. Raty ustala si´ w wysokoÊci umo˝liwiajàcej po˝yczkobiorcy sp∏at´ 50% udzielonej po˝yczki w okresie 24 miesi´cy prowadzenia przez niego dzia∏alnoÊci gospodarczej. Umowa mo˝e przewidywaç karencj´ w sp∏acie po˝yczki wraz z oprocentowaniem, przy czym okres karencji nie mo˝e byç d∏u˝szy ni˝ 6 miesi´cy i jest wliczany do okresu sp∏aty po˝yczki. Okres ca∏kowitej sp∏aty po˝yczki nie mo˝e jednak przekroczyç 48 miesi´cy od dnia wyp∏acenia ca∏ej kwoty po˝yczki, a w przypadku wyp∏aty w transzach – ostatniej transzy. Umowa powinna przewidywaç jej wypowiedzenie w przypadku niedotrzymania nawet jednego z warunków umowy. Zwrot niesp∏aconej po˝yczki powinien nastàpiç w terminie nie d∏u˝szym ni˝ 90 dni od daty wypowiedzenia umowy: • wraz z nale˝nymi odsetkami w przypadkach niezawinionych od po˝yczkobiorcy; • wraz z odsetkami w wysokoÊci 15% od udzielonej kwoty, w przypadku gdy po˝yczkodawca stwierdzi niew∏aÊciwe realizowanie umowy z winy po˝yczkobiorcy, zw∏aszcza przeznaczenie jej na inne cele. b) Dotacje z Bud˝etu Paƒstwa i z Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych na dofinansowanie sk∏adek na ubezpieczenie spo∏eczne dla spó∏dzielni socjalnej prowadzonej w formie zak∏adu pracy chronionej Spó∏dzielnie socjalne zak∏adane przez osoby niepe∏nosprawne oraz powstajàce z przekszta∏cenia spó∏dzielni inwalidów lub spó∏dzielni niewidomych cz´sto b´dà spe∏nia∏y warunki do uzyskania statusu zak∏adu pracy chronionej. Uzyskanie takiego statusu jest dla spó∏dzielni korzystne, gdy˝ przepisy prawa przewidujà wiele rozwiàzaƒ u∏atwiajàcych zak∏adom pracy chronionej (oraz w ogóle zak∏adom pracy zatrudniajàcym osoby niepe∏nosprawne) ponoszenie obcià˝eƒ finansowych zwiàzanych z dzia∏alnoÊcià takiego zak∏adu. Art. 28 ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych okreÊla warunki, jakie powinien spe∏niaç pracodawca, aby móc uzyskaç status zak∏adu pracy chronionej. Warunki te sà nast´pujàce: • pracodawca prowadzi dzia∏alnoÊç gospodarczà przez okres co najmniej 12 miesi´cy; • pracodawca zatrudnia nie mniej ni˝ 25 pracowników w przeliczeniu na pe∏ny 71 wybor 10/7/08 8:33 Page 72 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE wymiar czasu pracy i osiàga wskaêniki zatrudnienia osób niepe∏nosprawnych wskazane poni˝ej przez okres co najmniej 6 miesi´cy; • obiekty i pomieszczenia u˝ytkowane przez zak∏ad pracy odpowiadajà przepisom i zasadom bezpieczeƒstwa i higieny pracy, uwzgl´dniajà potrzeby osób niepe∏nosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeƒ higieniczno-sanitarnych i ciàgów komunikacyjnych oraz spe∏niajà wymagania dost´pnoÊci do nich; • jest zapewniona doraêna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i us∏ugi rehabilitacyjne. Spe∏nienie warunków okreÊlonych w pkt. 3 i 4 stwierdza na wniosek pracodawcy Paƒstwowa Inspekcja Pracy. Wymagane wskaêniki zatrudnienia osób niepe∏nosprawnych wynoszà: • co najmniej 40%, a w tym co najmniej 10% ogó∏u zatrudnionych to osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepe∏nosprawnoÊci, albo • co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, albo upoÊledzonych umys∏owo – zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepe∏nosprawnoÊci. Aby uzyskaç status zak∏adu pracy chronionej pracodawca musi ponadto wystàpiç z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy prowadzàcego zak∏ad pracy chronionej. Decyzj´ w sprawie przyznania statusu zak∏adu pracy chronionej, potwierdzajàcà spe∏nianie wymienionych wy˝ej warunków, wydaje wojewoda. Na podstawie art. 25 ust. 3 ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych zak∏ady pracy chronionej mogà ubiegaç si´ o dofinansowanie sk∏adek na ubezpieczenie emerytalne i wypadkowe pracowników niepe∏nosprawnych ze Êrodków bud˝etu paƒstwa i PFRON-u (Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych). Zgodnie z powo∏anym wy˝ej przepisem w zak∏adach pracy chronionej i zak∏adach aktywnoÊci zawodowej w stosunku do zatrudnionych osób niepe∏nosprawnych: • cz´Êç wynagrodzenia, odpowiadajàcà nale˝nej sk∏adce pracownika na ubezpieczenia emerytalne i chorobowe, finansuje PFRON; • cz´Êç kosztów osobowych pracodawcy, odpowiadajàcà nale˝nej sk∏adce na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracodawcy, finansuje bud˝et paƒstwa, a w cz´Êci odpowiadajàcej nale˝nej sk∏adce na ubezpieczenie wypadkowe finansuje PFRON. Tak˝e zak∏ady pracy nie posiadajàce statusu zak∏adu pracy chronionej, a zatrudniajàce osoby niepe∏nosprawne, mogà ubiegaç si´ o dotacje z PFRON i bud˝etu paƒstwa na dofinansowanie sk∏adek na ubezpieczenie spo∏eczne swoich niepe∏nosprawnych pracowników. Zgodnie z art. 25 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych w zak∏adach pracy zatrudniajàcych mniej ni˝ 25 osób, w stosunku do zatrudnionych osób niepe∏nosprawnych, zaliczonych do znacznego lub do umiarkowanego stopnia niepe∏nosprawnoÊci: 72 wybor 10/7/08 8:33 Page 73 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. • cz´Êç wynagrodzenia odpowiadajàcà sk∏adce nale˝nej od zatrudnionego na ubezpieczenie emerytalne finansuje PFRON; • cz´Êç kosztów osobowych pracodawcy, odpowiadajàcà nale˝nej sk∏adce na ubezpieczenie emerytalne od pracodawcy, finansuje bud˝et paƒstwa. PFRON finansuje u pracodawcy zatrudniajàcego co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pe∏ny wymiar czasu pracy, osiàgajàcego wskaênik zatrudnienia osób niepe∏nosprawnych ogó∏em w wysokoÊci co najmniej 6% w stosunku do zatrudnionych osób niepe∏nosprawnych: • zaliczonych do znacznego i umiarkowanego stopnia niepe∏nosprawnoÊci – cz´Êç wynagrodzenia odpowiadajàcà nale˝nej od pracownika sk∏adce na ubezpieczenie emerytalne oraz cz´Êç kosztów osobowych pracodawcy odpowiadajàcà nale˝nej od pracodawcy sk∏adce na ubezpieczenie emerytalne; • zaliczonych do lekkiego stopnia niepe∏nosprawnoÊci – cz´Êç kosztów osobowych pracodawcy odpowiadajàcà nale˝nej sk∏adce na ubezpieczenie wypadkowe. Ró˝nica mi´dzy sk∏adkà na ubezpieczenia spo∏eczne, potràcanà osobie niepe∏nosprawnej, a cz´Êcià sk∏adki na ubezpieczenia spo∏eczne odprowadzonà do Zak∏adu Ubezpieczeƒ Spo∏ecznych pozostaje w zak∏adzie pracy (art. 25 ust. 7 ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych). Sk∏adki na ubezpieczenia spo∏eczne sà finansowane odpowiednio przez PFRON i bud˝et paƒstwa za okresy miesi´czne przez okres roku, na wniosek pracodawcy, sk∏adany ∏àcznie z deklaracjà rozliczeniowà tych sk∏adek. Po up∏ywie tego okresu, pracodawca wraz z deklaracjà rozliczeniowà sk∏adek na ubezpieczenie spo∏eczne mo˝e z∏o˝yç wniosek o obj´cie finansowaniem sk∏adek na to ubezpieczenie odpowiednio przez Fundusz i bud˝et paƒstwa na kolejne okresy roczne (art. 25 ust. 8 ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych). Szczegó∏owe zasady i tryb rozliczania sk∏adek na ubezpieczenia spo∏eczne, z uwzgl´dnieniem dotacji z PFRON-u i bud˝etu paƒstwa okreÊla Rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1998 r. w sprawie szczegó∏owych zasad oraz trybu rozliczania sk∏adek na ubezpieczenie spo∏eczne z uwzgl´dnieniem dotacji Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych i bud˝etu paƒstwa. Zwolnienia z podatków i op∏at Art. 31 ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych okreÊla zwolnienia z podatków i op∏at, jakie przys∏ugujà zak∏adom pracy chronionej. W myÊl powy˝szego przepisu, prowadzàcy zak∏ad pracy chronionej w stosunku do tego zak∏adu generalnie jest zwolniony z podatków i op∏at, ale tylko na ni˝ej okreÊlonych zasadach: • Z podatku od nieruchomoÊci zwolnieni sà prowadzàcy zak∏ady pracy chronionej lub zak∏ady aktywnoÊci zawodowej w zakresie nieruchomoÊci zaj´tych na prowadzenie tego zak∏adu i zg∏oszonych wojewodzie, je˝eli zg∏oszenie zosta∏o potwierdzone decyzjà w sprawie przyznania statusu zak∏adu pracy chronionej lub zak∏adu aktywnoÊci zawodowej albo zaÊwiadczeniem. • Wyjàtek stanowià tu nieruchomoÊci znajdujàce si´ w posiadaniu zale˝nym podmiotów nie b´dàcych prowadzàcymi zak∏ady pracy chronionej lub zak∏ady aktyw73 wybor 10/7/08 8:33 Page 74 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE noÊci zawodowej – art. 7 ust. 2 pkt. 4 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i op∏atach lokalnych (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 9 poz. 84 ze zm.). Oznacza to, ˝e je˝eli zak∏ad pracy chronionej odda nieruchomoÊç, której jest w∏aÊcicielem, np. w najem lub dzier˝aw´, to b´dzie musia∏ zap∏aciç podatek od tej nieruchomoÊci. • Zwolnienie z podatku rolnego i leÊnego przys∏uguje na analogicznych zasadach jak zwolnienie z podatku od nieruchomoÊci – art. 12 ust. 2 pkt. 4 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (tekst jedn. Dz. U. z 1993 r. Nr 94 poz. 431) i art. 7 ust. 2 pkt. 4 ustawy z dnia 30 paêdziernika 2002 r. o podatku leÊnym (Dz. U. z 2002 r. Nr 200 poz. 1682). • Prowadzàcy zak∏ad pracy chronionej jest zwolniony z podatku od czynnoÊci cywilnoprawnych, je˝eli dokonana przez niego czynnoÊç prawna pozostaje w bezpoÊrednim zwiàzku z prowadzeniem zak∏adu. • Zwolnienie z op∏at nie dotyczy op∏aty skarbowej i op∏at o charakterze sanacyjnym – a zatem prowadzàcy zak∏ad pracy chronionej nie b´dzie zwolniony np. z op∏aty targowej, z op∏aty administracyjnej. Zwolnienie z podatków, o którym mowa powy˝ej, nie dotyczy: • podatku od gier, • podatku od towarów i us∏ug oraz podatku akcyzowego, • c∏a, • podatków dochodowych, • podatku od Êrodków transportowych. Prowadzàcy zak∏ad pracy chronionej przekazuje Êrodki uzyskane z tytu∏u zwolnieƒ, o których mowa powy˝ej, na: • Paƒstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych – w wysokoÊci 10%; • zak∏adowy fundusz rehabilitacji osób niepe∏nosprawnych – w wysokoÊci 90%. Inne formy pomocy dla zak∏adów pracy chronionej Zgodnie z art. 32 ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych prowadzàcy zak∏ad pracy chronionej mo˝e na wniosek otrzymaç, dla tego zak∏adu, ze Êrodków PFRON: • dofinansowanie w wysokoÊci do 50% oprocentowania zaciàgni´tych kredytów bankowych, pod warunkiem wykorzystania tych kredytów na cele zwiàzane z rehabilitacjà zawodowà i spo∏ecznà osób niepe∏nosprawnych; • zwrot kosztów za szkolenie zatrudnionych osób niepe∏nosprawnych, w zwiàzku z koniecznoÊcià zmiany profilu produkcji; • jednorazowà po˝yczk´ w celu ochrony istniejàcych w zak∏adzie miejsc pracy osób niepe∏nosprawnych. Szczegó∏owe zasady i tryb post´powania w sprawach, o których mowa powy˝ej, w tym terminy sk∏adania oraz rozpatrywania wniosków, sposób i tryb sporzàdzania informacji o wykorzystaniu Êrodków okreÊla Rozporzàdzenie Ministra Pracy, Gospodarki i Polityki Spo∏ecznej z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie szczegó∏owych zasad i trybu post´powania przy udzielaniu zak∏adom pracy chronionej pomocy finansowej 74 wybor 10/7/08 8:33 Page 75 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. ze Êrodków Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 125 poz. 1161 ze zm.). Zgodne z przepisami tego rozporzàdzenia, przedmiotowy wniosek powinien zawieraç: • nazw´ i adres siedziby pracodawcy; • status prawny i podstaw´ dzia∏ania; • numery NIP i REGON; • dane osoby upowa˝nionej do reprezentowania pracodawcy w sprawie; • kserokopi´ aktualnej decyzji o nadaniu statusu zak∏adu pracy chronionej; • informacj´ o stanie zatrudnienia ogó∏em, w tym osób niepe∏nosprawnych wed∏ug stopnia niepe∏nosprawnoÊci; • oÊwiadczenie o nie zaleganiu z wymagalnymi zobowiàzaniami wobec PFRON; • informacj´ o pomocy publicznej uzyskanej w okresie 3 lat poprzedzajàcych dat´ z∏o˝enia wniosku. W przypadku ubiegania si´ o dofinansowanie w wysokoÊci do 50% oprocentowania zaciàgni´tych kredytów bankowych wniosek sk∏ada si´ bezpoÊrednio do PFRON. Natomiast w przypadku ubiegania si´ o zwrot kosztów za szkolenie zatrudnionych osób niepe∏nosprawnych, w zwiàzku z koniecznoÊcià zmiany profilu produkcji lub o jednorazowà po˝yczk´ w celu ochrony istniejàcych w zak∏adzie miejsc pracy osób niepe∏nosprawnych wniosek sk∏ada si´ we w∏aÊciwej jednostce organizacyjnej samorzàdu województwa. 75 wybor 10/7/08 8:33 Page 76 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE U˝yte w tekÊcie skróty oznaczajà: art. – artyku∏ Dz. U. – Dziennik Ustaw Dz. Urz. – Dziennik Urz´dowy KRS – Krajowy Rejestr Sàdowy orz. – orzeczenie OSNC – Orzecznictwo Sàdu Najwy˝szego – Izba Cywilna PFRON – Paƒstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych Pkt – punkt poz. – pozycja SN – Sàd Najwy˝szy sygn. – sygnatura tekst jedn. – tekst jednolity TWE – Traktat ustanawiajàcy Wspólnoty Europejskie ust. – ust´p WE – Wspólnoty Europejskie ze zm. – ze zmianami IV. èRÓD¸OWE AKTY PRAWNE • Ustawa z dnia 16 wrzeÊnia 1982 r. prawo spó∏dzielcze (tekst jedn. Dz. U. 2003 r. Nr 188 poz. 1848 ze zm.) • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 94 poz. 651) • Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 ze zm.) • Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dzia∏alnoÊci gospodarczej (Dz. U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807 ze zm.) • Ustawa z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy o spó∏dzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2005 r. Nr 122 poz. 1024) • Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122 poz. 1143 ze zm.) • Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 99 poz. 1001 ze zm.) • Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123 poz. 776 ze zm.) • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93, z póên. zm.) • Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sàdowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 17 poz. 209 ze zm.) • Rozporzàdzenie Ministra SprawiedliwoÊci z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie okreÊlenia wzorów urz´dowych formularzy wniosków o wpis do Krajowego Rejestru Sàdowego oraz sposobu i miejsca ich udost´pniania (Dz. U. z 2000 r. Nr 118 poz. 1247) • Rozporzàdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej z 10 grudnia 2003 r. w sprawie wzoru wniosku o zwrot op∏aconych sk∏adek oraz trybu dokonywania ich zwrotu (Dz. U. z 2004 r. Nr 3 poz. 18) 76 wybor 10/7/08 8:33 Page 77 ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC. • Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 1997 r. Nr 90, poz. 557 ze zm.) • Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88 poz. 553 ze zm.) • Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks post´powania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43 poz. 296 ze zm.) • Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o zwiàzkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79 poz. 854 ze zm.) • Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiàzywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn nie dotyczàcych pracownika (Dz. U. z 2003 r. Nr 90 poz. 844) • Ustawa z dnia 29 wrzeÊnia 1994 r. o rachunkowoÊci (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 76 poz. 694 ze zm.) • Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z póên. zm.) • Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zak∏adowym funduszu Êwiadczeƒ socjalnych (Dz. U. z 1996 r. Nr 70 poz. 335 ze zm.) • Rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Spo∏ecznej z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie szczegó∏owych warunków i trybu dokonywania refundacji ze Êrodków funduszu pracy kosztów wyposa˝enia lub doposa˝enia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego, przyznawania bezrobotnemu Êrodków na podj´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej oraz form zabezpieczenia zwrotu otrzymanych Êrodków (Dz. U. z 2005 r. Nr 236 poz. 2002) • Rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 maja 1998 r. w sprawie szczegó∏owych zasad udzielania, oprocentowania, sp∏aty, rozk∏adania na raty i umarzania po˝yczek dla osób niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 1998 r. Nr 67 poz. 439) • Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i op∏atach lokalnych (tekst jedn. – Dz. U. z 2002 r. Nr 9 poz. 84) • Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (tekst jedn. Dz. U. z 1993 r. Nr 94 poz. 431) • Ustawa z dnia 30 paêdziernika 2002 r. o podatku leÊnym (Dz. U. z 2002 r. Nr 200 poz. 1682) • Rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Spo∏ecznej z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie szczegó∏owych zasad i trybu post´powania przy udzielaniu zak∏adom pracy chronionej pomocy finansowej ze Êrodków Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 125 poz. 1161) 77 wybor 10/7/08 8:33 Page 78 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE Prof. dr hab. Miros∏aw Stec Uniwersytet Jagielloƒski, Katedra Prawa Samorzàdu Terytorialnego Opinia prawna dotyczàca statusu prawnego spó∏dzielni socjalnych oraz potrzeby dokonania w tym zakresie zmian (na kanwie doÊwiadczeƒ wynikajàcych z realizacji projektu „Mo˝emy wi´cej – partnerstwo na rzecz spó∏dzielni socjalnych”) I. 1. Poni˝sza opinia zosta∏a opracowana przy uwzgl´dnieniu w szczególnoÊci nast´pujàcych aktów normatywnych i dokumentów praktyki: • Ustawy Prawo spó∏dzielcze (cyt. dalej PrSpó∏dz). • Ustawy o spó∏dzielniach socjalnych (cyt. dalej Spó∏dzSocjU). • Statutu Spó∏dzielni Socjalnej „Ratel” uchwalonego 27.06.2007 r. 2. Od 2001 r. w krajach Unii Europejskiej realizowany jest program, nazwany Inicjatywà Wspólnotowà EQUAL, finansowany przez Europejski Fundusz Spo∏eczny oraz bezpoÊrednio z bud˝etów paƒstw bioràcych udzia∏ w Inicjatywie. Program EQUAL jest cz´Êcià strategii Unii Europejskiej na rzecz stworzenia wi´kszej liczby lepszych miejsc pracy i zapewnienia szerokiego do nich dost´pu, a jego g∏ównym celem jest testowanie oraz popieranie nowych sposobów zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierównoÊci na rynku pracy, w tym tak˝e – zw∏aszcza w naszym kraju – z powodu niepe∏nosprawnoÊci, wykluczenia spo∏ecznego, wieku, zarówno wobec osób zatrudnionych, jak i poszukujàcych pracy. W Polsce Inicjatywa EQUAL uzupe∏nia Narodowy Plan Rozwoju dostarczajàc przyk∏ady dobrych praktyk i nowatorskich rozwiàzania, które dzi´ki wspó∏pracy mi´dzynarodowej i skutecznym dzia∏aniom upowszechniajàcym mogà byç wdra˝ane w wielu krajach Unii Europejskiej, przy czym wyznacznikiem efektywnoÊci programu EQUAL, jak podkreÊla si´ w dokumentach programowych, nie jest liczba obj´tych wsparciem beneficjentów, tylko jakoÊç wypracowanych innowacyjnych modeli (rezultatów), które zostanà wprowadzone do powszechnego zastosowania na rynkach pracy. W ramach Inicjatywy EQUAL, funkcjonuje kilka tematów, w tym m. in. Temat D zatytu∏owany „Wzmocnienie krajowej gospodarki spo∏ecznej (II sektora), a w szczególnoÊci us∏ug na rzecz spo∏ecznoÊci lokalnych, oraz poprawa jakoÊci miejsc pracy”. Jego celem jest wsparcie tworzenia polskiego modelu gospodarki spo∏ecznej poprzez udzia∏ w okreÊlaniu roli i zadaƒ gospodarki spo∏ecznej w zwi´kszaniu atrakcyjnoÊci lokalnych rynków pracy i us∏ug, przy czym szczególne znaczenie odgrywa w nim wypracowanie metod zaanga˝owania spo∏ecznoÊci lokalnych na rzecz wyko78 wybor 10/7/08 8:33 Page 79 OPINIA PRAWNA rzystania instrumentów gospodarki spo∏ecznej w aktywizacji zawodowej grup zagro˝onych wykluczeniem z rynku pracy. 3. Tak rozumiany zasadniczy cel tematu D w pe∏ni zosta∏ osiàgni´ty poprzez zrealizowanie projektu „Mo˝emy wi´cej – partnerstwo na rzecz spó∏dzielni socjalnych”, w którym Ma∏opolski Instytut Samorzàdu Terytorialnego i Administracji w Krakowie w ramach Partnerstwa na Rzecz Rozwoju podjà∏ si´ roli administratora projektu, a partnerami krajowymi takie instytucje, jak: UNDP w Warszawie, Starostwo Powiatowe w Miechowie, Zwiàzek Lustracyjny Spó∏dzielni Pracy, Gazeta Samorzàdu i Administracji, Stowarzyszenie „Tratwa” z Olsztyna. W powy˝szym projekcie zasadniczym zadaniem by∏o stworzenie praktycznego modelu spó∏dzielni socjalnej dla osób wykluczonych lub marginalizowanych spo∏ecznie w oparciu o doÊwiadczenia krajów realizujàcych podobne przedsi´wzi´cia. Takie rozwiàzanie organizacyjne mia∏o stworzyç m∏odym ludziom swoisty pomost pomi´dzy zak∏adem poprawczym lub karnym a „normalnym” spo∏eczeƒstwem i rynkiem pracy. Jednym z czynników socjalizacji tych ludzi polega na bliskiej wspó∏pracy z osobami doros∏ymi, pozostajàcymi od d∏u˝szego czasu bez pracy. Wspó∏dzia∏anie tych dwóch grup, czyli osób m∏odych do 25 roku ˝ycia opuszczajàcych zak∏ad poprawczy lub karny oraz osób w wieku oko∏o 40 lat i powy˝ej z minimum Êrednim wykszta∏ceniem pozostajàcych bez pracy co najmniej 2 lata i nie mogàcych jej znaleêç, s∏u˝y wytworzeniu pozytywnych wzorców zachowaƒ, wzajemnej wymianie umiej´tnoÊci, zdolnoÊci do podejmowania ryzyka i racjonalnego myÊlenia. Zbli˝ajàcy si´ koniec realizacji tego konkretnego projektu, w ramach którego utworzono, dzia∏ajàcà od kilku miesi´cy, Spó∏dzielni´ Socjalnà „Ratel”, umo˝liwia udzielenie odpowiedzi na fundamentalne pytanie o jego, tj. projektu „Mo˝emy wi´cej – partnerstwo na rzecz spó∏dzielni socjalnych”, skutecznoÊç i mo˝liwoÊç dalszego dzia∏ania takich instytucji jak spó∏dzielnie socjalne, a tak˝e o zdolnoÊç przenoszenia tego modelu tak˝e w inne warunki i do innych paƒstw. II. 1. W ramach tej opinii, na kanwie doÊwiadczeƒ wynikajàcych z wykonania tego projektu, zasygnalizowane zostanà prawne uwarunkowania funkcjonowania tego typu przedsi´biorcy, jakim jest spó∏dzielnia socjalna, a tak˝e zasugerowane i wskazane zostanà najistotniejsze kwestie dyskusyjne, które, jak si´ wydaje, wymagaç b´dà w przysz∏oÊci wprowadzenia zmian legislacyjnych, a w ka˝dym razie, które winny ju˝ dziÊ staç si´ przedmiotem wielostronnej dyskusji. 2. Ustawa o spó∏dzielniach socjalnych uchwalona 27 kwietnia 2006 r. jest jednym z istotnych instrumentów prawnych wprowadzonych w ostatnich latach do polskiego sytemu normatywnego zmierzajàcych do ograniczenia zjawiska marginalizacji i wykluczenia spo∏ecznego oraz osiàgania jak najwi´kszej spójnoÊci i integracji spo∏ecznej. Nale˝y zaakcentowaç fakt, ˝e spó∏dzielnie socjalne nie tylko wpisujà si´ w polityk´ walki z wykluczeniem spo∏ecznym, ale te˝ ˝e sà istotnym elementem ruchu spó∏dzielczego, który od ponad 150 lat stanowi ramy organizacyjne dla spó∏dzielczych form gospodarowania. Jest to istotny element polskiej gospodarki, który nie tylko 79 wybor 10/7/08 8:33 Page 80 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE spe∏nia wa˝nà role gospodarczà, ale te˝ wiele funkcji spo∏ecznych, w szczególnoÊci poprzez tworzenie stabilnych i bezpiecznych miejsc pracy oraz zintegrowanego Êrodowiska spo∏eczno-kulturowego, rozwijajàcego si´ wokó∏ spó∏dzielni. Rola spó∏dzielni socjalnych, które Êwietnie funkcjonujà w wielu krajach Europy (m. in. we W∏oszech, Finlandii), zauwa˝ona zosta∏a w Polsce kilka lat temu, w rezultacie czego instytucja ta znalaz∏a si´ w tekÊcie znowelizowanej w 2004 r. ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, jednak dopiero ustawa z 2006 r. uregulowa∏a status tej spó∏dzielni w sposób kompleksowy, co nie znaczy, ˝e doskona∏y. 3. Celem wprowadzonej ustawy jest przywrócenie na rynek pracy, przez prowadzenie wspólnego przedsi´biorstwa osób zagro˝onych wykluczeniem spo∏ecznym oraz osób o niskiej zatrudnialnoÊci oraz umo˝liwienie osobom bezrobotnym aktywizacj´ zawodowà. Spó∏dzielnie socjalne, jak stwierdzono w uzasadnieniu do projektu ustawy, wpisujà si´ w nowoczesnà aktywnà polityk´ spo∏ecznà, w której tradycyjne instrumenty, oparte przede wszystkim na transferach finansowych, uzupe∏niane sà o jej aktywne formy. Tak te˝ sformu∏owany zosta∏ art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy, zgodnie z którym „spó∏dzielnia socjalna dzia∏a na rzecz: po pierwsze – spo∏ecznej reintegracji jej cz∏onków, przez co nale˝y rozumieç dzia∏ania majàce na celu odbudowanie i podtrzymanie umiej´tnoÊci uczestniczenia w ˝yciu spo∏ecznoÊç lokalnej i pe∏nienia ról spo∏ecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu, oraz – po drugie – zawodowej reintegracji jej cz∏onków, przez co nale˝y rozumieç dzia∏ania majàce na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolnoÊci do samodzielnego Êwiadczenia pracy na rynku pracy”. I co bardzo istotne – dzia∏ania te nie sà wykonywane w ramach prowadzonej przez spó∏dzielni´ socjalnà dzia∏alnoÊci gospodarczej. 4. Analiz´ jurydycznà tej formy organizacyjnej prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej nale˝y rozpoczàç od stwierdzenia, ˝e regulujàca jà Spó∏dzSocjU stanowi lex specialis w stosunku do PrSpó∏dz b´dàcego lex generalis. To oznacza, ˝e w sprawach nieuregulowanych w tej pierwszej do spó∏dzielni socjalnych stosuje si´ wprost przepisy PrSpó∏dz (art. 1 ust. 2). Dlatego w pe∏ni uzasadnione jest stanowisko, które pozwala ograniczaç dalsze rozwa˝ania tylko do materii uregulowanych w Spó∏dzSocjU, co najwy˝ej mo˝na si´ zastanawiaç, czy ich zakres zosta∏ prawid∏owo nakreÊlony. 5. Analiz´ charakterystycznych cech regulacji normatywnej tej postaci spó∏dzielni mo˝na dokonywaç na kilku p∏aszczyznach. Pierwszà z nich jest p∏aszczyzna podmiotowa, na której nale˝y udzieliç odpowiedzi na pytanie – kto mo˝e byç za∏o˝ycielem i cz∏onkiem tej spó∏dzielni. To jedna z najistotniejszych odmiennoÊci w stosunku do zasad ogólnych PrSpó∏dz. Kwestia ta uregulowana zosta∏a w art. 4 Spó∏dzSocjU, w którym stwierdza si´, ˝e za∏o˝ycielami mogà byç wy∏àcznie, posiadajàce pe∏nà zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych, osoby fizyczne: • bezrobotne (w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia... ); • bezdomne, uzale˝nione od alkoholu i narkotyków po odbyciu kuracji odwykowych, wychodzàce z zak∏adów karnych (w rozumieniu ustawy o zatrudnieniu socjalnym); • niepe∏nosprawne (w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej... ). W ustawie wszak˝e pojawia si´ w art. 5 kategoria osób (fizycznych i prawnych), które nie mogà byç za∏o˝ycielami, mogà natomiast si´ staç spó∏dzielcami w drodze nabycia 80 wybor 10/7/08 8:33 Page 81 OPINIA PRAWNA cz∏onkowstwa. I to pod pewnymi warunkami. Mo˝na te osoby podzieliç na trzy grupy. Pierwszà stanowià osoby fizyczne o ograniczonej zdolnoÊci do czynnoÊci prawnych. Do drugiej nale˝à osoby fizyczne o pe∏nej zdolnoÊci do czynnoÊci prawnych, niespe∏niajàce kryteriów wskazanych w ustawach wymienionych wy˝ej, je˝eli ich praca na rzecz spó∏dzielni socjalnej wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie posiadajà pozostali cz∏onkowie tej spó∏dzielni. Jednak ta kategoria obwarowana jest ograniczeniem, zgodnie z którym ich liczba nie mo˝e byç wi´ksza ni˝ 20% ogólnej liczby cz∏onków spó∏dzielni socjalnej, a przekroczenie tego limitu, trwajàce nieprzerwanie przez okres 3 miesi´cy, stanowi podstaw´ do postawienia spó∏dzielni socjalnej w stan likwidacji. Wreszcie, o ile statut spó∏dzielni nie stanowi inaczej, cz∏onkostwo w spó∏dzielni socjalnej mogà nabyç organizacje pozarzàdowe w rozumieniu przepisów o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie oraz gminne osoby prawne, których statutowym zadaniem jest dzia∏anie na rzecz reintegracji spo∏ecznej i zawodowej mieszkaƒców gminy. 6. Generalnie rzecz ujmujàc, powy˝szy zakres podmiotowy obejmuje wszystkie kategorie osób niezb´dnych do prawid∏owego funkcjonowania takiego przedsi´biorcy jakim jest spó∏dzielnia socjalna. Jednak z praktycznego punktu widzenia i doÊwiadczeƒ koƒczàcego si´ projektu, ale tak˝e z perspektywy doktrynalnej mo˝na postawiç istotne pytanie o zasadnoÊç rozró˝niania dwóch kategorii osób – za∏o˝ycieli i przyst´pujàcych do ju˝ istniejàcej spó∏dzielni, czyli nie mogàcych byç za∏o˝ycielami. Dlaczego osoby nale˝àce do tej drugiej grupy nie mogà byç za∏o˝ycielami? O ile mo˝e to byç zrozumia∏e w odniesieniu do osób o ograniczonej zdolnoÊci do czynnoÊci prawnych, o tyle trudno zaakceptowaç rozwiàzanie uniemo˝liwiajàce bycie za∏o˝ycielem przedstawicielom kolejnych dwóch kategorii. Najtrudniej jest przecie˝ rozpoczàç dzia∏alnoÊç zak∏adajàc spó∏dzielni´, a d∏ugotrwale bezrobotni, wykluczeni z rynku pracy, czy niepe∏nosprawni sà zupe∏nie do tego merytorycznie nieprzygotowani. Sami wszystkich czynnoÊci za∏o˝ycielskich nie sà w stanie wykonaç. Niezb´dna jest pomoc fachowców, czy to osób fizycznych, czy osób prawnych – gminnych lub organizacji pozarzàdowych. Oni i tak muszà uczestniczyç w procesie kreowania (formalnego w procedurze KRS i innych wymaganych przez przepisy szczególne oraz rzeczywistego w zakresie pozyskiwania materialnej bazy) takiej spó∏dzielni (obecnie jako doradcy, pe∏nomocnicy lub wr´cz nieformalnie, co w przypadku osób prawnych rodzi znaczne komplikacje prawne), dlatego zupe∏nie niezrozumia∏e jest pozbawienie ich prawa do bycia jednymi z jej za∏o˝ycieli. Zresztà w ˝adnych dokumentach i wypowiedziach do∏àczonych do projektu ustawy uzasadnienia takiego rozró˝nienia znaleêç nie sposób. A ca∏y czas obowiàzuje przepis ustanawiajàcy 20% limit osób fizycznych – cz∏onków spó∏dzielni nie majàcych statusu okreÊlonego w Spó∏dzSocjU, a zatem nie grozi sytuacja tworzenia „fikcyjnych” spó∏dzielni socjalnych. Dlatego za w pe∏ni zasadny postulat nale˝y uznaç wniosek o po∏àczenie obu kategorii podmiotów (za∏o˝ycieli i nabywajàcych uczestnictwo), z pozostawieniem jedynie zakazu bycia za∏o˝ycielem dla osób o ograniczonej zdolnoÊci do czynnoÊci prawnych. Nie budzi tylu wàtpliwoÊci zagadnienie liczby za∏o˝ycieli (art. 5 ust. 1). Specyfika tego typu spó∏dzielni i cele, jakie zosta∏y na nià na∏o˝one, powodujà, ˝e minimum 5 osób fizycznych (w relacji do 10 wyst´pujàcego w PrSpó∏dz) nale˝y uznaç za zasadne, jednak po zrealizowaniu postulatu zamieszczonego wy˝ej (o poszerzeniu kr´gu za∏o˝ycieli), przepis ten nale˝a∏oby zmodyfikowaç w ten sposób, by w dalszym ciàgu 81 wybor 10/7/08 8:33 Page 82 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE minimum 5 osób fizycznych oznacza∏o tylko osoby spe∏niajàce wymogi z art. 4, a poza tym limitem mieÊciliby si´ zarówno za∏o˝yciele – fachowcy, jak i, rzecz jasna, organizacje po˝ytku publicznego i gminne osoby prawne. Tak˝e maksymalna liczba spó∏dzielców, nie przewy˝szajàca 50 osób, nie budzi zastrze˝eƒ (w kontekÊcie charakteru tej spó∏dzielni), a na pytanie o skutki prawne sytuacji, w której liczba ta zostaje przekroczona (a nie jest to wyjàtek z ust. 3 art. 5) oraz, gdy liczba cz∏onków spada poni˝ej 5, odpowiedê udzielona zostaje w art. 18, zgodnie z którym spe∏nienie powy˝szych przes∏anek powoduje (podobnie jak sformu∏owano to w ust. 6 art. 5) przejÊcie spó∏dzielni w stan likwidacji. 7. Kwestia specyficznego zakresu podmiotowego za∏o˝ycieli spó∏dzielni socjalnej winna byç rozpatrywana nie tylko w kontekÊcie jej zak∏adania, ale tak˝e w aspekcie odpowiedzi na pytanie, kiedy spó∏dzielnia taka winna straciç taki status ze wzgl´du na osiàgni´cie za∏o˝onych celów? Na mocy obowiàzujàcych przepisów status spó∏dzielni socjalnej, raz nadany w chwili jej za∏o˝enia, jest bezterminowy, co oznacza, ˝e tak˝e po kilku latach, kiedy spó∏dzielcy „wyszli” ze stanów okreÊlonych w art. 4, a zatem zrealizowany zosta∏ zasadniczy cel tej instytucji, czyli przywrócenie tych ludzi spo∏eczeƒstwu i nauczenie ich pracy, spó∏dzielnia w dalszym ciàgu posiada status spó∏dzielni socjalnej. To wydaje si´ rozwiàzaniem nieracjonalnym i etycznie wàtpliwym, gdy˝ tworzàcym nieuzasadnione uprzywilejowanie w sytuacji, w której jest to ju˝ „normalna” spó∏dzielnia, która winna byç poddana ogólnym regu∏om gry rynkowej. To co na poczàtku i przez pewien czas jest rozwiàzaniem zasadnym, wr´cz koniecznym (owe wskazane ni˝ej instrumenty „uprzywilejowania” spó∏dzielni socjalnej), póêniej staç si´ mo˝e rozwiàzaniem dyskryminujàcym inne kategorie przedsi´biorców. Dlatego nale˝y wprowadziç jasne warunki i regu∏y utrzymywania tego statusu, a w sytuacji ich niezrealizowania winna nast´powaç automatyczna, ex lege, utrata tego statusu i poddanie takiej spó∏dzielni wy∏àcznie ustawie PrSpó∏dz. Na pewno jednak nie mo˝na w takiej sytuacji próbowaç zastosowaç przepisu art. 18 przesàdzajàcego koniecznoÊç poddania takiej spó∏dzielni procedurze likwidacyjnej, gdy˝ prowadzi∏oby to do unicestwienia istniejàcego i dzia∏ajàcego (cz´sto bardzo dobrze) organizmu gospodarczego i mog∏oby prowadziç do wtórnego wejÊcia spó∏dzielców na Êcie˝k´ degradacji spo∏ecznej. Nie b´dzie odkrywcze stwierdzenie, ˝e podstawowym warunkiem permanentnego utrzymywania statusu spó∏dzielni socjalnej jest sta∏e realizowanie zasadniczego celu tego rodzaju spó∏dzielni, czyli tworzenie nowych miejsc pracy dla ludzi spe∏niajàcych wymogi art. 4 i przyjmowanie ich w poczet cz∏onków spó∏dzielni. Mo˝na wr´cz okreÊliç minimalne wielkoÊci, jakie muszà zostaç zrealizowane. Powstaje przy tym pytanie – czy zawsze muszà te osoby stawaç si´ spó∏dzielcami (zw∏aszcza, gdyby utrzymywaç limit 50 cz∏onków spó∏dzielni jako obowiàzujàcy nieodwo∏alnie), czy te˝ wystarczy, by spó∏dzielnia zatrudnia∏a np. rocznie okreÊlonà liczb´ takich osób. W takiej sytuacji, po pewnym czasie (np. 3 latach) przestawa∏by dzia∏aç limit 20% cz∏onków spó∏dzielni niespe∏niajàcych wymogów art. 4, gdy˝ prawie wszyscy spó∏dzielcy, podpadajàcy na starcie warunkom art. 4 (za wyjàtkiem niepe∏nosprawnych), po tych 3 latach stali si´ osobami, w stosunku do których zasadniczy cel ustawy zosta∏ osiàgni´ty. Poniewa˝ od chwili uchwalenia tej ustawy mijajà ju˝ 2 lata (a liczàc od poprzedniej regulacji – prawie 4 lata) i pierwsze spó∏dzielnie socjalne wchodzà w okres, kiedy powy˝szy dylemat nabiera konkretnego kszta∏tu, dlatego zagadnienie 82 wybor 10/7/08 8:33 Page 83 OPINIA PRAWNA to winno staç si´ przedmiotem szczególnej uwagi tych, którzy za monitorowanie i proponowanie zmian w tej ustawie odpowiadajà. A zgodnie z jej art. 20 „Rada Ministrów przedstawia Sejmowi RP w terminie do 30 czerwca 2008 r. sprawozdanie z dzia∏ania ustawy za okres od dnia jej wejÊcia w ˝ycie do dnia 31 grudnia 2007 r.”. To oznacza, ˝e aktualnie winny trwaç prace tak˝e nad potrzebnymi zmianami w tej i innych ustawach. 8. Drugim elementem wartym uwzgl´dnienia w tej opinii, dotyczàcym aspektów ustrojowych takiej spó∏dzielni, jest kwestia jej organów. O ile do zarzàdu stosuje si´ w pe∏ni przepisy PrSpó∏dz, o tyle szczególna regulacja wyst´puje w odniesieniu do rady nadzorczej. Zgodnie z art. 7 ust. 1 wybiera si´ rad´ nadzorczà, chyba ˝e liczba cz∏onków spó∏dzielni nie przekracza 15 (art. 7 ust. 2), to wówczas jej zadania wykonuje walne zgromadzenie, a ka˝demu cz∏onkowi przys∏uguje prawo kontroli dzia∏alnoÊci spó∏dzielni. Takie jednoznaczne postawienie cezury na liczbie 15, bez jakiejkolwiek mo˝liwoÊci modyfikacji, budzi wàtpliwoÊci tak natury teoretycznej, jak i praktycznej. Te pierwsze wynikajà z faktu, ˝e takie samorzàdowe instytucje, jak spó∏dzielnie winny mieç zapewnionà pewnà (ale nie pe∏nà!) doz´ samodzielnoÊci, tak˝e w kszta∏towaniu swych organów. Przejawia si´ to najcz´Êciej tak, ˝e w pewnych granicach podj´cie decyzji pozostawione zostaje samej organizacji, natomiast sà stany faktyczne, w których ˝adna swoboda nie wyst´puje. W omawianym przypadku niewàtpliwie zasadne jest, by w spó∏dzielni o minimalnej liczbie cz∏onków (np. do 15) nie tworzyç rady nadzorczej, tak samo jak przy liczbie cz∏onków zbli˝ajàcej si´ do maksimum (np. powy˝ej 30) istnia∏ obowiàzek jej powo∏ania. Natomiast w owych „stanach poÊrednich” (np. od 15 do 30 cz∏onków) kwestia istnienia rady nadzorczej winna zostaç pozostawiona samej spó∏dzielni i jej statutowi. I tylko nale˝a∏oby w przepisie przewidzieç, ˝e w przypadku braku postanowienia w statucie o powo∏aniu rady nadzorczej, dopiero po przekroczeniu pu∏apu 30 osób konieczne jest powo∏anie takiej rady (lub odwrotnie tj. rad´ nadzorczà powo∏uje si´, gdy liczba cz∏onków przekroczy 15, czyli tak jak jest obecnie, chyba ˝e statut przewiduje, ˝e dopóki spó∏dzielnia nie przekroczy 30 cz∏onków to rady nadzorczej si´ nie powo∏uje). Takie te˝ rozwiàzanie nasuwa si´ po przeanalizowaniu doÊwiadczeƒ wynikajàcych z zrealizowanego projektu, bowiem w dotychczasowej praktyce zarzàd spó∏dzielni cz´sto ma zbyt ma∏e mo˝liwoÊci dzia∏ania i jest ograniczany w swej aktywnoÊci, przede wszystkim dlatego, ˝e rada nadzorcza wykonuje swe zadania poprzez codziennà, wr´cz drobiazgowà kontrol´ (nawet je˝eli wynika to z ch´ci „uczenia” si´ jak wyglàda zarzàdzanie w spó∏dzielni) poczynaƒ zarzàdu. Prowadzi to niejednokrotnie do parali˝u dzia∏alnoÊci zarzàdu. Miejmy bowiem na uwadze fakt, ˝e w radzie nadzorczej zasiadajà osoby – spó∏dzielcy nie posiadajàcy merytorycznego przygotowania, a cz∏onkowie spó∏dzielni, nie spe∏niajàcy wymogów z art. 4, zatrudniani sà przede wszystkim w zarzàdzie, do bezpoÊredniego kierowania sprawami spó∏dzielni. Dlatego dopiero po przekroczeniu okreÊlonej liczby cz∏onków spó∏dzielni (np. 30) taka rada powinna byç organem obligatoryjnym. 9. W zakresie spaw ustrojowych pojawia si´ te˝ kwestia, która w zasadzie nie jest widoczna w Spó∏dzSocjU, jednak ma bardzo istotne znaczenie dla powstawania i rozwoju tych spó∏dzielni. To zagadnienie roli i zadaƒ jednostek samorzàdu terytorialnego w tym zakresie, przy czym nie tyle chodzi o zakres i treÊç tych zadaƒ, ale 83 wybor 10/7/08 8:33 Page 84 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE o przesàdzenie – jaki poziom samorzàdu terytorialnego: powiatowy czy gminny jest zobligowany do realizacji okreÊlonych zadaƒ. Zagadnienie to mo˝na rozpatrywaç na gruncie ustaw ustrojowych (ustaw o poszczególnych samorzàdach), a tak˝e, wr´cz przede wszystkim, ustaw, o których mowa w art. 4. To one wyliczajà jakie zadania i na kim spoczywajà oraz wskazujà, jakie formy organizacyjnoprawne winny byç zastosowane. Generalnie rzecz ujmujàc (zdajàc sobie spraw´ z pewnego uproszczenia tej kwestii) punkt ci´˝koÊci i tym samym wi´kszoÊç zadaƒ i kompetencji uj´tych w ustawie o promocji zatrudnienia... oraz w ustawie o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej... spoczywa na samorzàdzie powiatowym. To powiat je realizuje bàdê jako zadania w∏asne, bàdê jako zadania zakresu administracji rzàdowej, przy pomocy, stworzonych w myÊl tych ustaw, odpowiednich komórek organizacyjnych – powiatowych urz´dów pracy i powiatowych centrów pomocy rodzinie. Pewne zadania, niekiedy bardzo istotne, nale˝à te˝ do samorzàdu województwa. W najmniejszym stopniu gminy sà obarczone w tych zakresach ustawowymi kompetencjami. Inaczej roz∏o˝one sà natomiast zadania w trzeciej z ustaw – ustawie o zatrudnieniu socjalnym. Na jej podstawie to przede wszystkim samorzàd gminny jest zobligowany do wykonywania zadaƒ okreÊlonych w tej ustawie, a w celu ich prawid∏owej realizacji gminy powo∏ujà centra integracji spo∏ecznej jako swoje jednostki organizacyjne (art. 3) oraz kluby integracji spo∏ecznej (art. 18). Mo˝na zatem powiedzieç, ˝e spó∏dzielnie socjalne jako szczególne formy organizacyjne dzia∏ajà na styku tych trzech ustaw i w zale˝noÊci od konkretnego aspektu pozostajà w orbicie zainteresowania powiatu lub gminy. Nie ma zatem mo˝liwoÊci jednoznacznego przesàdzenia, który szczebel samorzàdu jest odpowiedzialny za warunki do powstawania i rozwoju spó∏dzielni socjalnych. Co wi´cej, by∏oby w moim przekonaniu b∏´dem oczekiwanie na jednoznaczne rozstrzygni´cie w tej materii, a w konsekwencji oczekiwanie na dokonanie daleko idàcej nowelizacji wspomnianych ustaw. Zarówno kreowanie rozwoju lokalnego, jak i kszta∏towanie kapita∏u spo∏ecznego to sfery odpowiedzialnoÊci wszystkich szczebli samorzàdu, a spó∏dzielnie socjalne to kolejny przyk∏ad instytucji, których za∏o˝enie i dobre funkcjonowanie wymagajà daleko idàcego, dobrego wspó∏dzia∏ania ró˝nego szczebla jednostek samorzàdu terytorialnego, w tym przypadku gminy i powiatu. OczywiÊcie problem ten nie wyst´puje w miastach na prawach powiatu. Z tego punktu widzenia nale˝y zwróciç uwag´, ˝e w obecnym tekÊcie ustawy wyst´pujà dwa razy okreÊlenia odnoszàce si´ do samorzàdu terytorialnego, jednak tylko w jednym przypadku warto o nim wspomnieç. I tak w art. 5 ust. 7 wskazuje si´, ˝e cz∏onkostwo w spó∏dzielni socjalnej mo˝e tak˝e nabyç gminna osoba prawna jednak pod warunkiem, ˝e jej statutowym zadaniem jest dzia∏anie na rzecz reintegracji spo∏ecznej i zawodowej mieszkaƒców gminy. Przepis ten jest w pe∏ni zasadny, powstaje wszak˝e natychmiast pytanie (w∏aÊnie ze wzgl´du na wspomnianà wy˝ej „mi´dzyszczeblowoÊç” spó∏dzielni socjalnej) – dlaczego nie uwzgl´dniono w tym przepisie powiatowych osób prawnych, które tak˝e mogà byç tworzone i to w celu dà˝enia do reintegracji spo∏ecznej i zawodowej mieszkaƒców powiatu? 84 wybor 10/7/08 8:33 Page 85 OPINIA PRAWNA III. 1. Szczególny status spó∏dzielni socjalnej nie ulega ˝adnych wàtpliwoÊci i nie odnosi si´ tylko sfery ustrojowej. Przejawia si´ tak˝e w innych zakresach, w szczególnoÊci w szeroko rozumianym zakresie pomocy publicznej i finansowym. Nale˝y zatem zadaç zasadnicze pytanie – na ile dopuszczalne jest wprowadzenie odmiennoÊci w stosunku do PrSpó∏dz, które prowadzi∏yby do uprzywilejowania tej kategorii spó∏dzielni, a tym samym narusza∏yby zasady rynkowej konkurencji. W Spó∏dzSocjU wprowadzone zosta∏y pewne szczególne regulacje, a tak˝e w kilku innych ustawach zauwa˝ono specyficzny status tej kategorii spó∏dzielni wprowadzajàc okreÊlone odmiennoÊci. 2. Punktem wyjÊcia rozwa˝aƒ w tym fragmencie winno byç stwierdzenie, ze spó∏dzielnie socjalne sà rodzajem spó∏dzielni, choç doÊç specyficznym, i tym samym nale˝à do kategorii przedsi´biorców. Przesàdza to definitywnie art. 2 ust. 1, w którym stwierdza si´, ˝e „przedmiotem dzia∏alnoÊci spó∏dzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsi´biorstwa w oparciu o osobista prac´ cz∏onków”. Tylko bowiem przedsi´biorca mo˝e prowadziç przedsi´biorstwo. To oznacza, ˝e – w imi´ fundamentalnej, konstytucyjnej zasady równoÊci wszystkich podmiotów gospodarczych – w stosunku do tej kategorii spó∏dzielni nale˝y stosowaç co do zasady ca∏okszta∏t w∏aÊciwych dla nich przepisów. Jednak spó∏dzielnie socjalne, o czym wy˝ej by∏a mowa (pkt II. 3.) i co wyraênie widaç w tekÊcie ustawy, nie tylko spe∏niajà rol´ gospodarczà, lecz s∏u˝à realizacji celów okreÊlonych w art. 2 ust. 2 poprzez podejmowanie dzia∏aƒ, które nie sà wykonywane w ramach prowadzonej przez spó∏dzielni´ socjalnà dzia∏alnoÊci gospodarczej. Co wi´cej, zgodnie z ust. 3 art. 2, spó∏dzielnia socjalna mo˝e te˝ prowadziç dzia∏alnoÊç spo∏ecznà i oÊwiatowo-kulturalnà na rzecz swoich cz∏onków oraz ich Êrodowiska lokalnego, a tak˝e dzia∏alnoÊç spo∏ecznie u˝ytecznà w sferze zadaƒ publicznych okreÊlonych w ustawie o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie. Nie ulega zatem wàtpliwoÊci, ˝e jest podmiot prawa posiadajàcy dwoistà natur´, a tym samym przy jego ocenie nale˝y odwo∏ywaç si´ tak˝e do innych zasad, a nie tylko tych, które odnoszà si´ do podmiotów gospodarczych. Mo˝e te˝, w konsekwencji, dochodziç do kolizji mi´dzy nimi. I tylko wtedy, gdy w rywalizacji dwóch zasad: równoÊci gospodarczej i spo∏ecznego charakteru tej kategorii przedsi´biorców prymat przyznamy tej drugiej, mo˝na rozwa˝aç wprowadzenie pewnych form uprzywilejowania dla tej kategorii podmiotów. Nale˝y byç jednak w tym dzia∏aniu bardzo ostro˝nym. 3. W samej Spó∏dzSocjU wprowadzone zosta∏y dla tych spó∏dzielni pewne udogodnienia natury finansowej. I tak: • Za∏o˝yciele spó∏dzielni zwolnieni sà z op∏at rejestracyjnych, tak za wpis spó∏dzielni do KRS, jak i za wydrukowanie og∏oszenia o powstaniu spó∏dzielni w Monitorze Sàdowym i Gospodarczym (art. 6 ust. 3). • Op∏acone przez pracownika spó∏dzielni, majàcego status osoby dotkni´tej przez los lub wykluczonej, sk∏adki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe, a tak˝e op∏acone przez spó∏dzielni´ sk∏adki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe za takiego zatrudnionego, mogà byç refundowane przez okres 12 miesi´cy ze Êrodków Funduszu Pracy przez starost´, na podstawie udoku85 wybor 10/7/08 8:33 Page 86 WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE mentowanego wniosku spó∏dzielni i odpowiedniej umowy mi´dzy nim a spó∏dzielnià (art. 12 ust. 3). • Dochody spó∏dzielni wydatkowane w roku podatkowym na spo∏ecznà i zawodowà reintegracj´ jej cz∏onków sà – w cz´Êci niezaliczonej do kosztów uzyskania przychodów – zwolnione z podatku dochodowego od osób prawnych (art. 17 ust. 1 pkt 43 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych). Warto zaznaczyç, ˝e ustawodawca uzna∏ udzielenie wsparcia w przypadkach opisanych w punkcie 1/ i 2/ jako zasadnà (a zatem dopuszczalnà) pomoc publicznà (tzw. pomoc de minimis) zgodnie z odpowiednim rozporzàdzeniem Komisji UE, a ca∏a procedura odbywa si´ na zasadach okreÊlonych w ustawie o post´powaniu w sprawach dotyczàcych pomocy publicznej. Nie bez znaczenia jest równie˝ przepis art. 8 pozwalajàcy spó∏dzielni socjalnej prowadziç statutowà dzia∏alnoÊç w zakresie spo∏ecznej i zawodowej reintegracji oraz dzia∏alnoÊç spo∏ecznà i oÊwiatowo-kulturalnà jako dzia∏alnoÊç statutowà odp∏atnà, ale nie jako dzia∏alnoÊç gospodarczà w rozumieniu ustawy o swobodzie dzia∏alnoÊci gospodarczej. 4. Majàc na uwadze powy˝sze, przez samego ustawodawc´ uznane za uzasadnione, formy wsparcia dzia∏aƒ spó∏dzielni socjalnych mo˝na postawiç pytanie – czy sà one wystarczajàce, aby spó∏dzielnie socjalne osiàgn´∏y postawione przed nimi cele? DoÊwiadczenia wynikajàce z dotychczasowego ich funkcjonowania, w tym tak˝e z realizacji projektu, w ramach którego powo∏ano do ˝ycia spó∏dzielni´ „Ratel”, wskazujà, ˝e zasadne jest wzbogacenie dotychczasowych instrumentów wsparcia, a istniejàce winny zostaç zmodyfikowane, przy poszanowaniu wszak˝e wspomnianej wy˝ej zasady równoÊci gospodarczej, zasady uniemo˝liwiajàcej przyznawanie przywilejów jakiejkolwiek kategorii przedsi´biorców. Dlatego poni˝sze propozycje nale˝y traktowaç jako pozwalajàce tym spó∏dzielniom na rozpocz´cie i rozwini´cie dzia∏alnoÊci, a zatem obowiàzujàce tylko w pierwszym (na pewno nie d∏u˝szym ni˝ 3 lata) okresie ich funkcjonowania, co wià˝e si´ z kwestià poruszonà w punkcie II. 7. 5. Generalnie mo˝na by stwierdziç, ˝e adresatami poni˝szych postulatów sà w∏adze paƒstwowe, zw∏aszcza rzàd i jego minister finansów, oraz w∏adze samorzàdowe. W stosunku do tych pierwszych zaadresowaç nale˝a∏oby w szczególnoÊci nast´pujàce wnioski, których realizacja wymaga zmian w przepisach prawnych: a. Nale˝y uproÊciç zasady rachunkowoÊci (w chwili obecnej od momentu powstania spó∏dzielnia socjalna zobowiàzana jest do prowadzenia pe∏nej rachunkowoÊci ze wszystkimi wymogami ustawy o rachunkowoÊci), pozwalajàce nie zatrudniaç w pierwszym okresie wysoko kwalifikowanych (i dobrze op∏acanych ksi´gowych), co stanowi znaczàce obcià˝enie bilansu spó∏dzielni. b. W kontekÊcie wsparcia, o którym mowa by∏a wy˝ej (pkt III. 3.2/ – refundacja sk∏adek ZUS), nale˝y zauwa˝yç, ˝e jest to refundacja, co oznacza, ˝e najpierw trzeba sk∏adki te uiÊciç, a dopiero póêniej staraç si´ o ich zwrot, co w przypadku braku kapita∏u w pierwszym okresie dzia∏ania spó∏dzielni socjalnej jest dla niej cz´sto znaczàcym problemem. Dlatego winno si´ rozwa˝yç wariant takiego trybu 86 wybor 10/7/08 8:33 Page 87 OPINIA PRAWNA ich p∏acenia, by nie stanowi∏o ono obcià˝enia (przecie˝ tymczasowego) Êrodków finansowych spó∏dzielni, np. poprzez przekazywanie jej dotacji na zap∏at´ tych sk∏adek. c. Winno si´ zrównaç wysokoÊç dofinansowania przys∏ugujàcego za∏o˝ycielom i przyst´pujàcym do ju˝ istniejàcej spó∏dzielni z dofinansowaniem, które mogà otrzymywaç indywidualne osoby na rozpocz´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej, jako ˝e za∏o˝enie spó∏dzielni socjalnej, a tak˝e przystàpienie do niej, jest tak˝e formà rozpocz´cia dzia∏alnoÊci gospodarczej. d. Wprowadzenie zwolnieƒ podatkowych ze wzgl´du na tworzenie miejsc pracy dla osób wykluczonych z rynku pracy, a tym samym niepotrzebujàcych ju˝ wsparcia ze Êrodków pomocy spo∏ecznej. Bardzo powa˝nym zadaniem rzàdu jest sformu∏owanie, tak˝e w warstwie legislacyjnej, szerszego ni˝ nakreÊlony wy˝ej, systemu wsparcia finansowego dla spó∏dzielni socjalnych, ale nie bezzwrotnego, pozwalajàcego na pozyskiwanie kapita∏u obrotowego do rozpocz´cia dzia∏alnoÊci gospodarczej w postaci kredytów (banki komercyjne sà niezainteresowane tà kategorià kredytobiorców) oraz uzyskiwane por´czeƒ kredytowych, a tak˝e innych form zabezpieczeƒ (warto rozwa˝yç stworzenie funduszu gwarancyjnego, z którego mogliby skorzystaç za∏o˝yciele). Tego typu zadania winna si´ podjàç wyspecjalizowana instytucja finansowa, najlepiej bank (tak jak to ma miejsce we W∏oszech) – czy nie móg∏by to byç Bank Gospodarstwa Krajowego? W zakresie postulatów adresowanych do w∏adz samorzàdowych (gminnych i powiatowych) nale˝y zwróciç uwag´ na nast´pujàce elementy: • Stworzenie odpowiednich warunków i regulacji prawnych u∏atwiajàcych spó∏dzielniom socjalnym pozyskiwanie lokali na prowadzenie planowanej w statucie dzia∏alnoÊci gospodarczej, tak jak to si´ czyni dla wielu kategorii podmiotów m. in. organizacji po˝ytku publicznego. • Wypracowanie odpowiednich procedur i regulaminów przetargowych umo˝liwiajàcych spó∏dzielniom socjalnym autentyczny, porównywalny z innymi oferentami, start w post´powaniu o zamówienia publiczne. 87 wybor 10/7/08 8:33 Page 88