ЕКОНОМІКО-ПРАВОВІ ВИКЛИКИ 2015 РОКУ Том І

Transkrypt

НАЦІОНАЛЬНА АКАДЕМІЯ НАУКОВОГО РОЗВИТКУ
(НАНР)
Юридична компанія LAW CRAFT
Компанія ЗОРЕПАД-ЛЮКС
ЕКОНОМІКО-ПРАВОВІ ВИКЛИКИ 2015 РОКУ
EKONOMICZNE I PRAWNE WYZWANIA ROKU 2015
Том І
Матеріали доповідей учасників
науково-практичної конференції
(15 січня 2015 року)
Львів
2015
Національна академія наукового розвитку
УДК 34, 35
ББК 65, 67
Рекомендовано до друку Вченою радою НАНР
Упорядники:
Віталій Надашкевич
Ігор Гомзяк
Дмитро Гураль
Андрій Литвин
До збірника наукових матеріалів у двох томах увійшли праці учасників
Четвертої міжнародної науково-практичної конференції Економікоправові виклики 2015 року (15 січня 2015 року) - Львів: Національна
академія наукового розвитку,2015. – Том 1 – 280с.
Науковці цими статтями, тезами та повідомленнями репрезентують
проблематику своїх наукових праць і досліджень у різних галузях права,
економіки та менеджменту.
Матеріали публікуються в авторській редакції.
© Національна академія наукового розвитку, 2015
2
Економіко-правові виклики 2014 року
Організаційний комітет Четвертої науково-практичної конференції
Економіко-правові виклики 2015, котра пройшла у міжнародному
форматі, а також упорядники Економіко-правових викликів року
висловлюють щиру подяку всім тим, хто приймав активну участь в
підтримці НАНР, конференції та розвитку вітчизняної науки, а зокрема:
в.ш.п. Ректор проф.зв. Д-р хаб. Алойзи Збігнєву Новакові
в.ш.п. проф. зв. Д-р хаб. Кшиштофу Облуйу
в.ш.п. Д.ю.н., проф. Степану Степановичу Сливці
в.ш.п. Д.е.н., проф. Наталії Іванівні Чухрай
в.ш.п. Ользі Петрівні Гомзяк
в.ш.п. Д.е.н., проф. Євгену Васильовичу Крикавському
в.ш.п. к.е.н., доц. Ігорю Петровичу Таранському
в.ш.п. Вікторії Володимирівні Ковальчук
в.ш.п. Остапу Петровичу Дроздову
в.ш.п. Остапу Богдановичу Думі
в.ш.п. Наталії Іванівни Балюк
в.ш.п. Галині Костянтинівні Вдовиченко
в.ш.п. Дмитру Івановичу Сапізі
в.ш.п. к.е.н. Зоряні Стефанівні Люльчак
3
УКРАЇНА ТА «ІГРИ ВЕЛЕТНІВ»
Зарис деяких аспектів актуальної геополітичної ситуації
Більшість ЗМІ оцінюють теперішні події в Україні або ж явно
необ’єктивно, або ж дуже поверхнево. І дивуватися тут не варто – в
справі задіяні значні політичні та економічні інтереси. Переважно все
пояснення зводиться до культурно-ментальних відмінностей мешканців
Донбасу від решти України, «параноїдальнотсі» Путіна, імперських
амбіцій Росії. Варто більш зважено і ґрунтовно підійти до питання «чому
так відбувається?», адже лише відповівши на нього можна спробувати
скласти сценарії розвитку подій, які однозначно, впливають на усі сфери
суспільного життя та діяльність окремих осіб. Як оцінити відокремлення
АРК від України в загальному, та як, у цьому контексті, бути з
майновими питаннями приватних осіб та бізнесу зокрема? Чи
допустилися стратегічної помилки компанії, в першу чергу закордонні,
які за місцерозташування своїх офісів, виробничих чи складських баз
вибирали Донецьк (як наприклад авіаперевізних WizzAir), чи все ж
спрогнозувати збройний конфлікт на Донбасі було неможливо ? Чи для
передбачення подальшого розвитку подій потрібна лише невідома загалу
інсайдерська інформація?
В листопаді у Львові вперше (і це теж через ситуацію в країні)
проходила конференція Лімуд, що традиційно охоплює широкий спектр
загально гуманітарних питань. Чи то разом, чи то здебільшого по
окремості, такі лідери суспільної думки, як Ярослав Грицак, Тарас
Возняк, Остап Дроздов. Середовище вільної інтелектуальної дискусії
сприяє відкиданню стереотипів,створює можливість глибше зазирнути в
перспективи регіону в контексті глобальної геополітики. І так можна
написати не одну надзвичайно цікаву книжку, захистити не одну
дисертацію, та не вдаючись до особливої деталізації хотілося б коротко
поділитися з колегами деякими роздумами, які можуть наштовхнути на
переосмислення та глибокий пошук відповідей на питання, які ставить
перед нами час.
Для того аби розуміти сучасність, треба збагнути її витоки. Тож
перенесімося спершу в 19 ст. в часи королеви Вікторії. Величезна
4
Британська імперія, контролюючи п’яту частину суходолу, маючи
найбільші виробничі потужності, виступала практично єдиною світовою
потугою. Конкуренції фактично не існувало: США лише прощалися з
рабством і починали набирати силу, Німеччина проходила непростий
процес об’єднання незалежних «державок», Франція не могла оговтатися
від революційно-наполеонівського минулого, Австрія була поглинутою
вирішенням внутрішніх проблем. Росія звісно пробувала продовжувати
екстенсивне розширення своїх володінь, між нею та Великобританією
навіть зав’язалася т.зв. «велика гра» за панування на середньому та
далекому сході, та загалом, сама по собі не могла підважити основи
британського світового порядку. Це був справжній золотий вік острівної
монархії, а водночас найстрімкіший виток глобалізації, пам’ять про який
збереглася й збережеться – адже до другої половини дев’ятнадцятого
століття час в кожному місті був свій: у Львові – львівський, в Бучачі –
бучацький. Кожного сонячного дня годдинакарі підводили стрілки на
вежах ратуш та соборів рівно опівдні, коли сонце досягало зеніту. Лише
така потуга, як Британія змогла не без користі для людства, хоча й в
першу чергу, для самої себе, переломити цю багатовікову традицію,
встановивши єдиний глобальний відлік часу – по Гринвічу.
Попри всі успіхи на економічному, соціальному, культурному та
військовому фронтах англійська еліта (і зокрема мислителі) на лаврах не
спочивали, адже усвідомлювали – в світі все перемінне. А власне їм
зміни були б зовсім недоречними! То ж основним питанням міністрів
королеви Вікторії було: «Як зробити так, аби все лишилося так, як воно
є». Відповідь проста: слід не допускати виникнення нових центрів ваги,
які своїм економічним, соціально-культурним, військовим впливом
могли б дорівнятися Імперії. Таким центром ваги міг стати союз
Німеччини та Росії (мова не йде про політичний , формальний союз,
натомість про їх економічну та суспільну інтеграцію), який би об’єднав
технології першої з ресурсним потенціалом другої. То ж ці два, сусідні
на той час, світи треба було роз’єднати, і не лише посварити їх між
собою, але й віддалити один від одного… Тобто утворити певний
«санітарний коридор».
В ході Першої світової війни план реалізувався – Німеччина і Росія
втратили спільний кордон, а між ними утворився цілий ряд незалежних
країн – Румунія, Угорщина, Чехословаччина,
Польща, країни
Прибалтики. Звісно не варто применшати прагнення народів до
5
отримання незалежності, їх часто дійсно героїчної боротьби, однак без
допомоги «великого брата» - контрольованої британцями Антанти, їх
шлях до мети був би іншим. Україна теж могла тоді посісти гідне місце в
«санітарному коридорі», однак не змогла утрвалитися як держава через
числені помилки своїх лідерів, відсутність державницької традиції, а
також через свою орієнтованість на Німеччину. Остання зовсім не хотіла
опинитися в оточенні країн, в тій чи іншій мірі, контрольованих
Британією. Однак програш Рейху, означав і згортання його проетів.
Натомість пост-османській Туреччині з її реформами Ататюрка, все ж
було надано шанс зміцнитися, аби охороняти південні рубежі від Росії,
яка до речі на них всерйоз зазіхала – на столах генералів Ніколая ІІ
розроблялися
плани
захоплення
Стамбулу
–
визволення
Константинополя.
Друга світова докорінно змінила стан речей: не стало Німеччини, не
стало й «санітарного поясу». Європа лежала в руїнах. Тому не дивно, що
роль центру англосакського світу перейшла з Великої Британії до США.
Найбільший фінансовий центр світу, який на зорі Нового часу
перемістився з Венеції у Антверпен, звідти в Лондон, в 20 столітті в
Новий Йорк, а в 21 – знову в Лондон… Як відомо, історія має
властивість повторюватися… Важливо тальки вловити її цикл. Може
видатися, що після відлиги 90-тих знову розпочалися заморозки холодної
війни між сходом та заходом. Чи радше після того, як холодна війна
відійшла в минуле, знову маємо тяжіючих одне до одного Німеччину
(котра тепер виступає в купі з Францією – разом вони кістяк ЄС) та
Росію і, якби це образливо не звучало, «санітарний коридор», котрий
підтримується англосаксами, і вздовж якого час-від часу виникають
конфлікти – Вірменія, Чечня, Грузія, Сирія, Україна… Ось чому остання
знаходить підтримку саме серед подібних собі сусідів по коридору:
Польщі, Литви, Туреччини, навіть в певній мірі (як не дивно), Білорусії
(!), а не у значно могутнішої Німеччини. Та, навпаки, виражаючи
«глибоку занепокоєність», все ж закликає: «треба зрозуміти Росію, треба
зрозуміти Путіна». Бо їй потрібні російські ресурси, а Росії – німецькі
технології та інвестиції… Щоправда є й певні відмінності нинішньої
ситуації від ситуації, що мала місце в міжвоєнний період. Польща,
Угорщина, прибалтійські республіки, через європейську інтеграцію вже
примкнули до Німецько-Французького панєвропейського проекту. Вони
визначилися, перестали бути на роздоріжжі, що є надзвичайно важливим
для їхнього економічного та соціального розвитку. Однак в культурно6
ментальному плані англосакський світ досі зберігає на них домінуючий
вплив. Ретроспекція часів холодної війни підсилюється й тим, що режим
в Росії не приймає тієї об’єктивної реальності, в якій вона вже не є
наддержавою, не є основним економіко-політичним центром сучасного
світу, як то США (англосакський світ), ЄС (євроконтинентальний світ) та
Китай. До кого ближча РФ в цьому трикутнику – до Європи чи
Піднебесної? Питання непросте. При цьому Росія є найбільшою і
найсильнішою з держав-ревізіоністів (разом з Іраном, Венесуелою, до
певної міри Аргентиною), які використовуючи часто навіть авантюрні
методи, прагнуть змінити світовий порядок, покращивши свою позицію.
Отож велика гра світових велетнів продовжується, слабшим же ж
державам лишається хіба що вміло маневрувати, аби іскри від ударів
мечів гігантів цілком їх не спалили, аби не зостатися «розчавленим» між
молотом і ковадлом. Цього самого правила, певне, слід дотримуватися й
підприємцям та інвесторам, що провадять свої інтереси на стиках різних
світів.
Звісно це лише «стислий витяг» з геополітичної ситуації, який
можна було б викласти на кількох сторінках друкованого тексту. Хтось
скаже, що викладене занадто поверхнево відображає дійсність, не
висвітлює різних кутів зору, однак кожна модель – це спрощення
реальності, і лише за рахунок цьому спрощенню стають зрозумілими
акценти та тенденції.
Віто Надашкевич,
голова наглядової ради НАНР
7
АВТОРИ ТА ПРОБЛЕМАТИКА
НАУКОВО-ПРАВОВИХ ВИКЛИКІВ 2015 РОКУ
Том 1
ANSZCZAK MARCIN
BERNECKA AGNIESZKA
CHUDY-HYSKI D.,
CHUDY W.,
KRUTIKOV V.K.
DUDEK JUSTYNA
GABRYEL MATEUSZ JAN
HNATÓW ANNA
HYSKI MARCIN
JANACZEK KATARZYNA
JĘDREJEK MARCIN
KAPTURKIEWICZ
JUSTYNA
KOSTECKI DAWID
KRUPA BARBARA
MALISZEWSKI MARCIN
OLEJNIK ROMAN
PANTUCHOWICZ PAWEŁ
8
METODY MATRYCOWANIA W ZARZĄDZANIU I
DOWODZENIU AKCJĄ RATOWNICZO – GAŚNICZĄ
WSPÓŁCZESNE ZAGROŻENIA DLA SYTUACJI PRAWNEJ
DZIECKA NA GRUNCIE PRAWA POLSKIEGO.
СОВРЕМЕННЫЕ
ТЕНДЕНЦИИ
РАЗВИТИЯ
МЕЖДУНАРОДНОГО ТУРИСТИЧЕСКОГО РЫНКА
SIGNIFICANCE OF MANAGING DIVERSITY OF HUMAN
CAPITAL IN AN ORGANIZATION
PRAWO
DO
PRYWATNOŚCI,
A
MOŻLIWOŚĆ
UZYSKANIA DOSTĘPU DO INFORMACJI OBJĘTYCH
TAJEMNICĄ BANKOWĄ W SPRAWACH KARNYCH I
KARNOSKARBOWYCH – ISTOTNE PROBLEMY I
WYZWANIA
THIN
CAPITALIZATION
IN
POLAND
–
TAX
OPTIMALIZATION
OPPORTUNITIES
AFTER
1ST
JANUARY 2015
POLAND - UKRAINE: THE INTERNATIONAL TOURISM
TRAFFIC
WYKSZTAŁCONY
PRACOWNIK
WYZWANIEM
WSPÓŁCZESNEGO RYNKU PRACY
UWAGI
O
ZAKRESIE
PROKURY
I
JEGO
OGRANICZENIACH
WSPARCIE
FINANSOWE
PRACODAWCÓW
ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE, W
ŚWIETLE NOWELIZACJI USTAWY O REHABILITACJI
ZAWODOWEJ
I
SPOŁECZNEJ
OSÓB
NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z DNIA 28 LISTOPADA 2014
KULTURA W PROGRAMACH UNII EUROPEJSKIEJ
THE ESSENCE OF THE PUBLIC INTEREST
ZNACZENIE
MOBILNYCH
FINANSÓW
WE
WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE
PRÓBA DEFINICJI RYZYKA NA BAZIE EMPIRYCZNEGO
POJECIA
STABILNOŚCI
W
PROCESACH
PRODUKCYJNYCH
BANKRUCTWA
NA
WARSZAWSKIEJ
GIEŁDZIE
PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH I NA NEWCONNECT W
2013 ROKU
IMPORT RÓWNOLEGŁY PRODUKTU LECZNICZEGO
– ZAGROŻENIE DLA BEZPIECZEŃSTWA CZY SZANSA
NA TAŃSZE LEKI?
PIŚNIAK MONIKA
TAKSONOMIA DEFINICJI RYZYKA I PRÓBA ICH
KLASYFIKACJI
PLOCH ALDONA JOANNA WPŁYW TURYSTYKI NA ŚWIATOWE DZIEDZICTWO
KULTURALNE I NATURALNE
SIEROŃ ARKADIUSZ
THE IGNORED ROLE OF IGNORANCE: IS ASYMMETRIC
INFORMATION A MARKET FAILURE?
STROŻEK - KUCHARSKA LOCAL
GOVERNMENT
AND
ITS
DANGERS.
MAGDALENA
CONTRIBUTION TO THE DISCUSSION
SZCZYPIŃŚKI ŁUKASZ
ROZWAŻANIA
KONCEPCYJNE
NAD
WCZESNĄ
INTERNACJONALIZACJĄ PRZEDSIĘBIORSTW
TROJANOWSKI TOMASZ MARKETING COMMUNICATION VS PROMOTION IN
BUSINESS ACTIVITY OF A COMPANY
TROJANOWSKI TOMASZ THE
ROLE
OF
CONSUMERS
IN
CREATING
SUSTAINABLE DEVELOPMENT
WASILEWSKI MARCIN
LOCAL GOVERNMENT IN POLAND IN THE YEARS 19181998
WASILEWSKI
ROMAN LAW AND CULTURE OF EUROPEAN LAW AS A
RADEK RAFAŁ
PLATFORM FOR ECONOMIC DIALOGUE BETWEEN THE
REPUBLIC OF POLAND AND THE PEOPLE'S REPUBLIC
OF CHINA
WYSOCKA JOANNA
PRAWO KARNE EKONOMICZNIE UZASADNIONE
ŻYLIŃSKA JUSTYNA
KEY WITNESS PROTECTION SYSTEM IN POLISH
CRIMINAL LAW
ДУБІВ А. І.Б.,
АДМІНІСТРАТИВНО-ПРАВОВИЙ СТАТУС ГРОМАДЯН
БИШЕВИЧ Ю. К.,
ТА ФІЗИЧНИХ ОСІБ
ГАВРИЛЬЦІВ М. Т.
ОРГАНІЗАЦІЙНО-ПРАВОВИЙ
МЕХАНІЗМ
ЗАБЕЗПЕЧЕННЯ ЕКОНОМІЧНОЇ БЕЗПЕКИ УКРАЇНИ
ГНЕЦЬКО З. І.
ECODESIGN STRATEGIES IN THE СHILDREN'S
PRESCHOOL
ESTABLISHMENTS:
INNOVATIVE
SOLUTIONS AND BUSINESS PERSPECTIVES
ДМИТРУК І. М.
АКТУАЛЬНІ ПИТАННЯ ПРАВОВОГО ЗАБЕЗПЕЧЕННЯ
МІСЦЕВИХ БЮДЖЕТІВ У ХОДІ ПРОВЕДЕННЯ
БЮДЖЕТНОЇ ТА ПОДАТКОВОЇ РЕФОРМ
ЙОСИФОВИЧ Д.І.
МІЖНАРОДНИЙ
ДОСВІД
ДІЯЛЬНОСТІ
СПЕЦІАЛІЗОВАНИХ АНТИКОРУПЦІЙНИХ ОРГАНІВ
КІЦУЛ Ю.С.,
ЩОДО
ПРАВОВОЇ
ОСНОВИ
ЗАБЕЗПЕЧЕННЯ
ПЕТРИК Н.І.
МІГРАЦІЙНИХ ПРОЦЕСІВ В УКРАЇНІ
КОРОТЧИН В. М.
ОБГРУТУВАННЯ
ФІНАНСОВО-ЕКОНОМІЧНОГО
УПРАВЛІННЯ НА ПІДПРИЄМСТВІ
PIELAK ALBERT
9
КОСТОВСЬКА К. М.
ЛЕГІН Л.М.
ЛОЗА О.Ю.
МЕРКУЛОВ В. Ю.
ПОЛЯК С.П.
ПРЕДЧИШИН Н. А.
СУКМАНОВСЬКА Л.М.
ХАТНЮК Ю.А.
ЧОРНОМАЗ О. Б.
ЮХИМЧУК О. О.
ЯРМОЛ Л. В.
СТАНОВЛЕННЯ
І
РОЗВИТОК
ІНСТИТУТУ
АДМІНІСТРАТИВНОЇ ВІДПОВІДАЛЬНОСТІ
ПІДРОЗДІЛИ З ОХОРОНИ ГОРОМАДСЬКОГО ПОРЯДКУ
НАЦІОНАЛЬНОЇ ГВАРДІЇ УКРАЇНИ
СИСТЕМА ОРГАНІВ ДЕРЖАВНОГО УПРАВЛІННЯ У
СФЕРІ ЕКОЛОГІЧНОЇ БЕЗПЕКИ
РОЛЬ НЕДЕРЖАВНОГО ПЕНСІЙНОГО ЗАБЕЗПЕЧЕННЯ
ЯК
ІНСТРУМЕНТУ
СОЦІАЛЬНОГО
ЗАХИСТУ
НАСЕЛЕННЯ УКРАЇНИ
ПСИХОЛОГІЧНИЙ І МОРАЛЬНИЙ АСПЕКТИ КОРУПЦІЇ
ПОНЯТТЯ АДМІНІСТРАТИВНИХ ПОСЛУГ В УКРАЇНІ
ЗАВДАННЯ
ОВС
ПІД
ЧАС
ПРОВЕДЕННЯ
АНТИТЕРОРИСТИЧНИХ ОПЕРАЦІЙ
МІСЦЕ АКТІВ КАБІНЕТУ МІНІСТРІВ УКРАЇНИ В
СИСТЕМІ ДЖЕРЕЛ АДМІНІСТРАТИВНОГО ПРАВА
КОДИФІКАЦІЯ ВІТЧИЗНЯНОГО АДМІНІСТРАТИВНОГО
ЗАКОНОДАВСТВА
ПОНЯТТЯ
ТА
ОСОБЛИВОСТІ
ЗАХОДІВ
АДМІНІСТРАТИВНОГО
ВПЛИВУ,
ЩО
ЗАСТОСОВУЮТЬСЯ ДО НЕПОВНОЛІТНІХ
ПРАВО НА СВОБОДУ ВИРАЖЕННЯ ЯК ІНТЕГРАЛЬНЕ
ПРАВО ЛЮДИНИ
Том 2
АКОПЯН Д. Е.
АЧКАСОВА С. А.,
ВОЛОБУЄВА А. В.
БАЛЮН О. О.
БЕРБЕКА Л. А.,
МАРИНІЧ М. М.
БИКОНЬ Б. А.
БІЛИК О. О.,
ЛАЗУРКО Т. В.
БОДНАР С. В.
БОЙКО В. В.
БУХАРІНА Н. О.
10
ПРОБЛЕМИ
ВПРОВАДЖЕННЯ
ОБОВ’ЯЗКОВОГО
МЕДИЧНОГО СТРАХУВАННЯ В УКРАЇНІ
ВПЛИВ РИЗИКУ ДЕФОЛТУ ПЕРЕСТРАХОВИКА НА
ПЛАТОСПРОМОЖНІСТЬ СТРАХОВОЇ КОМПАНІЇ
БРЕНДБУК: ПРОБЛЕМА ВИЗНАЧЕННЯ ПОНЯТТЯ
СУЧАСНИЙ СТАН ТА ПЕРСПЕКТИВИ РОЗВИТКУ
ІПОТЕЧНОГО КРЕДИТУВАННЯ В УКРАЇНІ
ВПЛИВ ФУНКЦІОНУВАННЯ ОФШОРНИХ ЗОН НА
ВИВЕЗЕННЯ КАПІТАЛУ ІЗ УКРАЇНИ
ІНВЕСТИЦІЙНИЙ КЛІМАТ В УКРАЇНІ ТА ПРОБЛЕМА
РЕАЛІЗАЦІЇ ІНВЕСТИЦІЙНОГО ПОТЕНЦІАЛУ
ПРОЦЕДУРИ
РОЗГЛЯДУ
ТА
ВИРІШЕННЯ АДМІНІСТРАТИВНИХ СПРАВ
ПРАВОВЕ
РЕГУЛЮВАННЯ
РАДІОЕКОЛОГІЧНОЇ
БЕЗПЕКИ
ОЧІКУВАНІ НАСЛІДКИ РУХУ КАПІТАЛУ В УМОВАХ
ІНТЕГРАЦІЇ УКРАЇНИ В ЄС
ВАЩЕНКО О. В.
ВИЛЦАН А. О.
ВОЛВЕНКО А. О.
ВОЛОТОВСЬКА Г. С.
ГЕРУС Ю. В.
ГИРОВИЧ В. В.
ГОМЗЯК І. А.
ГРИЦЕНКО В. А.
ГУРАЛЬ Д. В.
ДЕГТЯР Я. В.
ДЯКОВА Д. В.
ЄВТУШЕНКО Г. В.,
ПРАСОЛ Є. В.
ЖЕРЛІЦИН О. С.
КАЛАШНІКОВА О. О.
КАРТИЧАК О. І.
КІЗІМ І. Г.
КЛИМОСЮК А. С.
КОБЛЮК А. М.
КОБРИНЧУК О. О.
КОВАЛЬ О. А.
КОСТИШИН Е. І.
МАРКЕТИНГОВІ
ДОСЛІДЖЕННЯ
В
КОНТЕКСТІ
ІНТЕГРАЦІЇ УКРАЇНСЬКОЇ ЕКОНОМІКИ У СВІТОВУ
ЕТАПИ АДАПТАЦІЇ ЗАКОНОДАВСТВА УКРАЇНИ ДО
ЗАКОНОДАВСТВА ЄВРОПЕЙСЬКОГО СОЮЗУ
СТАНДАРТИЗАЦІЯ
ПОДАТКОВОЇ
СИСТЕМИ
ЗА
ЄВРОПЕЙСЬКИМИ ЗРАЗКАМИ
АНАЛІЗ
СУЧАСНОГО
СТАНУ
ТА
ТЕНДЕНЦІЇ
РОЗВИТКУ СІЛЬСЬКОГО ГОСПОДАРСТВА УКРАЇНИ
ДО ПИТАННЯ ВИКОРИСТАННЯ ОКРЕМИХ ФОРМ
МЕДИЧНОГО СТРАХУВАННЯ В УКРАЇНІ
ОБМЕЖЕННЯ РЕАЛІЗАЦІЇ ЗАСАДИ БЕЗПОСЕРЕДНОСТІ
ДОСЛІДЖЕННЯ ПОКАЗАНЬ, РЕЧЕЙ І ДОКУМЕНТІВ ПІД
ЧАС
СУДОВОГО
ПРОВАДЖЕННЯ
У
ПЕРШІЙ
ІНСТАНЦІЇ
ОНТОЛОГІЧНЕ
ОБГРУНТУВАННЯ
ІСТОРИЧНИХ
ПЕРЕДУМОВ УКРАЇНСЬКОГО ПРАВОТВОРЕННЯ
ІНСТИТУТУ
ПРАВОВОГО
РЕГУЛЮВАННЯ ФІНАНСІВ У ФРН ТА В УКРАЇНІ
ФУНКЦІЇ ДОГОВОРУ БУДІВЕЛЬНОГО ПІДРЯДУ
ВДОСКОНАЛЕННЯ
ПРАВОВОГО
ЗАХИСТУ ЖІНОК ВІД ДИСКРИМІНАЦІЇ У СФЕРІ ПРАЦІ
ВДОСКОНАЛЕННЯ УПРАВЛІННЯ ЗБУТОМ ШКІРЯНИХ
РУКАВИЧОК
ШЛЯХОМ
ПРОВЕДЕННЯ
МАРКЕТИНГОВОГО ДОСЛІДЖЕННЯ
ДОСЛІДЖЕННЯ РИНКУ МЕДИЧНИХ ЛАБОРАТОРІЙ (М.
ХАРКІВ)
ШЛЯХИ ПІДВИЩЕННЯ КОНКУРЕНТОСПРОМОЖНОСТІ
ЗЕРНОВИРОБНИЦТВА В УКРАЇНІ
ПРАВА
ТА
ОБОВ'ЯЗКИ
СТОРІН
ДОГОВОРУ
БАНКІВСЬКОГО РАХУНКУ
АУКЦІОН ПРИ ІРО ЯК МЕТОД ЗНИЖЕННЯ РІВНЯ
НЕДООЦІНКИ КОМПАНІЇ
ПИТАННЯ НЕОБХІДНОСТІ ІСНУВАННЯ ІНСТИТУТУ
ОБХОДУ ЗАКОНУ В МІЖНАРОДНОМУ ПРИВАТНОМУ
ПРАВІ
ПРИНЦИПИ КРИМІНАЛЬНОГО ПРАВА: ПОНЯТТЯ ТА
СИСТЕМА
ПРОБЛЕМИ ТА ПЕРСПЕКТИВИ РОЗВИТКУ СИСТЕМИ
СОЦІАЛЬНОГО СТРАХУВАННЯ В УКРАЇНІ
КОРУПЦІЯ: ІСТОРИЧНІ ВИТОКИ ТА МЕТОДИ
БОРОТЬБИ СЬОГОДЕННЯ
БАНКІВСЬКОГО
КРЕДИТУВАННЯ
СІЛЬСЬКОГОСПОДАРСЬКИХ ПІДПРИЄМСТВ
ДЕРЖАВНИЦЬКИЙ ІМПЕРАТИВ В. ЛИПИНСЬКОГО,
11
КРАПІВІНА К. І.,
ДЕМИДЮК М. А.
МАЛІЧЕНКО М. А.
МИХАЙЛИШИН М. І.
МОРДАНЬ О. О.
МОРОЗОВА Н. Г.
МОСКАЛЮК Т. В.
МУЖ В. В.
МУСЮРА К. І.
НАДАШКЕВИЧ В. О.
НИШЕНКО О. В.
ПИЛИПЕНКО К. В.
РИБАЛКА Я. М.
РИМАРЕВА Л.М.,
КОРОВІЙ Я.В
РЯДСЬКА О. О.
САПРИКІН В. П.
СВІЦА І. Ю.
СЛОБОДЯН Р. Р.
СНІГУР І. В.
СТАХУРСЬКА І. М.
СТОЛЯРЧУК А. Л.
12
УКРАЇНА
НА
ШЛЯХУ
ДО
ЄВРОПЕЙСЬКИХ
СТАНДАРТІВ ЗАХИСТУ ПРАВ СПОЖИВАЧІВ
ПРАВО НА СТРАЙК В УКРАЇНІ
СТАН ТА ДИНАМІКА УТВОРЕННЯ ВІДХОДІВ В
УКРАЇНІ ПРОТЯГОМ 2010 – 2013 РР. В КОНТЕКСТІ
СТАЛОГО РОЗВИТКУ
УДОСКОНАЛЕННЯ
ПРАВОВОГО
СОЦІАЛЬНОГО ЗАХИСТУ ПОСИРОТІЛИХ ДІТЕЙ
СТВОРЕННЯ ПРАВОВИХ УМОВ ДЛЯ ЕФЕКТИВНОГО
РЕГУЛЮВАННЯ СИСТЕМИ СОЦІАЛЬНО–ТРУДОВОГО
ЗАХИСТУ НАСЕЛЕННЯ УКРАЇНИ
ВПЛИВ ЯКОСТІ ТОВАРУ НА ЇЇ ЗБУТ
КОРЕЛЯЦІЯ ПРАВОСВІДОМОСТІ ТА КОРУПЦІЇ
ПРОЦЕСНИЙ ПІДХІД ДО УТОЧНЕННЯ ПОНЯТТЯ
«УПРАВЛІННЯ
ФІНАНСОВИМИ
РЕСУРСАМИ
ПІДПРИЄМСТВА»
ВИБРАНІ АСПЕКТИ ПРИКЛАДНОГО ДОСЛІДЖЕННЯ
ПРОГНОЗУВАННЯ
ОБСЯГІВ
ЗБУТУ
СУБ´ЄКТІВ
ГОСПОДАРСЬКОЇ ДІЯЛЬНОСТІ
АУТТАСКІНГ ЯК РІЗНОВИД АУТСОРСИНГУ
НЕСВОЄЧАСНІСТЬ ПРИЙНЯТТЯ ЗАКОНУ УКРАЇНИ
ПРО
ДЕРЖАВНИЙ
БЮДЖЕТ
ЯК
ПІДСТАВА
ВІДПОВІДАЛЬНОСТІ ЗА ПОРУШЕННЯ БЮДЖЕТНОГО
УПРАВЛІННЯ
РЕНТАБЕЛЬНІСТЮ
ВИРОБНИЧОГО ПІДПРИЄМСТВА
СТРАТЕГІЯ
ІННОВАЦІЙНОГО
РОЗВИТКУ
ПІДПРИЄМСТВА
УДОСКОНАЛЕННЯ
КРИМІНАЛІСТИЧНИХ
ЗАСАД
ПРОТИДІЇ ЗЛОЧИННОСТІ В УКРАЇНІ. ЗАПОБІГАННЯ
ПРОДАЖУ ЛЮДСЬКИХ ОРГАНІВ.
ПРИНЦИПИ ПРАВОВОГО РЕГУЛЮВАННЯ ВІДНОСИН
У СФЕРІ ДЕРЖАВНОГО БОРГУ
ДЕРЖАВА ТА ПРАВО В ПОГЛЯДАХ УКРАЇНСЬКИХ
МИСЛИТЕЛІВ ХІХ-ХХ
СПОСОБИ УХИЛЕННЯ ВІД СПЛАТИ ПОДАТКІВ В
УКРАЇНІ ТА ЗАХОДИ ЇХ МІНІМІЗАЦІЇ
ОСОБЛИВОСТІ КРИМІНАЛЬНОЇ ВІДПОВІДАЛЬНОСТІ
НЕПОВНОЛІТНІХ
ФІНАНСОВО-ПРАВОВІ
ЗАХОДИ
ВПЛИВУ
ЗА
ПОРУШЕННЯ БЮДЖЕТНОГО ЗАКОНОДАВСТВА
ЗАГАЛЬНА
ХАРАКТЕРИСТИКА
ПРАВОЧИНІВ
АКЦІОНЕРНОГО
ТОВАРИСТВА
ІЗ
ЗАІНТЕРЕСОВАНІСТЮ
ТІМОНІНА А. І.
ХУРДА О. О.
ЧОРНИЙ А. В.
ЧУЄВА М. О.
ШПЕНЮК О. Є.
ЩЕРБАТЕНКО І. В.
ЯРЕМКО М. О.
ПРОБЛЕМА РОЗГЛЯДУ СУДАМИ СПРАВ ПРО
НЕЗАКОННЕ
ВИКОРИСТАННЯ
ОБ’ЄКТІВ
ПРОМИСЛОВОЇ ВЛАСНОСТІ.
ПРОБЛЕМИ
ТА
ПЕРСПЕКТИВИ
РОЗВИТКУ
ПРОЕКТНОГО ФІНАНСУВАННЯ В УКРАЇНІ
КОРПОРАТИВНА МОДЕЛЬ КОМПЕТЕНЦІЙ ЯК ЗАСІБ
ФОРМУВАННЯ КУЛЬТУРИ УПРАВЛІННЯ ЗНАННЯМИ
РОЗВИТОК РИНКУ ОРГАНІЧНОЇ ПРОДУКЦІЇ У
ФОРМУВАННІ
МІЖНАРОДНОЇ
КОНКУРЕНТОСПРОМОЖНОСТІ УКРАЇНИ
АКТУАЛЬНІ ТЕНДЕНЦІЇ У СФЕРІ ВАЛЮТНОГО
ВПЛИВ
ПОДАТКІВ
НА
ІНВЕСТИЦІЙНУ
ПРИВАБЛИВІСТЬ В УКРАЇНІ
СТАН ТА ПЕРСПЕКТИВИ РОЗВИТКУ СОНЯЧНИХ
ЕЛЕКТРОСТАНЦІЙ В УКРАЇНІ
13
METODY MATRYCOWANIA W ZARZĄDZANIU I
DOWODZENIU AKCJĄ RATOWNICZO – GAŚNICZĄ.
dr Marcin Anszczak
st. kpt. dr,
Starszy Specjalista (w Państwowej Straży Pożarnej)
dr, Kierownik Katedry Bezpieczeństwa Wewnętrznego
Jesteśmy u schyłku końca I kwartału XXI wieku. We wszystkich
mediach słyszymy ciągle o licznych pożarach, klęskach żywiołowych oraz
innych zdarzeniach, w których są poszkodowani ludzi czy występuje ludzka
tragedia. W ostatnich latach transformacja tychże zagrożeń spowodowała
coraz częstsze pytania wśród społeczeństwa: Czy jesteśmy bezpieczni? Czy
jesteśmy przygotowani? Czy nasze służby ratownicze są odpowiednio
wyposażone, aby stawić czoło powstającym zagrożeniom? Analiza ostatnich
dziesięcioleci pozwala patrzeć optymistycznie w przyszłość, ponieważ w
Rzeczpospolitej Polskiej od roku 1991 r. funkcjonuje Państwowa Straż
Pożarna.
Państwowa Straż Pożarna jest zawodową, umundurowaną i wyposażoną
w specjalistyczny sprzęt formację, przeznaczoną do walki z pożarami,
klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami. 1 Do
podstawowych zadań tej formacji m. in. należy2:
 rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych
zagrożeń;
 organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie
pożarów, klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych
zagrożeń;
 wykonywanie pomocniczych specjalistycznych czynności
ratowniczych w czasie klęsk żywiołowych lub likwidacji
miejscowych zagrożeń przez inne służby ratownicze;
 kształcenie kadr dla potrzeb Państwowej Straży Pożarnej i innych
jednostek ochrony przeciwpożarowej oraz powszechnego systemu
ochrony ludności;
 prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony ludności;
1
Na podst. Art. 1.1. ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. z 2013 poz.
1340
z późn. zm.);
2
Tamże Art. 1.2.;
14
 współdziałanie ze strażami pożarnymi i służbami ratowniczymi
innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na
podstawie
wiążących
Rzeczpospolitą
Polską
umów
międzynarodowych oraz odrębnych przepisów;
 realizacja innych zadań wynikających z wiążących Rzeczpospolitą
Polską umów międzynarodowych na zasadach i w zakresie w nich
określonych.
Ponadto na podstawie doświadczeń ostatnich kilkudziesięciu lat w trakcie
funkcjonowania ochrony przeciwpożarowej w RP, Państwowa Straż Pożarna
stała się trzonem tzw. Krajowego Systemu Ratowniczo – Gaśniczego.
Zadaniem przedmiotowego systemu jest m. in:3
 walka z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi;
 prowadzenie działań z zakresu ratownictwa technicznego,
chemicznego, ekologicznego i medycznego;
 dysponowanie do działań ratowniczych;
 kierowanie działaniem ratowniczym;
W związku z powyższym, a także na podstawie innych aktów prawnych 4
funkcjonujących w Rzeczpospolitej Polskiej, Kierującym Działaniem
Ratowniczym – Dowódcą Akcji Ratowniczo – Gaśniczej jest strażak
Państwowej Straży Pożarnej. Funkcjonariusz ten posiada wiele uprawnień m.
in. do zarządzania5:
a) ewakuacji ludzi z rejonu objętego działaniem ratowniczym w przypadku
zagrożenia życia i zdrowia, w szczególności gdy:
 istnieje możliwość powstania paniki;
 przewidywany rozwój zdarzeń może spowodować odcięcie drogi
ewakuacyjnej;
b) zakazu przebywania w rejonie objętym działaniem ratowniczym osób
postronnych oraz utrudniających prowadzenie działania ratowniczego;
c) ewakuacja mienia, w szczególności gdy:
3
Na podst. § 1 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r.
w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo – gaśniczego (Dz. U. z 2011, nr
46, poz. 239).
4
Zob. m. in. ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2009 r. nr 178, poz.
1380 z późn. zm.), rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu
korzystania z praw przez kierującego działaniem ratowniczym (Dz. U. z 1992 nr 54 poz. 259), rozporządzenie
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad
kierowania i współdziałania jednostek ochrony przeciwpożarowej biorących udział w działaniu ratowniczym
(Dz. U. z 2001 nr 82 poz. 895).
5
Na podst. Rozporządzenia Rady Ministrów z 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw
przez kierującego działaniem ratowniczym (Dz. U. z 1992 nr. 54 poz.259);
15
 istnieje możliwość rozprzestrzeniania się pożaru lub innego zagrożenia;
 usytuowanie mienia utrudnia prowadzenia działania ratowniczego;
d) prac wyburzeniowych oraz rozbiórkowych, w szczególności w
sytuacjach:
 zagrożenia ludzi, zwierząt lub mienia;
 potrzeby dotarcia do źródeł zagrożenia w celu jego rozpoznania oraz
graniczenia rozwoju;
 potrzeby użycia środków gaśniczych, neutralizatorów oraz
odprowadzenia substancji toksycznych;
 potrzeby zapewnienia dróg dojścia i ewakuacji;
e) wstrzymanie komunikacji w ruchu lądowym, w szczególności w celu:
 zapewnienia właściwego i ustawienia i eksploatacji sprzętu
ratowniczego;
 zapewnienia dróg komunikacyjnych na potrzeby działania
ratowniczego;
 eliminacja zagrożeń spowodowanych przez środki komunikacji;
 realizacja tych zadań;
f) przejęcie w użytkowanie na czas niezbędny do działania ratowniczego
pojazdów, środków technicznych i innych przedmiotów, a także ujęć
wody, środków gaśniczych oraz nieruchomości przydatnych w
działaniu ratowniczym.
Dzisiejsze akcje ratowniczo – gaśnicze nie są już takie jak kilkanaście
czy kilkadziesiąt lat temu. Są zawiłe, wielowątkowe czy wielopodmiotowe.
Krajowy System Ratowniczo – Gaśniczy oprócz jednostek ochrony
przeciwpożarowej dysponuje szerokim katalogiem służb, inspekcji, straży i
innych instytucji współodpowiedzialnych za tworzenie i utrzymanie
sprawnego systemu. W związku z powyższym istnieje konieczność stworzenia
swoistej, sprawnej i skutecznej metodyki, którą można by było wykorzystać
przy zarządzaniu i dowodzeniu akcjami ratowniczo – gaśniczymi. Jednym z
rozwiązań na ww. potrzebę jest metodyka matrycowania i matryce
bezpieczeństwa.
Matryca bezpieczeństwa zwana inaczej siatką bezpieczeństwa jest
definiowana jako zestawienie potencjalnych zagrożeń ze wskazaniem
podmiotu wiodącego przy ich usuwaniu oraz podmiotów współpracujących6.
6
Art. 3 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2009 r. nr 131, poz. 1076
z późn. zm.);
16
Zagrożenia związane ze zjawiskami atmosferycznymi
W
s
W
s
W
s
W
Silne wiatry
K
W
s
W
s
W
s
W
Opady deszczu
K
W
s
W
s
W
s
W
Opady śniegu
W
s
W
s
W
s
W
s
W
Gradobicie
K
W
s
W
s
W
s
W
Mrozy
K
s
W
s
W
s
W
s
W
Upały i susze
W
s
W
s
W
s
W
s
W
Wyładowania atmosferyczne
K
W
s
W
s
W
s
W
K
W
s
W
s
W
s
W
Powodzie, podtopienia i zalania
W
K
s
Epizootie
K
P
P
s
W
s
W
Epifitozy
K
P
P
s
W
s
W
…
…
…
…
…
………………………………………………………
…………
K - Koordynujący
W - Wiodący
P
s
W
Epidemie i pandemie
Ws - Współdziałający
P
s
P
s
P
s
W
W
P
P
…
…
…
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
s
W
s
W
…
P
s
W
s
W
…
P
s
W
P
…
…
…
P
s
W
s
W
…
W
s
W
s
W
…
P
s
…
W
…
P
…
…
P - Pomocniczy
Rys. 1. Fragment matrycy bezpieczeństwa w ujęciu zagrożeniowym z
innymi podmiotami 7
Jednak opracowanie tego typu matryc nie jest rzeczą ani łatwą, ani
prostą. Należy pamiętać, że w takiej matrycy każdemu zagrożeniu należy
7
……………………
…………………
Szpitale (SOR)
Pogotowie
Lotnicze
Ratunkowe,
Pogotowie Ratunkowe
Straż Graniczna
Straż
Miejska/Gminna
K
Pożary
Zagrożenia
biologiczne
Policja
Podmiot
Państwowa Straż
Pożarna (PSP)
Ochotnicza Straż
Pożarna (OSP) i jednostki
ochrony ppoż.
Zagrożenie
Centrum
Zarządzania Kryzysowego
Opracowanie własne
17
…
…
W
Podawanie środków gaśniczych w natarciu
K
W
s
Podawanie środków gaśniczych w obronie
K
W
s
Schładzanie obiektów
K
W
s
Uwalnianie ludzi
K
W
s
Uwalnianie zwierząt
K
W
s
Ewakuacja ludzi
K
W
s
Ewakuacja zwierząt
K
W
s
Ewakuacja i zabezpieczanie mienia
K
s
W
s
Transport poszkodowanych w strefie zagrożenia
K
W
s
W
s
W
s
W
…
…
…
…
…
……………………………………………………
…………
W
W
W
s
W
W
s
W
W
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
W
P
P
P
W
s
W
P
P
W
s
W
W
s
P
s
W
…
P
…
P
…
P
P
s
…
…
…
…
W
…
Opracowanie własne
Zob. M. Anszczak, Zastosowanie metody matrycowania w zarządzaniu systemem bezpieczeństwa
dla Państwowej Straży Pożarnej, Rozprawa doktorska, AON, Warszawa 2011
18
…
P
Na podstawie badań przeprowadzonych w ramach rozprawy doktorskiej9
udowodniono, że matryce bezpieczeństwa zagrożeniowe mogą być tylko w
kilkudziesięciu procentach skuteczne. Ponadto, aby dobrze walczyć z danym
zdarzeniem, aby akcja ratowniczo – gaśnicza zakończyła się sukcesem, należy
wykonać określone czynności – ustawowe zadania w ramach obowiązków
9
…
…
Rys. 2. Fragment matrycy bezpieczeństwa w ujęciu zadaniowym z
innymi podmiotami8
8
…………………
……………..
Szpitale (SOR)
Pogotowie
Lotnicze
Ratunkowe,
Pogotowie Ratunkowe
Straż Graniczna
Straż
Miejska/Gminna
Policja
Podmiot
Państwowa Straż
Pożarna (PSP)
Ochotnicza Straż
Pożarna (OSP) i jednostki
ochrony ppoż.
Zadanie
Centrum
Zarządzania Kryzysowego
przypisać podmiot, który będzie odgrywać rolę wiodącą. Następnie analizując
zakres kompetencji poszczególnych służb należy temu zagrożeniu przypisać
rolę współdziałającą.
…
…
każdej służby, podmiotu, straży. Wszystkie te zadania powinny być spójne,
skoordynowane i kompletne, ponieważ od spełnienia tych warunków będzie
zależało powodzenie wszystkiego. W związku z powyższym uzupełnieniem –
nieodzownym elementem – matryc zagrożeniowych są matryce zadaniowe.
I tu rodzi się pytanie. Czy rzeczywiście matryce bezpieczeństwa w ujęciu
zadaniowym i zagrożeniowym powinny posiadać tylko dwie lub trzy role
podmiotów, tak jak mówi o tym ustawa o zarządzaniu kryzysowym? Na
powyższe pytanie, badania naukowe dały odpowiedź – NIE10. Skuteczne
zarządzanie i dowodzenie powinno określać szczegółowo, kto za co
odpowiada. I tylko cztery role podmiotów w zestawieniu z zagrożeniami,
zadaniami itp. w matrycach bezpieczeństwa mogą sprostać temu wyzwaniu11.
W związku z powyższym, na podstawie przeprowadzonych badań
naukowych w latach 2010 – 201112 oraz własnego doświadczenia w dziedzinie
matrycowania i ochrony ppoż, w ramach rozprawy doktorskiej opracowano
propozycje matryc bezpieczeństwa, które mogą być skutecznym elementem w
zarządzaniu i dowodzeniu akcji ratowniczo – gaśniczej. Poniższe rysunki
prezentują wycinki niektórych matryc bezpieczeństwa w ujęciu
zagrożeniowym i zadaniowym13.
Podsumowanie i wnioski
Na podstawie powyższych rycin można stwierdzić, że prawidłowo
wykonane matryce powinny zawierać wszystkie podstawowe zagrożenia,
które mogą wystąpić na określonym obszarze. Do każdego z nich musi zostać
przypisana instytucja z określoną rolą w działaniu, zgodnie z zakresem
kompetencyjnym, która bierze lub może wziąć udział w działaniu
z zakresu likwidacji tego zagrożenia. Kolejną matrycą, jaka została
zaprezentowana to matryca zadaniowa w zestawieniu z innymi podmiotami.
W tym miejscu należy stwierdzić, że będzie ona miała zastosowanie w
głównej mierze po wystąpieniu zdarzenia lub rozpoczęciu akcji ratowniczo –
gaśniczej. Wymienione w niej zadania w połączeniu z odpowiednią instytucją,
10
Tamże.
M. Anszczak, Metody i techniki matrycowania jako skuteczny element zarządzania w sytuacjach
kryzysowych. Artykuł w publikacji zbiorowej Zarządzanie kryzysowe w administracji, pod red. nauk. R.
Częścika,
Z. Nowakowskiego, T. Płusy, J. Rajchela, K. Rajchela, Warszawa – Dęblin, 2014. s. 306
12
Zob. M. Anszczak, Zastosowanie metody matrycowania w zarządzaniu systemem bezpieczeństwa
dla Państwowej Straży Pożarnej…
13
M. Anszczak, Metody i techniki matrycowania jako skuteczny element zarządzania w sytuacjach
kryzysowych..., s. 306
11
19
która posiada określoną rolę, pozwolą na „uporządkowanie” prowadzonej
akcji ratowniczo – gaśniczej, a zatem przyczynią się do skutecznego
zarządzania i dowodzenia oraz zminimalizują prawdopodobieństwo działań
chaotycznych.
Podsumowując należy stwierdzić, że dokładnie opracowane matryce
bezpieczeństwa w podejściu zagrożeniowym oraz zadaniowym pozwolą na
wyeliminowanie licznych problemów, mogących pojawić się podczas
prowadzenia działań ratowniczo – gaśniczych. Ponadto można wyrazić
pogląd, że warto by podjąć bardzo szczegółowe badania naukowe nad
możliwością wykorzystania tej metody w sferze zarządzania i dowodzenia,
których efektem byłoby wyeliminowanie licznych problemów związanych z
tym procesem w akcji ratowniczo – gaśnicze.
Bibliografia
1. Anszczak M. Zastosowanie metody matrycowania w zarządzaniu
systemem bezpieczeństwa dla Państwowej Straży Pożarnej, Rozprawa
doktorska
pod kierownictwem naukowym płk. prof. dr. hab. inż. Jarosława
Wołejszy, AON, Warszawa 2011;
2. Anszczak M., Grosset R., Zastosowanie metody matrycowania jako droga
do sprawnego systemu bezpieczeństwa wewnętrznego, „Kwartalnik
CNBOP”
nr 3/2009; CNBOP, Józefów 2009;
3. Anszczak M., Wykorzystanie matryc bezpieczeństwa w zarządzaniu i
koordynacji działań ratowniczo – gaśniczych dla państwowej straży
pożarnej, „Kwartalnik CNBOP” nr 4/2013, Józefów 2013;
4. Anszczak M., Metody i techniki matrycowania jako skuteczny element
zarządzania
w sytuacjach kryzysowych. Artykuł w publikacji zbiorowej Zarządzanie
kryzysowe
w administracji, pod red. nauk. R. Częścika, Z. Nowakowskiego, T. Płusy,
J. Rajchela, K. Rajchela, Warszawa – Dęblin, 2014.
5. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr
131, poz. 1076 z 2009 r. z późn. zm.);
6. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U.
z 2009 r. nr 178, poz. 1380 z późn. zm.),
7. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U.
z 2013 poz. 1340 z późn. zm.);
20
8. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18
lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego
systemu ratowniczo – gaśniczego (Dz. U. z 2011, nr 46, poz. 239).
9. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 4 lipca 1992 r. w sprawie
zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniem
ratowniczym (Dz. U. z 1992 nr 54 poz. 259).
WSPÓŁCZESNE ZAGROŻENIA DLA SYTUACJI DZIECKA NA
GRUNCIE PRAWA POLSKIEGO.
Agnieszka Bernecka
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Istnieje wiele definicji pojęcia ,,dziecko”. Według słownika języka
polskiego dzieckiem jest człowiek od chwili narodzin do wieku
młodzieńczego1. Według Europejskiej Konwencji o Wykonywaniu Praw
Dzieci jest to osoba, która nie ukończyła osiemnastego roku życia2. Natomiast
Konwencja o Prawach Dziecka ,,dzieckiem” mianuje każdą osobę ludzką
w wieku poniżej osiemnastu lat, chyba, że zgodnie z prawem odnoszącym się
do dziecka uzyska ono wcześniej pełnoletność3.
Polski ustawodawca w ustawie o Rzeczniku Praw Dziecka definiuje
,,dziecko” jako ,,istotę ludzką od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności”4.
Natomiast pełnoletność, o której mowa w ustępie drugim tego artykułu jest
określona w kodeksie cywilnym, a zatem: ,,Pełnoletnim jest, kto ukończył lat
osiemnaście”.
Jednakże
należy
pamiętać
iż,
nie
jest
to jedyna możliwość uzyskania statusu pełnoletności w prawie polskim. Druga
możliwość
to zawarcie małżeństwa, przez które małoletni zyskuje pełnoletność, a w
przypadku rozwodu, przed uzyskaniem osiemnastego roku życia, nie traci jej.
1
<http://sjp.pwn.pl/sjp/dziecko;2455634> ( 9 I 2015 r.)
2
Art.1 Europejska Konwencja o Wykonywaniu Praw Dzieci, sporządzona w Strasburgu dnia 25
stycznia
1996 r.
3
Art.1 Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych
dnia 20 listopada 1989 r.
4
Art. 2 Ustawy z dnia 6 stycznia 2000 r. o rzeczniku praw dziecka, DZ.U. z 2000 r. Nr 6, poz.69 z póź.
zm.
21
Jak więc można zauważyć, definicje te są bardzo zbliżone do siebie, co
oznacza, że wszyscy mamy podobne wyobrażenie na temat dziecka.
Ochrona prawna dziecka jest przewidziana także na poziomie prawa
międzynarodowego. Dodatkowo należy zauważyć, że istnieje w tym zakresie
kilkanaście regulacji między innymi: Deklaracja Praw Dziecka, Konwencja o
Prawach Dziecka, Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci,
Protokół Fakultatywny do Konwencjio prawach dziecka w sprawie handlu
dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii, Europejska Konwencja
o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu,
albo karaniu. Istnieje bowiem wiele zagrożeń, dotyczących nie tylko
nieprzestrzegania praw jakie mają dzieci, ale także ich pozycji na gruncie
rodziny, między innymi przy posiadanym przez nich majątku, w zależności od
tego czy dziecko jest przysposobione, ewentualnie gdy władzę rodzicielską
wykonuje jedno z rodziców.
Rozważania stanowiące przedmiot niniejszego referatu należy
rozpocząć od definicjii znaczenia rodziny. Ma to istotne znaczenie o tyle, że
jak pisał Jan Paweł II „Rodzice, ponieważ dali życie dzieciom, mają
pierwotne, niezbywalne prawo i pierwszeństwodo wychowania potomstwa i
dlatego muszą być uznani za pierwszych i głównych jego wychowawców”5.
To w rodzinie dziecko uczy się postaw, zasad, a także przygotowuje siędo
życia w społeczeństwie. Nasze Państwo w art. 72 Konstytucji określa iż,
„Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo
żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą,
okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.
Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy
władz publicznych”6.
W celu realizacji konstytucyjnych postanowień
został także powołany urząd Rzecznika Praw Dziecka. Istota tego urzędu
sprowadza się przede wszystkim do tego, dotyczy znacznej części jego
obywateli jakimi są osoby poniżej osiemnastego roku życia. Jako pierwsi
utworzyli tę instytucję Norwegowie w latach 80. XX w. Zadaniem, z jakim
miał się zmierzyć ówczesny Rzecznik, była ochrona praw dziecka a także
rozwiązywanie występujących wtedy problemów dzieci.
5
Karta Praw Rodziny – dokument Stolicy Apostolskiej ogłoszony w 1982 roku [w:] „L Osserwatore
Romano” wersja polska, 1983, nr 10
6 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz.483, z 2001r. Nr 28, poz.
319, z 2006r. Nr 200, poz. 1471 oraz z 2009 r. Nr 114, poz. 946)
22
Instytucja Rzecznika jest znacząca, również z tego względu, że może się
do niej zwrócić pełnoletni obywatel, a także ten nie posiadający pełnoletności,
a skarga złożona przez jednego i drugiego powinna być rozpatrzona w takim
samym zakresie, bez żadnych uchybień i ograniczeń ze względu na
rozróżnienie wiekowe. Istnieją dwie możliwości ustanowienia organu
Rzecznika. Model pierwszy - to stworzenie organu niezależnego i odrębnego
tak jak to jest w Polsce, Szwecji czy Norwegii. Drugi model - charakteryzuje
się tym, że urząd Rzecznika jest organem podrzędnym lub komisją istniejącą
przy Rzeczniku Praw Obywatelskich, taki model występuje w Hiszpanii,
Gwatemali i Kostaryce7. Model pierwszy zdecydowanie sprzyja niezależności
i sprawności działania tego organu.
Rzecznik Praw Dziecka nie tylko rozpatruje sprawy indywidualnie do
niego skierowane, ale także podejmuje wiele akcji społecznych chroniących
prawa dziecka,lub zwracających uwagę na istniejące problemy dzieci np.
„Reaguj. Masz Prawo.”, „Nie bij mnie - kochaj mnie”, „Bicie uczy, ale tylko
złych rzeczy”, „Bicie jest głupie”, „Twoje ręce powinny chronić nie karać”8.
Te działania podejmowane przez Rzecznika, oraz stowarzyszenia i organizacje
je współtworzące, mają na celu nie tylko zwrócenie uwagina istniejący
problem, ale także zachęcenie do jego zgłaszania przez osoby obserwujące
takie trudności .
Rzecznik zgodnie z art. 9 ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka może sam
podejmować działania lub wydawać do tego upoważnienia dla swojego biura,
na podstawie art. 10 tej ustawy może także zbadać sprawę bez uprzedzenia.
Nie ma ograniczeń w których kontrola Rzecznika może nastąpić, jednak
wydaje się, że powinny być to miejsca, w których przebywają dzieci np.
szkoły, przedszkola, domy dziecka, szpitale.
Mimo tego, iż mamy w Polsce ugruntowaną pozycję Rzecznika Praw
Dziecka, zapewnioną ochronę konstytucyjną rodziny, ochronę karną
względem przestępstw przeciwko małoletnim, to jednak bardzo często
dochodzi do wielu naruszeń wobec dzieci i ich praw. Bicie dzieci,
nieodpowiednie karanie, przemoc, zagrożenia występujące w sieci
internetowej, a także ksenofobia i dyskryminacja to nadal aktualne i palące
problemy przed którymi stoją państwa europejskie.
7
8
Jolanta Szymańczak, Instytucja Rzecznika Praw Dzieci na świecie,
<http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf_93/i-137.pdf> ( 28 XII 2014 r.)
<http://brpd.gov.pl/kampanie-spoleczne> ( 29 XII 2014 r.)
23
Pierwszym i wciąż narastającym problemem jest przemoc, stosowanie
wulgaryzmów, naruszanie wizerunku czy dobrego imienia w internecie. Jest to
tak zwana przemoc rówieśnicza9. Dzieci często nie zdają sobie sprawy z tego,
jakie skutki prawne poniosą, za to, co robią i piszą na stronach internetowych,
portalach społecznościowych, komunikatorach, czatach, blogach i grupach
dyskusyjnych. Niejednokrotnie zdarza się też, że rodzice nie mają pełnej
kontroli na temat tego, co ich dzieci czytają i oglądają podczas zabawy na
komputerze. Coraz szybszy i większy rozwój komputeryzacji sprawia, że
dzieci spędzają większość swojego wolnego czasu przed komputerem. Nie
zdają sobie jednak sprawy, że każde ich działanie anonimowe w internecie jest
rejestrowane i możliwe do sprawdzenia. Powszechne udostępnianie zdjęć bądź
informacji często doprowadza do naruszenia dóbr osobistych oraz
prywatności. Przemoc werbalna w sieci, publikowanie informacji
ośmieszających dziecko, czy też podszywanie się po inną osobę, to tylko
nieliczne problemy związane z internetem10. Co prawda zgodnie z
unormowaniami naszego systemu prawnego dzieci do trzynastego roku życia
nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za swoje działania (odpowiedzialność
tą ponoszą rodzice), jednak powinna ich dotknąć chociaż minimalna
dolegliwość za postępowania niezgodne z prawem. Mała jest też świadomość
dzieci w przedziale wieku od 13 do 18 lat, gdyż nie rozpoznają one co jest
nieetyczne, bądź niezgodne z prawem podczas używania internetu. Nie
stanowi to wielkiego niebezpieczeństwa do momentu, w którym zaczynają
pojawiać się zdjęcia naruszające prywatność i dobre imię innej osoby. Nikt z
nas nie chciałby oglądać swoich zdjęć w stroju kąpielowym i w mało
przyzwoitej pozycji na basenie. Postawmy się teraz w sytuacji dziecka, które
ogląda w internecie zdjęcie zrobione przez kolegę, na którym znajduje się w
sytuacji krępującej. Dla osoby, która tylko to zdjęcia udostępniła jest to dobra
zabawa, ale dla osoby poszkodowanej może to się skończyć bardzo tragicznie.
Warto zauważyć, że pod udostępnionym zdjęciem zazwyczaj istnieje
możliwość dodawania niechlubnych komentarzy przez inne osoby. W takim
wypadku, nie tylko jedna osoba może wypowiedzieć się na temat zdjęcia, ale
także inni użytkownicy.
Konstytucja, jak też inne regulacje ustawowe zapewniają nam swobodę
wypowiedzi, jednak takie komentarze nie służą niczemu dobremu, a pełno w
nich wulgaryzmów, nieprawdziwych i obraźliwych sformułowań. Bardzo
9<http://www.olsztyn.eu/fileadmin/katalogi_wydzialowe/edukacja/przeciwAgresji/cyberprzemoc/Raport_B
ezpieczenstwo_dzieci_korzystajac_ch_z_Internetu.pdf> str.15 (13 I 2015 r.)
10
Ibidem, str. 16
24
często dzieci myślą, że udostępnianie takich wpisów z fikcyjnych kont nie
poniesie za sobą żadnych negatywnych konsekwencji. Wydaje się, że przy
coraz większym rozwoju możliwości porozumiewaniasię przez fora
internetowe a także udostępnianie swoich plików czy zdjęć, powinna za tym
podążać odpowiednia edukacja dzieci na temat tego, jakie informacje mogą
podawać w sieci. Na gruncie prawa polskiego istnieją przepisy regulujące
między innymi w kodeksie wykroczeń w art.141 ,,Kto w miejscu publicznym
umieszcza nieprzyzwoite ogłoszenie, napis lub rysunek albo używa słów
nieprzyzwoitych, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1500
złotych albo karze nagany”11 lub na gruncie kodeksu karnego art. 216 ,,Kto
znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz
publicznie lubw zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega
grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Kto znieważa inną osobę za
pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”12. Ogromna w tym
rola Rzecznika Praw Dziecka oraz innych organizacji mających na celu
prawidłowy rozwój dzieci, a
także ich przystosowanie do życia w
społeczeństwie. Na przykładzie organizowanych w szkołach prelekcje o
pierwszej pomocy, czy o bezpieczeństwie na drodze, powinny być również
organizowane zajęcia na temat umieszczania i komentowania informacji w
Internecie a także, jakie swoje dane i dane innych osób można umieszczać
oraz jakie konsekwencje wynikają z nadużycia tych praw. Edukacja w tym
zakresie jest konieczna od najmłodszych lat, gdyż kiedy odpowiedzialność za
takie czyny biorą za dzieci rodzice, nie doznają one w ten sposób żadnej
dolegliwości a także nie czują potrzeby zmiany swojego postępowania.
Niestety poprawa i zmiana takich zachowań nie przychodzi z czasem
uzyskania przez dzieci pełnoletności. Kiedy stają się dorosłymi ludźmi takie
zachowania nie mają tylko miejsca w Internecie, ale także w życiu
codziennym.
Kolejnym zagrożeniem z jakim od wielu lat zmagają się państwa, jest
przemoc wobec dzieci, szczególnie w rodzinie. Karcenie dzieci jest
ugruntowane historycznie. ,,Landrecht Pruski prawnie regulował możliwość
karcenia dzieci, a Zwód Prawa Rosyjskiego stanowił,iż rodzice mają prawo do
krnąbrnych i nieposłusznych dzieci stosować w celu poprawy domowe środki
poprawy. W XIX w. ustawodawstwa karne zaliczały karceniedo okoliczności,
które wyłączają bezprawność czynu. W Polsce w I poł. XX w. kary cielesne
11
12
Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wyborczy, Dz.U. 1971 Nr 12 poz.114 z póź.zm.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz.U. z 1997 r. Nr 88 poz.553 z póź.zm.
25
były powszechnie stosowane jako główny środek w wychowaniu domowym.
Kary cielesne stosowane były także w szkołach powszechnych
(podstawowych)13. Przy braku prawnego przyzwolenia na kary cielesne
istnieje w polskiej praktyce formuła pozaprawnego kontratypu, uznająca w
prawie karnym, iż nie popełnia przestępstwa naruszenia nietykalności
cielesnej, ten kto fizycznie karci swoje dziecko. Nie stanowi więc
przestępstwa czyn wypełniający znamiona naruszenia nietykalności cielesnej,
jeżeli mieści się on w ramach tzw. dozwolonego karcenia małoletnich14.
Klasycznym uzasadnieniem wyłączenia bezprawności karcenia małoletnich
było założenie, że pedagogika je akceptuje, a przynajmniej toleruje15.
Ustawowy zakaz fizycznego karcenia dzieci współcześnie obowiązuje w
Szwecji (od 1979 r.), Finlandii(od 1983 r), Danii (od 1985 r.), Norwegii (od
1987 r), Austrii (od 1989 r.), Cyprze(od 1994r.), Łotwie (od 1998 r.),
Chorwacji (od 1999 r.), Niemczech i Izraelu (od 2000 r.), Islandii (od 2003 r.)
Do lutego 2008 r. tego rodzaju zakaz wprowadzono dodatkowo w Bułgarii,
Grecji, Holandii, Portugalii, Hiszpanii, Rumunii, a także na Węgrzech, Litwie
i Ukrainie16.
Należałoby się bliżej przyjrzeć czym obecnie jest ,,dozwolone karcenie
małoletniego”, a co już jest znamieniem przemocy. W prawie polskim, aby
mówić o wyżej wymienionym pozaustawowym kontratypie, muszą zostać
spełnione następujące przesłanki: po pierwsze - musi dotyczyć osoby
małoletniej, po - drugie kare może stosować tylko rodzic dziecka, po trzecie powinno być ono podejmowane w celu wychowawczym oraz posiadać
charakter moralizatorski, po czwarte - stosowane przez rodzica kary powinny
wzbudzać
w dziecku chęć do stałej poprawy, kara musi być miarkowane w swojej
intensywności a także dostosowana do wieku dziecka oraz jego rozwoju
psychicznego.
Omówię teraz najważniejsze przesłanki składające się na ten kontratyp.
Karani powinno dotyczyć tylko osoby małoletniej, co oznacza, że karcenie
osoby pełnoletniej nie jest
13
14
15
16
26
I. Andrejew, Oceny prawne karcenia nieletnich, Warszawa 1964, s.62-64
L. Gardocki, Prawo karne, wyd. 3, Warszawa 1998, s. 125.
R. Krajewski, Karcenie jako okoliczność uchylająca bezprawność, [w:] „Prokuratura i Prawo” 2006,
nr 7- 8, s. 175-176.
F. Ciepły, Partnerstwo w rodzinie a prawnokarny kontratyp karcenia małoletnich,
[w:] Partnerstwo w rodzinie, red. J. Truskolaska, Lublin 2009, s. 257-266
zgodne z prawem17.
Wykonać karę może tylko rodzic, który obecnie sprawuje władzę nad
dzieckiem i nie jest pozbawiony praw rodzicielskich. Należy zauważyć, że jest
postulat nauki prawa, aby karcenie słowne małoletniego w przypadku
popełnianego przez niego złych czynów, rozciągało się także na nauczycieli,
dziadków i osoby trzeci18.
Karcenie w celu wychowawczym ma mieć charakter moralizatorski ,,
[...] powinno wpajać i egzekwować właściwe zasady postępowania”19.
,,Zastosowana kara winna miećna względzie przede wszystkim interes osoby
małoletniej, jego dobro oraz prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny. Osoba
małoletnia musi wiedzieć, z jakiego powodu została skarcona, aby na
przyszłość nie popełniać podobnych przewinień. Wynika z tego, że osobą
karconą nie może być np. kilkumiesięczne dziecko, niemające zdolności do
pojmowania znaczenia tego rodzaju działania, i wówczas tego typu
zachowanie należałoby potraktować jako znęcanie się nad nim”20.
Wzbudzanie w dzieciach chęci do stałej poprawy powinna być
„relatywna
do niewłaściwego czynu dziecka oraz jego stopnia winy, jednym słowem kara
powinna być sprawiedliwa”21.
Dostosowanie kary do wieku i rozwoju dziecka a także jej intensywność
działanie
te w żadnym wypadku nie mogą ,, [...] zagrażać zdrowiu fizycznemu bądź
psychicznemu osoby małoletniej, ani też wykraczać poza zakres
akceptowanych sposobów oddziaływania (znęcanie, uszkodzenia ciała)”22.
Odpowiedz na konkretne zachowanie małoletniego oznacza, że dziecko
musi wiedzieć za co jest mu przyznana kara i jakie swoje nienależyte
zachowanie ma skorygować. Formaw jakiej chcemy dokonać ukarania ma być
17
Magdalena Morawska, Zakaz stosowania kar cielesnych a pozaustawowy kontratyp karcenia
wychowawczego, Kraków 2012
18
V. Konarska-Wrzosek, Ochrona dziecka w polskim prawie karnym, Toruń 1999, s. 60, R. Krajewski,
s.174.
19
I. Andrejew, Oceny prawne karcenia nieletnich, Warszawa 1964, s. 83; podano za I. Stachura,
Karcenie wychowawcze....., s.132
20
R. Krajewski, Karcenie jako okoliczność uchylająca bezprawność, Prok. i Pr. 2006, nr 7–8, s.
172.
21
F. Ciepły, Partnerstwo w rodzinie a prawnokarny kontratyp karcenia małoletnich, [w:] J. Truskolska
(red.), Partnerstwo w rodzinie, Lublin 2009, s. 261.
22
I. Stachura, Karcenie wychowawcze..., s. 132.
27
odpowiednia do wagi przewinienia, charakteru czynu a także stopnia winy.
Nie można karać dziecka za błahe przewinienia karą, której dolegliwość
zdecydowanie przekracza rozmiar jego czynu. Zbyt surowa kara może
wywołać efekt przeciwny niż, ten którego się spodziewamy, a dziecko może w
takiej sytuacji przestać czuć swoją winę, która przerodzić się może w
rozżalenie i poczucie pokrzywdzenia23.
Ostatnim elementem, jaki powinien być spełniony, aby uznać karcenie
za kontratyp pozaustawowy, jest wykonywane go w sposób zwyczajowo
przyjęty w danym środowisku. Oznacza to, że w każdym państwie, a nawet w
różnych rejonach jednego państwa, formy kar będą bardzo zróżnicowane.
Będzie to zależało od świadomości osób dorosłych na temat praw dziecka,
jakie obowiązują w ich państwie a także stopnia karalności za naruszenie
chronionych w nim reguł dotyczących dzieci. Współcześnie nie możemy
akceptować kar, które występowały w XVIII czy XIX w.. Brak którejkolwiek
przesłanki wyklucza możliwość powołania się na kontratyp karcenia
małoletniego, a może doprowadzić do odpowiedzialności karnej na przykład z
tytułów spowodowania lekkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia
nietykalności cielesnej, znieważenia, a w bardziej zaawansowanych
przypadkach, nawet do znęcania się nad dzieckiem.
Kodeks rodzinny w art. 96¹ mówi wprost o zakazie stosowania wobec
dziecka kar cielesnych: „Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz
sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar
cielesnych”24. Jednak ten sam kodeks w art. 95 §2 zobowiązuje dziecko do
posłuszeństwa wobec rodziców i równie konsekwentnie wymagaod tych
ostatnich, by korzystali ze swej władzy w sposób, który przede wszystkim ma
na uwadze dobro dziecka a także interes społeczny.
Nadużycie praw do karcenia dziecka może się spotkać z sankcją w
postaci ograniczenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej, odmowy prawa
do kontaktów z dzieckiem rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej. Za
znęcanie się fizycznei moralne kodeks karny przewiduje sankcję od 3
miesięcy do lat 5 – nie jest to jednak jednoznaczne z tym, że stosowanie kar
23
A. Juszczyk, Granice karcenia dzieci na tle przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
„Auxilium
Sociale. Wsparcie Społeczne” 1997, nr 3-4, s. 109
24
Ustawa z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Dz. U. z 5 marca 1964r. Nr 9,
poz.59
z poź.zm.
28
fizycznych wobec dzieci jest przez prawo zakazane25. Nie od dziś wiadomo,
że bicie i poniżanie dzieci nie służy ich rozwojowi. Dorośli, którzy w
dzieciństwie byli wychowywani za pomocą kar cielesnych, mają tendencjedo
powtarzania podobnych metod w stosunku do własnych dzieci. Badania opinii
publicznej nie pozostawiają żadnych wątpliwości, że kary cielesne i tzw.
karcenie fizycznesą powszechne. Wielu rodziców nie wyobraża sobie, że
można dzieci wychować bez bicia. Granica między biciem dziecka „dla jego
dobra” i biciem dziecka w celu wyładowania własnych frustracji, jest płynna.
Stosunki rodzinne oparte na więzach emocjonalnychnie poddają się pełnej
kodyfikacji, a normy moralne i obyczajowe oddziałują tu zazwyczaj silniej niż
treść normatywna przepisu26. Mimo tego, że problem jest nagłaśniany,
organizowane są akcje społeczne przeciw zwalczaniu przemocy, państwo nie
do końca skuteczne,zapobiega temu problemowi.
Jedną z głównych przyczyn przemocy w rodzinie jest alkohol, który
często nadużywany prowadzi do sytuacji patologicznych. Wydaje się, że
państwo nie posiada instrumentów, które chroniłyby dzieci przed
nadużywaniem przez członków rodziny alkoholu w domu. Sytuacje, przez
które dzieci trafiają do domów dziecka, lub rodzin zastępczych, też nie są
rozwiązaniami do końca pożądanymi. Kierowanie się dobrem dziecka w tym
zakresie jest oczywiście słuszne, należy jednak zauważyć, że teoretycznie
dziecko jest ochronione przez państwo, trafia do spokojnego, ale też nowego
otoczenia, często nie z własnej winy. Sankcje karne przewidziane w kodeksie
karnym w art. 207 oraz art. 208 nie zmuszają rodziców do zastanowienia się
nad tym, w jaki sposób traktują swoje dzieci. Nagminna demoralizacja dzieci
w domu przez używanie wulgaryzmów, oglądanie programów, które niesą
odpowiadające wieku dziecka, nie spotyka się z żadną sankcją prawną. Na
gruncie globalnym jest to regulowane w ten sposób iż, zaleca się prohibicję
kar fizycznych i inne działania, mające na celu ich niwelowanie z praktyk
wychowawczych. W szczególności w Rekomendacji Komitetu Ministrów i
Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy„O zakazie stosowania kar
fizycznych wobec dzieci w Europie” zaleca się, aby: ,,[...] podnieść
świadomość dzieci i osób opiekujących się nimi i pracujących z nimi na temat
całkowitego zakazu kar fizycznych i innych degradujących sposobów
traktowania dzieci, na temat praw dziecka; zachęcać do pozytywnych,
bezprzemocowych form wychowywania dzieci; oferować dzieciom
25
r. )
26
Monika Płatek </http://www.wuw.pl/ksiegarnia/tresci/studiaiuridica/46/46_13.pdf/> ( 9 I 2015
S. Mika, Skuteczność kar w wychowaniu, Warszawa 1969.
29
możliwości wyrażania własnych opinii; zapewnić rodzicom, szczególnie
doświadczającym trudności wychowawczych, konieczną pomoc i wsparcie;
oferować dzieciom poufne poradnictwo, doradztwo oraz prawną
reprezentację; gwarantować efektywną i odpowiednią ochronę tym dzieciom,
które są szczególnie podatne i zagrożone poniżającym karaniem, jak np. dzieci
z niepełnosprawnością; zadbać, aby kary fizyczne i inne formy poniżającego
traktowania czy dyscyplinowania dzieci zostały włączone do definicji
przemocy domowej, a ograniczanie kar fizycznych wobec dzieci powinno stać
się integralną częścią strategii przeciwko przemocy domowej” 27.
Problem nie istnieje tylko na gruncie przemocy wobec dzieci, gdyż ich
prawa naruszane są również w inny sposób. Konstytucja RP z 1997 r. stanowi
w art. 72 pkt. 2 że „Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do
opieki i pomocy władz publicznych”. Konwencja o prawach dziecka z 1989 r.
zobowiązuje państwa-strony do zapewnienia specjalnej ochrony i pomocy
dzieciom czasowo lub stale pozbawionym środowiska rodzinnego lub nie
mogącym ze względu na swe dobro w nim przebywać. W tych zapisach
podkreślona jest ranga i znaczenie praw dziecka, w tym prawa do pieczy
zastępczej. Rodzi to swoisty konflikt pomiędzy prymatem rodziców w
wychowaniu dzieci i zasadą autonomii rodziny, a koniecznością ingerencji
państwa w sferę prerogatyw rodziców”28.
Wyżej omówione przeze mnie problemy są ciągle bardzo aktualne,
podlegają licznym regulacjom prawnym, ale nie zawsze odnoszą one
zamierzony skutek po zderzeniu z rzeczywistością. Edukacja dzieci w zakresie
komentowania i umieszczania zdjęć a także informacji w internecie jest w
Polsce na bardzo niskim poziomie. Problem niestety bardzo szybko narasta,
bo już coraz młodsi obywatele korzystają z portali społecznościowych, nie
mając odpowiedniej wiedzy na temat tego, jak korzystać z nich w sposób
bezpieczny. Niestety również rodzice nie udzielają dzieciom podstawowych
informacji dotyczących internetu, a często sami nie zdają sobie sprawy z tego,
jakie konsekwencje spotkają ich, bądź ich dzieci za zabronione prawnie
zachowania. Pomijając te dwa aspekty, mała jest także skuteczność państwa w
sankcjonowaniu takich zachowań, co często jest odczytywane, jako akceptacja
takiego postępowania.
27
28
30
Rekomendacja 1666 (2004) o zakazie stosowania kar fizycznych wobec dzieci w Europie z 2004 r.
Mirosław Kaczmarek /http://www.frs.pl/docs/pr_kaczmarek.pdf/ ( 9 I 2015 r. )
СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ
МЕЖДУНАРОДНОГО ТУРИСТИЧЕСКОГО РЫНКА
D. Chudy-Hyski, Jan Dlugosz University in Czestochowa
W. Chudy, Academy of Physical Education in Katowice
V.K. Krutikov, Business and Technologies Institute in Kaluga
Резюме
В настоящей статье рассматривается проблема идентификации
тенденции развития международного туристического рынка.
Что касается регионов, наибольший рост был отмечен на
Американском континенте (+8%), за которым следуют АзиатскоТихоокеанский регион (+5%) и Европа (+4%). Если говорит о
субрегионах, среди них наилучшие результаты показали Северная
Америка (+9%) и Южная Азия (+8%) наряду с Южной и
средиземноморской Европой, Северо-Восточной Азией и Северной
Европой (+7% во всех перечисленных субрегионах).
2014 г. оканчивается для международного туризма с рекордными
показателями.
К концу 2014 г. международный туризм несомненно достигнет
нового рекорда: более 1,1 миллиарда международных туристов всего за
один год. Согласно последнему Барометру международного туризма
ЮНВТО, в течение первых десяти месяцев 2014 г. количество
международных туристов выросло на 5%, превысив ожидаемые
показатели.
Количественные изменения не прислоняют качественных
изменении на рынке туризма, которые проявляются в предпочтениях
туристов, или, в более широком смысле в типах моделей туристов.
Вступление
Пытаясь охарактеризовать международный туристический рынок
следует представить статистические данные, отражающие его
количественный характер. Термин «международный», используется по
отношению к группам стран в регионе или субрегионе.
Международный рынок туризма завершает 2014 г. с рекордными
показателями. К концу 2014 г. международный туризм несомненно
31
достигнет нового рекорда: более 1,1 миллиарда международных
туристов всего за один год. Согласно последнему Барометру
международного туризма ЮНВТО, в течение первых десяти месяцев
2014 г. количество международных туристов выросло на 5%, превысив
ожидаемые показатели.1
Таблица 1. Международные туристские прибытия по (суб) регионам
Источник:
http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_barom14_06_de
cember_statistical_annex_ru_p3.pdf
1
http://media.unwto.org/node/42568
UNWTO Tourism Highlights, 2014 Edition
32
С января по октябрь 2014 г. число международных туристов
(ночующих посетителей) достигло 978 миллионов, а это на 45 миллионов
больше, чем за тот же период 2013 г. Международный туризм достигнув
показателя роста 4,7%, продолжает расти, существенно превышая
долгосрочный прогноз ЮНВТО на период 2010-2020 гг. (+3,8%), и к
концу года превзойдет 1,1 миллиарда.
Путешествующие - туристы руководствуются разными мотивами2
(смотрите таблицу3), однако статистические данные не учитывают этого
подразделения. Статистические данные, учитывающие виды и типа
путешествий туристов собираются и обрабатываются только в стране
происхождения туристов.
Рисунок
Middletona
1.
Мотивы
Религиозные
туристических
Связанные
с
работой
путешествий
по
V.T.C.
Связанные
с
физкультурой,
физиологические
МОТИВЫ
Культурнопсихологическообразовательные
Социальные
и
этнические
Развлечения
(игры и отдых),
удовольствие
Источник: Middleton V. T. C., Marketing w turystyce. PAPT, Warszawa
1996.
2
HYSKI M.: Sport and other leisure activity of youth from rural areas on the example of Cieszyn poviat,
Poland. In: “Acta Facultatis Educationis Physicae Universitatis Comenianae”, 2014, nr LIV/I, s. 15-20.
3
Motywy podróży turystycznych wg V.T.C. Middletona
33
Доказано также, что современный турист является более
требовательный, чем турист из прошлого года, что представляет схема:4
3S
Sun – солнце
Sand – песок
Sea – море
нa:
3E
Entertainment – развлениечния
Excitement – возбуждение
Education – образование
Что касается регионов, наибольший рост наблюдается на
Американском континенте (+8%), за которым следуют АзиатскоТихоокеанский регион (+5%) и Европа (+4%). Если говорит о
субрегионах, среди них наилучшие результаты показали Северная
Америка (+9%) и Южная Азия (+8%) наряду с Южной и
средиземноморской Европой, Северо-Восточной Азией и Северной
Европой (+7% во всех перечисленных субрегионах).
"При такой тенденции к концу 2014 г. международный туризм5
наверняка достигнет рекордных показателей", — отметил Генеральный
секретарь ЮНВТО Талеб Рифаи. "Это выдающиеся результаты,
учитывая, что разные регионы планеты продолжают сталкиваться со
значительными геополитическими и санитарными проблемами, в то
время как восстановление глобальной экономики остается хрупким и
неравномерным", — добавил он.
"Во многих странах мы наблюдаем увеличивающуюся
политическую поддержку турсектора. Это внушает оптимизм, не в
последнюю очередь, потому, что туризм — один из секторов, способных
наиболее успешно обеспечивать трудоустройство в эпоху, когда
создание рабочих мест должно быть приоритетом для всех", — добавил
он.
4
5
Źródło: Weaver, Opperman 2000, Moutinho 2002
Trojanowski T. Dystrybucja na rynku międzynarodowym, „Logistyka” 2011, nr 6.
34
Американский континент (+8%) проявил рост в течение первых
десяти месяцев 2014 г., значительно превзойдя невысокие результаты
прошлого года. Это наиболее высокий показатель по данному региону с
2004 г., когда международный туризм тоже пережил заметный скачок
вверх после вспышки атипичной пневмонии в 2003 г. Все субрегионы —
Северная Америка, страны Карибского бассейна, Центральная и Южная
Америка — вдвое увеличили показатели роста, зарегистрированные в
2013 г., причем особенно высокими оказались результаты по Северной
Америке, что связано с чрезвычайно высокими показателями,
достигнутыми Мексикой и Соединенным Штатами Америки.
Количество международных прибытий в Азиатско-Тихоокеанском
регионе выросло на 5% -с января по октябрь-, что говорит о
консолидации тенденции к росту, наблюдающейся в последние годы.
Наилучших результатов достигли Южная Азия (+8%) во главе с Индией
(+7%) и Северо-Восточная Азия (+7%), где по ведущим
турнаправлениям, таким как Япония и Республика Корея, были
зарегистрированы двузначные показатели роста. Количество прибытий в
Океанию увеличилось на 6%, при этом рост прибытий приходился
преимущественно на Австралию и Новую Зеландию. В Юго-Восточной
Азии (+2%) рост замедлился по сравнению с 2012 и 2013 гг. в результате
сокращения числа прибытий, зарегистрированных в Таиланде.
В Европе, наиболее посещаемом регионе мира, был отмечен 4%
рост международных туристских прибытий до октября месяца, с
весомыми
результатами
в
Северной
Европе
и
Южной
средиземноморской Европе (+7% по каждому субрегиону), где
наблюдался существенный рост по таким давно популярным
туристическим направлениям как Греция, Португалия, Испания и
Мальта. В Западной Европе рост международного туризма шел более
скромными темпами (+2%), тогда как в Центральной и Восточной
Европе наблюдалась стагнация (0%), резко контрастировавшая с
показателями за последние три года, в течение которых рост прибытий
составлял в среднем 8% в год.
Рост международных туристских прибытий на Ближнем Востоке
оценивается в 4% (в первые десять месяцев 2014 г.) и восстанавливается
после спада, отмечавшегося с 2011 г. По всем турнаправлениям региона,
о которых имеются данные, отмечается положительная динамика, при
35
этом результаты по Египту, Иордании, Ливану и Саудовской Аравии
значительно улучшились по сравнению с 2013 г.
В Африке число международных туристов выросло на 3% (с января
по октябрь), при этом в Северной Африке консолидируется тенденция к
восстановлению (+2%). В странах Африки южнее Сахары рост прибытий
составил 3%, несмотря на вспышку лихорадки Эбола в нескольких
странах Западной Африки. Тем не менее, к информации по Африке и
Ближнему Востоку следует подходить с определенной осторожностью,
так как она основана на ограниченных и изменчивых данных в
отношении этих регионов.
ЮНВТО опубликует предварительные общегодовые показатели за
2014 г. по международным туристским прибытиям к 27 января 2015 г.
Библиография
1. Moutinho L.: Strategic management in tourism, CABI Publishing,
New York 2002.
2. Weaver D.: Oppermann M.: Tourism Management, John Wiley &
Sons Inc., Brisbane 2000.
3. Bassand M.: Sociologie des loisirs et du tourisme, UIOOT, 1968.
4. Choibamroong T.: Knowledge of Tourists’ Behavior: A Key Success
Factor
for
Managers
in
Tourism
Business,
http://www.bu.ac.th/knowledgecenter/epaper/jan_june2006.
5. Middleton V. T. C., Marketing w turystyce. PAPT, Warszawa 1996.
6. UNWTO Tourism Highlights, 2014 Edition.
7. Hyski M.: Sport and other leisure activity of youth from rural areas
on the example of Cieszyn poviat, Poland. In: “Acta Facultatis
Educationis Physicae Universitatis Comenianae”, 2014, nr LIV/I, s.
15-20.
8. Trojanowski T. Dystrybucja na rynku międzynarodowym,
„Logistyka” 2011, nr 6.
36
SIGNIFICANCE OF MANAGING DIVERSITY OF HUMAN
CAPITAL IN AN ORGANIZATION
Justyna Dudek1
University of Economics in Katowice
Abstract: The article refers to matters connected with diversity
management in organizations, attracting attention to the growing significance
of this process for development and acquisition of competitive advantage. It
describes qualities and advantages that flow from diversity management, as
well as the performed worldwide research pertaining to this process.
Key words: diversity management, human capital.
Introduction
In the globalization and internationalization era, the organizations that
operate within the market need to face tendencies that are currently present in
separate fields of management. Significant meaning is ascribed to a growing
role of diversity of employees. The passed regulations that guarantee equal
employment rights to foreigners and an increase in tolerance towards the
freedom of beliefs, causes that managers take up new actions in the HR field,
heading towards the best exploitation of this capital. As a result of these
transformations and the assumed targets, a necessity to manage diversity in an
organization has recently emerged. A number of methods, tools and practices
that enable extraction and the best use of the human capital's potential are
currently applied.
The essence of human capital and diversity management
Human capital in literature of the subject is defined in various manners.
J. Grodzicki suggests that this notion means a resource of knowledge and
skills of a specific values, which poses a considerable source of future
earnings and satisfaction. It is renewable and constantly broadened human
potential2. This capital may become distinguished in a given organization in
numerous respects. Among them there are: sex, age, work experience,
1
MSc Eng Justyna Dudek, PhD Student, University of Economics in Katowice, Poland.
J. Grodzicki, Rola kapitału ludzkiego w rozwoju gospodarki globalnej (The role of human capital in
development of a global economy), UG, Gdańsk, Gdańsk 2003, p 50.
2
37
nationality, level and kind of education, health condition, and ethnic origin 3. It
may be noticed that matters connected with diversity of employees are raised
in the definitions of human capital themselves.
Diversity is understood as all visible and invisible, inborn or acquired
features of employees, which constitute similarities and differences between
them4. However, diversity may pertain to particular dimensions in an
organization. In literature of the subject, authors differentiate such dimensions
as5:
a) a basic dimension (original, internal), e.g. personality, sex, race,
nationality, age, language, sexual orientation, fitness, skills,
appearance;
b) a secondary dimension (external), e.g. socio-economic status,
family status, education, professional experience, religion,
geographical location, lifestyle, habits, culture;
c) organizational dimension (working environment), e.g. content and
scope of the performed work, work experience, union membership,
values, group standards.
Diversity management is based on both equaling opportunities and
appreciating the diversity that exists in an organization. Reflection of those
two concepts is visible in definitions of diversity management (tab. 1.).
The presented definitions of diversity management emphasize
importance of this process, which - to sum up - consists in taking up all
actions that enable employees to exploit their potential (taking into account the
features that differentiate the workers), which exerts advantageous influence
on a competitive position of an organization and its fair social image. The
main premises of diversity management present in literature of the subject
3
D. Kołodziej, Różnorodność kapitału ludzkiego a jego wycena (Diversity of human capital and its
valuation), [in:] Zarządzanie wartością kapitału ludzkiego organizacji (Managing the value of human capital
of an organization), collective work ed. A. Lipka, S. Waszczak, Publishing house: Akademia Ekonomiczna
w Katowicach, Katowice 2007, p. 160.
4 4
B. Jamka, Czynnik ludzki we współczesnym przedsiębiorstwie: zasób czy kapitał? (A human factor in
a contemporary enterprise: resource or capital?), Publishing house: Oficyna a Wolters Kluwer business,
Warsaw 2011, p 229.
5
S. Waszczak, Postawy wobec różnorodności - uwarunkowania, próba typologii, implikacje (Attitudes
towards diversity - conditionings, an attempt of classification, implications), [in:] Kulturowe uwarunkowania
zarządzania kapitałem ludzkim (Cultural conditionings of managing human capital), ed. M. Juchnowicz,
Wolters Kluwer, Cracow 2009, p. 76; R. Rijamampianin, T. Carmichael, A Pragmatic and Holistic Approach
to Managing Diversity, "Problems and Perspectives in Management", 1/2005, p 111.
38
comprise of6: demographic changes, legal regulations, an increase in
globalization, appreciation of influence of diversity on results of an enterprise.
Table 1. Definitions of diversity management
Author
A. Konopacka
B. Jamka
B. Mazur
K. Kowalewski
Notion
"Using potential of employees, who represent
various cultures, environments, skills, religions,
sexes, age, through lawful elimination of
discrimination practices and equal treatment of
employees in all aspects of company's operation,
starting from recruitments, through the career path
and remuneration, and ending at development of the
culture of tolerance"7.
"All actions of an enterprise that head towards
optimum exploitation of diversity in a workplace,
which forces prior identification and activation of
distinguishing features"8.
"Development of such a working environment,
where each employee feels appreciated, thus all
actions should be directed personally to separate
members of an organization, not only to those, who
represent particular groups"9.
"Conscious application of particular practices,
which help staff to notice, tolerate and appreciate
values, which are brought by differences.
A concept that consists in application of various
6
R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami (Basics for organizations management), Publishing
house: PWN, Warsaw 2004, p. 183.
7
A. Konopacka, Różni znaczy skuteczniejsi? Zarządzanie przez różnorodność, korzyści dla firm i
pracowników (Different means more effective? Management through diversity, advantages for companies and
employees).
A paper for the conference "Rynek pracy przyjazny rodzicom i pracodawcom" (Labor market firendly to
parents and employers), 22.01.2008.
8
B. Jamka, Czynnik ludzki we współczesnym przedsiębiorstwie... (A human factor in a contemporary
enterprise), op. cit., p.341.
9
B. Mazur, Zarządzanie w warunkach różnorodności zasobów ludzkich (Management in circumstances of
human resources diversity) Publishing house: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania
w Białymstoku, Białystok 2009, p. 53.
39
experiences, knowledge, skills, predispositions and
views presented by members of an organization"10.
B.Amershi
"The process of creating and communicating,
et al.
which consists in active and aware, directed towards
future, development of an organization based on
values, rooted in acceptance of existing differences,
treating them as developmental potential - wellthought and purposefully introduced process, which
creates added value for a company"11.
J.R.
The process of comprehensive creation of a
Schermerhorn
working environment, enabling each employee to
fully exploit their potential, while achieving the
organizational aims"12.
Source: own work on the basis of selected authors.
Diversity management is characterized with the following features13:
1. consists in optimal exploitation of diversity in a workplace,
2. the existing differences are treated as a source of competitive
advantages, and as developmental potential that forms the added value
of a company,
3. the aim is maximum and complementary usage of professionally active
and passive work potential,
4. it is based on an individual and flexible approach to separate employees,
5. its essence is based on concentrating attention on a distinguishing
potential that can help to find a productive solution.
10
K. Kowalewski, Teoria i rzeczywistość zarządzania różnorodnością (Theory and reality of diversity
management), "Przedsiębiorstwo Przyszłości" ("An enterprise of the future"), issue 2(19), 2014, p. 37.
11
B. Amershi, S. Holmes, H. Jabłoński, M. Keil, E. Lüthi, K. Matoba, Training manual: Diversity
management, Anti-Discrimination and Diversity Training VT/ 2006/009, International Society for Diversity
Management, European Commission, 2007, p. 7.
12
J. R. Schermerhorn, Zarządzanie. Kluczowe koncepcje (Management. Key concepts.), Publishing house:
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warsaw 2008, p. 49.
13
B. Jamka, Czynnik ludzki we współczesnym przedsiębiorstwie... (A human factor in a contemporary
enterprise), op. cit., p.327.
40
Significance of managing diversity of human capital in an organization
Introduction of new solutions into the personal policy of a given
organization, which take into account various needs of the employed workers,
bring numerous advantages and increase work effectiveness. The following
advantages arising from diversity management may be differentiated14:
 improvement of correlation among the needs of an organization,
professional roles and staff profile, which results in a higher level
of innovation and engagement of employees,
 an increased access to new markets, enabling development of new
products and services,
 development of a business strategy, based on the changing needs
of consumers and customers,
 development of effective systems of internal communications (the
flow of concepts, ideas, knowledge, information and solutions),
 construction of a new image of an organization,
 an increase in attractiveness of an organization as an employer,
 development and application of new tools for measuring costs and
effects of diversity management.
Diversity management - world research
Companies that operate around the world try do manage diversity in
various manners. There are numerous various studies, regarding this process,
evaluating its effectiveness. They embrace: Diversity barometer (Diversity
Index), Deloitte Research or the DiversityInc Top 50 list.
The study listed at the end is fully based on empirical data provided by
companies. It includes answers for 300 questions that refer to diversity. The
research may be participated voluntarily by each company, free of charge,
which hires at least 1000 employees. After reporting the willingness for
participation, the organizations obtain special questionnaires, where more than
14
H. Brdulak, Zarządzanie różnorodnością jako model biznesowy (Diversity management as a business
model) Academic and economic forum entitled "Kobieta i biznes" ("A woman and a business"), 2009, issues
1-4.
41
180 indicators that refer to diversity of a company were determined. The
research results are then presented in a form of the best business practices in
four key fields: Workforce Age, Equitable Talent Development, CEO/UpperManagement Commitment, Supplier Diversity. The 2014 edition was
participated by 1215 from around the globe. The group of leaders in managing
diversity comprised of: Novartis Pharmaceuticals Corporation, Sodexo, EY,
Kaiser Permanente and PricewaterhouseCoopers, MasterCard Worldwide,
Procter & Gamble15. The generally available reports, developed by European
institutions and enterprises, regarding the diversity, offer much interesting
information on sex equality around the world, the significance of difference
connected with sex in the scope of needs, behaviors and attitudes, or attitudes
of Europeans towards discrimination.
Summary
Diversity management should pose one of the main priorities for
provision of proper operation of an organization in present reality.
Development of an organization and the willingness to widen the scope of
operation within national and international markets requires a modified
approach to the capital posed by employees. Proper exploitation of the
potential offered by those workers may decide about success of an
organization, providing it with a high competitive position within a market.
The world research suggests that a constantly increasing number of companies
is trying to manage diversity, realize numerous projects that promote the
diversity, and head towards a leading position in this field.
Works cited:
1. Amershi B., Holmes S., Jabłoński H., Keil M., Lüthi E., Matoba K.,
Training guide: Diversity management, Anti-Discrimination and
Diversity Training VT/ 2006/009, International Society for Diversity
Management, European Commission, 2007.
2. Brdulak H., Zarządzanie różnorodnością jako model biznesowy
(Diversity management as a business model) Academic and economic
forum entitled "Kobieta i biznes" ("A woman and a business"), 2009,
issues 1-4.
15
http://www.diversityinc.com/the-diversityinc-top-50-companies-for-diversity-2014/, access 11.01.2015.
42
3. Griffin R.W., Podstawy zarządzania organizacjami (Basics for
organizations management) PWN, Warsaw 2004
4. Grodzicki J., Rola kapitału ludzkiego w rozwoju gospodarki globalnej
(The role of human capital in development of a global economy), UG,
Gdańsk, Gdańsk 2003.
5. Jamka B., Czynnik ludzki we współczesnym przedsiębiorstwie: zasób czy
kapitał?
(A human factor in a contemporary enterprise: resource or capital?),
Publishing house: Oficyna a Wolters Kluwer business, Warsaw 2011.
6. Kołodziej D., Różnorodność kapitału ludzkiego a jego wycena
(Diversity of human capital and its valuation), [in:] Zarządzanie
wartością kapitału ludzkiego organizacji (Managing the value of human
capital of an organization), collective work ed. A. Lipka, S. Waszczak,
Publishing house: Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice
2007.
7. Kowalewski K., Teoria i rzeczywistość zarządzania różnorodnością
(Theory and reality of diversity management), "Przedsiębiorstwo
Przyszłości" ("An enterprise of the future"), issue 2(19), 2014.
8. Mazur B., Zarządzanie w warunkach różnorodności zasobów ludzkich
(Management in circumstances of human resources diversity)
Publishing house: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i
Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2009.
9. Rijamampianin R., Carmichael T., A Pragmatic and Holistic Approach
to Managing Diversity, "Problems and Perspectives in Management",
1/2005.
10.Schermerhorn J.R., Zarządzanie. Kluczowe koncepcje (Management.
Key concepts.), Publishing house: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warsaw 2008.
11.Waszczak S., Postawy wobec różnorodności -uwarunkowania, próba
typologii, implikacje (Attitudes towards diversity - conditionings, an
attempt of classification, implications), [in:] Kulturowe uwarunkowania
zarządzania kapitałem ludzkim (Cultural conditionings of managing
human capital), ed. M. Juchnowicz, Wolters Kluwer, Cracow 2009.
12.http://www.diversityinc.com/the-diversityinc-top-50-companies-fordiversity-2014/, access date 11.01.2015
43
PRAWO DO PRYWATNOŚCI, A MOŻLIWOŚĆ UZYSKANIA
DOSTĘPU DO INFORMACJI OBJĘTYCH TAJEMNICĄ BANKOWĄ
W SPRAWACH KARNYCH I KARNOSKARBOWYCH – ISTOTNE
PROBLEMY I WYZWANIA.
Mateusz Gabryel
Polskie prawo gwarantuje, iż informacje objęte tajemnicą bankową nie
zostaną ujawnione. Od tej reguły dopuszcza się jednak wyjątki, które mają
służyć utrzymaniu bezpieczeństwa kraju oraz obywateli, czy dokonywaniu
sprawiedliwych rozstrzygnięć przez sądy. W sprawach karnych i
karnoskarbowych, po spełnieniu odpowiednich warunków, dostęp do
tajemnicy bankowej może uzyskać sąd, prokuratura oraz policja1. Wydawać
by się mogło, że w tak istotnej kwestii nie ma miejsca na jakąkolwiek
dowolność w interpretacji przepisów, a wszystkie elementy są dostatecznie
uregulowane, jednak porównanie orzeczeń sądów apelacyjnych w Polsce
ukazuje wiele odmienności. Różnice w pojmowaniu przepisów dotyczących
tajemnicy bankowej dotyczą zarówno kwestii formalno-prawnych, a więc
rzeczywistych przesłanek i okoliczności uchylenia tajemnicy bankowej, jak
też znaczenia i siły oddziaływania na tę materię prawa do prywatności,
szczególnie w kontekście prawa do sprawiedliwego i sprawnego procesu.
Znalezienie właściwego, jednolitego rozwiązania stanowi wyzwanie,
które moim zdaniem należy podjąć w obliczu wzrostu zainteresowania
problematyką tajemnicy bankowej wynikającą z intensyfikacji obrotu
handlowego2. Zauważalna jest również zwiększająca się w ostatnich latach
liczba spraw karnych i karnoskarbowych, w których organy wymiaru
sprawiedliwości zwracają się do banków w celu uzyskania dostępu do
tajemnicy bankowej. Chcąc zachować przejrzystość rozważań oraz
uwidocznić wszelkie odmienności w rozumieniu omawianego obszaru prawa,
swój wywód przeprowadzę odwołując się do prawa prywatności, pojęcia
tajemnicy bankowej, szczególnie w zakresie kwestii spornych, związanych ze
1
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. 1997 Nr 140 poz. 939 ze zm.), art. 105. ust. 1 pkt 2
lit. b, l.
2
M. Bączyk, Odpowiedzialność odszkodowawcza banku w związku z naruszeniem obowiązku zachowania
tajemnicy
bankowej
przez
pracownika
banku,
zob
na
stronie:
<http://www.ksiegarnia.lexisnexis.pl/gfx/lexisnexis/userfiles/
files/odpowiedzialnosc_odszkodowawcza_banku_w_zwiazku_z_naruszeniem_obowiazku_zachowania
_tajemnicy_bankowej_przez_pracownika_banku.pdf>, dostęp z dnia 14.01.2015.
44
sprawami karnymi i karnoskarbowymi oraz wskażę własne przemyślenia i
wnioski.
Ochrona tajemnicy bankowej nieodzownie wiąże się z prawem do
prywatności, które zagwarantowane konstytucyjnie zabrania nadmiernego
ingerowania w sferę prywatną obywateli3. Mając na względzie przedmiot
rozważań, warto szerzej poznać zakres i sposoby ochrony prawa do
prywatności. Trzeba przede wszystkim, znaleźć odpowiedź na pytanie: jakie
są jego granice, a ściślej, jakie przesłanki pozwalają organom państwa
ograniczyć to prawo poprzez pozyskiwanie dostępu do informacji objętych
tajemnicą bankową w obliczu spraw karnych oraz karnoskarbowych?
Niestety trudno jest ustalić definicję tego prawa, która w sposób zupełny
wyjaśniłaby jego istotę i znaczenie. Można jednak za właściwe uznać
stwierdzenie, że jest to prawo do bycia i pozostawania w spokoju 4.
Precyzując, prawo należy scharakteryzować, tak jak uczynili to amerykańscy
profesorowie prawa pod koniec XIX wieku: V. Brandeissa i E. Warrena, jako
uprawnienie do wyłączności, odrębności, tajemnicy i samotności. Ponadto
istotnym składnikiem prawa do prywatności jest wspomniane prawo do
odosobnienia, bowiem stanowi uprawnienie do kształtowania przez jednostkę
swojej prywatnej sfery życia w sposób wolny od wszelkiej ingerencji. W
doktrynie5 podnosi się, że koniecznym jest obiektywne wyodrębnienie sfery
publicznej i prywatnej, bowiem subiektywne podejście mogłoby powodować
zagarnianie do obszaru życia objętego specyficzną ochroną zbyt wielu
aspektów. Opisowego i transparentnego określenia pojęcia prawa do
prywatności dokonano w konkluzji Nordyckiej Konferencji Prawników w
1967 roku. Uznano w niej, że prawo to ma znaczący wpływ na szczęście
człowieka oraz powinno być uznane za podstawowe prawo człowieka.
Stwierdzono, że chroni ono jednostkę przed władzą publiczną,
społeczeństwem oraz innymi jednostkami. Pomijając problemy ze
stworzeniem definicji prawa własności, również określenie przedmiotu tego
prawa sprawia wiele trudności dlatego też zwykle dzieje się to w ramach
wyliczenia składowych – niezależności, autonomii, samostanowienia
jednostki. Ochrona powinna dotyczyć zarówno przeżyć wewnętrznych,
niedostępnych do momentu dobrowolnego ujawnienia oraz przeżyć
zmysłowych, uczuciowych, ujawnianych wobec najbliższych.
3
A. Żygadło, Wyłączenia tajemnicy bankowej a prawo do prywatności, Warszawa 2011 s. 19.
S.D. Warren, L.D. Brandeis, The right to privacy, Harvard Law Review 1890, vol.4, nr 5.
5
N. Brieskorn, Ochrona danych osobowych a zagrożenia prywatności (w:) Ochrona danych osobowych, red.
M. Wyrzykowski, Warszawa 1999, s. 208.
4
45
Konstytucja RP z 1997 prawo do prywatności gwarantuje w art. 476.
Ponadto jej art. 307 zapewnia nienaruszalność godności człowieka, którą
określono jako przyrodzoną i niezbywalną. Należy zatem odwoływać się do
godności człowieka omawiając wszelkie uprawnia obywatela wynikające z
Konstytucji RP. W sferze prywatnej kodeks cywilny zapewnia ochronę dóbr
osobistych, niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach 8.
Prawo to wynika również z Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności, ratyfikowanej przez Polskę w 1952
roku9. W akcie tym zostały określone przesłanki konieczne dla ingerencji
państwa w sferę prywatności, które zostały uwzględnione w polskim prawie.
Niestety, trzeba zgodzić się z B. Kordasiewiczem, że „[…] mimo
legislacyjnego zakotwiczenia prawa do ochrony prywatnej sfery życia[…]
sytuacja prawna pozostaje swego rodzaju niewiadomą.” Zauważa on ponadto,
że „[…] sędziemu został pozostawiony olbrzymi margines swobody, zarówno
przy wyznaczaniu samego zakresu chronionego dobra, jak i w odniesieniu do
decydowania o kwestii bezprawności10.”
Mając już zakreślone pojęcie prawa do prywatności chciałbym poświęcić
więcej uwagi zagadnieniu tajemnicy bankowej. Podstawowym sensem
istnienia tajemnicy bankowej jest ograniczenie do niezbędnego minimum
dostępu do informacji dotyczących sytuacji finansowej i gospodarczej warto
podkreślić, że dotyczy to w takim samym zakresie zarówno osób fizycznych,
jak również prawnych11. Jak słusznie zauważa J. Gliniecka, rodzi to
konieczność ochrony informacji bankowych dotyczących stosunków klienta z
bankiem oraz tych związanych z interesem samego banku12. Regulacje
dotyczące tajemnicy bankowej zawarte zostały w ustawie z dnia 29 sierpnia
1997 roku – Prawo bankowe13. Obowiązek jej zachowania, czyli zakaz
ujawniania informacji nią objętej, wynika z treści art. 104 ust. 1 ustawy
6
Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997, art. 47. : „Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego,
czci
i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.”
7
Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997, Art. 30stanowi: „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło
wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem
władz publicznych.”
8
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks Cywilny ( Dz.U. 1964 Nr 16 poz. 93 ze zm.) art. 23.
9
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności ,zmienionej Protokołem Nr 111, Rzym,
4 listopada 1950 roku, art. 8.
10
B. Kordasiewicz, Prawo do prywatności. Aspekty prawne i psychologiczne, red. K. Motyka, s. 56.
11
12
13
A. Żygadło, Wyłączenia tajemnicy bankowej a prawo do prywatności, Warszawa 2011 s. 89 i 90.
J. Gliniecka, Tajemnica bankowa w ujęciu prawnym, Sopot 1997, s. 30 i 31.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. 1997 Nr 140 poz. 939 ze zm.).
46
Prawo Bankowe: „[b]ank, osoby w nim zatrudnione oraz osoby, za których
pośrednictwem bank wykonuje czynności bankowe, są obowiązane zachować
tajemnicę bankową, która obejmuje wszystkie informacje dotyczące
czynności bankowej, uzyskane w czasie negocjacji, w trakcie zawierania i
realizacji umowy, na podstawie której bank tę czynność wykonuje.” Ponadto,
podobnie jak M. Krzysztofek14, podzielam, wyrażony przez TK, pogląd że z
prawa do prywatności również wynika:
ochrona tajemnicy danych
dotyczących sytuacji majątkowej obywatela, która odnosi się do posiadanych
przez niego rachunków bankowych (jak też im podobnych) oraz
dokonywanych przez niego transakcji.15 Warto przypomnieć, że na podstawie
przepisów prawa bankowego, zawartych w art. 105. ust. 1 pkt 2 lit. b Prawo
bankowe: „bank ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących
tajemnicę bankową wyłącznie na żądanie sądu lub prokuratora w związku z
toczącym się postępowaniem o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe:
przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy zawartej z bankiem, w
zakresie informacji dotyczących tej osoby fizycznej oraz popełnione w
związku z działaniem osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej
osobowości prawnej, w zakresie informacji dotyczących tej osoby prawnej lub
jednostki organizacyjnej.”16 Należy podkreślić, że o dostęp do informacji
objętych tajemnicą bankową na podstawie art. 106a i 106b oprócz sądu
ubiegać się może, jak już wspomniałem, prokurator, a także policja lub inny
organ uprawniony do prowadzenia postępowania przygotowawczego.
Każdorazowo nieunikniony jest tu jednak udział sądu, choć ogranicza się on
jedynie do wydania na wniosek prokuratora postanowienia udzielającego
zgody lub odmawiającego jej na udostępnienie przez bank informacji
konfidencjonalnej.
Warto zaznaczyć, co czyni również Sąd Apelacyjny w Katowicach
niemal we wszystkich postanowieniach dotyczących uchylenia tajemnicy
bankowej, że zgodnie z przepisem art. 106b ust. 1 i 2 prawa bankowego
wniosek prokuratora o udzielenie informacji objętych tajemnicą bankową
powinien zawierać: numer lub sygnaturę sprawy, opis przestępstwa wraz z
kwalifikacją prawną, którego dotyczy postępowanie przygotowawcze,
okoliczności uzasadniające potrzebę udostępnienia informacji, wskazanie
osoby lub jednostki organizacyjnej, której dotyczą informacje, podmiot
14
M. Krzysztofek, Tajemnica bankowa i ochrona danych osobowych w praktyce bankowej, Warszawa 2010, s.133.
15
Sygn. akt K. 21/96, OTK z 24 czerwca 1997 roku.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz.U. 1997 Nr 140 poz. 939 ze zm.).
16
47
zobowiązany do udostępnienia informacji i danych, rodzaj i zakres informacji,
który rozpoznaje właściwy miejscowo sąd okręgowy.17 Organ posiadający
zgodę sądu na ubieganie się o udostępnienie informacji objętych tajemnicą
bankową bądź sam sąd, może otrzymać owe dane konfidencjonalne jedynie w
przypadku kumulatywnego spełnienia trzech przesłanek, które omówię
jedynie na przykładzie sądu, gdyż dla innych uprawnionych organów są one
analogiczne (z tym, że w ich przypadku wymagana jest jeszcze zgoda sądu na
możliwość wystąpienia o takie informacje). Pierwszy warunek, który
wymieniany jest w literaturze to obowiązek skierowania przez sąd do banku
żądania ujawnienia informacji18. Kolejny wymóg stanowi faktyczny związek
między żądaniem sądu a toczącym się przed sądem postępowaniem, a także
by postępowanie w sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe toczyło
się w chwili wystąpienia z żądaniem19.
Przepisy prawa bankowego określają także zakres, w jakim sąd może
żądać ujawnienia przez bank tzw. informacji konfidencjonalnych, a ten ma
obowiązek ich przekazania. Bank udziela jedynie informacji dotyczącej osoby
fizycznej, której prowadzone postępowanie dotyczy, tzn. jest podejrzana o
popełnienie przestępstwa. W postępowaniach toczących się przeciwko
osobom prawnym lub jednostkom organizacyjnym nieposiadającym
osobowości prawnej, udzielona informacja także może dotyczyć tylko ich.
Należy pamiętać, co podkreśla J. Majewski, że osoba, w stosunku do której
tajemnica bankowa ma zostać ujawniona, nie musi posiadać rachunku w
danym banku, a jedynie powinna być stroną jakiejkolwiek umowy zawartych
z bankiem20. Nie można również odmówić słuszności opinii, iż koniecznym
jest, aby udzielenie informacji stanowiących tajemnicę bankową było możliwe
jedynie, gdy z materiałów zebranych podczas postępowania w danej sprawie
wynika, iż żądane informacje mogą wpłynąć na rozstrzygnięcie sprawy 21,
bowiem wymaga tego respektowanie kardynalnego prawa do prywatności,
które przecież samym ujawnieniem konfidencjonalnych informacji zostaje
naruszone. Dzieje się to zgodnie z prawem, dlatego tym bardziej nie może
17
Sygn. akt II AKZ 202/11, Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6 kwietnia 2011 r.
18
J. Gliszczyńska, M. Śliwińska, Tajemnica bankowa w praktyce, Warszawa 2010, s. 75 i 76.
19
J. Gliszczyńska, M. Śliwińska Tajemnica bankowa w praktyce, Warszawa 2010, s. 75 i 76.
20
J. Majewski, Uprawnienie do żądania od banku informacji objętych tajemnicą bankową, [w:] Prawo Bankowe
1996, nr 6, s. 76.
21
J. Gliniecka, J. Harasimowicz, Zasady polskiego prawa bankowego, Sopot 1998, s 89.
48
mieć szerszego zakresu niż to konieczne dla dostatecznego udowodnienia
winy podejrzanego. Zaznacza to również Generalny Inspektor Nadzoru
Bankowego, uznając za konieczne stwierdzenie „czy zachodzi związek
pomiędzy czynem zarzuconym podejrzanemu a posiadaniem przez niego
rachunku bankowego lub dokonaniem innych czynności bankowych, których
ma dotyczyć informacja żądana przez prokuratora22.” M. Krzysztofek dodaje
ponadto, że „żądanie udostępnienia przez bank faktów konfidencjonalnych
[…] nie może stanowić środka gromadzenia dowodów i uzasadniać wszczęcia
postępowania o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe23.”
Kolejnym wyrazem ogromnego znaczenia, a co za tym idzie
poszanowania i w jak najmniejszym stopniu naruszania prawa do prywatności
w ramach udostępnienia informacji objętych tajemnicą bankową jest to, że
„wyrażenie przez sąd [okręgowy] zezwolenia na ujawnienie informacji
objętych tajemnicą bankową nie powoduje, że informacja ta przestaje być
objęta reżimem tej tajemnicy albo, że wnioskodawca, po uzyskaniu
stosowanego zezwolenia może nią dysponować poza postępowaniem na
potrzeby którego została zwolniona z tajemnicy. Zgoda sądu nie jest zatem
zgodą blankietową lecz wydawaną w konkretnym toczącym się postępowaniu
przygotowawczym i obejmującą konkretnie wskazane informacje24.” Oznacza
to, że jeśli informacje takie zostały ujawnione w ramach konkretnego
postępowania,
to
nawet
w przypadku prowadzenia kolejnego postępowania przez ten sam organ
przeciwko tej samej osobie, nie może on wykorzystać uzyskanych wcześniej
informacji
konfidencjonalnych.
Warto
tu również podkreślić, iż „instytucja zwolnienia z obowiązku zachowania
tajemnicy bankowej ma charakter wyjątkowy i ostateczny25.” Analogicznie
należy traktować informacje uzyskane przez sąd bezpośrednio.
Przedstawione dotychczas rozumienie przepisów dotyczących ujawnienia
informacji objętych tajemnicą bankową jest przyjmowane przez praktyków, co
do zasady, w niemal identycznym brzmieniu. Pojawiają się jednak
22
Pismo Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego z 12 kwietnia 1999 r., nr NB/BPN/I/102/99, Glosa 1999, nr
11,
s. 27.
23
M. Krzysztofek , Tajemnica bankowa i ochrona danych osobowych w praktyce bankowej, Warszawa 2010 , s. 130.
24
25
49
odmienności, odnośnie do, ustalenia istoty etapu na jakim jest prowadzone
postępowanie, w ramach którego składany jest wniosek o dostęp do danych
konfidencjonalnych. Wątpliwości potęgują odmienne stwierdzenia sądów
apelacyjnych w ramach postanowień, które często wydawane są przez jeden
sąd, jednak w różnym składzie. Wyróżnić możemy tu dwa sposoby orzekania.
Pierwszy, bardziej rygorystyczny, reprezentuje m. in. Sąd Apelacyjny w
Krakowie, według którego „zgodę na ujawnienie danych objętych tajemnicą
bankową można udzielić [tylko], gdy jest to niezbędne dla realizacji celów
toczącego się postępowania, i gdy brak jest możliwości dokonania ustaleń w
oparciu o dostępne dowody26.” Taki tok rozumowania rodzi konieczność
przeprowadzenia wszystkich możliwych działań zmierzających do wykrycia
sprawcy przestępstwa, a przede wszystkim udowodnienia mu winy, bowiem
wnioskowanie o udostępnienie informacji objętych tajemnicą bankową
możliwe jest dopiero w przypadku pozyskania dowodów winy, choć w stopniu
nie wystarczającym do zamknięcia postępowania bądź skazania.
Sąd Apelacyjny w Lublinie prezentuje pogląd, że „sąd, rozpoznając taki
wniosek i mając na względzie wyjątkowy charakter tego instrumentu, winien
wnikliwie te okoliczności zbadać, a więc ustalić, czy w sprawie konieczne jest
stosowanie tego przepisu wyjątkowego, dotyczącego materii chronionej
zakazami dowodowymi, czy też prokurator może zgromadzić niezbędne
dowody bez potrzeby uchylania tajemnicy bankowej27.” Kwestię
„niezbędności” podnosi również Sąd Apelacyjny w Krakowie – „zgody na
ujawnienie danych objętych tajemnicą bankową można udzielić, gdy jest to
niezbędne
dla
realizacji
celów
toczącego
się
postępowania,
i gdy brak jest możliwości dokonania ustaleń w oparciu o dostępne
dowody28.” Wspomniana niezbędność nie jest niestety pojęciem wystarczająco
jasnym i może być pretekstem do każdorazowego odrzucania wniosków o
dostęp do danych konfidencjonalnych, bardziej rozsądne byłoby skupienie się
na potrzebie i rezultacie jaki przynieść może wykorzystanie tych informacji w
porównaniu z innymi metodami.
Inne stanowisko dominuje w orzeczeniach Sądu Apelacyjnego w
Katowicach. Podkreśla się w nich bowiem, iż „do uzyskania informacji
26
Sygn. akt II AKZ 134/07, Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 5 kwietnia 2007 r.
27
Sygn. akt II AKZ 508/08, Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 22 października 2008 r.
28
Sygn. akt II AKZ 134/07, Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 5 kwietnia 2007 r.
50
istotnych dla realizacji podstawowego celu procesu karnego jakim jest obok
ujawnienia przestępstwa wykrycie i ukaranie jego sprawcy, podstawowym
kryterium winna być - przy zachowaniu wszystkich kardynalnych praw
przysługujących obywatelowi, w tym ochronie jego prywatności - sprawność
procesu, wyrażająca się dążeniem do tego by ujęcie sprawcy nastąpiło
możliwie szybko29.” Tym samym, ponad prawem do prywatności oraz do
tajemnicy bankowej (pomijając różnice poglądowe co do odrębności tego
prawa) a może trafniej byłoby stwierdzić, że na równi – stawia się prawo
poszkodowanego do sprawnego i sprawiedliwego procesu. Niemal identyczne
sformułowania pojawiają się w postanowieniach Sądu Apelacyjnego w
Warszawie.
Zestawienie wyroków różnych sądów apelacyjnych uwidacznia kolejną
różnicę – w zakresie kompetencji sądu wydającego zgodę na ubieganie się o
dostęp do tajemnicy bankowej. Sąd Apelacyjny w Warszawie, odmiennie niż
ten w Lublinie, postrzega rolę sądu. W
jednym z „warszawskich”
postanowień podkreślono iż: „rola Sądu - zgodnie z przepisem art. 106 lit. b sprowadza się do oceny czy skierowany doń wniosek spełnia wymogi zawarte
w ust. 2 tego przepisu, w szczególności - czy okoliczności sprawy w której
złożono wniosek uzasadniają potrzebę udostępnienia przez bank żądanych
informacji30.” Stwierdzono ponadto, że „[…] prokurator - jako prowadzący
postępowanie przygotowawcze, decyduje, w jakim trybie zwracać się o
udostępnienie informacji stanowiących tajemnicę bankową31.” Sąd
Apelacyjny w Warszawie porzuca zatem koncepcję o możliwości ingerowania
sądu w postępowanie prowadzone przez inne organy oraz oceny właściwości i
kolejności podejmowanych działań.
Warto również podjąć dyskusję na temat wartościowania poszczególnych
praw, a przede wszystkim zastanowienia się, kiedy inne prawa, takie jak
wspomniane prawo do szybkiego postępowania przeważają szalę w
konfrontacji z prawem do prywatności oraz do tajemnicy bankowej. Wydaje
się, że Sądy uznające możliwość takiego wartościowania postępują słusznie,
bowiem nie byłoby właściwym, mówiąc kolokwialnie, zasłanianie się jednym
prawem podmiotowym, w celu uniknięcia odpowiedzialności za czyn, który
spowodował naruszenie praw innego człowieka. Poszkodowany ma ponad
29
Sygn. akt II AKZ 710/06, Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 października 2006 r.
30
Sygn. akt II AKZ 572/04, Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 grudnia 2004 r.
31
Sygn. akt II AKZ 572/04, Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 grudnia 2004 r.
51
wszelką wątpliwość prawo do sprawiedliwego i sprawnego rozstrzygnięcia, a
w konsekwencji ukarania winnego. Dlatego należy uznać, że w okoliczności
popełnienia przestępstwa prawo do prywatności i tajemnicy bankowej
ograniczane, tym bardziej, że czynią to organy państwowe i tylko w
minimalnym zakresie, co więcej mając już wiedzę, iż dana osoba popełniła
czyn zabroniony.
Zestawienie przepisów obowiązującego prawa oraz praktyki orzeczniczej
dotyczących prawa do prywatności i tajemnicy bankowej, pozwala zauważyć
pewne braki, nieścisłości legislacyjne. Wyzwaniem jakie należy podjąć, jest
wskazanie jednolitego sposobu postrzegania tej materii. Moim zdaniem
zachowanie złotego środka jest możliwe, gdy przyjmiemy za właściwy pogląd
reprezentowany m. in. przez Sąd Apelacyjny w Katowicach. Taki tok
rozumowania, a co za tym idzie orzekania, pozwala na sprawną pracę
prokuratury i policji, a w szerszym kontekście całego wymiaru
sprawiedliwości. Uzyskanie i poznanie przez organy ścigania informacji
objętych tajemnicą bankową, nierzadko jest najefektywniejszym, najszybszym
oraz najtańszym (patrząc przez pryzmat ekonomicznego wykorzystywania
środków państwowych na etapie przygotowania śledztwa) sposobem wykrycia
sprawcy przestępstwa karnoskarbowego. Oczywiście można podnosić zarzut,
iż bardziej powszechne korzystanie z tych informacji, niż tylko w przypadku
ostatecznym, będzie prowadziło do nagminnego łamania konstytucyjnie
przyznanego prawa do prywatności, czy nawet „bezwzględnego prawa
podmiotowego do tajemnicy bankowej32.” Istotnym jest raczej, by tak jak już
wcześniej wspominałem, żądane informacje miały istotny wpływ na
rozstrzygnięcie konkretnej sprawy. Ta z pozoru niewielka różnica może mieć
znaczący wpływ na ułatwienie pracy organów ścigania przy jednoczesnym
zachowaniu najwyższego poziomu ochrony prawa do prywatności i tajemnicy
bankowej. Koniecznym jest ponadto, aby organy państwa mające legitymację
do korzystania z danych konfidencjonalnych, zabezpieczały je od momentu
uzyskania przez wszystkie fazy postępowania a także po jego zakończeniu
przed ujawnieniem ich w szerszemu gronu, czy co gorsza publicznym
dostępem w sposób adekwatny do tajemnicy bankowej.
Uważam zatem, że remedium nie jest maksymalne ograniczanie dostępu
organów do tajemnicy bankowej, a raczej zabezpieczenie ich przed
niepożądanymi osobami, gdyż to stanowi największe zagrożenie dla praw i
32
R. Kobierski, Encyklopedia Prawa Bankowego, red.W. Pyzioł, Warszawa 2000, s.755
52
interesu zarówno osób fizycznych, jak też prawnych. Idąc tą drogą, należałoby
zastanowić się nad całkowitym wyłączeniem jawności informacji uzyskanych
w związku z uchyleniem tajemnicy bankowej oraz uniemożliwieniem dostępu
do części akt sprawy, w której znajdują się informacje objęte wcześniej
tajemnicą bankową, również przy późniejszej publikacji wyroków. Istotne dla
ograniczenia zasięgu i skutków sankcjonowanego prawnie naruszenia
omawianych praw obywatela mogłoby okazać się także całkowite wyłączenie
partycypacji publiczności w sprawach, w których tajemnica bankowa została
ujawniona. Myślę, że wybór rozwiązań, które wskazałem jako słuszne,
połączony z bardziej niż dotychczas restrykcyjną ochroną ujawnionych dla
potrzeb danego postępowania danych przed ich dalszym wykorzystaniem, jest
rozsądnym rozwiązaniem dającym możliwość prowadzenia sprawnych i
efektywnych postępowań z zachowaniem najwyższych standardów.
THIN CAPITALIZATION IN POLAND – TAX
OPTIMALIZATION OPPORTUNITIES AFTER 1ST JANUARY 2015
Anna Hnatów
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Introduction
Thin capitalization is not only a source of financing company but also a
way of tax optimalization. It is using willingly by taxpayers in Poland because
it causes a lot of tax benefits for example elimination of double taxation for
company and its shareholder. Due to desire to reduce the opportunities of tax
optimalization uses by taxpayers Polish tax authorities have introduced an
amendment to regulations of thin capitalization in Corporate Income Tax Act
from 15th February 1992. This solution aimed to prevention of reducing tax
burdens by companies and in result reducing state revenues from taxes. The
purpose of this article is to show changes in Polish tax system relating to tax
capitalization that have came into force from 1st January 2015 and its
consequences to opportunity of tax optimalization.
53
Thin capitalization as a way of financing company
In the theory of finance can be distinguished different ways of financing
the company. They include financing through funds accumulated in equity and
liabilities as for example share capital, bank credit, loan from an individual or
legal person. Choice of financing through equity or liabilities makes different
economical and legal consequences. If the company will be based on
financing through their own capital, could gain greater financial stability and
independence from other business but must be aware of the higher cost of
funds than in a case of financing through liabilities1. An advantage of choice
liabilities as a source of financing is lower cost but company, opportunity of
obtaining the benefits from tax shield and higher leverage than in a case of
financing in way of equity but company is more dependent from other
businesses. As can be seen the choice of source of financing depends on the
company’s goals and real benefits that may result from tax optimization2.
Thin capitalization is one of the many ways to optimize taxes. It means
that the selection of this way allows for the structure of funding sources which
helps company to reduce the tax burdens resulting for example from double
taxation3. Thin capitalization occurs when shareholder of company decides to
finance its activities by way of loan granted by him than by bringing
additional contribution to equity. As can be seen shareholder provides capital
to company considered as capital from external entity and demands interest for
him. It would be impossible in case of contribution to equity. This solution
allows shareholder to avoid double taxation. In normal situation (provides
capital in the form of contribution) he would have to pay tax on income gains
by the company (CIT-19%) and he also would have to pay tax on his personal
income from dividend (PIT according to the tax scale of 18% or 32% when
shareholder is individual and CIT 19% when other company is shareholder).
Using thin capitalization allows to pay only tax on shareholder’s personal
income and tax on loan (CLAT-2%). The company also has a benefits from
this solution for example higher leverage.
1
W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2007, p. 104
A. Hnatów, Prawne aspekty niedostatecznej kapitalizacji [w:], Krzysztofek A., Przybyłka A. (red.) Ekonomia,
finanse, rynek pracy we współczesnym świecie, AT Wydawnictwo, Kraków 2013r.
3
S. Kudert, M. Jamroży, Optymalizacja opodatkowania dochodów przedsiębiorców, Wolters and Kluwer
business, Warszawa 2007, p. 23
2
54
Legal regulations of thin capitalization before 1st January 2015
Based on considerations of the previous section can be seen that thin
capitalization leads to depletion of state revenues. Tax authorities should take
actions to limit the use this solution by companies, especially by establishing
an appropriate legal regulations. In Polish law such regulations are contained
in Corporate Income Tax Act (section 16 subsection 1 paragraph 60 and 61)
but the recent amendment from 29th September 2014 that came into force
from 1st January 2015 totally changes the nature of this regulation and
introduces new legal solutions. To better understand actual regulations of thin
capitalization it seems important to present the former legal status of this
institution forced before 1st January 2015.
In section 16 Polish legislator mentioned types of costs that weren’t
considered by him as tax deductible costs. Among this costs legislator listed in
section 16 subsection 1 paragraph 60 interest on loan and interest on credit
granted to the company by a shareholder (or a group of shareholders) owning
(or owning together) more than 25% of shares in case when these interest
exceed three times amount of share capital in company4. This meant that
shareholder could receive higher interest that the amount exceeding three
times share capital but this solution was not cost-effective for company – these
costs weren’t tax deductible costs and wasn’t reduce tax base. It is worth to
notice the possibility of financing the company’s activities using thin
capitalization through parent company’s shareholder. In order to reduce such
situations Polish legislator established appropriate regulation in section 16
subsection 1 paragraph 61. The sense of this regulation was similar to
paragraph 60
– costs from interest exceeding three times amount of share
capital couldn’t be tax-deductible costs. Different was a circle of entities
which this regulations concerned. Indicated provision concerned the situation
when the same shareholder (or a group of shareholders) had (or had together)
more than 25% of shares in company-lender and company-borrower.
Paragraph 61 limited funding by the thin capitalization by shareholders that
had a shares in company-lender. As can be seen limiting debt to equity
concerned not only shareholders of company-borrower but also shareholders
of company –lender and company that have shares in company-borrower and
4
Strzelec D. Komentarz do art. 16 Ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, [w:] Mariański A.,
Strzelec D, Wilk M., Podatek dochodowy od osób prawnych. Komentarz, Wolters a Kluwer business, Lex 2012
55
company-lender. In this way legislator sought to take into account funding by
indirectly related entities in the capital group.
Legal regulations of thin capitalization after 1st January 2015
The practice of tax authorities and Polish tax law harmonization with
EU tax law caused need to seal of the tax system. In accordance with these
prerequisites Polish legislator introduced an amendment to regulations of thin
capitalization. Among the consequences of the amendment can be
distinguished expanding the scope of legal entities covered by the regulations
– it extends to entities affiliates with company-borrower indirectly (for
example parent companies, sister companies, grandmother companies)
provided that the shares held by them is not less than 25%. It means that
restrictions of thin capitalization are subjected to “significant shareholders”
holding at least 25% of shares when there are affiliated with company-lender:
directly, indirectly, directly and indirectly. It includes situations where a third
party has at least 25% of shares of both: the company-borrower or the
company-lender being affiliated with these entities directly or indirectly.
A significant change is a clarification the concept of “total debt”.
According to wording of the amended regulations total debt includes all the
liabilities of the company to significant shareholders, including both
commercial transactions as well as loans. It is the expression of approval for
the views of administrative courts in this issue. It is worth to notice that from
“total debt” are excluded loans to affiliates (section 16 subsection 7g
Corporate Income Tax Act from 15th February 1992)5. Polish legislator also
changed the threshold of total debt – actually when company can take
advantage of thin capitalization when its total debt is not greater than equity of
company (an amount equal to three times the amount of share capital as we
can seen). In Corporate Income Tax Act isn’t a legal definition of “equity” but
under regulation of section 16 subsection 7h Polish legislator excluded from
the scope of equity certain items like for example revaluation reserve – it a
significant difference between “equity” in Corporate Income Tax Act and
Accounting Act.
It should be noted that in case when amount of total debt exceed amount
of equity not all interest will not be considered as tax-deductible costs.
5
th
http://www.taxblog.ksplegal.pl/?p=324 [15 January 2015]
56
Important is the proportion in which the excess of debt over equity amount is
in relation to the total debt to the significant shareholders on the last day of the
month preceding the month of payment of interest on a loan from a
shareholder. In this proportion interest will not be considered as tax deductible
costs and increasing indebtedness is not advantageous for the company.
New regulations of thin capitalization introduced alternative method of
consider interest as tax deductible costs. Taxpayer can not use section 16
subsection 1 paragraph 60 and 61 when he consider that this regulations is not
appropriate to specifics of the business and he notifies tax office of choice of
alternative method. This method allows to consider a part of interest to tax
deductible costs under condition that interest not exceed a limit strictly defines
in Corporate Income Tax Act and determined in relation of the assets in
company. In this situation tax office does not verify relationship between
lender and borrower and amount of equity that company own.
Conclusion
On the basis of the above considerations, it can be concluded that with
the entry into force of the amendments relating to the thin capitalization
optimization opportunities decreased. Polish legislator greatly expanded the
circle of entities covered by section 16 subsection 1 paragraph 60 and 61
Corporate Income Tax Act and prevented by avoiding thin capitalization
regulations through the use of indirect relationship between the entities
included in the capital groups. Attention should be paid to clarify the concept
of total debt by the time the amendment because it raised a lot of controversy
and allowing taxpayers to base their arguments in disputes with tax authorities
on blurry sense. Abolished limiting the amount exceeding three times the
share capital and replaced it by the concept of equity - it can cause that the
company will be much faster covered by the provisions of the thin
capitalization. Amendment introduced also alternative method of consider
interest as tax deductible costs. It may be new solution for taxpayers but they
must be careful in using it because when occure interest in excess of the limit
of the percentage provided in the regulations, the tax authorities may take
doubts about the adequacy of this method to the specific nature of the
activities carried out by the company. In sum amendment of thin capitalization
regulations limit the use of tax optimization and is part of the solution taken
by the tax authorities to hinder avoidance of taxation.
57
Literature:
1. Corporate Income Tax Act from 15th February 1992
2. Gabrusewicz W., Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2007,
p. 104
3. Hnatów A., Prawne aspekty niedostatecznej kapitalizacji [w:],
Krzysztofek A., Przybyłka A. (red.) Ekonomia, finanse, rynek pracy we
współczesnym świecie, AT Wydawnictwo, Kraków 2013r.
4. Kudert S., Jamroży M., Optymalizacja opodatkowania dochodów
przedsiębiorców, Wolters and Kluwer business, Warszawa 2007
5. Strzelec D. Komentarz do art. 16 Ustawy o podatku dochodowym od
osób prawnych, [w:] Mariański A., Strzelec D, Wilk M., Podatek
dochodowy od osób prawnych. Komentarz, Wolters a Kluwer business,
Lex 2012
6. ww.taxblog.ksplegal.pl/?p=324 [15th January 2015]
POLAND - UKRAINE: THE INTERNATIONAL TOURISM
TRAFFIC
dr M. Hyski
Academy of Physical Education in Katowice
Summary
The study covers the analysis of international tourist traffic between
Poland and Ukraine, and in particular it concerns the issues of physical
crossing of the border and the use of accommodation facilities in Poland. The
aim of the paper is to analyze the international tourist traffic between Poland
and Ukraine, including border traffic of persons, and the range of overnight
stays of Ukrainian tourists in Poland, in 2013. The analysis is based on Central
Statistical Office data.
Tourist traffic of Ukrainian citizens in Poland are predominantly shortterm in nature - mostly same-day traffic. This indicates that some specific
groups of tourists are involved in the tourist traffic. They include, for example,
groups of tourists, as same-day visitors (eg. arrivals on recreational and sports
purposes to the ski resorts), transit tourists not using accommodation in
58
Poland, and people crossing the border for trade in the context of local border
traffic.
Introduction
The aim of the study is to analyze the international tourist traffic between
Poland and Ukraine, including border traffic of persons, and the range of the
use of overnight stays by Ukrainian tourists in Poland in 2013. The analysis is
based on Central Statistical Office data.
The source of information on cross-border traffic are data collected at
border crossings on the occasion of customs clearance of travelers. On 21
December 2007, Poland was included in the Schengen area. It translates itself
into a practical removal of border control between the countries within this
area. Currently, the Border Guard records only traffic on the Poland's borders,
which are also the external borders of the European Union. Border traffic data
are collected for sections of border with Russia, Belarus, Ukraine, and partly
on the air passages (except for domestic flights, ie. within the Schengen
without landing on the territory of a third country) and marine (except for
regular ferry connections, ie. between ports situated in the territory of the
Member States of the Schengen area, without entering ports outside that
territory) taken into consideration in the records of border traffic.
Cross-border traffic registration is based on records of persons and means
of transport on all border crossings, and it is carried out continuously. The
obtained data contain information about the number of checks made at the
border, broken down by check of the Poles and foreigners - according to
directions (to and from Poland) and the types of traffic (passport, service of
means of transport, simplified and others). For foreigners entering Poland,
their citizenship is determined (based on the country that issued the travel
document). In checks of border traffic by the Border Guard employees, only
crossings of borders are registered, in other words, only checks carried out, not
the persons. Thus, for example, the number of checks of Poles going abroad
does not mean the number of Poles, because a person can cross a border
several times and is counted each time as he passes a border6.
The Polish-Ukrainian borderland (Fig. 1), which comprises Lubelskie
and Podkarpackie voivodships as well as Lviv, Volyn and Zakarpattia regions,
6
Turystyka w 2013 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014, p. 21.
59
and also Ivano-Frankivsk region, occupies 111.6 thousand sq km of area, of
which the majority is in the Ukrainian part (over 61%). The Voivodships
bordering on Ukraine occupy 13.7% of Poland’s area, and the mentioned
regions constitute 11.4% of Ukraine’s total area. Ukraine’s area is almost two
times greater than Poland’s. The number of Ukraine’s population is almost
22% higher than Poland’s. The discussed Polish-Ukrainian borderland area is
inhabited by over 10 millions of population, of which 59% reside in the
Ukrainian part7.
On the Polish and Ukrainian border there are 8 road crossings:
Budomierz – Hruszew, Dołhobyczów – Uhrynów, Dorohusk – Jahodyn,
Hrebenne – Rawa Ruska, Korczowa – Krakowiec, Krościenko – Smolnica,
Medyka – Szeginie, Zosin – Uściług, and 6 rail crossings: Dorohusk –
Jahodyn, Hrebenne – Rawa Ruska, Hrubieszów – Włodzimierz Wołyński,
Krościenko – Chyrów, Przemyśl – Mościska, Werchrata – Rawa Ruska.
Figure 1. The Polish-Ukrainian borderland
Source: Pogranicze polsko-słowacko-ukraińskie. Urząd Statystyczny w
Rzeszowie, Rzeszów 2009, p. 25.
7
Pogranicze polsko-słowacko-ukraińskie. Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów 2009, p. 20.
60
Passenger border traffic between Poland and Ukraine
Border traffic intensity varies depending on the border, and also on
whether it concerns the trips of Poles or the arrivals of foreigners to Poland
(Fig. 2 and 3).
Figure 2. Arrivals of foreigners in Poland in 2013 by border
Source: Turystyka w 2013 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa
2014, p. 85.
Figure 3. Departures of Polish citizens from Poland in 2013 by border
Source: Turystyka w 2013 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa
2014, p. 85.
In terms of arrivals of foreigners to Poland in 2013, the most intense border
traffic was registered at the border with Ukraine (51.6% of arrivals).
Departures from Poland of Polish citizens were usually implemented through
61
airports. On the border with Ukraine there were only less than 16,8% of trips
made by Poles.
Based on the data available in the Central Statistical Office, one can see
an increase in the number of checks at border crossing points with Ukraine. In
2013, 16 765.8 thousand of checks have been made, what in comparison to
2012 (15 039.7 thousand) means an increase of 1.5%. It is a relatively large
increase in the number of border checks, but the biggest change (an increase
of 51.9%) was recorded on the border with the Russian Federation, and the
smallest - on the border with the Republic of Belarus (by 0.1%). Border traffic
with Ukraine is responsible for 53% of registered arrivals and departures.
The number of registered foreigner arrivals to Poland in 2013 amounted
to 14 123.4 thousand, of which on the eastern borders of Poland 90.6% of
arrivals were recorded (12 799.1 thousand). In this number, arrivals of
foreigners across the border with Ukraine accounted for 56.9%, ie. 7 288.7
thousand. It was almost 2 times more than the number of arrivals of foreigners
from the Republic of Belarus (3 861.9 thousand, 27.3%), and about 5 times
more than from the Russian Federation (1 648.5 thousand, 11.7%). These
figures include both people who had spent only a few hours in Poland, and as
defined by the World Tourism Organization are called same-day visitors, but
also tourists who remained in Poland at least for one night.
Among arrivals reported by the Border Guard, the largest group were
citizens of Ukraine (7 132.7 thousand, ie. 50.5% of the total arrivals of
foreigners, which means an increase of 16.8% compared to 2012), and after
that Belarus (3 306, 1 thousand, 23.4% of all arrivals, a decrease of 1.1%
compared to 2012), Russia (2 123.7 thousand, 15.0% of the total arrivals, an
increase of 41.2% compared to 2012), Great Britain (402.5 thousand, 2.8% of
the total arrivals, an increase of 17.8% compared to 2012) and Germany
(164.3 thousand, 1.2% of the total arrivals, a decrease of 9.8% compared to
2012).
Foreigners who crossed the border with Ukraine, benefited the most from
the passage in Medyka - 2 280.6 thousand crossings, which represents 31.3%
of the Ukrainian section of the border, then Korczowa - 1 370.6 thousand
(18.8%), in Dorohusk - 1 186.2 thousand (16.3% of the Ukrainian section of
the border) and Hrebenne - 1 138.7 thousand (15.6%).
62
Central Statistical Office data show that 3 152.7 thousand departures
from the country of Polish citizens (45.5% of all trips made by Poles) were
registered in the eastern section of the border. The most frequently Poles were
leaving through the crossing points located on the border of the Russian
Federation, where 1 444.5 thousand trips were registered, which accounted for
20.8% contribution of this section of the border to all trips of Polish citizens.
Next in order was the stretch of the border with Ukraine - 1 161.9 thousand
trips, which means 16.8% contribution of this section of the border to entire
number of trips. The border crossings which recorded the highest number of
trips across the border with Ukraine were: Medyka 250.0 thousand (21.5% of
the traffic through the Ukrainian border), Kroscienko 243.3 thousand (20.9%),
Hrebenne 210.3 thousand (18.1%) and Dorohusk 174.3 thousand (15.0%).
Border crossings with the Republic of Belarus exceeded 546.3 thousand Poles
leaving, which represents 7.9% of total traffic of Poles through the Belarusian
border.
Ukrainian tourists accommodated in Poland
In 2013, foreign tourists accounted for 22.4% of the total number of
tourists accommodated in tourist accommodation facilities in Poland (23.4
million people). Their number amounted to more than 5.24 million and was
5.3% higher than in 2012. Among the foreign tourists visiting Poland and
using the accommodation Ukrainian tourists were an important group. In
2013, their number amounted to 275 191 people, representing 5.25% of the
total number of foreign tourists using accommodation in Poland. It locates
Ukraine as fourth in this regard after: Germany (nearly 1.3 million tourists 24.8%), Russia (0.4 million - 7.8%) and the UK (0.38 million - 7.3%).
Different types of accommodation facilities enjoyed by different interest
from the foreign tourists8. As many as 71.6% of Ukrainian tourists in 2013
benefited from accommodation in hotels. Other types of accommodation
facilities were characterized by significantly lower use by this national group
of tourists. 4.5% of Ukrainians were using accommodation in hostels, and
3.3% were using accommodation in motels.
In 2013, foreign tourists in their number of more than 5.2 million
benefited from almost 12.5 million overnight stays in Poland. Then, the
8
Trojanowski T. Promocja usług turystycznych, „Logistyka” 2012, nr 3.
63
accommodation of the Ukrainian tourists accounted for 4.3% of number of
nights spent by all foreign tourists. Their number, in turn, accounted for 19.8%
of the total number of nights spent by domestic and foreign tourists in the
whole of 2013 in Poland.
The average length of stays of Ukrainian tourists in 2013 amounted to
1.94, while the ratio differed significantly between different types of
accommodation facilities. This indicator reached the highest value in relation
to the accommodation in creative arts centres, where the average length of stay
of Ukrainian tourists amounted to 6.26, and then in relation to accommodation
provided in health establishments9 (4.74) and in complexes of tourist cottages
(4.54). The average length of stay of Ukrainian tourists in hotels was 1.54.
Conclusions
The paper summarizes the data on the number of tourists using the
accommodation and the number of nights, compared with data on border
traffic. This comparison made it possible to determine the nature of tourism
traffic of Ukrainians coming to Poland.
In the vast majority, Ukrainian citizens coming to Poland can be
described as same-day visitors. In 2013, within the total number of foreigners
visiting Poland (from outside the Schengen area) which amounted
approximately to 14.1 million people, there were 7.3 million (56.9%) of
Ukrainian citizens. However, such a large number of arrivals of Ukrainians
was reflected in a relatively small number of tourists using the
accommodation, which amounted to 275.2 thousand persons in entire analyzed
period. What's more, the average residence time in Poland of Ukrainian
tourists was short, and in 2013 it amounted to less than 2 days.
Tourist traffic of Ukrainian citizens in Poland are predominantly shortterm in nature - mostly same-day. This indicates that some specific groups of
tourists are involved in tourist traffic. These include, for example, groups of
tourists, as same-day visitors (eg. arriving on recreational and sports purposes
to ski resorts), transit tourists not using accommodation in Poland, and people
crossing the border for trade in the context of local border traffic.
9
Today, an increasing use of the healt establishments for the purpose of spa and relaxation treatments, with
particular emphasis on the wellness offer is noticeable. Chudy-Hyski D., Ząbek S. (2013): Business & SPA
megatrend rynku turystycznego XXI wieku, Wydawnictwo Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej w
Katowicach.
64
References
1. Chudy-Hyski D., Ząbek S. (2013): Business & SPA megatrend rynku
turystycznego XXI wieku. Wydawnictwo Górnośląskiej Wyższej Szkoły
Handlowej w Katowicach, Katowice.
2. Pogranicze polsko-słowacko-ukraińskie. Urząd Statystyczny w
Rzeszowie, Rzeszów 2009.
3. Trojanowski T. Promocja usług turystycznych. „Logistyka” 2012, nr 3.
4. Turystyka w 2013 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014.
WYKSZTAŁCONY PRACOWNIK WYZWANIEM
Katarzyna Janaczek
Doktorantka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu
Śląskiego w Katowicach w Katedrze Prawa Pracy i Polityki Socjalnej
Wstęp
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych leży w interesie nie tylko
pracowników ale również w interesie pracodawców. Pracodawcom również
zależy na tym aby zatrudniana przez nich kadra stanowiła grupę fachowców,
którzy dzięki swoim kwalifikacjom wpływają na rozwój firmy oraz jej
konkurencyjność na rynku.
Ciągłe podnoszenie kwalifikacji zawodowych jest dla współczesnych
pracowników wyzwaniem oraz koniecznością związaną z potrzebą
zachowania elastyczności na rynku pracy i zmianami zawodu nawet kilka razy
w życiu. Rozwój nowych technologii wymusza niejako stały rozwój wiedzy i
umiejętności. Również w obliczu szybko rosnącej i zaostrzonej konkurencji na
rynku pracy niezbędnym jest z punktu widzenia pracowników zdobywanie
nowych kwalifikacji zawodowych oraz ciągłe poszerzanie i doskonalenie
dotychczasowych.
65
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych w przepisach prawa
W polskim porządku prawnym prawo do nauki jest uregulowane w
ustawie zasadniczej w której art. 70 gwarantuje każdemu obywatelowi prawo
do nauki.1 Ta konstytucyjna zasada przeniesiona została również na grunt
polskiego prawa pracy i tam w art. 17 k.p.2 nakłada na pracodawcę
zobowiązanie do umożliwienia kształcenia pracownika, jednak nie wskazuje
na bezwarunkowe jej stosowanie. Z samego słowa „obowiązany” nie wynika
bowiem nałożenie na pracodawcę obowiązku, czyli konieczności
postępowania czy zachowania się zgodnie z tym nakazem. Również art. 94
pkt. 6 k.p. wskazuje, iż zasada ta ma charakter fakultatywny, ponieważ jest
uzależniona od woli pracodawcy.3
Należy więc podkreślić, że na podstawie art. 17 k.p., jak i art. 94 pkt. 6
k.p., pracownikowi nie przysługuje podmiotowe prawo roszczeniowe do
pracodawcy o skierowanie go lub wyrażenie zgody na określoną formę
podnoszenia kwalifikacji zawodowych ani pomoc w tym zakresie. Decyzja w
tej sprawie zależy od uznania pracodawcy.4 Na podobnym stanowisku stanął
także SN w wyroku z dnia 25.05.2000 r., stwierdzając, że „obowiązek
ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych (art. 94 pkt. 6
k.p.) nie oznacza, że pracownik może domagać się od pracodawcy
zorganizowania i przeprowadzenia określonego rodzaju szkolenia (np.
komputerowego)”.5 W ocenie SN przepis ten wskazuje jedynie na ogólną
powinność sprzyjania przez pracodawcę staraniom pracownika o zdobycie
kwalifikacji zawodowych przydatnych lub niezbędnych do należytego
wykonywania aktualnej lub przyszłej pracy.
Wskazane wyżej podstawowe zasady prawa pracy nie określają, co
należy rozumieć przez „ułatwianie podnoszenia kwalifikacji zawodowych”. W
literaturze przyjmuje się, że za minimum, jakiego można by oczekiwać od
pracodawcy w ramach realizacji tego obowiązku, należy uznać
nieprzeszkadzanie uczącemu się pracownikowi, przez wykorzystywanie
charakterystycznego dla stosunku pracy podporządkowania pracodawcy, np.
zlecanie mu pracy w godzinach nadliczbowych w dni nauki czy przed
1
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
L. Florek, Prawo pracy, Warszawa 2011, s. 15.
3
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141), dalej: k.p.
4
T. Liszcz, Prawo pracy, Warszawa 2009, s.254; A. Świątkowski, Polskie prawo pracy, Warszawa 2010,
s. 48-49.
5
I PKN 657/99, OSNP Nr 22/2001, poz. 660.
2
66
egzaminem.6 SN w uzasadnieniu do uchwały z dnia 10.03.2005 r.7 przyjął, że
przez „ułatwianie” podnoszenia kwalifikacji należy rozumieć nieodmawianie
bez uzasadnionych przyczyn zgody na korzystanie z wybranej przez
pracownika formy kształcenia oraz tworzenie pozytywnej atmosfery wobec
uczących się pracowników. Jednak ustawodawca nie zobowiązuje pracodawcy
do ponoszenia kosztów zdobywania przez pracownika wykształcenia. W tym
miejscu należy również krótko zwrócić uwagę na obowiązek stosowania przez
pracodawców zasad równego traktowania pracowników. Zgodnie z treścią art.
183b§1 pkt. 3 k.p. naruszeniem tej zasady jest również pominięcie pracownika
przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje
zawodowe, jeśli ma ono miejsce ze względu na niedozwolone kryterium.
Obowiązkiem więc pracodawcy, w czasie typowaniu pracowników do udziału
w szkoleniach, jest kierowanie się obiektywnymi kryteriami bez względu na
płeć, wiek, czy orientację seksualną pracowników.
W obecnie obowiązującym stanie prawnym problematyka podnoszenia
kwalifikacji zawodowych objęta jest regulacją art. 1031–1036 k.p. Wskazane
przepisy k.p. stanowią realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
31 marca 2009 r.8 w którym skład orzekający uznał art. 103 k.p. i wydane
na jego podstawie przepisy wykonawcze, czyli rozporządzenie MEN i MPiPS
z dn. 12.10.1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji
zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych9 za sprzeczne z art. 92 ust. 1
Konstytucji RP. Sędziowie TK stwierdzili, że zakwestionowane unormowania
nie spełniają kryteriów prawidłowej legislacji, wynikających ze wspomnianej
normy konstytucyjnej. Trybunał uznał, że blankietowe odesłanie do treści „w
zakresie i na warunkach ustalonych przez Ministra (…) pracodawca ułatwia
pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych” nie stanowi
wystarczającej podstawy wydania zgodnego z Konstytucją RP aktu
wykonawczego. Wytyczne co do treści aktu wykonawczego sformułowane w
tym przepisie są bowiem zbyt ogólne, a nie zostały skonkretyzowane w
żadnym innym przepisie dotyczącym podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Zakwestionowany przepis utracił moc prawną 10.04.2010 r., a w wyniku tego
przestało również obowiązywać wyżej wymienione rozporządzenie z 1993 r.
6
A. Wiącek, Prawne formy podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników, PiZS Nr 9/2009, s. 28;
J. Wratny, Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2004, wyd. 3, s. 256.
7
II PZP 2/05, OSNP 16/2005, poz. 240.
8
Sygn. akt K 28/08, Dz.U. Nr 58, poz. 485.
9
Dz.U. Nr 103, poz. 472, ze zm.
67
Zmiany w tym zakresie zostały wprowadzone na mocy ustawy z dn.
20.05.2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o podatku
dochodowym od osób fizycznych i stanowią obowiązujące prawo.10
Uprawnienia pracowników w przepisach polskiego prawa pracy
związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych
Zwrot „kwalifikacje”, według definicji słownikowej, oznacza
wykształcenie, przygotowanie potrzebne do wykonywania zawodu, jakiś
czynności, itp.11 w literaturze przyjmuje się, że w obrębie zdobywania wiedzy,
uzupełniania wiedzy, umiejętności będą się mieściły formy szkolne, a więc
studia w szkołach wyższych, studia podyplomowe oraz formy pozaszkolne,
typu szkolenia, kursy, seminaria itp.12
Zgodnie z brzmieniem art. 1031 § 2 k.p. pracownikowi podnoszącemu
kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą
przysługują z mocy prawa:
- płatny urlop szkoleniowy oraz
- płatne zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by
punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.
Celem tych podstawowych uprawnień jest stworzenie pracownikowi
warunków pozwalających na godzenie pracy zawodowej z określonymi
formami podnoszenia kwalifikacji zawodowych a także stworzenie realnych
możliwości udziału w obowiązkowych zajęciach, przygotowanie się do
egzaminów oraz pracy dyplomowej.
Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości
lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia –
stanowi art. 1031 § 3 k.p. Użyte w powyższym przepisie sformułowanie
„pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia”, wskazuje na konieczność
zastosowania § 5 rozp. MPiPS z dn. 29.05.1996 r. w sprawie sposobu
ustalania
wynagrodzenia
w okresie
niewykonywania
pracy
oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań,
odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności
10
Dz.U. Nr 105, poz. 655.
Mały słownik języka polskiego PWN, pod red. E. Sobol, s. 374.
12
A. Wiącek, Prawne formy podnoszenia kwalifikacji …, s. 29.
11
68
przewidzianych w Kodeksie pracy.13 Zgodnie z tym przepisem, przy ustalaniu
wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy przewidują
zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady
obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki
wynagradzania ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca,
w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres jej niewykonywania
W art. 1032 § 1 k.p. określone zostały wymiary urlopów szkoleniowych
przysługujących pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe oraz
sposób udzielania takich urlopów. W komentowanym przepisie art. 1032 § 1
k.p, ustawodawca wskazał, że pracownikom podnoszącym kwalifikacje
zawodowe z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą przysługuje urlop
szkoleniowy ale tylko wówczas, gdy dana forma podnoszenia kwalifikacji
kończy się egzaminem w określonej formie, np. eksternistycznym,
maturalnym, potwierdzającym kwalifikacje zawodowe, czy dyplomowym.
W
przypadku
egzaminu
eksternistycznego,
maturalnego
lub potwierdzającego kwalifikacje zawodowe – przysługuje pracownikowi 6
dni wspomnianego urlopu. Natomiast w przypadku przygotowania pracy
dyplomowej oraz przygotowania i przystąpienia do egzaminu dyplomowego
pracownik ma prawo do 21 dni urlopu szkoleniowego.
Zgodnie z art. 1031 § 2 k.p. w okresie podnoszenia kwalifikacji
zawodowych pracodawca jest zobowiązany do zwolnienia pracownika na czas
niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich
trwania. Literalna wykładnia tego przepisu nakazuje uznać, że pracodawca jest
zobowiązany do udzielania zwolnień z całości lub części dnia pracy zarówno
w wymiarze wynikającym z programu obowiązkowych zajęć w ramach
podnoszenia kwalifikacji zawodowych, jak i czasu potrzebnego na punktualne
dotarcie na nie. Przepisy k.p. nie zawierają szczegółowych regulacji
odnoszących się do trybu zwolnienia z całości lub części dnia pracy. Przede
wszystkim należy zauważyć, że omawiane przepisy k.p. nie ustalają limitu
tych zwolnień. Warto zauważyć, że pośrednio wynika on jednak z
harmonogramu zajęć, który szczegółowo określa terminy i godziny odbywania
obowiązkowych zajęć. Należy zatem przyjąć, że to harmonogram zajęć
powinien stanowić podstawę do uzyskania zwolnień na cały lub część dnia
pracy, w dniach, w których zgodnie z tym dokumentem odbywają się
obowiązkowe zajęcia. Z omawianego przepisu wynika, że pracodawca nie ma
13
Dz.U. Nr 62, poz. 289, z późn. zm.
69
obowiązku zwalniania pracownika na nieobowiązkowe zajęcia. Zwolnienia
takie mogą być udzielane przez pracodawcę w ramach pakietu dodatkowych
świadczeń. Jednak, zgodnie z brzmieniem przepisów k.p. pracodawca, który
wyraził zgodę na podnoszenie kwalifikacji przez pracownika (lub z jego
inicjatywy nastąpiło podjęcie podnoszenia kwalifikacji przez pracownika), nie
może zastrzec w umowie szkoleniowej, że nie będzie udzielał mu zwolnień na
obowiązkowe zajęcia, jeśli ich rozkład w czasie nauki się zmieni.
Przepisy k.p. zawierają zakres minimalnych uprawnień pracowniczych
przysługujących mu w związku z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych.
Natomiast z art. 1034 § 2 k.p. wynika, że umowa taka nie może zawierać
postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż te określone w k.p.
Zgodnie z art. 1033 k.p. pracodawca może przyznać pracownikowi
podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w
szczególności może:
1) zwrócić koszty przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia na zasadach
obowiązujących przy podróżach służbowych na obszarze kraju, o ile nauka
odbywa się w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania i pracy
pracownika,
2) pokryć koszty podręczników i innych materiałów szkoleniowych,
3) pokryć koszt pobieranych przez szkołę opłat za naukę.
Katalog świadczeń dodatkowych wydaje się otwarty a wyliczenie ich jest
tylko przykładowe. Przyznanie świadczeń, jak wskazuje przepis, ma charakter
fakultatywny i w całości podlega zasadzie swobody stron stosunku pracy.
Pracownik może zatem otrzymać od pracodawcy świadczenia na pokrycie
wszystkich należności wynikających z nauki lub części z nich. Pracodawca
może uwarunkować przyznanie takich świadczeń wynikami w nauce,
odpowiednimi zaświadczeniami o zakończeniu kolejnych semestrów lub lat
nauki. Nie ma również przeszkód prawnych, aby były one przyznawane już po
ukończeniu przez pracownika podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Zgodnie z treścią art. 1036 k.p. w zupełnie odmiennej sytuacji prawnej
znajduje się pracownik, który będzie zdobywał lub uzupełniał wiedzę i
umiejętności na innych zasadach niż określone w omówionych wyżej
przepisach k.p. Zwrot, którym posługuje się ustawodawca mówiąc o
zdobywaniu kwalifikacji: "na zasadach innych niż określone w art. 1031-1035
70
k.p.", wskazuje, ze będzie on dotyczył sytuacji, gdy pracownik bez inicjatywy
oraz zgody pracodawcy decyduje się na podnoszenie kwalifikacji we własnym
zakresie, czyli na własny koszt i zasadniczo w czasie wolnym od pracy.
Cytowany przepis nie definiuje pojęcia pracownika zdobywającego lub
uzupełniającego umiejętności na innych zasadach niż przewidzianych w
przypadku pracowników podnoszących kwalifikacje zawodowe, a zatem
możliwość prawna, która otwiera omawiana regulacja, pozwala na swobodną
interpretację i podjęcie decyzji w tej sprawie.
Zgodnie z treścią art. 1036 k.p. pracownikowi, który podnosi
kwalifikacje zawodowe nie z inicjatywy i nie za zgodą pracodawcy, mogą być
przyznane fakultatywnie, a więc na zasadzie dobrej woli, zwolnienia z całości
lub części dnia pracy, bez zachowania prawa do wynagrodzenia, oraz urlop
bezpłatny, w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym między
pracodawcą a pracownikiem.
Podsumowanie
Analiza przepisów prawa, odnosząca się do obowiązków pracodawcy w
zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników wskazuje
jednoznacznie na to, że pracodawca powinien ułatwiać podnoszenie
kwalifikacji, przez co należy rozumieć nieodmawianie bez uzasadnionej
przyczyny zgody na korzystanie z wybranej przez pracownika formy
kształcenia oraz tworzenie pozytywnej atmosfery wobec uczących się
pracowników.
Podsumowując dotychczasowe uwagi, pozytywnie należy ocenić
regulację przepisami rangi ustawowej materii podnoszenia kwalifikacji oraz
świadczeń na rzecz pracowników podnoszących kwalifikacje zawodowe.
Jednocześnie jako wadliwość regulacji należy wskazać na ogólnikowość
niektórych przepisów, jak chociażby definicji podnoszenia kwalifikacji
zawodowych, której interpretacja sprawia problemy ze stosowaniem w
praktyce. Wadą jest także brak ustawowej definicji „ułatwiania podnoszenia
kwalifikacji zawodowych”.
Koniecznym wydaje się również wzmocnienie roli zobowiązaniowej po
stronie pracodawcy. Obecnie może on fakultatywnie zgodzić się na ułatwianie
pracownikowi podnoszenie jego kwalifikacji, jednak może też odmówić.
Należałoby, w moim przekonaniu, wzmocnić możliwość ubiegania się
71
pracownikowi przynajmniej o jego indywidualne zorganizowanie pracy w taki
sposób, aby mógł on łatwiej podnosić swoje kwalifikacje poza godzinami
pracy. Zorganizowanie pracy w taki sposób aby ułatwić pracownikowi
podnoszenie jego kwalifikacji a wcale nie musi wiązać się z ponoszeniem
dodatkowych kosztów po stronie pracodawcy.
UWAGI O ZAKRESIE UMOCOWANIA PROKURENTA I JEGO
OGRANICZENIACH
Jędrejek Marcin
Prokura jest ważną instytucją prawa prywatnego. Jest ona szczególnym
rodzajem pełnomocnictwa o czym obecnie stanowi art. 1091 kodeksu
cywilnego1. Warto zauważyć, że taka kwalifikacja prokury była dokonywana
przez doktrynę2 już na gruncie kodeksu handlowego3. Wśród specyficznych
cech wyróżniających prokurę wśród innych rodzajów pełnomocnictwa
wymienić należy ograniczony zakres podmiotowy (zarówno w aspekcie
biernym jak i czynnym), bardzo szeroki, określony ustawowo zakres
umocowania, konieczność uzyskania wpisu do rejestru i niemożliwość
ograniczenia zakresu prokury ze skutkiem dla osób trzecich4. Związane jest to
z profesjonalnym charakterem tego rodzaju pełnomocnictwa, które nazwać
możemy obecnie handlowym. Niniejsze opracowanie koncentrować będzie się
na zakresie umocowania prokurenta oraz jego ograniczeniom.
Zakres przedmiotowy pełnomocnictwa handlowego wyznacza przede
wszystkim art. 1091 kc. W jego świetle prokura obejmuje umocowanie do
czynności sądowych i pozasądowych, które są związane z prowadzeniem
1
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz, U. z 2014 r. poz. 121) dalej kc.
2
Zob. T. Dziurzyński, Z. Fenichel, M. Honzatko „Kodeks handlowy z komentarzem i skorowidzem”,
Łódź 1999, s. 69, A. Kidyba (w:) „Kodeks handlowy. Komentarz” red. K. Kruczalak, wyd. 2, Warszawa 1999, s.
118.
3
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr.
57 poz. 502).
4
M. Pazdan (w:) „System Prawa Prywatnego. Tom 2. Prawo cywilne – część ogólna” red. Z.
Radwański, wyd. 2, Warszawa 2008, s. 535.
72
przedsiębiorstwa. Już w tym momencie widzimy pewną niekonsekwencję
ustawodawcy. Prokury udzielić może przedsiębiorca podlegający wpisowi do
rejestru przedsiębiorców. Pomijając olbrzymie kontrowersje dotyczące kto w
świetle prawa polskiego spełnia ten warunek5 wskazać należy, że
przedsiębiorca w rozumieniu kodeksu cywilnego nie musi prowadzić
przedsiębiorstwa. Wystarczy, że będzie prowadził działalność gospodarczą lub
zawodową6.
Pierwszym pytaniem jakie należy postawić, jest to jak należy rozumieć
przedsiębiorstwo, o którym była mowa wcześniej, tzn. czy mówimy o
czynnościach ogólnie związanych z prowadzeniem jakiegokolwiek
przedsiębiorstwa czy też należy kompetencje prokurenta ograniczyć do spraw
związanych z konkretnym przedsiębiorstwem (lub pewną ich ilością), z
którego działalnością jest on związany. W doktrynie można odnaleźć
zwolenników obu tych poglądów. Wydaje się jednak, że słusznym będzie
pierwszy z nich. Wskazuje się, że za szerszym rozumieniem przemawia
ogólnikowość sformułowania7. Rozumienie szersze zwiększa również
zaufanie kontrahenta dokonującego czynności z pełnomocnikiem. W takim
układzie prokurent będzie mógł również rozwijać zakres działalności danego
przedsiębiorstwa, otwierać je na nowe rynki i poszerzać paletę
proponowanych usług. W ramach uwag wstępnych wspomnijmy również, że
w literaturze zaznacza się, iż prokura swym zasięgiem nie obejmuje czynności
związanych ze sferą wewnętrzną relacji przedsiębiorcy i jego ustrojem. W
związku z powyższym poza zakresem umocowania znajdzie się między
innymi możliwość zwoływania posiedzeń organów przedsiębiorcy8.
Skupmy się teraz na czynnościach sądowych prokurenta. Przez to
wyrażenie należy rozumieć cały kompleks działań, które kwalifikowany
pełnomocnik może dokonywać przed sądami. Przede wszystkim należy tutaj
wymienić możliwość wytaczania powództw w imieniu reprezentowanego.
Zaznaczyć należy, że to nie prokurent będzie w takim wypadku stroną
postępowania, ale będzie tylko reprezentował przedsiębiorcę. W związku z
5
W tej kwestii zob. np. D. Wajda „Prokura – problemy praktyczne”, Przegląd Prawa Handlowego, nr
6/2008, s. 38 i n., A. Koronkiewicz „Czy osoba fizyczna może udzielić prokur?”, Rejent nr 7-8/2007, s. 133 i n.,
J. Stadnik-Jędruch „Możliwość ustanowienia prokury przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną na tle
zmian wprowadzonych w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej”, Monitor Prawniczy, nr 1/2013, s.
52 i n.
6
Art. 43(1) kc.
7
P. Nazaruk (w:) „Kodeks cywilny. Komentarz” red. J. Ciszewski, wyd. 1, Warszawa 2013, s. 235.
8
U. Promińska (w:) „Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz” red. M. Pyziak-Szafnicka, Warszawa
2009, s. 997, Z. Radwański, A. Olejniczak „Prawo cywilne – część ogólna”, 12 wyd., Warszawa 2013, s. 340.
73
powyższym w trakcie procesu będzie on mógł być przesłuchany w charakterze
świadka, a nie jako strona9. Analogicznie prokurent nie będzie mógł być
pozywanym w sprawach związanych z działalnością przedsiębiorstwa, chyba
że sprawa związana będzie bezpośrednio z jego osobą, np. zostanie oskarżony
o oszustwo. Pełnomocnik będzie także uprawniony do zaskarżenia wyroku
oraz korzystania z nadzwyczajnych środków odwoławczych, o ile oczywiście
sprawa będzie miała związek z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Czynności
sądowe prokurenta mogą być związane z różnymi rodzajami postępowania
sądowego, zarówno postępowaniem cywilnym, jak również karnym i
sądowoadministracyjnym. Dotyczyć one mogą również cofnięcia powództwa,
uznawania i zrzekania się roszczeń, a także ustanawiania i odwoływania
pełnomocników procesowych10. Zakres kompetencji prokurenta obejmuje
także czynności przed sądami arbitrażowymi. Prokurent może więc zawierać
między innymi umowy o arbitraż i umowy z arbitrami oraz inne porozumienia
w postępowaniu polubownym11.
Katalog
czynności
pozasądowych
(zwanych
również
12
materialnoprawnymi ) jest również bardzo szeroki. Słusznie wskazuje się, że
wręcz nie sposób wyliczyć wszystkich czynności mieszczących się w
granicach umocowania prokurenta13. Na pewno w skład różnorakich
uprawnień będzie wchodziła możliwość zawierania zróżnicowanych umów,
zwłaszcza tych należących do zakresu działalności danego przedsiębiorstwa.
Mogą to być na przykład umowy sprzedaży, umowy o roboty budowlane czy
umowy pożyczki. Zadania prokurenta związane mogą być też z koniecznością
zapewnienia danej instytucji potrzebnego zaopatrzenia. Prokurent może
wykonywać także czynności związane ze sprawami pracowniczymi. Do jego
kompetencji zaliczyć można zatem zawieranie umów o pracę i zapewnienie
niezbędnych szkoleń dla pracowników. Prokurent może dokonywać także
darowizn odliczanych od podstawy opodatkowania lub stanowiących sposób
promocji przedsiębiorcy14. Może on również zaciągać kredyty i pożyczki
potrzebne na spłatę długów bądź inwestycje związane z rozwojem
przedsiębiorstwa. Do kompetencji prokurenta należy również możliwość
9
K. Piasecki „Kodeks cywilny. Księga pierwsza. Część ogólna. Komentarz”, Kraków 2003, s. 449.
10
U. Promińska „Komentarz...”, s. 997.
11
M. Pazdan „System...”, s. 547.
12
J. Strzebinczyk (w:) „Kodeks cywilny. Komentarz” red. E. Gniewek, P. Machnikowski, wyd.6,
Warszawa 2014. s. 262.
13
M. Pazdan „System...”, s. 547.
14
M. Pazdan (w:) „Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz do art. 1-44910” red. K. Pietrzykowski, wyd. 6,
Warszawa 2011, s. 500.
74
brania udziału w postępowaniach, które toczą się przed innymi organami niż
sąd. Wymienić tu trzeba przede wszystkim postępowanie administracyjne. Do
kompetencji prokurenta należą również podpisywanie czeków i weksli, a
także przyjmowanie darowizn15.
W odróżnieniu od pełnomocnictwa ogólnego zakres pełnomocnictwa
handlowego obejmuje również czynności przekraczające zwykły zarząd co nie
znaczy, że jest nieograniczony. Na pewną możliwość ograniczenia prokury
wskazuje już art. 1091 kc. W myśl drugiego paragrafu tego artykułu nie
można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis
szczególny stanowi inaczej. Rozumowanie a contrario pozwala przyjąć, że
możliwe jest umowne ograniczenie prokury w relacji mocodawca –
umocowany. Tego rodzaju ograniczenia mogą być wielorakiego rodzaju.
Pryncypat może ograniczyć prokurenta tylko do dokonywania czynności nie
powodujących powstania zobowiązań przekraczających daną kwotę. Może on
również zakazać dokonywania pewnych czynności przez pełnomocnika, np.
podpisywania weksli czy zawierania umów o pracę. W takim przypadku
ograniczenia będą podlegały badaniu zgodności z ogólnymi zasadami
swobody umów16.
Cały szereg ustawowych ograniczeń omawianej instytucji zawiera art.
1093 kc. Brzmi on następująco: „Do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania
czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego
korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości jest wymagane
pełnomocnictwo do poszczególnej czynności”. Przez pojęcie zbycia
przedsiębiorstwa należy rozumieć definitywne przejście przedsiębiorstwa ze
zbywcy na nabywcę17. Bez znaczenia jest sposób w jaki do tego dochodzi.
Zabronione są więc wszelkie rodzaje umów (np. sprzedaży czy zamiany),
których skutkiem jest zmiana właściciela przedsiębiorstwa. Powyższe odnosi
się również do zorganizowanej części przedsiębiorstwa chociaż może to
budzić wątpliwość.
Kolejnym ograniczeniem jest zakaz dokonywania czynności prawnych
na podstawie których następuje oddanie przedsiębiorstwa do czasowego
korzystania. Wynika z tego, że pełnomocnik nie może podejmować działań
takich jak ustanowienia na rzecz osoby trzeciej użytkowania przedsiębiorstwa,
15
J. Szwaja, I. Mika (w:) „Kodeks spółek handlowych. Pozakodeksowe prawo handlowe. Komentarz.
Tom V” red. S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, wyd. 2, Warszawa 2008, s. 330.
16
Zob. art. 353(1) kc.
17
Tak J. Widło „Rozporządzanie przedsiębiorstwem”, Kraków 2002, s. 148.
75
jego wynajęcia czy wydzierżawienia18. Natomiast w przypadku leasingu
słusznie zaznacza się, iż ta umowa dotyczyć może wyłącznie rzeczy, przez co
nie można jej zawrzeć w stosunku do przedsiębiorstwa dlatego mówić należy
o umowie nienazwanej treściowo odpowiadającej umowie leasingu19.
Powyższe ograniczenia wynikają z faktu, iż prokurent jest tylko
pełnomocnikiem mocodawcy. Zaznaczyć trzeba, że jego działalność skupia
się na obsłudze danego podmiotu, prowadzeniu jego działalności. Nie może
on zatem decydować o kwestiach właścicielskich danego przedsiębiorstwa.
Można powiedzieć, że to prokurent przywiązany jest do przedsiębiorstwa, a
nie przedsiębiorstwo do prokurenta. Czynności związane z rozporządzaniem
przedsiębiorstwem nie są dodatkowo związane z prowadzeniem
przedsiębiorstwa, które przecież jest wyznacznikiem zakresu prokury. Przez
prowadzenie przedsiębiorstwa należy rozumieć bieżącą działalność.
Poza zakresem prokury znajduje się także pewna grupa czynności
prawnych związanych z nieruchomościami. Jest to ich zbywanie i obciążanie.
Pojęcia ta należy rozumieć szeroko i uwzględnić czynności zarówno o
charakterze rzeczowym jak i te zobowiązujące do zawarcia umowy o takim
skutku20. Podobnie jak w przypadku zbycia przedsiębiorstwa możemy
wymienić cały szereg czynności takich jak umowy sprzedaży, zamiany czy
darowizny. Co do obciążenia nieruchomości ustawodawca wyłącza z
kompetencji prokurenta czynności takie jak ustanowienie na nieruchomości
ograniczonego prawa rzeczowego, użytkowania, służebności czy
własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu21. Z powyższego nie wynika
jednak zakaz nabywania przez prokurenta innych przedsiębiorstw oraz
nieruchomości22.
Zaznaczyć należy, że powyższe zakazy dotyczą również
przedsiębiorców, których działalność obejmuje przede wszystkim handel
nieruchomościami. W takim wypadku wydaje się, że właściwsze jest
udzielenie pełnomocnictwa ogólnego. Czynności zwykłego zarządu
wyznaczające jego zakres przedmiotowy obejmowały będą taką działalność
gospodarczą w odróżnieniu od prokury posiadającej teoretycznie szerszy
zakres.
18
J. Strzebinczyk „Komentarz...”, s. 263.
19
Zob. K. Kopaczyńska-Piecznika (w:) „Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I” red. A. Kidyba, Warszawa
2012, s. 628.
20
S. Rudnicki, R. Trzaskowski (w:) „Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna” red. J. Gudowski, wyd.1,
21
K. Kopaczyńska-Pieczniak „Komentarz...”, s. 629.
22
Podobnie M. Bielecki „Ograniczenia prokury”, Monitor Prawniczy nr 1/2007, s. 13.
76
Do dokonania powyższych działań prokurentowi potrzebne jest
pełnomocnictwo do poszczególnej czynności. W literaturze wskazuje się więc,
że mocodawca nie może udzielić dodatkowego pełnomocnictwa rodzajowego,
które byłoby nieważne na podstawie art. 58 § 2 kc ze względu na sprzeczność
z bezwzględnie obowiązującym przepisem w postaci art. 1093 kc23. Jest to
sytuacja niepożądana, ograniczająca możliwość działania prokurenta na rynku
zwłaszcza jeżeli odniesiemy to do podmiotów zajmujących się
nieruchomościami. Zaznaczyć należy, że w przypadku ewentualnej zmiany
art. 1093 kc i umożliwienia posługiwania się również pełnomocnictwem do
czynności pewnego rodzaju nie prowadziłoby to do stworzenia nowej
konstrukcji prawnej w postaci „ulepszonej prokury”. Dana osoba nie
działałaby przecież w takim momencie jako prokurent, ale posługiwałaby się
oddzielnym umocowaniem zawartym w oddzielnym dokumencie. Co więcej,
informacja o dodatkowym pełnomocnictwie nie byłaby zamieszczana w
Krajowym Rejestrze Sądowym, w którym umieszcza się dane dotyczące
prokurenta i sposobu wykonywania prokury.
Kolejnym ograniczeniem prokury miała być tzw. prokura oddziałowa,
której zakres ograniczałby się tylko do czynności prawnych związanych z
danym oddziałem przedsiębiorstwa co było postulowane w doktrynie24.
Niestety art. 1095 kc odsyła do nieistniejącego „rejestru oddziału
przedsiębiorstwa”, w którym miałyby być wpisane sprawy, którymi prokurent
mógłby się zajmować. Skutkuje to niemożliwością skutecznego udzielenia
prokury oddziałowej25. Wskazać jednak należy, że powyższe ograniczenie
można skonstruować na podstawie umowy między mocodawcą a
pełnomocnikiem. Jego złamanie skutkować będzie odpowiedzialnością
kontraktową prokurenta.
Następne ustawowe ograniczenia omawianej instytucji przynosi art.
1096 kc. Prokura nie może być bowiem przenoszona. Przez to pojęcie w
doktrynie rozumie się zakaz ustanawiania przez prokurenta dalszych
prokurentów26 i pełnomocników ogólnych27. Prokurent może jednakże
23
Zob. J. Grykiel „Ustawowe granice prokury – kilka uwag w kwestii wykładni art. 1093 KC”, Monitor
Prawniczy nr 23/2005, s. 1182.
24
Zob. M. Pazdan „System...” i tam podana literatura.
25
J. Grykiel „Prokura oddziałowa w świetle regulacji art. 1095 k.c.”, Przegląd Prawa Handlowego nr
10/2006, s. 53 i n.
26
Zob. J. Strzebinczyk „Komentarz...”, s. 265
27
Zob. S. Rudnicki, R, Trzaskowski „Komentarz...”, s. 773.
77
ustanowić pełnomocników do poszczególnych czynności lub czynności
pewnego rodzaju.
Z uwagi na fakt, iż prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa
zastosowania znajdą do niej ogólne przepisy o pełnomocnictwie zawarte w
kodeksie cywilnym, chociaż spornym jest w jaki sposób ma to nastąpić28.
Zastosowania znajdzie więc norma art.108 kc statuująca zakaz dokonywania
czynności przez pełnomocnika z sobą samym jako drugą stroną umowy.
Wyjątek będą stanowiły czynności, w których ze względu na treść czynności
prawnej nie może dojść do naruszenia interesów mocodawcy lub co innego
wynika z treści pełnomocnictwa.
Podsumowując wskazać należy, że zakres umocowania prokurenta jest
bardzo szeroki. Związane jest to z potrzebami obrotu gospodarczego i
koniecznością zapewnienia kontrahentowi pewności, że pełnomocnik z
którymi ma styczność posiada stosowne umocowanie i nie przekroczy go.
Umożliwia to transparentność obrotu tak potrzebną w dzisiejszych czasach.
Ograniczenia prokury zawarte w kodeksie cywilnym wydają się być co do
zasady skonstruowane w sposób właściwy. Problem pojawia się niestety w
przypadku instytucji prokury filialnej (oddziałowej). Potrzebna jest więc
nowelizacja przepisów dotyczących kwestii rejestrowych przedsiębiorstw,
która zapobiegnie obecnemu braku koherentności.
28
78
Zob. M. Pazdan „System...”, s. 335 przypis 224.
WSPARCIE FINANSOWE PRACODAWCÓW
ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE, W ŚWIETLE
NOWELIZACJI USTAWY O REHABILITACJI ZAWODOWEJ I
SPOŁECZNEJ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z DNIA 28
LISTOPADA 2014
mgr Justyna Kapturkiewicz
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Kolegium Ekonomiczno-Społeczne
Wprowadzenie
Najważniejszą ustawą regulującą obszar związany z zatrudnieniem i
pracą osób niepełnosprawnych w Polsce jest ustawa o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, szczegółowo
określająca najbardziej istotne uprawnienia tej grupy społecznej oraz
stanowiąca podstawę działania wielu instytucji pomocowych.1 Ustawa ta w
ciągu niespełna 20 lat obowiązywania była już wielokrotnie nowelizowana, a
ostatnia zmiana weszła w życie 1 stycznia 2015 r. Celem ostatniej aktualizacji
jest zapewnienie ciągłości udzielania pomocy publicznej, pracodawcom
zatrudniającym osoby niepełnosprawne. Ponadto przepisy ustawy
dostosowano do rozporządzenia Komisji Europejskiej nr 651/2014 z dnia 17
czerwca 2014 r.2
Warto podkreślić, że jedną z najważniejszych instytucji kształtujących
politykę zatrudnienia osób z ograniczonymi sprawnościami pełni Państwowy
Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (dalej PFRON)3. Jest to
fundusz celowy4, który zajmuje się pozyskiwaniem i redystrybuowaniem
zgromadzonych
środków
finansowych
z przeznaczeniem na działania aktywizujące zawodowo niepełnosprawnych.
Przychody funduszu pochodzą z obowiązkowych comiesięcznych wpłat
pracodawców.5
1
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych, Dz. U. 1997 nr 123 poz. 776 z późn. zm., art. 8
2
http://www.niepelnosprawni.gov.pl/aktualnosci/art417,nowelizacja-ustawy-o-rehabilitacji-zawodowej-ispolecznej-oraz-zatrudnianiu-osob-niepelnosprawnych.html (13.01.15)
3
PFRON został powołany na mocy ustawy z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej
osób niepełnosprawnych
4
Fundusz celowy w rozumieniu ustawy o finansach publicznych z dnia 30 czerwca 2006 r. Dz. U. 2009 nr
157 poz. 1240, art.29
5
Informator. Przewodnik osoby niepełnosprawnej, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych, Warszawa 2007, s. 7-9
79
Należy zauważyć, że zatrudnianie osób niepełnosprawnych wiąże się z
wymiernymi korzyściami dla pracodawcy, dzięki możliwości otrzymania
środków finansowych, kompensujących poniesione dodatkowe koszty. Do
instrumentów finansowego wsparcia zalicza się: zwolnienie z wpłat na
PFRON, dofinansowanie wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników,
zwrot kosztów związanych z dostosowaniem stanowiska pracy, zwrot kosztów
zatrudnienia asystenta osoby niepełnosprawnej oraz zwrot kosztów szkolenia
pracowników niepełnosprawnych.6
1. Zwolnienia z wpłat na PFRON
Na podstawie wspomnianej już ustawy o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, określeni pracodawcy
zobligowani są do dokonywania comiesięcznych wpłat na PFRON. Dotyczy
to zakładów pracy, zatrudniających co najmniej 25 osób, w przeliczeniu na
pełne etaty. Ustawodawca określił, że wysokość wpłat stanowi iloczyn 40,65
% przeciętnego wynagrodzenia i liczby pracowników, stanowiących różnicę
pomiędzy zatrudnieniem, zapewniającym osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia
osób niepełnosprawnych, na poziomie co najmniej 6%, a rzeczywistym
zatrudnieniem niepełnosprawnych. Jednocześnie ustawodawca uwzględnił
szczególne przypadki, kiedy możliwe jest obniżenie należnych wpłat lub
oczekiwanego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych, a także
pracodawców zwolnionych z tego obowiązku.7. Dzięki zwiększaniu się
świadomości pracodawców odnośnie możliwość skorzystania ze zwolnień
z wpłat na PFRON, z roku na rok zwiększa się ilość tworzonych dla tej części
społeczeństwa miejsc pracy.8
2. Dofinansowanie do wynagrodzeń
Istotnym narzędziem wsparcia pracodawców, zatrudniających osoby
niepełnosprawne jest dopłata do ich wynagrodzeń, w wysokości zależnej od
orzeczonego stopnia niepełnosprawności oraz proporcjonalnie do wymiaru
czasu pracy. Dofinansowanie to wynosi:
6
A. Giedrewicz- Niwińska, M. Szabłowska- Juckiewicz (red) Zatrudnianie osób niepełnosprawnych.
Regulacje prawne, Difin, Warszawa 2014 r., s.123-124
7
Ustawa o rehabilitacji zawodowej…. op. cit. art. 21,22
8
Zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Regulacje prawne… op. cit., s.125.
80
180 % minimalnego wynagrodzenia dla pracownika o znacznym stopniu
niepełnosprawności
100 % minimalnego wynagrodzenia dla pracownika o znacznym stopniu
40% minimalnego wynagrodzenia dla pracownika o znacznym stopniu
Najwyższe wsparcie przewidziane jest, przy zatrudnianiu osób o
znacznym stopniu niepełnosprawności, ze względu na fakt, że stworzenie i
utrzymanie ich stanowisk pracy jest najbardziej wymagające i kosztowne.
Ostatnia
nowelizacja
ustawy
dodatkowo
ułatwi
uzyskanie
dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych. W
przypadku zatrudnienia nowego pracownika niepełnosprawnego, warunkiem
uzyskania na niego dofinansowania od 1 stycznia 2015 jest wzrost netto
zatrudnienia ogółem w przedsiębiorstwie, a nie jak do tej pory wykazanie
wzrostu netto zatrudnienia ogółem i wykazanie wzrostu netto zatrudnienia
pracowników niepełnosprawnych (w związku z zatrudnieniem nowych
pracowników niepełnosprawnych w danym miesiącu).9
3. Zwrot kosztów wyposażania stanowiska pracy niepełnosprawnego
zarejestrowanego w Powiatowym Urzędzie Pracy
Pracodawca, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudnia osobę
niepełnosprawną zarejestrowaną w Powiatowym Urzędzie Pracy jako
bezrobotną może otrzymać ze środków PFRON zwrot kosztów wyposażenia
stanowiska
pracy
w
wysokości
piętnastokrotnego
przeciętnego
wynagrodzenia. Jeśli okres zatrudnienia był krótszy niż 36 miesięcy, wówczas
pracodawca zobowiązany jest do zwrotu proporcjonalnej części otrzymanych
środków.10Należy zwrócić uwagę, że do uzyskania refundacji obligatoryjna
jest pozytywna opinia Państwowej Inspekcji Pracy.
9
Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Dz. U. z 2014 r., Poz. 1873, art. 26d
10
Ustawa o rehabilitacji… op. cit. art. 26 e ust.1
81
4. Zwrot kosztów adaptacji
niepełnosprawnej
stanowiska
pracy
dla
osoby
Pracodawca ma również możliwość uzyskania zwrotu kosztów
przystosowania stanowiska pracy do potrzeb wynikających ze stopnia i
rodzaju niepełnosprawności pracownika. Dotyczy to wyłącznie dodatkowych
kosztów poniesionych przez pracodawcę, wynikających z zatrudnienia osoby
niepełnosprawnej - nie obejmuje więc standardowych kosztów poniesionych
dla tworzenia stanowiska pracy dla osoby w pełni sprawnej. 11 W tym
przypadku także wymagana jest pozytywna opinia Państwowej Inspekcji
Pracy.Nowe przepisy poszerzają grono osób niepełnosprawnych, przy
zatrudnieniu których pracodawca będzie mógł otrzymać zwrot kosztów,
związanych z przystosowaniem stanowiska pracy. Możliwe będzie objęcie
refundacją wszystkich niepełnosprawnych zatrudnionych przez pracodawcę, a
nie tylko tych, których niepełnosprawność powstała w trakcie zatrudnienia.12
5. Zwrot kosztów zatrudniania pracowników
pracownikowi niepełnosprawnemu
pomagających
Nierzadko osoby niepełnosprawne, aby lepiej funkcjonować w zakładzie
pracy wymagają pomocy innej osoby, która może być specjalnie w tym celu
być zatrudniona. Dotyczy to szczególnie osób o wysokim stopniu
niepełnosprawności,
ale
decydujące
znaczenie
ma
tu
rodzaj
niepełnosprawności, powodowanej przez konkretne schorzenie np. trudności
w komunikacji z otoczeniem w przypadku osób głuchoniemych. Pracodawca
ma wówczas możliwość refundacji kosztów zatrudnienia osoby, pełniącej rolę
asystenta osoby niepełnosprawnej przez jeden okres jednego roku.13
Nowelizacja ustawy wprowadza możliwość uzyskania przez pracodawcę,
także
zwrotu kosztów szkolenia pracownika pomagającego osobie
niepełnosprawnej, co do tej pory nie było możliwe. 14
6. Zwrot kosztów szkolenia niepełnosprawnych pracowników
11
Ibidem
Ustawa o zmianie ustawy o rehabilitacji … op. cit., art. 26
13
Ustawa o rehabilitacji… op. cit. art. 26 e ust.1
14
Ustawa o zmianie ustawy o rehabilitacji … op. cit.,art. 26d
12
82
Pracodawca może ubiegać się o zwrot części kosztów poniesionych na
szkolenia niepełnosprawnych pracowników, przy czym kwota ta nie może
przekroczyć wysokości dwukrotnego przeciętnego wynagrodzenia osoby
niepełnosprawnej. Refundacji tej dokonuje starosta, na podstawie wcześnie
zawartej z pracodawcą umowy.15 Ta forma wsparci cieszy się dużą
popularnością zarówno wśród pracodawców, jak i pracowników.16
Do końca 2014 maksymalne dofinansowanie wynosiło 80%
poniesionych kosztów, natomiast od nowego roku obniżono możliwe
dofinansowanie do 70 %.17
Podsumowanie
Osoby niepełnosprawne to duża i niejednorodna grupa społeczna, która
ze względu na towarzyszące im ograniczenia, a także funkcjonujące
negatywne stereotypy doświadcza szeregu trudności z wejściem i
utrzymaniem się na otwartym rynku pracy. Wprowadzenie gospodarki
wolnorynkowej spowodowało, że pracodawcy wybierając pracowników,
kierują się przede wszystkim zasadą rachunku ekonomicznego.18 Zatrudnianie
niepełnosprawnych, jest dla nich związane z koniecznością poniesienia
dodatkowych
kosztów,
związanych
z dostosowaniem stanowiska pracy, skróconym czasem pracy, dłuższym
urlopem wypoczynkowym i innymi przywilejami.19
Z kolei aktywność zawodowa jest dla tej części społeczeństwa niezwykle
istotna, stanowi nie tylko źródło utrzymania, ale także daje szanse na
samodzielność, autonomiczność i wyjście z izolacji społecznej. W związku z
tym, wprowadzane są liczne udogodnienia i ulgi w zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych, a także powoływane są dedykowane dla tych osób formy
zatrudnienia, takie jak Zakłady Pracy Chronionej, Zakłady Aktywności
Zawodowej i Warsztaty Terapii Zajęciowej.20
15
Ustawa o rehabilitacji… op. cit. art. 41 ust.1
Zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Regulacje prawne… op. cit.,, s.130-131
17
Ustawa o zmianie ustawy o rehabilitacji … op. cit., art. 41
18
I. Poliwczak, Wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych na rynku pracy, IPiSS, Warszawa 2007, s.7
19
Szerzej, por. Ustawa o rehabilitacji zawodowej…. op. cit. Rozdział 4
20
Szerzej, por. Ustawa o rehabilitacji zawodowej…. op. cit. Rozdział 3 i 6. Oraz Rozporządzenie Ministra
Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie Zakładów Aktywności zawodowej, Dz. U.
2012.850
16
83
Proponowany aktualnie system promocji zatrudnienia polega przede
wszystkim na wsparciu finansowym pracodawców. Niestety nie jest to pomoc
wystarczająca, gdyż wciąż mamy do czynienia z dużą dysproporcją pomiędzy
aktywnością zawodową i zatrudnieniem osób sprawnych i niepełnosprawnych.
Warto zauważyć, że przepisy regulujące zatrudnianie niepełnosprawnych
bardzo często się zmieniają, co powoduje dodatkowe obiekcje pracodawców,
którzy i tak oceniają je jako mało transparentne.
Najbliższy czas pokaże, czy wprowadzone na początku 2015 r. zmiany
zachęcą pracodawców do zwiększania zatrudnienia osób niepełnosprawnych,
czy okaże się, że konieczna będzie kolejna nowelizacja ustawy.
Bibliografia
1. A.Giedrewicz- Niwińska, M. Szabłowska- Juckiewicz (red)
Zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Regulacje prawne, Difin,
Warszawa 2014 r., s.123-124
2. http://www.niepelnosprawni.gov.pl/aktualnosci/art417,nowelizacjaustawy-o-rehabilitacji-zawodowej-i-spolecznej-oraz-zatrudnianiuosob-niepelnosprawnych.html
a. Poliwczak, Wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych na
rynku pracy, IPiSS, Warszawa 2007
3. Informator. Przewodnik osoby niepełnosprawnej, Państwowy Fundusz
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Warszawa 2007
4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca
2012 r. w sprawie Zakładów Aktywności zawodowej, Dz. U. 2012.850
5. Ustawa o finansach publicznych z dnia 30 czerwca 2006 r. Dz. U.
2009 nr 157 poz. 1240
6. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Dz. U. 1997 nr
123 poz. 776 z późn. zm.
7. Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
Dz. U. z 2014 r., poz. 1873
8. Ustawa z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnianiu i rehabilitacji
zawodowej osób niepełnosprawnych, Dz. U. Nr 46, poz. 201, Nr 80
84
KULTURA W PROGRAMACH UNII EUROPEJSKIEJ
mgr Kostecki Dawid
Temat kultura w programach Unii Europejskiej stanowi bardzo szerokie
zagadnienie, dlatego niniejszy artykuł nie aspiruje do rangi całościowego
ujęcia problematyki, lecz jest sygnałem do syntetycznego ujęcia tematu. W
pierwszej kolejności należy spróbować zdefiniować pojęcie kultury. Kultura
jest istotnym elementem tożsamości każdego narodu. Łączy się z
wyznawanymi przez społeczeństwo wartościami1. Pojęcie to jest nieostre, a
zarazem nieprecyzyjne. Wedle wyliczenia dokonanego przez A. L. Kroebera i
C Kluckhohna słowo to ma przeszło sto pięćdziesiąt znaczeń 2. Jedne definicje
mają charakter opisowy inne zasadzają się mniej lub bardziej wyraźnie na
wartościowaniu3. Każda z tych definicji uwzględnia jakiś wycinkowy,
konkretny punkt widzenia na kulturę4. Przykładowo Słownik Wyrazów
Obcych PWN podaje znaczenie terminu kultura jako całokształt materialnego
i duchowego dorobku ludzkości wytworzonego w ogólnym rozwoju
historycznym lub w jego określonej epoce(…)5. Encyklopedia Katolicka
wzbogaca rozumienie kultury o ,,wynik twórczej działalności człowieka oraz
zespół wartości, norm i zasad obowiązujących w danej zbiorowości(…)”6.
Można nazwać kulturą ,,religię, język, literaturę, sztukę, zwyczaje, obyczaje,
prawa, organizację społeczną, technikę wytwarzania, wymianę gospodarczą, a
także filozofię i naukę”7. Powyższa definicja kultury wskazuje na jej
interdyscyplinarny charakter.
Zagadnienie badania kultury było przedmiotem zainteresowań już od
starożytności aż do współczesności między innymi przez filozofów, którzy w
sposób następujący definiowali ten termin. W aspekcie filozoficznym
rozumienia kultury główną rolę odgrywa człowiek obejmuje ona całe życie
osobiste i społeczne, istniejąc w wielu odmianach8. Pierwszym, który
zastosował wyrażenie cultura metonimicznie był Cyceron, który mówił o
„kulturze ducha” realizującej się poprzez filozofię9. Warto zaznaczyć, iż
1
F. Gołembski, Kulturowe aspekty integracji europejskiej, Warszawa 2008, s. 171.
J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. I, Kraków 2001, s. 61 i n.
3
M. Filipiak, Socjologia Kultury, Lublin 1996, s. 14.
4
Ibidem, s 14.
5
Kultura, [w:] Słownik wyrazów obcych PWN, red. J. Tokarski, Warszawa 1980 s. 406.
6
Kultura, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 10, Lublin 2004, s. 188.
7
F. Znaniecki, Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój, Warszawa 1971 s. 22.
8
Kultura, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 10, Lublin 2004, s. 189.
9
Cultura autem animi philosophia est, Cicero, Tusculanae disputations (tekst łac.- niem.), E.A Kirfel,
2
85
kultura nie była pojęciem autonomicznym, funkcjonującym samodzielnie, lecz
zawsze była kulturą czegoś (ducha, umysłu)10. W kontekście greckim
odpowiednikiem łacińskiej kultury była paideia, które określało człowieka
udoskonalonego przez arete, głównie przez cnotę philantropia, a więc przez
cnotę grzeczności, sprawiedliwości i miłości do ludzi i zwierząt11. Paideia była
nośnikiem wszelkich najlepszych cech obywatela12. Zawierała trwały a co
najważniejsze uniwersalny ideał człowieka13. Ideały greckiej paidei wpłynęły
znacząco na kulturę rzymską a nawet na chrześcijaństwo14 Z kolei
współczesny badacz Władysław Tatarkiewicz definiuje kulturę w sposób
następujący: ,,Kultura jest nadbudową nad pierwotną naturą człowieka,
nadbudową różnej wysokości. Jest nadbudową duchowa ale do jej funkcji
należy też trzymanie ciała na pewnym poziomie15.
Kolejnym pojęciem, które pojawiło się w obszarze prawnym
dotyczącym bezpośrednio samej kultury i wartościującym ją było dziedzictwo
kulturowe. Strukturalny element klasyfikacji dziedzictwa kultury to podział na
materialne i niematerialne pojęcie dziedzictwa kultury. Do dziedzictwa
materialnego będą zaliczać się przede wszystkim materialne przejawy
kulturowej twórczości człowieka. Będą to głównie dobra kultury, a pośród
nich zabytki16. Niematerialne elementy składające się na dziedzictwo kultury
to takie dobra, jak na przykład utwór muzyczny, teatralny, filmowy, czy też
inne dzieło niebędące rzeczą w rozumieniu kodeksu cywilnego, a podlegające
ochronie prawnej głównie na podstawie przepisów prawa autorskiego 17.
Jednakże niematerialne dziedzictwo kultury należy rozumieć szerzej, gdyż
składa się na nie również świat ludzkiej wyobraźni i jego wytwory.
Elementem tworzącym niematerialne dziedzictwo kultury jest również
tradycja, którą można rozumieć jako pewne obyczaje, poglądy, wiadomości
przechodzące z pokolenia na pokolenie, które – występując przez określony
czas są następnie utrwalone. Stąd też dziedzictwo kultury to zespół myśli,
uczuć, reakcji przekazywanych przez poprzedników następnym pokoleniom18.
Stuttgart 1997, II 5, 13.
M.A Krąpiec, P. Jaorszyński, Kultura, [w:] Powszechna Encyklopedia filozofii, t. 6, red. nacz. A.
Maryniarczyk, Lublin 2005, s. 132.
11
M.A Krąpiec, O filozofię kultury, s. 378.
12
A. Kuś, Polityka kulturalna Unii Europejskiej, [w:] Ochrona dziedzictwa kulturowego i materialnego
pogranicza, (red.) A Dębiński, L Pietraszko, Lublin 2011, s. 271.
13
W. Jaeger, Paideia, przeł. M. Plezia, Warszawa 1962, s.27.
14
P. Jaroszyński, Kultura i cywilizacja, [w:] Człowiek w Kulturze, nr 10, 1998, s. 15.
15
W. Tatarkiewicz, Parerga, Warszawa 1978, s 80.
16
K. Zeidler, Prawo ochrony dziedzictwa kultury, Warszawa 2007, s. 27.
17
Ibidem,
18
S. Fundowicz, Instytucje promujące dziedzictwo kulturalne [w:] Ochrona dziedzictwa kulturowego i
materialnego pogranicza, (red.) A Dębiński, L Pietraszko, Lublin 2011, s. 290.
10
86
Do niematerialnych elementów tworzących dziedzictwo kultury danego
narodu zalicza się między innymi historię czy język danego narodu. W
rozważaniach na temat dziedzictwa kulturalnego warto zwrócić uwagę, na to
że każdy człowiek i wszyscy ludzie ujmowani kolektywnie mają prawo do
korzystania ze wspólnego dziedzictwa ludzkości oraz (…) nikt nie może
domagać się prawa wyłącznej własności do obiektów zaliczanych do
wspólnego dziedzictwa ludzkości
Koncepcja dziedzictwa kulturalnego zyskała w Traktacie z Maastricht
umocowanie przez wprowadzenie artykułu 128. Obecne zapisy dotyczące
kultury można znaleźć między innymi w preambule do Traktatu o Unii
Europejskiej, w której państwa członkowskie zwróciły uwagę na dziedzictwo
kulturowe religijne i humanistyczne Starego Kontynentu oraz konieczność
jego poszanowania19. Ponownie o poszanowaniu zróżnicowania językowego i
kulturalnego oraz dziedzictwie kulturowym wspomina artykuł 3 tegoż
Traktatu. Zgodnie z art. 167 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Unia przyczynia się do rozkwitu kultur państw członkowskich, w
poszanowaniu ich różnorodności narodowej i regionalnej, równocześnie
podkreślając znaczenie wspólnego dziedzictwa kulturowego.
Działanie Unii zmierza do zachęcania do współpracy między
Państwami Członkowskimi oraz, jeśli to niezbędne, do wspierania i
uzupełniania ich działań w różnych dziedzinach20. Warto również podkreślić,
że prawo dostępu do dóbr kultury i korzystania z nich uznawane jest za prawo
podstawowe, przynależne każdemu człowiekowi. Nie zostało ono co prawda
wyartykułowane w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej, która
gwarantuje jedynie w art. 13 wolność sztuki i nauki oraz poszanowanie
zróżnicowania kulturalnego, religijnego i językowego w art. 2221. Mimo to, w
dokumencie „Access to culture” przygotowanym przez ekspertów z krajów
członkowskich w 2012 r. prawo uczestnictwa w kulturze zostało określone
jako prawo człowieka22.
Z perspektywy czasu można wyróżnić pięć okresów programowych
dotyczących kultury: 1) od 1977 kiedy to Parlament praz pierwszy
19
A. Wesołowska, Polityka kulturalna Unii Europejskiej na początku XXI wieku, Refleksje, nr 6 jesień-zima
2012 s. 102.
20
I. Skomerska-Muchowska, http://www.kadrakultury.pl/artykuly/102514-polityka-kulturalna-ue.html,
Dostęp: 14.01.2015
21
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z dnia 26 października
2012, C 326, tom 55, str. 391 (2012/C 326/02)..
22
A. Kosińska, http://ec.europa.eu/polska/news/opinie/130430_unia_kultura_pl.htm, Dostęp: 14.01.2015.
87
zasugerował Komisji podjęcie działań w zakresie kultury do 1992 r. gdy
kulturę wpisano do Traktatu z Maastricht; 2) od 1992 r. do 1998 r. gdy
rozpoczęły się prace nad wdrożeniem pierwszych programów kulturalnych
(KALEJDOSKOP, ARIANE, RAPHAEL); 3) od 1998 gdy przedstawione
zostały założenia kompleksowego systemu finansowania działań w zakresie
kultury w programie KULTURA 2000. 4) od 2007; gdy zaczął działać nowy
program KULTURA przewidziany na lata 2007-2013 5) obecny program
Europa Kreatywna na lata 2014-2020.
Ze względu na konieczność syntetycznego ujęcia niezbędne jest
przejście do pierwszych spójnych programów dotyczących Unii Europejskiej,
a mianowicie KALEIDOSCOPE, zajmujący się działalnością artystyczną i
kulturalną, ARIANE związany z książką i czytelnictwem oraz RAPHAEL,
podejmujący zagadnienia dziedzictwa kulturowego23. Programy te zostały
przyjęte w ramach dokumentu ,,Działalność Wspólnoty Europejskiej w
ramach promocji Kultury”24. Dokument określał cele działalności kulturalnej,
z których najważniejszymi są: aktywność na rzecz rozwijania kultur państw
członkowskich, z zachowaniem poszanowania różnorodności tradycji i kultur
narodowych i regionalnych, akcentując oczywiście wspólny dorobek
kulturalny, wspomaganie rozwoju kultury europejskiej, współpraca z krajami
trzecimi oraz organizacjami międzynarodowymi 25.
Jednym z ważniejszych komponentów programu KALEJDOSKOP był
projekt zatytułowany Europejskie miasto kultury, mający na celu prezentację
dorobku kulturalnego miast Europy, stwarzając jednocześnie okazję do
spotkań i wymiany doświadczeń26. Pomysłodawcą projektu była Melinie
Mercouri, ówczesna Minister Kultury Grecji. Rada Ministrów przyjęła z
aprobatą tę inicjatywę 13 czerwca 1985. Program ten został zainicjowany w
latach 80. XX w. i miał trwać do 2004 roku. Okazał się jednak tak popularny,
że podjęto decyzję o jego przedłużeniu o kolejne 15 lat27. Pomysł nazwany
Europejski Miesiąc Kultury miał te same priorytety co Europejskie Miasto
Kultury, oferta ta była jednak skierowana do krajów Europy Środkowo –
Wschodniej, które mogły się ubiegać o to miano28. Miesiąc Kultury
23
K. Waluch, Polityka kulturalna Unii Europejskiej, Płock 2001, s. 21.
Nazwa dokumentu w oryginale: L'action de la Communauté e européene en faveur de la Culture.
25
K. Waluch, Polityka kulturalna …, Płock 2001, s. 21.
26
K. Waluch, Polityka kulturalna…, s. 25.
27
I. Skomerska Muchowska, Kultura, [w:] J. Barcz red. Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki.
28
Ibidem, s. 28.
24
88
Europejskiej został przez ministrów kultury przyjęty deklaracją z dnia 18 maja
1990.
W roku 2000 postanowiono uruchomić kolejny program wspólnotowy
składający się z trzech komponentów mających dotychczas status odrębnych
programów KALEIDOSCOPE, ARIANE i RAPHAEL Tym programem była
KULTURA 2000. Punktem wyjścia propozycji związanej z programem
KULTURA 2000 było stwierdzenie, że kultura stanowi główny element
integracji europejskiej. Konsekwencją są deklaracje rozszerzenia
i
intensyfikacji dla jej rozwoju, zarówno w formie kontynuacji podjętych już
aktywności jak i nowych inicjatyw29. Ponieważ był to jedyny instrument
realizacji polityki kulturalnej Unii Europejskiej znaczenie programu
KULTURA 2000 nabrało szczególnej wartości. Funkcjonowanie programu
zaplanowano na lata 2000-2006 – każdego roku był ogłaszany nowy nabór
wniosków aplikacyjnych dotyczących projektów jednorocznych (Akcja I
Programu) (trwających do 12 miesięcy) oraz projektów wieloletnich (Akcja II
Programu) (od 24 miesięcy do 36 miesięcy) 30. Program swym
zainteresowaniem obejmuje wszystkie dziedziny kultury, od sztuk wizualnych
i
performatywnych, po dziedzictwo kulturowe oraz sektor książki,
czytelnictwa i tłumaczeń31. Całkowity budżet Kultury 2000 wyniósł 236,5
miliona euro32.
Kontynuacją programu KULTURA 2000 był program KULTURA
obejmujący lata 2007-2013. Uruchomienie tego programu związane było z
koniecznością wsparcia państw członkowskich w nawiązywaniu współpracy
na poziomie ponadnarodowym. Działania kulturalne podejmowane w ramach
programu mają charakter uzupełniający do tych podejmowanych na poziomie
państw. Program pozostaje jednocześnie w zgodności z działaniami
wspierającymi zrównoważony rozwój33.
Od 1 stycznia 2014 roku granty na międzynarodowe działania
kulturalne można pozyskiwać w ramach Programu Kreatywna Europa.
Program ten zawiera trzy komponenty: Media, Kultura i część
29
K. Waluch, Finansowanie Kultury w programach i funduszach Unii Europejskiej, Płock 2004, s. 12.
Program Kultura 2000 składa się z trzech akcji – Akcja III dotyczy projektów specjalnych (np. nagród w
dziedzinie architektury współczesnej, projektów tematycznych, Europejskiej Stolicy Kultury itp.).
31
J. Sanetra-Szeliga, Finansowanie kultury ze środków wspólnotowych w Polsce, [w:] Europa – Szansa dla
Kultury. Polskie doświadczenia w korzystaniu ze środków Unii Europejskiej dla kultury,Warszawa 2005,
s. 17.
32
A. Etmanowicz, J. Sanetra-Szeliga, Projekt w programie ,,Kultura 2000”, Warszawa 2004, s. 6.
33
A. Wesołowska, Polityka kulturalna Unii Europejskiej na początku XXI wieku, Refleksje, nr 6 jesień-zima
2012 s. 106.
30
89
międzysektorowa z nowym instrumentem finansowym od 2016 roku.
Komponent Kultura jest częścią programu Kreatywna Europa skierowaną do
instytucji, organizacji i innych podmiotów działających w sektorach kultury i
kreatywnych. Jego celem jest promocja europejskiej kultury i sztuki,
zwiększanie mobilności artystów i dzieł europejskich, budowanie współpracy
kulturalnej na poziomie ponadnarodowym, rozwijanie europejskiej
publiczności oraz dostosowywanie sektorów kultury i kreatywnych do
technologii cyfrowych i wdrażania innowacji34.Z kolei komponent Media
skierowany jest do producentów filmów i gier komputerowych,
dystrybutorów, agentów sprzedaży, organizatorów szkoleń, festiwali
filmowych, targów branżowych, wydarzeń budujących i rozwijających
widownię filmów europejskich oraz projektów współpracy między
inicjatywami edukacyjnymi, twórców platform internetowych przeznaczonych
dla profesjonalistów z branży audiowizualnej, kin promujących filmy
europejskie. Jego celem jest wsparcie i promocja europejskiej kultury
audiowizualnej, zwiększenie cyrkulacji dzieł europejskich, profesjonalizacja
sektora audiowizualnego oraz pomoc w stawieniu czoła wyzwaniom rewolucji
cyfrowej i globalizacji35.
Kreatywna Europa opiera się na sukcesie programów Kultura i Media
oraz doświadczeniach wyniesionych z ich realizacji. Oznacza większe
wsparcie dla europejskiej kultury, kina, telewizji, muzyki, literatury, sztuk
widowiskowych, dziedzictwa kultury oraz dziedzin pokrewnych 36.
Zaproponowany budżet dla Europy Kreatywnej to ok. 1,8 mld euro, co
oznacza 37 proc. wzrost środków w stosunku do programów poprzednich 37.
Celem programu jest przeciwdziałanie podziałowi rynku kultury, zapewnienie
sprawnego finansowania kultury i mediów, pomoc w digitalizacji kultury i
mediów, a także zapewnienie studiów badawczych i statystyk dla sektora
kultury i mediów38.
Podsumowując, Na przestrzeni ostatniej dekady nastąpił systematyczny
wzrost wydatków na kulturę ze strony Unii Europejskiej. Komponenty
programów unijnych stawiają sobie za cel uatrakcyjnianie kultury i
pokazywanie jej w nowoczesny multimedialny i zdigitalizowany sposób.
34
http://kreatywna-europa.eu/kultura/, Dostęp: 14.01.2015.
http://kreatywna-europa.eu/media/?page_id=30, Dostęp: 14.01.2015.
36
http://iam.pl/pl/program-kultura/kreatywna-europa, Dostęp: 14.01.2015.
37
A. Kosińska, Dlaczego Unia Europejska potrzebuje wspólnej polityki kulturalnej,
http://ec.europa.eu/polska/news/opinie/130430_unia_kultura_pl.htm, Dostęp: 14.01.2015.
38
A. Kosińska, Dlaczego Unia Europejska potrzebuje wspólnej polityki kulturalnej
http://ec.europa.eu/polska/news/opinie/130430_unia_kultura_pl.htm, Dostęp: 14.01.2015
35
90
Oprócz od dawna znanego segmentu współpracy gospodarczej Unii
Europejskiej, wymiany dóbr, swobodnego przepływu kapitału na znaczenie
zyskuje kształtująca się wspólna kultura.
dr Barbara Krupa
Politechnika Warszawska
1. The concept of the public interest
Category broadly defined public purpose is to act legally defined as
public administration and directed the implementation of public interest
without being required to achieve a specific result of the action, which is why
it is important to define the public interest as well as to clarify it by doctrine 1.
Seems to be the most accurate understanding of the public interest when
it is understood as a relationship between a state objective, current or future,
and the assessment of the state in terms of the benefits that it brings, or may
bring individual or social group. Interest can not be treated as a benefit or as a
state objective, or as a finding of fact, which should be understood by the use
of a particular good, which one attains the satisfaction of specific interest, but
it is a condition caused by an objective natural forces or human activity (as
legal or factual). Interest is therefore a complex relationship between the
assessment of the objective, and the state and between the benefit and where
there is only a belief a person in this relationship as an entity benefits,
becomes a subjective, while the belief leaflet represent only person in this
relationship as entity benefits, becomes a subjective, but if there is, regardless
of that person's beliefs can be defined as the interest of objectivity. It is in the
interest of the individual or is in the public interest means that derived from a
given state of the objective defined benefit unit falls or society as a whole.
Whilst the individual interest is the relation between the objective and the
assessment of some of the state from the point of view of the benefits that it
brings, or may bring a single unit, the general interest is the relationship
between a state and an objective assessment of this situation from the point of
1
M. Wyrzykowski, Pojęcie interesu publicznego w prawie administracyjnym, Warszawa 1986, p. 47.
91
view of the benefits that it brings the unit, is a general interest means the
relationship between a state and an objective assessment of the state from the
point of view of the benefits which he has, or can bring to the public2.
The doctrine attempts to determine the public interest, and it was found
that the public interest is a category whose inclusion in a single system is not
possible due to the general nature of the institution. Thus, the public interest so
requires constant redefinition due to the ever-changing values for a given
society at a specific time and place. So it is a special category of normative,
the evidence must be sought both in the political and socio-economic3.
This is the direction of the proceedings, demanding to be respected in
mind the common public. Public interest is a group of general outline goals
that should be taken into account in the process of applying the law requires it
to assess the legal consequences of decisions from the point of view of the
values which they have an influence on the concept of the public interest.
Public interest may be recognized only in the sense described as the most
appropriate solution for your specific situation, taking into account social
commonly accepted values in society and economic and political conditions 4.
If, therefore, the concept of the public interest does not have a specific
content, it is important to make every time assessment of the legal solution
from the point of view of what can hide this term. However, there is always
the interest of the public is in line with the interests of the individual, because
the two concepts are abstract, and the first concrete step takes place only on
the background of individual specific situations. Public interest in this concept
a little to precision, which may vary depending on the socio-economic system
which is in the state. In a democratic state of law concept must be specified
which is not easy, because the legislature chose the solution adopted, eg. In
Art. 6 Law on Real Estate. specifying the public purposes for realization
public interests5.
Character variable concepts of public interest depends on the sociopolitical and business and from the content of this concept, which can be
considered on the basis of individual shots and shots General.
2
W. Jakimowicz, Wykładnia w prawie administracyjnym, Warszawa 2006, p. 116.
Ibidem, p 117.
4
A. Błaś, J. Boć, J. Jeżewski, Administracja publiczna, Warszawa 2003, p 167.
5
H. Izdebski, M. Kulesza, Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne, Warszawa 1999, p. 89.
3
92
In the first approach the public interest is interpreted from the point of
view of the individual, which need not be consistent with the interests of the
general public. In the second approach considered the public interest having
regard to the public good, and unit operation is evaluated in terms of
compatibility with the interests of other stakeholders and the general public.
If, therefore, the concept of the public interest does not have a specific
content, it is important to make every time assessment of the legal solution
from the point of view of what can hide this term. However, there is always
the interest of the public is in line with the interests of the individual, because
the two concepts are abstract, and the first concrete step takes place only on
the background of individual specific situations. Public interest in this concept
a little to precision, which may vary depending on the socio-economic system
which is in the state. In a democratic state of law concept must be specified
which is not easy, because the legislature chose the solution adopted, eg. In
art. 6 Law on Real Estate specifying the public purposes for implementation
public interests6.
Character variable concepts of public interest depends on the sociopolitical and from the content of this concept, which can be considered on the
basis of individual shots and shots General.
In the first approach the public interest is interpreted from the point of
view of the individual, which need not be consistent with the interests of the
general public. In the second approach considered the public interest having
regard to the public good, and unit operation is evaluated in terms of
compatibility with the interests of other stakeholders and the general public.
Despite the difficulties involved in defining the concept of public interest
category doctrine of the law did not depart completely from trying to describe
this concept. F. Longchampas described the public interest as a desire to
achieve measures that may satisfy general human population; tendency is
objective, not a property of a specific object, but it manifests itself in the case
of the law. Currently, the public interest is recognized as a tool for shaping the
situation of the individual and is defined as the interest of giving to refer to a
number of unspecified recipients, defined as a common entity. Elevated by the
fact that the public interest is to promote the best interest of the individual, and
not vice versa, in a situation of conflicting interests can be as much to blame
for their duties or restrict existing rights of citizens, as long as you need it, or
6
Z. Niewiadomski, Prawo administracyjne, Warszawa 2011, p. 143.
93
local governments to ensure the success of the objectives set due for these
citizens. This is to protect the public interest as the stage of completion of
individual interest7.
2. The term public interest in ordinary legislation
Determine the contents of the public interest concerns of the legislature.
In terms of defining the contents of public interest to be protected in a specific
area of the legal regulation especially in the field of public purpose to clarify
the category in the above accepted meaning.
Statutory rank positive law is therefore the one hand, the effect of
legislative action in determining the content of the public interest, on the other
hand, specifying the content of the public interest determines the behavior of
entities subordinate to this law and called for the implementation of public
interest8.
The legislature in creating specific content for administrative action is
essential, especially when you take into account the act speedily
administration in the field of law-making and the implementation of the law.
The impairment of the effects of the legislature, involving both the authorities
and the courts may therefore pose a serious threat to respect for constitutional
freedoms and rights of individuals. In the opinion of E. Iserzon in business
administration such a situation may arise that the proceedings, which should
be regarded as intentional, ie. In the interest of common and a citizen is illegal.
One can not exclude the possibility that the provision of the law in force is
pointless and even harmful, or that a legislative act may be advisable, general
position, but in the specific circumstances of the individual case its use may be
pointless. The postulate of law enforcement can then become an obstacle to
the realization of standing in front of the administration tasks9.
Bearing in mind the desirability of the administration E. Iserzon stresses
that the legal norm is created on the basis of social need and is the result of a
constructive thoughts legislator. Creating law states the need to form a legal
norm, which in his opinion, satisfies the need is so purposeful in his opinion.
The authority uses standard can and even should consider whether the law is
deliberate in the individual case, and even if it is intentional at all. Should
consider what needs to be done to the legal status, which in his opinion is not
7
F. Longchamps, Założenia nauki administracji, Wrocław 1949, p. 58.
W. Dawidowicz, Prawo administracyjne, Warszawa 1987, p. 98.
9
E. Iserzon, Prawo administracyjne. Podstawowe instytucje, Warszawa 1969, p. 69.
8
94
purposeful, has been amended accordingly at the same time using all available
resources., But he can not refuse to apply the standards, which it considers
inexpedient. The authority does the trick so that it is lawful and appropriate.
Determining the purpose of the administration is therefore important for
the correct functioning of the administration and to determine the law
applicable to the administration, regardless of what the purpose of the law
applied by the administration. Indeed, the application of the law as an activity
should be an expression of public administration pursue the public interest
and, consequently, to the public. The objective of the administration therefore
affect the achievement of the applicable law. The degree of this impact
depends crucially on the nature of the applied statutory regulation.
State authorities are not bound by the law have the competence to base its
assessment of the public interest only on the general regulations of the
constitution. To the extent that the legislature determined the shape of the
public interest in specific situations, public authority powers to determine the
interest are exclusive. The adoption of other assumptions would result in the
creation of the administration of its competence, including the danger of
interpreting the public interest in accordance with the Constitution, but
contrary to the legislature. For example. In proceedings related to planning
and spatial development would be possible to omit the statutory definition of
the public interest with art. 2 points. 4 of the Law on planning according to
which the public interest is to be understood the purpose of efforts and
activities, taking into account the needs of the general public objectified or
local communities related to spatial planning and appeal directly to the art. 1
of the Constitution, which states that RP is a common good of all citizens thus
giving a much wider possibilities for interpretation10.
Admissibility of conformity assessment binding normative acts
unconstitutional by state organs other than the Constitutional Court is
questionable, and therefore should be excluded in relation to public
administrations.
Ways statutory definition of a public authority action combined with the
principle of competence, as a public authority may act only within the limits
of the powers conferred on it by the legislature.
10
M. Zimmermann, Z zagadnień definicji prawa administracyjnego, AUW, Prawo XII 1964, nr. 19, p. 43.
95
The legislator indicates the performance criteria of administration in the
public interest in all activities undertaken by him, and not only at the stage of
application of the standard of substantive law. The legislature may regulate
competence administrative body in different ways either by obliging the
authority to make the necessary assessments and treatments legislator's or
equip it in a discretionary power. But competencies can be so certain that the
administration will not have decision-making play in making the settlement,
and that its activities bring to subsumption of facts under the legal standard
following a procedure in which the need for interpretation will be limited11.
Another way of determination of a statutory duty to act a certain shape of
administration in the public interest lies in the precise determination of the
category of public interest in the various primary legislation, which are subject
to the application of substantive standards in the proceedings so as to
minimize the possibility of determining the shape of the interpretation or the
interpretation made by the administrative authority applying the standards of
this Act . As for the situations when the legislature uses ordinary general
clauses based on the category of the public interest while specifying their
content on the basis of a specific legal regulation12.
Legal regulation of the general principles of the administrative procedure
does not include applicable in other branches of the so-called law. the rules of
social intercourse which justifies the argument presented in the case-law that
the rules of social conduct can not constitute the legal basis for administrative
and judicial action, they can not change the substantive provisions of
administrative law. To reject the administrative law criterion of general
principles of administrative law other content is not needed to the existing
general principles of administrative law. Recognition of the principles of
social intercourse as identical with the standards of another environment
carries the risk of non-compliance with the determination of a specific case for
moral judgments and to reduce to determine the compatibility of the standards
of conduct which may comprise the conduct was not in accordance with law13.
In the current legal system is essential to the correctness of
implementation of the principles of the rule of law overriding objective truth
legality converging balancing the public interest and the interests of the
individual but also to such principles as the principle of enhanced public
11
J. Starościak, Prawne formy działania administracji, Warszawa 1957, p. 56
E. Ochendowki, Prawo administracyjne. Część ogólna, Warszawa 2009, p. 63.
13
W. Jakimowicz, Wykładnia w prawie administracyjnym, p. 125.
12
96
confidence in state authorities. Hostnames constitutional procedures and the
implementation of the Constitution adopted in the manner determined by the
behavior of the administrative body and how it works when the legislature is
silent on the subject. General Principles of the Code of Administrative amount
to the constitutional principles in the wider administrative law, hence their
nature to guarantee the public interest test should not be questionable. Such is
the importance of general principles recognized in the doctrine and
jurisprudence.
It should be noticed that the general principle of Art. 7 Administrative
Procedure Code according to which in the course of the proceedings of public
authorities take action in view of the public interest and the legitimate interests
of citizens, is a clue to the interpretation of procedural rules and substantive,
and its protective function applies not only to discretionary decisions, but the
whole process of administrative actions application of the law. For such an
application empowers both the wording of Art.. 7 Administrative Code and,
above all, its function as the rule of law and the principles of the Code of
Administrative vidual14.
In the opinion of M. Wyrzykowski of Art. 7 Administrative Procedure
Code of the obligation to balance the interests of individual and social, which
applies to all administrative decisions, and so both called. discretion and
respect. In his opinion, taking the view that the Directive applies to the above
exclusion discretionary decision is based on the submission that the conflict of
interest of social and individual can only have subjective nature of that
position because there is no law interests of the individual, which could fall
into conflict with the interests of society. Art. 7 of the Administrative
Procedure Code does not provide the basis for the distinctions discretion and
therefore can not be related to the content of this provision to apply for an
express or dominant intention of the legislature limit the scope of application
of the principle balance of the interest-only discretion15. The content of the
order balance is contained implicitly assume the possibility that the diversity
of interests each of which requires a partial addressed16. Adjusting the art. 7
Administrative Procedure Code is act as protection against both the public
interest and individual, especially in the situation of discretionary public
interest because the content of the authority of government, while the content
14
T. Woś, Obowiązek uwzględnienia interesu społecznego i słusznego interesu obywateli w toku
postępowania administracyjnego (art. 7 in fine k.p.a), KSP 1987, nr XX, p. 38.
15
S. Wronkowska, Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, cz. I, Poznań 2003, p. 78.
16
M. Wyrzkowski, Pojęcie interesu publicznego w prawie administracyjnym, p. 91.
97
of individual interest is more genuinely and normatively defined. Arrest
balancing the public interest and also because the individual can not be limited
to discretionary decisions, including that the possibility of action would be
limited administrative bodies in those cases in which the premise is a public
interest decision. It is the expression seen in the detailed provisions of the
Code of in which the interest of the party is an essential factor in method of
determining the content of public interest.
These applications share the T. Woś, who argues that the administrative
decision-making process occurs twofold subsumption facts in relation to
presenting formal legal basis for action against the government and in the
standards defining the substantive content of this business. Obliged to
implement its decisions, specific tasks and objectives privately authority must
make a first assessment of whether determined by the facts satisfy the
requirements specified in the hypothesis of a legal norm, defining the legal
form of action. In the event of a positive assessment may be the next step in
the process of deciding ie. The balance, whether intentional decision will
contribute to the implementation of the standards body imposing on specific
tasks, including in terms of fulfilling the obligation of art. 7 Administrative
Procedure Code. Only positive determination with respect to both of these
questions authorizes the administration to make a decision, and the concept of
an administrative decision means any administrative act unilaterally, outdoor,
concrete and individual, regardless of what the character is constitutive or
declaratory, linked or discretionary17.
Referred to in Art. 7 in fine Administrative Procedure Code protective
principle applies not only to discretionary decisions, but a whole
administration activities in the process of applying the law. In that regard, we
can cite the position on the so-called S Wronkowska. backlash undisclosed
decision to give authority to sure about the degree of freedom and require a
some evaluation and evaluative processes in order to properly apply the legal
norm18.
In the opinion of S. Wronkowska unlike explicit clearance with whom we
have to do when the legislature formulating legislation deliberately leaves
operators applying the law some discretion as to the content of the decision we
have taken the decision-making secret clearances created right authority,
therefore, that legal texts are written so that it makes you can not make an
17
18
T. Woś, Postępowanie administracyjne, Warszawa 1999, p. 93.
S. Wronkowska, Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, cz. I, p. 88.
98
unambiguous interpretation of the legal text, which in turn results in a degree
of freedom of action of the authority for the adoption of the facts to be proved,
and, finally, that the process of application of the law is based on the premise
valuation19.
Similarly, the general rule of enhanced public confidence in state
authorities Art. 8 Administrative Procedure Code is transferring to the
administrative law principles of the constitution, or as stated in the case law of
the democratic principles of the rule of law. On the other hand, as a legal norm
shaping manner in which the competence of the public authorities can admit
that any action authorities should aim to meet the individual public interest.
The case law is raised that meeting under Art. 8 of the Code of
Administrative requirements administrative proceedings in such a way as to
deepen citizens' confidence in state authorities is important in the case in
which the parties represent divergent or conflicting interests. This means that
on the assumption that all citizens are equal before the law, the rules of art. 8
of the Code of conduct does not correspond to a case in which there are
conflicting interests of the parties, the prosecuting authorities without a solid
explanation for the cause to only one aspect of the case without referring to
the reported statements and submissions of the parties representing other
interests.
The general principle of enhanced public confidence in the authorities of
the state has a dimension of both the process and the material goes beyond the
Administrative Procedure Code.. If, therefore, in the course of the proceedings
doubts arise as to the content or scope of the substantive provisions, it should
be resolved in accordance with the content of the principle of enhanced public
confidence in state authorities. Scope of this rule applies to the entire area of
the administration, stressing that the value of the normative principles of
enhanced public confidence in state bodies manifests itself in situations of
choice of the type of action or settlement of several possible options to
strengthen confidence in the administrative authority.20
General principles Code of Administrative as the rules shaping the way
the organs of administration category of public interest and as expressions of
incorporation by the legislature of constitutional principles in administrative
law. Determining the need for a broad general principles of the Code of I
19
20
Ibidem, p. 92
B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2008, p. 167.
99
directed attention F. Longchamps, indicating that in the absence of the general
rules of administrative law, may find application in the interpretation and
evaluation of the various legal situations. Also determine the truck expresses
similar W. Dawidowicz that some general principles should be considered as
the basic principles of government as should apply in Caala government no
matter what the procedural rules guided by the authority.
The case law is generally acknowledged that public authorities are
subject to rules under Art. 8 and 9 Administrative Procedure Code. not only at
the time of the initiation of administrative but also when their actions or
failure to influence the event, which in the future may become facts of
influencing the outcome of the proceedings. The obligation to inform is based
on Art. 8 and 9 Administrative Procedure Code. formed prior to the initiation
of administrative proceedings, ie. from the moment of first contact of a citizen
with the administrative authorities if the body knows that the citizen is going
to request the opening of proceedings21.
The Court has raised the Art. 8 Administrative Procedure Code requires
the public authority required to consider the facts and legal issues decided the
case, but also the legal obligation to consider the consequences that produce
the final administrative acts, which operate in legal transactions and are
undertaken in connection with the settlement of the individual case.
The literature argues that on the basis of administrative law principle of
sustainable development is determined directly by the rules and institutions of
the concept of environmental law which in its content are set to unlimited state
of the environment, which in its content is set to not worsening state of the
environment and the rational use of its and non-renewable resources and its
playback. You can even be argued that the legislature respecting properly
inseparable functional relationships between environmental protection and
economic development, economic, spatial and regional level, made the rules
and institutions of environmental protection type of criterion affecting
implementation regional projects.22
The principle of sustainable development, except that applies on the basis
of the creation of the law, including administrative law, it is also a rule which
is applicable during the instantiation of administrative law by public
21
22
B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2011, p.99.
J. Boć, Przesłanki rozwoju ingerencji administracji (w:) J. Boć (red), Prawo administracyjne, Wrocław 2004,
p.
100
authorities, which must be guided by the idea of sustainable development. The
doctrine argues that the principle which consists in the fact that they used in
their content of sustainable development in relation to some or to a specific
project or an individual case, inferring that the content is not only the system
axiology applicable law, but non-legal sciences, while having regard to the
situation in which there is the principle of sustainable development. The
principle of sustainable development of the de facto result that public
authorities should have specialized knowledge23.
3. The public interest in the administration
The task of government is to define the notion of public interest on the
basis of laws. Thus, if the legislature did not define precisely the issue that
leaves some areas of regulatory discretion of the administration. In these areas
it is important to delivery.
Guarantee the correctness of administrative actions in the tasks for which
it was established provides control of the administrative courts. This precludes
the use of administrative discretion administration understood as conferring
competence dispute certain matters according to his will. The case law of
administrative courts is thus limited to the border between the purposes and
the legality of public administration actions and judicial review of
discretionary decisions restricts administration to objective law by marking the
boundaries of its operation24.
the literature, it is assumed that the legality means compatibility with
specific legal norm resulting from the applicable law. Legality is also
interpreted as the competence of the authorities to implement these provisions.
If, therefore, the general rule is based on the concept of the public interest that
it directs the administrative authorities to act always in accordance with the
public good. If the legislature does not present an issue in a precise manner,
including the public interest in a particular case it becomes necessary to use a
proper interpretation of the law25.
Administration activities are based on the legislation, which indicates the
objectives of the action. The recognition of such matters get tough no way.
23
24
25
Z. Leoński, Prawo administracyjne, Warszawa 2002, p. 102.
J.M. Chróścielewski, Z problematyki skuteczności norm prawa administracyjnego, PIP 2011,p. 27.
101
The essence of legality is so on the compliance of a specific legal provision
resulting from the applicable law. The design of legality to allow the control
of government activities undertaken within the framework of the so-called.
clearance decision. Thus, the administration should not take any action
without regard to the objectives imposed on it by the legislature by law.
Obligation of the administration in the public interest does not limit its
freedom of action defined as the transfer of public administration by the
legislative bodies of competence to rule on certain matters by the rule of law.
If, therefore, the general rule is based on the concept of the public interest
requiring the authorities to act in accordance with the public good that is either
standard or statutory constitutional general standard. The standard specifically
exclude the possibility of the transfer of the administration of the right to
decide by freely recognition, or standard, such is the principle on which
exceptions are possible discretion. This case, the authority to decide in its sole
discretion would repeal the rules for specific cases. Then, instead of the will of
the legislature, which would decide within the prescribed limits itself the
authority to decide. The legislature allows him to decide under the law at will,
giving it the appropriate competence and releasing him from the consequences
of the legality of the measure adopted in this regard.
This argument can not keep up with the assumption that each activity is
related to the law administration and activities of the administrative discretion
merely indicate the degree of binding, and not bound areas or administrative
not binding the principle of legality. Administrative recognition does not mean
not binding public administration law, and said legality to confirm this view
that in relation to the legality of discretionary acts of the administration is
conceptually excluded. Based on a random act of recognition if it violates
public goods is an illegal act. Theoretically, it is also possible judicial review
of acts adopted on the basis of discretion. However, the control of the courts
do not do so, it ruled that the legislature because of legal and political 26.
Legislature either determine the goals of the state, or leave their mark in
some cases, the administrative authority in the sense that in the first case we
are dealing with the sphere of legal binding, where the administration has only
to do the will of the legislator, not examining purposefulness act, in the second
case the sphere recognition, where the administrative authority may act freely,
but not arbitrarily. Administrative Discretion is to authorize state agencies to
26
M. Zimmermann, Pojęcie administracji publicznej a „swobodne uznanie”, Warszawa 2006, p. 67.
102
indicate the direct purpose of its activities according to their standpoint, that
is, determining what in this case requires the public interest. The decision
issued on the basis of that interpretation was based on the discretion of the
authority specified action in the public interest. Public interest is different
from all other categories contained in the laws, because all other optional,
even the most loosely defined categories would be bound by the authority.
Category public interest meant that the legislature wanted to further the
purposes of the evaluation of those left to the discretion of the administration.
The concept of the public interest because there was not any other content as
soon as this objective that the view of the administrative authorities in this
case will set goals and state27.
The rule of law should accept the thesis that the law created by the
administration does not have the freedom to shape the content of the public
interest, let alone the public because it would allow for a situation in which the
administration could independently determine the objectives of its activity,
which is incompatible with the principle of public administration binding law.
The concept of public interest has specific content, which binds organ public
administration. Therefore, it is not possible to assume that the requirements
established by the legislature of the public good, public safety is tantamount to
is granted the discretion of the administration of law.
The above is important also in the application of the interpretation in the
application of administrative law, which allows you to indicate the lines of
action of the administration itself forming a right under the generally
applicable statutory authorization. This justifies the interpretation of the law as
laid down by the authorities are applying the law and the courts of the
controlling authority28.
Therefore, bearing in mind that the administration is bound by the law,
which sets the criteria for its actions, so as to define the public interest, it is
necessary to analyze the law on this issue. After it has determined that there
are no such rules may be appealed to the category to which the public
administration activities is the realization of the public interest.
In view of the above it can be seen that the public interest is more than
the statutory category in the sense that it is required by law. While public
purpose must be determined by law and not subject to interpretation, whereas
27
28
M. Mincer, Uznanie administracyjne, Toruń 1983, p. 63
J. Langrod, Instytucje prawa administracyjnego. Zarys części ogólnej, Kraków 2003, p. 87.
103
the notion of public interest can deal as a concept is not sharp, which in many
cases will require an interpretation by the authorities designated for its use in
specific case29.
Summary
The doctrine attempts to define the public interest, and it was concluded
that the public interest is a category whose inclusion in a single system is not
possible due to the general nature of the institution. Thus, the public interest so
requires constant redefinition due to the ever-changing values for a given
society at a specific time and place. So it is a special category of normative,
the evidence must be sought both in the political and socio-economic. On the
basis of administrative law is important to relate the public interest with the
interests of the individual. Operation of public administration is always based
on the law. It select that no matter what the purpose of the law applied by the
administration, the mere its use should be a manifestation of the
implementation of public purpose. When analyzing the doctrines and legal
norms can be concluded that the public interest is a concept over body and this
is due not only to the ordinary laws but also the constitution.
29
W. Jakimowicz, Wykładnia w prawie administracyjnym, p. 159.
104
ZNACZENIE MOBILNYCH FINANSÓW WE WSPÓŁCZESNYM
ŚWIECIE
mgr Marcin Maliszewski
Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania
Telefon komórkowy szybko stał się ważnym kanałem dla banków,
ponieważ konsumenci coraz bardziej cenią sobie czas i komfort. Dzięki swoim
urządzeniom mobilnym mamy dostęp do coraz szerszego zakresu usług
finansowych.
E-konsumenci stanowią specyficzny segment rynku, znacznie różniąc się
od tradycyjnych konsumentów do tych cech możemy zaliczyć 1.
1.Wygodę, konsument ma dostęp 7 dni w tygodniu 24 godziny na dobę.
2.Brak anonimowości (możliwość indywidualnego doboru produktów,
oraz zwiększenie bezpieczeństwa).
3.Szacunek do czasu ( użytkownik ma pełną kontrolę nad zakupem danej
usługi
i w każdej chwili może z niej zrezygnować nie ponosząc praktycznie
żadnych konsekwencji).
4.Poszanowanie wartości (możliwość wyboru najkorzystniejszej usługi za
rozsądną cenę).
5.Skłonność do płacenia więcej (kupując dany produkt łatwo wybrać
usługi dodatkowe).
6.Możliwości modyfikacji oferty.
Kontakt banku z klientem za pomocą Internetu i urządzeń typu smartfon
jest źródłem
wielu korzyści dla obu stron. Automatyzacja czynności znacznie
ogranicza koszty utrzymania placówek, a klient nie musi stać w długich
kolejkach do kas2.
Większość osób która ma możliwość, korzysta z Internetu poprzez
urządzania przenośne. Według specjalistów International Data Corporation już
w 2015 roku w Stanach Zjednoczonych liczba użytkowników Internetu
mobilnego przekroczy liczbę osób korzystających z sieci w sposób
1
M. Jaciow, R. Wolny, A. Stolecka-Makowska, E-konsument w Europie Komparatywana analiza zachowań,
Gliwice 2013, s. 13-14.
2
M. Kolasa, Marketing bankowy, Warszawa 2008, s. 71.
105
stacjonarny3. Historia uczy że nic nie będzie trwało wiecznie. Obecny handel,
oraz usługi bankowe muszą się dostosować do rozwoju nowoczesnych
technologii4.
Mobilne możliwości wykorzystania komunikacji z klientem są bardzo
liczne. Łatwo można wypromować swoją markę, szybko wykreować,
uzupełnić i przyśpieszyć procesy decyzyjne. Bez problemu można w każdym
momencie wspierać wszelkie akcje promocyjne organizowane przez kanał
mobilny5.
Według danych Bank of America liczba klientów bankowości
komórkowych wzrosła do 16,1 mln użytkowników w kwartale 2014 r., a 11
procent transakcji depozytowych przez konsumentów było wykonywanych za
pośrednictwem smartfonów w porównaniu do 8 procent w okresie
poprzedniego roku6.
Coraz więcej banków i instytucji finansowych docenia korzyści z
kompleksowych usług na telefony komórkowe. Strategia rozwoju mobilności
przyczynia się do tworzenia spersonalizowanych ofert dla poszczególnych
klientów. Amerykański bank niedawno przewidywał, że banki będą widzieć
największy rozwój technologii mobilnej w 2015 roku, prowadząc do bardziej
zindywidualizowanych usług7. Dzięki nowym aplikacjom w smartfonach bank
będzie mógł wiedzieć gdzie jego klient najczęściej robi zakupy, czym się
interesuje i w odpowiedniej sytuacji będzie mógł zaproponować np. kredyt
gotówkowy bez wizyty w banku.
Płatności i portfele mobilne przechodzą naturalną ewolucję w
dzisiejszym świecie płatności bezgotówkowych.
W Polsce Bank Pekao S.A. jako pierwszy uruchomił mobilne płatności
zbliżeniowe telefonem w technologii HCE (Host Card Emulation) w oparciu o
specyfikację MasterCard Cloud Based Payment. Jest to kolejny etap rozwoju
płatności mobilnych PeoPay8.
3
T. Gorzkowicz, Smartfonem przez sklep, [w:] Marketing w praktyce nr 10/2014, s. 77.
Tamże, s. 77.
5
S. Konkol, Marketing mobilny, Gliwice 2010, s. 64.
6
http://www.mobilecommercedaily.com/firstbank-p2p-payments-aimed-at-easing-mobile-money-transfers,
09.01.2015.
7
http://www.mobilecommercedaily.com/td-bank-promotes-online-banking-via-new-tablet-app,
23.12.2014.
8
http://www.pb.pl/3958113,66135,bank-pekao-uruchomil-platnosci-zblizeniowe-w-technologii-hce
25.11.2014.
4
106
Dzięki takim rozwiązaniom od niedawna można smartfonem płacić we
wszystkich terminalach zbliżeniowych, jak informuje Bank Pekao:
 nie musisz uruchamiać aplikacji – wystarczy, że odblokujesz ekran
swojego telefonu,
 następnie zbliżysz telefon do terminala sprzedawcy,
 potwierdzasz transakcję kodem ePIN na swoim telefonie i... już.
Zapłacone!9.
Wiele badań naukowych dowodzi, iż w oczach klientów nad
oszczędnością pieniędzy większe znaczenie ma sprzedaż czasu. Obecnie
społeczeństwo żyje coraz szybciej i mamy mało czasu na wszystko. Jak
spędzamy czas tak nas oceniają inni, może to świadczyć o naszych manierach
i statusie10.
Banki oferują nam oszczędność jakże cennego czasu wdrażają
uproszczone aplikacje mobilne z których klienci korzystają coraz chętniej.
Najbardziej popularnym lokalizacjami korzystania z bankowości
elektronicznej poprzez aplikacje są praca, oraz dom, są to miejsca gdzie
większość użytkowników posiada dostęp do komputera z Internetem mimo to
idą z trendem ceniąc sobie czas, a także prywatność. Pracodawca poza
komputerem w pracy nie będzie weryfikował z jakich stron korzystamy
przeglądając sieć za pomocą swojego urządzenia mobilnego. Największym
problemem dla użytkowników może być słaby zasięg spowalniający aplikację,
a także strach przed utratą bądź kradzieżą telefonu.
Na podstawie badań własnych przeprowadzonych wśród klientów
jednego z największych Polskich banków mogę stwierdzić iż ponad jedna
trzecia osób posiadających aplikację bankowości mobilnej w chwili obecnej
boi się wykonać przez nią przelewu powyżej jednego tysiąca złotych. Banki
bądź operatorzy komórkowi oferujące przelewy poprzez Facebooka, adres email bądź numer telefonu nie mają wielu klientów korzystających z tych usług
ze względu na niepewność i strach przed utratą środków. Jeśli ktoś już się
zdecyduje na dany typ transakcji jest to traktowane jako gadżet i bycie na
topie wśród swoich znajomych. Wraz z upływem czasu rozwój technologii i
korzystanie z poszczególnych opcji w aplikacjach mobilnych stanie się
9
http://www.peopay.pl, Oficjalna strona Banku Pekao S.A. dotycząca płatności mobilnych, 07.01.2015.
M. Kraus, M. Kroenke, Krętą ścieżką do ceny. [w:] Marketing w praktyce nr 10/2014, s. 71.
10
107
standardem, a obsługa w placówce będzie tylko dla wybranych zamożnych
klientów.
Bank Pekao S.A. zaproponował niedawno innowacyjną usługę PeoPay
dzięki której użytkownicy zapłacą za towar bądź usługę we
wszystkich terminalach zbliżeniowych, ograniczeniem jest dostępność na
smartfonach z systemem operacyjnym Android w wersji 4.4 (KitKat) i
wyższej oraz funkcją NFC która wraz z upływem czasu i rozwoju rynku
telefonów wkrótce przestanie być problemem. Transakcje dokonywane za
pomocą PeoPay odbywają się w oparciu o środki znajdujące się na rachunku,
do którego podpięta jest aplikacja PeoPay które może funkcjonować
wyłącznie w oparciu o rachunek typu prepaid, bądź w oparciu o konto
prowadzone przez bank, dlatego użytkownik ma pełną kontrolę wydatków i
ustawionych limitów11.
Według informacji dynamicznie rozwijającego się w Polsce mBanku
podstawową platformą świadczenia usług finansowych nie będą jednak jak
może się dzisiaj wydawać serwisy internetowe, ale aplikacje na urządzenia
mobilne. Swoboda, jaką daje dostęp do w pełni funkcjonalnego rachunku
bankowego w każdym miejscu i czasie, oraz niezależność od ograniczeń,
które narzuca komputer, będą miały kluczowe znaczenie12. Orange wraz z
mBankiem uruchomił w zeszłym 2014 roku interesujący projekt Orange
finanse- bank w smartfonie na bardzo prostych zasadach, całe przedsięwzięcie
powstało w zaledwie sześć miesięcy. Klient chcąc utworzyć takie konto nie
musi wybierać się specjalnie do placówki banku, nawet nie potrzebna jest
wizyta kuriera wystarczy zaledwie smartfon z odpowiednią aplikacją
mobilną. Użytkownik nie ma obowiązku podpisywania żadnych dokumentów,
gdyż weryfikacja danych klienta odbywa się za pomocą przelewu za
symboliczną złotówkęz konta, z którego użytkownik korzysta w innym
banku13. Przelew z takiej aplikacji wykonamy bezpłatnie znając jedynie numer
telefonu odbiorcy bądź nazwę jego profilu na Facebooku. Orange Finanse
dodaje mnóstwo promocji i zapowiada również w przyszłości możliwość
zapłaty zbliżeniowej telefonem zamiast karty tak jak wprowadził to Bank
Pekao S.A. . Również konkurencyjne banki starają się wprowadzać usługi
11
http://www.peopay.pl/index.html, Oficjalna strona aplikacji Banku Pekao S.A., 10.01.2015.
P. Gdański, Bankowość mobilna wyprze internetową, [w:] http://diamenty.forbes.pl/bankowosc-mobilnawyprze-internetowa,artykuly,170477,1,1.html, 18.12.2014.
13
http://biuroprasowe.orange.pl/biuroprasowe/pr/2634/orange-finanse-bank-w-smartfonie-na-prostychzasadach/#, 11.01.2015.
12
108
przy pomocy operatorów komórkowych, następnym przykładem oferującym
podobne usługi jest Alior Bank współpracujący z T-Mobile.
Klient obecnie ma coraz więcej możliwości kontaktu z bankami, niż
kiedykolwiek wcześniej. Instytucje finansowe zaczynają pozyskiwać
niezliczone ilości danych na temat swoich klientów, mogą dzięki temu
oferować niestandardowe usługi idealnie dostosowane do ich potrzeb. Niesie
to za sobą bardzo dużo korzyści jak i zagrożeń.
Urządzenia mobilne doskonale łączą wiedzę świata rzeczywistego z bazą
internetową dotyczącą między innymi naszej obecnej lokalizacji. Wiele
banków w danym momencie wykorzystuje jedynie informacje rzeczywiste, na
przykład, ustala lokalizację klienta za granicą przy potwierdzeniu transakcji
kartą14. Inteligentne zastosowanie nowinek technologicznych zapowiada
ogromną rewolucję. Bank posiadający wiedzę na temat naszego życia,
zainteresowań, aktywności na portalach społecznościowych, będzie wiedział
kiedy i gdzie jesteśmy, na przykład połączy wtedy ofertę taniego kredytu na
nasz wymarzony sprzęt dostępny w sklepie obok którego się znajdujemy.
Aplikacje mobilne są niewątpliwie przyszłością w wyznaczaniu trendów
we współczesnych bankach, klientom będzie oferowany już nie tylko jeden
produkt bądź usługa, ale cały pakiet zawierający usługi doradcze dzięki czemu
oszczędzimy coraz cenniejszy czas.
14
http://www.avanade.com/en/microsites/smart-banking/default, 12.01.2015.
109
PRÓBA DEFINICJI RYZYKA NA BAZIE EMPIRYCZNEGO
POJECIA STABILNOŚCI W PROCESACH PRODUKCYJNYCH
prof.P.Cz. dr hab. Roman Olejnik
Politechnika Częstochowska
Streszczenie: Prezentowanymi w artykule przedmiotami opracowania, są
zjawiska występujące w świecie zarządzania, określane mianem: ryzyko a
przewidywalność (stabilność) na płaszczyźnie zmian procesowych. Nasuwa
się pytanie: jeśli zachodzi filozoficzny indeterminizm (poznawcza
nieprzewidywalność), to co stanowi pierwszorzędną
z metod poznawczych
w świecie. Odpowiedzią na powstające pytanie jest: zapewne
prawdopodobieństwo, wraz z metodą statystyczną, pozostającą na miejscu
pierwszym. Jeśli obowiązuje indeterminizm i probabilizm, to istnieje
poznawcza niepewność i błąd, implikujące ryzyko. Jak się ma do tego
przymiot poznawczy określany mianem stabilności, prezentowany za pomocą
odpowiedniej mapy i analizowany z wykorzystaniem parametrów
statystycznych, z których współczynnik zmienności stanowi centralne miejsce.
Kilka definicji ryzyka, o wymiarze semantycznym, pozwoli potwierdzić
przyjęte centralne założenia, stawiając stabilność jako przeciwieństwo lub
sprzeczność badanego pojęcia ryzyka. Zaprezentowane zjawisko stanowi myśl
przewodnią niniejszej pracy.
Słowa kluczowe: ryzyko – nieprzewidywalność - stabilność – poznanie –
determinizm - indeterminizm.
1. Wprowadzenie
Przedmiotami prezentowanego opracowania, są zjawiska występujące w
świecie zarządzania, określane mianem: ryzyko a przewidywalność
(stabilność) na płaszczyźnie zmian procesowych. Na metodę stosowaną w
niniejszym opracowaniu składają się: przykład empirycznego modelu mapy
stabilności oraz jego analiza statystyczna, wykorzystująca rodziny pierścieni
otoczeniowych do prezentacji rozkładów częstotliwościowych wyników
testów, dokonywanych metodą Toyoty. Wśród badanych parametrów
statystycznych współczynnik zmienności stanowi centralne miejsce. W
110
metodzie tej stosujemy różne rodzaje topologicznej metryki (klasycznej i
nieklasycznej), służące do tworzenia wspomnianych otoczeń. Zjawiska te w
świecie zarządzanych procesów technologicznych, bada ryzyko stanowiące
konsekwencję nieprzewidywalności. Jeśli obowiązuje indeterminizm
i probabilizm, to istnieje poznawcza niepewność i błąd, implikujące ryzyko
na płaszczyźnie zmian procesowych. Ich relacja w stosunku do przymiotu
poznawczego określanego mianem stabilności, stanowi myśl przewodnią
niniejszej pracy. Kilka definicji ryzyka, o wymiarze semantycznym, pozwoli
potwierdzić przyjęte centralne założenia, stawiając stabilność jako
przeciwieństwo lub sprzeczność badanego pojęcia ryzyka.
2. Ryzyko - wymiar filozoficzny - zmiany, przewidywalność i
stabilność
Analiza tego zjawiska została przeprowadzona w artykule mojego
autorstwa, zatytułowanym: Ryzyko a nieprzewidywalność w relacji do wolnej
woli i determinizmu – aspekt filozoficzny w naukach o zarządzaniu, zawarty
w monografii: Zmiany w organizacjach w warunkach niepewności,
Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej,
Częstochowa 2013, s.7 – 20. W opracowaniu hasła zmiany, przeprowadzona
analiza została oparta na dziele Donalda J. Wheelera, Zrozumieć zmienność.
Klucz do zarządzania chaosem, Prod Press, Wrocław 2008. W
zaprezentowanym dziele obowiązuje terminologia: „Proces pod kontrolą” =
„proces stabilny”, „Proces poza kontrolą” = „proces niestabilny”, „Punkt poza
kontrolą” = „punktem poza Naturalnymi Granicami Procesu”, „Punkt pod
kontrolą” = „punkt w Naturalnych Granicach Procesu”1.
Zmienność jest zawsze opisywana jako zmienność naturalna lub
specjalna. Punktem wyjścia jest zasada, że dane wyrwane z kontekstu nie mają
wartości2. Prezentowanie danych w kontekście odbywa się za pomocą
wykresów danych w czasie i histogramów. Używaną metodą jest:
porównywanie wykresów czasowych, statystyki opisowe: średnia, statystyki
opisowe: rozstęp.
Prezentowanie danych wg Shewharta dokonuje się według dwóch zasad:
1
2
Patrz: s. X.
Tamże, s.1-19.
111
Zasada nr 1: Sposób w jaki dane są prezentowane nigdy nie może
przysłaniać informacji i sygnałów, które dane w sobie zawierają i które mogą
mieć wpływ na wnioski.
Zasada nr 2: Użycie Średniej, Rozstępu czy Histogramu do
podsumowania danych, nie powinno wprowadzać użytkownika w błąd
polegający na podjęciu działań, które nigdy nie zostały podjęte, jeżeli dane
były analizowane za pomocą wykresu danych w czasie3.
We wspomnianym artykule można znaleźć wiele metod analizy zjawiska
przewidywalności i stabilności, opartych o praktyczne wnioski. Przedstawione
tam zasady mogą stanowić „Dekalog” w pracy twórczej inżyniera produkcji,
analizującego
i udoskonalającego dokonywany proces
produkcji.
Zasady te Rozszerzmy nasze wiadomości na temat przewidywalności,
nieprzewidywalności i stabilności.
Jak zachowuje się przewidywalny proces: kiedy proces jest
przewidywalny (zawiera tylko zmienność naturalną), wyniki procesu będą do
siebie zbliżone dzień po dniu; kiedy proces jest przewidywalny, to możemy
znaleźć Naturalne Granice Procesu, które powiedzą nam jakich wyników
możemy oczekiwać od naszego procesu; kiedy proces jest przewidywalny,
wszystkie jego wyniki są konsekwencją występującej w nim zmienności
naturalnej4.
Jak zachowuje się nieprzewidywalny proces: nieprzewidywalny proces
pokazuje oba rodzaje zmienności: zmienność naturalną i zmienność specjalną;
zmienność naturalna powodowana jest przez wiele czynników działających w
naszym procesie, natomiast powód zmienności specjalnej, można przypisać
konkretnemu zdarzeniu; zmienność specjalna, gdy wystąpi, będzie zawsze
dominować na d zmiennością naturalną a proces będzie się zachowywać
nieprzewidywalnie5.
Na koniec analiz o zmienności, można wyciągnąć wniosek:
nieprzewidywalność i ryzyko mogą być pojęciami wymienialnymi, choć
nieprzewidywalność jest łatwiejsza do zdefiniowania.
3
Tamże, s.13-14.
Por.: Tamże, s. 129-130.
5
Por.: Tamże, s.133.
4
112
Pytaniem od wieków stawianym przez filozofów było, „czy tok zdarzeń
rozgrywających się w przyrodzie jest podporządkowany prawom, według
których cała teraźniejszość
i przyszłość jest
wyznaczona z nieuchronną koniecznością przez przeszłość, czy też,
przeciwnie, istnieją zdarzenia, które nie zostały wywołane przez żadne
zdarzenia wcześniejsze. Zwięźlej można by to zagadnienie wyrazić w pytaniu:
czy każde zdarzenie występuje jako nieuchronny skutek pewnej przyczyny,
czy też istnieją zdarzenia, które nie są skutkiem żadnej przyczyny” 6.
Zagadnienia te, mające wymiar poznawczy noszą nazwę determinizmu i
indeterminizmu. Występują one w postaci fizykalnej i filozoficznej 7.
Indeterminizm stanowi przeciwieństwo determinizmu, głosząc, że nie
wszystkie zdarzenia są zdeterminowane (umiarkowany), lub, że żadne
zdarzenie nie jest zdeterminowane (indeterminizm skrajny, występujący
bardzo rzadko). Indeterminiści, przeczą w swych poglądach, powszechnej
konieczności w przyrodzie, zwłaszcza zaś w świecie działań ludzkich, na
czoło rolę przypadkowości i wolności.
Przyszedł czas, że prawa statystyczne zostały uznane za podstawowe
prawa przyrody. W nauce drugiej połowy XIX w., obok praw jednoznacznych
(jak np. prawa mechaniki), zaczęto odkrywać prawa statystyczne, które
stwierdzają prawdopodobieństwo zajścia danego zdarzenia w określonych
warunkach, a zatem mogą dostarczać wiarogodnych przewidywań jedynie w
skali masowej8. W fizyce pionierską rolę pod tym względem odegrała
molekularno-kinetyczna teoria gazów.
Wykorzystanie praw statystycznych, w sposób teoretyczny i praktyczny,
dokonuje się na łonie nauki zwanej metrologią (nauka o pomiarze), w której
stosowane jest pojęcie błędu pomiarowego, występującego w procedurach
pomiarowych. Standardowy model wielkości, wyrażający wielkość jako
cechę, stanowi część rozważań metrologii teoretycznej, natomiast opis
procedur pomiarowych, wraz z instrumentarium w którym te procedury się
6
Ajdukiewicz K., Zagadnienia i kierunki filozofii (patrz: [Ajdukiewicz’83], s. 161). Twierdzenie, które głosi, że
każde zdarzenie jest skutkiem jakiejś przyczyny, nosi nazwę zasady przyczynowości.
7
Korzystam tu, w sposób szczególny z artykułu filozofa-metodologa Władysława Krajewskiego,
zatytułowanego: Determinizm i indeterminizm, oraz z książki Kazimierza Ajdukiewicza, Zagadnienia i
kierunki filozofii. Jednocześnie jest to streszczenie tych zagadnień przedstawione w artykule autora,
zatytułowanym: Od indeterminizmu poprzez prawdopodobieństwo do ryzyka [w:] Nieszporska S. (red.)
Zarządzanie ryzykiem w organizacjach sektora ochrony zdrowia, Politechnika Częstochowska Wydział
Zarządzania, Częstochowa 2012, s.7-26.
8
„Doświadczenie pokazuje, że przypadkowe zdarzenia układają się coraz bardziej prawidłowo w miarę
zwiększania liczby zdarzeń. Mówimy wówczas, że to zdarzeniami rządzi prawo wielkich liczb” (Por.:
[Łopuszański’56], s.39-40, [Krajewski’53].
113
odbywają, pod kierunkiem odpowiedniego podmiotu, są częścią metrologii
technicznej. Błąd pomiarowy ma kategorię zjawiska indeterministyczno probabilistycznego9. Klasycznie, w procesie pomiaru wyróżnia się następujące
etapy: (a) - zdefiniowanie wielkości (etap koncepcyjny), (b) - ustalenie jej
skali pomiarowej (techniczny), (c) - wyznaczanie wartości wielkości
(obliczeniowy). Całościowy proces pomiaru rozpoczyna się od zdefiniowania
tego, co będzie mierzone; etap koncepcyjny obejmuje dwa zagadnienia:
zdefiniowanie wielkości mierzonej i jej miary oraz wybór metody
pomiarowej. Etap ten jest typowo teoretyczny.
3. Bazy otoczeń w procesach produkcji
Topologia jest działem matematyki, który w odróżnieniu od teorii
mnogości (nauki o zbiorach) bierze pod uwagę położenie danego elementu w
zbiorze. Nie wnikamy w strukturę elementów badanych zbiorów. Łączy je
możliwość badania ich elementów albo wielkości analogicznych do znanych z
geometrii euklidesowej miar długości i kąta [Duda’12].
3.1. Metryka topologiczna
Metryka topologiczna jest to funkcja nieujemna, która spełnia trzy
własności:
 Odległość od danego punktu i jego samego wynosi zero.
 Odległość ma własność symetryczności.
 Odległość jest miarą, która przyjmuje najmniejsze wartości
z możliwych między dwoma danymi punktami.
Metryka w ujęciu ekstensjonalnym.
Matematyka poprzez swą metodę abstrakcji, wycinając nieistotne
szczegóły sprowadza pojęcie metryki (symbol: d(x,y)) do następujących
aksjomatów:
 Dziedziną metryki (funkcji o wartościach rzeczywistych) jest zbiór
wszystkich par punktów stanowiących przestrzeń X.
 Metryka przyjmuje wartości nieujemne.
9
Patrz.: [Olejnik’11]), [Abramowicz’92], [Guide’99], [Metrologia’71], [MinkinaOlejnik’05], [Olejnik’86, 92,
93, 98, 04a, b, c, d, f, 05b, 06a, b], [Szydłowski’77, 94, 03], [Taylor’95].
114




d(x,y) ≥ 0 dla każdej pary (x,y).
Metryka musi spełniać warunki:
d(x,y) = 0 wtw. gdy x = y
(3.1)
d(x,y) = d(y,x)
(3.2)
d(x,y) ≤ d(x,z) + d(z,y).
(3.3)
Powyższy warunek nosi nazwę nierówności trójkąta.
Metryka topologiczna jest często stosowana jako najbardziej ogólna:
charakterystyka bliskości i dalekości,
miara
odległości
między
punktami
przestrzeni
liczbowych
i empirycznych,
podstawa do zdefiniowania okręgu w ustalonej przestrzeni, służącego do
zdefiniowania otoczenia punktu badanej przestrzeni.
W niniejszej pracy, zostanie podjęta próba interpretacji metryki jako
narzędzia w procesach zarządzania, mająca za zadanie przeanalizowanie
położeń punktów i ich wzajemnych relacji zawartych na mapach będących
wykresami instrumentów zastosowanych do zarządzania systemami
produkcyjnymi.
Wybranym instrumentem jest Analiza SWOT, bo zarządzanie jest nauką
empiryczna, czyli wykorzystującą metodę pomiarową.
3.2. Rodzaje metryk
Metryka jako wartość bezwzględna. Każdy zbiór liczb rzeczywistych lub
zespolonych stanowi przestrzeń metryczną, gdy odległość dwóch liczb x i y
rozumiana jest jako wartość bezwzględna różnicy tych liczb (KURATOWSKI K.
1980).
−−−−,−−−−−−,−−−−
X
(3.1)
y
Ρ(x,y) = |y-x|
Metryka
euklidesowa.
Przestrzeń
z pitagorejskim wzorem na odległość:
kartezjańska
n-wymiarowa,
(5.2)
Dla x = (x1, x2, …, xn), y=(y1, y2, …, yn)
(5.3)
115
Ρ(x,y) =
(Pierwiastek z sumy kwadratów różnic współrzędnych poszczególnych
punktów).
Metryka euklidesowa w przestrzeni n wymiarowej.
Analogiczną postać do wzoru Pitagorasa, przyjmuje metryka w przestrzeni
stanowiącej produkt kartezjański n przestrzeni metrycznych (Duda Cz.I 1986).




Metryka ulica.
Odległość między dwoma punktami stanowi sumę długości odcinków
równoległych do obu osi, łączących te punkty.
Odległość miejska miedzy punktami A i B to długość łamanej składającej
się z dwu odcinków równoległych do osi współrzędnych.
Jeżeli punkty leżą na prostej równoległej do jednej z osi współrzędnych, to
odległość między nimi jest zwykłą odległością na płaszczyźnie.
Ten sposób mierzenia odległości obowiązuje w każdym mieście, którego
ulice biegną
w jednym z dwu prostopadłych do siebie
kierunków.
Metryka trywialna (dyskretna).
 Dowolny zbiór może być uważany za przestrzeń metryczną, gdyż
przyjmujemy, że odległość każdej pary punktów (różnych) jest równa 1.
 „Metryka na koszt przejazdu tramwajem”.
Metryka ograniczona przez jedynkę.
Jeżeli ρ jest metryką na X, to wzór (5.4)
ρ1(x, y) =
(5.4)
ρ1(x, y) < 1
określa metrykę ograniczoną przez jedynkę.
ρ1(x, y) = min(1, ρ(x, y))
Tę samą metrykę określa wzór (5.5), (Engelking 1975).
116
(5.5)
Metryka rzeka. Nieklasyczny typ metryki.
Funkcja ρ określona we wzorze (5.6) jest metryką. „Można obrazowo
powiedzieć, że metryka ta charakteryzuje stosunki w pewnym kraju
zarośniętym gęsto lasami, przez który przepływa rzeka y = 0. Mieszkańcy
tego kraju, aby móc się zaopatrywać w wodę, wybrali ścieżki prowadzące od
ich domu prostopadłe do rzeki. Aby dostać się tam z miejsca (x1, y1) do
miejsca (x2, y2), najprościej jest zatem iść. Prostopadle do rzeki. Aby dostać
się tam z miejsca (x1, y1) do miejsca (x2, y2) , najprościej jest zatem iść
prostopadle do rzeki, popłynąć rzeką tak daleko, żeby znaleźć się w punkcie
rzeki najbliższym punktu (x2, y2) i znowu przejść przez las”(Engelking 1975),
s.308.
ρ(z1, z2) =
(5.6)
Podprzestrzeń przestrzeni metrycznej
W analizie mapy stabilności mamy matematyczne prawo analizować każdą z
jej stref składowych. Każda strefa stanowi osobną przestrzeń metryczną z
rozpatrywana metryką, zacieśnioną do danej strefy. Można osobno badać
każdą część mapy, traktując ją jako podprzestrzeń metryczną. W
szczególności dotyczy to stref, na jakie dzieli się poszczególna mapa
stabilności.
3.3. Analiza zawartości w pierścieniach punktów mapy stabilności
Opracowanie przechodzi aktualnie do analizy dwu-wymiarowej mapy,
będącej prezentacją punktów stanowiących wynik testu Toyoty, zawierającego
odpowiedź na pytanie o jakość i stabilność procesu, wyrażoną ilościowo w
postaci skali dyskretnej o wymiarach
8 × 8. Każdy punkt jest
oznaczony liczbą, która oznacza ilość powtarzających się wyników.
Oto etapy tego procesu:
 ustalona zostaje mapa stabilności,
 wybieramy środek według motywów technicznych,
 tworzymy okręgi o promieniach, będących kolejnymi liczbami naturalnymi,
 są to punkty wynikowe testów TOYOTY, które mają wartość skalowo –
ocenową, wziętą z danego przedziału, wraz z krotnością wyniku wyrażoną
podaną liczbą,
 pierścienie tworzymy odejmując mnogościowo poprzednie koło od
następnego.
117
Rys. 5.6. Stabilność procesów. Charakterystyka: a)
rozmieszczenia ocen na mapie stabilności procesów, b)
podziału (%) ocen na strefy mapy. Obszar 10g.
Dotyczy
Źródło: opracowanie własne
Jaka cecha łączy punkty mapy, przynależące do danego pierścienia?
 Są to punkty wynikowe testów TOYOTY, które mają wartość skalowo –
ocenową, wziętą z danego przedziału.
 Istotna jest wartość skalowa punktu (istotne są wartości liczbowe
współrzędnych punktów wynikowych testów).
 Oraz istotną jest wartość krotnościowa (liczba oznaczająca punkt).
4. Wyniki ilościowe analizy
Nadszedł czas aby zaprezentować rozkłady procentowe przynależności
punktów wynikowych testów do poszczególnych pierścieni. Metodycznie
poprzedzić je muszą prezentacje przynależności punktów a potem skład
procentowy i współczynnik zmienności odnoszący się do ciągu
partykularnego stanowiącego ten rozkład procentowy. Dokładne analizy
otrzymanych wyników wymagają dalszych studiów, wykraczających poza
118
zakres niniejszej pracy. Powyższy proces jest powtarzany dla różnych
rodzajów metryk, tworzących otoczenia wybranego technicznie punktu, co
każdorazowo definiuje osobną rodzinę pierścieni i ich parametryzowania.
Tworzona rodzina pierścieni kulistych otoczeń z zastosowaniem
odpowiedniej metryki stanowi ciąg figur topologicznych o promieniach
należących do kolejnych przedziałów liczb. Przedziały te są lewostronnie
domknięte, a prawostronnie otwarte: [0,1), [1,2), …, [7,8).













Metryka Euklidesowa:
Podział procentowy (Struktura procentowa rodziny pierścieni
utworzonych na bazie metryki topologicznej dla całości mapy
liczb): 1.[13,63%] (3); 2.[31,81%] (7); 3.[40,90%] (9); 4.[13,63%]
(3). Symbol ten oznacza: „1” - numeracja pierścieni, „[13,63%]” –
procentowy udział danego pierścienia z całości mapy wyników
testowych, „(10)” – ilość punktów wynikowych, z
uwzględnieniem krotności, należących do danego pierścienia).
Suma wartości wynikowych mapy: 22 (stała liczba w odniesieniu
do danej mapy).
Średnia: 100%/4=25,00%. (Jest to stosunek całości do ilości
pierścieni).
D(X)=11,81 (Odchylenie standardowe).
Vx=0,47 (Współczynnik zmienności) (BORKOWSKI S. 2013).
Metryka ulica
Podział procentowy: 1.[13,63%] (3); 2.[9,09%] (2); 3.[31,81%]
(7); 4.[13,63%] (3); 5.[31,81%] (7).
Suma wartości wynikowych mapy: 22.
Średnia: 100%/5=20,00%.
D(X)=9,86.
Vx=0,49.
Metryka trywialna
1) [0;1) 3(5,6) środek, [13,63%] (3); 2) [1;2) pozostałe punkty:
[86,37%] (19).
suma wartości wynikowych mapy: 22.
Średnia: 100%/2=50%.
119
 D(X)=36,37.
 Vx=0,73 .
Metryka rzeka
 Podział procentowy: 1.[0;1)[13,62%] (3); 2.[1;2)[9,08%] (2);
3.[2;3)[4,54%] (1); 4.[3;4)[0%] (0); 5.[4;5)[0%] (0)
6.[5;6)[0%] (0); 7.[6;7)[0%] (0); 8.[7;8)[0%] (0); 9.[8;9)[0%]
(0);
10.[9;10)[4,54%]
(1);
11.[10;11)[27,24%]
(6);
12.[11;12)[9,08%]
(2);
13.[12;13)[16,62%]
(3);
14.[13;14)[9,08%] (2); 15.[14;15)[9,08%] (2).
• Suma wartości wynikowych mapy: 22.
• Średnia: 100%/15=6,06%.
• D(X)=7,41.
• Vx=1,22.
Wnioski
Większa praktyczność zastosowania metryki ulicy. Jest łatwiejsza w
obliczeniach, a współczynnik zmienności, prawie ten sam.
Parametry liczbowo podobne przy poszczególnych metrykach.
Punkty należące do pierścieni mają cechę: równa jakość, ze względu na
odległość od ustalonego środka.
Parametry liczbowo podobne przy poszczególnych metrykach, z
wyjątkiem metryki trywialnej i rzeki: euklidesowa: 0,47; droga: 049;
trywialna: 0,73; rzeka: 1.22.
Ilość niepustych pierścieni jest rosnąca dla kolejnych stosowanych
metryk: euklidesowej, ulicy i rzeki.
Punkty należące do pierścieni mają cechę: równa jakość, ze względu na
odległość od ustalonego środka.
5. Ryzyko a nieprzewidywalność, probabilizm i stabilność
Ryzyko, to tematyka zainteresowań takich autorów jak: Yen Yee Chong,
Evelyn May Brown. Pojęcie ryzyka jest definiowane w różny sposób i różnie
120
rozumiane przez nadawanie określonych znaczeń. Prowadzi to do szeregu
nieporozumień, skutkujących konsekwencjami, zwłaszcza w kontekście
odpowiedzialności prawnej. Słownik języka polskiego podaje trzy definicje
ryzyka:
„Niepewność to brak zdecydowania, pewności i wiary w siebie, to brak
poczucia bezpieczeństwa i ufności w pomyślną przyszłość. To także niepokój
towarzyszący oczekiwaniu na jakąś ważną decyzję, rozstrzygnięcie czegoś”;
„Możliwość sukcesu, ale także niepowodzenia, porażki, straty. To także
przedsięwzięcie, którego wynik jest niepewny, wątpliwy. Ryzyko to również
możliwość powstania szkody”.
Oskar Lange: „Sprawa niezawodności działania układów wystąpiła z
całą wyrazistością w początku lat 50-tych w związku z szybkim rozwojem
techniki konstrukcji rozmaitego rodzaju automatycznych urządzeń. Urządzenia
te są na ogół bardzo skomplikowane, zawierają ogromną liczbę elementów
składowych; niekiedy uszkodzenie jednego lub niewielu elementów
uniemożliwia sprawne działanie całego układu”[Lange’65], s..
L. Tepman, istotę ryzyka przedstawia porównując je z
niebezpieczeństwem poniesienia strat w zasobach lub uzyskania mniejszych
dochodów od zaplanowanych. Definiuje ryzyko jako prawdopodobieństwo
potencjalnej utraty zasobów lub uzyskania ich w stopniu nie
satysfakcjonującym.
Atrybuty ryzyka:
- Możliwość, że coś się nie uda (przedsięwzięcie, którego wynik jest
niepewny);
- Odważenie się na takie niebezpieczeństwo;
- Prawdopodobieństwo powstania szkody, obciążające osobę
poszkodowaną, niezależnie od jej winy, jeśli umowa lub przepis prawny nie
zobowiązały innej osoby do wyrównania szkody (w definicji tej czuć mocno
nastrój medyczny, co nie powinno nas dziwić, bo termin ryzyko występuje
najczęściej w medycynie, bezpośrednio przed techniką i zarządzaniem10).
Elementy składające się na definicję ryzyka: 1) niebezpieczeństwo –
ogólne zagrożenia, 2) obszar niepewności wokół danego zdarzenia, 3)
10
Patrz: [Michalak’12], s.55.
121
prawdopodobieństwo – możliwość wystąpienia danego zdarzenia, 4) skutek –
znaczenie rezultatów danego zdarzenia.
Negacyjne synonimy pojęcia ryzyka:





Niepewność,
Niepowodzenie,
Niezawodność,
Niebezpieczeństwo,
Niestabilność.
Ryzyko w sensie technicznym i jednocześnie ekonomicznym może
zaprezentować wizja wzięta ze Słownika Matematyki i Cybernetyki
Ekonomicznej11. W modelach programowania matematycznego, do badania
których sprowadzają się zadania planowania, projektowania i zarządzania,
poszczególne lub wszystkie parametry wskaźnika jakości i ograniczeń mogą
być nieokreślone lub losowe. „W niektórych przypadkach doświadczenie,
statystyka i badanie procesów określających zmiany pierwotnych informacji i
tworzących warunki realizacji planu, projektu lub systemu zarządzania
pozwalają na ustalenie pewnych probabilistycznych charakterystyk
parametrów występujących w warunkach zadania. W innych przypadkach nie
ma podstaw do jakichkolwiek przypuszczeń o statystycznych cechach
zdarzeń, mogących zmienić zakładane wartości parametrów występujących w
warunkach zadania. Sytuacje pierwszego typu są nazywane sytuacjami
związanymi z ryzykiem, a sytuacje drugiego typu – sytuacjami
nieokreślonymi. Oba typy sytuacji są przedmiotem badania programowania
stochastycznego”12. Przekazanie treści różnych koncepcji ryzyka w
zarządzaniu, wymagają osobnego opracowania, które zapewne dojdzie do
realizacji.
6. Podsumowanie
W pracy rozważone zostały różne aspekty problemów procesów
produkcji w dziedzinie ekonomi, badane metodą Toyoty. Na wstępie zostały
przypomniane różne aspekty problemu filozoficznego między zmianami,
11
12
PWE, Warszawa 1985.
[Słownik’85], s.563.
122
przewidywalnością,
stabilnością,
indeterminizmem
stanowiącym
przeciwieństwo determinizmu. Zagadnienie zawarte w pracy łączą obszary
poznawczo-techniczne: mapa jakościowo – stabilnościowa, rozkłady punktów
wynikowych, rodzina pierścieni otoczeniowych, procentowa przynależność
punktów do poszczególnych otoczeń, współczynnik zmienności dla
poszczególnych rozkładów. Za główne osiągnięcia pracy uważam,
uwieńczoną sukcesem, próbę wykorzystania pojęć jakości i stabilności do
analiz ich metodologicznych związków, które mają głębokie zastosowanie w
wielu dziedzinach nauki, techniki i praktyki, nie pomijając dziedziny
zarządzania i marketingu.
Literatura
1. Abramowicz H., Jak analizować wyniki pomiarów, PWN, Warszawa
1992. [Abramowicz’92].
2. Ajdukiewicz K., Zagadnienia i kierunki filozofii, Czytelnik, Warszawa
1983. [Ajdukiewicz’83].
3. Anzenbacher A. Wprowadzenie do filozofii, Wydawnictwo WAM,
Kraków 2008. [Anzenbacher;08].
4. Borkowski S. Zasady zarządzania Toyoty w interpretacji metody BOST,
Oficyna Wydawnicza Stowarzyszenia Menedżerów Jakości i Produkcji,
Częstochowa 2013. [Borkowski’13].
5. Duda R. Wprowadzenie do topologii. Część I Topologia ogólna, PWN,
Warszawa 1986. [Duda’86].
6. Filozofia i nauka, Ossolineum, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk,
Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1987. [Filozofia a
nauka’87].
7. Guide to the Expression of Uncertainty in Measurement. ISO 1993;
tłumaczenie polskie: Wyrażanie niepewności pomiaru. Przewodnik,
GUM, Warszawa 1999. [Guide’99].
8. Kowalczewski W. (red.)
Współczesne paradygmaty nauk
o zarządzaniu. PWN. Warszawa 2012. [Kowalczewski’12].
9. Krajewski W., Determinizm i indeterminizm
[w:] [Filozofia a
nauka’87], s. 86-92. [Krajewski’87].
10.Krajewski W., Główne zagadnienia i kierunki filozofii, Ontologia,
Warszawa 1953. [Krajewski’53].
11.Kuratowski. K., Wstęp do teorii mnogości i topologii, PWN, Warszawa
1980. [Kuratowski’80].
123
12.Lange O., Wstęp do cybernetyki ekonomicznej, PWN, Warszawa 1965.
[Lange’65].
13.Łopuszański J., Fizyka statystyczna, Łódź – Warszawa 1956.
[Łopuszański’56].
14.Mazierski S., Determinizm i indeterminizm w aspekcie fizykalnym i
filozoficznym, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1961.
[Mazierski’61].
15.Metrologia. Nazwy i określenia [w:] Polska Norma, PN-71/N-02050,
Polski Komitet Normalizacyjny. [Metrologia’71].
16.Michalak J., Ryzyko medyczne i ryzyko w medycynie [w:]
[Ryzyko’2012]. [Michalak’12].
17.Minkina W. Olejnik R.M., Skale temperatury-użycie skali metrycznej i
interwałowej w pomiarach temperatury, Podstawowe problemy
metrologii. Prace Komisji Metrologii Oddziału PAN w Katowicach,
Seria: Konferencje nr 8, Ustroń 2005, s. 193-200. [MinkinaOlejnik’05].
18.Olejnik R.M., Analiza standardowego modelu długości, XXXVI
Międzyuczelniana Konferencja Metrologów MKM’04. Materiały
konferencyjne, Ustroń 2004, s. 31-40. [Olejnik’04a].
19.Olejnik R. M., Jeszcze raz o konkatenacji, Zeszyty Naukowe Politechniki
Rzeszowskiej, nr 229, Elektrotechnika, z. 27, 2004, s. 303-308.
[Olejnik’04b].
20.Olejnik R. M., Kod pocztowy jako przykład metrologicznej skali
nominalnej, Pomiary nr 7-8, 2004, s. 186-188. [Olejnik’04c].
21.Olejnik R. M., Koncepcja pomiaru według Kazimierza Ajdukiewicza,
Zagadnienia Filozoficzne w Nauce, XV, Kraków 1993, s. 69-76.
[Olejnik ‘93].
22.Olejnik R. M., La concezione metodologica della misurazione secondo
K. Ajdukiewicz rappresentante della scuola di Leopoli - Varsavia,
Antonianum, 67, Roma 1992, s. 414-430. [Olejnik ‘92].
23.Olejnik R. M., Logika w standardowym modelu długości, PPM’06.
Podstawowe Problemy Metrologii. Materiały V Konferencji NaukowoTechnicznej, Ustroń 2006, s. 225-232. [Olejnik’06a].
24.Olejnik R.M., Matematyczna teoria miary a metodologiczne analizy
procedur pomiarowych, OBI, Copernicus Center, Kraków – Tarnów
2011. [Olejnik’11].
25.Olejnik R. M., Metrologia teoretyczna. Artykulacja w standardowym
modelu wielkości, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Nr 1624,
Organizacja i Zarządzanie z.20, Cz.1, 2004, s. 115-121. [Olejnik’04d].
124
26.Olejnik M.R., Niekonsekwencja logiczna w teorii pomiaru Kazimierza
Ajdukiewicza, [w:] Studia Philosophiae Christianae, nr 1, Warszawa
1986, s. 187-190. [Olejnik ‘86].
27.Olejnik R. M., O pomiarze, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej,
Częstochowa 1998. [Olejnik ‘98].
28.Olejnik R.M., Od indeterminizmu poprzez prawdopodobieństwo do
ryzyka [w:] [Ryzyko’2012], s.7-26.
29.Olejnik R.M., Ryzyko a nieprzewidywalność w relacji do wolnej woli i
determinizmu – aspekt filozoficzny w naukach o zarządzaniu [w:]
[Ryzyko’13], s.7–20. [Olejnik’13].
30.Olejnik R. M., Technika badania przechodniości w relacji
nierozróżnialności standardowego modelu wielkości, Zeszyty Naukowe
Politechniki Rzeszowskiej, nr 233 Elektrotechnika, z.29, 2006, s. 199204. [Olejnik’06b].
31.Olejnik R. M., Topologia w metrologii na przykładzie warunku
addytywności, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Nr 1670,
Elektrotechnika, z.195, 2005, s. 187-196. [Olejnik’05b].
32.Olejnik M.R., Warstwy poznawcze w standardowym modelu wielkości,
Kongres Metrologii. Metrologia w procesie poznania. Materiały
kongresowe pod red. Prof. dr hab. inż. Janusza Mroczki. Tom 1,
Wrocław 2004, s. 41-44. [Olejnik’04f].
33.Skrodzka W. (red.), Zmiany w organizacjach w warunkach niepewności,
Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej,
Częstochowa 2013. [Ryzyko’13].
34.Słownik matematyki i cybernetyki ekonomicznej, Państwowe
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1985. [Słownik’1985].
35.Szydłowski H., Pracownia fizyczna. Podręcznik dla nauczycieli, PWN,
Warszawa 1977. [Szydłowski’77].
36.Szydłowski H., Pracownia fizyczna, PWN, Warszawa 1994.
[Szydłowski’94].
37.Szydłowski H., Pracownia fizyczna wspomagana komputerem, PWN,
Warszawa 2003. [Szydłowski’03].
38.Taylor J. R., An Introduction to Error Analysis, Oxford University
Press, Oxford 1982; tłumaczenie polskie: Wstęp do analizy błędu
pomiarowego, PWN, Warszawa 1995. [Taylor’95].
39.Wheeler D. J., Zrozumieć zmienność. Klucz do zarządzania chaosem,
Prod Press, Wrocław 2008. [Wheeler’08].
125
BANKRUCTWA NA WARSZAWSKIEJ GIEŁDZIE PAPIERÓW
WARTOŚCIOWYCH I NA NEWCONNECT W 2013 ROKU.
mgr Paweł Pantuchowicz
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Głównymi celami niniejszego referatu są: wyartykułowanie powodów
bankructw podawanych przez spółki bankrutujące na warszawskiej giełdzie i
na Newconnect w 2013 roku, przedstawienie własnych przemyśleń na temat
tychże powodów, próba wyciągnięcia wniosków z zaistniałej sytuacji oraz
rozpoznania wynikających z niej wyzwań.
Odnosząc się w pierwszej kolejności do wyartykułowania powodów
bankructw podawanych przez spółki bankrutujące na warszawskiej giełdzie i
na Newconnect w 2013 roku, należy zauważyć, że było ich kilka. Pierwszym z
napotykanych jest zła sytuacja finansowa przedsiębiorstwa. Może ona być
spowodowana utratą płynności finansowej, zadłużeniem bądź probemami
związanymi z rozkładem jego spałat. „Dłużnika będącego osobą prawną albo
jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, któremu odrębna
ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także
wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet
wówczas, gdy na bieżąco zobowiązania te wykonuje”1. Jeśli spółce grozi
upadłość albo utrata płynności finansowej to jest to sygnał ostrzegawczy nie
tylko dla inwestorów, ale również dla jej kontrahentów. Pierwsi mogą
wycofać swój wkład finansowy, a drudzy odmówić zawarcia kolejnych
kontraktów. Z odmowy zawarcia kolejnych kontraktów wynikają straty,
ponieważ spółka traci potencjalne źródło zdobycia kapitału w postaci zapłaty
za wykonane zlecenie. Jej sytuacja finansowa pogarsza się tym bardziej, że
nieuregulowane dotąd zobowiązania rosną tworząc zadłużenie. Jeśli
zadłużenie osiąga poziom, z którym spółka nie jest w stanie uporać się sama,
ponieważ nie ma podpisanych nowych kontraktów, może zwrócić się do
banku o pożyczkę. Rozwiązanie to, jak każda pożyczka zadłużonemu bez
perspektyw na zarobki, spowodowałoby wpadnięcie w błędne koło. Jednak nie
mówimy tu o pojedynczym obywatelu, a o spółce w przypadku której kwestia
ma się zgoła inaczej. Otóż bank pożyczający pieniądze zadłużonej spółce
może zażądać od takiej spóki, aby poinformowała bank o swojej sytuacji
finansowej przedstawiając dokumentację finansową świadczącą o swojej
1
Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz. U. z 2003 r. Nr 60, poz. 535, art. 11,
ust. 2.
126
kondycji. Tutaj docieramy do drugiego powodu podawanego przez spółki
bankructujące na warszawskiej giełdzie i na Newconnect w 2013 roku, a
mianowicie do odmowy dokapitalizowania przez bank. Bank może zażądać
udostępnienia dokumentów finansowych świadczących o kondycji spółki. I w
rzeczywistości banki wystosowywały takowe żądania w odpowiedzi na prośby
spółek o dokapitalizowanie. Spółki spotykały się jednak z odmowami,
ponieważ nie dostarczały bankom wyczerpujących informacji na temat swojej
kondycji finansowej. Tu pojawia się trzeci powód podawany przez spółki
bankructujące na warszawskiej giełdzie i na Newconnect w 2013 –
nieopłacalność prowadzenia dalszej działalności. W przypadku spółki złożenie
wniosku o upadłość może być w praktyce czymś przypominającym decyzję o
zmianie satatusu prawnego. Rzadko zdarza się, aby od członka zarządu spółki,
której oficjalnie przyznano status bankruta, ktoś wymagał, aby ten, z
własnego majątku pokrył jej zadłużenie. Musiałby on najpierw złamać prawo
lub postanowienia statutu własnej spółki. Jeśli zaś chodzi o odpowiedzialność
z tytułu złamania przepisów prawa, to „dłużnik jest zobowiązany, nie później
niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do
ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości”2 a
„jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna
nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje
zdolność prawną, [powyższy] obowiązek, spoczywa na każdym kto ma prawo
go reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami”3. Zatem członek zarządu
spółki musiałby nie złożyć w sądzie wniosku o upadłość w terminie dwóch
tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości.
Chyba, że takie postanowienie złożył w terminie, ale zarząd spółki wcześniej
dopuścił się zaniedbań i w przypadku spółki notowanej na Newconnect nie
raportował kwartalnie i rocznie, a w przypadku głównego rynku akcji nie
raportował kwartalnie, półrocznie z opinią audytora i rocznie z audytem.
„Państwa członkowskie [Unii Europejskiej] podejmują niezbędne środki w
celu zapewnienia możliwości pociągnięcia osób prawnych do
odpowiedzialności za przestępstwa (...) [między innymi takie jak] dostarczanie
fałszywych lub wprowadzających w błąd danych lub jakiekolwiek inne
zachowanie służące manipulowaniu obliczniem wskaźnika referencyjnego (...)
popełnione na ich korzyść przez osobę zajmującą w nich kierownicze
stanowisko, działającą indywidualnie lub jako członek organu danej osoby
2
ust. 1.
3
ust. 2.
127
prawnej na podstawie (...) uprawnienia do sprawowania kontroli w ramach tej
osoby prywatnej”4. Ciężko jest jednak w praktyce sprostać unijnym
wymogom, aby audytor był niezależny, jeśli jest on członkiem rady
nadzorczej, i jako rewident wchodzi w skład komitetu audytu. Kiedy
przyjrzymy się pracy audytorów zauważymy, że „wielka czwórka”, w której
skład wchodzą Deloitte, KPMG, EY oraz PwC bada „spółki, których aktywa
stanowią ponad 93 procent łącznych aktywów spółek giełdowych”5.
Prawopodobnie jest to efekt wojny cenowej. Z drugiej strony powszechnie
wiadomo, że „przedsiębiorcy, którzy osobiście rozwijali działalność
zaczynając od niczego mają silniejszą motywację by chronić majątek przed
egzekucją. To całkiem naturalne, że będą próbwali chronić swój życiowy
dorobek za każdą cenę, często przekraczając granice prawa i etyki zawodowej
[wolne tłumaczenie]6. Dla kontrastu warto przytoczyć tutaj ogromne premie
pobrane przez zarząd AIG w Stanach Zjednoczonych pomimo wykupu
długów przez państwo. W ich przypadku nie chodziło raczej o ochronę
życiowego dobytku a o chciwość. „AIG straciło ponad pięć miliardów
dolarów w ostatnim kwartale 2007 z powodu strat przypisywanych jego
Wydziałowi Produktów Finansowych nazywanemu AIG-FP. Zgodnie z
warunkami Planu Starszych Partnerów, Martin Sullivan i inni czołowi
dyrektorzy wykonawczy powinni mieć zmniejszone swoje premie z powodu
słabych wyników. Lecz kiedy jedenastego marca 2008 roku zebrał się komitet
wynagrodzeń, by przyznać premie za 2007 rok, Martin Sullivan nalegał, aby
komitet zignorował straty Wydziału Produktów Finansowych podczas
obliczania jego premii oraz premii innych czołowych dyrektorów
wykonawczych [wolne tłumaczenie]”7. Nie wspomnieliśmy jeszcze dotąd o
powodzie odmowy rozkładu spłaty zadłużenia. W rzeczywistości jednak,
trudno dziwić się bankom, które odmawiały nietransparentnym finansowo
spółkom takiego rozkładu. Wyrażenie przez bank zgody świadczyłoby o tym,
że bankier wiedząc, że może nie odzyskać pieniędzy, odwleka tylko egzekucję
długu. Wracając jednak do inwestora, który jak powiedzieliśmy na początku
może wycofać się z inwestowania w daną spółkę, jeśli spółka traci płynność
4
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z dnia 16.06.2014, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2014/57/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie sankcji karnych za nadużycia na rynku, art. 5, ust. 2, ppkt.
d).
5
Źródło: http://www.ekonomia.rp.pl/artykul/984828,1098218-Dominacja-wielkiej-czworki--nawarszawskim-parkiecie.html
6
Źródło: http://www.codozasady.pl/en/konrad-grotowski-the-owners-of-a-company-threatened-bybankruptcy-sometimes-give-in-to-the-temptation-to-remove-as/
7
The Causes and Effects of The AIG Bailout, Hearing before the Committee on Oversight and Government
nd
Reform, House of Representatives, 1010 Congress, 2 session, October 7, 2008, Serial No. 110–208, U.S.
Government Printing Office, Washington 2010, s. 2.
128
finansową, musimy zdać sobie sprawę jeszcze z kilku rzeczy. Pierwszą z nich
jest dostęp inwestora do informacji. W przypadku Newconnect wymóg
raportowania o kondycji finansowej spółki dotyczy okresów kwartalnych i
rocznych. Przy tych drugich zaznacza się, że „powinny być przeprowadzane
według najlepszych krajowych standardów [wolne tłumaczenie]”8. Nie ma tu
jednak wymogu zewnętrznego audytu. Nawet w przypadku głównego rynku
akcji wymóg audytu zewnętrznego występuje tylko przy raporcie rocznym.
Jeżeli jednak, jak wspomnieliśmy już wcześniej, wewnętrzne audyty są
realizowane bez zatrudniania audytorów zewnętrznych, a raporty z wymogiem
audytu zewnętrznego są realizowane w dziewięćdziesięciu procentach
przypadków przez zaledwie cztery spośród tysiąca pięciuset zarejestrowanych
w kraju firm audytorskich, to prawdopodobieństwo, że transparentność
finansowa spółki na tym straci jest bardzo duże. Czy zatem wyzwania jakie
przed nami stoją dotyczą wyprowadzania pięniędzy ze spółek, potrzeby
doregulowania rynku, który z definicji ma mieć charakter bardziej liberalny,
czy może jednak kwestii dopracowania wymogów audytorskich? Nawet jeśli
tak, to w przypadku Newconnect jedynym czynnikiem wpływającym na
wiarygodność poszczególnych graczy nie jest badanie rewidenta a dane
historyczne. Każda spółka notowana na Newconnect ma prawo zamówienia
przebadania danych historycznych. Może właśnie to jest sposób na pozyskanie
inwestorów? W końcu co może bardziej przemawiać do inwestora niż
pozytywne dane historyczne? Spółka, która wzięła się „z nikąd” i nagle, a
oprócz tego nie jest transparentna, pewnie zaraz zniknie razem z pieniędzmi
inwestora. Natomiast spółka, która ma do zaprezentowania cały szereg
pozytywnych danych historycznych, a do tego sama, mimo braku takowych
wymogów, będąc notowaną na Newconnect, zamawia u rewidenta
zewnętrznego sprawdzanie zarówno rocznych jak i kwartalnych sprawozdań
finansowych, to już zupełnie inna kategoria. Przypuszczalnie każdy logicznie
myślący inwestor wybrałby tę drugą. Jako nowy rynek Newconnect ma na
pewno nad czym pracować. Ktoś mógłby zadać w tym miejscu pytanie: jeśli
spółka ciągle zamawia sprawdzenia u tego samego rewidenta, to chyba
podejrzane, prawda? W naszym kraju w chwili obecnej, kiedy jak już przed
momentem wspomnieliśmy, rynek Newconnect jest jeszcze młody, pewnie
tak. W końcu przytoczony został już przykład „wielkiej czwórki”. Jednak na
rozwiniętych rynkach zachodnich to właśnie korzystanie od zarania spółki z
usług jednej i tej samej firmy audytorskiej jest oznaką transparentności,
ponieważ spółka wysyła wówczas do inwestorów jasny i ciągły przekaz:
8
Źródło: http://www.gpw.pl/how_to_be_listed
129
jesteśmy tu od dawna, nigdzie się nie ruszamy, możecie być spokojni. Prawda
jest taka, że pewności nie mamy nigdy. W kraju jednak obserwujemy częste
zmiany firm audytorskich spowodowane prozaiczną przyczyną szukania
oszczędności. Takie szukanie jak widać, często kończy się w kieszeni
„wielkiej czwórki, która przebija się niższą ceną”.
Zatem należy jasno stwierdzić, że żaden z powodów podawanych przez
spółki bankrutujące na głównym rynku i na Newconnect w 2013 roku nie jest
wystarczająco miarodajny. Z drugiej zaś strony wyprowadzanie pieniędzy ze
spółek przez zarządy nie jest niczym nowym, jednak czym innym jest robienie
tego z wyczyciem przez lata, a czym innym zachowanie podobne do gry w
pokera, gdzie stawka jest wysoka a karty słabe. Próba wyciągnięcia wniosków
z zaistniałej sytuacji dotyczyła tu głównie odniesień do prawodawstwa
regulującego pracę firm audytorskich. Niestety mimo szczytnych ideii
przyświecających wszelkim decyzjom zapadającym w Brukseli, praktyka
stosowania ich w kraju docelowym musi zawsze liczyć się z lokalnymi
ograniczeniami. Stoją przed nami z pewnością ogromne wyzwania – jak przed
każdym młodym rynkiem. Jednak tempo, w jakim rozwija się polska giełda i
jej inicjatywy, budzą nadzieje.
IMPORT RÓWNOLEGŁY PRODUKTU LECZNICZEGO –
ZAGROŻENIE DLA BEZPIECZEŃSTWA CZY SZANSA NA TAŃSZE
LEKI?
mgr inż. Albert Pielak
Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji
Wraz z przystąpieniem Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej
stał się w niej możliwy import równoległy. Umożliwia to zasada swobodnego
przypływu towarów intronizowana w Traktacie o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej (TfUE)1 oraz powstałe na tym tle orzecznictwo Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Ponadto tę kwestie reguluje polskie prawo
krajowe.
1
Dz. Urzędowy UE C 115 z 9 maja 2008 r.
130
Polska ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne; Dz. U.
2001 nr 126 poz.1381 (zwana dalej ustawą Prawo farmaceutyczne) zawiera
definicję importu równoległego. W rozumieniu tego aktu normatywnego
importem równoległym jest każde działanie polegające na sprowadzaniu
gotowego produktu leczniczego z państw członkowskich Unii Europejskiej
lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu
(EFTA – European Free Trade Association), z wyjątkiem Szwajcarii, w tym w
szczególności ich magazynowanie, kontrola jakości przy zwalnianiu serii i
dystrybucja.
Importowany produkt leczniczy musi spełniać szereg wymagań:
a) sprowadzony produkt leczniczy posiada tę samą substancję czynną
(substancje czynne), co najmniej: te same wskazania do 3. poziomu
kodu ATC/ATCvet (kod klasyfikacji anatomiczno-terapeutycznochemicznej),
b) tę samą moc,
c) tę samą drogę podania,
d) tę samą postać jak produkt leczniczy dopuszczony do obrotu na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub postać zbliżoną, która nie
powoduje powstania różnic terapeutycznych w stosunku do produktu
leczniczego
dopuszczonego
do
obrotu
na
terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej.
Sprowadzony produkt leczniczy i produkt leczniczy dopuszczony do
obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej muszą być odpowiednio w
państwie, z którego produkt jest sprowadzony, i na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej jednocześnie referencyjnymi produktami
leczniczymi albo jednocześnie odpowiednikami referencyjnych produktów
leczniczych.
Aby uzyskać pozwolenia na import równoległy należy złożyć wniosek do
Ministra właściwego do spraw zdrowia (obecnie jest to Minister Zdrowia) za
pośrednictwem Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów
Medycznych i Produktów Biobójczych (zwanego dalej Prezesem Urzędu).
Wymóg uzyskania zezwolenia na prowadzenie tego typu działalności jest
ustanowiony przez art. 6 ust. 1 Dyrektywy 2001/83/WE, która wiąże państwo
członkowskie co do tego rezultatu pozostawiając swobodę w zakresie środków
zmierzających do jego osiągnięcia.
131
Wniosek o wydanie pozwolenia na import równoległy powinien
zawierać:
a) podstawowe dane zawarte w pozwoleniu wydanym przez państwo
członkowskie Unii Europejskiej lub państwo członkowskie
Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony
umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, z którego produkt
leczniczy jest sprowadzany
b) dane importera równoległego
c) wzór oznakowania opakowania oraz ulotki
d) kopię zezwolenia na wytwarzanie wydane przez upoważniony organ
państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa
członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu
(EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, w
tym w zakresie przepakowywania
e) potwierdzenie uiszczenia opłaty za złożenie wniosku.
Pozwolenie na import równoległy produktu leczniczego wygasa po
upływie roku od dnia wygaśnięcia pozwolenia na dopuszczenie do obrotu na
terytorium RP, a w przypadku wygaśnięcia na terytorium Europejskiego
Obszaru Gospodarczego, pozwolenie na import równoległy produktu
leczniczego wygasa z chwilą wygaśnięcia pozwolenia na dopuszczenie do
obrotu. Ponadto, cofnięcie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu wynikające
z zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi lub zwierząt skutkuje jednocześnie
cofnięciem pozwolenia na import równoległy.
Przed wprowadzeniem do obrotu w Polsce, produkty z importu
równoległego są przepakowane do opakowania oznakowanego w języku
polskim, do którego dołączana jest polskojęzyczna ulotka. Proces
przepakowania nie ma wpływu na właściwości terapeutyczne i
bezpieczeństwo stosowania leku. Jest to proces, który nie ingeruje w
opakowanie wewnętrzne leku. Pozostaje ono w nienaruszonej postaci, tzn.
takiej, w jakiej zostało dopuszczone do obrotu w kraju źródłowym.
Podmiot uprawniony do importu równoległego może wprowadzić
produkt importowany równolegle do obrotu pod nazwą stosowaną na
terytorium Polski, stosowaną w państwie, z którego produkt leczniczy jest
sprowadzony, albo powszechnie stosowaną lub naukową opatrzoną znakiem
towarowym lub nazwą podmiotu uprawnionego do importu równoległego.
132
Importer równoległy, chcąc przepakować produkt leczniczy, musi spełnić
następujące wymagania:
a) przepakowanie nie wpłynie niekorzystnie na oryginalny stan produktu
b) nowe opakowanie zawiera informację o tym, kto wyprodukował i
przepakował produkt
c) wygląd przepakowanego produktu nie szkodzi renomie znaku
towarowego ani jego właściciela
d) właściciel znaku towarowego został uprzednio powiadomiony o
zamiarze wprowadzenia przepakowanego produktu do obrotu
Przepisy wymagają, aby ulotka informacyjna dla pacjenta w produkcie
pochodzącym z importu równoległego zawierała dokładnie takie same
informacje, jak ulotka dołączona do produktu wprowadzonego na rynek
bezpośrednio przez jego producenta. Obowiązek uaktualniania ulotek
informacyjnych zgodnie ze zmianami w referencyjnych drukach
informacyjnych spoczywa na importerze równoległym.
Przeciwko zjawisku importu równoległego produktów leczniczych
protestują przedsiębiorstwa farmaceutyczne.
Jednym z argumentów wybrzmiewającym z ich strony jest narażanie
pacjentów na niebezpieczeństwo poprzez możliwość wprowadzenia do obrotu
sfałszowanych leków (podróbek). Jednak wszystkie zachowania związane z
importem równoległym są poddane analogicznym regulacjom co leki
dystrybułowane w tradycyjny sposób – trudno jest zatem bronić poglądu, że
proceder importu równoległego zwiększa ryzyko sfałszowania produktu
leczniczego. Do tej pory nie stwierdzono istnienia w legalnym obrocie
przypadku przeniknięcia leku podrobionego.
Firmy farmaceutyczne podnoszą też, że równoległy import produktu
leczniczego przyczynia sią do zmniejszenia ich zysków, a co za tym idzie
zmniejszenia się puli nakładów na badania uskuteczniane nad nowymi
produktami leczniczymi oraz powoduje opóźnienia w wprowadzaniu nowych
terapii. Warto jednak w tym kontekście przytoczyć fragment decyzji Komisji
Europejskiej z 8 maja 2001 r.: „Wydaje się, że nie ma żadnego związku
przyczynowo – skutkowego pomiędzy stratami z powodu handlu
równoległego a inwestycjami firmy Glaxo Wellcome w badania i rozwój. Co
więcej, straty te są na tyle nieznaczne, że nie mogły mieć wpływu na
133
wspomniane inwestycje w żaden istotny sposób.”. Dalej Komisja odwołuje się
do struktury wydatków firm farmaceutycznych, gdzie zauważa, że środki
przeznaczane na badania i rozwój stanowią ok. 15 % ogólnego budżetu firmy.
Biorąc pod uwagę fakt, że wydatki na marketing i promocję kształtują się na
poziomie 30 – 40 %, można równie dobrze powiedzieć, że straty wynikające z
handlu równoległego można odliczyć od tej pozycji, co pozbawia ciężaru
gatunkowego omawianego argumentu.
Skutkiem sprowadzania gotowego produktu leczniczego z państw
określonych w ustawie jest
spowodowanie pośredniego efektu
konkurencyjnego. Polega on na obniżeniu cen produktów leczniczych
oferowanych przez producentów w krajach importu. Zdarza się, że leki
pochodzące z importu równoległego są o kilkadziesiąt procent tańsze niż te,
które są dystrybułowane w tradycyjny sposób.
Oszczędzają na tym pacjenci, którzy mają dostęp do tańszego produktu
leczniczego o tych samych właściwościach oraz hurtownie farmaceutyczne.
Zgodnie z raportem Deloitte Audyt oraz Stowarzyszenia Importerów
Równoległych Produktów Leczniczych „Wpływ importu równoległego na
konkurencyjność rynku leków w Polsce” z kwietnia 2010 r. – w latach 2006 –
2009 pacjenci, szpitale oraz NFZ zaoszczędzili dzięki istnieniu importu
równoległego produktów leczniczych ponad 294 mln zł. Obliczenia wykonane
zostały na podstawie danych IMS Poland, z uwzględnieniem bazowych cen
zakupu, marż hurtowych i aptecznych, podatku VAT oraz detalicznych cen
urzędowych w przypadku leków refundowanych.
Podobnie, oszczędności wynikające z istnienia procedury importu
równoległego szacowane są w państwach europejskich na kilkadziesiąt albo
nawet kilkaset milionów euro rocznie.
Import równoległy jest w pełni legalnym oraz rodzącym oszczędności
zjawiskiem. Uważam, że regulacja prawna tego zagadnienia w polskim prawie
krajowym zapewnia również bezpieczeństwo produktu leczniczego, a co za
tym idzie bezpieczeństwo i zdrowie pacjenta. Handel równoległy produktem
leczniczym skutkuje dla pacjenta nie tylko obniżeniem ceny produktu
leczniczego, ale także daje mu możliwość dostępu do nowoczesnych terapii
lekowych.
134
TAKSONOMIA DEFINICJI RYZYKA I PRÓBA ICH
KLASYFIKACJI
mgr inż. Monika Piśniak
Politechnika Częstochowska
Streszczenie: Współcześnie przedsiębiorstwa muszą mierzyć się z
wieloma czynnikami zewnętrznymi, które wpływają na całe spektrum
procesów zachodzących w każdym zakładzie produkcyjnym. Czynniki te
powodują zmiany, najczęściej pozytywne, ale również neutralne czy
negatywne. Dlatego też ryzyko, a bardziej zarządzanie ryzykiem w przypadku
procesów decyzyjnych oraz następujących po nich, wymusza wprowadzenie
pojęcia miary ryzyka. Poniższa praca jest próbą podziału dostępnych w
literaturze definicji ryzyka, ze względu na ich operacyjność.
Słowa kluczowe: Ryzyko, definicje, klasyfikacja ryzyka, zarządzanie.
Wstęp
Ryzyko występuje współcześnie w każdej dziedzinie życia człowieka, jest
ono znane od zarania dziejów, powstaje jeśli mamy do czynienia z sytuacją, w
której należy podjąć decyzję, nie znając przyszłych skutków. Powiązane jest
zatem z nieznaną przyszłością oraz brakiem kompletnych informacji,
mających na celu eliminację ryzyka lub też jego zmniejszenie.
W trakcie
kolejnych procesów następujących po sobie w konsekwencji podjętej decyzji,
mogą wystąpić zakłócenia płynące ze środowiska naturalnego lub otoczenia
społecznego, wywołując stan niepewności1.
W chwili podejmowania decyzji nie dysponujemy nigdy kompletnym
zbiorem informacji, jedynie wspieramy się danymi, które otrzymaliśmy z
analizy historycznej. Zmusza to do odgadywania skutków oraz przyszłych
rezultatów obecnych decyzji2. Decyzje te podejmuje się akceptując albo
odrzucając założeń warunków, które opisują w pewnym przybliżeniu realia
procesu decyzyjnego. Warunki te dzielą się na deterministyczne, czyli te które
są pewne, mogące przewidzieć wszystkie konsekwencje podejmowanych
1
2
T.T. Kaczmarek, Ryzyko i zarządzanie ryzykiem ujęcie interdyscyplinarne, 2008 r. Warszawa Difin, s.48.
P.G.Moore, Ryzyko w podejmowaniu decyzji, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1975 r., s.15.
135
decyzji oraz niedeterministyczne, którymi jest właśnie ryzyko oraz
niepewność.3
Ryzyko jest pojęciem, które towarzyszyło ludziom od zawsze we
wszystkich sferach życia, ponieważ wywodzi się z obaw o ognisko domowe,
czyli aby zapewnić sobie suche i ciepłe schronienie. Wraz z rozwojem
ludzkości, ludzie zadawali sobie trudniejsze pytania, bojąc się o pozostałe
płaszczyzny życia. Pierwsze oznaki ryzyka w procesach produkcyjnych,
sprowadzały się do pytań dotyczących zbiorów w rolnictwie, jak i
magazynowania artykułów. Wraz z kolejnymi etapami rozwoju gospodarki
następowało coraz więcej stanów niepewności.4.
Aktualnie najczęściej występującym obszarem badania ryzyka jest aspekt
ekonomiczny, jednak nie należy zapominać, że jest to zagadnienie
wielopłaszczyznowe.
Analizując definiowanie ryzyka w dostępnej literaturze, można zauważyć,
że jest ono zarówno pojęciem intuicyjnym jak i mierzalnym, spowodowane
jest wieloma różnicami subiektywnymi definiujących 5. Sprowadzają się one
różnic semantycznych, jednak
w niektórych można zauważyć
element operacyjny. Przedłożona praca skupiać się będzie na przeglądzie
literaturowym pod względem pomiaru ryzyka.
1. Propozycja podziału dostępnych definicji ryzyka biorąc pod uwagę
operacyjność.
Pojęcie ryzyka pochodzi z łacińskiego słowa „riscare”, które znaczy
„odważyć się”, nakreślając kluczowe znaczenie ryzyka jako kwestii wyboru, a
nie przeznaczenia6.
Współczesny słownik języka polskiego, podaje definicję, że ryzyko to
„możliwość sukcesu, ale także niepowodzenia, porażki, straty. To także
przedsięwzięcie, którego wynik jest niepewny, wątpliwy. Ryzyko to również
możliwość powstania szkody”7.
Uzupełnieniem definicji podanej przez słownik języka polskiego, jest opis
pochodzący z Encyklopedii organizacji i zarządzania, mówiąc, że wielkość
3
J. Marcinkowski, Ryzyko, jakość prognoz a efektywność inwestowania na rynkach finansowych, Wydawnictwo
Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2009 r., s 113.
4
R.M. Olejnik, Od indeterminizmu poprzez prawdopodobieństwo do ryzyka – aspekt filozoficzny, 2012 r. Politechnika
Częstochowska, s. 22.
5
Z. Malara, Ryzyko i ochrona przed niepowodzeniem w procesie restrukturyzacji przedsiębiorstwa, Ryzyko. Perspektywa
jakościowa, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2013 r., s.11-12.
6
P.L. Bernstein, Przeciw bogom. Niezwykłe dzieje ryzyka, WIG-Press, Warszawa 1997 r., s 19.
7
Słownik współczesnego języka polskiego, pod red. B. Dunaja, Warszawa 1998 r., s. 598.
136
ryzyka jest zdeterminowana poprzez: typ, zakres a także warunki w jakich
proces przebiega8.
Wśród definicji dostępnych w literaturze można zauważyć trzy główne grupy:
I. Ryzyko jako pojęcie niemierzalne.
W tej grupie znajduje się najwięcej dostępnych w literaturze definicji.
Dotyczą one sfery psychologicznej, filozoficznej oraz ekonomicznej, nie
mające przy tym elementów operacyjności.
 G. Banse oraz G. Wechmann zauważyli brak ogólnej definicji jako
syntezy istniejących, która mogłaby zostać wykorzystana we
wszystkich dyscyplinach9.
 Cz. S. Nosal uważa, że ryzyko jest stanem umysłu, w procesie
podejmowania decyzji zostaje przeprowadzona analiza szans oraz
zagrożeń. Poziom poczucia ryzyka jest uzależniony od cech
osobowości10.
 M. Dziura wraz z J. Kaczmarek uważają, że ryzyko jest związane z
krótkimi okresami czasu, natomiast niepewność jest procesem
długoterminowym11.
 W. Grzybowski zwraca uwagę na możliwość wystąpienia ryzyka w
każdej sytuacji, zarówno gdy podane są szczegółowe informacje jak i
kiedy nie dysponuje się danymi wejściowymi12.
 J. Głuchowski oraz J. Szambelańczyk, koncepcja ryzyka opiera się na
poglądzie, że jest ono stanem, gdzie rezultaty nie są znane, niemniej
jednak można przypuszczać jakie nastąpią alternatywy oraz szanse ich
wystąpienia13.
8
Encyklopedia organizacji i zarządzania, pod red. L. Pasiecznego, Warszawa 1981 r. s. 410. „istotą ryzyka jest
podejmowanie działań, któ®ych skutki mogą być różne”
9
G.Banse, G. Wechmann, Interdisziplinäre Risikoforschung. Eine Bibliographie, Westdeutscher Verlag,
Opladen/Wiesbaden 1998 r., s. 7.
10
Cz. Nosal., Psychologia myślenia i działania menedżera., AKADE, Wrocław 2001 r. s. 141-149.
11
M. Dziura, J. Kaczmarek, Decyzje inwestycyjne w warunkach ryzyka i niepewności, zarządzanie finansami. Współczesne
tendencje w teorii i praktyce. T2. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej Kołobrzeg 2-4 marca 2000 r.
Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2000 r. s. 36.
12
W. Grzybowski, Przedsiębiorczość, niepewność, zysk, UMCS Lublin, 1995 r., „ (…) pojęcie niepewności da się
zastosować do każdej sytuacji, której nie można opisać w sposób absolutnie dokładny, bez względu na stopień tej
dokładności oraz bez względu na to, czy opisywana sytuacja grozi powstaniem odchyleń różnokierunkowych, czy tylko
ujemnych. Pojęcie ryzyka natomiast nie można rozumień tak szeroko, ponieważ może być ono odnoszone do sytuacji,
które dążą zaistnieniem odchylenia ujemnego bądź dla których odchylenie ujemne jest jedną z możliwości.”
13
J. Głuchowski, J. Szambelańczyk., Zarządzanie ryzykiem bankowym, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań
199 r. s. 351-352.
137
 R. Diacon wraz z R.L. Carter, twierdzą że ryzyko występuje wtedy jeśli
nie znane są rezultaty mogące wystąpić w przyszłości, ani możliwe
alternatywy czy też szanse.
W przeciwnym wypadku mamy
14
do czynienia z niepewnością .
 Pyka oraz J. Pyka podaje, że ryzyko jest stanem niepewności, który
najlepiej jest znany przez podmioty gospodarcze15.
 J. Rokita łączy podejście psychologiczne wraz z ekonomicznym
opisując ryzyko jako konsekwencję zjawiska nieświadomości, jakie
powstaje w wyniku działania ludzkiego umysłu. Przypisuje ryzyku
wartość, która pobierana jest z otaczającego środowiska16.
Ryzyko jako pojęcie mierzalne w sensie intuicyjnym (bez wskazania
odpowiedniego sposobu pomiaru).
Ta grupa wskazuje na mierzalność ryzyka, jednak ich autorzy nie potrafią
wskazać najlepszego miernika.
II.
 F.H.Knight wprowadził podział ryzyka na część mierzalną oraz
niemierzalną. Mierzalna to ryzyko, natomiast niemierzalna to
niepewność17.
 E. Kulwicki zwraca uwagę na podział, jeśli dane parametry wejściowe
nie są znane, mamy wtedy do czynienia ze zjawiskiem niemierzalnym,
czyli niepewnością,
w przeciwnym wypadku występuje
18
ryzyko .
III. Ryzyko oparte o kryteria mierzalności – mierzalność empiryczna.
W tej grupie znajdują się autorzy definicji, którzy wprowadzili sposób
pomiaru. Można zauważyć, że występują typowe mierniki jak
prawdopodobieństwo, albo jej synonimy (hazard). Jak również miary jak
odchylenie standardowe, korelacja.
14
S. R.Diacon., R. L. Carter , Success in Insurance, J. Murray, London. 1990r. s.4.
Pyka I., Pyka J., Woźniak-Sobczak B., Elementy ekonomii i ekonomiki przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej,
Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 1997r., s. 98.
15
16
Staniec I., Zawiła-Niedźwiecki J., Zarządzanie ryzykiem operacyjnym, C.H. Beck Warszawa, 2008, s. 16.[J. Rokita, 1997,
s.20-23]
17
F.H. Knight, Risk, Uncertainty and Profit, Chicago Londyn 1985 r, s. 233.
18 E. Kulwicki, Działalność gospodarcza w warunkach ryzyka
b
ju g
j. P ń t
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
1987r., s. 166-170.
138
a. Ryzyko mierzone matematycznie, probabilistycznie.
 O. Lange definiuje ryzyko jako wielkość mierzalną przy pomocy
technik probabilistycznych, natomiast niepewność występuje w
sytuacjach, kiedy tych technik nie można zastosować19.
 G.L.S. Shackle’a, uważa, że ryzyko wyznaczyć można
prawdopodobieństwem
w „eksperymencie podzielnym”,
rozumianym jako szereg działań oddzielnych
w
dostatecznej
ilości
prób
występujących
w
jednakowych
20
okolicznościach .
 W. Samecki, wprowadza podział na trzy rodzaje wykorzystywanego
prawdopodobieństwa oraz zwraca uwagę na wymóg obiektywnej
wiedzy21.
 K.Marcinek twierdzi, że ryzyko występuje wówczas, jeśli na wszystkich
możliwych poziomach można oszacować prawdopodobieństwa na
podstawie danych wejściowych. Niepewność nazywa „niemożnością
identyfikacji” wszystkich możliwości przyszłych poziomów badanych
poziomów22.
 L. Tepman, porównując z niebezpieczeństwem poniesienia strat w
zasobach lub uzyskania mniejszych dochodów od zaplanowanych.
Definiuje ryzyko jako prawdopodobieństwo potencjalnej utraty
zasobów lub uzyskania ich w stopniu nie satysfakcjonującym23.
 J.Pfeffer ryzyko traktuje jako połączenie elementów hazardu, które
można mierzyć za pomocą niepewności, a ona z kolei jest mierzona
poziomem miary, będąc kategorią psychologiczną24.
b. Ryzyko mierzone statystycznie.
 A.H.Willet, stwierdził że zjawisko ryzyka jest skorelowane oraz
obiektywne, natomiast niepewność jest stanem subiektywnym. 25.
19
O. Lange, Optymalne decyzje. Zasady programowania, PWN, Warszawa 1967, s. 195.
20
G.L.S. Shackle, Decision, Order, and Time in Human Affairs. Cambridge University Press. 1961 r. s. 57.
21
W. Samecki, Ryzyko i niepewność w działalności przedsiębiorstwa przemysłowego, Państwowe Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 1967 r. s.30.
22
K. Marcinek, Ryzyko projektów inwestycyjnych, Katowice 2001 r., s. 81
23
L. Tepman, Riski w ekonimikie junitidana, Moskwa 2002 s. 20, „ ryzyko to możliwość zaistnienia niekorzystnej sytuacji
podczas realizacji planów i wykorzystania budżetów przedsiębiorstwa”.
24
J. Pfeffer, Insurance and Economic Theory, Illinois 1996 r. s. 42, „ (…) jest kombinacją hazardu i jest mierzone
prawdopodobieństwem, niepewność jest mierzona przez poziom wiary. Ryzyko jest stanem świata; niepewność jest
stanem umysłu.”
139
 W.A. Rowe skupił się na obawach oraz negatywnych skutkach jakie
mogą mieć miejsce, oraz na możliwych elementach niepożądanych26.
 A. Zachorowska definiuje ryzyko jako skutki, czyli na negatywne
odchylenia od założonych oczekiwań, z punktu widzenia
podejmowanych działań27.
 G. Forshle wskazuje na ścisły związek z poniesieniem straty oraz
podkreśla negatywne odchylenia od wartości oczekiwanych
występujących w definicji ryzyka28.
 B.E. Gup uważa ryzyko jako źródło strat, na które należy zwracać
uwagę prowadząc działalność przedsiębiorstwa29.
 B. Brühwiller wskazuje na ważne uzupełnienie, ryzyko daje nam
niebezpieczeństwo negatywnego odchylenia od celu30.
 A. Sahl zwraca uwagę, że ryzyko jest zagrożeniem zmniejszenia się
zysku31.
2. Wnioski
Każdy z badających zagadnienie ryzyka, twierdzi że pochodzi ono z
niepewności, mając przy tym charakter wymierny. Dzięki temu nie tylko
można zidentyfikować istnienie ryzyka, ale również można poddać
weryfikacji empirycznej stosując przy tym odpowiednio dobrane metody
pomiaru. Ryzyko posiada możliwość wykonywania pomiaru ze względu na
dostęp do informacji, które umożliwiają ocenić ewentualne straty i zyski
związane z danym działaniem, czyli daje możliwość oczekiwać odpowiednich
skutków przyszłych decyzji.
Reasumując ryzyko towarzyszy we wszystkich dyscyplinach, jak i w życiu
codziennym, tworząc zespół uwarunkowań, w otoczeniu których
podejmowane są decyzje implikujące nieznane skutki podczas podejmowania
25
A.H. Willet, The Economic Theory of Risk Insurance, Filadelfia 1901 r., s. 6. “ Ryzyko jest zobiektywizowaną
niepewnością wystąpienia niepożądanego zdarzenia. Ryzyko zmieni się wraz z niepewnością, nie zaś ze stopniem
prawdopodobieństwa.”
26
A. Rowe, An Anatomy of Rise, New York, 1977 r., s. 24.
27
A. Zachorowska, Ryzyko działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa, 2006. „Niepewność losowa jest
wynikiem zdarzeń losowych, podlegających działaniu prawa wielkich liczb, kwantyfikowaną za pomocą rachunku
prawdopodobieństwa. Jej istota polega na wystąpieniu zdarzeń losowych mających charakter stochastyczny. Wywołują
one odchylenie negatywne z punktu widzenia oczekiwanych skutków podejmowanych działań. Zaletą tego typu
niepewności jest możliwość ubezpieczenia się od negatywnych skutków. Owa możliwość dotyczy tylko wymiaru mikro,
gdyż w makro skali zdarzenia losowe powodują ubytki, w produkcie narodowym brutto.”
28
M.Glaum, G. Forshle, Finanzwirtschaftliches Risikomanagement deutscher Industrie – und HandelsunternehmenIndustriestudie, PwC Deutsche Revision Aktiengesellschaft Wirtschaftsprüfungsgesellschaft, Fachverlaag Moderne
Wirtschaft, Frankfurt am Main 2000 r.
29
B.E. Gup, The Basic of investing, John Wiley & Sons, New York 1992 r, s. 335.
30
B. Brühwiller, Risk Management – eine Aufgabe der Unternehmenfuehrung Verlag Paul Haupt, Bern 1980 r, s. 40.
31
A. Sahl, Integriertes Hedging Risiken mit dem Portfolio – Anzatz W.R. Eller, Handbuch Derivatirer Instrumente,
Schaeffer – poeschel, Stuttgart 1996 r., s. 292.
140
tych decyzji. Większość przytoczonych definicje sprowadzają się do
powyższego wniosku, różniąc się semantycznie w poszczególnych grupach
zaproponowanego podziału.
Literatura:
1.
2.
Banse G., Wechmann G., Interdisziplinäre Risikoforschung. Eine
Bibliographie, Westdeutscher Verlag, Opladen/Wiesbaden 1998,
Brühwiller
B.,
Risk
Management
–
eine
Unternehmenfuehrung Verlag Paul Haupt, Bern 1980,
Aufgabe
der
3.
Diacon S. R., R. L. Carter , Success in Insurance, J. Murray, London.
1990r.,
4.
Dziura M., Kaczmarek J., Decyzje inwestycyjne w warunkach ryzyka i
niepewności, zarządzanie finansami. Współczesne tendencje w teorii i
praktyce. T2. Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2000 r.,
5.
Glaum M., Forshle G., Finanzwirtschaftliches Risikomanagement
deutscher Industrie – und Handelsunternehmen- Industriestudie,
Fachverlaag Moderne Wirtschaft, Frankfurt am Main 2000,
7.
Grzybowski W., Przedsiębiorczość, niepewność, zysk, UMCS Lublin, 1995,
Gup B.E., The Basic of investing, John Wiley & Sons, New York 1992,
8.
Jajuga K., Zarządzanie ryzykiem, PWN Warszawa 2009,
6.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Kaczmarek T.T., Ryzyko i zarządzanie ryzykiem ujęcie interdyscyplinarne,
Difin Warszawa 2008,
Kaczmarek T. T., Zarządzanie ryzykiem handlowym, finansowym i
produkcyjnym, OOD Gdańsk 2002,
Knight F.H., Risk, Uncertainty and Profit, Chicago Londyn 1985,
Kulwicki E., Działalność gospodarcza w warunkach ryzyka, Państwowe
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1987,
Malara Z., Ryzyko i ochrona przed niepowodzeniem w procesie
restrukturyzacji przedsiębiorstwa, Ryzyko. Perspektywa jakościowa,
Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2013 r.,
Marcinek K., Ryzyko projektów inwestycyjnych, Katowice 2001,
P.G.Moore, Ryzyko w podejmowaniu decyzji, Państwowe Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 1975 r.,
Nosal Cz., Psychologia myślenia i działania menedżera., AKADE,
Wrocław 2001,
141
17.
Olejnik R.M., Od indeterminizmu poprzez prawdopodobieństwo do ryzyka
– aspekt filozoficzny, Politechnika Częstochowska 2012,
18.
Pfeffer J., Insurance and Economic Theory, Illinois 1996,
19.
Rowe A., An Anatomy of Rise, New York, 1977,
20.
21.
22.
23.
24.
Sahl A., Integriertes Hedging Risiken mit dem Portfolio – Anzatz W.R.
Eller, Handbuch Derivatirer Instrumente, Schaeffer – poeschel, Stuttgart
1996,
Samecki W., Ryzyko i niepewność w działalności przedsiębiorstwa
przemysłowego, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1967
r.
Shackle G.L.S., Decision, Order, and Time in Human Affairs. Cambridge
University Press. 1961 r.
Słownik współczesnego języka polskiego, pod red. B. Dunaja, Warszawa
1998 r.,
Staniec I., Zawiła-Niedźwiecki J., Zarządzanie ryzykiem operacyjnym,
C.H. Beck Warszawa, 2008,
25.
Tepman L., Riski w ekonimikie junitidana, Moskwa 2002,
26.
Willet A.H., The Economic Theory of Risk Insurance, Filadelfia 1901,
27.
Zachorowska A., Ryzyko działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw, PWE
Warszawa, 2006.
WPŁYW TURYSTYKI NA ŚWIATOWE DZIEDZICTWO
KULTURALNE I NATURALNE
mgr Aldona Joanna Ploch
Uczelnia Techniczno-Handlowa im. Heleny Chodkowskiej w Warszawie
Wprowadzenie.
Wpisanie danego obiektu na Listę światowego dziedzictwa UNESCO w
zdecydowany sposób zwiększa jego prestiż na arenie międzynarodowej. Jest
to również wyróżnienie dla państwa, na terenie którego ten obiekt się
znajduję.
142
Oprócz oczywistych zalet wynikających z zakwalifikowania danego
obiektu jako światowe dziedzictwo kulturowe bądź naturalne, pojawia się
również mnóstwo zagrożeń. Jednym z takich według mnie jest właśnie
turystyka. Z jednej strony zwiększony ruch turystyczny skierowany na
poznanie obiektów wpisanych na Listę światowego dziedzictwa kulturalnego i
naturalnego dostarcza dodatkowych środków pieniężnych, które mogą być
wykorzystywane na utrzymywanie tegoż obiektu w niezmienionym stanie. Z
drugiej jednak strony zwiększony ruch turystyczny to również konieczność
budowy odpowiedniej infrastruktury i związane z tym zanieczyszczenie
środowiska, ale również zagrożenia wynikające z samej działalności ludzkiej.
Światowe dziedzictwo kulturalne i naturalne – pojęcie, zasady
kwalifikacji i finansowanie.
W myśl Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa
kulturalnego i naturalnego przyjętej w Paryżu w dniu 16 listopada 1972r. 32 za
"dziedzictwo kulturalne" uważane są: zabytki: dzieła architektury, dzieła
monumentalnej rzeźby i malarstwa, elementy i budowle o charakterze
archeologicznym, napisy, groty i zgrupowania tych elementów, mające
wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki,
zespoły: budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu na swą
architekturę, jednolitość lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową
powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki, miejsca
zabytkowe: dzieła człowieka lub wspólne dzieła człowieka i przyrody, jak
również strefy, a także stanowiska archeologiczne, mające wyjątkową
powszechną wartość z punktu widzenia historycznego, estetycznego,
etnologicznego lub antropologicznego, natomiast za „dziedzictwo naturalne”
uważane są: pomniki przyrody utworzone przez formacje fizyczne i
biologiczne albo zgrupowania takich formacji, przedstawiające wyjątkową
powszechną wartość z punktu widzenia estetycznego lub naukowego,
formacje geologiczne i fizjograficzne oraz strefy o ściśle oznaczonych
granicach, stanowiące siedlisko zagrożonych zagładą gatunków zwierząt i
roślin, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki lub
ich zachowania, miejsca lub strefy naturalne o ściśle oznaczonych granicach,
mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki, zachowania
lub naturalnego piękna.
32
Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz z regulaminem wykonawczym
do tej konwencji oraz protokół o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisane w
Hadze dnia 14 maja 1954 roku (Dz.U. z 1957 r. nr 46, poz. 212, załącznik)
143
O objęciu danego obiektu ochroną UNESCO w ramach listy światowego
dziedzictwa decyduje szereg kryteriów. Do końca 2004 r. było sześć kryteriów
dla obiektów dziedzictwa kulturowego i cztery dla przyrodniczego. W 2005 r.
połączono je w jednorodną listę dziesięciu kryteriów. Dany obiekt musi
reprezentować "unikatową wartość uniwersalną" i spełniać przynajmniej jeden
z poniższych warunków: Kryteria kulturowe: I. reprezentować arcydzieło
ludzkiego geniuszu twórczego; II. przedstawiać ważną wymianę ludzkich
wartości, na przestrzeni dziejów lub w obszarze danego regionu świata, w
zakresie rozwoju architektury lub technologii, w sztukach monumentalnych,
urbanistyce lub projektowaniu krajobrazu; III. przedstawiać unikatowe albo
przynajmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub istniejącej albo
minionej cywilizacji; IV. przedstawiać szczególny przykład typu budowli,
zespołu architektonicznego lub technologicznego albo krajobrazu
ilustrującego ważny etap (lub etapy) w historii ludzkości; V. przedstawiać
szczególny przykład tradycyjnego ludzkiego osadnictwa, zagospodarowania
ziemi lub morza, reprezentatywny dla danej kultury (lub kultur), albo ludzkiej
interakcji ze środowiskiem, szczególnie jeśli stało się ono zagrożone wskutek
nieodwracalnej zmiany; VI. pozostawać w bezpośrednim lub namacalnym
związku z wydarzeniami lub żywą tradycją, pomysłowością lub wierzeniami,
albo z dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym
znaczeniu (Komitet uznaje, że to kryterium powinno być stosowane w
połączeniu z innymi kryteriami); Kryteria przyrodnicze: VII. obejmować
wyjątkowe zjawiska przyrodnicze lub tereny szczególnego naturalnego piękna
i o znaczeniu estetycznym; VIII. przedstawiać szczególne świadectwo
ważnych etapów w historii planety, zawierające ślady dawnego życia,
istotnych toczących się procesów geologicznych; tworzących formy
ukształtowania terenu lub istotne formacje geomorficzne lub fizjograficzne;
IX. przedstawiać szczególny przykład toczących się procesów ekologicznych i
biologicznych, istotnych dla ewolucji i rozwoju lądowych, słodkowodnych,
przybrzeżnych i morskich ekosystemów lub społeczności roślin i zwierząt; X.
obejmować najważniejsze środowiska przyrodnicze do ochrony różnorodności
form życia, łącznie z zagrożonymi gatunkami o uniwersalnej wartości z
punktu widzenia nauki i konserwacji przyrody. Podstawowymi wymogami,
które musi spełniać każde dobro kulturowe, jest autentyczność i integralność.
Ze względu na trudności z pojęciem autentyczności, przyjęto, że powinno
odnosić się do projektu, materiałów, fachowości wykonania i otoczenia, a w
przypadku krajobrazów kulturowych, do ich cech charakterystycznych i
elementów składowych. Wyjątkowo może być akceptowana rekonstrukcja,
144
jeśli została dokonana na podstawie pełnej, szczegółowej dokumentacji
oryginału i nie miała charakteru koniunkturalnego. Dobra przyrodnicze
natomiast muszą spełniać warunek integralności oraz posiadać efektywny
system ochrony i zarządzania.
Na podstawie postanowień Konwencji państwo strona może zwracać się
do Komitetu Światowego Dziedzictwa z prośbą o udzielenie pomocy
międzynarodowej na rzecz dóbr dziedzictwa kulturalnego i naturalnego o
wyjątkowej powszechnej wartości, znajdujących się na jego terytorium.
Pomoc udzielana przez Komitet Dziedzictwa Światowego może przybierać
następujące formy: a) studia nad zagadnieniami artystycznymi, naukowymi i
technicznymi związanymi z ochroną, konserwacją, rewaloryzacją i
ożywianiem lub odtwarzaniem dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, b)
skierowanie rzeczoznawców, techników i wykwalifikowanych robotników do
czuwania nad należytym wykonaniem zatwierdzonego projektu, c) kształcenie
specjalistów wszelkich szczebli w dziedzinie identyfikacji, ochrony,
konserwacji, rewaloryzacji i ożywiania lub odtwarzania dziedzictwa
kulturalnego i naturalnego, d) dostarczanie urządzeń, którymi zainteresowane
państwo nie dysponuje lub których nie jest w stanie nabyć, e) udzielanie
pożyczek nisko oprocentowanych lub nie oprocentowanych, które mogą być
spłacane na warunkach długoterminowych, f) przyznawanie subwencji
bezzwrotnych w wyjątkowych i szczególnie uzasadnionych wypadkach.
Pojęcie oraz historia turystyki.
Turystyka jest to zjawisko przestrzennej ruchliwości ludzi, które
związane jest z dobrowolną zmianą miejsca pobytu, środowiska i rytmu życia.
Obejmuje całokształt stosunków i zjawisk związanych z ruchem
turystycznym. Słowo turystyka pochodzi od francuskiego pojęcia tour, które
oznacza wycieczkę, podróż kończącą się powrotem do miejsca skąd nastąpił
wyjazd. W XVII wieku mianem tourist określano uczestników podróży po
kontynencie europejskim, podejmowanych przez arystokratyczną młodzież
angielską, która po ukończeniu szkoły średniej wyjeżdżała m.in. do Francji i
Włoch w celu kontynuacji nauki.
Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO) definiuje turystykę jako
ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach
wypoczynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż rok bez przerwy poza
swoim codziennym otoczeniem, z wyłączeniem wyjazdów, w których
głównym celem jest aktywność zarobkowa wynagradzana w odwiedzanej
145
miejscowości. Definicja ta została przyjęta do celów statystycznych stąd m.in.
ograniczenie czasu do roku itp33.
W Starożytności pierwsze podróże miały charakter religijny. Tak było w
Starożytnym Egipcie oraz w Grecji, gdzie wierni przybywali do świątyń
uczestniczyć w obrzędach, ale również aby zasięgać porad biegłych kapłanów,
np. uroczystości w Tebach, zasięganie porad u Wyroczni Delfickiej. W
starożytnym Rzymie mieszkańcy Imperium podróżowali w celach leczniczych
i wypoczynkowych, a sprzyjała temu infrastruktura drogowa i odpowiednie
regulacje prawne chroniące podróżujących.
Średniowiecze przyniosło wiele zmian i niestety nastąpił zastój w wielu
dziedzinach, w tym w turystyce. Podróże miały głównie charakter religijny, a
głównym ich celem był Rzym oraz Ziemia Święta.
Zarówno w starożytności, jak i w Średniowieczu odbywały się podróże
kupieckie. Podróżujący Jedwabnym Szlakiem z Europy i Bliskiego Wschodu
do Chin, dostarczali nie tylko wiele cennych produktów, ale również
wiadomości o kulturze i zwyczajach innych krajów. Takie wspomnienia z
podróży znajdujemy w dziennikach Marco Polo.
Wiek XIV i XV to czas wielkich odkryć geograficznych. Podróże
Krzysztofa Kolumba, który próbując odkryć morską drogę do Indii odkrył
Amerykę, oraz Vasco da Gamma, który opływając Afrykę trafił do Indii.
Wraz z odkryciami geograficznymi oraz rozwojem infrastruktury
drogowej od wieku XVII wzrasta zainteresowanie podróżami w celach
turystycznych. Wielu mieszkańców Europy odwiedza miejscowości
uzdrowiskowe, a turystyka staje się źródłem dochodu dla osób zajmujących
się obsługą podróżnych.
Wiek XIX okazał się dla turystyki przełomowy. Dotychczas na podróże
wypoczynkowe mogli pozwolić sobie tylko najzamożniejsi, a spowodowane
było to dużymi kosztami podróży. Wraz z rozwojem środków transportu,
przemysłu, urbanizacji i wzrostu poziomu kulturalnego turystyka nabrała
charakteru masowego.
Wiek XX, a zwłaszcza okres po zakończeniu II wojny światowej, to
rozwój turystyki, jaką znamy. Wówczas nastąpił wzrost wyjazdów
33
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 692/2011 z dnia 6 lipca 2011 r. w sprawie
europejskiej statystyki w dziedzinie turystyki i uchylające dyrektywę Rady 95/57/WE
146
turystycznych do Europy, a zwłaszcza w rejony Morza Śródziemnego, gdzie
podróżowali turyści głównie z Europy Zachodniej. Turyści bloku
komunistycznego w celach wypoczynkowych zatrzymywali się nad Jeziorem
Balaton na Węgrzech, czy w miejscowości Złote Piaski w Bułgarii. W latach
60tych i 70tych XX wieku intensywnie rozwijała się turystyka narciarska i to
wówczas zbudowano większość alpejskich stacji narciarskich.
Turystyka jako zagrożenie dla światowego dziedzictwa.
Przez dziesięciolecia, turystyka stała się jednym z najszybciej
rozwijających się sektorów gospodarki na świecie. Dziś dochód z turystyki
jest równy lub nawet przewyższa eksport ropy naftowej, produktów
spożywczych lub samochodów. Turystyka stała się jednym z głównych graczy
w handlu międzynarodowym i stanowi jednocześnie jedno z głównych źródeł
dochodu dla wielu krajów rozwijających się. To globalne rozprzestrzenianie
turystyki w uprzemysłowionych i rozwiniętych państwach przyniosło korzyści
gospodarcze i zatrudnienie w wielu sektorach powiązanych – od budownictwa
do rolnictwa czy telekomunikacji.34 Z raportu Światowej Organizacji
Turystyki w 2013 roku odnotowano 5% wzrost w ruchu turystycznym w
stosunku do roku 201235.
Jednakże turystyka oznacza także negatywny wpływa na środowisko
naturalne, a także w powiązaniu z tym erozję budowli zabytkowych. Ze
względu na rozwój infrastruktury turystycznej, zmniejsza się powierzchnia
obszarów naturalnych będących siedliskami roślin i zwierząt. Ponadto
wzrasta zanieczyszczenie powietrza (głównie ze względu na emisję spalin
samochodowych), zanieczyszczenie wód (ścieki pochodzące z obiektów
turystycznych) oraz poziom hałasu.
Takie negatywne efekty można zaobserwować w Świątyni Borobudur w
Indonezji. Jest to świątynia buddyjska, która powstała między 750 a 850
rokiem naszej ery. Ze względu na swoje walory przyciąga szerokie rzesze
turystów. Ze względu na panujący tam gorący i duszny klimat, turyści są
przywożenie w klimatyzowanych autokarach, które następnie z włączonymi
silnikami oczekują na ich powrót. Spalin uwalniające się z autokarów niszczą
zewnętrzną powłoką budowli.
34
35
http://www2.unwto.org/content/why-tourism (dostęp 07.01.2015.)
UNWTO Annual Report 2013, UNWTO 2014, s. 10
147
Również Dolina Królów w Egipcie odnotowuje negatywne skutki
turystyki. W celu ochrony starożytnych malowideł naściennych, zdobiących
grobowce faraonów, istnieje całkowity zakaz fotografowania. Z jednej strony
jest to spowodowane wpływem lamp błyskowych na farbę pokrywającą
ściany, a z drugiej oczywiście zmuszenie turystów do zakupu folderów czy
albumów poświęconych poszczególnym grobowcom. Niebagatelny wpływ na
stan fresków ma również flora bakteryjna, którą jest pokryte ciało człowieka, a
która wraz z jego bytnością w danym grobowcu osadza się na zabytku. W
Dolinie Królów, w celu zapobieżenia niszczeniu grobowców, wprowadzono
czasowe zamykanie dla zwiedzających poszczególne obiekty. Planowano
również na jakiś czas zamknąć całkowicie Dolinę Królów dla zwiedzających,
jednakże odbiłoby się to negatywie na gospodarce kraju.
Podobnie destrukcyjny wpływ turyści odcisnęli na Piramidach w Gizie.
Jeszcze w pierwszej połowie XX wieku istniała możliwość zwiedzenia tego
miejsca poprzez wejście na samą budowlę. Powodowało to oczywiści
naruszanie konstrukcji oraz osuwanie kamieni. Obecnie obowiązuje zakaz
wchodzenia na Piramidy, który może zostać zniesiony jedynie przez specjalne
zezwolenie wydane przez ministra Ministerstwa Starożytności ( do 2011 przez
sekretarza generalnego Najwyższej Rady Starożytności).
Turystyka poniekąd wymusza na władzach niektórych z krajów do
zwiększenia badań, wykopalisk, odkryć historycznych, które niestety w wielu
przypadkach mają katastrofalny wpływ na istniejące budowle wpisane na
Listę światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Obiektem
zagrożonym jest Stare Miasto w Jerozolimie. Raport misji technicznej
UNESCO wzywa władze Izraela do zaprzestania prac wykopaliskowych na
Mughrabi ścieżki prowadzącej do Haram el-Sharif.
Turystyka to niestety także zanieczyszczenia pozostawione przez samych
podróżnych. Poniewierające się dokoła puste plastikowe i szklane opakowania
po napojach, opakowania po jedzeniu, niedopałki papierosów. To również
wpływa negatywnie na chronione dziedzictwo, a zwłaszcza trudne jest do
opanowania w parkach kulturowych, które zajmują dość duże obszary. Park
Yellowstone położony w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej zajmuję
powierzchnię 8980km2, a corocznie odwiedza ten cud natury ponad 3 mln
osób36. Choć park przeprowadza kontrolowane pożary, w celu odnawiania
36
National Park Service Statistical Abstract 2012, Natural Resource Data Series NPS/NRSS/EQD/NRDS—
2013/473, s. 17
148
drzewostanu, to niekontrolowany pożar, wywołany niefrasobliwością
zwiedzających, mógłby poważnie zagrozić florze i faunie tego miejsca.
W celu między innymi zwiększenia świadomości, jaki wpływ ma
turystyka na nasze dziedzictwo kulturalne i naturalne, powołana została w
roku
1975
roku
Światowa
Organizacja
Turystyki
(z
przekształcenia Międzynarodowego Związku Oficjalnych Organizacji
Turystycznych (UIOOT)).
Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO) jest organizacją
wyspecjalizowaną ONZ odpowiedzialną za promowanie odpowiedzialnej,
zrównoważonej i powszechnie dostępnej turystyki. UNWTO promuje
turystykę jako siłę napędową wzrostu gospodarczego, rozwoju sprzyjającego,
zrównoważonego rozwoju środowiska i oferuje wsparcie dla sektora
turystycznego w pogłębianiu wiedzy z zakresu turystyki na całym świecie.
UNWTO zachęca do wdrażania Globalnego kodeksu etyki w turystyce,
którego celem jest zmaksymalizowanie wkładu społeczno-gospodarczego
turystyki z jednoczesnym zminimalizowaniem ewentualnych negatywnych
skutków, i zobowiązuje do promowania turystyki jako narzędzie w osiąganiu
Milenijnych Celów Rozwoju ONZ (MCR), nastawionych na zmniejszenie
ubóstwa i wspieranie zrównoważonego rozwoju37.
Podsumowanie.
Powyższe rozważania jedynie powierzchownie dotykają tematyki
wpływu turystyki na światowe dziedzictwo kulturalne i naturalne.
Powołanie specjalistycznych organizacji międzynarodowych, ale również
powoływanie odpowiednich instytucji w systemach krajowych z cała
pewnością wspomaga zrównoważony rozwój turystyki. Koniecznym się
wydaje zwiększenie świadomości, że przy wzroście gospodarczym, na który
ma wpływ turystyka, należy położyć nacisk na ochronę odwiedzanych
obiektów.
Jednakże żadne działania najlepiej przygotowanych instytucji nie
przyniosą tak dobrych efektów, jak świadomość każdego z nas, podróżujących
w celach zwiedzenia naszego światowego dziedzictwa, żeby pozostało po nas
w niezmienionym stanie dla przyszłych pokoleń.
37
http://www2.unwto.org/content/who-we-are-0 (dostęp 07.01.2015.)
149
Bibliografia:
Akty prawne:
1. Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu
zbrojnego wraz z regulaminem wykonawczym do tej konwencji
oraz protokół o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu
zbrojnego, podpisane w Hadze dnia 14 maja 1954 roku (Dz.U. z
1957 r. nr 46, poz. 212, załącznik)
2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr
692/2011 z dnia 6 lipca 2011 r. w sprawie europejskiej statystyki
w dziedzinie turystyki i uchylające dyrektywę Rady 95/57/WE
Literatura:
1. UNWTO Annual Report 2013, UNWTO 2014, s. 10
2. National Park Service Statistical Abstract
2012, Natural
Resource Data Series NPS/NRSS/EQD/NRDS—2013/473, s. 17
Publikacje internetowe
1. http://www2.unwto.org
THE IGNORED ROLE OF IGNORANCE:
IS ASYMMETRIC INFORMATION A MARKET FAILURE?
mgr Arkadiusz Sieroń1
Uniwersytet Wrocławski,
Instytut Nauk Ekonomicznych, Wydział Prawa,
Administracji i Ekonomii
1. Introduction
Man has to be aware what he does not know. Indeed, the pretence of
knowledge may lead to pretence of power and bad economic policies, or even
serfdom. This is why the Socratic maxim that the recognition of our ignorance
is the beginning of wisdom is so important for Hayek, and why he preferred
true, but imperfect knowledge to pretence of exact knowledge (Hayek 1974).
In this essay I would like to show why this recognition is so essential in
economics and in economic policies. The incorrect assumptions about the
1
Mgr Arkadiusz Sieroń – doktorant w Instytucie Nauk Ekonomicznych, Wydział Prawa, Administracji i
Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski, [email protected].
150
possessed knowledge may refer either to the economists, or the agents in their
models. I would like to refer to the latter, focusing on the notion of the
information asymmetry, since this is one of the main arguments against the
free market2. It is quite surprising, granted that claim about the possibility of
rational economic planning in the absence of the free market was based on the
theory of the general equilibrium and the assumption of perfect information.
Indeed, the market would be unnecessary in the world of perfect information,
because market is the institution which enables for gathering necessary data
and learning.
2. The Perfect Information and Information Asymmetry
The perception of the information asymmetry as a ‘market failure’ is
based on the assumption that the desired state of affairs is the perfect
information, the very condition of market equilibrium. Then, economists, with
the sagacity of Sherlock Holmes, notice that this condition is not fulfilled, and
triumphantly point to the government as the only institution able to fix this
‘market failure’.3
However, this approach–which we can describe as pretence of
knowledge, not applying to the economists themselves, but to the agents in
their models–is terribly flawed. Hayek (1948a, p. 46) showed that “the
statement that, if people know everything, they are in equilibrium is true
simply because that is how we define equilibrium.” Hence, the perfect
information is not the condition, but the equilibrium itself. Respectively,
information asymmetry is not the ‘market failure’, but another way of saying
that market is never in reality in equilibrium.
The asymmetry of information is not the ‘market failure’, but the very
condition of our civilization based on the division of knowledge (and labour).
Therefore, the full information symmetry is undesirable and impossible,
because – as Hayek (1948b, 521) noticed – “practically every individual has
some advantage over all others because he possesses unique information” (at
least about the particular circumstances of time and place). If we all had
symmetric information, the division of knowledge and, consequently, labour
2
The symmetric information about the subject of transaction is only one of many unrealistic assumptions
about the knowledge possessed by the market participants according to the neoclassical models. Others are,
for example, the knowledge about utility or production functions.
3
Such approach of comparing ideal and real institutional arrangement, and consider the real as inefficient, if
some discrepancies are found, was described by Demsetz (1969) as nirvana fallacy.
151
would not exist (DiLorenzo, 2011). This observation applies to almost all
professions. Let’s take the example of doctors. We use of their services
precisely because they have more knowledge about the medicine and the
object of transaction.
The free market does not depend on the perfect information, but is the
best system, which deals with the original problem of the information
asymmetry–by such market institutions as brand reputation, certificates,
product reviews etc.–and provides an opportunity to achieve entrepreneurial
profits. Again, Hayek (1948, p. 522): “the shipper who earns his living from
using otherwise empty or half-filled journeys of tramp-steamers, or the estate
agent whose whole knowledge is almost exclusively one of temporary
opportunities, or the arbitrageur who gains from local differences of
commodity prices, are all performing eminently useful functions based on
special knowledge of circumstances of the fleeting moment not known to
others.” We need to emphasize here the role of entrepreneurs, who not only
better than others appraise the information from the market, but also create
new information, piercing the fog of ignorance, to paraphrase Kirzner (1979).
In other words, the market process is driven towards progress by the
entrepreneurs, i.e., the market participants who are better informed and
farther-sighted than others, and who more correctly appraise and interpret new
data.
The idea of perfect information is empirically false and lead to logical
contradictions. For example, perfect information is consider to be a condition
for perfect competition, but in reality the relevant information is not given to
economic actors, but is acquired in the market process of competition itself, as
it was noticed by Hayek (1948c, pp. 95-96): “Yet this knowledge which is
assumed to be given to begin with is one of the main points where it is only
through the process of competition that the facts will be discovered.” In other
words, human ignorance is not the argument against free market competition,
but the justification of it.
There are, of course, many more examples for inherent contradiction of
perfect information4. This concept means the lack of uncertainty, but in the
world without uncertainty the money would be useless. To be more precise, all
actions would cease (Mises, 1998, pp. 105-106). Indeed, we can redefine the
4
Probably the most famous paradox connected with perfect information is the Holmes and Moriarty paradox,
in which two rivals have perfect foresight and anticipate their future actions, which lead ultimately to inability
to take any action at all (Morgenstern, 1976, pp. 173-174).
152
concept of ‘information asymmetry’ from “the situation where one party has
more or better information about the transaction than the other” to “the
situation where one party is less uncertain about the expected utility derived
from the transaction”. This reformulation shows that the information
asymmetry is not the failure, but the very condition of market.
There are also many practical problems with the notion of information
asymmetry. It implies the possibility of measuring information, which is
subjective and often tacit (Polanyi, 1958). How estimate the amount of
information possessed by the market participants in their minds? How to
appraise the level of information symmetry or asymmetry? These are only a
few difficulties connected with the measurement of the quantitative aspect of
information asymmetry–and, as we have already learnt, for many mainstream
economists if something cannot be expressed numerically, it is not relevant–
but the real problem is how to take into account the quality of information and
its appraisal? In other words, the perfect information assumes not only the
same amount of information, but also identical cognitive abilities of the
market participants. However, as Mises (1998, p. 325) pointed out, even if
people possess the same data, they appraise it differently. Hence, various
cognitions and interpretations of information is not the ‘market failure’, but
the very cause of trade and exchange, which occurs due to different valuations
of the same physical goods and services (DiLorenzo, 2011, p. 252).
Moreover, even if we agree for the sake of discussion that information
asymmetry is a ‘market failure’, it does not logically imply the need for the
government intervention. It would be justified only if the government had
more relevant information than market participants, which would be true only
if people forming the government have supernatural mental abilities as the half
gods, higher than other people. It seems that the opposite is true, i.e., the
government possesses less adequate information than market participants due
to the nature of relevant knowledge being dispersed among the latter (Hayek,
1948b). Therefore, government intervention can only deepen the ‘information
problem’, because it prohibits some actions and thus prevents information to
be revealed, or distorts the price mechanism weakening their informative
function.5
5
We can add that the information asymmetry is not the problem connected with the market, where dishonest
people are relatively quickly penalized, but rather with the government activity, since voters are rationally
ignorant (DiLorenzo, 2011).
153
3. Conclusion
In this essay I tried to show why the recognition of ignorance is an
important point for Hayek. In a sense it is a matter of choice of the appropriate
methodology corresponding to the nature of the problems examined in social
sciences (Hayek, 1955, p. 13). It seems that economists should reconsider the
character of social sciences and recognize that the study of the complex
phenomena, like market, points to the limitations of the available statistical
and mathematical techniques and leads to pretence of knowledge. The
recognition of our ignorance or incapability to study social phenomena by the
methods appropriate for the natural sciences is the first step to better
methodology and, in consequence, true knowledge.
In contrast to natural sciences we can know only the general principles
and cannot predict the precise results of events. It stems from the imperfection
of human mind (Hayek, 1955, p. 42), which not only is not able to ascertain
and deal with the all important information about social systems, but also
cannot explain all the elements of which the universe of social phenomena is
composed, since the mind is not able to completely know either itself or other
minds (Horwitz, 2000, p. 33).
Hayek’s cognitive theory is therefore a strong argument against both the
planned economy and neoclassical economics. First, as Lange shows, “the
assumptions needed for general equilibrium in the market were the same
needed for a planning board to achieve equilibrium and allocate resources
efficiently” (Horwitz, 2000, p. 28). Indeed, neoclassical economics and
proponents of market socialism assumed that the necessary information (about
people’s means and goals) is objectively given and therefore easily transferred
(for example, to Central Planning Board). Second, the limitations of human
mind apply to the observers (economists) as well as to the object of
explanation (economic agents) (Hayek, 1955, p. 42).
Thus, it would be no exaggeration that the human ignorance is the crucial
notion for Hayek’s economics and political philosophy. It seems that the
condition for advance in economic theory and policy is that we finally “take
our ignorance more seriously”.6 Ignorance or the information asymmetry,
which is its kind, is not a ‘market failure’, which can and should be fixed by
the government, but the very feature of our reality. If so, it should not be
ignored, but included in each economic analysis and economic policy.
6
Hayek suggested it as early as in 1967 (Hayek, 1967).
154
Literature
2. Demsetz H., 1969, “Information and Efficiency: Another Viewpoint”,
The Journal of Law and Economics, Vol. 12, No. 1
3. DiLorenzo T., 2011, „A Note on the Canard of ‘Asymmetric
Information’ as a Source of Market Failure”, The Quarterly Journal of
Austrian Economics, Vol. 14, No. 2.
4. Hayek F.A., 1948a, “Economics and Knowledge”, in: Hayek F.A.,
Individualism and Economic Order, Chicago: The University of
Chicago Press
5. Hayek F.A., 1948b, “The Use Of Knowledge”, in: Hayek F.A.,
Chicago Press
6. Hayek F.A., 1948c, “The Meaning of Competition”, in: Hayek F.A.,
Chicago Press
7. Hayek F.A., 1955, The Counter-Revolution of Science, London: The
Free Press of Glencoe
8. Hayek F.A., 1967, “The Theory of Complex Phenomena: A Precocious
Play on the Epistemology of Complexity”, in: Hayek F.A., Studies in
Philosophy, Politics and Economics, London, UK: Routledge & Kegan
Paul.
9. Hayek F.A., 1974, “Prize Lecture: The Pretence of Knowledge”,
Available online at: http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economicsciences/laureates/1974/hayek-lecture.html (accessed December 18,
2014)
10.Horwitz S., 2000, “From The Sensory Order to the Liberal Order:
Hayek’s Non-rationalist Liberalism,” Review of Austrian Economic,
No. 13
11.Kirzner I., 1979, Perception, Opportunity, and Profit: Studies in the
Theory of Entrepreneurship, Chicago: University of Chicago Press
12.Mises L., 1998, Human Action: A Treatise on Economics (Scholar’s
Edition), Auburn, Ala.: Ludwig von Mises Institute
13.Morgenstern O., 1976, “Perfect Foresight and Economic Equilibrium”,
in: Selected Economic Writings of Oscar Morgenstern, ed. A. Schotter,
New York: New York University Press
14.Polanyi M., 1958, Personal Knowledge, Chicago: University of
Chicago Press, 1958
155
LOCAL GOVERNMENT AND ITS DANGERS. CONTRIBUTION
TO THE DISCUSSION
mgr Magdalena Strożek- Kucharska 1
Uniwersytet Śląski w Katowicach
The issues addressed in this paper concerns the construction of local
government in the Third Republic and its role in modern, democratic states ..
In view of the fact that the issue should not only be very significant for the
Polish political system, but also to the widely reported in the literature, both in
the field of self-government territorial and administrative law will focus
attention on the most important issues in the assessment of the author. In
connection with the subject of the article as formulated specific questions
about the roles of the different local government units, their body, supervising
their activities and competence of the authorities will be omitted for obvious
reasons.
Autonomy today
In carrying out its tasks the local government act on its own behalf and
on your own responsibility. The attributes of these and the legal capacity and
capacity to act is expressed in the units of self-reliance that is protected by the
courts. There must therefore be concluded that this independence does not
have any restrictions. Because they are associated with the division of tasks on
your own and commissioned. In the latter field of local government performs
tasks for government, and the far-reaching independence is subject to
restrictions due to the method of financing these tasks through targeted
subsidies. There are also criteria that limit the legislature in the tax
deductibility of specific tasks to the class of tasks assigned. Only under Art.
Paragraph 166. 1 of the Constitution can be considered as a public task
consisting in meeting the needs of local communities should be carried out as
their direct responsibility.
With regard to the tasks of their own autonomy of local government is
also subject to restrictions. In the field of administrative law it depends on
their competence in the field of civil law of economic społeczne- destination
of municipal property. In both these areas of property and financial resources.
Therefore, the Constitution contains provisions which guarantee these
1
Doktorantka Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katedra Prawa i Postępowania Administracyjnego.
156
measures. But it is not clear what practical effects of these guarantees are
born.
Autonomy of local government in Poland units is also protected by
ordinary legislation. This is also consistent with the European Charter of Local
Self-Government according to which local communities should be protected
by the court to give a guarantee of free exercise of their rights and respect for
the principles of self-government. The scope of local government autonomy
requires the establishment by way of interpretation. The content of this notion
and suggests that we are dealing with the law of equivalent reference
subjective intangible goods, which only differs from the personal property
listed in Art. 23 of the Civil Code element that is not devoid of wealth.
Autonomy of local government units in that they also include their sphere of
property if the law quoted do not include any restrictions.
Differences between the government administration and local
government
1. Government Administration operates only within the limits of their
competence, and only with instruments of administrative law. It is not a
position to establish civil relations. If this role there is acting on behalf of and
for the account of the Treasury, therefore, as an organ of the legal person, not
a government authority. While the local government unit may take legal action
in both of these areas on their own behalf.2
2.Structure of the organs of government administration is built on the principle
of subordination and usually also the organizational competence, while not
existing structure of local government bodies of the municipalities and the
counties
respectively
3. Local government administration differs from the government in this
government that is exercised by the court protected by independent and
independent (decentralized) local government bodies, and that the Act
poruczone tasks are tasks of public servants serving the needs of people living
in the area of the local government units called in the Constitution and laws of
the community self-government.3
2
3
Agopszowicz A, Gilowska Z, Taniewska- Peszko M., op.cit., s.14
Błas A., Administracja samorządu terytorialnego, [w] red Boć J., Administracja publiczna, Łódź 2004, s. 59.
157
The current model of local government
Currently adopted by the Polish legislation local government model is
characterized by the following features:
1) This is a three-tier model (municipality, district province) Introduction
of the second and third level was regulated only in 1998. In the submitted
proposals, it was emphasized that the local administration in Poland is not
possible to close the two-stage structure. Is required in the form of an
intermediate level of the county, and the tasks of the county, as opposed to the
tasks of the municipality, to be determined by taksatywne their enumeration.
And as a result of the county bodies system is modeled on the municipality.
2) The adopted model is a model of local government dualistic, with their
own tasks are determined by the General Clause. The responsibilities of the
municipalities are all public matters of local importance are not reserved by
law to other entities. Act municipalities may impose an obligation to carry out
the tasks delegated by the government. These tasks may also derive
agreements with government.
3) Model State interference in their own right, and commissioned local
government units is based on verification supervision, exercised by the
Government according to the criteria of legality. The primary means of
surveillance is to annul resolutions or ordinances and solution councils or
regional council.
In summary it can be said that the local government in Poland is a part of
the state system. The essence of the local government is based on the
performance of state power by using the power to impose administrative
capacity to shape public life in the unit of local government under the law by
separate from the state of the structure of corporate entities regulated laws.4
Threats to local governments.
First, the firm, both legal and factual, owning municipal, county and state
leads directly to the weakening and even the disappearance of social control. It
seemed that they do not have to control socially self-government, because he
himself is the quintessential social impact. Meanwhile, there are numerous
4
Boć J. Miemiec M., Samorząd terytorialny [w] red. Boć J. Prawo administracyjne, Łódź 2005, s.194
158
examples illustrating the need for careful control of local government bodies
that accumulate today in the phenomenon more apparent.5
Second, is to consider the serious problem of centralizing phenomenon
decentralized structures. It seemed at first that the extreme form of this danger
is avoided without too much trouble, and that only the extent of the
phenomenon lobbyzmu combined statutory non-compliance with the rules of
incompatibility formulated certain public positions specified using the public
property, as well as the strength of the practical operation of the board,
management and single body, and at the end of the scope and content of the
internal degeneration of the fuser other centers of power in local government
structures than those that are constitutionally and statutorily determined
(where it's all about taking the extreme partisanship sizes and words) will
centralize degenerująco self. Meanwhile, moreover, a kind of centralized
revealed in implementation capacities in the complex, where the laws are
formulated for maximum beneficial ideas and practices of subordination and
where the operation of the combined administration is serious and effective
opportunity strengthening of the limits and the decentralized structure of
habits, behaviors, waveforms and the effects of heavily centralized actions:
even those that lose their objectivity and compliance with statutory
requirements omit specific competence. Avoiding the risks of combined
administration has turned off health inspection again becoming a police state
sanitary inspection.
This phenomenon is further centralize strengthen municipal structures, in
which the mayor is elected directly by the eligible citizens in the community.
Democratic system degenerates too weak by its supporting elements inherent
in him. This idea in the field of construction means that the most effective
petrification normal function would provide the democratic created for this
purpose, and also so autocratic operating system, but which also require
control both within itself and in the area where the supports democratic
system. If we accept the system of local government for the democratic system
of government is guarding him autocratic system of government would be one
or even a government exercising oversight functions here verification. But, of
course, this example is not exhausted just thinking formulated.
5
Błas A., Administracja samorządu terytorialnego [w] red. Boć J., administracja publiczna, Łódź 2004., s.62.
159
ROZWAŻANIA KONCEPCYJNE NAD WCZESNĄ
INTERNACJONALIZACJĄ PRZEDSIĘBIORSTW
mgr inż. Łukasz Szczypińśki
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Wprowadzenie
Prowadzone badania w latach 70. XX wieku dokumentowały przykłady
wczesnej internacjonalizacji przedsiębiorstw1, które w odróżnieniu od firm
realizujących podejście tradycyjne do ekspansji, rozpoczynały działalność na
rynkach zagranicznych już na początku swojego funkcjonowania.
Intensywność badań w tym zakresie nasiliła się pod koniec lat 80 i tendencja
ta utrzymywała się również przez całe lata 90.
Pomimo coraz większej liczby publikacji dotyczącej przedsiębiorstw,
które stosunkowo wcześnie podlegają procesowi internacjonalizacji, wśród
Autorów podejmujących tę problematykę nie ma pełnej zgodności nie tylko w
zakresie terminologii, ale także co do samej ich definicji. Co więcej,
odnotować należy niewspółmierny do wagi problemu niedostatek refleksji
teoretycznej, a zwłaszcza brak kompleksowych opracowań odnoszących się
do tego tematu.
W literaturze zagranicznej Autorzy stosują terminologię born globals,
international new ventures. W niektórych opracowaniach pojawiają się nadto
określenia jak np. high technology start-ups, early internationalizing firms,
global start-ups, instant exporters, born international, instant exporter, born
glocals.
Także w polskiej doktrynie nie zdołano uzgodnić jednoznacznej
terminologii
w odniesieniu do przedsiębiorstw, które stosunkowo wcześnie podlegają
procesowi internacjonalizacji. Na określenie tego rodzaju firm używa się
następujących terminów:
"przedsiębiorstwa globalne od początku"2,
"urodzeni globaliści"3, "firmy globalne od założenia"4 oraz "przedsiębiorstwa
1
We Francji przeprowadzono badania na próbie 19 firm z 5 różnych branż, którzy na rynku funkcjonowali
powyżej 10 lat. 12 z 19 badanych firm zaczęło eksportować w ciągu trzech lat od powstania, a 6 z nich
zaczęło eksportować tuż po utworzeniu firmy - zob. szerzej Roux E., The Export Behavior of Small and
Medium Size French Firms, „Recent Research on the Internationalization of Business”, 1979, cyt. za Knight
G.A., Cavusgil S.T., The born global firm: a challenge to traditional internationalization theory, „Advances
In international marketing” 1996, Vol. 7, s. 111.
2
Duliniec E. (red.), Marketing Międzynarodowy. Uwarunkowania, instrumenty, tendencje, Wydawnictwo
Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 2007, s. 22.; Limański A., Drabik I., Marketing Międzynarodowy, Difin
SA, Warszawa 2010, s. 64.
3
Pietrasieński P., Międzynarodowe Strategie Marketingowe, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
2005, s. 27; Jarosiński M., Urodzenie globaliści w badaniach na świecie i w Polsce, „Studia i Prace Kolegium
Zarządzania i Finansów”, nr 114, s. 15.
160
wcześnie umiędzynarodowione"5. Nierzadko także stosuje się nazewnictwo
anglojęzyczne, używając określenia "born globals"6, czy wręcz omawia się
zjawisko wczesnej internacjonalizacji bez określonej terminologii7.
Celem niniejszego opracowania jest próba systematyzacji terminologii
oraz
definicji
przedsiębiorstw
charakteryzujących
się
wczesną
internacjonalizacją. W szczególności zwrócono uwagę na różnice i
podobieństwa występujące między tymi określeniami i definicjami. W
pierwszej kolejności wzięto pod uwagę born globals, następnie inne
określenia przedsiębiorstw, które wcześnie podejmują ekspansję.
Born globals – przegląd definicji
Najpowszechniej stosowanym w piśmiennictwie terminem określającym
przedsiębiorstwa charakteryzujące się wczesną internacjonalizacją jest born
globals. Definicje tego pojęcia są nierzadko bardzo precyzyjne, często także
zawierają wskaźniki ilościowe i jakościowe, dzięki czemu umożliwiają
wnikliwą analizę zjawisk wczesnej internacjonalizacji oraz ułatwiają badania
empiryczne8.
W.M. Rennie w definicji sformułowanej w 1993 r. określił born globals
jako
małe
i średnie przedsiębiorstwa, które zainicjowały przedsięwzięcia eksportowe
maksymalnie dwa lata po rozpoczęciu działalności i osiągnęły średnio 76%
sprzedaży eksportowej, konkurując praktycznie od powstania z dużymi
firmami9.
Podobnie, w ujęciu ilościowym, definiują born globals G.A. Knight,
S.T. Cavusgil, G.S. Mort, J. Weerawardena oraz Ø. Moen i D. Crick.
G.A. Knight i S.T. Cavusgil określają born globals jako firmy, które w
przeciągu pierwszych dwóch lat swojej działalności osiągają udział eksportu,
w całości swojej sprzedaży, na poziomie co najmniej 25%10. W późniejszych
badaniach wymienieni Autorzy przyjęli jednak, iż podmioty typu born globals
4
Macias J., Internacjonalizacja i globalizacja działalności przedsiębiorstw – tendencja XXI wieku, „Przegląd
organizacji”, 2009, nr 5, s. 8.
5
Duliniec E., Koncepcje przedsiębiorstw wcześnie umiędzynarodowionych. Rozważania terminologiczne,
„Gospodarka Narodowa” 2011, nr 1-2, s. 77.
6
Gorynia M., Strategie zagranicznej ekspansji przedsiębiorstw, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A.,
7
Kraśnicka T. (red.), Przedsiębiorczość międzynarodowa. Aspekty Teoretyczne i Praktyczne, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2008, s. 61-62.
8
Duliniec E., Koncepcje przedsiębiorstw wcześnie umiędzynarodowionych…op. cit., s. 71.
9
Rennie W.M., Global competitiveness: Born Global, “The McKinsey Quarterly” 1993, No. 4, s. 45-46.
10
Knight G.A., Cavusgil S.T., The born global firm…op. cit. s. 111,
161
powinny osiągnąć 25% sprzedaży eksportowej w przychodach ogółem, w
ciągu trzech lat od powstania11.
Powyższy pogląd podzielają G.S. Mort, J. Weerawardena12 oraz Ø.
Moen.
Ostatni
z wymienionych Autorów, jako dodatkowe kryterium określające born globals
wymienia fakt, że born globals powinny zostać założone przed 1990 r.13.
Z kolei D. Crick definiuje born globals jako firmy, które w okresie
początkowych 10 lat ich funkcjonowania charakteryzują się obrotem
przynajmniej na poziomie 10%, na każdym z następujących rynków: Ameryka
Północna, Europa Zachodnia, Azja Południowo-Wschodnia oraz Japonia14.
Interesującą propozycję definicji born globals formułuje także K.
Przybylska, która określa te podmioty jako niezależne, krajowe, małe i średnie
przedsiębiorstwa powstałe po 1989 r., w których zatrudnienie nie przekracza
249 osób. Jednocześnie Autorka zwraca uwagę, iż firmy te - równocześnie z
rozpoczęciem działalności na rynku krajowym lub najpóźniej w trzecim roku
od
momentu
powstania,
rozpoczynają
ekspansję
zagraniczną,
a udział sprzedaży zagranicznej - w rocznych przychodach tych podmiotów,
musi osiągnąć przynajmniej 30%15.
Definicją, która uwzględnia umiędzynarodowienie wewnętrzne, wydaje
się, iż dotychczas niestosowaną w literaturze przedmiotu, jest określenie
zaproponowane przez P. Servaisa, T.K. Madsena i E.S. Rasmussena, którzy
wskazują, iż born globals w ciągu pierwszych trzech lat funkcjonowania
importują co najmniej 25% asortymentu spoza rodzimego kontynentu,
ewentualnie sprzedają przynajmniej 25% swoich produktów poza kontynent,
na którym przedsiębiorstwo jest zlokalizowane16.
Nietypową definicję o charakterze opisowym, bez uwzględnienia
wartości procentowych eksportu, formułują R. Luostrainen i M. Gabrielsson,
stosując terminologię born globals, celem scharakteryzowania przedsiębiorstw
zaawansowanych
technologicznie,
które
rozpoczynają
operacje
międzynarodowe przed operacjami krajowymi lub jednocześnie
11
Knight G.A., Cavusgil S.T, A taxonomy of Born-global firms, “Management International
Review”, 2005, 45(3), s. 16.
12
Mort G.S., Weerawardena J., Networking capability and international entrepreneurship: How networks
function in Australian born global firms, “International Marketing Review” 2006, Vol. 23, No. 5, s. 111.
13
Moen Ø., The Born Globals, A new generation of small European exporters, “International Marketing
Review” 2002, Vol. 19, Issue 2, s. 158.
14
Crick D., The internationalisation of born global and international new venture SMEs, “International
Marketing Review” 2009, Vol. 26, Issue 4, s. 458.
15
Przybylska K., Born – Global – nowa generacja małych polskich przedsiębiorstw, „Gospodarka Narodowa”
2010, nr 7-8, s. 72.
16
Servais P., Madsen T.K., Rasmussen E.S., Small manufacturing firm`s involvement in international
e-business activities, “Advances in international marketing” 2007, Vol. 17, s. 302.
162
z nimi, opierając swoją wizję i misję strategiczną, od początku
funkcjonowania firmy, głównie na rynkach i klientach globalnych.
Przedsiębiorstwa te planują swoje produkty, struktury, system oraz finanse
globalnie, stosują odmienne strategie produktu, operacji oraz rynku niż firmy
tradycyjne i wykorzystują inne globalne strategie marketingowe17. M.
Gabrielsson, V.H.M. Kirpalania, P. Dimitratos, C.A. Solbergf, A. Zucchella
również nie odnoszą się do born globals w ujęciu ilościowym. Autorzy
zwracają bowiem uwagę, iż firmy te zazwyczaj należąc do sektora małych i
średnich przedsiębiorstw, powinny posiadać w swoim portfolio produkty
charakteryzujące się globalnym potencjałem rynkowym i wyróżniać się
globalną wizją. Ponadto przedsiębiorstwo born globals nie powinno powstać
poprzez wydzielenie się z jednostki macierzystej18.
Interesującą propozycję definicji firm typu born globals przedstawia
również
E. Duliniec, określając przedsiębiorstwa globalne od początku jako podmioty,
które
w momencie tworzenia są nastawione na wykorzystanie zasobów pod kątem
aktywności na rynkach zagranicznych i które w krótkim czasie osiągają
znaczny udział operacji zagranicznych (zwykle dotyczy to eksportu) w całości
obrotów firmy. Tego rodzaju przedsiębiorstwa, jak podkreśla E. Duliniec,
zazwyczaj powstają i funkcjonują w branżach, gdzie występuje jednorodny
popyt na wielu rynkach. Przewaga konkurencyjna tych firm jest oparta na
oferowaniu unikatowych produktów, innowacyjnych technologiach i
elastyczności działania, mimo niewielkich na ogół zasobów. Nierzadko
odbiorcy produktów przedsiębiorstw typu born globals stanowią stosunkowo
wąski (niszowy) segment międzynarodowy, co oczywiście nie wyklucza
współpracy z korporacjami transnarodowymi19.
Z kolei P. Pietrasieński określa urodzonymi globalistami
przedsiębiorstwa, które rozpoczynają internacjonalizację w okresie nie
dłuższym niż trzy lata, od daty zarejestrowania działalności gospodarczej, i
osiągają co najmniej 75% całkowitych przychodów z rynków zagranicznych.
Ponadto Autor wskazuje, iż inicjatorem firmy typu born globals jest
przeważnie jeden, bądź kilku menedżerów, którzy mają doświadczenie w
działalności międzynarodowej, a coraz częściej także ideę produktu, bądź
17
Luostarinen R., Gabrielsson M., Globalization and Global Marketing Strategies of Born Globals in
SMOPECs, Materiały opracowane w ramach konferencji Annual Conference of the European International
Business Academy, Ateny, 8-10 grudnia 2002 r.
18
Gabrielsson M, Kirpalani V.H.M, Dimitratos P., Solbergf C. A., Zucchella A, Born globals: Propositions to
help advance the theory, “International Business Review” 2008, Vol. 17, Issue 4, s. 388.
19
Duliniec E. (red.), Marketing Międzynarodowy…op. cit., s. 22-23.
163
biznesu. Jednocześnie P. Pietrasieński podkreśla, iż rozwój omawianych
przedsiębiorstw jest pozytywnie skorelowany z wielkością środków
przeznaczonych przez przedsiębiorstwa działające na danym rynku na badania
i rozwój, z dostępem do innowacyjnych umiejętności oraz zasięgiem kanałów
dystrybucji, tworzonych samodzielnie, bądź we współpracy z partnerami
zagranicznymi20.
Inne terminy i definicje firm wcześnie podejmujących ekspansję
Jak wspomniano na początku niniejszych rozważań, oprócz popularnego
nazewnictwa born globals w doktrynie ekonomicznej stosuje się również
odmienne terminy oraz definicje, określające przedsiębiorstwa podejmujące
wcześnie ekspansję. Jako przykład wskazać można chociażby propozycję P.P.
McDougalla oraz B.M. Oviatta, którzy w odniesieniu do analizowanej grupy
firm użyli terminu International New Ventures (INV). Podejmując próbę
zdefiniowania tej formy prowadzenia działalności gospodarczej P.P.
McDougall oraz B.M. Oviatt podkreślają, iż przedsiębiorstwa te od powstania
poszukują źródeł przewagi konkurencyjnej, używając zasobów materialnych,
ludzkich, finansowych z różnych krajów i dążą do sprzedaży swoich
produktów na wielu rynkach. Podmioty te różnią się od tradycyjnych firm
przede wszystkim ograniczonymi zasobami. Jednoczesnie P.P. McDougall
oraz B.M. Oviatt podkreślają, iż istotny jest wiek firmy w czasie
internacjonalizacji, a nie jej wielkość21.
Z kolei J. Ganitsky, na podstawie przeprowadzonych przez siebie
badań, zidentyfikował grupę firm, tzw. wrodzonych eksporterów (ang. innate
exporters), które pomimo ograniczonych zasobów, od początku swojej
działalności, skupiały swoje przedsięwzięcia przede wszystkim na rynkach
zagranicznych22.
W literaturze ekonomicznej odnajdujemy również pojęcie high
technology start ups, określające podmioty gospodarcze, których strategia jest
dedykowana rynkom niszowym, a same przedsiębiorstwa, dzięki wysoko
rozwiniętym pod względem technologicznym i innowacyjnym produktom,
stają się międzynarodowe wkrótce po powstaniu23.
Popularne jest również pojęcie przedsiębiorstw międzynarodowych od
założenia (ang. born international) obejmujące zakresem podmiotowym
20
Pietrasieński P., op. cit. s. 27.
Oviatt B. M., McDougall P. P., Toward a Theory of International New Ventures, Journal of International
Business Studies, Polgrave Macmillan Journals 1994, Vol. 25, No. 1, s. 49.
22
Ganitsky J., Strategies for innate and adoptive exporters, “International Marketing Review” 1989, Vol. 6
Issue: 5 s. 50-65.
23
Jolly V.K., Alahuta M., Jeannet J., Challenging the Incumbents. How High Technology Start-ups Compete
Globally, „Journal of Strategic Change” 1992, Vol. 1, s. 71–82.
21
164
firmy, które osiągają przynajmniej 50% przychodów z rynków zagranicznych.
Co ciekawe, Autorzy, którzy tym terminem się posługują, wskazują na pewne
różnice tych podmiotów w porównaniu do born globals. Zgodnie z
formułowanymi przez nich opiniami przedsiębiorstwo globalne od założenia
powinno osiągnąć 50% sprzedaży swojego asortymentu poza granice
macierzystego kontynentu24.
B.M. Oviatt i P.P. McDougall, oprócz określenia INV stosują również
terminologię global start – ups, informując przy tym, iż jest to termin
jednoznaczny z International New Ventures, niemniej jednak definicja, w
porównaniu z INV, jest jeszcze bardzie uproszona, ponieważ określa
przedsiębiorstwa, które koordynują działania w wielu krajach25.
Z kolei A. McAulley proponuje by w odniesieniu do przedsiębiorstw
charakteryzujących się wczesnym umiędzynarodowieniem używać określenia
instant exporter. Pojęcie to - według A. McAulley`a, obejmuje firmy, które
rozpoczęły internacjonalizację w pierwszym roku prowadzonej przez siebie
działalności. Według badań przeprowadzonych przez tego Autora, sprzedaż
eksportowa może być planowana lecz nie musi, a firmy wcześnie
umiędzynarodowione nierzadko korzystają z sieci powiązań26.
S.A. Zahra przyjmuje w swoich rozważaniach zaś terminologię new
venture, i określa ten rodzaj przedsiębiorstw jako te, które podejmują
internacjonalizację w ciągu pierwszych 6 lat funkcjonowania, osiągając przy
tym sprzedaż poza rynek macierzysty, na poziomie przynajmniej 5%27.
W przedmiotowej literaturze pojawiły się również terminy i definicje,
które miały zastąpić używane wcześniej. G.A. Svenson wprowadził pojęcie
przedsiębiorstw born glocals, określając nim firmy, które wprawdzie powstały
lokalnie, ale dążą do działania globalnego w krótkim czasie28. Innym
określeniem, który według Autorów miał na celu zastąpić wcześniej
stosowane w doktrynie ekonomicznej INV, global start-ups, born globals, jest
termin przedsiębiorstwa wcześnie umiędzynarodowione (ang. early
24
Gabrielsson M., Sasi V., Darling J., Finance strategies of rapidly-growing Finnish SMEs: Born Internationals
and Born Globals, “European Business Review”, 2004, Vol. 16 Issue: 6.s 598.
25
Oviatt B. M., McDougall P. P., Global start-ups: Enterpreneurs on a worldwide stage, “Academy of
Management Executive”, 1995, Vol. 9 No. 2, s . 42.
26
McAuley A., Entrepreneurial Instant Exporters in the Scotish Arts and Crafts Sector, “Journal of
International Marketing”, 1999, 7(4), s. 67-82.
27
Zahra S. A., Ireland R. D., Hitt M. A., International Expansion by New Venture Firms: International
Diversity, Mode of Market Entry, Technological Learning, and Performance, “The Academy of Management
Journal”, 2000, Vol. 43, No. 5, s. 925-950.
28
Svensson G., A quest for a common terminology: the concept of born glocals, “Management Decision”,
Vol. 44 Issue 9, s. 1315.
165
internationalizing firms)29, które rozumiane są jako małe (zazwyczaj)
zorientowane
technologicznie
podmioty
działające
na
rynkach
30
międzynarodowych od powstania przedsiębiorstwa .
Zakończenie
Przedstawione terminy i definicje związane z firmami, które wcześnie
dokonują ekspansji oraz spostrzeżenia poczynione w trakcie przygotowania
niniejszego opracowania, pozwalają sądzić, iż brak konsensusu Autorów w
omawianym zakresie może świadczyć o tym, iż problematyka tych
przedsiębiorstw powinna być nadal podejmowana.
Autorzy powinni w dalszym ciągu poszukiwać terminu oraz definicji,
które będą zaakceptowane przez badaczy. Według autora niniejszego
opracowania,
właśnie
termin
przedsiębiorstwa
wcześnie
umiędzynarodowionego może być stosowany w literaturze przedmiotu.
Określenie to jest niewątpliwie bardzo elastyczne - pozwala uwzględnić
specyfikę przedsiębiorstw, które dążą do internacjonalizacji od początku
swojego funkcjonowania. Niemniej jednak problemem może być mimo
wszystko brak jednoznacznych kryteriów przesądzających o możliwości
zakwalifikowania danej firmy do owych przedsiębiorstw. Sytuacja ta,
zwłaszcza dla osób prowadzących badania empiryczne, może być znaczącym
utrudnieniem. Dlatego też proponuje się stosowanie określenia
„przedsiębiorstwo wcześnie umiędzynarodowione” w stosunku do
następujących firm:
 niezależne, które należą do MSP;
 rozpoczynające ekspansję zagraniczną równocześnie z
rozpoczęciem działalności na krajowym rynku lub najpóźniej w
trzecim roku od momentu powstania przedsiębiorstwa;
 posiadające udział sprzedaży zagranicznej w rocznych
przychodach na poziomie minimum 30%.
29
W dosłownym tłumaczeniu termin „early internationalizing firms” oznacza „przedsiębiorstwa wcześnie
umiędzynarodawiające się”, jednakże w języku polskim lepiej brzmi „przedsiębiorstwa wcześnie
umiędzynarodowione”; za Duliniec E., Koncepcje przedsiębiorstw wcześnie umiędzynarodowionych…op. cit.,
s. 77.
30
Rialp A., Rialp J., Knight G.A, The phenomenon of early internationalizing firms what do we know after a
decade (1993-2003) of scientific inquiry? “International Business Review”, 2005, Vol. 14, s. 148.
166
THE ROLE OF CONSUMERS IN CREATING SUSTAINABLE
DEVELOPMENT
dr inż. Tomasz Trojanowski
Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie
Abstract: The subject of the study indicates the role of consumers in the
creation of sustainable development. The article presents the origins and
importance of sustainable development. The concept of sustainable
development is explained. The further part of the paper presents the
consumerist attitude of contemporary societies. The analysis of the actions of
production companies in reference to the purchasers of goods and services has
been carried out. The study presents the definition of sustainable marketing
and the principles of purchasing by the sustainable consumer. The final part
of the paper includes a summary.
Keywords: consumer, consumerism, society, sustainable development,
company
Introduction
A company wishing to be positively received in the market of goods and
services by consumers must continually deliver consistent value and benefits
to customers at the time of their business activities. It should be noted,
however, that providing benefits to consumers through the sale of various
kinds of products and services is not the only task of the company. Current
trends and economic phenomena indicate the need for creating manufacturing
companies supporting sustainable development. Environmental protection and
the elimination of social problems is becoming one of the major trends of
economic activities of many enterprises. The need to support sustainable
development is not only the responsibility of manufacturing enterprises, a
large role to play have the purchasers. Consumers' purchasing decisions shape
the business policy of an enterprise, and this in turn has a significant impact on
production processes that directly influence the ecosystem and condition of
societies.
Modern societies are becoming more consumer, it can be said that
customers make purchases without previous thought, buying more than is
actually needed. This attitude of buyers may be the result of massive and
ubiquitous promotional messages sent by the manufacturing and service
167
companies. Persuasion and persuasive forms of promotion cause the buyer to
buy more often and in larger quantities than the real needs. Due to the
excessive consumerism among societies, there is a need to raise awareness
among purchasers of their negative behaviour and appeal to change the
purchasing attitudes by promoting the idea of sustainable development,
including the consumer behaviours.
1. The origin and essence of sustainable development
The changing factors of the macro environment, including primarily the
technical and technological ones, socio-cultural and environmental, have
influenced the global discussion on the deteriorating state of the environment
and increasing social problems. Sustainable development is a relatively new
area included in the science of managing. Because of the seriousness of the
issue of sustainable development is gaining more and more interest among
men of science and the enterprises and social organisations itself. The
beginning of the creation of the concept of sustainable development can be
regarded the decision of the UN General Assembly in 1968, which referred to
the need to organise a United Nations conference in Stockholm, entitled
"Human Environment". In 1969, the UN Secretary General Sithu U Thant
presented the report "Man and his environment." U Thant Secretary drew
attention to the global crisis in man's relation to the environment.
International discussions on the protection of the environment
contributed to the formulation of the definition of sustainable development.
According to the Brundtland Commission, “sustainable development is
development that meets needs of the present without the risk that future
generations will not be able to meet their needs”1 A different definition was
also formulated recommended mainly for the economy of sustainable
development: “sustainable development aims to ensure all people living today
and future generations sufficiently high environmental, economic and sociocultural standards in the strength of the Earth's natural limits, applying the
principle of intra-generational and intergenerational justice.”2 The definition
of sustainable development is also included in the report entitled "Our
Common Future" prepared by the World Commission on Environment and
Development of the United Nations in 1987. According to the definition given
1
2
Rogall H., Ekonomia zrównoważonego rozwoju. Teoria i praktyka, Zysk i S-ka, Poznań 2010, p. 44.
Ibidem, p.44.
168
in the report, sustainable development is “a process designed to meet the
developmental aspirations of the present generation, in such a way to enable
the realisation of the same aspirations by the next generations.”3
The presented concepts of sustainable development point to ecological
and social aspects and the need to ensure equal opportunities for the
development of current and future generations. In the first place the companies
should be subordinate to the principles of sustainable development, which
have a significant impact on the natural environment 4 - usually a negative
impact, which in turn causes social problems. Further changes should be
subject to the buyers of goods and services.
2. Consumerism of societies
Civilization development of societies through the economic growth and
progressive changes in the technical and technological environment help to
raise the living standards of people. Societies are becoming more and more
demanding and consuming. The increase of consumption is observed, inter
alia, in the rich and highly developed countries of Western Europe, in the US
and some Asian countries. The availability of all kinds of consumer goods and
marketing messages inducing to purchase, make people willing to buy in large
quantities. An example of excessive buying products may be food. In Europe
about 89 million tons of food is wasted each year. The food products are
wasted at every stage of the food chain - from farm to fork, by producers,
processors, retailers, restaurant owners and consumers.5 In the developing
countries, such as Poland, food is also wasted. Poles annually throw 7 million
tones of food. 39 percent of Poles admit they waste food and the number is
constantly growing. The main causes of food waste includes overseeing the
specified deadlines of shelf life, next are: large portions, the purchase of
wrong product, improper storage or simply not thought-out shopping.6
Consumer life style of modern societies becomes a cause of
environmental and social problems. Unreasonable buying of large quantities
of products results in an increased demand for different types of raw materials
3
UNESCO a Zrównoważony Rozwój, www.unesco.pl
Chudy-Hyski D., Uwarunkowania turystycznego kierunku rozwoju górskich obszarów wiejskich Polski, [w:]
„Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich” nr 1, Polska Akademia Nauk Oddział w Krakowie, Komisja
Technicznej Infrastruktury Wsi, Kraków 2009.
5
Komisja Europejska, Preparatory study on food waste across EU 27, Bruksela 2010, http://ec.europa.eu/
6
http://polska.newsweek.pl
4
169
needed to produce a particular good, which in turn contributes to the overexploitation of natural resources of the Earth.7 Environmental degradation
through exploitative industry becomes cause of many social problems.
3. Sustainable consumer and marketing activities of an enterprise
Undertaking consideration of consumer behaviour and their role in
creating sustainable development the actions of manufacturing companies
should be analysed. A significant impact on the development of mass
consumption have marketing activities of companies. Marketing is often
accused of harming customers through misleading practices, aggressive sales
techniques, intrusive and persuasive advertising, offering thrash and
potentially harmful products, or intentional products aging. 8 G. Adamczyk
indicates that an important role in the development of mass consumption plays
packaging of products, which is an integral part of the product and a carrier of
marketing incentives aimed at buyers.9 The presented ways of the impact on
consumers is not moral from the point of view of the consumer and should be
eliminated.
The concepts of sustainable development suggest transforming consumer
society into sustainable society. An important role in this area plays
sustainable marketing. D. Martin and J. Schouten believe that sustainable
marketing is the process of creating, communicating, and delivering value to
customers in such a way that both natural and human capital are preserved or
enhanced throughout.10 Marketing in the opinion of the authors have a vital
and unique role in creating a more sustainable society. It is through marketing
systems, most human needs and psychological needs are satisfied. Marketing
drives the world economy and leaves a big footprint in both the environment
and society.
Consumers taking deliberate and thoughtful purchasing decisions support
sustainable development. Important measure in this regard is the earlier
planning of purchases. Before purchasing you should consider whether and
7
Hyski M., Financing Environmental Protection Investments in Poland with Particular Regard to Budgetary
Expenditure of Rural Communes. „Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich”, 2011, nr 12, p. 5-15.
8
Armstrong G., Kotler P., Markerting wprowadzenie, Wolters Kluwer, Warszawa 2012, p. 711.
9
Adamczyk G., Moralność w warunkach społeczeństwa konsumpcyjnego, Zeszyty Naukowe KUL 55 (2012),
nr
1 (217), p. 3.
10
Martin D., Schouten J., Sustainable marketing, Prentice Hall, New Jersey 2012, p.10.
170
what products should be purchased in what quantities, what features will have
the purchased products, for what period of time the products will satisfy our
needs and what resources should be allocated for the purchase of products.
You should also consider the issue of disposal of used or unwanted products
depending on their destination. Sustainable consumers pay attention to the
composition of the raw material used to produce a specific product, fuel or
energy required to operate, the life of the product, availability of service and
spare parts, instructions included with regard not only to the safe use of the
product, but also indicative of the use of the product in an ecologic manner.
In some cases, important for the buyer is the place of origin of the product.
Products originating in the countries for which there is suspicion of use in the
production processes of cheap labour or minors may be boycotted by the
buyers.
An important feature of sustainable consumer is the ability to share
products. This attitude is particularly important in the case of products
expensive and rarely used in households. A good example of this can be
power tools. Several buyers e.g. neighbours or friends, instead of buying few
drills can purchase one common, which will be used depending on needs. 11
In the creation of sustainable development consumers and producers of
goods and services play an important role. The joint efforts of both consumers
and producers to create sustainable development will help to improve the
condition of the environment and to minimize social problems.
Conclusion
The dynamic development of societies, particularly in the economic and
technical-technological sphere, causes a simultaneous increase in
environmental and social risks. Caring for the environment and the elimination
of social problems is in the interests of both producers and buyers of the same
goods and services. The modern consumer cannot have a selfish attitude
towards the world around him. Consumers making purchases should follow
the principles of sustainable development. A large role in creating sustainable
buyers play manufacturing companies, which are responsible for marketing
strategies aimed at maximizing profits by increasing sales. Inciting,
11
Pabian A., Strategia produktu w zrównoważonej działalności marketingowej, Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu
Ekonomicznego w Poznaniu, nr 172, Poznań 2011, p. 8.
171
encouraging and persuasive influence on consumers to purchase, is certainly
not favourable in the transformation of consumer societies into sustainable
societies.
Efforts to build sustainable development will be more effective if in the
consciousness of producers and consumers is a common need to promote
sustainable development as a superior value to protect our planet.
Bibliography
1. Adamczyk
G.,
Moralność
w
warunkach
społeczeństwa
konsumpcyjnego, Zeszyty Naukowe KUL 55 (2012), nr 1 (217).
2. Armstrong G., Kotler P., Markerting wprowadzenie, Wolters Kluwer,
Warszawa 2012.
3. Chudy-Hyski D., Uwarunkowania turystycznego kierunku rozwoju
górskich obszarów wiejskich Polski, [w:] „Infrastruktura i Ekologia
Terenów Wiejskich” nr 1, Polska Akademia Nauk Oddział w
Krakowie, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi, Kraków 2009.
4. http://polska.newsweek.pl
5. Hyski M., Financing Environmental Protection Investments in Poland
with Particular Regard to Budgetary Expenditure of Rural
Communes. „Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich”, 2011, nr
12.
6. Komisja Europejska, Preparatory study on food waste across EU 27,
Bruksela 2010, http://ec.europa.eu/
7. Martin D., Schouten J., Sustainable marketing, Prentice Hall, New
Jersey 2012.
8. Pabian A., Strategia produktu w zrównoważonej działalności
marketingowej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w
Poznaniu, nr 172, Poznań 2011.
9. Rogall H., Ekonomia zrównoważonego rozwoju. Teoria i praktyka,
Zysk i S-ka, Poznań 2010.
10.UNESCO a Zrównoważony Rozwój, www.unesco.pl
172
MARKETING COMMUNICATION VS PROMOTION IN
BUSINESS ACTIVITY OF A COMPANY
dr inż. Tomasz Trojanowski
Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie
Abstract
The subject of the study includes issues related to marketing
communications and business promotion in a company. The first section of the
paper presents the meaning the concepts in terms of literature. It includes the
review of the literature in this field. The following part of the paper presents
the communication processes between companies and market participants
through promotional and marketing messages. The stages of building an
effective communication between companies and the business environment of
the organisation are indicated. The final part of the paper includes a summary.
Keywords: marketing communication, promotion, company
Introduction
Achieving success in the market by an organisation largely depends on
properly formulated marketing messages, promotional activities and their
effective management of a properly selected group of the target audience. The
functioning of the company on the market forces the need to communicate
with the economic environment. Lack of marketing communication between
company and market participants may weaken the company's market position
and, consequently, to the collapse of the organisation. From the point of view
of the company, it is important therefore to define ways of communicating
with market and the use of all possible tools for implementation of those
actions.
The empirical aim of the article is to explain the essence and importance
of marketing communication and promotion, and indication of the differences
between these concepts. With regard to the theoretical part, the aim of the
study is the analysis and summary of the major findings of the literature on the
subject article. Testing method applied is the study of literature based inter alia
on the use of secondary sources such as domestic and foreign compact
scientific publications, scientific articles, journals, conference papers, internet
news from the scope of the subject.
173
1. The importance of marketing communication and promotion of
companies
Undertaking considerations on marketing communications and promotion
these two concepts should be distinguished and the differences and common
features of marketing communication and promotion should be identified. The
easiest way to define is: "communication takes place daily. Regardless of the
specific promotional activities. Every day we have to deal with the specific
behaviour of employees of the company, the functioning of the internal
communication system, the appearance of the company, its documents,
transport etc."1 In contrast, promotion is just one of the areas of marketing
communications, so it is not possible to combine these two concepts. In
addition to the promotion, the marketing communication consists of a variety
of other activities such as dress and behaviour of the seller, interior design
firms as well as its surroundings, the form and content of corporate
documents, product packaging. Everything that causes conscious or
subconscious reactions and thoughts of the payee with respect to its sender.
According to P. Kotler, marketing communication and marketing promotion
are among the most important skills in marketing.2 Thus, marketing promotion
works with marketing communications company, however, is not the only
tool. A. Pabian, citing B. Szymoniuk, presents a definition of marketing
communication as a form of communication that meets the needs of its
activities to consumers in the market through the range of goods and services.
Communication and promotion can be identified only when actions are
associated with the implementation of the market objectives of the company
and when it uses appropriate instruments.3 According to J. Altkorn promotion
is called communication policy or business communication of the company
with the market. "It includes activities, through which the company distributes
information concerning the product and / or company, shapes the needs of
buyers and stimulates, directs and reduces the elasticity of demand".4
Marketing promotion is a conscious form of business activity, the aim of
which is to inform the surrounding about the company’s activities and
products offer. I. Bielski writes about the active phase of communication
between the company and customers through information and soliciting
1
Komunikacja marketingowa, praca zbiorowa pod red. M. Rydla, wyd. ODDK, Gdańsk 2000, p. 29.
Kotler P., Marketing od A do Z, PWE S.A., Warszawa 2004, p. 66.
3
Pabian A., Promocja nowoczesne środki i formy, Difin, Warszawa 2008, p. 26.
4
Podstawy Marketingu, praca zbiorowa pod red. J. Altkorna, Instytut Marketingu, Kraków 1997, p. 286.
2
174
activities, as well as a feedback connecting the recipient and sender. 5 H. Mruk
defines promotion as one of the elements of the concept of marketing
management of the organisation, which consists of five instruments, and these
are:6
- advertising,
- personal promotion,
- sales promotion,
- public relations,
- direct promotion.
The purpose of promotion is to overcome resistance and prejudice of
potential buyers that reduce the demand for goods and services. Each
company and its products and services in order to be successful in the market,
need promotional activities. It is also necessary to improve these activities,
what affects the image of the company and the product.7 Summing up the
definition of promotion, we can conclude that it is a social communication, a
way of shaping the relationship between the company and its environment, is
used to identify the product and the company, and its final goal is to sale.
2. The processes of communication between company and market
surrounding
The concept of promotional activities is usually only associated with
marketing. But beyond the implementation of company marketing purposes,
promotion is the process of transferring information between the market and
the company. Communication can be anything: a dress or behaviour of the
seller, interior design as well as the content of advertising material (this refers
to all the factors that in any way cause even unconscious thoughts of recipient
associated with the company or the product). Market communication flows in
two directions. First, the company sends the information to a specific market
segment. This message is to inform and encourage at the same time to
purchase goods or services. On the other hand, the message sender receives a
feedback in the form of acceptance or denial of marketing offer. The system of
5
Bielski I., Współczesny marketing, Studio EMKA, Warszawa 2006, p. 379.
Mruk H., Marketing. Satysfakcja klienta i rozwój przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2012, p. 223.
7
Sztucki T., Promocja. Sztuka pozyskiwania nabywców, PLACET, Warszawa 1997, p. 18.
6
175
communication between the company and the segments of the market consists
of the following elements:8
- the sender of information,
- promotional message,
- the channel of communication (reaching the recipient),
- recipients of information.
The sender of the message is an enterprise which operates in the market
with its defined mission. It develops the concept of communication with the
market. It is mainly establishing objectives, target groups, which should be
influenced by the message, form of communication, budget and the principle
of implementation of promotion. Another, but basically the main part of the
communication process is the message. It has a symbolic meaning. It is a set
of words and images that are to be transferred to recipients. The promotional
message is influenced by the form. It must be adapted to the recipients, should
respect their beliefs and values. The message is designed to provide all its
objectives and be effective. Reaching the recipient is associated with the
determination of communication channel. J.W. Wiktor distinguishes three
main types of media:9
- presentation measures (related to the sender of the message, words,
gestures, etc.),
- means of representation (texts, photographs, films, which are a form of
expression),
- technical measures (newspapers, television, mechanical means, which
allow the transmission of
information).
Purchasers of goods receive more information, learn about new products
and services that meet their emerging needs and receive help when
purchasing. The benefits of companies are: the increase in sales, attracting
new customers, competitive advantage and increase of profits. Advertising
agencies are looking for new orders from companies to create their image,
which will allow them to become competitive in relation to other players in
the market. Benefits for the media refer to the finances, but also to the addition
of attractiveness to the products, for example, by advertising in TV. State and
organisations of the rights and interests of consumers are seeking to combat
8
Sznajder A,, Sztuka promocji, czyli jak najlepiej zaprezentować siebie i swoją firmę, wyd. Businessman
Book, Warszawa 1993, p. 66.
9
Wiktor J., Promocja. System komunikacji przedsiębiorstwa z rynkiem, PWN, Warszawa 2005, p.12-14.
176
inappropriate promotional activities, namely promotion, which affects the
interests of consumers and manipulates the audience.10
Recipients of promotional activities include all market participants.
Purchasers are divided into two groups. The first group are those who, through
promotional activities, meet their own needs. These are individual consumers
(purchase of products for own consumption), industrial companies (purchase
of raw materials), institutions and social organisations (purchase of materials
for administrative tasks). The second group includes agents (both wholesalers
and retailers) who purchase products for resale to end customers. One could
say that the largest group of buyers are consumers, because everyone is a
consumer and make purchases to meet own needs.11
M. Drzazga distinguishes further groups to which the promotional
activities are addressed. As the third group she presents suppliers and
subcontractors. This group is also recipient of the activities in the field of
marketing communication, involving the cooperation and confidence building.
Another group is the profession environment - competition. Communication
with this part of the promotion recipients aims at creation a positive image of
the company in a particular market sector. Promotional activities may also be
addressed to opinion leaders (including experts). Such people play an
important role in the communication process, it can affect the process of
making purchases by buyers. Another group of recipients of promotional
activities are journalists and other media representatives. They deal with the
transfer of information and the way the message is forwarded depends on
them. The recipients of promotional activities can also be the staff of a
company, which can be an important channel of communication by providing
information about the company (whispered advertising). An important
recipient of promotional activities are authorities (local, regional).
Communication with them aims at gaining the favour and support for projects.
It is obvious that promotional activities may also be directed to the general
public, which involves the formation of the company's image. It is however,
not possible to target promotional activities at all of the aforementioned
groups simultaneously. The reason for this are the limited financial, material
and human resources, which is why the companies ask themselves which are
10
11
Sztucki T., Promocja. Sztuka pozyskiwania …, op. cit., p.23-24.
Ibidem, p. 25-27.
177
the most important target group and by which the organisation will achieve the
goals that were set earlier.12
Stages of building effective communication were distinguished by B.
and W. Żurawik. They consist of individual actions: 13
- identification of the target market segment,
- defining the objectives of promotion,
- developing messages,
- the choice of communication channels,
- determining the total promotion budget,
- selection of specific promotion-mix instruments,
- measurement of promotion results,
- coordination of the promotional activities.
In order to achieve proper communication, a company must direct their
marketing activities only to selected market segments. The target segment of
market may consist not only of the units, but also of groups or even a part of
the population. After identifying the target market segment, a company
should develop a program of promotional activities, messages and defining the
objectives of promotion, of which the ultimate goal is to sell. Communication
through the promotion with the market is to convince recipients to the content
of the message. In the literature, there is often the concept of AIDA formula
(Attention, Interest, Desire, Action), which aim is to attract the customer's
attention, rise his interest in characteristics of the product, rise a belief that he
needs the product and it can meet his needs and ultimately convince him to
purchase.14
Conclusion
Communicating the company along with the use of the promotion mix
instruments, which include advertising, direct marketing, sales promotion,
personal selling and public relations is an important factor influencing the
course of a business enterprise. The promotion is only part of the
communication process initiated by the organisation functioning in the market.
12
Drzazga M., Systemy promocji przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2006, p.63-64.
Żurawik B., Żurawik W., Zarządzanie marketingiem w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1996, p. 322.
14
Zalejski J., Polityka promocji w przedsiębiorstwie, wyd. Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w
Białymstoku, Białystok 2001, p. 29-31.
13
178
Broadly understood communication activities of an economic operator include
marketing communications, which covers promotion, often called as the
promotion mix. Marketing communication and promotion are therefore not
identical and using these terms interchangeably is a mistake. Promotion should
be seen as a narrower concept limited to the use of the five main instruments
of the promotion mix, which are not the only tools with the use of which the
company may affect the market. The organisation also has other instruments
which are the carriers of specific information.
The concept of promotion is not a homonymous content, therefore the
promotion is understood in such a broad way. Some authors base the
promotion on communication, while others depict it as a tool to promote
products or organisations on the market.
Bibliography
1. Bielski, I., Współczesny marketing, Studio EMKA, Warszawa 2006.
2. Drzazga, M., Systemy promocji przedsiębiorstw, PWE, Warszawa
2006.
3. Komunikacja marketingowa, praca zbiorowa pod red. M. Rydla, Wyd.
ODDK, Gdańsk 2000.
4. Kotler P., Marketing od A do Z, PWE, Warszawa 2004.
5. Mruk H., Marketing. Satysfakcja klienta i rozwój przedsiębiorstwa,
PWN, Warszawa 2012.
6. Pabian, A., Promocja nowoczesne środki i formy, Difin, Warszawa
2008.
7. Podstawy marketingu, praca zbiorowa pod red. J. Altkorna, Instytut
Marketingu, Kraków 1997.
8. Sznajder A., Sztuka promocji, czyli jak najlepiej zaprezentować siebie i
swoją firmę, Wyd. Businessman Book, Warszawa 1993.
9. Sztucki T., Promocja. Sztuka pozyskiwania nabywców, PLACET,
Warszawa 1997.
10. Wiktor J., Promocja. System komunikacji przedsiębiorstwa z rynkiem,
PWN, Warszawa 2005.
11. Zalewski J., Polityka promocji w przedsiębiorstwie, Wyd. Wyższej
Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2001.
12. Żurawik, B., Żurawik W., Zarządzanie marketingiem w
przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1996.
179
LOCAL GOVERNMENT IN POLAND IN THE YEARS 1918-1998
mgr Marcin Wasilewski
University of Opole
The evolution of organizational forms of local government in the
twentieth century is the an extremely interesting issue, as it is associated with
political events that changed the face of Europe in the last century. But before
we get to the analysis of issues of interest to us, we should explain what is a
local government, and so, according to H. Izdebski it is "a self-reliant and
essentially independent management by groups of citizens of their businesses,
management, which consists in carrying out functions of public
administration”1.
At the beginning of the Second Republic, in the area of the reviving state,
there have been several different types of models of local government: in the
former Prussian and Austrian partition there was a self-government based on
regulations of the occupying countries, and in the former Polish Kingdom (and
in the Eastern territories) the situation was governed by the decrees of the head
of state of 1918 and 1919 and thus one of the important tasks was the issue of
unification of legal solutions2.
Vital for the formation of self-government after World War I were
records of the Constitution of 1921, which in Article 3 contained a declaration
of "broad local government”3, moreover, one also guaranteed state division to,
which were also local government units, provinces, counties and
municipalities and communes. The executive power was also separated from
the legislative one. And although March Constitution of 1921 gave local
government a comprehensive legal framework, it must be noted, however, that
its provisions remained largely unforceful because although the government
was actually created at municipal and county level, then at the provincial level
it existed only in its entirety in Poznań and Bydgoszcz province and in
1
H. Izdebski , Historia administracji, Warszawa 1997, s. 101.
2
J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa Polskiego, Warszawa 1996, s. 531.
3
Artykuł 3, Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 1921 nr 44 poz.
267.
180
Silesia, which had a degree of autonomy. On the other areas, the the
government functioned only partially (provincial councils in the former
Russian partition), or did not exist at all. It is worth noting that the Act of 26
September 1922 on the rules of common provincial government4 remained
invalid because of concerns about the large Ukrainian minority in the
Borderlands.
In the period following the May coup (1926) however, the situation
began to change. Crucial to the limitation of importance of self-government
was the “unification” act of 1933, which, however, did not cover the whole
territory of the Republic of Poland. On its basis, to the municipalities have
been included any remaining court areas, it also established a model of
collective municipality, and art. 15 introduced the clusters. However, the
“unification" act most of all expanded the supervision over the local
government by approving the election of village administrators, commune
administrators, mayors, or the ability to resolve legislative and executive
bodies at all levels of local government in cases of infringement, inaction,
incompetence, or tolerance, or acceptance of the speeches offending the
seriousness of the public administrations5.
In the same direction, so with a view to reduce the actual role of the local
government also went the enacted in 1935 new constitution, which declaration
concerning matters of local government was the art. 4 paragraphs 3 which
states that: "The State will establish local and economic government to
participate in the tasks of collective life." One has to agree here with A.
Ajnenkiel, who believes that: articles "relating to local government [...] have
been formulated in such a way as if the constitution actually established
them”6. In particular, it is worth mentioning the provincial government of
Silesia, which had the greatest autonomy, and to which refers the art. 81,
because it seriously modifies the constitutional law on the autonomy of Silesia
- from that moment on it was possible to make changes to this law without the
consent of the Sejm of Silesia.
4
Ustawa z dnia 26 września 1922 r. o zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego, a w szczególności
województwa lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego, Dz.U. 1922 nr 90 poz. 829.
5
Art. 69, Ustawa z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, Dz.U.
1933 nr 35 poz. 294.
6
A. Ajnenkiel, Konstytucje Polski 1791-1997 , Warszawa 2001, s.223.
181
It can be concluded that during the Second Republic, the essential tasks
of local government involved local economic, cultural and educational affairs,
unless they are transferred to state or economic government, in addition to the
commune and municipal self-government one passed a number of matters
within the competence of the government, e.g. housing, welfare , maintenance
of roads, employment agencies7.
Functioning during the Second Republic government has, however,
been subject to actual liquidation in 1939. In connection with the lost defeat
war and occupation of Poland by German and Soviet troops.
In the postwar period, some provisions of the Second Republic were
initially restored, which was dictated by practical considerations, but the
communist authorities clearly sought to limit the role of local government.
Initially they agreed for the existence of self-government, because it was
easier to rebuild the system using solutions known to society than make
radical changes which could be regarded as Sovietization of Poland.
That is why, in 1944, communist agents began forming national councils
(provincial, county, urban and rural), which was defined as "temporary
legislative and local government agencies”8. These councils in 1944 became
the legislative bodies of local government, law enforcement bodies became
respectively the provincial and county departments and boards of cities and
municipalities9. What is worth noting: for the first time, by a decree dated 23
November 1944 the government operated in a uniform manner at all levels of
the administrative division of the country.
This situation, however, lasted only until 1950, when the local
government was actually abolished10. One must therefore agree with Z.
Leoński that the times of Sovietization of Poland have brought, under political
pressure of the Soviet Union, the liquidation of foreign to the socialist system,
capitalist concept of local representative bodies 11. Also, the Act of 20 July
7
I. Bruski, Historia ustroju Polski, Olsztyn 2008, s.134.
8
Art. 1. Ustawa z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych., Dz.U. 1944 nr
poz. 22.
9
Art.3, Ustawa z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych., Dz.U. 1944 nr
5 poz. 22.
10
Art. 32, Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej, Dz.U. 1950
nr 14 poz. 130.
11
Z. Leoński, System prawa administracyjnego, Wrocław 1977, s. 158-159.
182
1983, which admittedly stated that councils are "local government bodies” 12,
stopped with this declaration, and the national councils did not become "an
authentic representation of local government”13.
It is obvious that the functioning until 1990 Polish territorial system, in
the form of field national councils only by name reminded local government.
In fact, we were dealing with a centralized authority subordinate to the central
government. It should be stressed that the local organs of state administration
were the executive and management authority of the councils, what is more,
because of the hierarchical organization of councils, it was not possible to
speak also about the idea of local self-government14.
Restoration of local government institutions in Poland, became possible
only after the Round Table meeting, partially democratic parliamentary
elections in 1989 and the establishment of the government of Tadeusz
Mazowiecki.
The first local government reform of 1990, which (partly based on prewar models) restored the municipal government and was of a temporary
nature15. Return of local government, in the full sense of the word, was
promised both by Small Constitution of 1992. (government as a "community
of the inhabitants of the territory") and the 1997 Constitution16. In contrast, the
next reform of 1998 created and introduced two new public bodies: county
and province17. So again three-level local government was formed (municipal,
county and provincial) subject to separation of the legislative functions (the
council of municipality, county, province) from executive (poviat
12
Art. 1, Ustawa z dnia 20 lipca 1983 r. o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego, Dz.U. 1983
nr 41 poz. 185.
13
I. Bruski, Historia ustroju Polski, Olsztyn 2008, s.173.
14
G. Dutkiewicz, Dzieje samorządu terytorialnego w Polsce po II wojnie światowej, „Colloquium Wydziału
Nauk Humanistycznych i Społecznych”, Rocznik II/2010 s. 199.
15
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95
16
Art. 70 p. 2, Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między
władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym, Dz.U.
1992 nr 84 poz. 426; Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez
Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w
dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., Dz.U.
1997 nr 78 poz. 483.
17
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578; Ustawa z dnia 5
czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Dz. U. z 2013 r. Nr 91, poz. 596.
183
administrator, mayor, president, the board of the country, the board of the
province)
To sum up, in the period 1918-1998 the local government in Poland has
seen many changes. The first years of the Second Republic established its
framework quite widely, but a few years later, its role has been reduced as a
result of remedial authoritarian rules. Similar actions were taken by the
communist authorities - after a short period of acceptance - they actually
removed the government. Only after the end of 1989 one developed a model
of local government, which allowed for genuine participation of local
communities in the management of a given area.
Bibliography
Scientific papers:
A. Ajnenkiel, Konstytucje Polski 1791-1997 ,Warszawa 2001
J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa
Polskiego, Warszawa 1996
I. Bruski, Historia ustroju Polski, Olsztyn 2008
B. Dolnicki, Samorząd terytorialny , Kraków 2001
G. Dutkiewicz, Dzieje samorządu terytorialnego w Polsce po II wojnie
światowej, „Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych”,
Rocznik II/2010
H. Izdebski, Samorząd terytorialny podstawy ustroju i działalności ,
Warszawa 1997,2004
M. Kallas, Historia ustroju Polski , Warszawa 2006
Z. Leoński, System prawa administracyjnego, Wrocław 1977
R. Łaszewski, Historia ustroju Polski , Toruń 1997
J. Malec, D. Malec, Historia administracji i myśli administracyjnej,
Kraków 2000
R. Szwed, Samorząd terytorialny w Polsce w latach 1919-1939: wybór
materiałów źródłowych, Częstochowa 2000
W. Witkowski, Historia administracji w Polsce 1764-1989, Warszawa
2007
S. Wójcik, Samorząd terytorialny w Polsce w XX wieku, Lublin 1999
Legal acts
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta
przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana
184
przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., Dz.U.
1997 nr 78 poz. 483
Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych
stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej
Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym, Dz.U. 1992 nr 84 poz. 426
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Dz.U. 1998
nr 91 poz. 578;
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Dz. U.
z 2013 r. Nr 91, poz. 596
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, Dz.U. 1990
nr 16 poz. 95
Ustawa z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad
narodowych., Dz.U. 1944 nr 5 poz. 22
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,
Dz.U. 1921 nr 44 poz. 267
Ustawa z dnia 20 lipca 1983 r. o systemie rad narodowych i samorządu
terytorialnego, Dz.U. 1983 nr 41 poz. 185
Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej
władzy państwowej, Dz.U. 1950 nr 14 poz. 130
Ustawa z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu
terytorialnego, Dz.U. 1933 nr 35 poz. 294
Ustawa z dnia 26 września 1922 r. o zasadach powszechnego samorządu
wojewódzkiego, a w szczególności województwa lwowskiego, tarnopolskiego i
stanisławowskiego, Dz.U. 1922 nr 90 poz. 829
185
PRAWO RZYMSKIE I KULTURA PRAWA EUROPEJSKIEGO
JAKO PŁASZCZYZNA DIALOGU GOSPODARCZEGO POMIĘDZY
RZECZPOSPOLITĄ POLSKĄ A CHIŃSKĄ REPUBLIKĄ LUDOWĄ
mgr Radek Rafał Wasilewski1
Uniwersytet Szczeciński
słowa kluczowe: prawo rzymskie, kultura prawa europejskiego, Polska,
Chiny, kontakty gospodarcze
keywords: Roman law, culture of European law, Poland, China,
economic relations
Wstęp
Europa i Azja. Są to dwa kontynenty, które mimo swej pozornej bliskości
(poprzez bezpośrednie połączenie terytorialne kontynentów) potrafią być
jednak tak bardzo odmienne: tradycje, mentalność, zwyczaje... To, co w Azji
jest powszednie, w Europie stanowi element orientu. Jest to efekt różnic
kulturowych. Prawo nie jest czymś obcym kulturze, ponieważ z niej wyrasta,
a co więcej mówi się nawet o kulturach prawnych. Okazuje się, że ciekawość
innej kultury nie musi ograniczać się jedynie do sfery artystycznej, a wręcz
przeciwnie – porusza tematykę prawną.
Niniejszy artykuł ma na celu podjęcie próby konfrontacji z pytaniem, czy
prawo rzymskie i opierająca się na nim europejska kultura prawna mogą
stanowić wspólny punkt odniesienia w kontaktach gospodarczych pomiędzy
Rzeczpospolitą Polską oraz Chińską Republiką Ludową. Aktualność
powyższego zagadnienia wiąże się z ożywioną współpracą gospodarczą
pomiędzy ww. państwami (m. in. porozumienia w zakresie obrotu towarami
spożywczymi).
1
mgr Radek Rafał Wasilewski
PL: absolwent prawa, doktorant w Katedrze Prawa Gospodarczego Publicznego Wydziału Prawa i
Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego w Szczecinie, aplikant radcowski w Okręgowej Izbie Radców
Prawnych w Szczecinie;
EN: law graduate, Ph.D. student in the Department of Public Economic Law at Faculty of Law and
Administration at the University of Szczecin, trainee at the District Chamber of Legal Advisers in Szczecin.
186
Historyczne uwarunkowania kontaktów Chin z kulturą europejską
Słowem wstępu należy spojrzeć w karty historii Chin, która powinna
wyjaśnić, dlaczego w ogóle dzisiejsze zainteresowanie państwa chińskiego
prawem rzymskim jest ciekawe i zarazem zaskakujące.
Pierwszym intrygującym faktem historycznym jest to, że starożytne
Chiny i Rzym nawiązywały ze sobą (pośrednio, ale również bezpośrednio)
różnego rodzaju stosunki: handlowe, dyplomatyczne, militarne. Tak więc te
dwie zupełnie różne cywilizacje miały ze sobą styczność2.
W późniejszym okresie (XV albo XVII w. – wg różnych poglądów)
państwo chińskie jako „Państwo Środka” odizolowało się niemal całkowicie
od reszty świata. Stan takiej izolacji trwał właściwie aż do przełomu XIX i
XX w., gdy wskutek wojny opiumowej nastąpiła „ekspansja europejska” i
podział Chin na strefy wpływów3. Największe otwarcie się Chin na resztę
świata następuje od XX w. po dziś dzień.
Na podstawie tego bardzo skrótowego zarysu dziejów Chin można
zauważyć, że pomimo kontaktów z samymi Rzymianami, kontakt państwa
chińskiego z kulturą europejską był sporadyczny i raczej trudny.
Prawo rzymskie a kultura prawa europejskiego
Celowe jest sformułowanie ogólniejsze „kultura prawa europejskiego”,
ponieważ relacje Chin z państwami europejskimi nie musiały (i zapewne nie
miały) koncentrować się na prawie rzymskim.
W tym kontekście warte przytoczenia są słowa M. Kuryłowicza i A.
Wilińskiego, według których „cywilizacja Europy kontynentalnej spoczywa –
według obrazowego określenia – na trzech pagórkach: Akropolu,
symbolizującym sztukę i filozofię grecką, Golgocie jako symbolu
chrześcijaństwa oraz na Kapitolu, oznaczającym tradycję prawa rzymskiego”4.
Analizując powyższą metaforę trzeba uznać, że prawo rzymskie stanowi
kolebkę europejskiej kultury prawnej. Znaczenie prawa rzymskiego dla
2
Bardzo ciekawym artykułem na temat kontaktów Chin z innymi państwami (w tym ze Starożytnym
Cesarstwem Rzymskim) jest: P. Napierała, Chinese pie, czyli Chiny a Zachód [w:] Racjonalista.pl,
http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,8331/q,CHINESE.PIE.czyli.Chiny.a.Zachod, dostęp: 18.02.2013 r.
3
Kolonizacja w XIX i na początku XX wieku [w:] Historia.azv.pl, http://www.historia.azv.pl/ekspansjakolonialna-kolonizacja.html, dostęp: 19.02.2013 r.
4
M. Kuryłowicz, A. Wiliński, Rzymskie prawo prywatne. Zarys wykładu., Zakamycze 2005, str. 66.
187
współczesnych porządków prawnych można dostrzec podczas porównywania
niektórych instytucji prawnych opisanych w podręcznikach prawa rzymskiego
(albo tekstów źródłowych) z przepisami współcześnie obowiązującego aktu
normatywnego (w przypadku Polski np. Kodeksu cywilnego).
Aktualne są również pochodzące z prawa rzymskiego zasady prawa, np.:
pacta sund servanda, nulla poena sine lege, lex retro non agit. Istotne jest, że
prawo rzymskie miało pierwotnie charakter zwyczajowy, a dopiero później
pojawiały się akty prawne (prawo odzwierciedlało więc panujące w
społeczeństwie zwyczaje, na podstawie których można dostrzec wartości,
jakie Rzymianie wyznawali). Głównym przedmiotem niniejszego artykułu
miało być jednak zainteresowanie Chin prawem rzymskim i do tego wątku
wypadałoby powrócić.
Zainteresowanie Chin prawem rzymskim
Zainteresowanie Dalekiego Wschodu – a w tym przypadku Chin –
prawem rzymskim objawiało5 i objawia się na wielu płaszczyznach, m. in.: w
piśmiennictwie, nauce, a nawet prawodawstwie. Chiny (obok Korei i
Wietnamu) są również określane przez M. Kuryłowicza jako państwa
„romanizujące się”, co odnosi się do nawiązywania do prawa rzymskiego jako
niezbędnego elementu kultury prawnej6.
W sferze piśmiennictwa warte jest wskazanie na publikowane w Chinach
czasopismo „Roman Law and Modern Civil Law”7 lub podręcznik do prawa
rzymskiego „An introduction to Roman Law” 8. Oprócz samej literatury
tematycznej wagę przywiązuje się do tłumaczeń (z łaciny czy języka
włoskiego na chiński) tekstów źródłowych oraz historycznych9. Obecność
5
Przykładem wpływu kultury prawa europejskiego, a więc pośrednio prawa rzymskiego, na Chiny jest
chociażby ruch kodyfikacyjny po obaleniu monarchii w 1912 r., kiedy to uchwalono liberalną konstytucję
oraz kodeksy: cywilny, postępowania cywilnego oraz gruntowy. W XX w. wpływy prawa Zachodu zaznaczały
się coraz silniej w prawodawstwie chińskim, choć w przypadku kolizji z kulturą prawną konfucjanizmu
musiały
ustąpić.
(R. Tokarczyk, Współczesne kultury prawne, Warszawa 2010, str. 254). Kodyfikacje te jednak już nie
obowiązują.
6
M. Kuryłowicz, Prawo rzymskie. Historia, tradycja, współczesność., Lublin 2003, str. 120.
7
Względy
praktyczne
[w:]
Zakład
Prawa
Rzymskiego
WPiA
UJ,
http://www.law.uj.edu.pl/users/kprz/index.php?option=com_content&task=view&id=3&Itemid=5, dostęp:
18.02.2013r..
8
Aut. BA LI NI GU LA SI
9
About CUPL [w:] China-EU School of Law at the China University of Political Sciences and Law,
http://www.cesl.edu.cn/eng/siteindex.asp, dostęp: 19.02.2013r..
188
takich wydawnictw na rynku chińskim może być dowodem na to, że zachodzi
tam potrzeba poznawania prawa rzymskiego i przez to europejskiej kultury
prawnej. W przypadku wspomnianego czasopisma nie można mówić jedynie
o samym poznawaniu, lecz również badaniu prawa rzymskiego.
Na gruncie nauki uwagę należy poświęcić ofercie edukacyjnej chińskich
szkół wyższych (uniwersytetów). Wśród uniwersytetów, które zajmują się
prawem rzymskim można wymienić np.: China University of Political
Sciences and Law (CUPL), Xiamen University, Renmin University of China.
Nie są to jednak wszystkie uczelnie, które poświęcają swoją uwagę prawu
rzymskiemu. Z racji podejmowanych przez siebie zadań, obszerności
materiału informacyjnego i aktywności należy wyróżnić CUPL, bowiem jeden
z tamtejszych profesorów, F. Liufang, opublikował artykuł na temat sensu
eksperymentu umiędzynarodowienia w edukacji prawniczej w Chinach10. W
odniesieniu do prawa rzymskiego wspomina się w tym artykule, że prawo
rzymskie już od XI w. stanowi część międzynarodowej edukacji prawniczej.
Artykuł wskazuje również obecność prawa rzymskiego w edukacji prawniczej
w Chinach. Autor pisze, że profesorowie (podczas zajęć np. z prawa
cywilnego) nawiązują do systemu praw obcych, w tym zwłaszcza prawa
niemieckiego, francuskiego i właśnie rzymskiego. Oprócz takich
marginalnych dygresji oferta edukacyjna zostaje wzbogacana o kursy z:
historii prawa Zachodu, historii filozofii prawa Zachodu oraz prawa
rzymskiego. Ponadto uniwersytety goszczą lub zatrudniają profesorów
europejskich czy amerykańskich. Również profesorowie chińscy odbywają
niekiedy edukację z zakresu prawa rzymskiego w Europie.
Prawo rzymskie pozostaje w bardzo bliskim związku z komparatystyką
prawniczą,
więc za istotny aspekt należy uznać także zainteresowanie w Chinach prawem
porównawczym, o którym świadczy np. College of Comparative Law
działający od października 2009 r. przy CUPL11.
Na pograniczu nauki i piśmiennictwa rozwijają się również badania
profesorów, które poruszają tematykę prawa rzymskiego. Do jednych z
najciekawszych należy artykuł Z. Wang: „The Roman Law Tradition and Its
10
F. Liufang, Making sense of China’s Experiment of “Internationalising Legal Education”,
http://www.cesl.edu.cn/upload/201210066704765.pdf, dostęp: 19.02.2013r..
11
About CCL [w:] College of Comparative Law, http://www.cupl.edu.cn:81/html/bjfxyjy/col1605/201210/18/20121018152342808874286_1.html, dostęp: 19.02.2013r..
189
Future Development in China”12, który porusza wpływ prawa rzymskiego na
prawodawstwo chińskie.
Ostatnia kwestia, która zostanie przedstawiona to prawodawstwo i
znaczenie prawa rzymskiego w procesie legislacyjnym. Wspomniane zostały
już przykłady historyczne: obecność praw państw posiadających w Chinach
sfery wpływu (np. Niemcy), okres kodyfikacji po roku 1912 (patrz przyp. 4).
Obecność praw obcych (czerpiących z prawa rzymskiego) wywarła na prawie
chińskim piętno i pośrednio prawo rzymskie było tam obecne. Współczesne
chińskie prawodawstwo również daje przykłady na obecność tradycji prawa
rzymskiego w tym porządku prawnym. Jak pisze Z. Wang struktury, zasady,
koncepcje oraz terminologia Części Ogólnej Chińskiego Kodeksu Cywilnego
odzwierciedla treści Niemieckiego Kodeksu Cywilnego (BGB) oraz Kodeksu
Napoleona13. Obydwa te kodeksy czerpały natomiast z dorobku prawa
rzymskiego, co powoduje, że prawo rzymskie przeniknęło do chińskiego
prawa cywilnego. Swoistym środkiem ekspansji zasad prawa rzymskiego
mogą być również akty prawa międzynarodowego (jeśli zawierają w sobie
zasady czy regulacje wywodzące się z tradycji romańskiej).
Powyższe przedstawienie wyraźnie potwierdza zainteresowanie Chin
prawem rzymskim zarówno na gruncie teorii, jak i praktyki.
Skrótowe przedstawienie znaczenia prawa rzymskiego (w odniesieniu do
europejskiej kultury prawnej) zostało przedstawione w początkowej części
artykułu i ze względu na liczne obszerne opracowania odnoszące się do tej
tematyki14, zostanie ono pominięte.
Prawo rzymskie
gospodarczego
jako
nośnik wartości
i
podstawa
dialogu
Powody zainteresowania prawem rzymskim w Chinach mogą być różne.
Na stronie internetowej Zakładu Prawa Rzymskiego WPiA UJ można
przeczytać, że nie zadecydowały o tym względy emocjonalne czy sentymenty,
12
Mowa o: Z. Wang, The Roman Law Tradition and Its Future Development in China [w:] Frontiers of Law
in China Volume 1 Issue 1, 2006, str. 72-78..
13
Z. Wang,
The
Civil Law Tradition in
China and Its
Future
Development,
http://jay.law.ou.edu/faculty/PKrug/Comparative%20Law/Item16WangChinaCivilLaw.pdf,
dostęp: 19.02.2013r..
14
Za szczególnie godne polecenia w tej materii uważam: W. Wołodkiewicz, Europa i prawo rzymskie. Szkice
z historii europejskiej kultury prawnej., Warszawa 2009, M. Kuryłowicz, Prawo rzymskie. Historia, tradycja,
współczesność., Lublin 2003 oraz R. Tokarczyk, Współczesne kultury prawne., Warszawa 2010.
190
lecz pragmatyczne podejście do wiedzy prawniczej i możliwości jej
wykorzystania w kontaktach z europejskimi kontrahentami handlowymi 15. Jest
to niewątpliwie jedna z ważniejszych przyczyn.
Na uwagę zasługuje również historia Chin (kontakty z kulturą
europejską) i obecność zrębów prawa rzymskiego w tamtejszym porządku
prawnym. Chęć pogłębienia wiedzy o prawie rzymskim może więc wynikać z
pragnienia poznania genezy własnego prawa, zrozumienia dawnej idei tychże
zasad.
Ponadto – w połączeniu z prawem porównawczym – zainteresowanie to
pozwala zrozumieć obce dla Chin porządki prawne, kultury. Zaznajomienie
się z obcym porządkiem prawnym oraz komparatystyka prawnicza
przyczyniają się do lepszego poznania własnego prawa – zmusza do refleksji
(Skoro prawo X jest takie i kieruje się wartościami Y, to jakie jest moje
prawo, jakie ono reprezentuje wartości?). W konsekwencji prawo rzymskie
umożliwia przybliżenie wartości (aksjologii) i podstawowych zasad leżących
u podstaw europejskiej kultury prawnej. Po takiej analizie może się okazać, że
obie kultury prawne kierują się tymi samymi albo podobnymi wartościami, że
w gruncie rzeczy tak bardzo się nie różnią. Mogłoby się też okazać, że pewne
rozwiązania staną się w wyniku takiej refleksji atrakcyjne i być może
recypowane do prawa chińskiego16. W takiej sytuacji prawo rzymskie wraz
z prawem porównawczym może przyczynić się do rozwoju prawa chińskiego.
Refleksja nad prawem rzymskim, jego badanie, a więc rozwój
romanistyki w Chinach może przyczynić się do stworzenia nowej płaszczyzny
dialogu międzykulturowego, którym będzie właśnie prawo rzymskie.
Uwzględniając fakt, że polski system prawny wyrasta z europejskiej kultury
prawnej opartej właśnie na tradycji prawa rzymskiego, trzeba zauważyć, że
właśnie prawo rzymskie, jego zasady, funkcjonujące obecnie instytucje, mogą
stanowić płaszczyznę dla dialogu gospodarczego pomiędzy Polską a Chinami.
Między innymi odwoływanie się przez przedstawicieli obu państw (czy
przedsiębiorców z obu krajów) do prawa rzymskiego i wynikających z niego
zasad czy instytucji pozwoli na wzajemne zrozumienie i dojście do
konsensusu.
15
Względy praktyczne [w:] Zakład Prawa Rzymskiego WPiA UJ, op. cit..
Warte nadmienienia jest, że kultura europejska również czerpała z dorobku Dalekiego Wschodu.
Najbardziej wymownym i ciekawym przykładem jest francuska triada: liberté, égalité, fraternité (wolność,
równość, braterstwo), która stanowi niemal wierną kopię konfucjańskiej triady: ren, yi, li (Z. Brodecki, M.
Konopacka, A. Brodecka-Chamera, Komparatystyka kultur prawnych, Warszawa 2010, str. 67).
16
191
Podsumowanie, wnioski
Współcześnie dostrzec można również rozwój znaczenia prawa
rzymskiego na Dalekim Wschodzie. Niezależnie od podstaw tego
zaciekawienia, prawo rzymskie w mniejszym czy większym stopniu będzie
pozostawiać ślad po swojej obecności i być może będzie stanowiło pomost
między kulturą europejską na chińską.
Należy potwierdzić, że prawo rzymskie i oparta na nim europejska
kultura prawna może być (jeśli nie uzna się, że już jest) nośnikiem wartości
pomiędzy Europą a Chinami oraz płaszczyzną dialogu gospodarczego.
Uwzględniając fakt, że polskie prawodawstwo czerpie z tradycji prawa
rzymskiego, polsko-chińskie kontakty gospodarcze także mogą skutecznie
odwoływać się do prawa rzymskiego jako do wzorca umożliwiającego
porozumienie.
W takim przypadku dalsza fascynacja Chin prawem rzymskim, a nawet
jej pogłębianie się, godna jest aprobaty, przychylnej obserwacji oraz
wspierania tego procesu.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
192
Bibliografia:
I. Literatura:
Z. Brodecki, M. Konopacka, A. Brodecka-Chamera, Komparatystyka
kultur prawnych., Warszawa 2010.
M. Kuryłowicz, Prawo rzymskie. Historia, tradycja, współczesność.,
Lublin 2003.
M. Kuryłowicz, A. Wiliński, Rzymskie prawo prywatne. Zarys wykładu.,
Zakamycze 2005.
F. Liufang, Making sense of China’s Experiment of “Internationalising
Legal Education”, http://www.cesl.edu.cn/upload/201210066704765.pdf,
dostęp: 19.02.2013 r.
P. Napierała, Chinese pie, czyli Chiny a Zachód [w:] Racjonalista.pl,
http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,8331/q,CHINESE.PIE.czyli.Chiny.a.
Zachod, dostęp: 18.02.2013 r.
R. Tokarczyk, Współczesne kultury prawne, Warszawa 2010.
Z. Wang, The Civil Law Tradition in China and Its Future Development,
http://jay.law.ou.edu/faculty/PKrug/Comparative%20Law/Item16WangC
hinaCivilLaw.pdf, dostęp: 19.02.2013 r.
8. W. Wołodkiewicz, Europa i prawo rzymskie. Szkice z historii europejskiej
kultury prawnej., Warszawa 2009.
II. Źródła inne:
9. About
CCL
[w:]
College
of
Comparative
Law,
http://www.cupl.edu.cn:81/html/bjfxyjy/col1605/201210/18/20121018152342808874286_1.html, dostęp: 19.02.2013 r.
10.About CUPL [w:] China-EU School of Law at the China University of
Political Sciences and Law, http://www.cesl.edu.cn/eng/siteindex.asp,
dostęp: 19.02.2013 r.
11.Kolonizacja w XIX i na początku XX wieku [w:] Historia.azv.pl,
http://www.historia.azv.pl/ekspansja-kolonialna-kolonizacja.html,
dostęp: 19.02.2013 r.
12.Względy praktyczne [w:] Zakład Prawa Rzymskiego WPiA UJ,
http://www.law.uj.edu.pl/users/kprz/index.php?option=com_content&tas
k=view&id=3&Itemid=5, dostęp: 18.02.2013 r.
PRAWO KARNE EKONOMICZNIE UZASADNIONE
mgr Joanna Wysocka
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Słuszności interpretacji prawa w kategoriach ekonomicznych
można doszukiwać się już w jurysprudencji rzymskiej, marksistowskiej teorii
prawa, amerykańskim realizmie prawnym i socjologicznej jurysprudencji, w
pewnych odmianach hermeneutyki i argumentacji prawniczej, a nawet w
koncepcji Ronalda Dworkina, który prawo ujmował w kontekście zbioru reguł
i standardów, a także – a nawet przede wszystkim – w szkole chicagowskiej,
w kręgu zainteresowania której znajduje się m.in. nurt „law and economics”,
czerpiący swe filozoficzne i metodologiczne podstawy z dorobku Ronalda
Coase’a, Armena Alchiana czy Guido Calabresiego1.
Za takim ujmowaniem genezy nurtu „law and economics” –
ekonomicznej analizy prawa – przemawia przede wszystkim fakt, iż w
1
J. Stelmach, M. Soniewicka, Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych, Wolters Kluwer business,
193
starożytnym Rzymie, główną przyczyną rozwoju poszczególnych gałęzi
prawa był rozwój instytucji ekonomicznych. Mowa tu zwłaszcza o prawie
prywatnym, ale także o nauce prawa. Nie należy przy tym zapominać, iż w
czasach cesarstwa rzymskiego ukształtowały się podstawy dla
zdeterminowanej przez praktykę gospodarczą gałęzi prawa, czyli prawa
finansowego2.
Z kolei w marksistowskiej nauce prawa, ekonomia była obok
filozofii drugą podstawową nauką. Prawo uznawane było za produkt
konkretnej formy prawnej, która to z kolei jest realnym odbiciem stosunków
produkcji i wymiany. Prawo daje się zatem bezpośrednio sprowadzić do
kategorii faktów z zakresu ekonomii3. Przedstawiciele realizmu prawniczego,
uznawali zaś, że prawo istnieje przede wszystkim, jako empiryczny fakt
socjologiczny, psychologiczny lub ekonomiczny. Law in action,
przeciwstawione law in book – według przedstawicieli amerykańskiego
realizmu prawnego – ma natomiast stworzyć oparty na analizie ekonomicznej
system przewidywań na temat tego, co uczynią w określonych sytuacjach
podmioty stosujące prawo. Już w 1897 r. prekursor amerykańskiego realizmu
prawnego O. Holmes pisał: „dla racjonalnej nauki prawa staranny interpretator
może być człowiekiem teraźniejszości, ale człowiek przyszłości to statystyk i
mistrz ekonomii”4.
Podobnie możliwość odwoływania się w interpretacji prawniczej
do założeń ekonomicznych odnaleźć można w hermeneutyce prawniczej
(gdzie wskazuje się, iż ekonomiczne determinanty odgrywają istotną rolę w
kształtowaniu się tradycji interpretacyjnej oraz konkretnym prawniczym
przedrozumieniem5), ale przede wszystkim w koncepcji dworkinowskiej,
która wręcz nakazuje otwartość na ekonomiczne myślenie w kształtowaniu
polityki prawnej i interpretacji prawniczej6.
O wysoce wyspecjalizowanych postulatach dotyczących
ekonomicznych badań nad prawem można jednak mówić dopiero od lat
pięćdziesiątych XX w., w odniesieniu do nauki amerykańskiej. Prowadzone
wówczas badania zaowocowały, uznanymi dziś za kanwę nurtu, trzema
artykułami: R. Coase’a The problem of social cost (1960), G. Calabresi Some
2
W. Litewski, Podstawowe wartości prawa rzymskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
2001, s. 83.
3
J. Stelmach, M. Soniewicka, Analiza…op.cit., s. 10.
4
O.W. Holmes, The Path of Law, „Harvard Law Review” 1987, vol. 10, s. 458.
5
6
R. Dworkin, Biorąc prawa poważnie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 56.
194
thoughts on risk – distribution and law of torts (1961) i A. Alchiana Some
economics of property Wright (1965), gdzie konsekwentnie autorzy w swych
rozważaniach kierują się dewizą Benthama „jak najwięcej szczęścia dla jak
największej liczby ludzi”. Ostatecznie szkoła „law and economics”, czyli
szkoła ekonomicznej analizy prawa, ukonstytuowała się w latach
siedemdzieiątych XX w., za sprawą opublikowanego w 1973 r. dzieła
sędziego Richarda Posnera Economic analysis of law7. Przedstawiciele nurtu
już w momencie powoływania jej do życia podkreślali, że stworzona przez
nich teoria pozwala z jednej strony lepiej wyjaśnić fenomen prawa, niż
jakakolwiek inna koncepcja prawa, a z drugiej – że dostarcza wskazówek
prawodawcy, jakie prawo powinno być8.
Szkoła R. Posnera, zwana chicagowską szkołą ekonomicznej
analizy prawa stawia zatem tezę, iż prawo jest, a przynajmniej winno być
ekonomicznie efektywne oraz analizowane za pomocą metod i instrumentów
ekonomii. Niezbędnym zatem stało się odnalezienie wspólnego mianownika
prawa i ekonomii, w postaci przystosowania prawa do ekonomicznych
obliczeń efektywności m.in. poprzez zastosowanie tożsamej względem siebie
terminologii. R. Posner postuluje zatem, aby za podstawowe pojęcia „law and
economics” stanowiły9:
- wartość, a dokładnie subiektywna jej wycena przez jednostkę, na
przykład poprzez gotowość do zapłaty określonej kwoty za określoną rzecz
lub żądanie określonej kwoty za sprzedaż,
- użyteczność, czyli zadowolenie
dokonywanych wyborów, oraz
osiągane
przez
jednostkę
z
- efektywność, jako kryterium alokacji zasobów, przy którym wartość
jest maksymalizowana.
Ekonomiczna teoria prawa karnego, obok tych podstawowych
pojęć, wykorzystuje również terminy specyficznej, jak np. społeczne koszty
przestępczości, zyski z przestępstwa, a kara rozumiana jest jako koszt
7
J. Stelmach, R. Sarkowicz, Filozofia prawa XIX i XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Kraków 1999, s. 185.
9
R. Posner, Economic Analysis of Law, New York 2002 r., podaję za: K. Pawłusiewicz, Rachunek zbrodni i kar?
Próba spojrzenia na możliwości i ograniczenia teorii ekonomicznej z punktu widzenia polskiego prawa
karnego, „Ius et Lex” 2007, nr 7 (V), s. 326.
8
195
dodatkowy działalności nakładany na sprawcę potencjalnego (w procesie
stanowienia prawa) i konkretnego (w procesie stosowania prawa)10.
Wreszcie jako główny postulat uzasadniający ekonomiczne
podejście do prawa karnego, R. Posner uważa, że większość istotnych pojęć
prawa karnego może być wyjaśniona za pomocą tezy, jakoby celem tej gałęzi
prawa było wspieranie efektywności ekonomicznej. Co więcej cel prawa
karnego w ujęciu ekonomicznym został sprowadzony do następujących tez,
które uzasadniają konieczność postrzegania prawa karnego w kategoriach
ekonomicznych,
ze
szczególnym
uwzględnieniem
ekonomicznej
11
efektywności :
Główną funkcją prawa karnego w społeczeństwie kapitalistycznym jest
powstrzymywanie ludzi od omijania systemu dobrowolnej i zrównoważonej
wymiany, w sytuacjach, gdy z powodu niskich kosztów transakcyjnych, rynek
jest bardziej efektywnym sposobem alokacji zasobów niż wymiana
wymuszona.
Prawo deliktowe, charakteryzujące się prywatnym powództwem o
odszkodowanie, w wielu przypadkach nie może zapobiec takiemu sposobowi
omijania rynku, gdyż wielkość odszkodowania, która miałaby charakter
odstraszający często przekraczałaby możliwości płatnicze przestępcy i dlatego
konieczne jest ściganie publiczne.
Sankcje niemonetarne są niezwykle kosztowne z różnych powodów, co
w połączeniu ze społecznie bezwartościowym charakterem większości
sankcjonowanych zachowań, niesie wiele konsekwencji dla doktryny
efektywnego prawa karnego.
Powyższe tezy, czy też postulaty twórcy chicagowskiej szkoły
„law and economics” stanowią podstawę dalszych rozważań nad karą
kryminalną w świetle ekonomicznej analizy prawa. Wszak zgodnie z postawą
R. Posnera możliwym, a wręcz pożądanym jest analizowanie kary w
kategoriach ekonomicznej efektywności, reprezentowanej przez utylitaryzm w
chociażby częściowym oderwaniu jej od ujęcia tradycyjnego opierającego się
na redystrybutywiźmie. Zatem celem prawa karnego nie jest sprawiedliwość
wyrównawcza, a uznanie, iż czyn nie powinien być traktowany jako
przestępstwo, jeśli zwiększa dobrobyt społeczeństwa, a zadaniem kary jest z
10
11
K. Pawłusiewicz, Rachunek…op. cit., s. 326.
R. Posner, An Economic Theory of the Criminal Law, „Columbia Law Review” 1985, vol. 85, № 6, s. 1195.
196
kolei maksymalizacja dobrobytu społecznego.
rysunek12.
Myśl tę obrazuje poniższy
Rysunek 1. Stosunek tradycyjnej teorii prawa karnego do ekonomicznej
teorii kary
TRADYCYJNA
TEORIA PRAWA KARNEGO
REDYSTRYBUTYWIZM
M
EKONOMICZNA
TEORIA KARY
=
UTYLITARYZM
Źródło: opracowanie własne na podstawie P. Buława, K. Szmit,
Ekonomiczna analiza prawa. Repetytorium, a Wolters Kluwer Bussines,
Poddawana ciągłej ewolucji, ekonomiczna analiza prawa
karnego, obecnie koncentruje się na jeszcze szerszym kręgu zainteresowań, do
których zaliczane są:
- optymalność, nieuchronność i surowość kary,
- konfrontacja właściwości ekonomicznych kar pozbawienia wolności i
grzywny oraz innych - alternatywnych do pozbawienia wolności – kar,
- ekonomika prawa karnego wykonawczego oraz procedury karnej,
- badanie odstraszających i zapobiegawczych efektów kar.
Bada się tym samym efekty stosowania określonych kar na kształtowanie
się przestępczości, przyjmując, że sprawcy nie są przede wszystkim
jednostkami atypowymi, lecz normalnymi ludźmi, którzy popełniają czyn
12
P. Buława, K. Szmit, Ekonomiczna analiza prawa, Wolters Kluwer bussines, Warszawa, s. 182.
197
zabroniony w efekcie dokonanego przez siebie racjonalnego wyboru 13. Zatem
w ramach ekonomicznej analizy prawa stosuje się także ekonomiczny model
zachowań ludzkich, zgodnie z którym każdy człowiek, dokonując
racjonalnych wyborów, optymalizuje swoje zachowania tak, aby
maksymalizować osiągane zyski. W efekcie, jeżeli koszty popełnienia
przestępstwa wydają się być mniejsze niż zyski możliwe do osiągnięcia na
skutek jego popełnienia, to człowiek decyduje się na to, by przestępstwo
popełnić14.
Z kolei wybór sankcji, w świetle ekonomicznej analizy prawa
winien spełniać założenie efektywności systemu prawa karnego, wyważając
odpowiednio koszty społeczne związane z prewencją i wymierzaniem kar, z
kosztami społecznymi przestępstw, których dzięki wyłożeniu tych kosztów
uniknięto15.
Rozważania nad ekonomicznym uzasadnieniem istnienia prawa
karnego, a przede wszystkim nad słusznością rozpatrywania prawa karnego w
kategoriach ekonomicznych, wskazują, iż zasadnym jest scalanie tych dwóch
obszarów, będących prima facie zupełnie odmiennymi. Wszak ekonomia
operuje cenami, w tej samej rzeczywistości, gdzie dla prawa karnego
podstawą rozważań jest sankcja. Ponadto rozważania prawnokarne, będące
systemem bardzo hermetycznym i uporządkowanym, poddane próbie ich
matematyzacji, dla każdego prawnika oznaczać będą egzotykę tak odległą, że
w zasadzie niemożliwą do zastosowania i to przede wszystkim ze względu na
nieznajomość zagadnień ekonomicznych.
Jednakże współczesna polityka kryminalna potrzebuje rozwiązań
charakteryzujących się skutecznością, efektywnością, oszczędnością i
sprawnością. Z kolei takie rozwiązania mogą zostać wypracowane jedynie
przy zastosowaniu analizy ekonomicznej, która w pewnych aspektach prawa
karnego przynieść może rewolucyjne wręcz postulaty dla polityki
kryminalnej16.
13
K. Pawłusiewicz, B. Brożek, Prawo karne w świetle ekonomicznej analizy prawa (uwagi krytyczne),
„Państwo i Prawo” 2002, z. 12, s. 49.
14
J. Warylewski, Kierunki i szkoły w nauce prawa karnego, w: System prawa karnego. Tom I. Zagadnienia
ogólne, pod red. A. Marka, Wydawnictwo C.H. Beck, Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2010, s. 93.
15
K. Pawłusiewicz, B. Brożek, Prawo…op.cit., s. 42..
16
Ibidem, s. 55.
198
KEY WITNESS PROTECTION SYSTEM IN POLISH CRIMINAL
LAW
dr Justyna Żylińska
University of Technology and Economics them. Helena Chodkowska in
Warsaw
I. General remarks
Political and social changes that took place after 1989 - both in Poland
and other countries of Eastern Bloc, influenced the dynamics and structure of
crime1, revealing the investigative authorities' insufficiency in fighting it,
especially it's most dangerous form - organised crime2. This situation made it
necessary for the legislator to implement legal instruments that would support
combating this kind of crime. One of the solutions is institution of key witness
implemented by key witness act from 25th June 19973.
Term key witness - according to art. 2 of mentioned act, is used to
suspect, who is allowed to testify as a witness accordingly to the rules and in a
way described in key witness act. In literature he is defined as a perpetrator,
who decides to cooperate with investigation authorities and reveals
comprehensive information about the circumstances of crime committed4.
Testimony of this personal source of evidence, in cases against
organised groups and criminal associations, plays very important part. This
evidence helps most in determining circumstances of crimes committed by
members of those groups. Information, acquired during key witness' hearings,
contains clues that are base for undertaking proper proceedings leading to
dismantling criminal organisations.
There is no doubt that institution of key witness is very useful in
practise but it is not applied very often5 and also it is controversial6. One
1
B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 2001, p. 310; C. Grzeszczyk, Etiologia i symptomatologia zagrożeń
przestępczością w Polsce - metody jej zwalczania oraz kierunki prognoz rozwoju zjawisk patologicznych, (in:)
Problemy współczesnej kryminalistyki, Tom III, pod red. E. Gruzy i T. Tomaszewskiego, Warszawa 2000,
p. 103.
2
Z. Rau, Przestępczość zorganizowana w Polsce i jej zwalczanie, Zakamycze 2002, p. 54.
3
Key witness act from 25th June 1997 , Polish Law Register 2014, item 1801 (in short k.w.).
4
E.M. Guzik, E. Jurgielewicz, (in:) Przestępczość zorganizowana, pod redakcją E.W. Pływaczewskiego,
Warszawa 2011, p. 279.
5
During using key witness act, 107 key witnesses’ testimonies were admitted as evidence including - by year
of court orders: 1998 – 3; 1999 – 8; 2000 – 12; 2001 – 23; 2002 – 5; 2003 – 12; 2004 – 4; 2005 – 7; 2006
– 6 (including 4 till 30.08.2006 – and after 31.08.2006 – 2); 2007 – 6; 2008 – 6; 2009 - 1; 2010 – 8; 2011 – 4;
2012 (till 7th of May) – 2.
199
should keep in mind that it is deal with criminal, penitent maybe, but still a
perpetrator of illegal action with high level of harmfulness to society. Main
reason for this kind of deals is a possibility of breaking conspiracy of silence
that surrounds criminal organisations, detecting the crime and sentencing
people involved. In the end, it is an institution that helps fight organised crime
more effectively7.
The role of key witness makes him inconvenient and dangerous for
criminal world. That's why it is necessary to provide him help and protection,
when the most important goods - life and health, which deserve special
protection - are in danger. Protection can apply not only to the key witness but
also to his next of kin (accordingly to art. 115 § 11 c.c. 8), and also the suspect
qualified accordingly to art. 3 § 1 key witness act from 25th June 1997, if the
prosecutor decides to include him in help and protection.
Terms, scope and means of providing, executing, revoking and ceasing
personal protection and help for protected persons are described in art. 14-21
of mentioned act and also in Regulation of Council of Ministers on providing
protection and help for key witnesses and other authorized persons form 18th
October 20069.
II. Scope of protection and help for key witness
Key witness and other authorised persons can acquire help and protection
in scope as following:
6
Zob. M. Adamczyk, Procedura dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego, (in:) Wybrane aspekty
zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu, E. Gruza (red.) Warszawa 2010, p. 9; B. Kurzępa,
Świadek koronny. Geneza instytucji. Komentarz do ustawy, Toruń 2005, p. 51-92; K. Marszał, Proces karny,
Katowice 1997, p. 217; J. Tylman, Nowe instytucje w polskim postępowaniu karnym w walce z
przestępczością zorganizowaną, (in:) B. Hołyst, E. Kube, R. Schulte (red.) Przestępczość zorganizowana w
Polsce i w Niemczech, Warszawa - Munster - Łódź 1996, p. 163; S. Waltoś, Świadek koronny - obrzeża
odpowiedzialności karnej, PiP 1993, z. 2, p. 16 i n; G. Wasiński, Wybrane aspekty specyfiki przewodu
sądowego z udziałem świadka koronnego, (in:) E.W. Pływaczewski (red.) Przestępczość zorganizowana.
Świadek koronny. Terroryzm w ujęciu praktycznym, Zakamycze 2005, . 692 and next.
7
E.M. Guzik - Makaruk, Regulacje pozakodeksowe jako instrument zwalczania przestępczości
zorganizowanej, (in:) Przestępczość zorganizowana, pod redakcją naukową E. W. Pływaczewskiego,
Warszawa 2011, p. 280.
8
According to art. 115 § 11 Legislative act from 6th June 1997 Criminal Code, Polish Law Register part 88,
item 553 with changes (in short c.c.) next of kin is spouse, ancestor, descendant, siblings, akin, adopted
person and his or her spouse, and also person remaining in cohabitation.
9
Regulation of Council of Ministers on providing protection and help for key witnesses and other authorized
9
persons form 18th October 2006 , Polish Law Register Part 201, item 1480 with changes.
200
Personal protection: constant or temporal presence of policemen near
protected person, providing protected person a place to stay, adjusting by
Director General of Prison Officers conditions of temporal arrest or
imprisonment so that protected person is safe in custody suite or in prison,
constant or temporal observation of protected person and his surroundings,
defining time and means of transport as well as scope, terms and means of
contacting with other people;
Help with changing whereabouts, which can be provided if there is a
need of long-term protection or when personal protection can be insufficient to
effectively cope with danger for protected person's life and health. This kind
of help includes taking organisational or financial actions that will allow
protected person to stay in other place than usual, especially providing
temporal dwelling which would meet basics housing needs, help with renting
or buying a flat, help with moving out or managing the household, assistance
in placing children in school, kindergarten or nursery, undertaking actions
necessary to protect flat and goods left in former dwelling, helping
handicapped or ill persons that remained under protected person's care and
dealing with all other important matters connected with changing
whereabouts;
Changing the place of employment, when there is a danger for health and
life connected with previous place of employment and, when necessary,
providing source of income for protected person who changed whereabouts.
This help may include inquiring employers, signing in employment agencies
or aid with acquiring new skills by protected person. While applying this kind
of help, protected person's qualifications and other conditions should be
considered;
Financial help (especially for costs of living) in case when it is
impossible to employ witness or his next of kin. Financial help can be also
provided for costs of healthcare as described in art. 15 § 2 healthcare benefits
financed by public resources act from 27th August 200410, in case when there
is no possibility of providing protected person or his next of kin healthcare
based on public health insurance;
10
Legislative act from 27th August 2004 healthcare benefits financed by public resources act, Polish Law
Register 2008 part 164, item 1027 with changes.
201
Protected person in some special cases can be given documents allowing
to use personal details other than his own, including documents allowing to
cross borders if:
because of kind of danger, leaving Poland is necessary for protected
person so that his protection is efficient,
protected person departure is justified by his important personal reasons
and it will not cause rise of danger for life and health and will not infract
administration of justice affairs,
security considerations demand using this documents in the country;
Help including surgery that will remove characteristic features or plastic
surgery if it is necessary to keep protected person safe and allows him to
change his image considerably.
Analysis of means of protection and help, which key witness may gain,
shows that they seem enough to ensure his safety and diversity of means of
protection allows to adjust them to real needs. Every case is considered
individually as applied means of protection and help result from evaluation
and analysis of specific programme. It can't be denied that, as L. Kardaszyński
said, scope of provided support does not differ from solutions used in other
European countries and the US, with some minor differences resulting from
other legal and organisational conditions and practice of implementing
protection11.
III. Proceedings in applying key witness protection regulations
Means of protection and help are given by prosecutor on request of key
witness, suspect who fulfils requirements from art. 3 § 1 key witness act or
their next of kin as in Criminal Code (art. 17 § 1 k.w.). Application should be
placed orally to testimony protocol or in writing. It should correspond general
requirements described in art. 119 § 1 Code of Criminal Conduct12. Moreover,
11
L. Kardaszyński, Świadek koronny - 10 lat tradycji, (in:) Praktyczne elementy zwalczania przestępczości
organizowanej i terroryzmu. Nowoczesne technologie i praca operacyjny, redakcja L. Paprzycki, Z. Rau,
Warszawa 2009, p. 463. Zob. także E. Kowalewska-Borys, Świadek koronny w ujęciu dogmatycznym,
Zakamycze 2004, p. 262.
12
According to art. 119 § 1 of Code of criminal conduct from 6th June 1997 (Polish Law Register (Dz. U.)
Part 89, item 555 with changes.; in short „c.c.c.") procedural document should contain: indication of
institution it is addressed and the case it refers to; indication and address of person applying; content of
application, with justification; date and signature of person applying.
202
regulation in art. 2 § 2 describes additional requirements for the application - it
should specify circumstances which indicate that there is real danger for life
and health of all persons protected. Resolution doesn't determine any deadline
for applying by authorised persons.
Taking under protection can be also decided ex officio, but in this case
protected person’s approval is needed (art. 17 § 3 k.w.).
According to Z. Rau's survey on key witnesses, conducted in 2001,
2009 and 2012, examining who placed an initiative to obtain key witness
status, in 2012 - 19% ( in 2009 - 34% and in 2001 - 48%) of people who were
members of criminal organisations volunteered to be key witness. 39% (in
2009 - 32% and in 2001 - 30%) were offered that by the prosecutor, 42%
(32% in 2009, 13% in 2001) by policeman. In contrast to previous survey, in
2012 nobody chose "someone else" answer (in 2009 this answer was chosen
by 2% of respondents who pointed Internal Security Agency and in 2001
Office for State Protection was pointed)13.
Additional condition of applying protection or help for an adult is
placing to Commander of Central Bureau of Investigation of Police or
Director General of Prison Officers in writing, by a person who is going to be
protected, commitment that this person will respect rules and
recommendations connected with receiving protection as well as fulfilling
duties resulting from laws and valid rulings - in case of help with changing
whereabouts or giving documents (art. 16 k.w.).
Decision about applying protection must fulfil general formal
requirements described in art. 94 § 1 c.c.p.: indication of institution and person
issuing decision, description of case and matter that decision applies to,
decision itself with its legal base and justification. Moreover it should:
indicate people who remain under protection and help,
kind of help and scope of protection,
duties of people under protection,
time when protection and help is applied.
13
Z. Rau, Wyniki badań świadków koronnych - empiryczne badania porównawcze - w latach 2001, 2009 i
2012, Prokuratura i Prawo 2013, issue 5, p. 73.
203
Proper institution to execute decision in matter of protection or help is
Commander of Central Bureau of Investigation of Police, except of protection
of people under arrest or temporally arrested, held in prisons or custody suites
(art.18 § 1 k.w.). Commander of Central Bureau of Investigation of Police
defines forms of protection, accordingly to level of danger and furthermore he
can change them when situation requires it (art. 18 § 2 and 3 k.w.).
Support given to the key witness not only keeps him safe but also makes
it possible for him to have "new life". Current experience shows that
resocialization of key witnesses and their next of kin runs positively and,
according to some reserved estimation, around 60% of key witnesses never
come back to crime. Considering that most of key witnesses are mature people
(57% of all cases are people among 41-50 years old), who have much
experience in criminal world and for whom committing crimes was main or
single way of making living, this result should be taken as satisfactory14.
Duration of the programme isn't easy for protected person. On the
beginning an adaptation to new conditions takes place as necessity of coping
the "everyday life" occurs. That results in numerous problems, form
rebuilding family bonds, dealing with simple everyday life problems, to
rational usage of acquired financial help15. On further stages of investigation
there also comes stress related to necessity of retelling testimonies in court in
presence of other members of criminal groups.
At the same time key witness should stick to the rules and
recommendations described by protection programme. On initial stage of
programme, key witness really tries to obey them. With time, some witnesses,
used to high standards of living possible with incomes from illegal actions,
begin to ask for expanding help, especially financial one16.
How key witnesses themselves evaluate protection and help system
provided by the state. Z. Rau's survey shows that in 2012, 85% of key
witnesses (in 2009 - 76% and in 2001 - 91%) stated that the most annoying is
future uncertainty, 36% (in 2009 - 41% and 2001 - 26%) pointed constant
danger, 32% (2009 - 30%, 17% in 2001) lack of money, 11% (2009 - 17% ,
2001 - 22%) loneliness, and the need of changing lifestyle 9% (no one chose
that answer in 2009, but in first survey in 2001 - 17%). Isolation bothers 8%
14
L. Kardaszyński, op. cit., p. 464.
Ibidem, p. 464-465.
16
W. Mądrzejowski, Przestępczość zorganizowana. System zwalczania, Warszawa 2008, p. 129.
15
204
(15% in 2009, 9% in 2001) of respondents and need to testify in court is a
problem for 2% (2009 - 4%, 2001 - 9%) of examined key witnesses. In 2012
survey, in open question, respondents frequently answered that most bothering
are: too long duration of the programme, lack of job, legal regulations and
benefits, no responsibility of Key Witness Protection Management of Central
Bureau of Investigation, no legalising documents, stress, helplessness, fear for
children, lowered living standards, holding correspondence (in 2009 answers
were: deceptions by some officials in affairs which they undertook and which
derive from act, serving the sentences introduced during applying for key
witness status, lack of trust - which makes cooperation difficult, disdaining
and repressing treatment; and in 2001 answers were: "very burdensome is
healthcare issue", "threat of abuse", "nothing bothers me") 17.
Protection and help are applied for stated time, given in prosecutor
decision. However, giving the documents allowing usage of personal details
other than one's own can be for unstated time (act. 18 of regulation). If the
threat to life and health of protected person didn't cease, prosecutor can, for
request of this person or ex officio with his agreement, extend protection and
help for stated length of time (act. 19 of regulation).
Protection and help can be revoked. It is possible especially in following
situations:
the thereat for life and health of protected person ceased to exist (act. 24
§ 1 point 2 of regulation)
the protected person applied for end of help and protection, (act. 24 § 1
point 1of regulation),
protected person acquired documents allowing usage of other than his
own personal details or the possibility to earn money, (art. 24 § 1, point 3 of
regulation),
protected person blatantly violates terms of protection and help and
especially: doesn't obey law order, hides important information that is relevant
to protection, doesn't obey essential for the security orders from policemen or
misuses help, (art. 21 § 2 of regulation),
17
Z. Rau, Wyniki badań ..., op. cit., p. 73-74.
205
suspended legal proceeding is undertaken in cases described in art. 10
k.w. or legal proceeding is reopened in cases described in art. 11 k.w. (art. 21
§ 1 of regulation)
protected person on purpose violates rules and recommendations in terms
of protection or persistently evades fulfilling duties that derive from the act or
laws and valid rulings - in case of using protection and help requiring change
of whereabouts or issuing new documents (art. 21 § 1 of regulation).
Decision about revoking can affect all or only some of implemented
forms of protection and help.
IV. Summary
To sum up, combating crime, especially the most dangerous - organised
one, with conventional methods is not always sufficient. Sometimes to
dismantle criminal organisations it is necessary to use such a controversial
instrument like key witness. Criminal who decides to cooperate as one
remains unpunishable, but as a cost, he is under great threat form criminal
world. That's why it is so important to provide him and his relatives safety and
support.
Considering all this, complex solutions referring to means and ways of
helping and protecting, described in key witness act from 25th June 1997 and
following Regulation of Council of Ministers on providing protection and help
for key witnesses and other authorized persons form 18th October 2006
deserve positive evaluation, as they protect key witnesses and their next of kin
when their life and health are in danger because of testifying against members
of criminal structures.
Currently functioning system of support provides wide range of forms
and means of help and protection what allows to adjust them to individual
needs, ensuring security and support for people authorised to use them.
Moreover it can benefit with: changing values of penitent perpetrator or
change his qualification so that he will be able to have satisfying job and helps
him quit alcohol or drug addiction. Unfortunately not all perpetrators
understand the point of the system. Expectations of people applying for key
witness status are very often based on press issues or films and as a result,
they are not completely aware of consequences related to being a key witness
206
and taking part in help and protection programme. As a result - as Z. Rau
survey shows, only 37% in 2012 (70% in 2009 and 86% in 2001) of
respondents answered that key witness protection programme matches their
expectations, when negative answer to this was given by 63% (in 2009 30%
and in 2001 14%) of respondents18.
АДМІНІСТРАТИВНО-ПРАВОВИЙ СТАТУС ГРОМАДЯН ТА
ФІЗИЧНИХ ОСІБ
Дубів А.І.,Бишевич Ю.К.
курсанти 2 курсу ФПФПКЗ та МГБ
Львівський державний університет внутрішніх справ
Людину в системі суспільних зв’язків прийнято називати фізичною
особою. Термін «фізична особа» зустрічається не лише в цивільному, а й
адміністративному законодавстві. Поняття «фізична особа» має
узагальнююче значення, під фізичною особою в Україні розуміють
громадян України, іноземців та осіб без громадянства.
Зміст адміністративно-правового статусу фізичної особи, в тому
числі громадянина України, становить комплекс її прав та обов’язків,
закріплених нормами адміністративного права, реалізація яких
забезпечуються певними гарантіями [1, с. 198].
Особисті права і свободи громадянина − це можливості задоволення
їх особистих потреб. До особистих прав належать: право на повагу до
гідності, право на свободу та особисту недоторканність, свободу
пересування, право вільного вибору місця проживання, право вільно
залишати територію України; право на таємницю листування,
телефонних розмов, телеграфної та іншої кореспонденції; право на
спростування недостовірної інформації про себе і членів своєї сім’ї тощо
[1, с. 200].
До змісту адміністративно-правового статусу належать також
обов’язки захисту незалежності й територіальної цілісності України,
несення військової служби, шанування державних символів України, не
шкодити природі, культурній спадщині, відшкодовувати завдані збитки,
подавати щорічно до податкових інспекцій за місцем проживання
18
Ibidem, s. 74.
207
декларації про особистий майновий стан та доходи за минулий рік у
порядку, встановленому законом, та сплачувати податки і збори. Кожен
зобов’язаний неухильно додержувати Конституції та законів України, не
посягати на права й свободи, честь і гідність інших людей (ст. 64−68
Конституції України). Конституційно визначені права, свободи й
обов’язки громадян розвиваються і доповнюються в інших правових
актах, зокрема законах України «Про громадянство», «Про правовий
статус іноземців та осіб без громадянства» [2, с. 35].
Адміністративно-правовий статус громадян є частиною їх
загального правового статусу, визначеного Конституцією України,
законами України, міжнародними договорами та іншими підзаконними
актами. Відносини, які регулюються адміністративним правом, існують
між відповідними суб’єктами [2, с. 23].
На сьогоднішній день адміністративно-правовий статус громадян
поступово оновлюється у зв’язку з реформуванням даної галузі права та
проведенням адміністративної реформи в цілому [1, с. 201]. Відповідно
до Закону України «Про правовий статус іноземців та осіб без
громадянства» поняття «іноземець» охоплює дві категорії осіб. Стаття1
дає таке визначення: іноземець − особа, яка не перебуває у громадянстві
України і є громадянином (підданим) іншої держави або держав [3].
Іноземці мають ті самі права і свободи та виконують ті самі
обов’язки, що й громадяни України, і є рівними перед законом, якщо
інше не передбачене чинним законодавством України (ст. 26 Конституції
України).
Особливістю статусу іноземців та осіб без громадянства є те, що з
одного боку, їм забезпечують фактичні та юридичні передумови для
реалізації прав і свобод, а з іншого – встановлюють певні обмеження, що
повністю відповідають нормам міжнародного права [4, с. 230].
Для іноземних громадян і осіб без громадянства обов’язковими є
норми Конституції та інших законів України, загальнообов’язкові
правила стосовно охорони природи, санітарії, пожежної безпеки,
громадського порядку, користування транспортними засобами, в’їзду та
виїду. Разом з тим, ці особи не користуються частиною прав і обов’язків,
що становлять групу виключних прав і обов’язків громадян України
208
(виборче право, право мати паспорт громадянина України тощо) [5, с.
49].
Таким чином, основні обмеження для іноземців і осіб без
громадянства зводяться до таких, а саме: 1) вони не можуть займати
деякі посади; 2) вони не мають доступу до посад державних службовців,
діяльність яких пов’язано з державною таємницею; 3) ці особи не
можуть служити в Збройних Силах України; 4) для іноземних громадян і
осіб без громадянства допускаються обмеження в пересуванні чи
перебуванні в окремих місцях; 5) для них встановлено окремі правила
паспортного режиму, вступу в навчальні заклади тощо; 6) для іноземних
громадян і осіб без громадянства встановлено особливу адміністративну
деліктоздатність [4, с. 50].
Список використаних джерел
2.
3.
4.
5.
1.
Адміністративне право України. Академічний курс:
Підручник: У 2 т. − Т. 1. Загальна частина / Ред. колегія:
В.Б. Авер’янов. − К.: Юридична думка, 2007. − 584 с.
Адміністративне право України: навчальний посібник для
підготовки до іспитів / І.В. Тетарчук, Т.Є. Дяків. – К.: Центр
учбової літератури, 2013. – 212 с.
Про правовий статус іноземців та осіб без громадянства: Закон
України // Відомості Верховної Ради України. − 2012. − № 19−20.
− Ст. 179.
Адміністративне право: підручник / Ю.П. Битяк, В.М. Гаращук,
В.В. Зуй. – 2-ге вид., перероблене та доповнене. – Харків: Право,
2013. – 656 с.
Адміністративне право: навчальний посібник / З.Р. Кісіль,
Р.В. Кісіль. – К.: Алерта; ЦУЛ, 2011. – 696 с.
209
ОРГАНІЗАЦІЙНО-ПРАВОВИЙ МЕХАНІЗМ ЗАБЕЗПЕЧЕННЯ
ЕКОНОМІЧНОЇ БЕЗПЕКИ УКРАЇНИ
Гаврильців М. Т.
доцент кафедри конституційного, адміністративного та міжнародного
права ЛьвДУВС, кандидат юридичних наук
Забезпечення національної безпеки - одна з найважливіших функцій
держави. Водночас для ефективної організації здійснення даного виду
діяльності необхідно сформувати ефективну систему національної
безпеки, для чого потрібна не лише наукова, а й, передусім, нормативноправова база, єдині легітимізовані принципи, наявність розвинутого
механізму її забезпечення із чітким визначенням повноважень, напрямів
взаємодії, координації та контролю.
Забезпечення національної безпеки для України обумовлено
життєвою необхідністю створення сприятливих умов для стабільного
розвитку українського суспільства та держави, подолання політикоправових і соціально-економічних негативів, порушення прав і свобод
людини та громадянина.
Поняття „національна безпека” та „національні інтереси” на
законодавчому рівні визначені у Законі України „Про основи
національної безпеки України” [1]. Відповідно до ст. 1 Закону
національна безпека - захищеність життєво важливих інтересів людини і
громадянина, суспільства і держави, за якої забезпечуються сталий
розвиток суспільства, своєчасне виявлення, запобігання і нейтралізація
реальних та потенційних загроз національним інтересам у сферах
правоохоронної діяльності, боротьби з корупцією, прикордонної
діяльності та оборони, міграційної політики, охорони здоров’я, освіти та
науки, науково-технічної та інноваційної політики, культурного розвитку
населення, забезпечення свободи слова та інформаційної безпеки,
соціальної політики та пенсійного забезпечення, житлово-комунального
господарства, ринку фінансових послуг, захисту прав власності,
фондових ринків і обігу цінних паперів, податково-бюджетної та митної
політики, торгівлі та підприємницької діяльності, ринку банківських
послуг, інвестиційної політики, ревізійної діяльності, монетарної та
валютної політики, захисту інформації, ліцензування, промисловості та
сільського господарства, транспорту та зв’язку, інформаційних
технологій, енергетики та енергозбереження, функціонування природних
210
монополій, використання надр, земельних та водних ресурсів, корисних
копалин, захисту екології і навколишнього природного середовища та
інших сферах державного управління при виникненні негативних
тенденцій до створення потенційних або реальних загроз національним
інтересам.
Розвиток держави неможливий без забезпечення її безпеки в усіх
сферах, що відносяться до державної компетенції. В цьому контексті
економічна безпека, як невід’ємна складова національної безпеки,
потребує свого забезпечення на державному рівні, що в значній мірі
обумовлює розвиток держави, суспільства і особистості.
Доречно зауважити, що з точки зору практики забезпечення
економічної (а отже, і зовнішньоекономічної безпеки) важливими є
конституційне положення ст. 17, згідно з якими захист суверенітету і
територіальної цілісності України, забезпечення її економічної та
інформаційної безпеки є одними з найважливіших функцій держави 2.
Отже, в Конституції України функція забезпечення економічної безпеки
України безпосередньо визначається як одна з найважливіших функцій
держави.
Конституційні засади внутрішньої і зовнішньої політики в
економічній сфері знайшли свій розвиток у Законі України „Про засади
внутрішньої і зовнішньої політики” від 1 липня 2010 р.3.
Серед пріоритетів національних інтересів у сфері економіки Закон
України „Про основи національної безпеки України” зазначає створення
конкурентоспроможної, соціально орієнтованої ринкової економіки та
забезпечення постійного зростання рівня життя і добробуту населення;
інтеграція України в європейський політичний, економічний, правовий
простір; розвиток рівноправних взаємовигідних відносин з іншими
державами світу в інтересах України (ст. 6). У Законі також визначено
загрози національним інтересам і національній безпеці України (ст. 7) та
основні напрями державної політики з питань національної безпеки (ст.
8) в економічній сфері.
Відповідно до п. 1 і 17 ч. 1 ст.106 Конституції України, ч. 2 ст. 2
Закону України „Про основи національної безпеки України” Указом
Президента України від 12 лютого 2007 р. № 105/2007 було затверджено
Стратегію національної безпеки України, яка визначає принципи,
211
пріоритетні цілі, завдання та механізми забезпечення життєво важливих
інтересів особи, суспільства і держави від зовнішніх і внутрішніх загроз
[4].
У юриспуденції економічна безпека розглядається як система
забезпечення стійкості національної економіки, що зберігає свою
цілісність і здатність до саморозвитку, незважаючи на несприятливі
зовнішні та внутрішні загрози [5, с. 15].
Економічна безпека має досить складну внутрішню структуру, яка
містить три найважливіші елементи: економічну незалежність, стійкість і
стабільність національної економіки, здатність до саморозвитку і
прогресу. Будучи однією з визначальних складових підсистем
національної безпеки суверенної країни водночас вона являє собою
надсистему, яка такі основні складові, як фінансова, енергетична,
інноваційно-технологічна, продовольча, соціальна, трудоресурсна та
зовнішньоекономічна безпека держави. Забезпечення економічної
безпеки є гарантія незалежності країни, умови стабільності та ефективної
життєдіяльності суспільства [6, с. 21–22; 34].
Таким чином, у сучасних умовах економічна безпека визначає
національну безпеку в цілому. В структурі останньої економічна безпека
займає особливе місце. Це зумовлене тим, що всі види безпеки не
можуть бути реалізовані без економічного підґрунтя.
Дослідження питань економічної безпеки в конституційному праві
України обумовлюється зміною характеру правового впливу на
економічні відносини в суспільстві. Виникає необхідність розгляду
даного питання через призму життєво важливих національних інтересів,
захисту прав і свобод людини, ефективного протистоянню корупції,
злочинності та іншим внутрішнім і зовнішнім загрозам національній
безпеці України.
1. Про основи національної безпеки України: Закон України від
19.06.2003 р. // Відомості Верховної Ради України. – 2003. – № 39.
– Ст. 351.
2. Конституція України: прийнята на п’ятій сесії Верховної Ради
України 28.06.1996 // [Електронний ресурс]. – Режим доступу:
http://zakon4.rada.gov.ua.
212
3. Про засади внутрішньої і зовнішньої політики: Закон України від
01.07.2010 р. // Відомості Верховної Ради України. – 2010. – № 40.
– Ст. 527.
4. Стратегія національної безпеки України: Указ Президента
України від 12.02.2007 р. // Офіційний вісник України. – 2007. – №
11. – Ст. 389.
5. Економічна безпека: навч. посіб. / О.Є. Користін, О.І.
Барановський, Л.В. Герасименко та ін.; за ред. О.М. Джужі. – К.:
Алерта; КНТ; Центр учбової літератури, 2010. – 368 c.
6. Економічна безпека: навч. посіб. / за ред. З.С. Варналія. – К. :
Знання, 2009. – 647 c.
ECODESIGN STRATEGIES IN THE СHILDREN'S PRESCHOOL
ESTABLISHMENTS: INNOVATIVE SOLUTIONS AND BUSINESS
PERSPECTIVES
Zoryana Hnetsko
Ph. D student, Faculty of Design
Lviv National Academy of Arts
In a world of globalization and outsourcing, environmental legislation
became a main driver for ecodesign. Substantial evidence suggests that current
patterns of human activity on a global scale are not following a sustainable
path. In this regard, the majority of modern forms of architecture, engineering,
and industry are derived from design epistemologies incompatible with
nature’s own. But much confusion surrounds the incorporation of
environmental objectives into the design process at the present stage.
Although not yet fully embraced by industry, the product life cycle system is
becoming widely recognized as a useful design framework for understanding
the links between societal needs, economic systems and their environmental
consequences.
Increasing of industrial human impact on the environment aggravates
the world environmental crisis every year. Human's attitude toward nature is
today critically important simply because we have now acquired a fateful
power to alter and destroy nature. But humans are a part of nature, and our war
against nature is inevitably a war against ourselves.
213
It should be noted, that the environmental crisis is a design crisis [1,
57]. It is a consequence of how things are made, buildings are constructed, and
landscapes are used. Sustainable approach in design is a key to preventing and
reducing effects of environmental issues. Design manifests culture, and culture
rests firmly on what we believe to be true about the world. Beyond it,
ecodesign creates projects that are meaningful innovations and can save
material recourses, protect natural systems and improve our quality of life.
Ecodesign is an effective initiative to the sustainable development of
society. The connection between nature and culture, between social and
environmental factors are fundamental and permanent. The level of ecological
culture largely determines the ecological security of the country, which is the
core of sustainable development. The implementation of sustainable
development requires a strategic approach that would be based on the change
of the whole design philosophy. It may be relatively easy to envision
sustainable development but it is much more difficult to change the political,
economic, technological, social, and behavioral forces that define our present
unsustainable activities.
The environmental profile of goods and services that satisfy our
individual and societal needs is shaped by design activities. Ecodesign
includes a more open ambition to use inspiration from a wider field of positive
examples of smart products and methods, effective system solutions and
attractive designs. Eco-innovations are concepts to create marketing
advantages and differentiation from their competitors, transforming a
legislative handicap into financial benefits and social recognition.
Today environmental approaches in design require ecological
knowledge which increases the scope of our perception and demand its
constant updating in all spheres of human activity. Ecological thinking is a
level of knowledges and culture of education in which each expert in their
professional activities pursued goal of creating optimal conditions for efficient
ratio of social and natural environment.
Modernising ecodesign means taking advantage of environmental
benefits and the innovation potential when developing solutions rather than
using ecodesign simply to ensure that legal requirements or customer demands
are met. Ecodesign is a strategic issue and should be included in early product
development activities, such as for project selection and when setting product
targets.
214
The goal of the Ukrainian goverhmen’s environmental policies is to
solve the greatest environmental problems in our society within one
generation and to reach a sustainable society. Ecodesign is one instrument that
contributes to the attainment of that goal by contributing knowledge of how to
develop innovative products and integrated solutions while taking
environmental considerations into account.
Environmental issues are often closely linked with ethical decisions,
for sustainability may require company leaders to make ethical decisions and
not just economic ones. In other words, leaders will have to accept that being
«sustainable» means that they will not always be able to make the most
economical choice. Environmental considerations are thus closely connected
to people’s personal beliefs, which are difficult to influence [2, 409].
Ecodesign is closely associated with business strategy since product
development is a strategic activity. Business strategy has considerable
influence on the environmental performance of products, for how
environmental issues are viewed affects the weight given to environmental
considerations in product development. Ecodesign is the design of a product,
service or system with the aim of minimising the overall impact on the
environment. This would mean radically re-thinking the business-as-usual
approach. It would also require active strategic choices. Based on this, the
ecodesign process can be divided into four steps [3, 225]. First step:
incremental improvement of products. Second step: re-design of existing
product concepts. Third step: alternative fulfillment of functionality, new
concepts. Fourth step: functionality concepts completely fitting into the
sustainable society. Re-think strategies are becoming part of ecodesign since
they affect how products and services are produced and delivered. This thesis
studies re-think strategies as well as radical product development aiming for
innovative solutions, which can be referred to as a re-design approach. Rethink strategies can be one way of developing business opportunities while
also taking environmental considerations into account. This combination is
important since it is crucial that environmental considerations add value to
consumers and shareholders.
According to the Declaration of the UN Conference on Problems of
the Environment (16.VI.1972, Stockholm), sustainable development seeks to
meet current needs of society without compromising the ability of future
generations to satisfy their own needs. We define sustainable development as
a dynamic state that harmonizes economic activities with ecological processes.
215
There is a strong consensus that education for sustainability must start
in early childhood. In this period children develop their basic values, attitudes,
skills, behaviors and habits, which may be long lasting. Studies have shown
that racial stereotypes are learned early and that children are able to pick up
cultural messages about wealth and inequality. As early childhood education is
about laying a sound intellectual, psychological, emotional, social and
physical foundation for development and lifelong learning, it has an enormous
potential in fostering values, attitudes, skills and behaviors that support
sustainable development – e.g. wise use of resources, cultural diversity and
democracy.
The eco-kindergarten programme presents a rare opportunity to build
new preschool settlements that are designed and organised from the outset to
provide children with places where dwellings are responsive to each
individual needs, environmental educational programs and modern designs.
The quality of preschool institutions has a strong influence on the quality of
children’s lives. Decisions about the building process, design, planning and
management of places can enhance or restrict a sense of belonging to a special
community. It is necessary to be aware of eco-kindergarten design directions
sufficiently, by referring to ecodesign principles of integrated ecodesign check
points and the case images of products applied with the principles. All
development should contribute to the creation of a comfortable, functional,
sustainable and creative spaces (fig. 1, 2).
Fig. 1, 2. Project of eco-kindergarten «Green country». Design – Zoryana
Hnetsko, 2012.
This research topic has a great socio-cultural importance, since the
question of the eco-kindergarten design occupies a significant position in the
field of design worldwide. A new model of ecological kindergarten is
216
necessary for our society because we should care about the future of our
children.
The main objective of eco-principles in the preschool establishments is
to create conditions for effective primary education that would facilitate the
formation of environmental outlook and harmonize relations between children
and nature. In many foreign countries (Spain, Austria, Germany, Sweden,
Norway,) the principles of eco-kindergarten design are developed to ensure
environmental compliance from the fundamental stage to the direct realization
of the project. These goals may be implemented into specific eco-kindergarten
design strategies in Ukraine.
Strategic system of ecodesign is based on three levels: concept, utility
and aesthetic. These standards can be combined into one matrix, and then it
can be utilized as a strategic framework of ecodesign. The most upper level –
category of concept includes analysis of culture, lifestyle, experience,
objective, vision, goal, thinking, desire and needs. Second level – category of
utility includes analysis of technologies, principles, methods, functions, task,
service, usability and interaction. Finally, the last but very important level –
category of aesthetic property includes analysis of design features: image,
metaphor, style, form, structure, component, material and color. Each design
levels should not be seen in isolation, but rather viewed as a labyrinth where a
connecting principle together makes solution seem like common sense.
Ecodesign is a young research field that has developed over the last
few decades. Thus researchers often treat it as a new subject and do not take
existing product development theory or practice as their point of departure.
Researchers investigating how to integrate environmental concerns in product
development and business, however, benefit from using dedicated traditional
theories in regard to innovation, product development and organisational
theory [4, 281]. Ecodesign research would also benefit from treating
environmental concerns and demands as a design and business problem. This
thesis thus considers influences from other research field. It does not claim to
provide full coverage of the literature in these fields, but rather seeks to
influence and extend ecodesign research using knowledge from other research
fields. Therefore, ecodesign can be considered from several viewpoints like
environmental engineering, art, sociology, economy and humanism [5,
14]. The starting point of this research was on integrating various kinds of
approach possible to be applied to ecodesign paradigm.
217
We are all concerned about the condition of our planet and about the
impact of the deteriorating quality of the environment on our health and our
chances of surviving as a species. Of course most of us agree on this issue. Yet
management research has maintained a passive role in the environmental
debate, and has thus left the field open for lawyers and economists. The debate
has therefore either been dominated by «shoulds», or by myths about how the
environment is treated in corporate decision-making. Much existing research
has focused on steering the industrial system towards a sounder consideration
of ecological issues. This is reflected in the way the environmental debate in
Ukraine has developed.
Sustainable designers play a major role in defining and solving
environmental problems. But designers alone cannot meet the life cycle design
goal of harmonizing economic and ecological processes. Such a fundamental
change in direction requires the full participation of all members of society [6,
49].
References
1. Allenby, Bradоn R., Fullerton A.: Design for Environment – A New
Strategy for Environmental Management. Pollution Prevention Review.
Winter, 1991, р. 51-61.
2. Ammenberg, J., Sundin, E.: Products in environmental management
systems: drivers, barriers and experiences. Journal of Cleaner
Production, March 2005, p. 405-415.
3. Andersson, T., Wolff, R.: Ecology as a challenge for management
research. Scandinavian Journal of Management, 12 (3), 1996, р. 223231.
4. Berchicci, L., Bodewes W.: Bridging environmental issues with new
product development. Business Strategy and the Environment, 2005, p.
272-285.
5. Koh, S., Lee, S., Chang, M.: Study on the guideline for analyzing
ecodesign value system and establishing product design strategy.
International Association of Societies of Design Research, Hong Kong
Polytechnic University, 2007, p. 2-26.
6. Stevels, A.: Moving companies towards sustainability through
ecodesign: conditions for success. Journal of Sustainable Product
Design, October 1997, p. 47-55.
218
АКТУАЛЬНІ ПИТАННЯ ПРАВОВОГО ЗАБЕЗПЕЧЕННЯ
МІСЦЕВИХ БЮДЖЕТІВ У ХОДІ ПРОВЕДЕННЯ БЮДЖЕТНОЇ
ТА ПОДАТКОВОЇ РЕФОРМ
Дмитрук І.М.
МНУ ім.В.О.Сухомлинського
к.ю.н., ст.викладач
Реформування різних галузей державного управління системно
впроваджувалося в українському суспільстві, поетапно охоплюючи всі
сфери життя людей. Включення України до світових інтеграційних
процесів стало результатом нових викликів, які поставило міжнародне
співтовариство. Це змінило погляд українців на багато суспільнополітичних явищ.
Після набуття Україною суверенітету почався процес становлення
національної фінансової системи та її складової – місцевих фінансів, як
об’єктивної економічної реальності, властивої фінансовим системам усіх
сучасних цивілізованих держав, що пов’язана з радикальною зміною
концепції державної влади, переходом до організації влади на основі
демократичних та європейських цінностей.
Сучасні виклики диктують нові умови розбудови України як
держави в цілому, так і фундаментально її органів місцевого
самоврядування. Відбуваються безпрецедентні події, що безпосередньо
впливають на реалізацію державної політики сприяння розвитку
громадянського суспільства. Його найбільш оптимальне зміцнення, в
свою чергу, обраного напряму залежить від демократизації влади в
контексті управління адміністративно-територіальними одиницями.
Такий підхід у порушеній проблемі формував і формує один з
основоположних принципів державного будівництва. Тим більше, що
органи місцевого самоврядування вже давно потребують значно
продуманіших і чіткіших реформ, які змогли б успішно забезпечити
кардинальну зміну парадигми розвитку українського суспільства в разі їх
результативного проведення.
Бажані нововведення в органах місцевого самоврядування стрімкіше
відбуватимуться з моменту практичної імплементації
поняття
децентралізації, яка нині вже виступає як вимога народу, оскільки
українська громадськість хоче швидше отримати доволі високі життєві
219
європейські стандарти через сумлінну чесну, високооплачувану працю,
можливості вільно висловлюватися, реалізовувати інші свої права та
обов’язки [1].
З цієї позиції вбачається визначальним місцеве оподаткування, яке
передусім відповідало б інтересам місцевого самоврядування. Система
місцевого оподаткування має бути побудована ефективно для того, щоб
покрити основні витрати місцевої громади.
Зміни в законодавстві, що відбулися, націлені на розподіл фінансів
та направлення більшої їх частини до місцевих бюджетів. Аналіз
величин обсягів фінансових ресурсів, що закріплюються за відповідними
бюджетами, свідчить про те, що як і при бюджетній системі колишнього
Радянського Союзу, в Україні продовжує зберігатися досить високий
рівень централізації фінансового ресурсу на користь як Державного
бюджету України, так і бюджетів місцевого самоврядування спільної
власності, тобто бюджетів Автономної республіки Крим, обласних і
районних бюджетів. Зазначене свідчить про несправедливий підхід до
розподілу повноважень і фінансових ресурсів територіальних громад [2;
161].
Згідно із Законом України «Про внесення змін до Податкового
кодексу України та деяких законодавчих актів України щодо податкової
реформи» від 28.12.2014 № 71-VIII [3] вводиться податок на
нерухомість, на високі пенсії та на спадщину. Такі зміни, слід розуміти,
викликані необхідністю. Отже, Верховна Рада України встановила
верхню межу оподаткування нерухомості – 2% від мінімальної
заробітної плати. Представницька влада місцевих громад зможе
встановлювати самостійно ставку податку. Також до її відання віднесли
прерогативу застосування цього податку на даній території.
Не підлягають оподаткуванню квартири загальною площею до 60
кв.м. та будинки – до 120 кв.м. Проте місцеві громади можуть збільшити
пільгову неоподатковувану межу для об᾿єктів. Щодо оподаткування
пенсій – то таке рішення, на ряду з іншими, буде вперше впроваджено в
українське законодавство. Оподаткуванню підлягатимуть виключно
суми перевищення пенсій від трьох мінімальних заробітних плат. Щодо
оподаткування спадщини, то тут жодних змін не відбудеться [4; 4].
220
Система місцевого оподаткування повинна будуватися так, щоб
надходження від місцевих податків і зборів покривали основні витрати
територіальної громади, пов᾿язані з її функціонуванням.
На сучасному етапі розвитку бюджетного законодавства стає
зрозумілим той факт, що зміни до статей, які визначають перелік
надходжень до місцевих бюджетів, впроваджуються не останній раз.
Бюджетні правовідносини розвиваються і їх регулювання змінюється
відповідно до вимог часу. Зокрема, на даний момент вводиться в
бюджетне законодавство нове для України поняття «індекс
податковоспроможності відповідної території». Його суть зводиться до
горизонтального вирівнювання. Тобто, кошти стікатимуться не до
державного бюджету, а розприділятимуться між регіонами на предмет
репресивності, від більш багатих – менш заможним. Особливість цієї
системи полягає в тому, що вона стимулює нарощення дохідної бази,
оскільки понадпланові надходження вилучатимуться не стовідсотково, а
лише у розмірі 50% [6].
Саме тому оцінка фіскального потенціалу територіальної громади
набуває такого значення та прямо впливає на процес децентралізації.
Центральна влада не повинна диктувати органам місцевого
самоврядування їх плани з доходів та видатків. Окрім того, центральне
фінансування розриву між власними доходами та витратами може
призвести до дестимулювання зусиль фіскальних органів влади.
Досвід різних країн засвідчує, що частка податків, закріплених за
місцевими бюджетами, може бути і не високою. Але в цьому разі варто
говорити не про розширення самостійності місцевих органів влади, а про
те, що вони відповідають за обмежене коло питань. В іншому випадку
органи місцевого самоврядування є виконавцями централізованих
рішень [7].
Реформаторські кроки в бюджетній та податковій сфері необхідні
країні, але вони мають відповідати вимогам економічної доцільності.
Тобто місцеві бюджети повинні наповнювати ресурси, які на практиці
матимуть високу ефективність.
1. Дмитрук І.М. Децентралізація в контексті розбудови
територіальних громад// Матеріали ХІ Міжнародної науково221
2.
3.
4.
5.
6.
7.
практичної інтернет-конференції «Україна наукова» (16-18 грудня
2014 року). Режим доступу: www.int-konf.org/pravo
Кулай А.В., Гром В.А. Фінансове забезпечення місцевих
територіальних громад/ Державне та муніципальне управління в
умовах політико-адміністративної реформи: Матеріали наук.практ.конф. Тези доп./ Відп. ред. В.Я. Малиновський. – Луцьк:
Волинська обласна друкарня. – 2007.
Закон України «Про внесення змін до Податкового кодексу України
та деяких законодавчих актів України щодо податкової реформи»
від 28.12.2014 № 71-VIII// Режим доступу: www.rada.gov.ua
За більші квартиру та пенсію доведеться поділитися з
державою// Голос України №2 (6006) п᾿ятниця, 9 січня 2015.
Бюджетний кодекс України від 8 липня 2010 року № 2456-VI,
набрав чинності 1 січня 2011 року// Режим доступу: www.rada.gov.ua
Багаті області поділяться з бідними – експерт// Голос столиці. 25
грудня 2014 року. Режим доступу: www.newsradio.com.ua
Казюк Я.М. Система фінансового вирівнювання та особливості
методик визначення міжбюджетних трансфертів: досвід
європейських країн// Scientific and Professional Conference Modern
problems of education and science. – Budapest, 26-27.01.2013. Режим
доступу: www.scaspee.com
МІЖНАРОДНИЙ ДОСВІД ДІЯЛЬНОСТІ
СПЕЦІАЛІЗОВАНИХ АНТИКОРУПЦІЙНИХ ОРГАНІВ
Йосифович Д.І.
Львівський державний університет внутрішніх справ, доцент кафедри
адміністративного права та адміністративного процесу
кандидат юридичних наук, доцент
Дискусія щодо необхідності створення в Україні окремого
спеціалізованого антикорупційного органу почалась ще наприкінці ХХ
століття і набула значного резонансу не лише в наукових колах чи поміж
правоохоронними відомствами, а й у цілому українському суспільстві.
Розходження в поглядах відбулось ще на стадії визначення підходів до
222
створення даного відомства: йшлося про компетенцію, підпорядкування,
комплектування, фінансування і т.п. Бувало, що навіть в межах однієї
правоохоронної
структури,
керівниками
різних
підрозділів,
висловлювалися різні, інколи діаметрально протилежні погляди.
В даний час, відповідно до статті 5 Закону України «Про засади
запобігання і протидії корупції», спеціально уповноваженими суб’єктами
у сфері протидії корупції визначено органи прокуратури, спеціальні
підрозділи по боротьбі з організованою злочинністю Міністерства
внутрішніх справ України, по боротьбі з корупцією та організованою
злочинністю Служби безпеки України [1].
Прийнято також Закон України «Про Національне антикорупційне
бюро України», яким передбачено порядок створення вказаного органу
[2].
Однак, зважаючи на те, що питання формування вітчизняної
системи органів протидії корупції залишається й надалі актуальним, то
вбачається за доцільне здійснити дослідження досвіду зарубіжних країн,
у яких побідні інституції успішно функціонують.
Узагальнивши порівняння різних моделей спеціалізованих
інституцій, з їх числа можна виділити наступні:
– багатоцільові агентства, які мають правоохоронні повноваження
та превентивні функції;
– служби боротьби з корупцією в структурі правоохоронних органів;
– інституції із запобігання корупції, розроблення політики і
координації дій [4].
Модель багатоцільових агентств є яскравим прикладом
комплексного підходу та зосередження у межах одного органу всіх
основних функцій із запобігання і боротьби з корупцією – розроблення
політики, аналітична діяльність, технічна допомога з питань
попередження, взаємодія із громадянським суспільством та
інформування, моніторинг, розслідування. Важливо підкреслити, що в
більшості випадків кримінальне переслідування залишається окремою
функцією. Цю модель часто пов’язують із Незалежною комісією проти
корупції в Гонконзі та Бюро з розслідування корупційної діяльності у
Сінгапурі. Ці приклади надихнули інші країни на всіх континентах до
створення подібних організацій у себе. Серед них: Литва, Латвія, Новий
Південний Уельс, Австралія, Ботсвана та Уганда.
223
Служби боротьби з корупцією в структурі правоохоронних органів.
У рамках цієї моделі існують різні форми спеціалізованих органів: вони
можуть створюватися в органах, які відповідають за виявлення і
розслідування корупції, або в органах прокуратури. У деяких країнах ці
функції об’єднуються в рамках одного відомства. Ця модель є, мабуть,
найпоширенішою у країнах Західної Європи. Прикладами є Норвегія,
Бельгія, Іспанія, Хорватія, Румунія. До цієї категорії також входять
відділи внутрішньої безпеки – підрозділи правоохоронних органів з
вузькою юрисдикцією виявлення і розслідування корупції серед своїх
співробітників. Можна навести два характерні приклади – у Німеччині
(Департамент внутрішніх розслідувань) та Великобританії (Загін
боротьби з корупцією в поліції метрополії).
Остання модель – це інституції із запобігання корупції, розроблення
політики і координації дій. Вона включає в себе спеціалізовані
інституції, які виконують одну або декілька превентивних функцій,
таких як проведення досліджень і аналізу, розроблення і координування
політики у сфері боротьби з корупцією, проведення навчання і надання
консультацій різним відомствам про ризик корупції, можливі заходи для
її попередження та інші функції. Ці органи, зазвичай, не мають
повноважень правоохоронних органів. Проте, вони можуть виконувати
спеціальні контрольні функції і через це наділяються особливими
правами. Так, відомства, які здійснюють контроль за деклараціями про
доходи посадових осіб, можуть мати право доступу до конфіденційної
інформації. Інституції, створені за цією моделлю, функціонують у
Франції, Албанії, Сербії, Чорногорії, США, Індії, Філіппінах і в Болгарії.
Зважаючи на значну кількість спеціалізованих інституцій з боротьби
та протидії корупції у світі, різноманітності їхніх функцій та фактичної
діяльності, доволі складно виявити «найкращу» з них, а тим більше таку,
яка б повністю могла бути використаною в межах вітчизняної правової
системи. Звісно, наявність спеціалізованих органів боротьби з корупцією
сама по собі не є запорукою зменшення обсягів корупції в державі, однак
із поступовим розвитком інститутів громадянського суспільства,
ефективність їхньої діяльності поступово зростатиме.
224
1.
Про засади запобігання і протидії корупції: Закон
України від 07.04.2011 р. № 3206-VI (набрав чинності з 01.07.2011
р.) // Офіційний вісник. – 2011. – № 44. – Стор. 9, стаття 1764.
2.
Про Національне антикорупційне бюро України: Закон
України від 14.10.2014 р. № 1698-VII // Урядовий кур’єр від
04.11.2014 – № 204
3.
Спеціалізовані інституції з боротьби проти корупції:
огляд моделей [Електронний ресурс]. – Режим доступу:
http://crimecor.rada.gov.ua/komzloch/
doccatalog/doccatalog/document?id=48282
ЩОДО ПРАВОВОЇ ОСНОВИ ЗАБЕЗПЕЧЕННЯ
Кіцул Ю.С.
к.ю.н., доцент кафедри адміністративного права
та адміністративного процесу ФПФПКЗ та МГБ ЛьвДУВС
Петрик Н.І.
курсант ФПФПКМ ЛьвДУВС
Однією з умов розбудови правової держави на сучасному етапі є
визначення напрямів її міграційної політики та вдосконалення системи
державного управління міграційними процесами відповідно до
міжнародних стандартів у сфері реалізації прав людини. Відсутність
законодавчого визначення напрямів державної міграційної політики
України, принципів діяльності державних органів у сфері міграції,
стратегічних цілей, завдань і стандартів із забезпечення реалізації прав
людини негативно позначається на ефективності протидії явищам, що
становлять загрозу національній безпеці України, - нелегальній міграції,
загостренню демографічної кризи, а також від'їзду за межі України
вчених, фахівців, кваліфікованої робочої сили.
Державне регулювання міграційних процесів передбачає, в першу
чергу, владний, політичний вплив, який в основі має правову
обумовленість і врегульовується законами та нормативно-правовими
225
актами МВС України і як відомо в своїй діяльності керується
Конституцією, законами України, указами та розпорядженнями
Президента України та постановами та розпорядженнями Кабінету
Міністрів України, відомчими нормативно-правовими актами,
інструкціями тощо.
Конституція України прийняття на п'ятій сесії Верховної Ради
України 28 червня 1996 року Конституції України стало якісно новим
етапом розвитку суспільних відносин у сфері міграції, оскільки було
закладено принципово інші засади державної міграційної політики України, спрямовані насамперед на утвердження й забезпечення прав і
свобод людини та громадянина, що відповідає міжнародно-правовим
стандартам. Так у ст.ст. 11, 25, 26, 33, 92, 119 та 138 Основного Закону
України визначено права громадян України, статус іноземців та осіб без
громадянства у сфері міграційно-правових відносин, гарантування
свободи пересування та вільного вибору місця проживання, відображено
поняття «корінні народи» та «депортовані народи» [1].
Необхідно зазначити, що не останню роль у правовій регламентації
міграційного законодавства та міграційних процесів України відіграють
міжнародне законодавство, яке ратифіковане Верховною Радою України.
Оскільки міграція є багатостороннім феноменом, міграційна політика
України із самого початку її формування мала помітну міжнародну
складову. Держава, з одного боку, прагнула долучитися до
загальноприйнятих у світі міжнародно-правових домовленостей, а з
другого, - забезпечити свої інтереси в міграційній сфері шляхом
укладення міжнародних угод [2, с. 242].
Відповідно до статті 9 Основного Закону України чинні міжнародні
договори, згода на обов'язковість яких надана Верховною Радою
України, є частиною національного законодавства України. Такими
документами є документи Організації Об’єднаних Нації, Міжнародної
Організації Праці, Ради Європи, Міжнародної Організації з Міграції,
одними з основних є наступні документи:
Загальна декларація прав людини від 10.12.1948 р. —
рішення Генеральної Асамблеї ООН, яке є найавторитетнішим джерелом
міжнародних норм щодо прав людини. Загальна декларація разом з
Міжнародними пактами про права людини іноді позначається
як Міжнародний Білль про права людини. «Загальна декларація прав
226
людини» була прийнята Генеральною Асамблеєю ООН 10 грудня 1948 р.
в паризькому палаці Шайо. Її перекладено принаймні 375 мовами й
діалектами мов. Декларація була прямим наслідком досвіду Другої
світової війни і вперше сформулювала ті права, які повинна мати
кожна людина. Вона мала рекомендаційний характер, містила 30 статей,
зміст яких був уточнений і розвинутий через інституції міжнародних
угод, регіональних та національних конституцій та законів.
Аналізуючи законодавчі акти можна визначити пріоритетні
напрямки правового регулювання міграційних процесів України, а саме:
сприяння процесу повернення в Україну вихідців з України та їхніх
нащадків (дітей, онуків); повернення (репатріацію) на історичну
батьківщину раніше депортованих з території України; захист соціальноекономічних інтересів і прав українських трудящих-мігрантів;
збереження трудового та інтелектуального потенціалу держави;
створення правових і соціально-економічних засад регулювання
зовнішньої трудової міграції громадян України; надання притулку в
Україні та забезпечення захисту біженців відповідно до національного
законодавства України; регулювання імміграції в Україну шляхом
застосування відповідного законодавства України загально прийнятого у
світі селективного підходу, що забезпечить структуру імміграції;
розвиток міжнародного співробітництва з метою виявлення актуальних
питань у сфері зовнішньої міграції; імплантацію у національне
законодавство України відповідних норм і принципів міжнародного
права [3, с. 16-17].
1.
Конституція України; Верховна Рада України;
Конституція, Закон від 28.06.1996 № 254к/96-ВР.
2.
Малиновська О.А. Міграція та міграційна політика.:
Навч. Посіб. – К.: Центр учбової літератури, 2010. – 304 с.
3.
Кузьменко О.В. Адміністративно-правова протидія
нелегальній міграції України - Дніпропетровськ: Наука і освіта,
2001, – 252 с .
227
ОБГРУТУВАННЯ ФІНАНСОВО-ЕКОНОМІЧНОГО
УПРАВЛІННЯ НА ПІДПРИЄМСТВІ
Коротчин В.М.
Студент Харківського національного
економічного університету, 6-тий курс
Досягнення цілей і завдань, що стоять перед сучасними
підприємствами усіх форм власності, організаційно правових форм та
галузевої належності, в умовах нестабільності політичної та соціальноекономічної ситуації в країні вимагає вирішення питань, пов’язаних із
удосконаленням традиційних методів аналізу системи управління
підприємством, які б забезпечували стійкий фінансово-економічний стан
і розвиток підприємства.
Питанню фінансово-економічного управління на підприємстві
присвячені роботи таких авторів, як Іванова М.І., Швиданенко Г.О.,
Назарова Г.В., Пономаренко В.С. [1-4], та ін., проте жодна концепція не є
універсальною, має свої недоліки і не відображає повністю всієї глибини
категорії, що досліджується.
Фінансово-економічне управління пов’язане із вирішенням проблем
забезпечення високоефективної діяльності підприємства та створення
передумов для його розвитку і передбачає здійснення системного аналізу
господарської діяльності підприємства, обґрунтування найважливіших
параметрів його стійкого функціонування.
За визначенням Іванової М.І., фінансово-економічне управління це
координуючий та інтегруючий вид управління, який забезпечує
максимізацію цінності підприємства для усіх елементів системи
підприємства і його довгострокове стійке функціонування за рахунок
управління
фінансово-економічними
результатами
діяльності,
формуванням і реалізацією економічного потенціалу та інтегральними
характеристиками фінансового стану підприємства.[1, 64-77]
Опираючись на визначення запропоноване нею, можна зробити
висновок проте що здійснення для ефективного фінансово-економічного
управління необхідно отримувати від фінансового та економічного
управління синергетичний ефект, який призведе до отримання бажаного
результату. Фінансово-економічне управління потребує вибору певних
методів
228
Система економічних методів управління включає практично всі
важелі механізму ринкового господарювання (тарифи, ціни, кредит,
фінансування, прибуток, зарплата, премія, дивіденди, податки,
комерційний розрахунок тощо).
Економічне управління в системі менеджменту підприємства та
узгодженість його з іншими видами спеціального менеджменту
проілюстровано на
рис.1,[2, 21-23].
Рис. 1. Економічне управління в системі підприємства
Варто відмітити, що графічне відокремлення визначених видів
спеціального управління не є їх вичерпним переліком, крім того усі
визначені види спеціального управління мають зони взаємного
перетину. Тому для здійснення економічного управління підприємств
треба враховувати функціональні підсистеми підприємства, які
впливають на фінансовий та економічний стан підприємства.
Фінансове управління здійснюється за допомогою спеціальних
методів, що зображені у табл.1, [4, 187].
Проте данні методи не враховують поточну діяльність підприємства
як системи, що не дозволяє своєчасно виявити слабкі елементи системи,
що зменшують динаміку показників.
229
Таблиця 1. Фінансове управління на підприємстві
Складові
фінансового
Зміст елементу управління
- складання кошторисів витрат;
- планування фінансових показників;
- складання перспективних і поточних
фінансових планів;
- аналіз фінансової звітності;
- розрахунок фінансових показників і
коефіцієнтів;
- операційний аналіз за даними
управлінського обліку ;
Аналіз і оцінка
- оцінка фінансового стану;
фінансового стану
прогнозування
ймовірності
банкрутства;
- узагальнення результатів аналізу і звіт
перед акціонерами або службовцями про
фінансові результати і фінансовий стан
- розробка політики фінансування
оборотних коштів ;
- контроль за грошовими надходженнями
Управління
і виплатами;
оборотними коштами і
- оформлення, одержання і повернення
ліквідацію
короткострокових банківських кредитів;
- управління коштами на поточних
банківських рахунках;
- управління коштами в запасах.
- розробка інвестиційної політики;
- обґрунтування варіантів інвестицій і
формування інвестиційного портфеля;
- організація фінансування капітальних
вкладень;
інвестиціями
- управління капітальними вкладеннями;
- визначення фактичної ефективності
капітальних вкладень;
- управління фінансовими інвестиціями.
Внутрішньо
фірмове
фінансове
планування
230
- вибір раціональної структури капіталу;
- розробка позицій по формі залученого
структурою капіталу
капіталу;
- взаємодія із інвестиційними банками;
- управління довгостроковими коштами.
- ідентифікація ризиків;
- оцінка рівня ризику
- вибір стратегії і управління конкретним
фінансовими ризиками
ризиком
- здійснення заходів для захисту від
ризиків.
- формування інформаційних систем;
- стимулювання реалізації управлінських
Інші функції
рішень;
- контроль за реалізацією прийнятих
управлінських рішень у сфері фінансової
діяльності та ін.;
Отже, економічне управління для кожної з підсистем управління
можна розділити на види:
1) управління результатами економічної діяльності, у т. ч. у розрізі
видів операційної, інвестиційної та фінансової діяльності, які здійснює
підприємство;
2) управління економічними ресурсами (у т. ч. матеріальними,
фінансовими, трудовими, нематеріальними), що створює передумови для
управління економічним потенціалом підприємства (формування та
реалізація);
3) управління інтегральними характеристиками стану підприємства,
у т. ч. конкурентоспроможністю, економічним станом (у т. ч. діловою
активністю,
ефективністю,
ліквідністю,
платоспроможністю),
економічною рівновагою, безпекою, стійкістю та життєздатністю
підприємства [3, 240].
Проаналізувавши фінансове та економічне управління можна
зробити висновки, що всі вони є необхідними складовими фінансовоекономічного управління.
231
Тому для ефективного прийняття управлінських рішень, що
фінансово-економічного управління. Пропонується об’єднати методи як
фінансового управління так і економічного, що дозволяє створити
цілісну систему фінансово-економічного управління на підприємстві.
Таким чином, підприємство має змогу контролювати і прогнозувати
процес виробництва і досягнення цілей підприємства.
Фінансово-економічне управління на підприємством направлене на
збільшення можливостей аналізу, чіткої координації роботи відділів,
отримання єдиної бази даних, що дозволить на новій якіснішій основі
одержувати управлінські рішення. Даний підхід до фінансовоекономічного управління на підприємстві враховує: збір, групування і
попередній аналіз чинників та показників з метою виявлення чинників,
які впливають на фінансову та економічну діяльність підприємств. що
найбільш впливають на ефективність роботи управління на підприємстві.
Дана концепція комплексного фінансового управління та
економічного на мою думку є найкращим відображення основоположних
організаційних цілей підприємства та дозволяє створити ефективне
фінансово-економічне управління на підприємстві. Запропонований
підхід щодо інтеграції методів фінансового та економічного управління,
дозволить здійснювати якісне фінансово-економічне управління. У
подальших дослідженнях автор зосередить увагу на створені механізму
фінансово-економічного управління на підприємстві.
1. Іванова М. І. Використання системного підходу при управлінні
промисловими підприємствами [Текст] / М.І. Іванова, Д.М.
Потьомкін, Н.Б. Мітіна // Механізм регулювання економіки. –
2010. – № 1. – C. 64–77.
2. Швиданенко Г.О., Сучасна технологія діагностики фінансовоекономічної діяльності підприємства: Монографія / Г.О.
Швиданенко, О.І. Олексюк– К.: КНЕУ, 2002.– С. 21-23
3. Назарова Г.В. Управління розвитком діяльності промислових
підприємств: монографія / Г.В. Назарова, О.В. Іванісов, О.Ф.
Доровськой. – Харків : Вид. ХНЕУ, 2010. – 240 с.
4. Пономаренко В.С., Економіка підприємства: компетентність і
ефективність розвитку: монографія / В.С. Пономаренко, М.В.
232
Афанасьєв, І.В. Гонтарева та інш.; за заг. ред. д.е.н., проф.
Пономаренка В.С. – Х. : Вид. ХНЕУ, 2013. – 187 с.
СТАНОВЛЕННЯ І РОЗВИТОК ІНСТИТУТУ
Костовська К.М.
кандидат юридичних наук, доцент кафедри адміністративного права та
адміністративного процесу
Першою галуззю права, що сприйняла поняття відповідальності,
було державне право. Воно вперше зустрічається в Указі Петра I «Про
владу і відповідальність Сенату» від 2 березня 1711 р. [1, с. 642-643].
Пізніше, в XIX ст., поняття відповідальності засвоюється іншими
профілюючими галузями права – кримінальним і цивільним правом. Що
стосується адміністративного права, то це поняття входить в науку та
законодавство в XX столітті. Одним з видів юридичної відповідальності
є адміністративна відповідальність.
В адміністративному законодавстві поняття адміністративної
відповідальності стає поширеним лише з середини 60-х років. Зокрема, в
період
60-80-х
років
вивчення
інституту
адміністративної
відповідальності стає одним з головних напрямків в адміністративноправових дослідженнях, що дало змогу провести величезну роботу з
розробки проблеми адміністративної відповідальності та підготувати
теоретичну базу для розробки Основ законодавства Союзу РСР (1980 р.)
про адміністративні правопорушення і відповідних кодексів союзних
республік (1984-1985 рр.). Однак, ні Основи, ні кодекси, в тому числі
Кодекс України про адміністративні правопорушення, не закріпили
поняття адміністративної відповідальності у вигляді визначення, хоча
використовували його, узявши за основу дві ключові ознаки:
адміністративне правопорушення та адміністративне стягнення [2, с. 12].
На сучасному етапі розвитку української державності дослідження
інституту адміністративної відповідальності, з’ясування його суті, місця
та ролі як в системі адміністративного права, так і серед інших галузей
233
права набуває особливого значення, оскільки це пов’язано з
необхідністю удосконалення українського законодавства, в тому числі
систематизацією адміністративного законодавства.
Уже кілька десятиріч адміністративна відповідальність визначається
лише як застосування адміністративного стягнення до особи, яка скоїла
адміністративний проступок. Характеризуючи поняття адміністративної
відповідальності, вчені-адміністративісти вважають, що цей інститут є
формою реагування компетентних державних органів на адміністративне
правопорушення, що знаходить свій вираз в засудженні протиправного
діяння та застосуванні до правопорушника відповідних каральних
адміністративних санкцій [3, с. 75]. Так, для застосування
адміністративного стягнення необхідно видання правозастосовного акта
– постанови, в якій визначається винність суб’єкта і негативно
оцінюється його поведінка, на підставі чого до винної особи
застосовуються відповідні каральні адміністративні санкції.
Таким чином, накладення адміністративного стягнення є
завершальним заходом (формою) серед інших заходів адміністративного
примусу, оскільки він матеріалізує правову оцінку, що була надана
правопорушенню та особі правопорушника в процесі розгляду справи і
винесення по ній відповідної постанови. В результаті застосування
адміністративного стягнення винний суб’єкт перетерплює певні
обтяжливі наслідки матеріального чи морального характеру.
Протягом десятиріч існувала точка зору, за якою суб’єктами
адміністративної відповідальності можуть бути лише фізичні особи.
У Кодексі України про адміністративні правопорушення вживається
термін «особа», але конкретизації щодо того, які саме особи (фізичні чи
юридичні) є суб’єктами адміністративних проступків, Кодекс не дає.
Водночас, уважно проаналізувавши його норми щодо віку, після
досягнення якого настає відповідальність, обставин, які виключають
адміністративну
відповідальність,
неосудності
особи,
мети
адміністративного стягнення тощо можна дійти висновку, що зазначений
Кодекс встановлює адміністративну відповідальність лише для фізичних
осіб. Так, у відповідності до чинного адміністративного законодавства
суб’єктом адміністративних правопорушень можуть бути лише особи,
що досягли на момент здійснення адміністративного правопорушення
234
шістнадцятирічного віку (ст. 12 КУпАП). В той же час, законом
встановлені деякі виключення в частині притягнення до адміністративної
відповідальності за здійснення адміністративних правопорушень
військовослужбовців та інших осіб, на яких поширюється дія
дисциплінарних статутів (ст. 15 КУпАП). Військовослужбовці і призвані
на збори військовозобов’язані, а також особи рядового і начальницького
складу органів внутрішніх справ несуть відповідальність за
адміністративні правопорушення за дисциплінарними статутами. До
зазначених осіб не можуть бути застосовані виправні роботи й
адміністративний арешт [4].
Отже, згідно з чинним Кодексом України про адміністративні
правопорушення суб’єктами адміністративних правопорушень можуть
бути тільки фізичні особи, що на сьогоднішній день є не виправданим.
Таким чином, адміністративна відповідальність як різновид
юридичної відповідальності являє собою врегульовані нормами права
відносини між державою в особі органів адміністративної юрисдикції і
відповідних посадових осіб та особою, яка скоїла адміністративне
правопорушення, що знаходять свій вираз у застосуванні до
правопорушника
заходів
державного
примусу
у
вигляді
адміністративних стягнень, які тягнуть за собою несприятливі наслідки
особистого, майнового та іншого характеру і владний осуд винного
суб’єкта з метою попередження та припинення адміністративних
правопорушень.
1.
Про мови в Українській РСР: Закон України //
Відомості Верховної Ради. – 1989. – № 45. – Ст. 631.
2.
Бельський К.С. Административная ответственность:
генезис, основные признаки, структура / К.С. Бельський //
Государство и право. – 1999. – № 12. – С. 12–20.
3.
Утевский Б.С. Вина в советском уголовном праве /
Б.С. Утевский. – М.: Госюриздат, 1950. – 319 с.
4.
Кодекс України про адміністративні правопорушення
// Відомості Верховної Ради України. − 1984. − № 51. − Ст. 1122.
235
ПІДРОЗДІЛИ З ОХОРОНИ ГРОМАДСЬКОГО ПОРЯДКУ
НАЦІОНАЛЬНОЇ ГВАРДІЇ УКРАЇНИ
Легін Л.М.
доцент кафедри соціально-гуманітарних дисциплін
Прикарпатського факультету НАВС,
кандидат юридичних наук
Наказом Міністерства внутрішніх справ України від 16.06.2014 №
567 затверджено положення про військові частини і підрозділи з охорони
громадського порядку Національної гвардії України.
Це положення визначає призначення, основні завдання, функції,
правовий статус військових частин і підрозділів з охорони громадського
порядку Національної гвардії України, які створюються в межах
чисельності Національної гвардії України і призначені для забезпечення
захисту та охорони життя, здоров’я, прав, свобод і законних інтересів
громадян від злочинних та інших протиправних посягань, охорони
громадського порядку та забезпечення громадської безпеки.
При виконанні завдань з охорони громадського порядку військові
частини в межах своєї компетенції взаємодіють з органами внутрішніх
справ, місцевими органами виконавчої влади, органами місцевого
самоврядування, органами прокуратури, Управлінням державної
охорони України, військовими частинами Збройних Сил України,
правоохоронними органами спеціального призначення, громадськими
об’єднаннями та релігійними організаціями, а також з населенням.
Основними завданнями військових частин є забезпечення захисту та
охорони життя, здоров’я, прав, свобод і законних інтересів громадян,
суспільства і держави від злочинних та інших протиправних посягань,
охорона громадського порядку та забезпечення громадської безпеки.
Відповідно до положення, основними функціями військових частин
Національної гвардії є участь у:
забезпеченні громадської безпеки та охорони громадського порядку
під час проведення зборів, мітингів, походів, демонстрацій та інших
масових заходів, що створюють небезпеку для життя та здоров’я
громадян;
236
припиненні масових заворушень, що супроводжуються насильством
над громадянами;
підтриманні або відновленні правопорядку в районах виникнення
особливо тяжких надзвичайних ситуацій техногенного чи природного
характеру (стихійного лиха, катастроф, особливо великих пожеж,
застосування засобів ураження, пандемій, панзоотій тощо), що
створюють загрозу життю та здоров’ю населення;
відновленні конституційного правопорядку в разі здійснення спроб
захоплення державної влади чи зміни конституційного ладу шляхом
насильства, відновленні діяльності органів державної влади, органів
місцевого самоврядування;
здійсненні заходів правового режиму воєнного та надзвичайного
стану;
заходах територіальної оборони.
Також визначено обов’язки військових частин Національної гвардії
щодо охорони громадського порядку, а саме вони зобов’язані:
1) забезпечувати захист та охорону життя, прав, свобод і законних
інтересів громадян, суспільства і держави від злочинних та інших
протиправних посягань; 2) брати участь у забезпеченні громадської
безпеки та охорони громадського порядку, у тому числі під час
проведення зборів, мітингів, вуличних походів, демонстрацій, інших
масових заходів, у ході офіційних візитів та інших заходів за участю
посадових осіб України та іноземних держав, щодо яких здійснюється
державна охорона на території України; 3) уживати заходів, спрямованих
на
запобігання,
виявлення
кримінальних
(адміністративних)
правопорушень; 4) уживати заходів щодо затримання осіб, які
підозрюються у вчиненні кримінального правопорушення, осіб, які
вчинили втечу з місць позбавлення волі, дезертирів; 5) надавати
допомогу в ліквідації наслідків природних, техногенних, екологічних
катастроф; 6) брати участь у міжнародному співробітництві,
міжнародних операціях з підтримання миру і безпеки на підставі чинних
міжнародних договорів, згода на обов’язковість яких надана Верховною
Радою України, у порядку і на умовах, визначених законами України; 7)
підтримувати або відновлювати правопорядок у районах виникнення
особливо тяжких надзвичайних ситуацій техногенного та природного
237
характеру; 8) розблоковувати або припиняти протиправні дії в разі
захоплення важливих об’єктів або місцевостей, що загрожує безпеці
громадян і порушує нормальну діяльність органів державної влади та
органів
місцевого
самоврядування;
9)
протидіяти
масовим
заворушенням, що супроводжуються насильством над громадянами; 10)
відповідно до пункту 27 частини першої статті 10 Закону України «Про
міліцію» забезпечувати громадський порядок під час проведення
масових заходів комерційного характеру на кошти організацій або осіб,
які їх проводять.
1.
Положення про військові частини і підрозділи з охорони
громадського порядку Національної гвардії України : затверджене
Наказом Міністерства внутрішніх справ України від 16.06.2014
№ 567 : [Електронний ресурс]. – Режим доступу :
http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/z0729-14
СИСТЕМА ОРГАНІВ ДЕРЖАВНОГО УПРАВЛІННЯ У СФЕРІ
ЕКОЛОГІЧНОЇ БЕЗПЕКИ
Лоза О.Ю.
Львівський державний університет внутрішніх справ,
слухач магістратури
Сталий соціально-економічний розвиток будь-якої держави, в тому
числі і України, має супроводжуватися створенням та гарантуванням
безпечного стану довкілля для життєдіяльності як суспільства, так і
кожної пересічної людини, спираючись на систему правових приписів,
яка б базувалась на гуманістичних і демократичних ідеях та принципах
міжнародного права. Ефективність гарантування екологічної безпеки як
одного з пріоритетних напрямків внутрішньої та зовнішньої політики
держави повною мірою залежить від якісного та комплексного його
правового забезпечення, а також дієвої та усталеної системи органів
державного управління, які повинні здійснювати реалізацію послідовної
державної екологічної політики щодо охорони навколишнього
238
природного середовища у контексті формування передумов сталого
розвитку.
На жаль, з огляду на критичну екологічну ситуацію в Україні та
сучасний стан розвитку еколого-управлінських відносин, можна з гіркою
упевненістю констатувати, що організаційно-правові механізми
забезпечення екологічної безпеки ще не знайшли свого адекватного
відображення
у національному законодавстві і
потребують
першочергового уточнення та удосконалення в частині підвищення рівня
діяльності державних органів, які здійснюють функції щодо управління
охороною довкілля в цілому.
Слід зазначити, що в юридичній літературі ученими-науковцями
пропонуються різноманітні визначення державного управління
охороною довкілля: а) сукупність здійснюваних компетентними
органами і уповноваженими суб’єктами дій, спрямованих на
забезпечення раціонального природокористування, збереження і
відновлення
сприятливого
стану
навколишнього
середовища,
дотримання, а також захист екологічних прав юридичних та фізичних
осіб [1, с. 48]; б) урегульовані правовими нормами відносини в яких
реалізується діяльність державних органів, органів місцевого
самоврядування, громадських об’єднань, що спрямовані на забезпечення
ефективного використання природних ресурсів, охорону навколишнього
природного середовища, гарантування екологічної безпеки, дотримання
екологічного законодавства, попередження екологічних правопорушень
та захист екологічних прав громадян [2, с. 41]; в) забезпечення
виконання норм і вимог, що обмежують шкідливий вплив процесів
виробництва і продукції, яка випускається, на навколишнє середовище і
раціональне використання природних ресурсів, їх відновлення і
відтворення [3, с. 528] та інші.
Спільною рисою даних дефініцій є те, що кожна, з них визначаючи
управління чи як діяльність, чи як відносини, чи заходи, в кінцевому
випадку, по-перше, реалізується за посередництвом держави, і тому
носить владний характер, по-друге, спрямована на недопущення,
усунення, зменшення негативного впливу на стан екологічної системи,
на охорону довкілля і дотримання вимог екологічної безпеки.
Відповідно до ст. 16 Закону України «Про охорону навколишнього
природного середовища» функції управління охороною довкілля
239
полягають у спостереженні, дослідженні, екологічній експертизі,
контролі, прогнозуванні, програмуванні, інформуванні та інших видах
виконавчо-розпорядчої діяльності [4].
Невід’ємною складовою і визначальною рисою державного
управління в цілому, і, зокрема у сфері охорони довкілля, є суб’єкти
управлінської діяльності, тобто – система, наділена певною
компетенцією і державно-владними повноваженнями, що дозволяють їй
втілювати свою волю у формі керівних команд чи рішень, обов’язкових
для виконання [5, с. 161].
Власне, органи управління охороною довкілля – це юридично
відособлені державні, місцеві і громадські інституції, уповноважені
здійснювати організаційно-розпорядчі, координуючі, консультаційні,
експериментальні, контрольні та інші види виконавчо-розпорядчої
діяльності у галузі забезпечення екологічної безпеки, ефективного
використання природних ресурсів і захисту навколишнього природного
середовища.
Сьогодні система державних органів, які здійснюють управління та
керівництво природокористуванням, базується на загальновизнаному в
теорії управління їх поділі на органи загальної і спеціальної компетенції.
До органів загальної компетенції належать органи державної влади
для яких функції щодо природокористування та охорони довкілля не є
основними, і вони поряд з загальними управлінськими повноваженнями
соціально-економічного характеру наділені компетенцією і в екологічній
сфері. Такими повноваженнями наділені Кабінет Міністрів України, Рада
Міністрів АРК, обласні і районні державні адміністрації та органи
місцевого самоврядування. Крім того, до категорії цих органів інколи
відносять і Верховну Раду України, Верховну Раду АРК та Президента
України.
Важлива
роль
у
здійсненні
державного
природокористуванням та охороною довкілля належить органам
спеціальної компетенції. Це органи державної виконавчої влади, наділені
координаційними, виконавчо-розпорядчими, контрольними функціями
щодо навколишнього природного середовища. Особливістю цих органів
є те, що управління охороною довкілля – основне завдання та мета, задля
якої вони створені та функціонують.
240
Зважаючи на значну кількість органів державного управління
спеціальної компетенції залежно від функціонального призначення їх
поділяють на такі групи: 1) комплексні органи – органи, які реалізовують
певну групу природоохоронних завдань щодо всіх природних об’єктів:
Міністерство екології та природних ресурсів України та його
територіальні органи; 2) галузеві органи – органи, які забезпечують
управління охороною і раціональним природокористуванням окремих
природних об’єктів: Державне агентство водних ресурсів України,
Державне агентство земельних ресурсів України, Державне агентство
лісових ресурсів України тощо; 3) функціональні органи – органи, які
виконують одну чи декілька природоохоронних функцій у відношенні до
всіх природних об’єктів: Департамент екологічної безпеки [6, с. 81–86].
Безумовно, що центральне місце в системі органів спеціальної
компетенції у галузі охорони довкілля посідає Міністерство екології та
природних ресурсів України, діяльність якого носить комплексний,
регулюючий, координуючий, контрольний характер і спрямована на
охорону довкілля, раціональне використання, відтворення природних
ресурсів, забезпечення регулювання екологічної, радіаційної безпеки
тощо.
1. Исмаилова Э.Ю. Экологическое право: учеб. / Э.Ю. Исмаилова,
Ю.В. Трунцевский, Н.Е. Саввич. – [2-е изд., перераб.]. – М.: АО
«Центр ЮрИнфоР», 2003. – 403 с.
2. Управління природоохоронною діяльністю: навч. посіб. /
[П.Л. Товажнянський, Ю.Г. Масікевич, В.Д. Солодкий та ін.]. – Х.:
НТУ «ХПІ», 2002. – 304 с.
3. Реймерс Н.Ф. Природопользование: словарь-справочник /
Н.Ф. Реймерс. – М.: Мысль, 1990. – 637 с.
4. Про охорону навколишнього природного середовища : Закон
Верховної Ради УРСР від 25.06.1991 № 1264-XII [Електронний
ресурс]. – Режим доступу: http://zakon.rada.gov.ua
5. Административное право: развитие теоретических основ и
модернизация законодательства / под ред. Ю.Н. Старилова. –
Воронеж: Издательство Воронежского государственного
университета, 2013. – 262 с.
6. Кобецька Н.Р. Екологічне право України: навч. посіб. /
Н.Р. Кобецька. – К.: Юрінком Інтер, 2007. – 352 с.
241
РОЛЬ НЕДЕРЖАВНОГО ПЕНСІЙНОГО ЗАБЕЗПЕЧЕННЯ ЯК
ІНСТРУМЕНТУ СОЦІАЛЬНОГО ЗАХИСТУ НАСЕЛЕННЯ
УКРАЇНИ
Меркулов В.Ю.
Студент ІІ курсу магістратури, Київський національний університет
імені Тараса Шевченка
Глибокі процеси трансформації економічних відносин спричинили
кризу в галузі соціального забезпечення населення. Подолання
негативних явищ зумовило необхідність реформування пенсійної
системи, яке продовжується вже досить тривалий період часу, проте
результати заходів, що провадяться з боку держави, не знімають
гостроту проблеми. Нині пенсійна система України фактично
функціонує на двох рівнях, а саме на рівні солідарної системи та на рівні
системи недержавного пенсійного забезпечення. Саме тому подальший
розвиток третього рівня добровільного накопичувального пенсійного
страхування може служити ефективним чинником формування
пенсійного забезпечення громадян.
Питання розвитку недержавного пенсійних фондів в Україні було
предметом досліджень вітчизняних науковців: В. Бурака, А. Галімова, М.
Змієнка, Ю. Селезня, С. Синчук, Є. Ткаченка, О. Худолія, Н.
Шаманської.
У розвинених країнах недержавні пенсійні фонди являють собою
невід'ємну частину системи пенсійного забезпечення, ефективне
функціонування якої підтверджує необхідність реалізації її потенціалу у
вітчизняній практиці. Однак недостатність теоретичного вивчення та
практичної реалізації питань недержавного пенсійного забезпечення не
дозволяє перейти на якісно новий рівень пенсійної реформи, всебічно
використовувати досвід держав з розвиненою ринковою економікою.
У багатьох країн світу частка приватних пенсійних виплат висока і
суттєво впливає на загальний розмір пенсій громадян пенсійного віку.
Недержавне
пенсійне
забезпечення
в
Австралії, Аргентині,
Великобританії, Данії, Швейцарії, США дає внесок у склад пенсії своїх
громадян близько 50% і більше [4, 151]. Це свідчить про те, що ця
складова пенсійної системи відіграє важливу роль у соціальному захисті
242
громадян похилого віку і в значній мірі фінансово розвантажує систему
державного пенсійного страхування в цих країнах.
Обсяг щорічних виплат Пенсійного фонду України складає 17% від
ВВП. Це – континентальний рекорд по швидкості проїдання державних
коштів. Наприклад, в Греції ця цифра становить 12,6% ВВП, у Росії –
9,4%, Великобританії – 6,7%. Становище посилює демографія. Так,
30,8% громадян України – пенсіонери, в той час коли в Італії – 16,7%,
Німеччині – 17,2%, у Франції – 20% [1, 183]. Слід відмітити, що у 2013 р.
кількість українських пенсіонерів досягла позначки 13,5 млн. осіб, а
кількість платників єдиного соціального внеску – 13,7 млн. осіб, тобто
маємо ситуацію, коли один працюючий узяв на утримання одного
пенсіонера. При зростаючій економіці, при підвищенні заробітної плати,
продуктивності праці, кількості робочої сили ця модель була б
виправдана, проте в Україні спостерігається абсолютно зворотна
ситуація.
Більшість показників діяльності недержавних пенсійних фондів
демонструють позитивну динаміку, проте її більш детальний аналіз
свідчить про існування багатьох проблем. Мова йде про те, що
незважаючи на зростання кількості учасників недержавних пенсійних
фондів, їх загальна кількість у складі економічно активного
працездатного населення за офіційними даними Міністерства соціальної
політики не перевищує 4 %.
Основними вкладниками залишаються підприємства, що роблять
внески на користь своїх робітників. Частка внесків фізичних осіб
становить 4,5 % (для порівняння до компаній зі страхування життя – 84
%) тощо. Хоча середній внесок на одного учасника недержавних
пенсійних фондів має тенденцію до зростання, однак співвідношення
між пенсійними внесками та загальними активами практично не зазнає
змін, що свідчить про незадовільну динаміку основних якісних
показників, які характеризують стан недержавного пенсійного
забезпечення (рис.1).
Сучасний етап розвитку недержавного пенсійного забезпечення
характеризується наявністю низки невирішених проблем, пов'язаних з
інвестиційною, галузевою та територіальною нерівномірністю розвитку
фондів даного типу; відсутністю економічних стимулів і доступу
широкого кола учасників недержавних пенсійних фондів до інформації
243
про можливості додаткового пенсійного забезпечення; значним ступенем
залежності недержавних пенсійних фондів від компаній-засновників та
непрозорістю фондів для клієнтів і регулюючих державних органів;
розмитістю персональної та відомчої відповідальності за державне
регулювання діяльності недержавних пенсійних фондів; нерозвиненістю
фінансових інструментів для інвестування пенсійних ресурсів [3, 164].
Рис.1. Динаміка загальних активів і внесків до недержавних
пенсійних фондів в Україні
Джерело: побудовано автором на основі [2].
У першому півріччі 2015 року новообраний Кабінет міністрів
України задекларував у своїй програмі пункт – розвиток недержавного
пенсійного страхування. Тим не менше, з цього приводу виникає багато
питань. На даний момент в уряду немає чіткого бачення і найголовніше
ресурсів для впровадження будь-яких кардинальних реформ у сфері
пенсійного забезпечення. Насправді необхідно мінімум 3-5 років, щоб
створити такі фонди і наповнити їх стартовими капіталами, здатними
обслуговувати покладену на них соціальну функцію. Існує висока
ймовірність того, що до практичної реалізації заявленого справа не дійде,
можливо, буде прийнятий закон, який не діятиме або ж його реалізацію у
підсумку відкладуть.
Необхідною умовою подальшого успішного реформування
пенсійної системи є поглиблене вивчення теоретичних і методологічних
244
аспектів фундаментальних проблем діяльності недержавного пенсійного
сектора, що не знайшли свого вирішення на сьогоднішній день,
пов'язаних з невизначеністю ролі і місця недержавних пенсійних фондів
в соціально-економічній сфері країни, дефіцитом інформації про суть
пенсійних перетворень і відсутністю державної просвітницької
програми, змішанням і недостатньою конкретизацією функцій
недержавних пенсійних фондів в частині пенсійного захисту населення,
існуючими прогалинами в чинному законодавстві, нерозвиненістю
процедур інформаційного обміну між пенсійними фондами, потребою в
мінімізації ризиків і розширенні гарантій надійності недержавних
пенсійних фондів, неефективністю системи оподаткування суб'єктів
пенсійних відносин.
Недержавні пенсійні фонди можуть звільнити українську економіку
від зайвих витрат. Відсутність економічних стимулів і довіри населення
до
недержавних
пенсійних
фондів
гальмують
розвиток
накопичувального пенсійного страхування та реалізацію пенсійної
реформи в цілому, тому уряд повинен займати активну позицію у
підвищенні статусу даного інституту.
1.
Легеза Н. Е. Перспективні напрямки вдосконалення
функціонування системи недержавного пенсійного страхування в
Україні / Н. Е. Легеза // Науковий вісник Ужгородського
університету. – 2014. – № 1. – С. 182-184.
2.
Офіційний сайт Національної комісії з регулювання
ринків фінансових послуг України. – [Електронний ресурс]. –
Режим доступу: http://www.nfp.gov.ua.
3.
Селезень Ю. Ю. Недержавне пенсійне забезпечення як
напрям розширення системи соціального захисту населення в
Україні / Ю. Ю. Селезень // Управління розвитком . – 2014. – № 2. –
С. 163-165.
4.
Ткаченко Є. В. Перспективи розвитку недержавних
пенсійних фондів в Україні / Є. В. Ткаченко // Вісник
Східноукраїнського національного університету імені Володимира
Даля: наук. журнал. – 2013. – № 16 – С. 150-153.
245
ПСИХОЛОГІЧНИЙ І МОРАЛЬНИЙ АСПЕКТИ КОРУПЦІЇ
Поляк С.П.
слухач магістратури Львівського державного
університету внутрішніх справ
Кадрові рішення, що є наслідком змін політичної і соціальноекономічної ситуації в країні, виявляються неефективними, нестійкими
та не задовольняють вимог щодо оновлення українського суспільства.
Політична ситуація сьогодення висуває на порядок денний питання
відповідальності органів публічної влади за все, що відбувається в
державі. Декларативні, безвідповідальні, неетичні дії державних
управлінців усіх рівнів породжують не тільки незадовільні економічні та
виробничі ситуації – вони поглиблюють кризу довіри населення до
органів влади та провокують «серйозні моральні провини державних
службовців, у тому числі й на службі, є потужним фактором
дестабілізації суспільства, предметом пильної уваги засобів масової
інформації, населення, а також причиною зниження авторитету» [1, 72].
Відомо, що високий рівень довіри посилює механізм співпраці між
органами публічного управління та громадянами. У разі стійкої недовіри
до органів публічної влади не лише громадяни, але й представники влади
перебувають у стані нерішучості, невизначеності, адже основне питання
владних відносин: навіщо реалізувати владу – залишається без відповіді.
Тому формування сучасної публічної служби слід розпочинати з
побудови її позитивного іміджу, викорінення аморальних проявів.
Корупція – не просто соціальне, але й психологічне та моральне
явище. Адже вона не існує поза людьми – їх поведінкою, діяльністю.
Корупція – це спосіб мислення, який обумовлює спосіб життя.
У країнах, де корупція значно поширена, корумповані відносини все
більше витісняють правові, етичні відносини між людьми, а корупція із
соціальної аномалії поступово перетворюється в правило і виступає
звичним способом вирішення життєвих проблем, стає нормою
функціонування влади. Найбільш небезпечним наслідком такого стану
речей у суспільстві є те, що громадяни у своїй поведінці з самого
початку психологічно вже налаштовані на протиправні способи
вирішення питань.
246
У проявах корупції знаходить відображення психологія конкретних
індивідів. Підкреслюючи психологічне коріння корупційної поведінки,
слід виходити з того, що особа, яка стає на шлях вчинення корупційних
діянь, не є, так би мовити, «корумпованою від природи». Корумпованих
рис поведінка особи набуває в процесі власної соціалізації. Отже, стане
чи не стане особа корупціонером залежить не стільки від того, які
традиції чи психологічні настанови вона увібрала в себе від народження,
а від того, в якій суспільній атмосфері вона зросла, який психологічний
клімат панував навколо неї, які вчинки визнавалися аморальними, а які з
боку моралі заохочувались.
Захист громадської свідомості від корупційного впливу є одним із
стратегічних напрямів запобігання корупції, що включає збереження
моральних цінностей та зростання суспільної свідомості. Для ефективної
антикорупційної діяльності необхідна соціальна база, в якій
уособлюється бажання значної частини суспільства протидіяти корупції.
За
відсутності
такого
психологічного
настрою
суспільства
антикорупційна діяльність правоохоронних та інших державних
структур приречена на поразку.
Існує декілька принципових положень, які потрібно приймати до
уваги, аналізуючи проблему психології корупціонера. Під корупціонером
слід розуміти не лише посадову особу, що отримує «хабарі», а й особу
що виконує управлінські функції у комерційній або іншій організації, що
отримує незаконну винагороду, а також особу, що дає хабар
(винагороду); виборець, що віддає свій голос за винагороду.
Елементи психології корупціонера (якщо мати на увазі активну
корупцію, тобто підкуп) притаманні майже кожній дорослій людині.
Саме ця обставина примушує завжди враховувати психологічний фактор
при побудові будь-яких моделей боротьби з корупцією, що
розглядаються у контексті тієї чи іншої стратегії економічного розвитку.
Ядром психології корупціонера зазвичай визнається мотивація
поведінки, під якою розуміється сукупність мотивів, тобто свідомих
потреб, що виступають як спонукальні причини активності. Відповідно
поведінка корупціонера у основі може бути описаною моделлю боротьби
мотивів, що іноді називається «моделлю терезів» або моделлю
ризикованої поведінки.
247
Морально-психологічні наслідки корупції проявляються в тому, що
вона є потужним фактором деморалізації суспільства, девальвації
моральних цінностей, деформації індивідуальної та суспільної
психології, нищить духовні та моральні цінності, сприяє поширенню у
суспільстві кримінальної психології, тощо.
Стан корупції у країні може бути використаний іншими державами,
міжнародними організаціями для психологічного, економічного та
політичного тиску на керівництво країни при прийнятті тих чи інших
рішень як зовнішньополітичного, так і внутрішньополітичного
характеру. Тобто, політичне керівництво країни в таких випадках
потрапляє у політичну залежність від керівників тих країн або
міжнародних організацій, які поінформовані про дійсний стан корупції
чи корупційну діяльність окремих керівників вищого рівня державної
влади [2, 11].
На думку деяких науковців, зміст етичної культури має теоретичну і
практичну складові, включає моральну свідомість, моральні відносини та
поведінку. У цій тріаді моральна свідомість визначає моральні відносини
та моральну поведінку. Моральна свідомість оцінює спосіб життя,
вчинки, різні дії управлінців. До вказаної конструкції слід також
долучити таку складову, як моральна відповідальність.
Моральні відносини та моральна поведінка характеризують
практичний бік життя державних службовців. Моральні відносини – це
відносини, в які вступає, перебуваючи на посаді, працівник публічної
служби, керуючись уявленнями про добро і зло, обов’язок, совість, честь,
гідність. Це, зазвичай, стосується двосторонніх відносин «державний
службовець ↔ споживач управлінських послуг».
Моральна поведінка публічного службовця свідчить про його
моральні якості, моральний вигляд. Вона виявляється через скоєні
вчинки, що мають моральне значення. Низько моральна поведінка, така
як подання неправдивих відомостей про доходи; постійні популістські
звинувачення в неефективній діяльності влади опозицією і навпаки;
прикриття злочинних угруповань; корупційні схеми, завдають
величезної шкоди суспільству взагалі та іміджу посадовців зокрема. Те
саме стосується, скажімо, вимагання працівниками публічної служби
винагороди за надання управлінських послуг тощо. Подібні вчинки є
248
аморальними і призводять до моральної деформації працівника публічної
влади.
Отже, одним із засобів запобігання моральній деформації
працівників публічної служби є побудова досконалої організаційної
культури, однією з функцій якої є формування морального клімату та
комфорту в колективі. Морально-психологічний клімат колективу – це
такий його стан, в якому відображаються типові для колективу ставлення
до справи, цілей і мотивів у спільній діяльності, панівні настрої,
відносини, суспільна думка, звичаї, моральні та інтелектуальні настанови
людей, ставлення один до одного, до найважливіших правових, духовних
та матеріальних цінностей.
1.
Морально-етичні засади розвитку державної служби
України: європейський та вітчизняний досвід : наук. розробка /
кол. авт. : С. М. Серьогін, О. В. Антонова, І. В. Хожило та ін.; за
заг. та наук. ред. проф. С. М. Серьогіна. – К. : НАДУ, 2008. – 48 с.
2.
Скрипничук В.М., Білоцький О.В. Закон України «Про
засади запобігання і протидії корупції»: тестові завдання,
відповіді та коментар. – К.: Нічлава, 2012. – 80 с.
ПОНЯТТЯ АДМІНІСТРАТИВНИХ ПОСЛУГ В УКРАЇНІ
Предчишин Н.А.
слухач магістратури ФПФПС
Людина, її права та свободи в Україні визнані головною соціальною
цінністю, а головним завданням органів виконавчої влади визначено
саме надання якісних послуг громадянам. Надання адміністративних
послуг населенню органами виконавчої влади, є пріоритетним
напрямком їх діяльності, що вимагає нагального переосмислення ролі та
призначення держави в суспільстві та радикальної зміни відносин між
владою та громадянами від суто розпорядницьких до обслуговуючих, в
яких «громадяни є не прохачами, а споживачами адміністративних
послуг» [1, с. 37].
249
В Україні при використанні категорії «послуги» головний акцент
робиться на юридичних аспектах, зокрема, на адміністративній
процедурі їх надання. Пояснити це можна тим, що головними ідеологами
запровадження теорії послуг в Україні є насамперед представники науки
адміністративного права. Через те, що головними опонентами цієї теорії
є представники юридичної науки, які ставлять під сумнів саму
можливість вживання категорії «послуги» стосовно діяльності органів
державної влади та місцевого самоврядування [2, с. 109−114], в
юриспруденції із цього питання виникли й оформилися особливо жваві
дискусії.
Виокремлення категорії адміністративних послуг, надасть
можливість забезпечити правомірне та ефективне використання
публічних ресурсів, відмежувати господарську діяльність, яку, якщо
проаналізувати ті ж самі переліки «платних послуг», нерідко здійснюють
адміністративні органи, і послуги, які надаються через реалізацію
владних повноважень адміністративних органів.
По-друге, розуміння юридичного змісту такого явища, як
адміністративні послуги, надасть змогу уніфіковано регулювати
відповідні відносини та впроваджувати нові організаційні форми їх
надання шляхом реалізації принципу «єдиного офісу», «єдиного вікна»
та «універсамів послуг», що набуло поширення у багатьох західних
країнах [3, с. 36;]. Крім того, виокремлення відносин щодо надання
адміністративних послуг може використовуватися для розмежування
діяльності органів влади щодо вироблення політики та поточного
адміністрування.
Для запровадження справжньої теорії послуг в діяльності держави
необхідно керуватись єдиними теоретичними засадами, в тому числі
щодо розуміння понять видів та ознак послуг.
Взагалі, будь-які послуги – це діяльність щодо задоволення певних
потреб особи, яка здійснюється за її зверненням (або вид діяльності, який
задовольняє певну людську потребу) [4, с. 13].
Тут є цілком виправданим запозичення категорійного апарату з
приватного права, тим більше що цей випадок не є винятком:
запозиченням зі сфери приватного права є, наприклад, інститут
«публічно-правового (адміністративного) договору».
250
Публічні послуги – це всі послуги, що надаються публічним
сектором або іншими суб’єктами під відповідальність публічної влади і
за рахунок публічних коштів.
За ознаками суб’єкта, що надає публічні послуги, розрізняють такі
види послуг:
Державні послуги – це послуги, що надаються органами державної
влади та державними підприємствами, установами та організаціями. До
державних послуг також належать послуги, які надаються недержавними
організаціями в порядку виконання делегованих повноважень. У цьому
разі на перше місце для визначення природи послуги ставиться не
безпосередній суб’єкт її надання, а суб’єкт, який несе відповідальність за
надання цієї послуги, та джерело фінансування надання даного виду
послуг, тобто вид бюджету [5, с. 52].
Таким чином, термін «державні» є досить поширеним, але він не
визначає специфіку інституту, що розглядається.
Муніципальні послуги – це послуги, що надаються органами
місцевого самоврядування, комунальними підприємствами, установами
та організаціями. Термін «муніципальні» також не дає повного
визначення, оскільки залишає поза увагою одного з основних суб’єктів
надання відповідних послуг.
Державні та муніципальні послуги разом складають сферу
адміністративних (публічних) послуг.
Таким чином, під адміністративною послугою слід розуміти
врегульовану адміністративно-правовими нормами діяльність органів
публічної адміністрації із розгляду заяви фізичної або юридичної особи
про видачу адміністративного акта, спрямованого на забезпечення її прав
і законних інтересів та/або на виконання особою визначених законом
обов’язків.
Встановлено, що адміністративна послуга – це не лише результат
правозастосовної діяльності владних органів (що є по суті лише
завершальною стадією), а й передусім увесь процес процедури,
починаючи з подання заяви до оскарження правозастосовного акта.
251
1.
Тимощук В.П. Оцінка якості адміністративних послуг /
В.П. Тимощук, А.В. Юрмач. – К.: Факт, 2005. – 88 с.
2.
Паращук В.М. Управлінські послуги – новий інститут
чи нова помилка? / В.М. Паращук // Вісник АПрН України. – 2001. –
№ 3. – С. 109–114.
3.
Адміністративна реформа – історія, очікування та
перспективи / упор. В.П. Тимощук. – К.: Факт, 2002. – 100 с.
4.
Румянцев А.П. Міжнародна торгівля послугами:
Навчальний посібник / А.П. Румянцев, Ю.О. Коваленко. – К.: Центр
навчальної літератури, 2003. – 112 с.
5.
Концепція «Адміністративні послуги – нова якість
держави» (проект) // Реформування основних адміністративноправових інститутів: проблеми теорії і практики: матеріали
семінару / Центр політико-правових реформ. – К., 2003. – 58 с.
ЗАВДАННЯ ОВС ПІД ЧАС ПРОВЕДЕННЯ
Сукмановська Л.М.
Викладач кафедри адміністративного права та адміністративного
процесу Львівського державного університету внутрішніх справ
Антитерористична операція (далі – АТО) – комплекс
скоординованих спеціальних заходів, спрямованих на попередження,
запобігання,
припинення
злочинних
діянь,
здійснюваних
з
терористичною метою, звільнення заручників, знешкодження терористів,
мінімізацію наслідків терористичного акту чи іншого злочину,
здійснюваного з терористичною метою.
З цього визначення можна вирізнити такі спеціальні заходи, що
вживаються у рамках проведення антитерористичної операції:
- попередження, запобігання та припинення злочинних діянь,
здійснюваних з терористичною метою;
- звільнення заручників;
- знешкодження терористів;
252
- мінімізація наслідків терористичного акту чи іншого злочину,
здійснюваного з терористичною метою [1, 47; 65-66].
Основні функції ОВС у боротьбі з тероризмом умовно можна
поділити на дві групи:
Функції, які виконуються ОВС самостійно: самостійна реалізація
оперативно-розшукової діяльності та оперативно-профілактичної функції
щодо запобігання, виявлення та припинення злочинів терористичної
спрямованості у межах, визначених законодавством.
Функції, що є допоміжними чи виконуються ОВС у взаємодії з
іншими суб’єктами антитерористичної діяльності: участь у проведенні
спільних (з іншими суб’єктами) антитерористичних заходів [2, 9].
Запобігання ОВС тероризму – діяльність органів внутрішніх справ,
спрямована
на
недопущення
здійснення
замислюваних
чи
підготовлюваних актів тероризму. Завданням правоохоронних органів у
цілому й оперативних підрозділів зокрема є встановлення злочинних
намірів у конкретних осіб і втручання в процес їх здійснення.
Запобігання здійснюється через виявлення чинників, які зумовлюють
виникнення протиправних явищ та обставин, що сприяють вчиненню
злочинів; проведенні у межах своєї компетенції заходів щодо їх
нейтралізації, послаблення та усунення, а також попередження
протиправних дій, які можуть бути здійснені внаслідок наявності наміру
на їх здійснення або ж готуються.
Виявлення ОВС тероризму – діяльність органів внутрішніх справ в
інтересах кримінального судочинства, спрямована на пошук і фіксацію
фактичних даних про терористичну діяльність окремих груп чи осіб
(організацій). Своєрідною категорією осіб, які потребують пильної уваги
з боку правоохоронців, є розповсюджувачі деструктивної інформації.
Складність виявлення та встановлення таких осіб зумовлена низкою
обставин, зокрема тим, що злочини терористичного характеру є
замаскованими і для їх розкриття потрібні цілеспрямовані зусилля
високопрофесійних спеціалістів суб’єктів боротьби з тероризмом;
розповсюджувачі деструктивної інформації здійснюють свою діяльність
у групах, учасники яких, як правило, старанно приховують свої злочинні
дії; особи, які потрапили під вплив, не завжди бажають розкривати
джерела набування цієї інформації та ін. [1, 47; 65-67].
253
Припинення ОВС тероризму – діяльність органів внутрішніх справ,
що полягає у недопущенні доведення до кінця початого акту тероризму.
Затримання є основним засобом припинення замаху на злочин. На цій
стадії значення мають усі чинники: своєчасність отримання первинної
інформації та її повнота; активність виконавців; обдуманість
запланованих
заходів.
Законодавцем
передбачено
можливість
застосування працівниками ОВС до осіб, що затримуються за вчинення
злочинів терористичної спрямованості, зброї, спеціальних засобів,
транспортних засобів, засобів зв’язку та інших матеріально-технічних
засобів (статті 12, 14, 15, 15-1 Закону України «Про міліцію»). Водночас
працівники міліції мають право застосовувати заходи фізичного впливу,
в тому числі рукопашного бою, для припинення правопорушень,
подолання протидії законним вимогам міліції, яка здійснюється із
застосуванням сили щодо працівників міліції або інших осіб, якщо інші
способи були застосовані та не забезпечили виконання покладених на
міліцію обов’язків [3].
Таким чином, у районі проведення АТО працівники органів
внутрішніх справ, залучені до операції, мають право:
застосовувати відповідно до законодавства України зброю,
спеціальні засоби, заходи фізичного впливу. Без попередження фізична
сила, спеціальні засоби і зброя можуть застосовуватись, якщо виникла
безпосередня загроза життю або здоров'ю громадян чи працівників
міліції, а також у районі проведення АТО. Водночас, стаття 15 Закону
України «Про міліцію» закріплює право застосування вогнепальної зброї
працівниками міліції у районі проведення АТО;
затримувати і доставляти в органи внутрішніх справ осіб, які
вчинили або вчиняють правопорушення чи інші дії, що перешкоджають
виконанню законних вимог осіб, залучених до АТО, або дії, пов’язані з
несанкціонованою спробою проникнення в район проведення АТО і
перешкоджання її проведенню. Вимога працівника міліції, залученого до
проведення АТО, є законною, якщо він має право і повинен був вимагати
від іншої особи виконання своєї вимоги, а інша особа була зобов’язана
підкоритися висуненій вимозі. Коло осіб, яким дозволяється допуск до
району проведення АТО, визначається керівником оперативного штабу.
З метою захисту громадян, держави і суспільства від терористичних
загроз у районі проведення довготривалої АТО, працівниками ОВС, як
виняток, може здійснюватися превентивне затримання осіб, причетних
254
до терористичної діяльності, на строк понад 72 години, але не більше ніж
на 30 діб[4];
перевіряти у громадян і посадових осіб документи, що посвідчують
особу, а в разі відсутності документів – затримувати їх для встановлення
особи;
здійснення в районі проведення АТО особистого догляду громадян,
огляду речей, що при них знаходяться, транспортних засобів та речей, які
ними перевозяться. З метою недопущення перенесення / провезення в
район АТО і винесення / вивезення з неї заборонених законом речей або
інших предметів відбувається особистий огляд громадян, а також речей,
що є при них, огляд транспортних засобів і речей, що на них
провозяться;
тимчасово обмежувати або забороняти рух транспортних засобів і
пішоходів на вулицях та дорогах, не допускати транспортні засоби, у
тому числі транспортні засоби дипломатичних представництв і
консульських установ, та громадян на окремі ділянки місцевості та
об’єкти, виводити громадян з окремих ділянок місцевості та об’єктів,
відбуксировувати транспортні засоби;
входити (проникати) в жилі та інші приміщення, на земельні
ділянки, що належать громадянам, під час припинення терористичного
акту та при переслідуванні осіб, які підозрюються у вчиненні такого
акту, на територію та в приміщення підприємств, установ і організацій,
перевіряти транспортні засоби, якщо зволікання може створити реальну
загрозу життю чи здоров’ю людей. Такі дії будуть вважатися
правомірними лише за тієї умови, якщо зволікання може створити
реальну загрозу життю чи здоров’ю людей. За відсутності такої загрози
особи, що проводять АТО, можуть входити (проникати) на зазначені
об’єкти із дотриманням норм чинного законодавства України;
використовувати із службовою метою засоби зв’язку і транспортні
засоби, у тому числі спеціальні, що належать громадянам (за їх згодою),
підприємствам, установам, організаціям, за винятком транспортних
засобів дипломатичних, консульських та інших представництв іноземних
держав та міжнародних організацій, для запобігання терористичному
акту, переслідування та затримання осіб, що підозрюються у вчиненні
терористичного акту, або для доставки осіб, які потребують термінової
255
медичної допомоги, до лікувальних закладів, а також для проїзду до
місця злочину [1].
Слід зазначити, що міліції для виконання покладених на неї
обов’язків надаються широкі права, передбачені ст. 11 Закону України
«Про міліцію» [3]. Майже всі вони застосовуються співробітниками
міліції в разі відповідних кризових ситуацій, у тому числі в протидії
тероризму.
1.
Науково-практичний коментар до Закону України
«Про боротьбу з тероризмом» / В.А. Ліпкан, О.А. Івахненко, І.М.
Рижов, В.В. Майоров. – К.: КНТ, 2009. – С. 47, 65-67.
2.
Соколовський О.В. Адміністративно-правові засади
діяльності органів внутрішніх справ України по протидії
злочинам, пов’язаним з тероризмом: автореф. дис. на здобуття
наук.ступеня канд.юрид.наук: спец. 12.00.07 «Адміністративне
право і процесс; фінансове право; інформаційне право» / О.В.
Соколовський; Харківський національний ун-т внутрішніх справ. –
Х., 2010. – С.9.
3.
Про міліцію: Закон України від 20.12.1990 р. № 565-ХІІ
// Відом. Верхов. Ради УРСР. – 1991. – № 4. – Ст. 20.
4.
Про внесення змін до Закону України "Про боротьбу з
тероризмом" щодо превентивного затримання у районі
проведення антитерористичної операції осіб, причетних до
терористичної діяльності, на строк понад 72 години від
12.08.2014 р. № 1630-VII // Відом. Верхов. Ради України. – 2014. № 39. – Ст. 2007.
256
МІСЦЕ АКТІВ КАБІНЕТУ МІНІСТРІВ УКРАЇНИ В СИСТЕМІ
ДЖЕРЕЛ АДМІНІСТРАТИВНОГО ПРАВА
Хатнюк Ю.А.
Львівський державний університет внутрішніх справ,
доцент кафедри адміністративного права та адміністративного процесу,
кандидат юридичних наук
В юридичній літературі поняття «джерело права» традиційно
розглядають: а) у значенні матеріальних умов життя суспільства, форм
власності, інтересів та потреб людей; б) у значенні різноманітних
правових учень і доктрин, правосвідомості; в) у значенні форми права,
тобто його формально-юридичного джерела [1, с. 136]. Останнє
тлумачення джерела права, зазвичай, включає в себе такі його види, як
нормативно-правові акти, судові прецеденти, правові звичаї,
нормативно-правові договори (угоди).
Аналогічні підходи склалися і щодо визначення поняття джерел
адміністративного права України. Проте, окрім названих значень джерел
права, до них в адміністративній науці також відносять способи, якими
державні органи беруть участь у правотворенні.
Вирішення наукового завдання про встановлення місця актів
Кабінету Міністрів України в системі джерел адміністративного права
України здійснюватиметься у межах тлумачення цих джерел у
формальному значенні, тобто як «зовнішніх форм встановлення і
вираження адміністративно-правових норм».
У теорії адміністративного права зустрічаються різні класифікації
джерел цієї галузі права. Але усі пропоновані класифікації
характеризують джерела адміністративного права з позиції їх системної
якості, що дає цілісне уявлення про взаємодію елементів системи і
дозволяє визначити в ній місце кожного елемента, у тому числі актів
Кабінету Міністрів України.
Нормативні акти Кабінету Міністрів України складають численну
групу джерел адміністративного права в тій частині, в якій виражені
норми адміністративного права (хоча, звісно, що акти Уряду виступають
джерелами й інших галузей права – конституційного, фінансового,
земельного тощо).
257
Вихідним принципом побудови системи джерел адміністративного
права є конституційний принцип верховенства закону, який звучить так:
«Конституція України має найвищу юридичну силу. Закони та інші
нормативно-правові акти приймаються на основі Конституції України і
повинні відповідати їй» (ч. 2. ст. 8 Конституції України) [2]. Зміст цього
принципу дає підстави розглядати систему джерел адміністративного
права з позиції її поділу на дві підсистеми: а) підсистему законодавчих
актів і б) підсистему підзаконних нормативно-правових актів.
Місце нормативно-правових актів Кабінету Міністрів України у
системі джерел адміністративного права України неоднакове:
нормативні постанови і розпорядження Кабінету Міністрів України
включаються до підсистеми підзаконних нормативно-правових актів.
Законодавчими актами Кабінету Міністрів України є декрети, адже
вони мають юридичну силу закону. Відтак, декрети Кабінету Міністрів
України, в яких встановлені адміністративно-правові норми, теж
потрібно включати до підсистеми законодавчих актів – джерел
адміністративного права.
У підсистемі підзаконних нормативних актів – джерел
адміністративного права – нормативні постанови і розпорядження
Кабінету Міністрів України займають подвійне положення: з одного
боку, ці акти знаходяться на вищому ієрархічному рівні відносно
нормативних актів інших органів виконавчої влади та органів місцевого
самоврядування, державних підприємств, установ, організацій; з іншого
– мають меншу юридичну силу порівняно з нормативними постановами
Верховної Ради України і актами Президента України.
Вища юридична сила постанов і розпоряджень Кабінету Міністрів
України по відношенню до інших актів полягає у тому, що:
а) урядові акти характеризуються більшим масштабом дії, ніж
аналогічні акти нижчестоящих органів виконавчої влади;
б) виступають юридичною базою для правових актів інших органів
виконавчої влади [3, с. 37], що означає:
видання нормативно-правових актів міністерств, інших центральних
і місцевих органів виконавчої влади, державних підприємств, установ,
організацій на основі та на виконання актів Кабінету Міністрів України;
258
їх конкретизацію і деталізацію на підставі доручень Уряду іншим
органам виконавчої влади щодо розроблення проектів актів, а також на
підставі бланкетних норм актів Кабінету Міністрів України;
приведення актів органів виконавчої влади у відповідність до
Конституції і законів України, постанов Верховної Ради України, актів
Президента України, актів Кабінету Міністрів України; керування ними
в роботі органів виконавчої влади;
організацію виконання актів Кабінету Міністрів України та
контроль за їх виконанням у межах компетенції центральних органів
виконавчої влади, їх структурних підрозділів, територіальних органів,
урядових органів державного управління;
забезпечення місцевими державними адміністраціями виконання
актів Кабінету Міністрів України на відповідній території;
в) актами Кабінету Міністрів України можуть скасовуватися
розпорядження голів місцевих державних адміністрацій (ч. 2 ст. 43
Закону України «Про місцеві державні адміністрації» [4]).
Вища юридична сила постанов і розпоряджень Кабінету Міністрів
України по відношенню до актів органів місцевого самоврядування
полягає у тому, що в своїй діяльності вони керуються актами Кабінету
Міністрів України (п. 3 ст. 24 Закону України «Про місцеве
самоврядування» [5]), а останні є обов'язковими для виконання.
1.
Галунько В.В. Людина і держава : монографія /
Валентин Васильович Галунько, Володимир Іванович Милько. – К. :
Університет «Україна», 2014. – 158 с.
2.
Конституція України [Електронний ресурс]. – Режим
доступу: http://zakon.rada.gov.ua
3.
Адміністративне право: підручник / за заг. ред.
Ю.П. Битяка, В.М. Гаращука, В.В. Зуй. – 2-ге вид., переробл. та
допов. – Х.: Право, 2013. – 656 с.
4.
Закон України «Про місцеві державні адміністрації»
від 9 квітня 1999 року [Електронний ресурс]. – Режим доступу:
http://zakon.rada.gov.ua
259
5.
Закон України «Про місцеве самоврядування в Україні»
від 21 травня 1997 року [Електронний ресурс]. – Режим доступу:
http://zakon.rada.gov.ua
КОДИФІКАЦІЯ ВІТЧИЗНЯНОГО АДМІНІСТРАТИВНОГО
Чорномаз О. Б.
доцент кафедри
адміністративного права та адміністративного процесу
Львівського державного університету внутрішніх справ
Сьогодні триває розбудова України як правової демократичної
держави, в якій на родний суверенітет є найвищою соціальною цінністю.
Для цього необхідне оновлення правової бази відносин держави з
особою, які мають здійснюватися не лише в напрямі модернізації
відповідальності влади перед людиною, а й навпаки – людини перед
державою, що за сучасних умов є не виявом авторитаризму, а способом
організації вла ди всього українського суспільства, демократії громадян
України. Одним із напрямів зовнішньої політики наша країна визначила
входження до європейських структур з метою створення
високорозвинутої, правової, цивілізованої європейської держави з
високим рівнем життя, культури та демократії.
Рівень забезпечення прав і свобод людини, їх обсяг та характер
свідчать про рівень демократизації громадського суспільства. Державноправовою моделлю будь-якого суспільства, його основним законом є
Конституція. Прийняття Конституції України стало початком якісно
нового етапу в розвитку суспільства й держави, правової системи
України, необхідною базою її реформування.
Однією із складових реформування правової системи держави є
проведення адміністративно-правової реформи, що потребує послідовної
реалізації як національних законів, так і вимог міжнародно-правових
актів [1, c. 28].
260
Дослідження питання доцільно розпочинати із етимологічного
аналізу самого визначення «кодифікація». «Кодифікація» (від
пізньолатинського codification, lat. - codex, первісно - стовбур, пінь,
навощена дощечка для письма, книга «fication» (facio - роблю) означає у
цьому аспекті «зведення в єдине ціле» (кодекс) різних правових законів,
постанов тощо [2, c. 285].
У словниково-енциклопедичній правовій літературі кодифікація
визначається як «спосіб упорядкування законодавства, забезпечення його
системності та узгодженості, одна із форм систематизації. в процесі якої
до проекту1 створюваного акту включаються чинні норми і нові норми,
які вносять зміни в регулювання певної сфери суспільних відносин» [3, с.
139]. На жаль, нормативного визначення кодифікації немає, і про це
неодноразово зазначалося у правовій науковій, навчальній,
публіцистичній літературі, це й зумовлює, розмаїття підходів вченихюристів до дослідження кодифікації, як ознак, видів, результатів,
формування доктринальних визначень, а також таке ж розмаїття
варіантів можливого формування нормативних визначень кодифікації,
яке можна зустріти у наявних зразках перспективної нормотворчості проектів законів України «Про нормативно-правові акти», «Про
нормотворчість», «Про закони та законодавчу діяльність в Україні»,
«Про законодавчі терміни», «Про систематизацію та кодифікацію
нормативно-правових актів», та інших, які були підготовлені та активно
обговорювалися громадськістю у кінці ХХ – поч. XXI століття [4, с. 114].
В той же час, незважаючи на наявність значної кількості
вищезазначених законопроектів, запропонованих варіантів визначень
кодифікації, жодне з них на жаль, досконалим визначити не можна,
враховуючи їх істотно узагальнений характер, відсутність вказівки на
специфічні ознаки, які й визначають її ресурс. Так, наприклад, у проекті
закону України «Про нормативно-правові акти», хоча і визначення
кодифікації і наводиться (ст. 57), однак визнати його прийнятим не можна, бо «упорядкування норм права шляхом приведення їх у логічну
послідовну систему з метою створення на цій основі нового
узагальненого нормативно-правового акту» [4, с. 114], на жаль, не фіксує
всіх специфічних властивостей кодифікації у порівнянні із рештою форм
систематизації. Хоча начебто і с зазначення про те, що створюється
«новий нормативно-правовий акт», «логічна система цього акту», однак
це не є вичерпним переліком всіх ознак кодифікації', яке повинно бути у
261
визначенні, яке можна було б вважати вдалим, шо не вимагало б розсуду
з боку суб’єкта правозастосування, не створювало б додаткові підстави
для довільного тлумачення.
Незважаючи на розмаїття підходів до класифікаційного розподілу на
види кодифікації, для більшості доктринальних джерел характерним є
виділення галузевої кодифікації, з урахуванням галузевої належності
законодавства, що підлягає кодифікації. Таким видом галузевої
кодифікації цілком можна вважати і кодифікацію адміністративного
законодавства, яка завжди вважалася особливою, що зумовлене, перш за
все, особливістю самого адміністративного законодавства.
Беручи до уваги специфіки об'єкту, предмету кодифікації
адміністративного законодавства, цілком виправданим є виділення в
якості її особливого етапного характеру, оскільки одномоментно
здійснити як щодо окремих інститутів, так і щодо підгалузей
адміністративного законодавства її неможна [4, с. 116]. Саме тому,
узагальнюючи наявні джерела вітчизняної адміністративно-правової
доктрини
щодо
ретроаналізу
кодифікації
адміністративного
законодавства, зосереджуючи увагу на самих результатах кодифікації
адміністративного законодавства України умовно можна виділити кілька
її етапів: а) 20-ті роки XX ст., результатом якого стало прийняття
Адміністративного кодексу УРСР; б) 30-70-ті роки XX ст. - переважно
підготовча робота стосовно проекту нового кодифікованого акту
(проекту Адміністративного кодексу УРСР 1948 p., який, на жаль, і не
був прийнятий), а також часткова кодифікація норм адміністративного
законодавства у кодифікованих актах міжгалузевого характеру Ветеринарному кодексі, Земельному кодексі. Кодексі законів про
народну освіту УРСР тощо; в) 80-ті роки XX ст. - інституціональна
кодифікація адміністративно-деліктних норм із прийняттям Основ Союзу
PCP та союзних республік про адміністративні правопорушення 1980 р.
та Кодексу про адміністративні правопорушення УРСР 1984 p.; г) 90-ті
роки ХХ-ХХІ ст. - етап інтенсивної підгалузевої, інституціональної
кодифікації адміністративного законодавства, під час якого активується
підготовча робота щодо проекту нового адміністративно-деліктного
кодексу, приймається Кодекс адміністративного судочинства України,
активується підготовча робота щодо проекту Адміністративнопроцедурного кодексу України, проекту Службового кодексу України, а
також приймається, а інколи навіть оновлюється змістовно повністю,
262
кодекси, які у певній частині закріплюють і норми адміністративного
права (наприклад. Земельний кодекс України, Водний кодекс України,
Митний кодекс України, Повітряний кодекс України, Господарський
кодекс України, Податковий кодекс України, Кодекс цивільного захисту
України тощо), інші кодифіковані акти (наприклад, Основи
законодавства України про культуру, Основи законодавства України про
охорону здоров’я тощо) [4, с. 116].
Проте, якщо у попередньому прикладі заперечення насамперед
викликало саме існування окремого адміністративного судочинства, то у
цьому випадку власне прийняття кодифікаційного акта, що регулює
діяльність органів публічної адміністрації на рівні закону, стало
предметом несприйняття багатьох теоретиків та практиків. Цей стан
зумовлено, з одного боку, консерватизмом певної частини українських
адміністративістів, які звикли до підзаконного нормативно-правового
регулювання функціонування органів публічної адміністрації. З іншого
боку, практики - державні службовці усіх рівнів традиційно
продовжують працювати значною мірою “в ручному режимі”, а
законодавче регулювання їх діяльності створило б їм чималі труднощі,
особливо, на перших порах.
Закінчуючи огляд напрямів кодифікації адміністративного
законодавства, необхідно згадати останні пропозиції провідного
українського адміністративіста професора В.Б. Авер`янова щодо
розробки інтегрального акту адміністративного законодавства під
назвою “Кодекс загального адміністративного права” [6], в якому б мали
бути відображені засадничі положення механізму адміністративноправового регулювання універсального значення для всіх підгалузей та
інститутів адміністративного права. Подібна ідея була реалізована лише
у деяких країнах, а в інших, наприклад, Республіці Польща, так і
залишилась після тривалих дискусій добрим наміром. При всій
привабливості такого проекту, він для нас є лише віддаленою
перспективою, до якої слід іти через систематизацію окремих інститутів.
Висновки. Отже, узагальнюючи все вищезазначене, можна
стверджувати, що кодифікація адміністративного законодавства - це
різновид кодифікації законодавства України, який, поряд із загальними
ознаками, притаманними кодифікації взагалі, характеризується
наявністю специфічних властивостей, серед яких цілком можливо
виокремити: а) комплексний характер завдяки поєднанню ознак
263
законотворчості та державної діяльності. Резюмуючи, ще раз відзначимо
основні напрями кодифікації адміністративного законодавства в Україні
на цьому етапі:
- удосконалення системності законодавства про адміністративну
відповідальність через прийняття нової редакції Кодексу України про
адміністративні проступки;
- прийняття найближчим часом Адміністративного процесуального
кодексу, який регулюватиме порядок здійснення адміністративного
судочинства;
- доопрацювання та прийняття Адміністративно-процедурного
кодексу, який регулюватиме процедури функціонування органів
публічної адміністрації.
Реалізація цих трьох напрямів кодифікації дозволить вивести
адміністративне законодавство України на якісно новий рівень та
наблизити його до європейських і світових стандартів. Чіткі “правила
гри” для органів виконавчої влади та місцевого самоврядування, рівно ж
як і судового контролю за їх діяльністю є, без перебільшення, суспільно
необхідними у нашій країні.
1.
Мельник Р.С. Реформування системи
адміністративного права як передумова його кодифікації / Р.С.
Мельник // Журнал східноєвропейського права. – 2013. - № 1. – С.
28-32.
2.
Великий тлумачний словник української мови / Упоряд.
Т. В. Ковальова. – Харків: Фоліо, 2005. – 767 с.
3.
Юридична енциклопедія : В. 6 т. / Редкол.: Ю.С.
Шемшученко (відпов. Ред.) та ін. – К. : «Укр. Енцикл.», 2001. – Т.
3; К-М. – 792 с.
4.
Гаджиєва Ш.Н. Кодифікація вітчизняного
адміністративного законодавства: поняття, особливості, основні
етапи / Ш.Н. Гаджиєва // Право і суспільство. - № 1, 2014. – С.
113-118.
5.
Адміністративне право: підручник / Ю.П. Битяк
(кер.авт. кол.) , В.М. Гаращук,, В.В. Богуцький та ін..; за заг. ред..
Ю.П. Битяка, В.М. Гаращука, В.В. Зуй. – 2 – ге вид., переробл. та
допов. – Х.: Право, 2013. – 656 с.
264
6.
Демократичні засади державного управління та
адміністративне право : моногр. / кол. авт. : Ю.С. Шемшученко,
В.Б. Авер‘янов, О.Ф. Андрійко, І.О. Кресіна та ін. ; за заг. ред. В.Б.
– К., 2010. – 496 с.
ПОНЯТТЯ ТА ОСОБЛИВОСТІ ЗАХОДІВ
АДМІНІСТРАТИВНОГО ВПЛИВУ, ЩО ЗАСТОСОВУЮТЬСЯ ДО
НЕПОВНОЛІТНІХ
Юхимчук О.О.
курсант 2 курсу ФПФПКЗ та МГБ
Демократична держава, яка дбає про своє майбутнє, не може бути
байдужою до долі дітей, особливо тих, що вступили в конфлікт із
законом. На жаль, процеси, що відбуваються останнім часом в
українському суспільстві, вщерть негативно позначаються на
формуванні молодого покоління. Зокрема, про це свідчить зростання
кількості протиправних вчинків серед неповнолітніх.
Конституція України регламентує обов’язок держави, зокрема в
особі уповноважених її органів, гарантувати реалізацію прав і свобод
людини та громадянина та не допускати незаконного втручання в життя
людини чи примусового впливу на неї. При цьому власне владнопримусові заходи не виключені з повноважень держави, оскільки вони
спрямовані на локалізацію та нейтралізацію порушень норм права [1, с.
110].
Враховуючи наукові дискусії, що розгорнулися в процесі
адміністративно правової реформи навколо питань ефективності заходів
впливу, що застосовуються до неповнолітніх, необхідно з’ясувати, які
саме заходи впливу будуть найбільш прийнятними для виховання
неповнолітніх правопорушників. Для цього вважаємо за доцільне
врахувати запропоновані проекти адміністративного законодавства у
галузі відповідальності за вчинення адміністративних проступків на
національному рівні.
265
Необхідним механізмом реалізації заходів адміністративного впливу
є адміністративний примус, який покликаний направляти поведінку
людей в рамках закону, давати оцінку антигромадської поведінки,
покласти на порушника обов’язок виправитися і відшкодувати завдані
збитки.
Щодо поняття адміністративного примусу, то на підставі
узагальнення запропонованих в юридичній літературі визначень можна
сформулювати наступне: адміністративний примус – це діяльність
державних органів виконавчої влади (їх посадових осіб), судів (суддів),
громадських об’єднань (при делегуванні їм відповідних повноважень),
спрямована на застосування щодо фізичних та юридичних осіб
примусових заходів шляхом обмежень морального, особистого,
майнового або організаційного характеру з метою попередження
(профілактики) та припинення адміністративних правопорушень,
притягнення винних осіб до відповідальності, а також попередження та
ліквідації надзвичайних обставин [2, с. 342].
Увага до неповнолітніх наразі повинна підвищуватись з
урахуванням негативних процесів у соціально-економічній, моральнопсихологічній та інших сферах суспільного життя, які не
найсприятливішим чином впливають на свідомість та, як наслідок,
поведінку зазначеної категорії осіб. Прикладом таких негативних
факторів є: економічна криза та низький життєвий рівень населення;
спад виробництва; безробіття; зростання числа злочинів та
правопорушень з боку дорослих осіб.
Не виключено, що недостатність заходів, спрямованих на боротьбу з
адміністративними правопорушеннями, також сприяє їх збільшенню, і
зокрема, збільшенню правопорушень серед неповнолітніх осіб.
У правовому аспекті в боротьбі з адміністративними
правопорушеннями слід здійснювати насамперед профілактичні заходи,
які відіграють найважливішу роль у попередженні правопорушень серед
неповнолітніх.
При цьому законодавство має брати до уваги особливості психіки
неповнолітньої особи, її соціальний статус, тобто бути гуманним. Проте
з урахуванням збільшення числа правопорушень серед неповнолітніх
засоби боротьби з ними мають бути більш ефективними.
266
Порівнюючи адміністративну відповідальність із сутністю такої в
давні часи, ми можемо спостерігати виключну суворість
адміністративних стягнень, що свідчить про безкомпромісну боротьбу
держави з правопорушниками в аспекті карального впливу.
Однак пізніше, враховуючи невпинний розвиток суспільних
відносин, науковці дійшли висновку, що неповнолітніх осіб набагато
легше виправити, ніж карати, тому надмірно суворе покарання
неповнолітніх правопорушників здебільшого є недоцільним. Таким
чином, головною метою законодавства у сфері адміністративної
відповідальності неповнолітніх має бути попередження правопорушення
та виховання неповнолітнього правопорушника [3, с. 32].
Виходячи з вищевикладеного, можна зробити висновок, що
адміністративна
відповідальність
неповнолітніх
порівняно
з
відповідальність повнолітніх осіб має певні особливості. Передусім вони
зумовлені особливою метою застосування заходів впливу, а саме
превентивною. Ключове значення має психологічний вплив на суб’єкта з
метою усвідомлення ним протиправності своєї поведінки та утримання
від подібної поведінки в майбутньому. При застосуванні заходів
адміністративного впливу на неповнолітніх акцент зміщується із
покарання на виховання, превенцію та підвищення рівня правосвідомості
неповнолітнього правопорушника.
1.
Щербина В. Правовий примус – основа норм охоронної
функції трудового права // Підприємництво, господарство і право.
– 2004. – № 8. – С. 107-115.
2.
Стеценко С.Г. Адміністративне право України:
Навчальний посібник / С.Г. Стеценко. – К.: Атіка. – 2009. − 624 с.
3.
Кригер Г. Наказание и его применение / Г. Кригер. – М.:
Госюриздат, 1962. – 70 с.
267
ПРАВО НА СВОБОДУ ВИРАЖЕННЯ ЯК ІНТЕГРАЛЬНЕ
ПРАВО ЛЮДИНИ
Ярмол Л.В.
доцент кафедри теорії та філософії права
Навчально-наукового інституту права та психології
Національного університету «Львівська політехніка»,
Об’єктами вираження свідомості людини виступає ціла низка таких
феноменів, як віра, переконання, думки, погляди, емоції, почуття тощо.
Ці явища є окремими складниками (елементами) свідомості.
Розглянемо насамперед визначення поняття свідомості, а також
розкриємо елементи, з яких вона складається.
Свідомість суб'єктів – дуже складне явище, яке вивчається різними
науками – філософією, психологією, медициною, соціологіє,
культурологією та іншими.
У науковій літературі наведено чимало визначень поняття
свідомості. Так, у наукових джерелах з психології знаходимо такі
визначення аналізованого поняття: свідомість — це вища інтегрована
форма психіки, яка складається під впливом суспільно-історичних умов
у трудовій діяльності людини та її спілкуванні за допомогою мови з
іншими людьми [1, с. 94].
Н. Чуприкова дослідила, що свідомість – це властивий людині
вищий розчленований системно упорядкований рівень відображення
дійсності [2, с. 150]. Індивідуальна свідомість виступає у двох формах,
одну з яких можна назвати структурною, а другу – динамічною.
Структурна форма – це більш-менш упорядкована відображальнознакова система, котра складається в мозку кожної людини у процесі її
життя унаслідок практичної діяльності, освоєння мови, наявної системи
знань і її особистих зусиль з пізнавального упорядкування явищ
дійсності. Динамічна форма свідомості – це окремі акти усвідомлення
зовнішніх і внутрішніх впливів, які здійснюються на основі базових
елементів мови і структур відображально-знакової системи і
виражаються у формі суджень.
268
З позицій сучасної
свідомості людини є:
психології
основними
характеристиками
1) відображення навколишнього світу;
2) розрізнення суб'єкта й об'єкта (тобто «Я» і «не Я»), яке
відбувається в процесі формування самосвідомості людини;
3) забезпечення цілеспрямованої діяльності людини;
4) емоційно-оцінне ставлення до всього, що відбувається навколо,
до інших людей та до самої себе [1, с. 94].
В іншому джерелі зазначено, що структурними елементами
свідомості є:
а) психічне (несвідоме, підсвідоме);
б) самосвідомість (оцінка самого себе, самоконтроль);
в) мислення (абстрагування, пізнання, мова);
г) цілеспрямованість (визначення цілей, передбачення їх
результатів, прогнозування); світогляд (синтетичний показник рівня
свідомості) [3, с. 94].
У філософських джерелах визначено, що свідомість – це здатність
людини, включеної у сукупність соціально-культурних історичних
зв’язків, на основі механізмів психіки створювати інтелігібельні моделі й
конструкції, власний внутрішній універсум, наділений ідеальними
змістом і сутностями, смисловими та ціннісними орієнтирами, який дає
можливість людині сприймати, осмислювати, пізнавати дійсність та
творчо формувати моделі власної поведінки [4, с. 142].
М. Дьомін зазначає, що «свідомість, передбачаючи «відкриту» для
особи інформацію і допускаючи довільне оперування нею, – це здатність
людини ідеально відтворювати дійсність, активно переробляти
відображений матеріал і регулювати практичну діяльність [5, с. 6–7].
Учений наголосив, що у свідомості як у цілісному утворенні чітко
виділяються два її елементи: когнітивна, пізнавальна свідомість і
свідомість ціннісна [5, с. 15–16]. Свідомість – це знання про дійсність
плюс оцінка цієї дійсності. Оцінка здійснюється з погляду потреб та
інтересів людини.
269
Можливості зовнішнього прояву конкретних елементів свідомості
людини – це окремі свободи, права, котрі знайшли своє відображення,
проголошення в основних міжнародних документах з прав людини та в
нормативно-правових актах багатьох держав. Так, наприклад, у них
проголошені такі можливості людини:
право на свободу думки, совісті і релігії (ст. 18 Загальної декларації
прав людини (ООН, 1948 р.); ст. 5 Міжнародної конвенції про ліквідацію
усіх форм расової дискримінації (ООН, 1965 р.); ст. 18 Міжнародного
пакту про громадянські і політичні права (ООН, 1966 р.); ч. 1 ст. 1
Декларації про ліквідацію всіх форм нетерпимості і дискримінації на
підставі релігії чи переконань) (ООН, 1981 р.);
право на свободу думки, совісті, релігії і переконань (Паризька
хартія для нової Європи (НБСЄ, 1990 р.);
свобода думки, совісті і віросповідання (ст. 10 Хартії
Європейського Союзу про основні права (2000 р.);
свобода світогляду та віросповідання (ст. 35 Конституції України,
(1996 р.);
свобода віросповідання (ст. 19 Конституції Республіки Македонія
(1991 р.);
свобода совісті і свобода віросповідання (ст. 28 Конституції
Російської Федерації (1993 р.);
свобода совісті, релігії й інших переконань (ст. 40 Конституції
Республіки Хорватія);
свобода ідеології, віросповідання та відправлення культів (ст. 16
Конституції Іспанії (1978 р.);
свобода віри (ІІІ Універсал Центральної Ради (7 листопада 1917 р.);
право на свободу переконань і на вільне їх виявлення (ст. 19
Загальної декларації прав людини);
право безперешкодно дотримуватися своїх поглядів (ст. 19
Міжнародного пакту про громадянські та політичні права);
право на свободу вираження поглядів (ст. 10 Конвенції про захист
прав людини та основоположних свобод (Рада Європи, 1950 р.);
право на свободу вираження свого погляду (ст. 11 Хартії основних
прав Європейського Союзу);
право на свободу думки і слова, на вільне вираження своїх поглядів
і переконань (ст. 34 Конституції України);
свобода висловлювання (п. 1 §1 глави 2 Конституції Швеції
(1974 р.).
270
З вищенаведених положень можемо зробити такі зауваження і
висновки.
По-перше, право як спеціально-соціальне явище (юридичне право)
не повинно закріплювати свободу думки, переконань, віри, погляду,
світогляду, совісті, оскільки воно відображає внутрішню, психічну сферу
життєдіяльності особистості, у яку ні держава, ні інші соціальні
утворення чи окремі особи втручатися не мають з огляду на їх природу.
Правовому регулюванню підлягають свободи зовнішнього вираження,
прояву цих феноменів свідомості. З огляду на це до певних положень
нормативно-правових актів України необхідно внести відповідні зміни.
По-друге. Немає чіткого розмежування та розуміння окремих свобод
– свободи вираження світогляду, думки, переконань, поглядів, совісті,
віросповідання. Дуже часто одна свобода поєднує в собі декілька
окремих елементів свідомості суб’єктів, адже такі феномени, як
світогляд, віра, думки, переконання, погляди дуже подібні,
переплітаються між собою, випливають одні з одних. Названі явища
аналізують, вивчають окремі науки – філософія, психологія,
релігієзнавство, соціологія та інші, і серед їх дослідників немає
одностайної думки.
По-третє. Форми вираження тих чи інших феноменів свідомості є
різноманітними. Так, у Міжнародному пакті про громадянські і політичні
права проголошено, що право на вільне вираження свого погляду може
здійснюватися усно, письмово, за допомогою друку або художніх форм
вираження чи іншими способами на свій вибір (ч. 2 ст. 19).
І відповідно, якщо держава проголошує свободу слова (правильніше
– його вираження), то «слово» – це форма прояву думки, погляду,
переконання.
По-четверте. У міжнародних документах з прав людини, у
Конституції України не відображені свободи вираження емоцій,
почуттів, хоча зазначені феномени є обов’язковими складниками
свідомості. Наприклад, у Конституції Швеції (1974 р.) проголошена
свобода висловлювання: свобода поширювати повідомлення усно,
письмово, шляхом зображення чи іншим способом, а також
висловлювати думки, погляди і виражати почуття (п. 1 §1 глави 2).
271
По-п’яте. На нашу думку, свободи вираження віри, думок, поглядів,
переконань, емоцій, почуттів можна інтегрувати в єдине право – право
людини на свободу вираження.
1.
Загальна психологія : підручник / О.В. Скрипченко,
Л.В. Долинська, З.В. Огороднійчук [та ін.] – К. : Либідь, 2005. –
464 с.
2.
Чуприкова Н.И. Психика и сознание как функция мозга.
/ Чуприкова Н.И. – Москва : Наука, 1985. – 200 с.
3.
Буслинський В.А. Філософія : курс лекцій /
Буслинський В.А. [Електронний ресурс]. – Режим доступу :
http://ukrkniga.org.ua/ukrkniga-text/700/5/
4.
Петрушенко В. Тлумачний словник основних
філософських термінів. / Петрушенко В. – Львів : Видавництво
Національного університету «Львівська політехніка», 2009. –
264 с.
5.
Демин М.В. Анализ структуры сознания. / Демин М.В.–
М. : Изд-во Московского университета, 1980 – 37 с.
272
До Вашої уваги НАНР пропонує:
Подарункове
наукове
видання
«Український стрій» авторів Білан М.С.,
Стельмащук Г.Г.,
художник Вікторія Ковальчук.
Чудове подарункове ілюстроване видання
на 312-тьох сторінках матово-крейдяного
паперу повноколірного друку в твердій
обкладинці. Містить понад 550 ілюстрацій,
серед них 21 тематичний малюнок художниці
Вікторії Ковальчук, біля 140 ілюстрацій її
руки, 21 карту та понад 350 фотографій
предметів та елементів народного й історичного одягу, орнаментів, схем
тощо.
Готується до публікації:
Науково-популярна
книжка
відомого
польського вченого Кшиштофа Облуя
(Варшавський університет) та
Віталія
Надашкевича
(НАНР)
«Підприємство. Стратегія успіху»
знайомить читача з основними поняттями
стратегічного менеджменту, описує основний
інструментарій
стратегічного
аналізу
підприємства та наводить ряд рекомендацій
щодо розроблення і втілення в життя власної
унікальної стратегії. Теоретичний матеріал
багато ілюструється прикладами з історії
відомих закордонних та вітчизняних підприємств. Книжка адресується
студентам, учасникам шкіл бізнесу (в тому числі MBA), викладачам,
управлінцям середньої та вищої ланки, підприємцям.
Планована кількість сторінок 360, тверда палітурка, ілюстрації.
Ви можете отримати інформацію та замовити дані видання написавши
до нас: [email protected]
273
274
Z Kancelarią doradczą-prawną Law Craft
dostaniecie więcej niż usługi prawne. Oferujemy kompleksową analizę
potrzeb oraz indywidualne podejście w rozwiązywaniu problemów, aby nasi
Klienci mogli zmaksymalizować efekty ekonomiczne.
Naszym celem jest tworzenie wartości dodanej dla Pańskiej firmy i ulepszenia
jakości Pańskiego życia.
Kancelaria Law Craft oferuje szeroki zakres usług prawnych oraz doradczych
dla osób jak instytucjonalnych, tak również i prywatnych.
Ekipa Law Craft nieustanie analizuje obecne trendy w polu prawnym i biznesotoczeniu Ukrainy, co pozwala świadczyć usługi o najwyższej jakości.
Priorytetem dla nas jest reputacja Law Craft, dla czego wyraźnie
przestrzegamy międzynarodowych standardów etyki biznesu i szanujemy
prywatność naszych klientów.
Mówimy i piszemy po POLSKU!
Wybrane praktyki:
 Doradztwo biznesowe i wsparcie prawne producentów oraz





pośredników branży żywnościowej i przemysłu lekkiego (FMCG)
Prawo korporacyjne / Wspieranie działalności inwestycyjnej
Nieruchomości i budownictwo
Pytania migracyjne
Rozstrzyganie sporów, mediacje / Reprezentacja w sądach
Własność intelektualna
Adres faktyczny: Ukraina, 79005, m. Lwów, ul. Zelena 28
Adres pocztowy: Ukraina, 79017, m. Lwów, a/s 147
Tel. +380 50 377-88-26
E-mail: [email protected]
http://lawcraft.com.ua/ ?lang=pl
275
ЗМІСТ
Подяки Організаційного комітету
3
Віто Надашкевич
4
УКРАЇНА ТА «ІГРИ ВЕЛЕТНІВ»
Перелік авторів та матеріалів
8
ANSZCZAK
MARCIN
METODY MATRYCOWANIA W
ZARZĄDZANIU I DOWODZENIU AKCJĄ
RATOWNICZO – GAŚNICZĄ
14
BERNECKA
AGNIESZKA
WSPÓŁCZESNE ZAGROŻENIA DLA SYTUACJI
PRAWNEJ DZIECKA NA GRUNCIE PRAWA
POLSKIEGO.
21
CHUDY-HYSKI D.,
CHUDY W.,
KRUTIKOV V.K.
СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ
МЕЖДУНАРОДНОГО ТУРИСТИЧЕСКОГО
РЫНКА
31
37
DUDEK JUSTYNA
SIGNIFICANCE OF MANAGING DIVERSITY OF
HUMAN CAPITAL IN AN ORGANIZATION
GABRYEL
MATEUSZ JAN
PRAWO DO PRYWATNOŚCI, A MOŻLIWOŚĆ
UZYSKANIA DOSTĘPU DO INFORMACJI
OBJĘTYCH TAJEMNICĄ BANKOWĄ W
SPRAWACH KARNYCH I
KARNOSKARBOWYCH – ISTOTNE
PROBLEMY I WYZWANIA
44
HNATÓW ANNA
THIN CAPITALIZATION IN POLAND – TAX
OPTIMALIZATION OPPORTUNITIES AFTER
1ST JANUARY 2015
53
HYSKI MARCIN
POLAND - UKRAINE: THE INTERNATIONAL
TOURISM TRAFFIC
58
JANACZEK
KATARZYNA
WYKSZTAŁCONY PRACOWNIK WYZWANIEM
65
JĘDREJEK
MARCIN
UWAGI O ZAKRESIE PROKURY I JEGO
OGRANICZENIACH
72
276
KAPTURKIEWICZ
JUSTYNA
WSPARCIE FINANSOWE PRACODAWCÓW
ZATRUDNIAJĄCYCH OSOBY
NIEPEŁNOSPRAWNE, W ŚWIETLE
NOWELIZACJI USTAWY O REHABILITACJI
ZAWODOWEJ I SPOŁECZNEJ OSÓB
NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z DNIA 28
LISTOPADA 2014
79
KOSTECKI
DAWID
KULTURA W PROGRAMACH UNII
EUROPEJSKIEJ
85
KRUPA BARBARA
91
MALISZEWSKI
MARCIN
ZNACZENIE MOBILNYCH FINANSÓW WE
WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE
105
OLEJNIK ROMAN
PRÓBA DEFINICJI RYZYKA NA BAZIE
EMPIRYCZNEGO POJECIA STABILNOŚCI W
PROCESACH PRODUKCYJNYCH
110
PANTUCHOWICZ
PAWEŁ
BANKRUCTWA NA WARSZAWSKIEJ
GIEŁDZIE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH I NA
NEWCONNECT W 2013 ROKU
126
PIELAK ALBERT
IMPORT RÓWNOLEGŁY PRODUKTU
LECZNICZEGO
– ZAGROŻENIE DLA
BEZPIECZEŃSTWA CZY SZANSA NA TAŃSZE
LEKI?
130
PIŚNIAK MONIKA
TAKSONOMIA DEFINICJI RYZYKA I PRÓBA
ICH KLASYFIKACJI
135
PLOCH ALDONA
JOANNA
WPŁYW TURYSTYKI NA ŚWIATOWE
DZIEDZICTWO KULTURALNE I NATURALNE
142
SIEROŃ
ARKADIUSZ
THE IGNORED ROLE OF IGNORANCE: IS
ASYMMETRIC INFORMATION A MARKET
FAILURE?
150
STROŻEK KUCHARSKA
MAGDALENA
LOCAL GOVERNMENT AND ITS DANGERS.
CONTRIBUTION TO THE DISCUSSION
156
SZCZYPIŃŚKI
ŁUKASZ
ROZWAŻANIA KONCEPCYJNE NAD
WCZESNĄ INTERNACJONALIZACJĄ
PRZEDSIĘBIORSTW
160
TROJANOWSKI
TOMASZ
THE ROLE OF CONSUMERS IN CREATING
SUSTAINABLE DEVELOPMENT
167
277
TROJANOWSKI
TOMASZ
MARKETING COMMUNICATION VS
PROMOTION IN BUSINESS ACTIVITY OF A
COMPANY
173
WASILEWSKI
MARCIN
LOCAL GOVERNMENT IN POLAND IN THE
YEARS 1918-1998
180
WASILEWSKI
RADEK
RAFAŁ
ROMAN LAW AND CULTURE OF EUROPEAN
LAW AS A PLATFORM FOR ECONOMIC
DIALOGUE BETWEEN THE REPUBLIC OF
POLAND AND THE PEOPLE'S REPUBLIC OF
CHINA
186
WYSOCKA
JOANNA
PRAWO KARNE EKONOMICZNIE
UZASADNIONE
193
ŻYLIŃSKA
JUSTYNA
KEY WITNESS PROTECTION SYSTEM IN
POLISH CRIMINAL LAW
199
ДУБІВ А. І.,
БИШЕВИЧ Ю. К.,
АДМІНІСТРАТИВНО-ПРАВОВИЙ СТАТУС
ГРОМАДЯН ТА ФІЗИЧНИХ ОСІБ
207
ГАВРИЛЬЦІВ М. Т.
ОРГАНІЗАЦІЙНО-ПРАВОВИЙ МЕХАНІЗМ
ЗАБЕЗПЕЧЕННЯ ЕКОНОМІЧНОЇ БЕЗПЕКИ
УКРАЇНИ
210
ГНЕЦЬКО З. І.
ECODESIGN STRATEGIES IN THE СHILDREN'S
PRESCHOOL ESTABLISHMENTS:
INNOVATIVE SOLUTIONS AND BUSINESS
PERSPECTIVES
213
ДМИТРУК І. М.
АКТУАЛЬНІ ПИТАННЯ ПРАВОВОГО
ЗАБЕЗПЕЧЕННЯ МІСЦЕВИХ БЮДЖЕТІВ У
ХОДІ ПРОВЕДЕННЯ БЮДЖЕТНОЇ ТА
ПОДАТКОВОЇ РЕФОРМ
219
ЙОСИФОВИЧ Д.І.
МІЖНАРОДНИЙ ДОСВІД ДІЯЛЬНОСТІ
СПЕЦІАЛІЗОВАНИХ АНТИКОРУПЦІЙНИХ
ОРГАНІВ
222
КІЦУЛ Ю.С.,
ПЕТРИК Н.І.
ЩОДО ПРАВОВОЇ ОСНОВИ ЗАБЕЗПЕЧЕННЯ
225
278
КОРОТЧИН В. М.
ОБГРУТУВАННЯ ФІНАНСОВОЕКОНОМІЧНОГО УПРАВЛІННЯ НА
ПІДПРИЄМСТВІ
228
КОСТОВСЬКА
К. М.
СТАНОВЛЕННЯ І РОЗВИТОК ІНСТИТУТУ
233
ЛЕГІН Л.М.
ПІДРОЗДІЛИ З ОХОРОНИ ГОРОМАДСЬКОГО
ПОРЯДКУ НАЦІОНАЛЬНОЇ ГВАРДІЇ
УКРАЇНИ
236
ЛОЗА О.Ю.
СИСТЕМА ОРГАНІВ ДЕРЖАВНОГО
УПРАВЛІННЯ У СФЕРІ ЕКОЛОГІЧНОЇ
БЕЗПЕКИ
238
МЕРКУЛОВ В. Ю.
РОЛЬ НЕДЕРЖАВНОГО ПЕНСІЙНОГО
ЗАБЕЗПЕЧЕННЯ ЯК ІНСТРУМЕНТУ
СОЦІАЛЬНОГО ЗАХИСТУ НАСЕЛЕННЯ
УКРАЇНИ
242
ПОЛЯК С.П.
ПСИХОЛОГІЧНИЙ І МОРАЛЬНИЙ АСПЕКТИ
КОРУПЦІЇ
246
ПРЕДЧИШИН Н. А.
ПОНЯТТЯ АДМІНІСТРАТИВНИХ ПОСЛУГ В
УКРАЇНІ
249
СУКМАНОВСЬКА
Л.М.
ЗАВДАННЯ ОВС ПІД ЧАС ПРОВЕДЕННЯ
252
ХАТНЮК Ю.А.
МІСЦЕ АКТІВ КАБІНЕТУ МІНІСТРІВ
УКРАЇНИ В СИСТЕМІ ДЖЕРЕЛ
АДМІНІСТРАТИВНОГО ПРАВА
257
ЧОРНОМАЗ О. Б.
КОДИФІКАЦІЯ ВІТЧИЗНЯНОГО
АДМІНІСТРАТИВНОГО ЗАКОНОДАВСТВА
260
ЮХИМЧУК О. О.
ПОНЯТТЯ ТА ОСОБЛИВОСТІ ЗАХОДІВ
АДМІНІСТРАТИВНОГО ВПЛИВУ, ЩО
ЗАСТОСОВУЮТЬСЯ ДО НЕПОВНОЛІТНІХ
265
ЯРМОЛ Л. В.
ПРАВО НА СВОБОДУ ВИРАЖЕННЯ ЯК
ІНТЕГРАЛЬНЕ ПРАВО ЛЮДИНИ
268
279
НАУКОВЕ ВИДАННЯ
IV МІЖНАРОДНА
НАУКОВО-ПРАКТИЧНА КОНФЕРЕНЦІЯ
ЕКОНОМІКО-ПРАВОВІ ВИКЛИКИ 2015 РОКУ
Матеріали доповідей учасників
науково-практичної конференції
(15 січня 2015 року)
Упорядники:
Віталій Надашкевич
Ігор Гомзяк
Дмитро Гураль
Андрій Литвин
ТОМ І
Матеріали публікуються в авторській редакції.
Комп’ютерна верстка НАНР
Друк
ФОП Литвин А.
Здано в роботу 20.01.2015р.
Підписано до друку 22.01.2015 р.
Формат A5, Папір офсетний
Тираж 100 примірників. Зам № 031/01
Україна, 79049, м. Львів, пл. Ринок 35
280

ЕКОНОМІКО-ПРАВОВІ ВИКЛИКИ 2015 РОКУ Том І

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wykład 4

Prace plastyczne

1923 2016 ST. STANISLAUS KOSTKA PARAFIA