Yury Vassiliev / RUSSIAN RED

Yury Vassiliev / RUSSIAN RED
Yury Vassiliev / Russian Red Project
Юрий Васильев / Russian Red Project
Organizers:
Организаторы:
Baltic branch of the National Centre for Contemporary Arts,
Kaliningrad, Russia
Director Elena Tsvetaeva
Балтийский филиал Государственного центра
современного искусства, Калининград, Россия
Директор Елена Цветаева
The Łaźnia Centre for Contemporary Art, Gdańsk, Poland
Director Jadwiga Charzyńska
Центр современного искусства «Лажня», Гданьск, Польша
Директор Ядвига Харджиньска
Exhibition curators:
Evgeny Umansky / NCCA
Agnieszka Wolodzko / CCA Łaźnia
Кураторы выставки:
Евгений Уманский / ГЦСИ
Агнешка Володько / ЦСИ «Лажня»
This catalogue is published on the occasion of the exhibition
presentation at the Łaźnia Centre for Contemporary Art.
Каталог издан по поводу проведения выставки в Центре
современного искусства «Лажня».
20 September – 25 October, 2013
20 сентября – 25 октября 2013
Baltic branch of the National Centre for Contemporary Arts
and the artist express their thanks for the help given in the
process of work on this project to the Łaźnia Centre for
Contemporary Art.
Балтийский филиал Государственного центра современного
искусства и художник выражают искреннюю благодарность
за оказанную помощь в работе над проектом Центру
современного искусства «Лажня».
LT-PL-RU 2007-2013
Visual Identification System
Lithuania-Poland-Russia
ENPI Cross-border Cooperation
2011
Programme 2007-2013 is co-financed with funds from the
European Union
Program Współpracy Transgranicznej EISP Litwa-PolskaRosja 2007-2013 jest współfinansowany ze środków
Unii Europejskiej
Программа Приграничного Сотрудничества ЕИСП
Литва-Польша-Россия 2007-2013 гг. реализуется при
финансовой поддержке Европейского Союзa
Yury Vassiliev RUSSIAN RED
“Grove”, photo performance, video installation, 2001 „Zagajnik”, performance fotograficzny, instalacja wideo, 2001 «Роща», фото перформанс, видео инсталляция, 2001
5
“RUSSIAN RED”, fragment of exhibition at the Łaźnia Centre for Contemporary Art, Gdańsk, Poland, 2013
Landscapes of stagnation II:
Sisyphean labor
On Yury Vassiliev’s installation “Last next winter…” in the
former Prussian bath, now Centre for Contemporary Art
in Gdansk
“Landscapes of stagnation” is a title of one of my latest texts on
contemporary art devoted to an exhibition of the then unknown
young artists from Saint-Petersburg, Anna and Alexey Gan. It was
published in a miniscule amount of copies by the Marina Gissich
Gallery in Petersburg.
The artists create rather gloomy, half-abstract landscape-like pictures. They are filled with the anxiety of waiting and sorrow, and at
the same time they are charged with tremendous, catastrophic energy. The young people are eager to become artists and they will be,
but, in fact, nobody needs them. At least, in their own city. So they
wait either a sponsor or a departure. However, there, in the West, they
are not truly welcome. It is that they are too local, too Russian, almost
maniacally devoted to their first intuition. The artists search how to
overcome the eventless time. Still, stagnation may involve an explosion from which you can’t run anywhere. This feeling doesn’t depend
on one’s age or social position. Its power is universal and it has profound and secretive origins.
Upon seeing Yury Vassiliev’s new works – an artist who is mature and
famous, and getting to know the idea of his new large video installation in Gdansk entitled “Last next winter…” I recalled the phrase “landscapes of stagnation”. I believe here it’s equally important. This is not
an evaluation. It’s not about the fact that stagnation generates the art
of stagnation, and not about juxtaposing time as something obviously
positive to the boredom of stagnation. I see stagnation or a special
condition that implies no high virtues of time or eternity as a fact and
characteristic feature of the Russian way of life. From one point of view
or another, it’s always timeless in Russia. But the West also couldn’t escape the power of stagnation which was specifically prominent in the
20th century’s philosophy from Soren Kierkegaard to existentialism. It
has other signs as well. Stagnation is harmful and at the same time it
reveals the essential. Time, on the other hand, is often deceptive and
distracting, and it’s no less harmful than stagnation.
When showing me his new works Vassiliev said the word “stagnation”
himself, so my new text on his artwork is a second attempt, a second
shot of a possible film series “Landscapes of stagnation”.
Vassiliev’s installation is exhibited in the renown “Laznia” (literally
“bath”) which is now the Centre for Contemporary Art in Gdansk. This
building is authentic, its heavy red-brick architecture has a Prussian
breath and resembles a bunker, as even the bombardments didn’t
7
do any harm to it. The large artistic cycle of Vassiliev (“Russian Red”)
which “Last next winter…” is a part of, emerged as an opposition between two symbolic slogans: Russian red and Prussian blue. The years
of work have shown that it’s not only an opposition (“one man’s meat is
another man’s poison”, or literally “what’s good for a Russian, is a death
for a German”), but also a rapprochement. “So, verse and prose, they
came together. No ice and flame, no stormy weather and granite, were
so far apart” (Pushkin). Focus on contrasts is a characteristic feature of
Vassiliev’s work: snow and boiling water, video and the Russian national
tissue, contemporary art and rootedness. The artist is true to himself
this time around. Only the perception of his works changes in time and
what initially seemed to be a contrast is being gradually seen as the
familiar, the like or simply as the same: snow and boiling water, video
and the Russian national tissue, contemporary art and rootedness. The
point is how to look at things: whether one wants to see something
new in them in the first place or to feel the continuity, repetition that
could probably bring about an explosion.
I. “Snowballs” …apples, pies or bullets, fire balls in a basket.
Devoutly, groaning and sniffling, men make snowballs. It’s not a
game, it’s rejoicing.
Kitchen, laundry, vapor, water flows. Contrasts of ice and water,
snow and boiling water. “Out of the frying pan into the fire”. But
what arises from the copulation of boiling water and snow?
Red fire shines through vapor. A clear eye is freezing and flares
from under the eye lashes.
Crumbly mess, snow dough in a zink bowl that resembles bath
tubs for rinsing linen.
Men in the kitchen, no women! A handsome light-haired man in
leather gloves, like the ones a polar aviator has, with a watch on his
hand makes solid snowballs, pats them. His bushy beard is striking;
white teeth, clear eyes with a penetrating gaze.
Winter is the main season in Vassiliev’s work. He goes to Kostroma
in winter to gain strength.
Preserving and stocking snowballs. Preparing ammunition. Nothing is
playful. Everything is serious. Bath, kitchen, laundry, factory, hell. Labor?
II. “Attacking a man with snow” The whole face is pasted over. A
joyful torture. Nothing can harm or injure him. A huge shaggy wolverine is struggling against a red background of the wall. That’s not just
paint, it’s blood, though, it’s no blood, it’s just paint. Blood is white here,
burning. We witness a Russian artist-martyr: look, how he is being beaten, look how he’s struggling, he’s ready for anything!
III. “Rolling chunks” Big video paintings “Rolling chunks” are installed across the perimeter of the hall, men are getting ready to
make a snow woman. According to Vassiliev’s design, they should
produce a menacing impression. A snow chunk tears of a layer of
snow to the grass baring filthy soil. Men brown like bears are rolling. They make chunks, huge chunks like arms or battering rams, and
then send them down a slope. And then they roll again and again…
Sisyphean labor, for what?
IV. “Fitness” In a corridor of an almost derelict hut a handsome
man is skipping a rope, he is jumping and stomping till he expires.
Then he hangs on his hands, looks into the viewer’s eyes, jumps again,
breathes heavily, changes feet, then peers again and continues jumping. He emits sounds as if it were some kind of a car. Work? No, it’s no
work. It’s different – there is a race, body proportions, lush facial hair,
glance, complexion. Race, power, beauty! He’s torturing and taunting himself. Self-flagellation is at once ascetic and hedonistic practice. Posing and truth have come together in the same manner as it
was between Khlysts, Toptuns, Beguny-Bespopovtsy1. Cult followers,
Molokans-jumpers and Lutherans-gallopers (the now non-existing
cult of the Petersburg province) jump violently during service. The
“prophet” utters something unintelligible that is taken by the followers as the “revelation of soul”. This leads them to a state of ecstasy, to
surpassing the limits of theirs. This kind of state is an unconscious
goal for many these days, including the audience of clubs and fitness centres, workaholics, computer addicts, but also cult followers,
suicide bombers, storm troops. In a parodical manner, Vassiliev’s protagonist embodies both. Here we see a beggar-fitness star! But in
the first place it’s an allegory of self-giving and giving as a source of
regeneration, it’s an image of resurrection through annihilation. Is it
another image of a strange, suicidal Russia? Is it another symbol of
a super-artist, Nitzsche’s “rope dancer”? Another embodiment of the
absurdity and power of the all-encompassing Force?
V. “Narcissus” Five square stars – these are wounds, crazy fires, rolling swastikas – against a white background. An old man with a crumbled face, that has been perfected to such a state by vodka, is looking
at himself in the mirror encircled by a wide red frame. The mirror can’t
help, but resembles Malevich’s red square. But instead of a supremacist reality, the square is filled with the recognizable authentically national face of the man and the whole miserable essence of his being.
There are two contrastive soundtracks in this video. One is a commercial, which is purposefully scenic and optimistic, and the other is the
indistinct mumbling of the protagonist, who rolls the words, as if it
were hot snowballs that fall out of his mouth. Grinning, he turns back
and then again looks at himself in the mirror shamelessly. He doesn’t
notice the sounds of the TV, as he enjoys himself in them.
In the first video “Snowballs” a man is looking down, at the essential
(This makes us jealous). In “Narcissus” a man is looking at himself and
at us and seems to be flirting (It isn’t comforting. We wouldn’t like to
turn into this person, though we’re not far from it). In “Fitness” a beautiful man is looking at us. His stare is pleasantly unpleasant (Well, it’s
a bit a shame to be him. He’s seducing and cunning).
VI. “Waiting hall” The Kaliningrad South station, a ponderous
German building. There are not so many trains, the train shed is spacious, the pavement is slippery; the emptiness. “So many a time I wanted to leave this town and couldn’t” (Y.Vassiliev). You don’t want to leave
the station, it’s so comfortable and clean. It’s so good just to sit there,
to wait, to sleep and to hear its sounds in your sleep. The station is selfsufficient and tenacious, like stagnation.
In the video that was projected in the waiting hall we see a still young,
but a tired man. In fact, he travels a lot, but it’s hardly possible that he’s
able to leave. Anyway, where and why would you run from yourself?
Here, in the Kaliningrad region, one feels that there is a huge country
and big Europe, thousands of cities and roads, but beyond the plain
border station (whether one arrives from the West or from the East)
there is a small region, enclosed like a kingdom, “my little life” and fate
from which one can not hide. The man is rolling over, rising, sitting
down again and falling asleep. He stays where he is. You look at him
and think that life either here or somewhere else is a dream, an intimate
dive into something yours and exit into the ocean, where one needs no
boats or mobility. By doubling the reality art turns it into a dream. The
protagonist is sleeping, and the real passenger is sleeping. The viewer
will fall asleep with their eyes open, if they allow themselves to watch
the video till the end.
“Waiting hall”, “Following”, “Fitness” can be regarded as a triptych. The
sleep with sighs is certainly central.
VII. “Grove” Russian red – Prussian blue. In fact, the grove is white and
blinding. And only through this whiteness it bursts out with bloody red
for an instant. It happens so fast that you are barely aware of red. White
is blindness, what is seen is only a moment, a moment of reality and
wounds. But the most important is the grove itself, its vertical structure,
its power of self-regeneration. Why does it live, why does it function
aimlessly and senselessly?
The videos “Snowballs”, “Fitness”, “Following” and “Rolling chunks”
make me think about Sisyphus, a mythological Greek king of Corinth.
In Homer’s epos Sisyphus is a greedy and corrupt person. He was the
first Greek to resort to ruses and deception. He managed to trick Death
itself. Having shackled either Thanatos2 , or, according to another version, Hades, he held him captive for several years. In the absence of
Thanatos people stopped dying. The gods concerned by such an order
of things sent Ares (Mars) to set Thanatos free. As a sign of revenge he
banished Sisyphus’s soul and brought it to the world of the dead. But
even there Sisyphus managed to trick the gods. He told his wife not to
perform burial rites after his death. Hades and Persephon, who never
saw the burial sacrifices, allowed Sisyphus to come back to punish his
wife for breaking sacred traditions and to organize a proper funeral
with sacrifices. Sisyphus didn’t go back to Hades, but stayed to feast in
his castle the fact that he was the only one mortal to be able to come
back from the world of shadows. Some years passed until the absence
of Sisyphus in hell was noticed. Hermes was sent to bring back the
trickster, who was undoubtedly even more cunning than the latter and
who managed to finally restitute the rebel in Thanatos’s house. Now, in
Hades Sisyphus is engaged in ceaseless and senseless labor, he keeps
on rolling a heavy rock up the hill. There is no worse punishment for
gods, than an aimless work. This is Sisyphus’s death. Labor is death, especially slave labor.
A mythological image may appear here and there not only when an
artist or a writer thinks about it. It pops up when a question is posed
about the meaning of life, work and artistic work, and when the meaning is being searched for not in a critical understanding of a certain subject, but in the very tissue of being, in the inevitability of existence. The
outstanding French writer of the XXth century Albert Camus made Sisyphus a person, who rose above the senselessness of his being, by coming to terms with the absurdity of life, which finally helped him to find
the meaning for him and regain his pride. In 1936, the writer started a
novel “A happy death”. It was then, that he established an amateur “Labor
theatre” (Théâtre du Travail). All these were preliminary stages for writing his main philosophical oeuvre, “The myth of Sisyphus” (published in
1943). Camus was influenced by different sources, but the most important were the thoughts of André Malraux (“absurdity of life”) and Friedrich Nietzsche (“eternal return”). In his speech at the Nobel Prize Awards
in 1957 Camus put progressive and humanitarian thinkers of the time in
an awkward spot when speaking about his take on life by saying “that he
is too attached to the galley of his time not to row with the others, even
assuming that the galley stinks with herring, overcrowded with overlookers, and, above that, a wrong tack was taken”.
9
The only way to fight absurd for Camus was to come to grips with it,
accept it for granted. In “The myth of Sisyphus” he says that Sisyphus
finds satisfaction and even joy in the clear understanding of the futility
and inefficiency of his efforts. In practice such take on reality results in
a permanent rebellion. Camus finds the various attempts of a forced
amelioration of society – from fascism to Stalinism – the highest embodiment of unconscious absurd. It’s possible that today he would call
in question the starry-eyed reveries of social reformers, human rights
defenders, who cancelled the right for the absurdity of existence and
who by any means try to make people happy therapeutically. Being a
leftist, Camus idealized rebellion and revolutionary activities, but as a
profound thinker he understood that the most radical form of rebellion
is art per se, that bases itself on the acceptance of the mysterious absurdity of the world’s existence. Don Juan, actor and conqueror-tyrant
are negative examples of rebellion for him. Camus finds Sisyphus an absurd hero, who lives a full life, hates death, but is doomed to do meaningless work. Hope is leaving him, and fate can’t be beaten by disregard.
But Sisyphus has his rock, which is his personal fortune, and “every reflection of ore in it is a whole world for the hero”. Camus comes to a
conclusion that “all is good” and that “Sisyphus should position himself
as a happy person”. The writer sees the constant and senseless work
of Sisyphus as a metaphor of modern life, that is wasted at factories or
in offices: “Today’s worker fulfills the same task every day of their lives,
and this fate is no less absurd. But it’s tragic only in the rare moments
of awareness”.
Camus was serious when he affirmed: “If there is a sin against life it’s
obviously not in the fact that people don’t nourish hopes, but in their
reliance on life in another world and their evading the pitiless grandeur of the afterworld”. Curiously enough, Camus’s characteristics of a
worker and his pathos of obeying the fate and absurdity resonates with
the ideas of Ernst Jünger in his famous treatise “Worker”. It’s no wonder,
that the passivity and pessimism of Camus’s philosophy finally put him
in disgrace among left intellectuals.
Yury Vassiliev’s works have nothing to do with the impenetrably serious and unhappy conscience of Camus the existentialist. They are in
the first place different in their position on posing and slyness. In this
the Russian artist, by the way, turns out to be closer to Nietzsche. In Vassiliev’s work I see an unconscious depicting of art in the Russian radical
sense, when the Russian culture is penetrated by the newest technologies and genres. The theme (“what about?”) is owned by the tradition.
The artist sees art as an activity that is not chosen, but that is imposed
by the life itself. On the contrary, for the society with its practical thinking art is an outrageous activity, therefore, the society tries as hard as
possible to attribute a sense to art. For art itself the main thing is spontaneity of origins and circular repetition. No truth is demanded from it,
as it is the truth in its own right. And the truth in the Russian tradition
is not possible without wisdom and intellect with their slyness, selfirony and self-parody. The essential is the repetition and reproduction,
a humble and at once rebellious art.
You surely remember the cartoon “Last year’s snow was falling…”
made in 1983 by a Soviet filmmaker Alexander Tatarsky based on the
script of Sergey Ivanov. A man was sent by his wife to find a fir-tree.
Being scatty he has to make it three times, loses it three times, but finally gets it, only it happens “last next winter” or in spring, so he has
to carry it back to the forest. “When I was commissioning “Snow” I was
close to a cardiac arrest. I was told that I treat the Russian man irrespectively. I have only one hero – a Russian man who is an idiot!”, remembered Alexander Tatarsky afterwards.
Tatarsky had as much respect for the Russian man as an intelligent
Russian Jew should have. Vassiliev, in his turn, doesn’t pose this question at all. Now no-one would say that his protagonist is an idiot, it’s is
rather a Sphinx or a Bogatyr, though, he’s also a Scarecrow. You can not
suspect our artist in trying to change or re-educate the Russian people
and the contemporary art they have. For him the main subject and
material is the people-artist, “everyday conceptualist”, martyr and rebel
with pixyish look. In the first place beautiful… Beautiful with the free
beauty of nature – like birches, fire and snow.
Ivan Chechot 17.07.2013 Hotel “Kaliningrad” in Kaliningrad
1 Types of old-believers
2 It’s important to know that Thanatos or Fanatos (“fanatic” means thus
“deadly devoted to something”) that he is the Son of the Night, a twin of the
god of sleep Hypnos. He’s cold-hearted and he lives at the edge of the world.
This is the only god that doesn’t like gifts. The cult of Thanatos existed only in
the harsh Sparta. Author’s note
Yury Vassiliev Born on November 29th 1950 in Kingysepp, Russia. Graduated from the
V.A.Serov Fine Arts Institute in Saint-Petersburg in 1974. Honored Artist of Russia. Lives and
works in Kaliningrad.
Since 2001 Yury Vassiliev has been working on his author project “Russian Red” (photo,
video, performance, installation) that was premiered at the exhibition “Prussian blue”
(Sanssuci Palace, Orangery, Potsdam, Germany). The project was presented at over 40 Russian
and international exhibitions
2002“Davaj Davaj”, exhibition of contemporary Russian art, Postfuhramt, Berlin,
Germany, MAK Museum of Applied Arts, Vienna, Austria
III PRO ARTE Institute festival “Contemporary art in a traditional museum”, Kuindzhi
Museum, Saint-Petersburg, Russia
2003“RUSSIAN RED”, Municipal Art gallery, Kostroma, Russia
XXY Moscow International Film Festival Media Forum, Moscow, Russia; “Russia
today” art festival, Pasinger Fabrik, Munich, Germany
First video art festival of Russia and Nordic countries “Electric visions”, Russia, Finland, Denmark, Island, Norway, Sweden
2004Open air contemporary art festival “ART Kliazma”, Moscow, Russia
Installation “Our Father”, Amber Museum, Kaliningrad, Russia
“ART MOSCOW workshop”, “Black square” awards competition, Central House of
Artist, Moscow, Russia
“Beyond the red horizon”, CCA “Zamek Ujazdowski”, Warsaw, Poland – NCCA,
Moscow, Russia
2005“Russian Red” special project of the First Moscow Biennale of Contemporary Art,
NCCA, Moscow, Russia
“Human project”, special project of the First Moscow Biennale of Contemporary
Art, Central House of Artist, Moscow, Russia
“Brusland. Brussie. Brussia” in the framework of “Europalia. Russia” festival, Parc de
Bruxelles, Brussels, Belgium
2006International socio-cultural project “Artist and arms”, Centre for Contemporary Art
“Mars”, Moscow, Russia
International socio-cultural project “Artist and arms”, Centre for Contemporary Art
“Laznia”, Gdansk, Poland
“KIASMA” Museum of Contemporary Art, “ARS-06”, Helsinki, Finland
“Russian West. Contemporary Kaliningrad art” in the framework of an international
exhibition “Eastern Neighbors” (“Vavalon” cultural centre), Utrecht, the Netherlands
2007Art residence, “Kunstlerhaus Lukas”artist’s house, Ahrenshoop, Germany
2008IX Biennale of Graphics of the Baltic countries “Kaliningrad – Koenigsberg”, Kaliningrad Art gallery, Kaliningrad, Russia; “Art Index” exhibition of contemporary Russian
art, Latvian National Fine Arts museum, Riga, Latvia
2009“ON” gallery, Poznan, Poland; “Transitland”: Video Art from Central and Eastern Europe 1989-2009, Germany, Bulgaria, Hungary
2010“Red – Red. Yury Vassiliev and Carl Michael von Hausswolff”, 3d Moscow Biennale
of Contemporary Art, “Red October” factory, Moscow, Russia
“Red – Red. Yury Vassiliev and Carl Michael von Hausswolff ”, 3d Moscow Biennale of Contemporary Art, “Red October” factory, Kaliningrad Art gallery,
Kaliningrad, Russia
“Manifests”, in the framework of the Russia-France year 2010, Passerelle art centre,
Brest, France
“Red – Red. Yury Vassiliev and Carl Michael von Hausswolff”, 1st Ural Industrial Biennale of Contemporary Art, Ekaterinburg, Russia
“From Kaliningrad with love”, “PROJEKT Kordegarda”, “Zacheta” National Gallery of
Art, Warsaw, Poland
“Russian Red Project”, “RAUM B” gallery, Kiel, Germany
“Fashion Russian Red”, First South Russian Biennale of contemporary art, Rostovon-Don, Russia
“Video serenade” program, EFA Project Space centre, New York, USA
“Video Art from Central and Eastern Europe 1989 – 2009”, Studio Tommaseo,
Trieste, Italy
“Russian Red”, “Arc” gallery, Vladivostok, Russia
“About flags, paint bombs and fixations. The nature of color in the political arena”
international exhibition, CCA “Motorenhalle”, Dresden, Germany
2011“Russia Next Door. Art installations from Kaliningrad”, BWA gallery, Olsztyn, Poland
International exhibition project “Enclave”, Kaliningrad Art gallery, Rssia, CCA “Zamek
Ujazdowski”, Warsaw, Poland
“Lost in Transformation. Russian Video Art”, Kiel, Germany
2012
2013“Solo and choir”, in the framework of the Russia-Holland year 2013, De Hallen Haarlem museum, Haarlem, the Netherlands
Yury Vassiliev’s works are in the collections of the Kaliningrad Art gallery (Kaliningrad, Russia),
State Russian Museum (Saint-Petersburg, Russia), National Centre for Contemporary Arts (Moscow, Russia), MediaArtLab (Moscow, Russia), KIAZMA Museum of Contemporary Art (Helsinki,
Finland), Ludwig Museum of Contemporary Art (Budapest, Hungary).
11
„RUSSIAN RED”, Centrum Sztuki Współczesnej „Łaźnia”, Gdańsk, Polska, 2013
Krajobrazy bezczasu II:
Syzyfowa praca
1
O instalacji wideo Jurija Wasiljewa pt. Zimą zeszłego
przyszłego roku… w byłej pruskiej łaźni, obecnie Centrum
Sztuki Współczesnej w Gańsku
Krajobrazy bezczasu – to tytuł jednego z moich ostatnich tekstów o
współczesnej sztuce, napisanego z okazji wystawy na razie nikomu jeszcze nie znanych młodych ludzi z Petersburga – Anny i Aleksieja Ganowych.
Tekst wyszedł niewielkim nakładem w galerii Mariny Gisicz w Petersburgu.
Artyści tworzą dość mroczne, na poły abstrakcyjne obrazy-pejzaże,
pełne niespokojnego oczekiwania i tęsknoty, a jednocześnie posiadające mocny ładunek katastroficznej energii. Ci młodzi ludzie chcą zostać
artystami i zostaną nimi, ale, prawdę mówiąc, nie są nikomu potrzebni –
przynajmniej w swoim rodzinnym mieście. Pozostaje im tylko liczyć na
pomoc mecenasa lub na wyjazd. Jednak tam na Zachodzie też nikt na
nich nie czeka: są zbyt lokalni, zbyt rosyjscy, w sposób niemal maniakalny oddani swojej pierwotnej intuicji. Artyści poszukują metody pokonania monotonnego czasu. Bezczas jednakże rodzi wybuch, przed którym nie da się nigdzie uciec. To poczucie nie zależy od wieku i stanowiska. Jego władza jest uniwersalna, posiada głębokie i tajemnicze źródła.
Kiedy zobaczyłem prace Jurija Wasiljewa – dojrzałego, ukształtowanego artysty – i zapoznałem się z projektem jego nowej instalacji wideo
pod tytułem Zimą zeszłego przyszłego roku, która miała być pokazana w
Gdańsku, przypomniałem sobie wyrażenie „krajobrazy bezczasu”. Wydaje mi się ono istotne w tym przypadku. To określenie nie jest oceniające.
Nie chodzi tu o to, że bezczas rodzi sztukę bezczasu, ani o przeciwstawienie czasu jako czegoś w sposób oczywisty pozytywnego – przygnębiającemu bezczasowi. Bezczas, albo inaczej – specyficzny stan, pozbawiony cech czasu i wieczności – stanowi doskonałą metaforę życia w Rosji.
W Rosji w jakimś sensie zawsze panuje bezczas. Chociaż Zachodowi też
nie udało się uniknąć wpływu bezczasu, co w XX wieku znalazło odbicie
w filozofii – od Sørena Kierkegaarda do egzystencjalizmu. Bezczas ma też
inne oblicza – wprawdzie może prowadzić do destrukcji, ale wydobywa na powierzchnię to, co podstawowe, najgłębsze. Czas natomiast często pochłania naszą uwagę, oszukuje nas i niszczy nie mniej, niż bezczas.
Kiedy Wasiljew pokazywał mi swoje nowe prace, sam wypowiedział słowo „bezczas”, więc mój nowy tekst o jego twórczości traktuję jako drugie podejście, drugi kadr wieloodcinkowego być może
filmu Krajobrazy bezczasu.
Instalacja Wasiljewa umieszczona jest w słynnej Łaźni – obecnie Centrum Sztuki Współczesnej w Gdańsku. To bardzo charakterystyczny budynek: ciężki, z czerwonej cegły, ma w sobie coś rosyjskiego i przypomina
bunkier – nawet bombardowania go nie ruszyły. Duży projekt artystyczny
Wasiljewa (Russian Red), którego częścią jest instalacja Zimą zeszłego przy13
szłego roku, został stworzony na kontraście dwóch symbolicznych sloganów: russian red (rosyjska czerwień) i prussian blue (błękit pruski). W trakcie wieloletniej pracy okazało się, że oznaczają one nie tylko przeciwstawienie (jak w rosyjskim przysłowiu „co dla Rosjanina dobre, to dla Niemca
śmierć”), ale i podobieństwo.„Zeszli się. Lód i płomień, wiersze i proza, mrok
i promień różnią się między sobą mniej” (Puszkin, Eugeniusz Oniegin). Eksploatowanie kontrastów jest charakterystyczne dla twórczości Wasiljewa
w ogóle: śnieg i wrzątek, wideo i rosyjski styl, sztuka współczesna i związki z tradycją ludową. Artysta również w tym projekcie pozostał wierny kontrastom. Jednakże odbiór jego prac zmienia się w czasie i to, co na początku wydawało się kontrastem, z czasem zaczyna być odczuwane jako coś
podobnego, bliskiego, a nawet jako „to samo”: śnieg i wrzątek, wideo i rosyjski styl, sztuka współczesna i związki z tradycją ludową. Wszystko zależy od tego, jak patrzymy na zjawiska: widzimy w nich przede wszystkim
coś nowego, czy też czujemy stałość, powtarzalność, która może doprowadzić do eksplozji.
I. Śnieżki… jabłka, bułeczki, a może pociski, kule w koszyku.
Mężczyźni ochoczo, sapiąc i postękując, lepią śnieżki. To nie gra!
To gorliwa praca!
Kuchnia, pralnia, para, strumienie wody. Kontrast lodu i wody, śniegu i wrzątku. „Z deszczu pod rynnę”. Co rodzi się z połączenia wrzątku
i śniegu? Rudy ogień prześwieca przez kłęby pary. Jasne spojrzenie
spod rzęs – to płonie, to zastyga. Sypka papka, śnieżne ciasto w cynkowym korycie przypominającym balię do płukania bielizny.
W kuchni urzędują nie baby, lecz mężczyźni! Przystojny blondyn w
skórzanych rękawiczkach, jak u arktycznego pilota, z zegarkiem na ręku,
ubija śnieżki-bitki, wygładza i poklepuje kuleczki. Jego gęsta broda,
białe zęby, jasne oczy i przeciągłe spojrzenie przykuwają uwagę.
W twórczości Wasiljewa zima to najważniejsza pora roku. Zimą jeździ do Kostromy, nabiera sił.
Produkowanie śnieżek na zapas. Przygotowanie pocisków. Żadnej zabawy – wszystko na poważnie. Łaźnia, kuchnia, pralnia, fabryka, piekło. Praca?
II. Ostrzeliwanie mężczyzny śniegiem Cała twarz oblepiona.
Radosne tortury. Nic go nie ruszy, nic go nie urazi. Ogromny kudłaty
rosomak miota się na tle purpurowego muru. To nie farba – to krew.
Chociaż … zwykła farba, żadna tam krew. Krew natomiast jest tu biała,
paląca. Przed nami – rosyjski artysta męczennik: ależ go tłuką! jakie robi
uniki! jest gotowy na wszystko!
III. Toczenie śnieżnych kul Pod ścianami na obwodzie sali ustawione są duże obrazy wideo Toczenie śnieżnych kul: mężczyźni chcą ule-
pić bałwana. Zgodnie z zamysłem Wasiljewa powinni robić groźne wrażenie. Kula śnieżna zdziera śnieg do samej trawy, obnażając brudną ziemię. Kule toczą mężczyźni, którzy wyglądają jak bure niedźwiedzie. Lepią
ogromne kule, podobne do broni albo taranów, a potem turlają je ze
zbocza. I znów lepią, i znów staczają… Syzyfowa praca. Po co im to?
IV. Fitness W korytarzu rozwalającej się rudery przystojny mężczyzna
skacze na skakance, skacze i tupie do utraty tchu. Następnie zawisa na
rękach, jakby ukrzyżowany, patrzy w oczy widzowi, znów skacze, ciężko
dyszy, przestępuje z nogi na nogę – znów patrzy i skacze. Brzmi jak maszyna pracująca na pełnych obrotach. Praca!? Nie, to nie żadna praca! Tu
chodzi o coś zupełnie innego – o rasowość, doskonałe proporcje ciała,
bujny zarost, spojrzenie, odcień skóry. Rasowość, siła, piękno! Sam sobie
sprawia przyjemność i ból. Samobiczowanie to praktyka jednocześnie
ascetyczna i hedonistyczna. Aktorstwo i prawda połączyły się w jedno –
jak u chłystów, toptunów, biegunów-bezpopowców. Sektanci, mołokanie-pryguni i luteranie-skakuni (sekta z Guberni Petersburskiej, dziś już
nieistniejąca) w trakcie nabożeństwa skaczą do utraty tchu. „Prorok” przy
tym mamrocze niezrozumiałe słowa, które zebrani odbierają jako „objawienia ducha”. Prowadzi to do ekstazy, do wyjścia poza własne granice. Taki stan jest dziś nieświadomym celem dla wielu ludzi, na przykład
dla bywalców dyskotek i klubów fitness, dla pracoholików, osób uzależnionych od komputera, ale też dla sektantów, terrorystów-samobójców,
członków szturmowych grup specjalnych. Wszystko to w parodyjny sposób łączy się w bohaterze Wasiljewa. Proszę państwa, przed nami kloszard i gwiazda fitness w jednej osobie! Przede wszystkim jednak widzę
w tej postaci alegorię oddania i poświęcenia jako sposobu na życiową
regenerację – obraz odrodzenia poprzez anihilację. A może to kolejna
alegoria dziwnej, samounicestwiającej się Rosji? Jeszcze jeden symbol
nadartysty, linoskoczka Nietzsche? Jeszcze jedno wcielenie absurdu i potęgi Siły, która wszystko wprawia w ruch?
V. Narcyz Na białym tle widzimy pięć kwadratowych gwiazd-ran, szalonych ogni, obracających się swastyk. Niemłody mężczyzna ze zniszczoną twarzą, doprowadzoną przez wódkę do stanu absolutnego artyzmu, ogląda się w lustrze oprawionym w grubą czerwoną ramę. Lustro
oczywiście przywodzi na myśl czerwony kwadrat Malewicza. Ale zamiast suprematystycznej abstrakcji, kwadrat wypełniony jest rozpoznawalną rosyjską fizjonomią mężczyzny i całą namacalną konkretnością
jego postaci. W tym wideo nakładają się na siebie dwie ścieżki dźwiękowe. Pierwsza to nienaturalnie dynamiczna i optymistyczna reklama,
druga – niezrozumiałe mamrotanie bohatera, który międli dźwięki jak
gorące kulki śniegu, które wypadają mu z ust. Szczerząc się w uśmie-
chu odwraca głowę, po czym znów bezwstydnie patrzy na swoje odbicie w lustrze. Nie zwraca uwagi na dochodzące z telewizora dźwięki
reklamy, jakby się w nich pławił.
W pierwszym wideo Śnieżki ludzka twarz jest zwrócona w dół, skupiona na pracy. (To wzbudza zawiść). W Narcyzie mężczyzna spogląda na siebie i na nas, kokietuje. (Nie cieszy nas to. Raczej nie chcielibyśmy stać się takim człowiekiem, choć każdy z nas mógłby). W Fitnessie przystojny mężczyzna patrzy na nas. Jego spojrzenie jest przyjemne i nieprzyjemne zarazem. (Trochę wstydzimy się być takimi jak on.
Jest kuszący i przewrotny.
VI. Poczekalnia Kaliningradzki Dworzec Południowy, ciężki niemiecki budynek. Mało pociągów, duży peron, śliskie kamienne podłogi, pustka. „Tyle razy chciałem wyjechać z tego miasta i nie mogłem” (J. Wasiljew).
Dworzec jest taki wygodny, czysty, że nie chce się z niego wychodzić.
Przyjemnie jest po prostu siedzieć, czekać, spać i przez sen słuchać
dźwięków dworca. Dworzec jest samowystarczalny i lepki jak bezczas.
Na wideo, które było pokazywane w poczekalni, widzimy młodego
jeszcze, ale już znużonego człowieka. Dużo jeździ, ale raczej nie jest w
stanie ostatecznie wyjechać. Zresztą – po co i dokąd uciekać od samego siebie? Tu, w obwodzie kaliningradzkim, czujesz: istnieje twój ogromy kraj i duża Europa, tysiące miast i dróg, ale za tą niepozorną pograniczną stacją (wszystko jedno, czy jedziesz od wschodu, czy od zachodu) znajduje się niewielki obwód, zamknięty ze wszystkich stron, jak
oddzielne królestwo, „moje małe życie” i los, od których nie da się uciec.
Mężczyzna kręci się, wstaje, znów siada i zasypia. Pozostaje na miejscu.
Patrząc na niego, myślisz: życie – tak samo tu, jak w każdym innym miejscu – to sen, intymne zanurzenie w siebie i wypływanie na ocean, na
którym nie potrzeba statków, wysiłku ruchu. Śpi bohater instalacji, śpi
na dworcu prawdziwy pasażer, zaśnie też z otwartymi oczami widz, jeśli
da sobie czas na obejrzenie tego wideo to końca.
Poczekalnię, Kroczących i Fitness można interpretować jako tryptyk,
w którego centrum znajduje się sen z jego westchnieniami. VII. Zagajnik Rosyjska czerwień – pruski błękit. A zagajnik jest oślepiająco biały. I przez tę biel na ułamek sekundy rozbłyska krwawa czerwień. Dzieje się to tak szybko, że ledwo zauważacie pojawienie się czerwieni. Biel – to ślepota, widzialny jest tylko błysk, błysk realności i rany.
Jednak najważniejszy jest sam zagajnik, jego wertykalny układ, energia
autoregeneracji. Po co istnieje, po co działa, jeśli nie zna celu ani sensu?
Śnieżki i Fitness, Kroczący i Toczenie śnieżnych kul przywodzą na
myśl Syzyfa – mitologicznego króla Koryntu. W eposie Homera Syzyf
jest człowiekiem zepsutym i chciwym, który jako pierwszy z Greków
uciekł się do podstępu i oszustwa. Udało mu się oszukać nawet samą
Śmierć. Zakuwszy w kajadany Tanatosa2 , czy – zgodnie z inną wersją –
Hadesa, kilka lat trzymał go w niewoli. Pod nieobecność Tanatosa ludzie przestali umierać. Bogowie zaniepokojeni takim stanem rzeczy
wysłali Aresa (Marsa), żeby uwolnił Tanatosa. W akcie zemsty Ares wyrwał Syzyfowi duszę i strącił ją do królestwa umarłych. Ale Syzyf nawet
tam potrafił oszukać bogów – nakłonił żonę, by po jego śmierci nie odprawiała pogrzebu. Hades i Persefona, nie doczekawszy się rytualnych
ofiar pogrzebowych, pozwolili Syzyfowi, aby wrócił na ziemię, ukarał
żonę za naruszenie tradycji oraz odprawił odpowiedni pochówek z wymaganymi ofiarami. Syzyf nie wrócił do Hadesu, lecz został w swoim
pałacu, gdzie ucztował i świętował – wszak jako jedynemu ze śmiertelników udało mu się uciec z królestwa cieni. Nieobecność Syzyfa w zaświatach bogowie zauważyli dopiero po kilku latach. Po „spryciarza” wysłali Hermesa – jeszcze bardziej przebiegłego niż Syzyf. Hermesowi w
końcu się udało wpędzić buntownika do piekieł. W Hadesie Syzyf wykonuje niekończącą się i bezsensowną pracę: bez przerwy wtacza na
górę ciężki głaz. W oczach bogów nie ma większej kary, niż bezużyteczna praca. Ta praca – to rodzaj śmierci. Praca jest zatem śmiercią, szczególnie praca niewolnicza.
Mit może pojawiać się mimowolnie i nieoczekiwanie, nie tylko wtedy,
kiedy artysta czy pisarz chce się do niego odwołać. Staje się widoczny wtedy, gdy stawiamy pytania o sens życia, pracy i twórczości, kiedy
sensu szukamy nie w krytycznej analizie tego czy innego zjawiska, lecz
w samej konstrukcji bytu, w nieodwracalności istnienia. Wybitny francuski pisarz XX wieku Albert Camus przedstawił Syzyfa jako człowieka, który wzniósł się ponad bezsens swojego istnienia, zaakceptował
absurdalność życia i w tej akceptacji odnalazł swój sens i godność. W
1936 roku Camus zaczął pracę nad powieścią Śmierć szczęśliwa. Wtedy
też stworzył amatorski Teatr Pracy (Théâtre du Travail). Wszystko to były
etapy przygotowawcze do napisania jego najważniejszego dzieła filozoficznego Mit Syzyfa (wydanego w 1943 roku). Camus inspirował się
wieloma nurtami, szczególne znaczenie miały dla niego idee André
Malraux („absurd życia”) i Fryderyka Nietzschego („wieczny powrót”).
Swoim przemówieniem z okazji otrzymania Nagrody Nobla w 1957
roku pisarz wprowadził w zakłopotanie zdeklarowanych postępowych
humanistów tamtego okresu. Komentując swoją postawę życiową,
Camus powiedział, że „jest zbyt mocno przykuty do galery epoki, żeby
potrafić nie wiosłować razem z innymi, nawet jeśli sądzi, że łódź cuchnie
śledziami, jest pełna strażników, a w dodatku dryfuje w złym kierunku”.
Dla Camusa jedynym narzędziem walki z absurdem było uznanie
jego istnienia. W Micie Syzyfa pisał o tym, że Syzyf czerpie przyjemność, a nawet radość ze świadomości, iż jego wysiłek jest daremny i
15
nie przyniesie efektów. W praktyce taki stosunek do życia przeradza
się w permanentny bunt. Za najdoskonalsze wcielenie nieuświadomionego absurdu Camus uważał różnorakie próby przymusowego
ulepszania społeczeństw – od faszyzmu do stalinizmu. Najprawdopodobniej dziś krytycznie odniósłby się do pięknoduchowskich wizji
różnych reformatorów społecznych, obrońców praw człowieka, którzy zanegowali prawo absurdalności istnienia i za wszelką cenę chcą
„uszczęśliwić” ludzkość przy pomocy środków terapeutycznych. Jako
lewicowiec Camus idealizował bunt i działalność rewolucyjną, ale
jako głęboki myśliciel rozumiał, że najbardziej radykalną formą buntu
jest twórczość jako taka, oparta na uznaniu tajemniczej absurdalności istnienia świata. Negatywnymi przykładami buntu byli dla niego
Don Juan, człowiek-aktor i tyran-zdobywca. W interpretacji Camusa
Syzyf to absurdalny bohater, który żyje pełnią życia, nienawidzi śmierci, ale jest skazany na bezsensowną pracę. Traci nadzieję, a losu nie da
się pokonać przy pomocy samej tylko pogardy. Ale Syzyf ma swój kamień, który jest jego osobistym majątkiem i „każdy poblask minerału
w tej górze pełnej ciemności sam w sobie tworzy świat”. Camus dochodzi do wniosku, że „wszystko jest dobre” i że „trzeba sobie wyobrażać Syzyfa szczęśliwym”. Pisarz czyni z nieprzerwanej i bezużytecznej
pracy Syzyfa metaforę współczesnego życia, które upływa na bezsensownej pracy w biurach i fabrykach: „Współczesny robotnik poświęca wszystkie dni życia jednemu zadaniu i ten los niemniej jest absurdalny. Ale nie jest tragiczny prócz tych rzadkich chwil, kiedy robotnik
osiąga świadomość swojego losu”.
Camus twierdził: „Jeśli istnieje grzech przeciwko życiu, to najwidoczniej polega on nie na tym, że ludzie nie żywią nadziei, lecz na tym, że
mają nadzieję na życie na tamtym świecie i nie chcą zaakceptować
bezlitosnego majestatu życia doczesnego”. Choć może wydać się to
zaskakujące, charakterystyka człowieka pracującego oraz patos pogodzenia się z losem i z absurdem Camusa koresponduje z koncepcjami
Ernsta Jüngera wyrażonymi w jego znanym traktacie Robotnik. Pasywność i pesymizm filozofii Camusa w efekcie ściągnęły na niego niełaskę
lewicowych intelektualistów.
Prace Jurija Wasiljewa nie mają nic wspólnego z totalną powagą, pesymistyczną świadomością egzystencjalisty Camusa. Tych dwóch twórców różni przede wszystkim stosunek do aktorstwa i udawania. W tej
kwestii rosyjski artysta bliższy jest ideom Nietzschego. W pracach Wasiljewa widzę radykalnie rosyjską interpretację sztuki w epoce przenikania do świata kultury rosyjskiej nowych technologii i gatunków. Tematy
prac są natomiast tradycyjne. Dla artysty sztuka to działalność, której się
nie wybiera – narzuca ją samo życie. Inaczej pojmuje sztukę społeczeństwo z jego racjonalnym światopoglądem. Dla społeczeństwa sztuka
to działalność skandaliczna, dlatego za wszelką cenę stara się nadać jej
jakiś sens. W samej sztuce zaś najważniejsze jest spontaniczne powstawanie i cykliczna powtarzalność. Nie można od niej wymagać żadnej
prawdy, ponieważ sztuka jest prawdą własnego istnienia. Prawda zaś w
rosyjskiej tradycji jest niemożliwa bez mądrości i rozumu, z ich sprytem,
skłonnością do autoironii i autoparodii. Podstawa to powtarzanie i odtwarzanie, pokornie-zbuntowana twórczość.
Była taka kreskówka – Padał zeszłoroczny śnieg – nakręcona w 1983
roku przez sowieckiego reżysera Aleksandra Tatarskiego na podstawie scenariusza Siergieja Iwanowa. Żona wysłała męża po choinkę na
Nowy Rok. Ale mąż jako człowiek mało rozgarnięty, wyprawiał się po
choinkę trzy razy, trzy razy ją gubił, w końcu udało mu się „załatwić”
choinkę, ale dopiero na wiosnę, tak że trzeba było ją już z powrotem
odnieść do lasu. „Kiedy oddawałem skończony film, myślałem, że dostanę zawału. Oświadczono mi, że nie szanuję rosyjskiego człowieka: w
waszej kreskówce jest tylko jeden bohater – rosyjski chłop – i na dodatek zrobiliście z niego idiotę!” – opowiadał później Aleksander Tatarski.
Tatarski szanował rosyjski lud na tyle, na ile może go szanować rosyjski Żyd-inteligent. Wasiljew nawet się nad tą kwestią nie zastanawia, bo
dziś nikt nie powie, że jego Rosjanin jest idiotą. To raczej Sfinks, Heros,
a zarazem Kukła. Wasiljew nie marzy o zmienianiu czy wychowywaniu narodu rosyjskiego oraz tworzonej przez niego sztuki współczesnej.
Głównym tematem i tworzywem jest dla niego „naród-artysta”, „konceptualista codzienności”, męczennik i buntownik o figlarnym spojrzeniu. Piękny naród… Piękny wolnym pięknem natury – jak brzozy, ogień i śnieg.
Iwan Czeczot 17.07.2013 Hotel Kaliningrad w Kaliningradzie
1 W języku rosyjskim „bezczas” posiada szeroki wachlarz znaczeń. Pojęcie
to jest częścią triady: czas-bezczas-wieczność. „Czas” oznacza czas liniowy, napełniony działaniem, rządzący się prawami związków przyczynowo-skutkowych. Wieczność – wieczne trwanie w Absolucie, spełnienie czasów. Bezczas
natomiast to stan pośredni, podobny do trwania w martwym punkcie, w rzeczywistości bez czasu, zmiany, rozwoju, sensu (np. istnienie Syzyfa w Hadesie). Dlatego w rosyjskiej kulturze pojęcie bezczasu nabrało znaczenia stagnacji, zastoju, absurdalnego, powtarzalnego i pozbawionego celu trwania.
2 O Tanatosie (ros. też Fanatos – stąd „fanatyczny” – „na śmierć oddany czemuś”) – warto wiedzieć, że jest synem Nyks, bratem bliźniakiem boga snu – Hypnosa. Ma zimne serce, mieszka na samym końcu świata. To jedyny bóg, który nie
lubi darów. Kult Tanatosa istniał tylko w surowej Sparcie. – przyp. autora.
Jurij Wasiljew Urodzony 29 listopada 1950 roku w mieście Kingisepp, Rosja. W roku 1974
został absolwentem Leningradzkiej artystycznej szkoły zawodowej im. W. A. Serowa. Zasłużony
artysta Rosji. Mieszka i pracuje w Kaliningradzie.
Z roku 2001 realizuje projekt autorski „Russian Red” (wideo, foto, performance, instalacja), który
po raz pierwszy został przedstawiony publiczności podczas wystawy „Pruski niebieski” (Zespół parkowo-pałacowy Sanssouci, Oranżeria, Potsdam, Niemcy). Projkt został przedstawiony w
ponad 40 rosyjskich oraz międzynarodowych wystawach.
2002„Davaj Davaj” Wystawa Współczesnej Rosyjskiej Sztuki, Postfuhramt, Berlin, Niemcy,
Muzeum Sztuki Stosowanej MAK w Wiedniu, Austria
III Festiwal Instytutu PRO ARTE „Współczesna sztuka w muzeum tradycyjne”. Muzeum Kuindzhi, Saint – Petersburg, Rosja
2003„RUSSIAN RED” Municypalna galeria artystyczna, Kostroma, Rosja
Media Forum XXY Moskiewskiego Międzynarodowego Festiwalu Filmowego, Moskwa, Rosja; Festiwal sztuki „Rosja dzisiaj”, Pasinger Fabrik, Monachium, Niemcy
Pierwszy Festiwal Wideoart Rosji oraz krajów Europy Północnej „Electric visions”,
Rosja, Finlandia, Dania, Islandia, Norwegia, Szwecja
2004Festiwal Sztuki Współczesnej w plenerze „ART Klaźma”, Moskwa, Rosja
Instalacja „Ojcze Nasz”, Muzeum Bursztynu. Kaliningrad, Rosja
„Pracownia ART MOSKWA” Konkurs Nagrody „Czarny Kwadrat”, Centralny Dom
Artysty, Moskwa, Rosja
„Za czerwonym horyzontem”, Centrum Sztuki Współczesnej „Zamek Ujazdowski”,
Warszawa, Polska – Państwowy Centrum Sztuki Współczesnej, Moskwa, Rosja
2005Projekt specjalny „Russian Red” 1. Moskiewskiego Międzynarodowego Biennale
Sztuki Współczesnej, Państwowy Centrum Sztuki Współczesnej, Moskwa, Rosja
„Projekt Człowieczy”, Projekt specjalny 1. Moskiewskiego Międzynarodowego Biennale Sztuki Współczesnej, Centralny Dom Artysty, Moskwa, Rosja
„Brusland. Brussie. Brussia” w ramach Festiwalu „Europalia. Russia”, Parc de
Bruxelles, Bruksela, Belgia
2006Międzynarodowy projekt społeczno-kulturalny „Artysta i broń”, Centrum Sztuki
Współczesnej „Mars”, Moskwa, Rosja
Międzynarodowy projekt społeczno-kulturalny „Artysta i broń”, Centrum Sztuki
Współczesnej „Laznia”, Gdańsk, Polska
Muzeum Sztuki Współczesnej „KIASMA”, „ARS-06”, Helsinki, Finlandia
„Zachód Rosji. Sztuka Współczesna Kaliningradu” w ramach międzynarodowej wystawy „Eastern Neighbours” (Centrum Kultury „Vavalon”), Utrecht, Niderlandy
2007Rezydencja, Dom Artysty „Künstlerhaus Lukas”, Ahrenshoop (Mecklenburgia), Niemcy
2008IX Biennale Gafiki krajów nadbałtyckich „Kaliningrad – Königsberg”, Kaliningradzka
Galeria Artystyczna, Kaliningrad, Rosja; wystawa współczesnej sztuki rosyjskiej „Art
Index”, Łotewskie Narodowe Muzeum Artystyczne, Ryga, Łotwa
2009Galeria „ON”, Poznań, Polska; „Transitland”: Wideoart Europy Środkowej oraz
Wschodniej 1989-2009, Niemcy, Bułgaria, Węgry
2010„Czerwony-Czerwony. Jury Wasiljew i Carl Michael von Hausswolff ”, 3. Moskiewskie
Biennale Sztuki Współczesnej, fabryka “Czerwony Październik”, Moskwa, Rosja
„Czerwony-Czerwony. Jury Wasiljew i Carl Michael von Hausswolff ”, 3. Moskiewskie
Biennale Sztuki Współczesnej, fabryka “Czerwony Październik”, Kaliningradzka Galeria Artystyczna, Kaliningrad, Rosja
„Manifesty”, w ramach roku Rosja-Francja 2010, Centre d'Art Passerelle, Brest, Francja
„Czerwony-Czerwony. Jury Wasiljew i Carl Michael von Hausswolff”, 1. Uralskie Przemysłowe Biennale Sztuki Współczesnej, Jekaterinburg, Rosja
„From Kaliningrad with love”, „PROJEKT Kordegarda”, Narodowa Galeria Sztuki „Zachęta”, Warszawa, Polska
„Russian Red Project”, Galeria RAUM B, Kiel, Niemcy
„Fashion Russian Red”, Pierwsze Południowo-rosyjskie Biennale Sztuki Współczesnej, Rostow-na-Donu, Rosja
Program „Wideo Serenada”, Centrum EFA Project Space, Nowy Jork, USA
„Video Art from Central and Eastern Europe 1989 – 2009”, Studio Tommaseo,
Trieste, Włochy
„Russian Red”, Galeria „Łuk”, Władywostok, Rosja
Międzynarodowa Wystawa „About flags, paint bombs and fixations. The nature of colour in the political arena”, Centrum Sztuki Współczesnej „Motorenhalle”, Dresden, Niemcy
2011„Russia Next Door. Art installations from Kaliningrad”, Galeria BWA, Olsztyn, Polska
Międzynarodowy Projekt Wystawowy „Enklawa”, Kaliningradzka Galeria Artystyczna, Kaliningrad, Rosja, Centrum Sztuki Współczesnej „Zamek Ujazdowski”, Warszawa, Polska
2012Lost in Transformation” Rosyjski WideoArt, Kiel, Niemcy
2013„Solo i chór”, w ramach roku Rosja-Holandia 2013, Muzeum De Hallen Haarlem. Haarlem, Holandia
Prace znajdują się w zbiorach Kaliningradzkiej Galerii Artystycznej (Kaliningrad, Rosja), Muzeum
Narodowego Rosyjskiego (Saint – Petersburg, Rosja), Państwowego Centrum Sztuki Współczesnej (Moskwa, Rosja), MediaArtŁab (Moskwa, Rosja), Muzeum Sztuki Współczesnej KIAZMA
(Helsinki, Finlandia), Muzeum Sztuki Współczesnej Ludwig Muzeum (Budapeszt, Węgry).
17
«RUSSIAN RED», фрагмент экспозиции в Центре современного искусства «Лажня», Гданьск, Польша, 2013
Пейзажи безвременья II:
Сизифов труд
О видеоинсталяции Юрия Васильева «Прошлой
будущей зимой…» в бывшей прусской бане, ныне Центре
современного искусства в Гданьске
«Пейзажи безвременья» – это название одного из моих последних текстов о современном искусстве, приуроченного к выставке
еще никому неизвестных молодых людей из Петербурга – Анны и
Алексея Ганов. Он был издан мизерным тиражом галереей Марины Гисич в Петербурге.
Художники создают довольно мрачные, полубеспредметные картины пейзажного характера. Они полны тревожного ожидания и
тоски, но в то же время заряжены мощной, катастрофической энергией. Молодые люди хотят стать художниками и будут ими, но, по
правде говоря, они никому не нужны, по крайней мере, в своем родном городе. Вот им и остается ждать, то ли мецената, то ли отъезда. Однако там, на Западе, их вовсе не ждут: слишком они местные,
слишком русские, почти маниакально преданные своей первой интуиции. Художники ищут способ преодоления бессобытийного времени. Впрочем, безвременье чревато взрывом и спастись от него, уехать некуда. Ощущение это не зависит от возраста и положения. Его
власть универсальна, она имеет глубокие, таинственные истоки.
Увидев новые работы Юрия Васильева, художника сложившегося,
известного, и познакомившись с замыслом его новой большой видеоинсталяции в Гданьске, озаглавленной автором «Прошлой будущей зимой…», я вспомнил о формулировке «пейзажи безвременья». Мне кажется, что она важна и в данном случае. Эта формула
не оценочна. Речь не о том, что безвременье порождает искусство
безвременья, и не о противопоставлении времени как чего-то очевидно положительного – тоскливости безвременья. Безвременье
или особое состояние, в котором нет высоких достоинств как времени, так и вечности, представляется мне фактом и характеристикой русской жизни. В России с той или иной точки зрения всегда
безвременье. Но и Запад не избежал влияния силы безвременья,
что в XX веке особенно проявилось в философии, от Сёрена Кьеркегора до экзистенциализма. Есть и другие его признаки. Безвременье губит, но и проявляет основное, коренное. Время же часто отвлекает и обманывает, и губит не меньше, чем безвременье.
Показывая мне новые работы, Васильев сам произнес слово «безвременье», так что свой новый текст о его творчестве я рассматриваю как вторую попытку, второй кадр, возможно, многосерийного
фильма «Пейзажи безвременья».
Инсталляция Васильева развернута в известной «Лазне» (досл.
баня), ныне Центре современного искусства в Гданьске. Здание это
19
19
самобытное, тяжелой краснокирпичной архитектуры, дышит прусским духом и похоже на бункер: его не взяли даже бомбардировки.
Большой творческий цикл Васильева («Русский красный»), частью которого является инсталляция «Прошлой будущей зимой…», возник
на противопоставлении двух символических слоганов: русский красный и прусский голубой. В ходе многолетней работы выяснилось, что
это не только противопоставление («что русскому хорошо, то немцу
смерть»), но и сближение. «Они сошлись. Волна и камень, стихи и
проза, лед и пламень не столь различны меж собой» (Пушкин). Работа с контрастами вообще характеризует Васильева: снег и кипяток,
видео и русская национальная фактура, актуальное искусство и почвенность. Не изменяет себе художник и на этот раз. Только вот восприятие его произведений меняется во времени, и то, что поначалу
казалось контрастом, постепенно осознается как близкое, сходное, а
то и просто как то же самое: снег и кипяток, видео и русская национальная фактура, актуальное искусство и почвенность. Все дело в том,
как смотреть на вещи: видеть в них прежде всего новацию или ощутить постоянство, повторение, возможно, чреватое взрывом.
I. «Снежки» … яблоки, пирожки или снаряды, ядра в корзинке.
Дядьки истово, кряхтя и сопя, лепят снежки. Не игра! – радение.
Кухня, прачечная, пар, потоки воды. Контрасты льда и воды,
снега и кипятка. «Из огня да в полымя». Но что рождается в соитии кипятка и снега?
Рыжий огонь светит сквозь пар. Светлый глаз стынет и полыхает из-под ресниц.
Рассыпчатое месиво, снежное тесто в цинковом корыте, напоминающем банные шайки для полоскания белья.
Не бабы, мужики на кухне! Красивый светло-русый мужчина в кожаных перчатках, как у летчика-полярника, с часами на руке бьет
снежки-биточки, оглаживает, похлопывает шарики. Бросается в
глаза его густая борода, белые зубы, светлые глаза с долгим взором.
Зима – главное время года в творчестве Васильева. Зимой он
ездит в Кострому, набирается силушки.
Заготовка снежков, впрок. Заготовка снарядов. Ничего игрового.
Все серьезно. Баня, кухня, прачечная, фабрика, преисподняя. Труд?
II. “Обстрел мужчины снегом” Залеплено все лицо. Радостная
пытка. Ничто его не возьмет, ничто и не обидит. Огромная кудлатая
росомаха бьется на алом фоне стены. Это не краска, – кровь, хотя и
просто краска, никакая не кровь. Кровь же здесь белая, обжигающая. Перед нами русский артист-мученик: вот ведь как его отделывают, вот ведь как выделывается, на все готов!
III. «Катание комков» По периметру зала расположены большие видеокартины «Катание комков»: мужики собрались строить снежную бабу. По замыслу Васильева, они должны производить угрожающее впечатление. Ком сдирает снег до самой травы,
обнажая грязную землю. Катают мужики, бурые как медведи. Они
делают комы, огромные, словно орудия или тараны, а потом отправляют их вниз под откос. И снова катают, и снова скатывают…
Сизифов труд. Зачем?
IV. «Фитнес» В коридоре почти уже развалившейся хибары красивый мужик скачет на скакалке, прыгает и топает до изнеможения.
Потом повисает на руках, как будто распятый, смотрит в лицо зрителя, снова скачет, тяжело дышит, переступает с ноги на ногу – снова смотрит и скачет. По звуку – словно машина работает. Работа!? Не-е, не работа! Тут другое – прекрасная порода, пропорции тела, богатая растительность на лице, взгляд, цвет кожи. Раса, сила, красота! Мучит и тешит
он сам себя. Самобичевание – аскетическая и одновременно гедонистическая практика. Актерство и правда сошлись воедино, как у хлыстов, топтунов, бегунов-беспоповцев. Сектанты, молокане-прыгуны и
лютеране-скакуны (ныне уже не существующая секта в Петербургской
губернии) во время служения прыгают до изнеможения. При этом
«пророк» бормочет непонятные слова, которые воспринимаются окружающими как «откровения духа». Это приводит в экстаз, к выходу за положенные личности границы. Такое состояние является сегодня неосознанной целью для многих, в том числе для посетителей дискотек
и фитнес-центров, для трудоголиков, для компьютерно-зависимых, но
и для сектантов, террористов-смертников, членов штурмовых спецкоманд. В герое Васильева пародийно соединяется то и другое. Перед
нами явился бомж-фитнес-звезда! Но прежде всего я узнаю в этом персонаже аллегорию отдачи и самоотдачи как средства жизненной регенерации – образ возрождения через аннигиляцию. Еще один образ
странной, самоубийственной России? Еще один символ сверххудожника, «канатного плясуна» Ницше? Еще одно воплощение абсурда и мощи
все и вся приводящей в движение Силы?
V. «Нарцисс» Пять квадратных звезд – ран, сумасшедших огней,
крутящихся свастик – на белом фоне. Немолодой мужик, мятое
лицо которого доведено водкой до завершенной художественности, смотрит на себя в зеркало, заключенное в широкую красную
раму. Зеркало не может не напомнить красный квадрат Малевича.
Но вместо супрематической реальности квадрат начинен узнаваемой национальной физиономией мужика и всей тварной конкретностью его существа. В этом видео две контрастных звуковых дорож-
ки: одна – это коммерческая реклама, наигранно динамичная и оптимистическая, другая – невнятное бормотание героя, который катает
звуки во рту, как горячие снежки, и они вываливаются у него изо рта.
Осклабясь, он отворачивает голову назад и потом снова бесстыдно
смотрит сам на себя в зеркало. Звуки рекламы он не замечает, так как
купается в них.
В первом видео «Снежки» – человеческое лицо смотрит вниз, на
дело. (Это пробуждает зависть). В «Нарциссе» мужик смотрит на
себя и на нас и как будто кокетничает. (Это нас не радует. Мы, пожалуй, не хотели бы превратиться в этого человека, хотя и не далеки
от этого). В «Фитнесе» красивый мужчина смотрит на нас. Его взгляд
приятно неприятен. (Что же, нам немного стыдно быть им. Он соблазнителен и лукав).
VI. «Зал ожидания» Калининградский Южный вокзал, тяжеловесное немецкое здание. Поездов не много, дебаркадер просторный, скользкие каменные полы, пустота. «Сколько раз я хотел уехать
из этого города и не мог» (Ю.Васильев). Вокзал не хочется покидать,
он такой удобный, чистый. Хорошо просто сидеть, ждать, спать и
слышать сквозь сон звуки вокзала. Вокзал самодостаточен и цепок,
как безвременье.
На видео, которое было инсталлировано в зале ожидания, еще
молодой, но уже усталый человек. Вообще-то он много ездит, но уехать уже вряд ли способен. Да и куда, зачем уезжать от себя? Здесь, в
Калининградской, чувствуешь: есть огромная страна и большая Европа, тысячи городов и дорог, но за неказистой пограничной станцией (едешь ли с Востока или с Запада) лежит маленькая область,
закрытая, словно царство, «моя маленькая жизнь» и судьба, от которой не скрыться. Мужчина ворочается, встает, снова садится и засыпает. Остается на месте. Глядя на него, думаешь: жизнь, что здесь, что
где-то еще – это сон, интимное погружение в свое и выход в океан,
для которого не нужны ни паромы, ни мобильность. Искусство, удваивая реальность, превращает ее в сон. Спит персонаж, спит реальный вокзальный пассажир, заснет с открытыми глазами и зритель,
если даст себе время досмотреть видео до конца.
«Зал ожидания», «Идущие», «Фитнес» можно рассматривать как
триптих. Сон с его вздохами, конечно, в центре.
VII. «Роща» Русский красный – прусский голубой. Вообще-то
роща белая, слепящая. И только сквозь эту белизну она на мгновение вспыхивает кроваво-красным. Это происходит так быстро, что
красное едва осознаешь. Белое – слепота, зримое – только мгновение, мгновение реальности и раны. Но главное все-таки сама роща,
ее вертикальный строй, сила саморегенерации. Зачем живет жизнь,
зачем работает, не зная ни цели, ни смысла?
Видео «Снежки» и «Фитнес», «Идущие» и «Катание комков» наводят
меня на воспоминания о Сизифе, мифологическом царе Коринфа у
греков. В гомеровском эпосе Сизиф – порочный и корыстолюбивый
человек. Первым из греков прибегнул к хитрости и обману. Ему удалось обмануть саму Смерть. Заковав в кандалы то ли Танатоса1, то ли,
по другой версии мифа, Аида, он несколько лет держал его в плену. В
отсутствие Танатоса люди перестали умирать. Обеспокоенные таким
непорядком боги послали Ареса (Марса) освободить Танатоса. В отместку он исторг душу Сизифа и отвел ее в царство мертвых. Но Сизиф
и тут сумел обмануть богов. Он запретил своей жене совершать после
своей смерти погребальные обряды. Аид и Персефона, не дождавшись погребальных жертвоприношений, разрешили Сизифу вернуться на землю, чтобы наказать жену за нарушение священных традиций
и устроить подобающие похороны с жертвоприношениями. Сизиф не
пошел обратно в Аид, а остался в своем дворце пировать и радоваться тому, что он, единственный из смертных, сумел вернуться домой из
царства теней. Прошло еще несколько лет, пока отсутствие Сизифа в
царстве мертвых не было обнаружено и за хитрецом послали Гермеса,
несомненно, еще более хитрого, чем Сизиф и ему уж удалось водворить бунтовщика в обитель Танатоса. В Аиде Сизиф занят бесконечным
и бесцельным трудом, все снова и снова вкатывает тяжелый камень в
гору. Для богов нет наказания хуже, чем бесцельный труд. Такова сизифова форма смерти. Труд есть смерть, особенно рабский труд.
Мифологический образ может появляться там и сям не только, когда
художник, писатель думает о нем. Он всплывает тогда, когда ставится
вопрос о смысле жизни, труда и творчества, когда смысл ищется не в
критическом осознании того или иного предмета, а в самом сложении бытия, в неотвратимости существования. У выдающегося французского писателя XX века Альбера Камю Сизиф становится человеком, который возвысился над бессмысленностью своего существования, признав абсурдность жизни, в чем обрел свой смысл и свою гордость. В 1936 году писатель начал работать над повестью «Счастливая
смерть». Тогда же он создал самодеятельный «Театр труда» (Théâtre du
Travail). Это были этапы подготовки к написанию главного философского труда Камю – «Миф о Сизифе» (издан в 1943 году). Камю испытал
различные влияния, но особенно важными были для него идеи Андре
Мальро («абсурдность жизни») и Фридриха Ницше («вечное возвращение»). В речи по случаю вручения Нобелевской премии в 1957 году,
говоря о своей жизненной позиции, Камю поставил в неудобное положение официальных прогрессистов и гуманистов того времени, сказав, что «слишком крепко прикован к галере своего времени,
21
чтобы не грести вместе с другими, даже полагая, что галера провоняла селедкой, переполнена надсмотрщиками, и что, помимо всего прочего, взят неверный курс».
Единственным средством борьбы с абсурдом было для Камю признание его данности. В «Мифе о Сизифе» он пишет о том, что Сизиф
находит удовлетворение, даже радость в ясном осознании тщетности и безрезультатности своих усилий. Практически такое отношение
к жизни выливается в перманентный бунт. Высшим воплощением неосознанного абсурда являются для Камю разнообразные попытки насильственного улучшения общества – от фашизма до сталинизма. Вероятно, сегодня он подверг бы критике прекраснодушные мечтания
разнообразных социальных реформаторов, защитников прав человека, отменивших право на абсурд существования и во что бы то ни
стало желающих «осчастливить» людей терапевтическими средствами.
Как левак Камю идеализировал бунт и революционную деятельность,
но как глубокий мыслитель понимал, что наиболее радикальной формой бунта является творчество как таковое, основанное на признании
таинственной абсурдности существования мира. Негативными примерами бунта являются для него Дон Жуан, человек-актер и завоевательтиран. Для Камю Сизиф – абсурдный герой, который живет полной
жизнью, ненавидит смерть, но обречен на бессмысленный труд. Его
покидает надежда, а судьбу невозможно преодолеть с помощью презрения. Но у Сизифа есть его камень, который является его личным достоянием, и «каждый отблеск руды в нем – это целый мир для героя».
Камю заключает, что «все хорошо» и, что «Сизифа следует представлять себе счастливым». Писатель представляет непрерывный и бессмысленный труд Сизифа как метафору современной жизни, потраченной на бесполезный труд на фабриках и в офисах: «Сегодняшний
рабочий каждый день своей жизни трудится над одной и той же задачей, и эта судьба не менее абсурдна. Но это трагично только в редкие
моменты осознания».
Камю серьезно утверждал: «Если существует грех против жизни,
то он, видимо, не в том, что люди не питают надежд, а в том, что полагаются на жизнь в мире ином и уклоняются от беспощадного величия жизни поcюсторонней». Как ни странно, но характеристика
человека-рабочего у Камю и его пафос смирения с судьбой и абсурдом перекликаются с идеями Эрнста Юнгера, высказанными в
его знаменитом трактате «Рабочий». Не удивительно, что пассивность и пессимизм философии Камю, в конце концов, навлекли на
него немилость левых интеллектуалов.
В произведениях Юрия Васильева нет ничего общего с непробиваемо серьезным, несчастным сознанием экзистенциалиста Камю. Прежде всего их разделяет отношение к актерству и лукавству. В этом рус-
ский художник, кстати, оказывается ближе к Ницше. В работе Васильева я вижу невольное изображение искусства в русском радикальном
истолковании в период проникновения в мир русской культуры новейших технологий и жанров. При этом темой («о чем?») владеет традиция. Для художника искусство – это деятельность, которую не выбирают, она оказывается навязанной самой жизнью. Напротив, для общества, с его целесообразным мышлением, искусство – это деятельность,
в сущности, возмутительная, и поэтому общество изо всех сил стремится присвоить искусству какой-нибудь смысл. Для самого искусства
главное в нем – спонтанность происхождения и циркулярное повторение. Никакой правды от него не требуется, так как оно само по себе
и есть правда собственного существования. Правда же в отечественной традиции невозможна без мудрости и ума с их лукавством, самоиронией и самопародией. Главное – повторение и воспроизведение,
смиренно-бунтующее творчество.
Вы, конечно, помните мультик «Падал прошлогодний снег» – фильм,
снятый в 1983 году советским кинорежиссером Александром Татарским по сценарию Сергея Иванова. Мужичок в фильме послан женой
на поиски елки, но, будучи товарищем малахольным, ходит за елкой
три раза, теряет ее три раза, но в конце концов, добывает, правда, уже
«прошлой будущей зимой» или весной, так что елку пришлось отнести
обратно в лес. «На сдаче «Снега» у меня было предынфарктное состояние. Мне заявили, что я неуважительно отношусь к русскому человеку: у вас всего один герой — русский мужик, и тот идиот!»— рассказывал позднее Александр Татарский.
Уважения к русскому народу у Татарского было столько, сколько полагается иметь интеллигентному российскому еврею. А вот перед Васильевым этот вопрос вообще не стоит, да ныне никто и не скажет, что
его русский мужик – идиот, скорее это Сфинкс и Богатырь, хотя, конечно, также и Чучело. Не заподозришь нашего художника и в том, что
он мечтает об изменении или перевоспитании русского народа и сложившегося у него современного искусства. Для него основная тема
и материал – это народ-художник, «бытовой концептуалист», страстотерпец и бунтарь с лукавинкой в глазах. Прежде всего красивый…
Красивый свободной красотой природы – как березы, огонь и снег.
Иван Чечот 17.07.2013 Гостиница «Калининград» в Калининграде
1 О Танатосе или Фанатосе («фанатический» означает поэтому
«смертельно преданный чему-либо») нужно знать, что он сын Ночи,
близнец бога сна Гипноса. У него холодное сердце, он живет на самом
краю света. Это единственный из богов, не любящий даров. Культ Танатоса существовал только в суровой Спарте. Прим. авт.
Юрий Васильев Родился 29 ноября 1950 года в городе Кингисепп, Россия. В 1974 году
окончил Ленинградское художественное училище им. В.А. Серова. Заслуженный художник России. Живет и работает в Калининграде.
С 2001 года реализует авторский проект «Russian Red» (видео, фото, перформанс, инсталляция), который впервые был показан на выставке «Прусский синий» (Дворцовый комплекс Сан-Суси, Оранжерея, Потсдам, Германия). Проект был представлен в более 40 российских и международных выставках.
2002«Davaj Davaj» выставка современного российского искусства, Postfuhramt,
Берлин, Германия, Музей прикладного искусства МАК, Вена, Австрия
III Фестиваль института ПРО АРТЕ «Современное искусство в традиционном
музее». Музей Куинджи, Санкт – Петербург, Россия
2003«RUSSIAN RED» Муниципальная художественная галерея, Кострома, Россия
Медиа Форум XXY Московского Международного кинофестиваля, Москва, Россия; Фестиваль искусств «Россия сегодня», Pasinger Fabrik, Мюнхен, Германия
Первый фестиваль видеоарта России и стран Северной Европы «Electric
visions», Россия, Финляндия, Дания, Исландия, Норвегия, Швеция
2004Фестиваль современного искусства на открытом воздухе «АРТ Клязьма»,
Москва, Россия
Инсталляция «Отец наш», Музей Янтаря. Калининград, Россия
«Мастерская АРТ МОСКВА» Конкурс Премии «Черный квадрат», ЦДХ,
Москва, Россия
«За красным горизонтом», ЦСИ «Уяздовский замок», Варшава, Польша –
ГЦСИ, Москва, Россия
2005Специальный проект «Russian Red»1 Московской Международной Биеннале
современного искусства, ГЦСИ, Москва, Россия
«Человеческий проект», Специальный проект 1 Московской биеннале современного искусства, ЦДХ, Москва, Россия
«Brusland. Brussie. Brussia» в рамках фестиваля «Europalia. Russia», Park du
Bruxelles, Брюссель, Бельгия
2006Международный социо-культурный проект «Художник и оружие», Центр современного искусства «Марс», Москва, Россия
Международный социо-культурный проект «Художник и оружие», Центр современного искусства «Laznia», Гданьск, Польша
Музей современного искусства «KIASMA», «ARS-06», Хельсинки, Финляндия
«Запад России. Современное искусство Калининграда» в рамках международной
выставки «Eastern Neighbors» (Культурный центр «Вавалон»), Утрехт, Нидерланды
2007Резиденция, Дом художника «Кюнстлерхаус Лукас», Аренсхооп, Германия
2008IX Биеннале Графики стран Балтийского моря «Калининград – Кенигсберг», Калининградская художественная галерея, Калининград, Россия; выставка современного русского искусства «Art Index», Латвийский Национальный художественный музей, Рига, Латвия
2009Галерея «ON», Познань, Польша; «Transitland»: Видеоарт Центральной и Восточной Европы 1989-2009, Германия, Болгария, Венгрия
2010«Красный-Красный. Юрий Васильев и Карл Михаэль фон Хауссвольф», 3 Московская биеннале современного искусства, фабрика «Красный Октябрь»,
Москва, Россия
«Красный-Красный. Юрий Васильев и Карл Михаэль фон Хауссвольф», 3 Московская биеннале современного искусства, фабрика «Красный Октябрь», Калининградская художественная галерея, Калининград, Россия
«Манифесты», в рамках года Россия-Франция 2010, Центр искусств Passerelle,
Брест, Франция
«Красный-Красный. Юрий Васильев и Карл Михаэль фон Хауссвольф»,1 Уральская индустриальная биеннале современного искусства, Екатеринбург, Россия
«From Kaliningrad with love», «PROJEKT Kordegarda», Национальная галерея искусств «Захента», Варшава, Польша
«Russian Red Project», галерея RAUM B, Киль, Германия
«Fashion Russian Red», Первая Южно-российская биеннале современного искусства, Ростов-на-Дону, Россия
Программа «Видео Серенада», центр EFA Project Space, Нью-Йорк, США
«Video Art from Central and Eastern Europe 1989 – 2009», Studio Tommaseo,
Триест, Италия
«Russian Red», галерея «Арка», Владивосток, Россия
Международная выставка «About flags, paint bombs and fixations. The nature of
colour in the political arena», ЦСИ «Motorenhalle», Дрезден, Германия
2011«Russia Next Door. Art installations from Kaliningrad», галерея BWA, Ольштын, Польша
Международный выставочный проект «Анклав», Калининградская художественная галерея, Россия, ЦСИ «Замок Уяздовский», Варшава, Польша
2012Lost in Transformation» Российский видеоарт, Киль, Германия
2013«Соло и хор», в рамках года Россия – Голландия 2013, Музей De Hallen Haarlem.
Гарлем, Голландия
Произведения находятся в собраниях Калининградской художественной галереи (Калининград, Россия), Государственного Русского Музея (Санкт-Петербург, Россия), Государственного центра современного искусства (Москва, Россия), МедиаАртЛаб (Москва, Россия), Музея современного искусства KIAZMA (Хельсинки, Финляндия), Музея современного искусства Ludwig Muzeum (Будапешт, Венгрия).
23
“Following”, black and white photo, 2009 „Kroczący”, fotografia czarno-biała, 2009 «Идущие», черно-белое фото, 2009
25
“Russian Red White”, video installation Kaliningrad state art gallery, Russia, 2009
„Russian Red White”, instalacja wideo Galeria Sztuki w Kaliningradzie, Rosja, 2009
«Russian Red White», видео инсталляция Калининградская художественная галерея, Россия, 2009
27
“Russian Red Supremus”, color photo, 2008 „Russian Red Supremus”, fotografia kolorowa, 2008 «Russian Red Supremus», цветное фото, 2008
29
“Meteorite hunters”, photo, 2012
„Polujący na meteoryty”, fotografia, 2012
«Охотники за метеоритами», фото, 2012
31
33
“Last next winter”, video, 2011
„Zimą zeszłego przyszłego roku”, wideo, 2011
«Прошлой будущей зимой», видео, 2011
35
“Last next winter”, video installation, Kaliningrad state art gallery, Russia, 2011 „Zimą zeszłego przyszłego roku”, instalacja wideo, Galeria Sztuki w Kaliningradzie, Rosja, 2011
«Прошлой будущей зимой», видео инсталляция, Калининградская художественная галерея, Россия, 2011
37
“Washing the red piglet”, photo performance, installation
Pasinger Fabrik, Munich, Germany, 2003
„Mycie czerwonego prosiaka”, performance fotograficzny, instalacja,
Pasinger Fabrik, Monachium, Niemcy, 2003
«Отмывание красного поросенка», фото перформанс, инсталляция,
Pasinger Fabrik, Мюнхен, Германия, 2003
39
„Narcissist”, photo, video installation
Gallery „ON”, Poznan, Poland, 2009
„Narcyz”, fotografia, instalacja wideo
Galeria „ON”, Poznań, Polska, 2009
„Нарциссист”, фото, видео инсталляция
Галерея „ON”, Познань, Польша, 2009
41
43
“Mom”, video, 2002 „Ma-ma”, wideo, 2002 «Ма-ма», видео, 2002
“Untitled”, color photo, video, 2007 „Bez tytułu”, fotografia kolorowa, wideo, 2007 «Без названия», цветное фото, видео, 2007
45
“Recollecting the dreams…”, video installation
„Wspominając sny…”, instalacja wideo
«Сны вспоминая…», видео инсталляция
CAC “M’ARS”, Moscow, Russia, 2005
CSW „M’ARS”, Moskwa, Rosja, 2005
ЦСИ «М’АРС», Москва, Россия, 2005
47
Yu. Vassiliev, A. Soglachaev. “Persons unknown”, color photo, 2007–2011
J. Wasiljew, A. Sogłaczajew. „Nieznajomi”, fotografia kolorowa, 2007–2011
Ю. Васильев, А. Соглачаев. «Неизвестные», цветное фото, 2007–2011
49
“Solingen”, color photo, video, 2010
„Solingen”, fotografia kolorowa, wideo, 2010
«Золинген», цветная фотография, видео, 2010
51
“Furious Terek”, photo installation, 2011
„Nieposkromiony Terek”, instalacja fotograficzna, 2011
«Буйный Терек», фото инсталляция, 2011
53
“Garden–Garden Russian Red”, outdoor installation
Brussels Park, Brussels, Belgium, 2005
„Garden–Garden Russian Red”, instalacja w krajobrazie
Park Brukselski, Bruksela, Belgia, 2005
«Garden–Garden Russian Red», ландшафтная инсталляция
Брюссельский парк, Брюссель, Бельгия, 2005
55
“Fashion Russian Red”, color photo, 2003 „Fashion Russian Red”, fotografia kolorowa, 2003 «Fashion Russian Red», цветное фото, 2003
57
D. Akimov, Yu. Vassiliev. “Lenin listening to Akimov’s appassionata
at Kellokoski”, outdoor sound installation
Kellokoski, Finland, 2006
D. Akimow, J. Wasiljew. „Lenin słucha Appassionaty Akimowa
w Kellokoski”, intstalacja dźwiękowa w krajobrazie
Kellokoski, Finlandia, 2006
Д. Акимов, Ю. Васильев. “Ленин слушает аппассионату
Акимова в Келлокоски”, звуковая ландшафтная инсталляция
Келлокоски, Финляндия, 2006
59
“Russian Red Rebranding”, outdoor installation
Kuenstlerhaus Lukas, Ahrenshoop, Germany, 2007
“Russian Red Rebranding”, instalacja w krajobrazie
Kuenstlerhaus Lukas, Ahrenshoop, Niemcy, 2007
“Russian Red Rebranding”, ландшафтная инсталляция
Дом художника Лукаса, Аренсхоп, Германия, 2007
61
63
“Waiting hall”, video installation
„Poczekalnia”, instalacja wideo
«Зал ожидания», видео инсталляция
Kaliningrad South train station, 2012
Dworzec Południowy w Kaliningradzie, 2012
Южный вокзал города Калининграда, 2012
65
BB NCCA exhibition space, Kaliningrad, Russia, 2012 BO PCSW miejsce wystawy, Kaliningrad, Rosja, 2012 Выставочное пространство БФ ГЦСИ, Калининград, Россия, 2012
67
“Our Father”, video installation
„Ojciec nasz”, instalacja wideo,
«Отец наш», видео инсталляция
Central Artists House, Moscow, 2004
Centralny Dom Artysty, Moskwa, 2004
Центральный Дом Художника, Москва, 2004
Kiasma, Helsinki, Finland, 2006
Kiasma, Helsinki, Finlandia, 2006
Киаcма, Хельсинки, Финляндия, 2006
69
Gallery “ON”, Poznan, Poland, 2009 Galeria „ON”, Poznań, Polska, 2009 Галерея «ON», Познань, Польша, 2009
Assembly hall of Agroindustry College, Gusev,
Kalininigrad Region, 2010
Aula Kolegium Agro-Przemysłowego, Gusiew,
Obwód Kaliningradzki, 2010
Актовый зал Агропромышленного колледжа,
Гусев, Калининградская область, 2010
71
“Russian Red Aromorphosis”, color photo, 2008 „Russian Red Aromorfoza”, fotografia kolorowa, 2008 «Russian Red Ароморфоз», цветное фото, 2008
73
Russian Red Project, Łaźnia Centre for Contemporary Art, 2013 Russian Red Project, Centrum Sztuki Współczesnej „Łaźnia”, 2013
Russian Red Project, Центр современного искусства «Лажня», 2013
75
IMPRINT
Design: Yury Vassiliev, Trofim Popov
Layout: Trofim Popov
Photos: Yury Vassiliev, Anton Soglachaev, Evgeny Umansky
Translation: Anastasia Vekshina, Katarzyna Syska, Ekaterina Shamova
Подготовка издания
Дизайн: Юрий Васильев, Трофим Попов
Оригинал-макет: Трофим Попов
Фотографии: Юрий Васильев, Антон Соглачаев, Евгений Уманский
Перевод: Анастасия Векшина, Катажина Сыска, Екатерина Шамова
Realized by
The National Centre for Contemporary Arts (Baltic Branch, Russia)
P.O. Box 1582, Kaliningrad, 236000 Russia
e-mail: [email protected]
www.ncca.ru/kaliningrad
Издание осуществлено
Балтийским филиалом
Государственного центра современного искусства
а/я 1582, Калининград, 236000 Россия
e-mail: [email protected]
www.ncca.ru/kaliningrad
©2013 NCCA, Baltic Branch, Russia
©2013 Yury Vassiliev
© 2013 ГЦСИ, Балтийский филиал
© 2013 Юрий Васильев
Отпечатано в типографии UAB «STANDARTŲ SPAUSTUVĖ»
Литва, Вильнюс, ул. Даряус ир Гирено, 39
This publication has been produced with the assistance
of the European Union under the Lithuania-PolandRussia ENPI Cross-border Cooperation Programme
2007-2013. The contents of this publication are the sole
responsibility of the Baltic Branch of the National Centre
for Contemporary Arts and can in no way be taken to
reflect the views of the European Union.
The European Union is made up of 28 Member States
who have decided to gradually link together their knowhow, resources and destinies. Together, during a period
of enlargement of 50 years, they have built a zone of
stability, democracy and sustainable development whilst
maintaining cultural diversity, tolerance and individual
freedoms. The European Union is committed to sharing its achievements and its values with countries and
peoples beyond its borders.
The Lithuania-Poland-Russia European Neighbourhood
and Partnership Instrument Cross-border Cooperation
Programme 2007-2013 aims at promoting economic
and social development on both sides of the EU-Russian
border, addressing common challenges and problems,
and promoting people to people cooperation. Under
the Programme, legal non-profit entities from the Lithuanian and Polish border regions, and the entire Kaliningrad oblast implement joint projects co-financed by the
EU and the Russian Federation.
Ta publikacja została wydana przy pomocy finansowej
Unii Europejskiej, w ramach Programu Współpracy Transgranicznej ENPI Litwa-Polska-Rosja 2007-2013. Odpowiedzialność za zawartość tej publikacji leży wyłącznie po
stronie Bałtyckiego oddziału Narodowego centrum sztuki
współczesnej i nie może być w żadnym wypadku traktowana jako odzwierciedlenie stanowiska Unii Europejskiej.
Unia Europejska składa się z 28 krajów członkowskich,
które zdecydowały stopniowo łączyć swoją wiedzę, zasoby i przyszłość. Wspólnie, podczas trwającego 50 lat
procesu rozszerzania, zbudowały one strefę stabilności,
demokracji oraz zrównoważonego rozwoju zachowując
kulturową różnorodność, tolerancję i indywidualne wolności. Unia Europejska jest zdecydowana dzielić się swoimi osiągnięciami oraz wartościami z państwami i społecznościami spoza jej granic.
Program Współpracy Transgranicznej EISP Litwa-Polska-Rosja 2007-2013 ma na celu wspieranie rozwoju
gospodarczego i społecznego po obu stronach granicy UE z Rosją poprzez odniesienie się do wspólnych
wyzwań i problemów oraz promocję współpracy międzyludzkiej. W ramach Programu zarejestrowane organizacje non-profit z przygranicznych obszarów Litwy i
Polski oraz całego Obwodu Kaliningradzkiego wdrażają wspólne projekty współfinansowane przez UE oraz
Federację Rosyjską.
Данная публикация была подготовлена при финансовой поддержке Европейского Союза в рамках Программы Приграничного Сотрудничества
ЕИСП Литва-Польша-Россия 2007-2013 гг. Ответственность за содержание публикации несет Балтийский филиал Государственного центра современного искусства. Данная публикация ни в коей
мере не может рассматриваться как выражение
позиции Европейского Союза.
Европейский Союз состоит из 28 государствчленов, которые решили постепенно объединить
свои знания, ресурсы и судьбы. За 50-летний период расширения ЕС они совместно создали зону стабильности, демократии и устойчивого развития, сохранив культурное разнообразие, толерантность
и свободу личности. Европейский Союз стремится
неуклонно делиться своими достижениями и ценностями со странами и народами, находящимися за
пределами его границ.
Программа Приграничного Сотрудничества Европейского инструмента соседства и партнерства ЛитваПольша-Россия 2007-2013 гг. направлена на поддержку социально-экономического развития по обеим сторонам границы между ЕС и РФ, решение общих задач
и проблем, а также развитие сотрудничества между
людьми. В рамках данной программы некоммерческие
организации и учреждения из Калининградской области и приграничных районов Литвы и Польши осуществляют реализацию совместных проектов при финансовой поддержке ЕС и РФ.