Wstęp

Wstęp
Wstęp
Umiejętność koncentracji jest w dzisiejszym świecie niezwykle ważna. Właściwie
we wszystkim, co robisz w życiu, musisz umieć się koncentrować. Dla wielu osób
okazuje się to bardzo trudne – i to z myślą o nich powstał ten poradnik.
Zagadnieniami związanymi z koncentracją uwagi zainteresowałam się już ponad
10 lat temu, kiedy zaczęłam prowadzić szkolenia z zakresu szybkiego czytania
i efektywnej nauki. Gdy pogłębiałam wiedzę na temat nowoczesnych strategii uczenia się i zapamiętywania, odkryłam mnóstwo ćwiczeń sprzyjających koncentracji.
Inspiracją do napisania niniejszej książki była moja wieloletnia praca z dziećmi
mającymi problemy z koncentracją uwagi. Chciałam pomóc im, ich rodzicom i nauczycielom.
Jak zauważyłam, coraz częściej spotyka się również dorosłych, którym koncentracja przysparza wielu trudności. Zaczęłam więc wnikliwiej zajmować się tematem.
Najpierw skierowałam swoją ciekawość na przyczyny zaburzeń tego typu. Okazało się, że oprócz oczywistych, takich jak zbyt długie oglądanie telewizji czy granie
na komputerze, są też powody bardziej złożone: mikrouszkodzenia mózgu w trakcie porodu lub brak aktywności fizycznej.
Za dobrą, nowatorską formę treningu uznałam odpowiednio dobrane ćwiczenia
sensoryczne. Praca ze zmysłami okazała się bardzo korzystna, poprawiała skupienie moich słuchaczy. Wkrótce i ty się przekonasz, że właściwy zestaw zapachów,
smaków, trening dotykowy i muzyczny bardzo pomagają w koncentracji. Ponadto
w poradniku skupiłam się na właściwym doborze gier i zabaw rozwijających koncentrację. Duży nacisk położyłam na ćwiczenia synchronizujące półkule mózgowe
i odpowiednie ćwiczenia fizyczne.
Książka jest przeznaczona dla dzieci, młodzieży, rodziców, nauczycieli, pedagogów,
psychologów i wszystkich osób, które mają problemy z utrzymywaniem skupienia.
Można ją z powodzeniem wykorzystywać jako narzędzie terapeutyczne. Znajdziesz
tu wiele ciekawostek związanych z omawianą tematyką i zadań do wykonania, będących jednocześnie treningiem koncentracji.
7
KONCENTRACJA.indb 7
2015-04-28 16:46:54
Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi
Poradnikowi towarzyszy płyta CD z sześcioma zestawami ćwiczeń, dostosowanymi
do różnych grup wiekowych i stopni zaawansowania:
I – dla dzieci przedszkolnych (3–5 lat);
II – dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym (6–8 lat);
III – dla dzieci szkolnych (9–11 lat);
IV – dla młodzieży gimnazjalnej (12–14 lat);
V – dla młodzieży (15–17 lat);
VI – dla dorosłych.
Ćwiczenia stanowią integralną część publikacji i uzupełnienie wiedzy teoretycznej zawartej w poradniku. Zestawy są bardzo urozmaicone, kształtują różnorodne
umiejętności związane z koncentracją: refleks, spostrzegawczość, umiejętności antycypacyjne czy relaksacyjne. Ćwiczenia polegają na znajdywaniu różnic i podobieństw, rozwijają pamięć fotograficzną i umiejętność selekcjonowania informacji,
poszerzają pole widzenia, wspierają synchronizację półkul mózgowych. Możesz je
wykorzystywać podczas treningów koncentracji, zajęć kompensacyjnych lub terapeutycznych albo indywidualnej pracy.
W przypadku części ćwiczeń wskazane jest wyznaczanie limitów czasowych
– ustalisz je sobie sam albo z grupą, z którą pracujesz. W zestawach I–V znajduje się po pięć lekcji. W zestawie I każda z nich zawiera trzy zadania, w pozostałych na lekcję składa się pięć zadań. Zestaw VI to natomiast zestaw dodatkowy,
pilotażowy, pokazujący możliwości doboru ćwiczeń dla dorosłych. Składa się
z jednej lekcji z pięcioma zadaniami. Czas na wykonanie lekcji jest bardzo różny,
zależy od indywidualnych umiejętności trenującego. Niektórym osobom jedna
lekcja może zająć kilka minut, a innym – nawet kilkadziesiąt. Zestawy są jednak
tak skonstruowane, aby czas pracy nad lekcją nie przekraczał 45 min. Jeśli limit
zostanie przekroczony, to znak, że u danej osoby występują problemy z koncentracją uwagi.
Chciałabym, abyś na początku pracy z poradnikiem rozwiązał test „Ja i moja koncentracja”. Będzie on dla ciebie pomocnym arkuszem diagnostycznym.
8
www.samosedno.com.pl
KONCENTRACJA.indb 8
2015-04-28 16:46:54
Rozdział 4
Ćwiczenia
koncentrujące
uwagę
Z tego rozdziału dowiesz się:
jakie są podstawowe ćwiczenia koncentrujące
uwagę;
w jaki sposób wykorzystywać poznane
ćwiczenia, aby nie popełniać błędów;
jak dobrać odpowiedni zestaw ćwiczeń,
aby zwiększyć koncentrację;
jakie dodatkowe korzyści przynosi stosowanie
zaprezentowanych ćwiczeń.
KONCENTRACJA.indb 93
2015-04-28 16:46:57
Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi
Labirynty
Labirynty to budowle, drogi lub rysunki o bardzo skomplikowanej strukturze, które za sprawą ślepych uliczek utrudniają dojście do celu. Stosuje się je w badaniach
procesów uczenia się, zapamiętywania i rozwiązywania zadań. Labirynty to także
doskonałe ćwiczenie koncentrujące uwagę.
Gdy pracujesz tą techniką, najpierw przechodź labirynty oczami, a następnie narysuj ołówkiem prawidłowy przebieg trasy. Aby zwiększyć skupienie, ćwicz na czas,
ze stoperem lub minutnikiem. Dla urozmaicenia różnicuj poziomy trudności, od
najłatwiejszego do najtrudniejszego. Wędruj od startu do mety i odwrotnie.
Ciekawostka
W Polsce znajduje się labirynt ogrodowy – Hortulus Spectabilis w Dobrzycy
(woj. zachodniopomorskie). Ma on wieżę widokową, można go zwiedzać od
maja do września.
Istnieje wiele rodzajów labiryntów: w kształcie koła bądź kwadratu, posadzkowe,
ogrodowe i kreteńskie.
Ciekawostka
Jeff Saward wyróżnia trzy typy labiryntów31.
Labirynt klasyczny, inaczej kreteński lub siedmiozwojowy, to najstarszy typ labiryntu, znany
od ok. 4 tys. lat.
Zob. J. Saward, Magical Paths: Labyrinths & Mazes in the 21st Century, Mitchell Beazley,
Londyn 2008.
31
94 www.samosedno.com.pl
KONCENTRACJA.indb 94
2015-04-28 16:46:57
Rozdział 4. Ćwiczenia koncentrujące uwagę
Labirynt romański to labirynt linearny, jego
ścieżki przebiegają wzdłuż ćwiartek kwadratu.
W czasach Imperium Rzymskiego był jednym
z najpopularniejszych wzorów dekoracyjnych.
Labirynt średniowieczny ma kształt koła, kwadratu lub ośmiokąta. Ścieżka krąży po wszystkich częściach labiryntu i wywołuje zaskoczenie,
bo nie można przewidzieć, w którym kierunku
podąży się za chwilę. Najbardziej znanym labiryntem średniowiecznym jest ten znajdujący się
w katedrze w Chartres we Francji.
Jeśli będziesz ćwiczył labirynty regularnie i według wskazówek, to:
poprawi się twoja koncentracja;
usprawnisz oczy, co przyda się podczas czytania;
twoja orientacja wzrokowo-przestrzenna znacznie się poprawi;
zsynchronizujesz półkule mózgowe.
>>
Wskazówka
Wiele ciekawych szablonów labiryntów znajdziesz na stronie www.labiryntydladzieci.com.pl.
Zakładka z kropkami
Zakładka to usztywniona kartka z dwiema kropkami, oddalonymi od siebie
o 5–8 cm. Bez problemu wykonasz ją samodzielnie. Narysuj lub naklej dwa duże
punkty – powinny się różnić odcieniem lub kolorem. Możesz posłużyć się poniższą
zakładką, zawierającą bardzo ciekawy efekt.
95
KONCENTRACJA.indb 95
2015-04-28 16:46:57
Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi
Rys. 1. Zakładka do ćwiczeń
Źródło: opracowanie własne.
Ćwiczenie polega na patrzeniu na kropki w taki sposób, aby zamiast dwóch zobaczyć trzy.
Warianty patrzenia:
1. Zmniejsz ostrość i zobacz zamazany obraz, tak aby nie patrzeć bezpośrednio na
kropki.
2. W połowie odległości między zakładką a oczami umieść palec, tak aby załamywał ostrość widzenia.
3. Przyłóż zakładkę do nosa i powoli oddalaj kartkę od siebie.
Sprawdź, jak długo udaje ci się utrzymać trzy kropki w jednym miejscu:
15 s – wynik słaby;
30 s – wynik przeciętny;
45 s – wynik dobry;
50 s – wynik bardzo dobry;
65 s – wynik ponadprzeciętny.
Jeśli będziesz ćwiczył technikę zakładkową regularnie i według wskazówek, to
poprawi się twoja koncentracja, zsynchronizujesz półkule mózgowe, nauczysz się
tzw. miękkiego patrzenia, wprowadzisz się w stan relaksu.
Mucha
Mucha to ćwiczenie wymagające szczególnej koncentracji, analizy przestrzennej
i znajomości kierunków: prawo–lewo, góra–dół. Chodzi o to, by mucha znalazła się
na środku 25-kratkowej planszy otoczonej ramką. Ćwiczenie należy wykonywać
96 www.samosedno.com.pl
KONCENTRACJA.indb 96
2015-04-28 16:46:57
Rozdział 4. Ćwiczenia koncentrujące uwagę
w parach: jedna osoba słucha poleceń drugiej. Polecenia to hasła „góra–dół” oraz
„lewo–prawo”. Zadanie polega na przesuwaniu muchy wzrokiem po kwadratach,
zgodnie z poleceniami trenera. Ćwiczenie zawsze rozpoczyna się na środkowym
kwadracie planszy, na której w wyobraźni umieszczasz muchę. Jeśli mucha trafi
poza ramkę planszy, musisz powiedzieć „Aut!” i wskazać jej położenie. Następnie
ćwiczenie zaczyna się od nowa w środkowym kwadracie.
Ćwiczenie możesz wykonywać na trzy sposoby:
1. Śledź wzrokiem przemieszczanie się muchy.
2. Zapamiętaj układ kwadratów i bez patrzenia śledź ruch muchy.
3. Zwiększ liczbę kwadratów na planszy, czyli dodaj kolejne rzędy, i ćwicz według
tych samych zasad.
Rys. 2. Ćwiczenie „Mucha”
Źródło: opracowanie własne.
Jeśli będziesz ćwiczył tę technikę regularnie i według wskazówek, to poprawisz
koncentrację, refleks i spostrzegawczość, wzmocnisz orientację wzrokowo-przestrzenną, poszerzysz pole widzenia peryferyjnego i rozwiniesz wyobraźnię.
97
KONCENTRACJA.indb 97
2015-04-28 16:46:57
Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi
Różnice
Dwa prawie identyczne obrazki, ułożone w poziomie lub pionie, różnią się niewielkimi, sprytnie ukrytymi szczegółami. Ćwiczenie polega na jak najszybszym znalezieniu tych różnic. Rób to na czas, ze stoperem lub minutnikiem.
Oto limity czasowe, w których powinieneś się zmieścić:
5 różnic – 30 s;
10 różnic – 1 min;
15 różnic – 1,5 min;
20 różnic – 2 min.
Jeśli będziesz ćwiczył znajdywanie różnic regularnie i według wskazówek, wpłynie
to pozytywnie na koncentrację, orientację wzrokowo-przestrzenną, refleks i spostrzegawczość, a dodatkowo poszerzy się twoje pole widzenia peryferyjnego.
>>
Wskazówka
Wiele rysunków z różnicami przygotowanych do wydruku (przeznaczonych
dla dzieci, ale do wykonania również dla dorosłych) znajduje się na stronie
www.superkid.pl/znajdz-roznice.
Dyktanda graficzne
Dyktanda graficzne to specjalnie przygotowane plansze, na które musisz nanieść
pary punktów. Następnie łączysz je ze sobą za pomocą linii prostych (pionowych,
poziomych lub ukośnych). Po prawidłowym połączeniu otrzymujesz rysunek.
Twórcami dyktand graficznych są Zofia Handzel i Jacek Furmański. To ćwiczenie
przypomina grę w statki. Warto wyznaczać sobie limity czasowe.
Zadanie możesz wykonać na dwa sposoby:
1. Samodzielnie odczytaj pary punktów i łącz je liniami prostymi.
2. Trener dyktuje ci pary punktów do połączenia.
98 www.samosedno.com.pl
KONCENTRACJA.indb 98
2015-04-28 16:46:58
Rozdział 4. Ćwiczenia koncentrujące uwagę
>>
Wskazówka
Wiele dyktand graficznych przygotowanych do wydruku (o różnych poziomach trudności) znajduje się na stronie www.superkid.pl/dyktanda-graficzne.
Jeśli będziesz ćwiczył dyktanda graficzne regularnie i według wskazówek, zauważysz poprawę koncentracji, orientacji wzrokowo-przestrzennej, koordynacji ruchowej, refleksu i spostrzegawczości. Poszerzy się twoje pole widzenia peryferyjnego i rozwinie pamięć słuchowa.
Na rynku są dostępne kolorowe dyktanda graficzne. Zasada ich tworzenia jest taka
sama, różnica polega tylko na tym, że utworzoną figurę należy wypełnić kolorami
podanymi w instrukcji. To ćwiczenie działa podobnie jak tradycyjne: rozwija percepcję wzrokową i umiejętności grafomotoryczne, pobudza prawą półkulę, poprawia orientację przestrzenną i skupienie.
Dyktanda symetryczne
Dyktanda symetryczne to trudniejsza, bardziej zaawansowana forma dyktand graficznych. Stworzyli ją Robert Zelker i Aleksander Jaglarz. To ćwiczenie polega na
łączeniu liniami prostymi par punktów wskazanych w instrukcji i odwzorowaniu
ich po drugiej stronie osi symetrii. Po połączeniu wszystkich par widać obrazek.
Ważne jest umieszczanie w przygotowanej tabelce symetrycznych punktów, będących swoimi lustrzanymi odbiciami. W tym przypadku również warto wyznaczać
sobie limity czasowe.
Ćwiczenie możesz wykonać na cztery sposoby:
1. Odczytaj przygotowane pary punktów, nanieś je i połącz prostymi.
2. Nanieś i połącz liniami pary punktów dyktowane przez trenera.
3. Stwórz własne pary punktów, połącz je prostymi i przenieś w odbiciu lustrzanym
na drugą stronę osi symetrii. Efektem będzie abstrakcyjny rysunek.
4. Stwórz konkretny rysunek z par punktów, połącz je prostymi i przenieś w odbiciu lustrzanym na drugą stronę osi symetrii.
99
KONCENTRACJA.indb 99
2015-04-28 16:46:58
Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi
Przykład:
Współrzędne par punktów
F1 – D1
F1 – H1
D1 – E3
H1 – G3
E3 – D3
G3 – H3
D3 – C5
H3 – I5
C5 – D8
I5 – H8
D8 – E10
H8 – G10
E10 – F10
G10 – F10
Rys. 3. Przykład dyktanda symetrycznego wraz ze współrzędnymi par punktów
Źródło: opracowano na podstawie książki R. Zelkera Symetryczne dyktanda graficzne,
Harmonia, Gdańsk 2009.
100 www.samosedno.com.pl
KONCENTRACJA.indb 100
2015-04-28 16:46:58
Rozdział 4. Ćwiczenia koncentrujące uwagę
Jeśli będziesz ćwiczył dyktanda symetryczne regularnie i według wskazówek, poprawisz koncentrację i orientację wzrokowo-przestrzenną, a także pobudzisz wyobraźnię.
Stereogramy
Stereogram (inaczej: obraz stereoskopowy) to obraz przedstawiony na płaszczyźnie
w taki sposób, aby przy odpowiednim spojrzeniu sprawiał wrażenie trójwymiarowego. Ćwiczenie polega na tym, by dostrzec efekt 3D.
Podobnie jak w przypadku zakładki z kropkami, możesz patrzeć na trzy sposoby:
1. Zmniejsz ostrość widzenia i zobacz zamazany obraz, tak aby nie patrzeć na każdy
element obrazka osobno.
2. W połowie odległości między obrazkiem a oczami umieść palec, tak aby załamywał ostrość widzenia.
3. Przyłóż obrazek do nosa i powoli oddalaj kartkę od oczu.
>>
Wskazówka
Bardzo bogata kolekcja stereogramów znajduje się na stronie www.eyetricks.
com/3dstereo.htm.
Jeśli będziesz ćwiczył stereogramy regularnie i według wskazówek, wpłynie to korzystnie na twoją koncentrację. Zsynchronizujesz półkule mózgowe, nauczysz się
tzw. miękkiego patrzenia i utrwalisz tę umiejętność. Po długotrwałym czytaniu lub
intensywnej pracy twoje oczy szybko się zregenerują i odprężą.
>>
Wskazówka
Darmowy program do tworzenia własnych stereogramów znajdziesz na
stronie www.hidden-3d.com/games_stereogram_paint.php.
101
KONCENTRACJA.indb 101
2015-04-28 16:46:58