Geografia Granice Historia

Turcja (tur. Türkiye, Republika Turcji – Türkiye Cumhuriyeti)
– państwo położone w Azji na półwyspie Azja Mniejsza, a
częściowo również w Europie, ze stolicą w Ankarze. Część
europejska – Tracja – stanowi 3%
powierzchni i oddzielona jest od
części
azjatyckiej morzem Marmara oraz
cieśninami Bosfor i Dardanele.
Turcję
od północy otacza Morze Czarne, od
zachodu Morze Egejskie i morze Marmara, a od południa Morze
Śródziemne (nazywane w języku tureckim Morzem Białym).
Geografia



Największe miasta: Stambuł, Ankara, Izmir, Bursa, Adana, Gaziantep, Konya
Najwyższy punkt: Ararat 5165 m n.p.m.
Podział administracyjny: 81 prowincji (iller)
Granice
Turcja graniczy z 8 państwami. Całkowita długość granic wynosi 2627 km z czego na
poszczególne kraje przypada:








Armenia – 268 km
Azerbejdżan (Nachiczewan) – 9 km
Bułgaria – 240 km
Gruzja – 252 km
Grecja – 206 km
Iran – 499 km
Irak – 331 km
Syria – 822 km
Historia
Republika Turcji powstała po I wojnie światowej na gruzach Imperium Osmańskiego. Od
XVIII wieku siła tego Imperium ulegała coraz większemu osłabieniu, którego konsekwencją
były częściowe rozbiory po I wojnie światowej. Wiosną 1916 roku Turcy wraz z plemionami
kurdyjskimi na terenie Armenii Zachodniej dokonali rzezi Ormian, które w wielu krajach
uznano za zbrodnię ludobójstwa. Między rokiem 1919 a 1922 toczyła się wojna greckoturecka. Latem 1920 roku (10 sierpnia 1920) w Sèvres pod Paryżem Turcja podpisała traktat
pokojowy z państwami Ententy, na mocy którego Grecji m.in. przyznano większość terenów
europejskich Turcji, zachodnie wybrzeże Półwyspu Anatolijskiego ze Smyrną. Armenii
przyznano Kars, większą część Pontu z okręgiem Trapezunt (dzisiejszy Trabzon) i górę
Ararat wraz z jeziorem Wan. Kemal Atatürk, przywódca ruchu narodowego (młodoturków),
dążący do przywrócenia Turcji choć części terytoriów zabranych jej po I wojnie światowej,
nie chciał pogodzić się z tym faktem i na podstawie Sojuszu o Wzajemnej Przyjaźni i
Współpracy z RFSRR jesienią 1920 Turcja i Rosja Sowiecka dokonały agresji przeciwko
Armenii. W 1923 miała miejsce wymiana ludności między Grecją i Turcją, w ramach której,
kierując się kryteriami wyznaniowymi, a nie językowymi, przesiedlono do Turcji ok. 420 tys.
osób wyznania muzułmańskiego, a do Grecji trochę mniej niż 1,5 mln. osób wyznania
prawosławnego, uwzględniając przy tym liczbę wcześniejszych wychodźców z okresu wojny.
Turcy imigrowali głównie z rejonów wybrzeża Morza Egejskiego, wybrzeża Morza
Czarnego, oraz Kapadocji). W myśl umowy, liczne mniejszości Tureckie pozostały na terenie
greckiej i bułgarskiej Tracji Zachodniej.
Dalyan, Widok starożytnych grobowców
24 lipca 1923 roku traktat w Lozannie zrewidował
postanowienia terytorialne traktatu z Sèvres i
zminimalizował ograniczenia suwerenności Turcji
do kwestii demilitaryzacji cieśnin Bosfor i
Dardanele oraz pogranicza turecko-greckiego i turecko-bułgarskiego w Tracji. Traktat ten
ustalił do dziś istniejące granice Turcji[3].
W 1922 zniesiono kalifat. Już wcześniej zniesiono sułtanat. W 1923 roku Turcja stała się
republiką. Pierwszym prezydentem został Mustafa Kemal, nazwany później Atatürkiem. Za
jego sprawą przeprowadzano liczne reformy mające na celu europeizację Turcji: zmiana
prawa cywilnego, handlowego i karnego, wprowadzenie alfabetu łacińskiego zamiast
arabskiego, wprowadzenia kalendarza gregoriańskiego, wprowadzenie nazwisk. W 1934
przyznano kobietom bierne i czynne prawo wyborcze. W 1935 kobiety stanowiły 4,6%
parlamentarzystów. Podczas II wojny światowej Turcja pomimo zachęt włączenia się do
działań zbrojnych wysuwanych przez obie strony konfliktu pozostawała neutralna. Jednym z
ważniejszych powodów nieprzystępowania do wojny były niekorzystne doświadczenia
konsekwencji I wojny światowej, a w szczególności obawa przed Związkiem Radzieckim.
Turcja przystąpiła do obozu aliantów i wypowiedziała wojnę Rzeszy Niemieckiej dopiero w
1945. Od 1952 roku Turcja jest członkiem NATO. Od 1974 okupuje część Cypru. O laickość
państwa od samego jego początku dba armia. Dlatego też w Turcji dochodziło często do
zamachów stanu (w 1960, 1971, 1980 i 1997 roku). Ten czwarty miał zresztą wyjątkowo
łagodny przebieg i ograniczył się do zasugerowania partiom rządzącym oddania władzy.
Ostatnia interwencja generalicji w sprawy polityki miała miejsce w pierwszej połowie 2007
roku, kiedy to wybuchł kryzys polityczny związany z niemożnością wyboru prezydenta przez
Zgromadzenie Narodowe. Turcja od kilkudziesięciu[potrzebne źródło] lat stara się o członkostwo w
Unii Europejskiej. Proces ten napotyka jednak szereg poważnych barier. Problemem jest duża
liczba mieszkańców Republiki Turcji, napięte stosunki dyplomatyczne między Turcją a
Cyprem i (w mniejszym stopniu) Grecją oraz obawy o utracenie jednolitości kulturoworeligijnej państw Unii.
Rolnictwo
Turcja jest jednym z 6 całkowicie samowystarczalnych pod względem żywnościowym krajów
świata. Rolnictwo wytwarza ok. 10% produktu krajowego brutto Turcji. Zatrudnienie w tym
sektorze znajduje około 1/3 siły roboczej. W Turcji istnieje ponad 5 milionów gospodarstw
rolnych. Jedynie 6% z nich ma powierzchnię większą od 20 ha. Turcja jest jednym z pięciu
największych producentów: bawełny, soczewicy, cebuli, buraków cukrowych, tytoniu,
pomidorów, arbuzów, jabłek, winogron, orzeszków pistacjowych, orzechów włoskich, oliwek
oraz owczego mleka. Jest zarazem największym na świecie wytwórcą orzechów laskowych,
moreli i fig. Obecnie sektor rolniczy wspierany jest przez rząd przy pomocy tych samych
instrumentów, jakimi posługuje się Unia Europejska. Skala wsparcia jest również
porównywalna.
Przemysł
Turcja posiada znaczne zasoby surowców
mineralnych, zwłaszcza rud metali.
Wydobycie rud żelaza (Divriği we
wschodniej Anatolii), chromu (Seydişehir
na południu kraju – Turcja należy do
głównych światowych producentów
chromu), boksytów, rud miedzi (Murgul),
cynku i ołowiu. Z surowców
energetycznych eksploatuje się węgiel
brunatny (zachodnia Anatolia), węgiel
kamienny (zagłębie Ereğli-Zonguldak) i
ropę naftową w pobliżu granicy z Syrią
(główny ośrodek Batman). Z surowców
chemicznych wydobywa się: fosforyty, sól kamienną i siarkę. 39% energii elektrycznej
dostarczają elektrownie wodne (największe Keban i Atatürk – zbudowane w 1992 na
Eufracie), 61% węglowe i naftowe. Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca – 1296
kWh (2000). Do najstarszych i najlepiej rozwiniętych gałęzi przemysłu przetwórczego należą:
przemysł spożywczy (cukrowniczy, mleczarski, tytoniowy) oraz włókienniczy i odzieżowy,
wykorzystujące surowce krajowe. Od lat 60. rozwój hutnictwa żelaza (głównie ośrodki:
Karabük, Ereğli), miedzi (Ergani, Stambuł) oraz aluminium, przemysłu maszynowego i
zbrojeniowego, środków transportu (montownie samochodów, ciągników, budowa statków),
sprzętu gospodarstwa domowego, chemicznych (m.in. produkcja nawozów sztucznych),
cementowego i rafineryjnego (w portach dowozowych ropy naftowej: İzmit oraz w Batman).
Powszechnie rozwinięte rzemiosło: dywany, biżuteria, wyroby metalowe, ceramika, wyroby
skórzane. Największa koncentracja zakładów przemysłowych w regionie północnozachodnim: Stambuł – Ereğli – Izmir, ponadto w rejonie Ankary i na południowo-wschodniej:
Adana – Gaziantep–Antakya.
Karol Kufka 5A