etapy rozwoju mowy u dzieci

MOWA DZIECKA JEST SPECYFICZNYM POROZUMIEWANIEM SIĘ Z
OTOCZENIEM SPOŁECZNYM
Nasza mowa jest umiejętnością niezwykłą. Mowa pozwala nam tak wiele
przekazać, jest niemal jak powietrze. To dzięki mowie myślimy, rozwijamy się. Zanim
dziecko nauczy się wyrażać swe myśli, musi przejść wiele etapów, podczas których
stopniowo zdobywa umiejętność koordynowania różnych grup mięśni do wytworzenia
mowy artykułowanej.
Proces mówienia jest sprawnością, który rozwija się zgodnie z dojrzewaniem
różnych części aparatu mowy. U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według
określonych prawideł. Zdrowe dziecko przyswaja mowę w ciągu pierwszych 5 – 6 lat.
To najbardziej magiczne kilka lat w naszym życiu. Czas cudownej metamorfozy. Od
niemowlaka do w pełni ukształtowanego człowieka.
NORMY ROZWOJOWE W ZAKRESIE REALIZACJI POSZCZEGÓLNYCH
GŁOSEK POLSKICH (na podstawie klasyfikacji I. Styczek, G. Demel, Z. Dołęga)
Styczek (1981)
Niemowlę
•
•
Jedno- i dwulatek •
•
Trzylatek
•
•
•
Czterolatek
•
•
•
Pięciolatek
Sześciolatek
Siedmiolatek
•
pojawiają się niektóre dźwięki zbliżone do [a, o, u]
około 6 m. ż. dziecko wymawia prawie wszystkie samogłoski i wiele
spółgłosek, najczęściej: [p, b, t, d, k, g, n. l, u], [r] języczkowe, [n]
tylnojęzykowe
dziecko wymawia przede wszystkim samogłoskę [a], ale też [u, i]
pojawiają się spółgłoski: [d, n, m, t, b, ś, ź,dź]
samogłoski [e, o] mogą byż zastępowane przez [a]
spółgłoski [sz, ż, cz, dż] są najczęściej zastępowane przez [s, z, c,
dz]
głoski [s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ż, ć, dź] mogą być zastępowane
lub mylone
[r] nie jest wymawiane
trudności sprawiają grupy spółgłoskowe
występują te same zniekształcenia, ale w mniejszym stopniu (za:
Bartkowska 1968)
wszystkie głoski powinny być w zasadzie realizowane prawidłowo
Demelowa (1987)
Niemowlę
•
Jedno- i dwulatek •
•
Trzylatek
•
•
•
Czterolatek
•
•
•
•
•
Pięciolatek
•
Sześciolatek
Siedmiolatek
•
•
w fazie głużenia pojawiają się dźwięki niespecyficzne, o
przypadkowym miejscu artykulacji, wytwarzane są wargowo,
tylnojęzykowo i gardłowo
wymawiane są wszystkie samogłoski poza nosowymi
spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe: [t, d, n], środkowojęzykowe:
[ś, ź, ć, dź, ń], tylnojęzykowe [k, g, h], pozostałe spółgłoski są
zastępowane łatwiejszymi
wymawiane są już wszystkie samogłoski, chociaż mogą pojawić się
odstępstwa typu: [a = o], [e = a], [i = y]
wymawiane są spółgłoski wargowe: [m, p, b], wargowo-zębowe: [f,
w], środkowojęzykowe: [ś, ź, ć, dź, ń], tylnojęzykowe: [k, g, h],
przedniojęzykowo-zębowe: [t, d, n], przedniojęzykowo-dziąsłowa:
[l], półsamogłoski[ṷ, i]
w tym wieku mogą też się już pojawiać: przedniojęzykowo-zębowe
[s, z, c, dz], czasem przedniojęzykowo-dziąsłowe [sz, ż, cz, dż],
choć zwykle są one zastępowane odpowiednio przez [ś, ź, ć, dź]
[r] bywa zastępowane przez [l], [i]
grupy spółgłoskowe są upraszczane
utrwalają się [s, z, c, dz]
pojawia się głoska [r], choć jej opóźnienie nie powinno niepokoić
głoski [sz, ż, cz, dż] zwykle są zastępowane przez [s, z, c, dz] lub
[ś, ź, ć, dź]
ustalają się głoski [sz, ż, cz, dż], choć w mowie potocznej mogą być
jeszcze wymawiane jak: [s, z, c, dz]
głoska [r] powinna być już wymawiana
pod względem dźwiękowym mowa powinna być już opanowana
Dołęga (2003)
Niemowlę
•
•
•
•
Jedno- i dwulatek •
•
•
Trzylatek
•
•
•
•
•
•
Czterolatek
•
•
•
Pięciolatek
Sześciolatek
•
•
Siedmiolatek
•
dziecko realizuje różne gardłowe dźwięki
pojawiają się głoski tylnojęzykowe: [k, g], przedniojęzykowe [t, d, p,
b] – pojedyncze lub w połączeniu z samogłoską [i, u, a]
w 7 – 8 m. ż. pojawiają się [p, b, t, d, k, g, l]
pojawia się [r] języczkowe, [n] tylnojęzykowe oraz dźwięki
nienależące do polskiego systemu języka: różne mlaski, dźwięki
wymawiane na wdechu
dziecko wypowiada wszystkie samogłoski ustne
realizowane są spółgłoski: [p, b, t, d, k, g, n, l, m]
dziecko wypowiada także półsamogłoskę
wymawiane są prawie wszystkie głoski oprócz: przedniojęzykowozębowych [s, z, c, dz] i dziąsłowych [sz, ż, cz, dż], które są
zamieniane na [ś, ź, ć, dź]
dziecko nie wymawia [r], lub zamienia je na [l], [i]
dziecko zamienia też [f] na [h]
wymawiane są wszystkie samogłoski, choć mogą występować
odstępstwa [a = o, e = a, i = y]
dziecko wymawia głoski wargowe [p, b, m], wargowo-zębowe [w, f],
środkowo-językowe: [ś, ź, ć, dź, ń], tylnojęzykowe: [k, g],
szczelinowe [h], przedniojęzykowo-dziąsłowe [l]
czasami pojawiają się [l], rzadko przedniojęzykowo-zębowe [s, z, c,
dz] oraz przedniojęzykowo-dziąsłowe [sz, ż, cz, dż]
pojawiają się [s, z, c, dz]
w dalszym ciągu może występować zamiana [sz, ż, cz, dż] na [s, z,
c, dz]
może się pojawić [r] ale brak poprawnej artykulacji nie powinien
niepokoić
zaczynają występować [sz, ż, cz, dż]
artykulacja jest już w zasadzie ustalona, choć głoska [r] we
właściwej przedniojęzykowej realizacji powinna być prawidłowo
wypowiadana w 8 r. ż.
prawidłowo wypowiadana jest głoska [r]
Zatem podsumujmy:
Normą rozwojową jest, jeśli dziecko w wieku:
3 lat – porozumiewa się prostymi zdaniami, wymawia wszystkie samogłoski i
spółgłoski [p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, f, fi, w, wi, t, d, n, l, li, ś, ź, ć, dź, j, k, ki, g, gi,
ch]
4 lat – wymawia [s, z, c, dz]
5-6 lat – wymawia [sz, ż, cz, dż, r]
7 lat – ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną
technikę mówienia.
Nie wymagajmy od dziecka zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych
głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów
artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane
do wymawiania zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać. W
ten sposób przyczyniamy się do powstawania błędnych nawyków artykulacyjnych,
trudnych do zlikwidowania.
Wymowa dziecka 6-letniego powinna już być poprawna pod względem
artykulacyjnym, a w wieku 7 lat również prawidłowa pod względem gramatycznym i
składniowym.
Źródła:
1. Demelowa G., Elementy logopedii, Warszawa 1987.
2. Dołęga Z., Promowanie rozwoju mowy w okresie dzieciństwa – prawidłowości
rozwoju, diagnozowanie, profilaktyka, Katowice 2003.
3. Styczek I., Logopedia, Warszawa 1981.
Opracowanie:
Joanna Kozłowska, Logopeda
Szkoła Podstawowa nr 84 w Warszawie