nekropolie zachodniej ukrainy ormianie i polacy - centrum

NEKROPOLIE ZACHODNIEJ UKRAINY
ORMIANIE I POLACY
Szanowni Państwo,
Centrum Badań Ormiańskich w Toruniu we współpracy z Kołem Zainteresowania
Kulturą Ormian przy Polskim Towarzystwie Ludoznawczym w Warszawie,
opracowało wieloletni program badawczy cmentarzy (nekropolii, kwater, miejsc
spoczynku) na Ukrainie Zachodniej.
Zakres prac dokumentacyjnych niezbędnych do wykonania jest ogromny,
a potrzeba ratowania cmentarzy i kwater przed dewastacją, zapomnieniem
i całkowitym zniszczeniem natychmiastowa. Przewidujemy, że przedsięwzięcie
będzie realizowane przez kilka lat, a badania i prace odbywać się będą
wieloetapowo.
Zwracamy się do Państwa z prośbą o pomoc i współpracę w bezprecedensowym
projekcie,
który
obok
celów
ratunkowych,
przewiduje
przeprowadzenie
szczegółowych badań naukowych na międzypaństwową skalę.
Pomysł programu powstał w lipcu 2004 roku, podczas wyprawy ŚLADAMI
ORMIAŃSKIEJ PRZESZŁOŚCI na terenach Zachodniej Ukrainy, zorganizowanej przez
Koło Zainteresowania Kulturą Ormian przy Polskim Towarzystwie Ludoznawczym.
Uczestnicząc w wyprawie jako naukowcy zajmujący się problematyką etniczności,
zaobserwowaliśmy niepokojący stan cmentarzy i kwater, w których spoczywają
dawni mieszkańcy tych ziem. Częściowa dokumentacja fotograficzna nagrobków
ormiańskich, przedstawiona nam przez organizatorów wyjazdu, potwierdziła szybko
postępującą degradację nekropolii w okresie tylko dwóch ostatnich lat.
Podczas pobieżnego rekonesansu odnotowaliśmy i wstępnie udokumentowaliśmy
kilkadziesiąt przypadków kwater wymagających jak najszybszej interwencji
konserwatorskiej. Większość nagrobków jest trudna do zidentyfikowania. Kwatery
pozbawione opieki mają nieczytelne inskrypcje nagrobne. Elementy ozdobne
i symbolika religijna wymagają natychmiastowej konserwacji, podobnie otoczenie
grobów, których nie oszczędza ani czas ani przyroda. Zastana sytuacja uzmysłowiła
nam, jak niewiele czasu zostało by ocalić i opisać resztki cmentarzy ormiańskich
znajdujących się na terenie Zachodniej Ukrainy. Postępująca degradacja nekropolii
nakazuje podjąć natychmiastowe działania dokumentacyjne połączone z próbą
zachowania wszelkich możliwych do odnalezienia ormiańskich miejsc pochówku,
jako szczególnego i wyjątkowego elementu dziedzictwa kulturowego.
Uważamy, ze ratowanie istniejących jeszcze świadectw historii i kultury wielu
narodów zamieszkujących te tereny jest naszym moralnym i etycznym
obowiązkiem.
Jest także zobowiązaniem
wobec ludzi, którzy dzieje
i niepowtarzalną wartość tych miejsc tworzyli.
http://www.centrum-armenia.uni.torun.pl
Chcemy dokonać możliwie pełnego opisu cmentarzy i kwater ormiańskich,
sporządzić listy nazwisk spoczywających tam osób, odtworzyć i zebrać wszystkie
informacje zawarte na nagrobkach, także odnotowując relacje ustne mieszkańców
inwentaryzowanych miejscowości. Powstanie w ten sposób monografia cmentarzy
na Ukrainie Zachodniej. Naszym celem jest stworzenie dokładnej dokumentacji,
która
będzie
obiektywnym
zdaniem
relacji
z
zachowanych
dowodów
wielokulturowości tych ziem. Chcemy dokonać kwalifikacji najcenniejszych dzieł
sztuki sepulkralnej do profesjonalnej konserwacji. W połączeniu z wstępnymi
pracami renowacyjnymi, efektem całego programu będzie trwałe zabezpieczenie
i udokumentowanie wyjątkowych świadectw ukraińskiej, ormiańskiej i polskiej
kultury, historii oraz sztuki sepulkralnej.
Swoimi działaniami chcemy nawiązać do doświadczeń przedstawicieli różnych
narodowości i odmiennych wyznań w Polsce lat 90 XX wieku, którzy wspólnie zajęli
się uporządkowywaniem cmentarzy i miejsc spoczynku. Wysiłek podjęty przez
Niemców, Żydów, Ukraińców i Polaków pozwolił zatrzymać proces znikania
historycznych miejsc pochówku, a w wielu wypadkach doprowadził do renowacji,
ocalenia, a nawet odtworzenia nekropolii. Wydarzenia z przeszłości ciężko
doświadczyły nasze narody i państwa. Dzisiaj mamy niepowtarzalną szansę
na budowanie dobrosąsiedzkich stosunków i szukanie tego co wspólne. To także
okazja do podjęcia współpracy badawczo-naukowej, wymiany doświadczeń
i organizowania wspólnych działań kulturowych. Przyjacielskie od lat kontakty
Ukrainy i Polski powinny objąć swym zasięgiem także pamięć o wspólnych losach,
zawartą w miejscach ostatniego spoczynku naszych przodków.
Od momentu podjęcia decyzji o przygotowaniu tego wielkiego projektu
skierowaliśmy się do osób i instytucji na Ukrainie i w Polsce, które poparłyby nasze
starania o jego realizację. Zwróciliśmy się do najwyższych władz Ukrainy i Polski,
ukraińskich służb konserwatorskich i lokalnych ośrodków władzy z prośbą o pomoc
we wdrożeniu programu.
Skala i wyjątkowość przedsięwzięcia są powodami, dla których chcemy zaprosić
osoby, ośrodki i instytucje zainteresowane współpracą i pomocą w sfinansowaniu
projektu - NEKROPOLIE ZACHODNIEJ UKRAINY: POLACY I ORMIANIE.
http://www.centrum-armenia.uni.torun.pl
Centrum Badań Ormiańskich
Center for Armenian Studies
Le Centre des Recherches Armėniennes
Центр Вірменських Досліджень
Центр Армянских Исследований
Centro de Armenaj Esploroj
Centrum Badań Ormiańskich Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika w Toruniu realizuje od
kilku
miesięcy
pomysły
naukowobadawcze,
łączące
zainteresowanie
i działania związane z problematyką
ormianologiczną. Kierownik projektu CBO dr Tomasz Marciniak, jest socjologiem
zajmującym się problemami ormiańskimi
od 15 lat, był kierownikiem pierwszych
polskich badań ormiańskiej migracji, jest
autorem kilkunastu publikacji na tematy
ormiańskie. Projekt współtworzy Koło
Zainteresowań
Kulturą
Ormian
przy
Polskim
Towarzystwie
Ludoznawczym
w Warszawie, którego prezes Maciej
Bohosiewicz oraz osoby stowarzyszone
aktywnie uczestniczą w realizacji programu. Koordynatorami prac organizacyjnych
i merytorycznych projektu - NEKROPOLIE ZACHODNIEJ UKRAINY: POLACY
I ORMIANIE są: Marta Axentowicz-Bohosiewicz, Jolanta Kubacka-Marciniak i Longin
Graczyk.
Kontakt z koordynatorami programu:
Marta Axentowicz-Bohosiewicz, e-mail: [email protected]
Jolanta Kubacka-Marciniak, e- mail: [email protected], tel. 501364969
Longin Graczyk, e-mail: [email protected], tel. 505601639
ul. Fosa Staromiejska 1a,
87-100 Toruń,
tel. (0-48 56) 6113622
email: [email protected]
konto: Bank Millennium S.A. w Warszawie,
20 1160 2202 0000 0000 6090 1894
z zaznaczeniem/wpisem - „centrum - armenia”
http://www.centrum-armenia.uni.torun.pl
ORGANIZATORZY PROJEKTU
Centrum Badań Ormiańskich, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu,
Koło Zainteresowania Kulturą Ormian przy Polskim Towarzystwie Ludoznawczym w
Warszawie,
Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne w Krakowie,
Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.
CELE PROJEKTU
Zatrważający stan cmentarzy i miejsc pochówku Polaków i Ormian na Ukrainie Zachodniej
jest ostatecznym sygnałem do pojęcia działań dokumentacyjnych i renowacyjnych.
Naukowcy z Centrum Badań Ormiańskich przygotowali wyprawę badawczo-ratunkową, która
przewiduje:
1. Inwentaryzację i dokumentację wszystkich nagrobków, zachowanych miejsc
pochówku, Polaków i Ormian na Ukrainie Zachodniej.
2. Sporządzenie szczegółowych planów badanych cmentarzy, z zaznaczonymi miejscami
pochówku.
3. Zakwalifikowanie najcenniejszych nagrobków do profesjonalnej konserwacji.
4. Przygotowanie i opublikowanie monografii oraz prac poświęconych badanym
zagadnieniom.
5. Wykonanie prac konserwacyjnych i renowacyjnych cmentarzy oraz kwater poddanych
inwentaryzacji.
6. Zorganizowanie stałej opieki nad cmentarzami i miejscami pochówku, poprzez akcje
informacyjną i monitorowanie nekropolii.
TERMINY
Zakres projektowanych prac zakłada wieloetapowy i wieloletni proces badań oraz renowacji
cmentarzy.
1.Przygotowania do pierwszego wyjazdu badawczo-ratunkowego rozpoczęły się
w
sierpniu 2004 roku, który wg wstępnych ustaleń odbędzie się od 8 lipca do 31 lipca
2005 roku. Najbliższe miesiące listopad 2004 r. – maj 2005 r. zostaną poświęcone
na zorganizowanie wyprawy, opracowanie dokładnego planu badań, zdobycia
środków finansowych i zabezpieczenia prawno-logistycznego.
2.Pierwszy etap badań i prac ratunkowych nekropolii na terenie Ukrainy Zachodniej w
lipcu 2005 roku, na obszarze wstępnie zweryfikowanym na podstawie dokumentów,
relacji i lustracji terenowej. Planowane są prace ratunkowo – badawcze w miastach i
okolicach Lwowa, Stanisławowa, Halicza, Łucka, Tarnopola, Kamieńca Podolskiego,
Czerniowiec.
3.Drugi etap prac zakłada opracowanie zebranych informacji i dokumentacji pisemnej,
kartograficznej, fotograficznej i filmowej. Równolegle będą weryfikowane wstępne
założenia projektu badawczego zgodnie z uzyskanym materiałem badawczym i
przygotowanie drugiego wyjazdu badawczo-ratunkowego w miesiącach letnich 2006
roku.
4.Przewidujemy opublikowanie pierwszych opracowań
cmentarzy na Ukrainie Zachodniej pod koniec 2005 roku.
http://www.centrum-armenia.uni.torun.pl
naukowych
dotyczących
UCZESTNICY I WYKONAWCY
Do przeprowadzenia zasadniczych prac badawczo-ratunkowych zaproszeni zostali studenci
różnych dziedzin wiedzy i specjalizacji (konserwacja i ochrona zabytków, etnologia i
antropologia kultury, historia, historia sztuki). Studenci w ramach programu POLACY I
ORMIANIE: NEKROPOLIE ZACHODNIEJ UKRAINY będą odbywali praktyki zawodowe.
Przewidujemy, że na podstawie realizowanego projektu, część spośród studentów przygotuje
prace magisterskie.
W realizacji programu udział wezmą współpracownicy Centrum Badań Ormiańskich,
przedstawiciele KZKO przy PTL w Warszawie, Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego w
Krakowie oraz naukowcy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Uniwersytetu Warszawskiego i
Instytutu Slawistyki PAN w Warszawie.
Zakładamy, że do właściwego wykonania prac badawczo-ratunkowych niezbędne będzie
zorganizowanie grupy ok. 20 osób, przydzielonych do jednego z dwóch zespołów:
dokumentacyjnego i renowacyjnego. Pierwsza wyprawa (lipiec 2005 roku), wraz z osobami
koordynującymi i obserwatorami będzie liczyła ok. 30 osób.
PLAN PRACY NA CMENTARZACH
Grupa badawczo-ratunkowa podzielona zostanie na dwa zespoły:
dokumentacyjny – odpowiedzialny za inwentaryzację, prowadzenie dokumentacji,
przygotowanie materiałów merytorycznych;
renowacyjny – zajmujący się pracami ratunkowymi, odchwaszczaniem, przywracaniem
pierwotnego kształtu nagrobkom, odrestaurowaniem napisów i elementów zdobień;
Prace prowadzone będą synchronicznie.
1.Dokumentacja fotograficzna miejsca – stan zastany przed dokumentacją i
oczyszczaniem.
2.Przejście grupy „dokumentującej” i „renowacyjnej” („oczyszczającej”) –lustracja
cmentarza,
oznaczenie pomników, kwater, grobów,
wstępne opisanie, zaznaczenie na mapce.
3.Grupa „renowacyjna” („oczyszczająca”) - oczyszczanie, uporządkowanie,
odchwaszczenie, usunięcie śmieci, gałęzi, korzeni, ziemi,
odnawianie, odremontowanie, prace zabezpieczające, odtworzenie,
odmalowanie napisów, rekonstrukcja nagrobków,
4.Grupa „dokumentująca” – sporządzanie, szkicowanie planów cmentarzy, kwater,
dokumentacja, odczytywanie napisów, wykonanie fotografii, opisanie, usytuowanie
na planie,
Efektem końcowym będzie sporządzanie raportów, podsumowań i opracowanie
dokumentacij.
WSTĘPNY PRELIMINARZ
Wstępne koszty realizacji pierwszego etapu projektu szacujemy na ok. 120 tys. zł,
co obejmuje sumy za przejazd, zakwaterowanie i wyżywienie oraz zakup sprzętu, narzędzi
i materiałów niezbędnych do przeprowadzenia prac badawczo-ratunkowych.
http://www.centrum-armenia.uni.torun.pl