FULL TEXT - Antropomotoryka

NR 34
AN TRO PO MO TO RY KA
2006
SOFIT I SOPLAY JAKO NARZĘDZIA BADANIA
AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ DZIECI I MŁODZIEŻY
METODĄ OBSERWACJI BEZPOŚREDNIEJ
SOFIT & SOPLAY AS TOOL OF MEASURING PHYSICAL
ACTIVITY OF CHILDREN AND YOUTHS BY MEANS
OF DIRECT OBSERVATION
Jan Strugarek*
*
dr, Studium Wychowania Fizycznego i Sportu Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, ul. Szamarzewskiego
89
Słowa kluczowe: obserwacja bezpośrednia, aktywność fizyczna, sposoby rejestracji
zachowań, sposoby gromadzenia danych
Key words: direct observation, physical activity engagement, method of behavior recording, method of data collecting
STRESZCZENIE • SUMMARY
Celem artykułu jest prezentacja metody obserwacji bezpośredniej jako jednego z najlepszych sposobów
gromadzenia danych dotyczących szkolnej i pozaszkolnej aktywności fizycznej dzieci i młodzieży. Szerokie
możliwości jej wykorzystania zarówno w badaniach naukowych jak i praktyce pedagogicznej, wymagają od
autorów i osób realizujących ww. metodę przestrzegania ścisłych i ustalonych procedur kodyfikacyjnych
dotyczących zaobserwowanych zachowań oraz ich zapisu. W artykule przedstawiono dwa przykładowe systemy
obserwacji aktywności fizycznej ucznia w szkole i poza nią, z powodzeniem wykorzystane w ponad 2000 szkołach
w USA. System SOFIT rejestrujący zachowania dzieci i młodzieży podczas lekcji wychowania fizycznego tworzą
3 zasadnicze elementy: aktywność fizyczną podczas lekcji, kontekst i treść lekcji oraz zaangażowanie w niej
nauczyciela. System rejestracji pozaszkolnej aktywności ruchowej SOPLAY obejmuje indywidualne zachowania
ucznia, zaklasyfikowane jako sedentarne, spacerowanie lub wysoka aktywność.
-
The purpose of the article is to present the advantages of collecting data concerning physical activity of
children and youths by means of direct observation. The latter seems to be one of the best ways of measuring
physical activity of children provided it is carried out in accordance with strictly defined procedures (a uniform
system of categorization simultaneous recordings of student activity levels etc.). The article presents two systems
of collecting data concerning school and out of school physical activities of students i.e. SOFIT & SOPLAY, both
successfully used in over 2000 schools in USA. SOFIT is comprehensive system providing a measure of student
activity, lesson content/context, teacher involvement while SOPLAY uses momentary time sampling to record
the behavior of each participant as sedentary, walking, or very active.
Obserwacja bezpośrednia należy w opinii badaczy
do jednej z najlepszych metod pomiaru aktywności fizycznej dzieci (szczególnie młodszych) [1].
Głównymi jej cechami są celowość, planowość, systematyczność i selektywność. Ma ona szereg zalet
w porównaniu z innymi metodami pomiaru aktywności fizycznej [2]. Przede wszystkim zawiera dokładne i szczegółowe dane dotyczące typu i specyfiki
-
-
-
Wstęp
-
– 95 –
określonej formy aktywności [3]. Stosując ją, można
również uzyskać informacje o uwarunkowaniach
środowiskowych i społecznych, towarzyszących
fizycznej aktywności dzieci [4]. Stwierdzono także
wysoką rzetelność i trafność tej metody badawczej
[5]. Nie jest ona jednak doskonała. Obserwowane
dzieci mają wielokrotnie tendencję do ukrywania
specyficznych i typowych dla siebie zachowań
przed obserwatorem. Innym mankamentem jest
zawężenie badanej populacji do niewielkiej liczebnie próby badanych. Powodem są głównie wysokie
koszty badań związane z czasochłonnością zbierania i opracowywania zgromadzonych danych.
Należy przy tym pamiętać, że podstawą właściwego przebiegu rejestracji zachodzących zjawisk lub
zdarzeń jest całkowita neutralność obserwatora.
Jakikolwiek wpływ wywierany na obserwowanych
przez osobę przeprowadzającą badanie, może być
przyczyną zniekształcenia uzyskiwanych informacji, przy czym w równej mierze dotyczy to czynników ilościowych, jak i jakościowych. Wielokrotnie
spełnienie tego kryterium obiektywności bywa
niewykonalne, gdyż zakłócenie funkcjonowania
stabilnego systemu zachowań osobniczych przez
wprowadzenie nowego elementu (obserwatora)
powoduje zmianę dotychczas funkcjonującego
systemu. Użycie tej metody do badań aktywności
fizycznej, szczególnie w młodszych grupach wiekowych, może prowadzić do zmiany ich zwyczajowych zachowań i do zwracania nadmiernej uwagi
(zainteresowania), na osobę lub sprzęt służący do
rejestracji aktywności. Efekt ten można zminimalizować poprzez wydłużenie czasu obserwacji
i obecności obserwatora na tyle, że stanie się on integralną częścią systemu, będąc równocześnie jego
stałym i niezmiennym elementem.
Zminimalizowanie wpływu obserwatora na
przebieg zachodzących zjawisk i zdarzeń nie jest
jedynym warunkiem dokładnego i rzetelnego przeprowadzenia obserwacji bezpośredniej. Osoby rejestrujące konkretne formy aktywności ruchowej
winny posiadać szeroki zakres wiedzy teoretycznej
i umiejętności praktycznego rejestrowania zjawisk.
Jedynie wysokie kompetencje właściwie zogniskują
uwagę i pomogą dostrzec obserwowane zjawiska
we właściwym wymiarze. Charakterystyczną cechą, osoby prowadzącej obserwację powinna być
spostrzegawczość. Niestety, wielokrotnie atrybutem
tej ostatniej jest wybiórczość związana z pewnymi
ograniczeniami narządów zmysłu. Receptory nie
są w stanie zarejestrować i przetworzyć wszystkich
informacji szczególnie wówczas, gdy obserwowana grupa osób jest zbyt liczna. W celu zwiększenia
obiektywności uzyskiwanych danych coraz po-
wszechniej wykorzystuje się czujniki ruchu (infrared light counters) lub kamery wideo. Najnowszym
sposobem prowadzenia badań metodą obserwacji
bezpośredniej jest zintegrowany system Observer
XT. Zbierane za pomocą kamery video dane są
bezpośrednio analizowane, automatycznie przetwarzane i zapisywane w pamięci komputera osobistego w formie hierarchicznie zakodowanych
schematów i wykresów [6]. Kolejnym wyzwaniem,
stojącym przed obserwatorem wykorzystującym
metodę obserwacji bezpośredniej, jest właściwy
(zgodny z celem obserwacji i procedurami kodyfikacyjnymi) zapis dostrzeżonego wycinka rzeczywistości. Klasyfikacja zaobserwowanego rodzaju aktywności wymaga precyzyjnego usytuowania przebiegu obserwacji w trzech wymiarach: czasowym,
jakościowym i przestrzennym. Rejestrację zdarzeń
w czasie można prowadzić w sposób ciągły, ustalając wcześniej jej ramy, do pewnej stałej liczby
godzin w ciągu dnia, tygodnia itd. Wymiar czasowy może być również ustalany wybiórczo i sprowadzony do krótkich sekwencji czasowych (np. 5 – 10
min) w kolejnych godzinach trwania obserwacji.
Rozpatrując kontekst jakościowy, należy wyselekcjonować osoby lub grupy osób objętych obserwacją,
na których wyłącznie będzie koncentrować swoją
uwagę obserwator. Rejestracji podlega konkretny
rodzaj aktywności (bieg, skok, rzut, zatrzymanie,
leżenie itp.) z wyszczególnieniem częstotliwości
i intensywności tych zachowań. Ważne jest również
precyzyjne określenie miejsca obserwacji. Jeżeli
przeprowadzamy ją w sposób ciągły, należy każdej zauważonej formie aktywności bezwzględnie
przypisać konkretne miejsce jej zaistnienia. Jeżeli
badania prowadzone są wybiórczo, wówczas ściśle
określamy przestrzeń obserwacji i ograniczamy ją
do dającego się w pełni kontrolować obszaru (sali,
boiska osiedlowego, drogi, basenu itp.).
Uwzględniając powyższe uwarunkowania należy stwierdzić, że bezpośrednia obserwacja aktywności ruchowej musi być prowadzona przy użyciu
jednolitego systemu kategoryzacji i katalogowania zdarzeń według wcześniej ustalonych i ściśle
podporządkowanych celowi badań kodów lub
schematów rejestracyjnych [7]. Uchybienia w tym
względzie powodują różnice w sposobie oceny poszczególnych komponentów aktywności i pomimo
zgodnego z planem przebiegu obserwacji, mogą
prowadzić do odmiennej niż rzeczywista oceny
sytuacji, a w konsekwencji do fałszywego wnioskowania.
Przykładami zastosowania nowoczesnych metod obserwacji bezpośredniej w badaniach aktywności fizycznej dzieci i młodzieży są nowocze-
-
-
-
-
Jan Strugarek
-
– 96 –
SOFIT i SOPLAY jako narzędzia badania aktywności fizycznej dzieci i młodzieży metodą obserwacji bezpośredniej
sne systemy SOFIT (System for Observing Fitness
Instruction Time) [8] oraz SOPLAY (System for
Observing Play and Leisure Activity in Youth) [9].
Celem wykorzystania pierwszego z nich było zebranie obiektywnych i kompletnych danych, dotyczących aktywności fizycznej uczniów, ich zachowań
oraz zachowań nauczyciela podczas lekcji wychowania fizycznego. Przeprowadzono go w ponad
1000 szkołach na całym obszarze USA, a ponadto
wykorzystano w trakcie testowania eksperymentalnego programu nauczania wychowania fizycznego
1000-osobowej grupy uczniów. Trafność i rzetelność metody potwierdzono bezpośrednimi pomiarami tętna R = 0.80 do 0.91, p < 0.01; [10] oraz
przy użyciu akcelerometrów typu Caltrac i Tritrac
R = 0.61 [11] Program SOFIT opiera się na trzech
niezależnych elementach:
1. Zaangażowanie uczniów w aktywny udział
w lekcji (Student physical activity engagement)
2. Treść / kontekst lekcji (Lesson context/content)
3. Zaangażowanie nauczyciela (Teacher involvement)
Zbieranie danych1:
Obserwację przeprowadza osoba przeszkolona
w zakresie rejestrowania i kodowania obserwowanych zjawisk. Do rejestracji danych używać można
również kamery video lub sprzężonego z nią komputera. Obserwator i sprzęt rejestrują zdarzenie
w formie 10-sekundowego zapisu wszystkich elementów. Po każdym zarejestrowanym interwale obserwator wprowadza odpowiednie kody na przygotowany arkusz obserwacyjny (Lesson Observation
Form) osobno dla każdego elementu.
Technika obserwacji2:
Aktywność uczniów i kontekst lekcji są kodowane,
a kod zachowania nauczyciela oparty jest na hierarchii jego działań pedagogicznych w obserwowanym interwale.
15, 20, 25). W klasach koedukacyjnych dobór po
względem płci musi być jednakowy. Na arkuszu zaznacza się płeć.
Długość sekwencji i interwałów4:
Każdy uczeń obserwowany jest w dwóch 4-minutowych sekwencjach (po 12 razy w każdej z nich)
ciągu lekcji. Obserwacje przebiegają w formie 10-sekundowych interwałów trzy razy w ciągu minuty, w rytmie 10 s. obserwacji – 10 s. kodowanego
zapisu zachowań – kolejne 10 s. obserwacji itd.
Całkowity czas obserwacji podczas jednej jednostki
lekcyjnej wynosi 32 minuty. W sumie daje to 96 niezależnych zapisów w godzinie lekcyjnej.
Praktyczne wykorzystanie danych5:
Zebrane i zsumowane dane można wykorzystać do wielokierunkowych analiz i porównań.
Przykładowe zastosowanie uzyskanych informacji
może służyć porównaniu aktywności fizycznej klas
na tym samym poziomie nauczania, rozkładowi
poszczególnych komponentów aktywności w czasie lekcji czy formie przeprowadzenia zajęć przez
nauczyciela.
Kodowanie danych i zapisywanie ich na arkuszu obserwacyjnym przebiega według następującego schematu w każdym z elementów badania:
• Poziom aktywności fizycznej uczniów oznaczono w skali od 1 do 5:
1. leżenie;
2. siedzenie;
3. stanie;
4. chodzenie;
5. wysoka aktywność.
• Treść i kontekst lekcji przyporządkowano literom w sposób następujący:
3
Wybór obserwowanych uczniów :
¹ Opis metody, systemu kodowania danych i arkuszy obserwacyjnych za (Description of method, coding system & observational sheet) McKenzie T, L. SOFIT System for Observing Fitness
Instruction Time – Overview and training manual, Department of
Exercise and Nutritional Sciences San Diego State University.
2
Ibidem.
3
Ibidem.
-
-
-
-
Uczniowie rozpoczynają lekcję zbiórką w szeregu.
W momencie gdy stoją obserwator typuje losowo
4 uczniów + 1 rezerwowego wg klucza (np. 5, 10,
-
– 97 –
M – Elementy porządkowe w czasie lekcji (ustawienia, instrukcje, przerwy);
K – Ogólny zasób wiedzy niezwiązany z bezpośrednią aktywnością ćwiczących (obejmuje
ogólne informacje związane z wychowaniem fizycznym, takie jak historia, technika,
przepisy itp.);
P – Wiedza ogólna, związana z indywidualną
sprawnością fizyczną w obrębie jej cech
(siła, wytrzymałość, szybkość, zwinność
itp.);
F – Ćwiczenia sprawności ogólnej (rozgrzewka, ćwiczenia ogólnorozwojowe itp.);
4
5
Ibidem.
Ibidem.
Jan Strugarek
SOFIT – Skrócony formularz kodowania danych (Abbreviated Coding Sheet)6
Kolejny numer obserwacji
(Interval)
Aktywność fizyczna
uczniów
Przebieg (kontekst) lekcji
Zachowania nauczyciela
(Lesson context)
(Teacher behavior)
(Student activity)
1
12345
MKPFSGO
PDIMOT
2
12345
MKPFSGO
PDIMOT
SOFIT- Rezultat Sumaryczny (Sumary sheet) 7
Data(Date) ________________ Szkoła (School) ___________________ Klasa (Class)___ Nauczyciel (Teacher)_________
Obserwator(Observer) ___________ Kamera tak/nie(Camera yes/no)___________Numer ucznia (No of student _______
Długość lekcji(Lesson length) ________ min. Suma obserwowanych interwałów (No. of intervals)_________________
1
2
3
4
SUMA (Total)
____________________________________________________________________________________________________
Aktywność fizyczna
1. leży (lying down)
____________________________________________________________________________________________________
2. siedzi (sitting)
____________________________________________________________________________________________________
3. stoi (standing)
____________________________________________________________________________________________________
4. chodzi (walking)
____________________________________________________________________________________________________
5. bardzo aktywny (very active)
____________________________________________________________________________________________________
Zachowania nauczyciela
Zachęcanie (P) (promotes fitness)
____________________________________________________________________________________________________
Demonstracja (D) (demonstrates fitness)
____________________________________________________________________________________________________
Instrukcje wykonania ćw. (I) (general instructions)
____________________________________________________________________________________________________
Organizacja lekcji (M) (manages)
____________________________________________________________________________________________________
Obserwacja uczniów (O) (observes)
____________________________________________________________________________________________________
Inne czynności (T) (other task)
____________________________________________________________________________________________________
-
-
-
Przebieg lekcji
Elementy porządkowe (M) (management)
____________________________________________________________________________________________________
Wiedza ogólna (K) (general knowledge)
____________________________________________________________________________________________________
Wiedza specjalna (P) (physical fitness know)
____________________________________________________________________________________________________
Ćwiczenia ogólnorozw.(F) (fitness activity)
____________________________________________________________________________________________________
Sprawność specjalna (S) sill practice)
____________________________________________________________________________________________________
Gra (G) (game play)
____________________________________________________________________________________________________
Aktywność mimowolna (O) (other)
____________________________________________________________________________________________________
Ibidem.
7
-
6
-
– 98 –
Ibidem.
-
-
SOFIT i SOPLAY jako narzędzia badania aktywności fizycznej dzieci i młodzieży metodą obserwacji bezpośredniej
S – Ćwiczenia sprawności specjalnej, związane
z techniką dyscypliny indywidualnej lub zespołowej (stanie na rękach, podania, rzuty
itp.);
G – Czas przeznaczony na elementy gry (fragmenty gry, gra uproszczona, gra właściwa)
O – Swobodna aktywność ruchowa, niezwiązana z przebiegiem lekcji
• Rozkład czynności nauczyciela w czasie lekcji
zapisuje się używając oznaczeń literowych według poniższego wzoru:
P – zachęcanie do ćwiczeń i promowanie właściwych zachowań uczniów
D – demonstracja poszczególnych ćwiczeń
I – instrukcje dotyczące techniki wykonania
poszczególnych ćwiczeń
M – zajęcia związane z organizacją lekcji (asekuracja ćwiczących, ustawianie przyrządów, sędziowanie itp.)
O – obserwacja ćwiczących
T – inne czynności niezwiązane bezpośrednio
z prowadzeniem lekcji
oni (samodzielnie lub przy użyciu kamery wideo) aktywność fizyczną uczniów przed rozpoczęciem zajęć,
w czasie przerwy obiadowej i po lekcjach. Pomiaru
dokonują we wcześniej wyznaczonych strefach (areas) obejmujących dziedziniec szkolny, boisko szkolne
i przyszkolne tereny rekreacyjne.
Obok przedstawiono skrócony formularz kodowania danych oraz zbiorcze wyniki badania.
Omówiony powyżej system SOFIT ma zastosowanie do śledzenia aktywności fizycznej dzieci
i młodzieży podczas lekcji wychowania fizycznego.
Dzienna porcja aktywności nie ogranicza się jednak wyłącznie do programowych zajęć szkolnych.
Narzędziem służącym do pomiaru zachowań pozaszkolnych w obszarze aktywności ruchowej jest
system SOPLAY [12]. Jako podstawową metodę
badawczą wykorzystuje również obserwację bezpośrednią. Trafność i rzetelność tego narzędzia
potwierdzono w szeregu niezależnych badaniach
[13, 10, 14]. Badanie zachowań dzieci i młodzieży
w czasie wolnym, w tym tych związanych z aktywnością fizyczną, jest znacznie bardziej skomplikowane ze względu na zmieniającą się wielokrotnie
liczbę uczestników i zróżnicowany poziom ich aktywności. W związku z tym głównym założeniem
systemu, jest obserwacja młodzieży w 3 okresach
oznaczonych właściwymi kodami:
• Przed szkołą – BS
• W czasie przerwy obiadowej – L
• Po szkole – AS
Sposób przeprowadzenia obserwacji10:
Zbieranie danych8:
Obserwację przeprowadza dwóch niezależnych odpowiednio przygotowanych obserwatorów. Rejestrują
Strefy obserwacji9:
Aby proces zbierania danych przebiegał bez zakłóceń należy cały, wyznaczony do obserwacji, teren
podzielić na ściśle ograniczone terytorialnie strefy, przyporządkowując im kolejne numery (1,2 …
n). W tym celu trzeba sporządzić mapę, na której
muszą być wyraźnie zaznaczone granice obszarów
przewidzianych do obserwacji, aby były łatwe do
zidentyfikowania dla obserwatora. Ze względu na
dokładność pomiaru, nie mogą być one zbyt rozległe. Na mapie zaznaczamy również stanowiska obserwacyjne. Wielkość stref winna być uzależniona
od prognozowanej liczby uczniów i przewidywanego typu ich aktywności.
W zależności od liczby stref należy przewidzieć
odpowiednią liczbę wykwalifikowanych obserwatorów lub przeprowadzać obserwację rotacyjnie,
zmieniając kolejno strefy od 1 do n. Dane rejestrowane są w 3 różnych okresach. Przed rozpoczęciem zajęć należy policzyć jednokrotnego liczenia
uczniów w każdej ze stref z równoczesnym oznaczeniem poziomu ich aktywności fizycznej. Pomiar
w ostatniej strefie trzeba przeprowadzić najpóźniej
15 min przed rozpoczęciem zajęć. Podczas przerwy
obiadowej pomiaru należy dokonać dwukrotnie.
Pierwszą obserwację rozpoczynamy 15 min po rozpoczęciu przerwy, natomiast kolejną po 25 minutach. Po zakończeniu zajęć należy dokonać 3 niezależnych pomiarów po 15, 45 i 75 minutach.
11
System kodyfikacji danych i ich rejestracji :
W części opisowej arkusza obserwacyjnego zapisujemy informacje ogólne, takie jak nazwa szkoły,
data obserwacji, dane obserwatora, czy obserwację
prowadzi druga osoba, temperatura powietrza oraz
okres przeprowadzenia badania (przed zajęciami,
w czasie przerwy obiadowej, po zakończonych lekcjach). Obserwację danej strefy należy przeprowadzić dwukrotnie, osobno dla dziewcząt i chłopców.
Ibidem.
Ibidem.
11
Ibidem.
-
9
10
Ibidem.
-
8
-
– 99 –
Jan Strugarek
Poziom aktywności fizycznej ujęto w 3 kategoriach:
S–
zachowania sedentarne (leżenie, siedzenie,
stanie)
W – spacerowanie (do tej kategorii zalicza się
marsz w niezbyt szybkim tempie)
V–
wysoka aktywność fizyczna
Act – najpopularniejsza forma aktywności fizycznej w danej strefie (należy ją oznaczyć kodem lub wpisać jej nazwę)
Kody najpopularniejszych form aktywności fizycznej:
0. brak specyficznej formy aktywności;
1. ćwiczenia indywidualne, taniec;
2. palant, kwadrant;
3. koszykówka;
4. skakanka, gra w „klasy”;
5. piłka nożna;
6. gimnastyka;
7. sporty walki (judo, karate);
8. sporty z rakietami (tenis, badminton);
9. piłka ręczna;
10. pływanie;
11. siatkówka;
12. ćwiczenia siłowe;
13. gry drużynowe (np. „dwa ognie”);
14. inne formy aktywności fizycznej (podać nazwę).
Do opisu obserwowanej strefy używa się następujących oznaczeń:
A – strefa jest możliwa do wykorzystania przez młodzież (np. nie jest wynajęta osobom trzecim);
U – strefa jest zdatna do użytkowania (brak utrudnień związanych np. z pogodą);
S – strefa jest monitorowana przez nauczyciela lub
inną osobę z personelu szkoły, odpowiedzialną
za porządek i przestrzeganie zasad bezpieczeństwa (osoba ta bezpośrednio nie organizuje zajęć);
O – prowadzone zajęcia są zorganizowane przez
młodzieżowego organizatora sportu, szkolny
lub międzyszkolny klub sportowy itp.;
E – wyposażenie (oprócz elementów stałych np.
kosze, bramki) i sprzęt (piłki, skakanki), z których korzysta młodzież, są własnością szkoły
lub klubu uczniowskiego.
Praktyczne wykorzystanie danych
W zależności od celu badań, wykorzystanie ich
wyników może mieć różnorakie i wielokierunkowe zastosowanie. Sumaryczne ujęcie poziomów
aktywności fizycznej dziewcząt i chłopców w poszczególnych strefach pozwoli na zidentyfikowanie,
które z terenów przyszkolnych wykorzystywane są
najbardziej efektywnie w kontekście aktywności ruchowej. Innym celem analizy wyników może być
SOPLAY – arkusz obserwacyjny (Sumary sheet) 12
Nazwa szkoły: __ __
Data: __ __/__ __/__ __
Imię i nazwisko obserwatora: __ __ Drugi obserwator: Nie/Tak Temp: __ __ Okres obserwacji: BS LU AS
POCZĄTEK
BADAŃ (godz.)
_
_
_
WARUNKI
_
1.
_
_
_
CHŁOPCY
2.
A
U
S
O
E
Nie
Nie
Nie
Nie
Nie
Tak
Tak
Tak
Nie
Nie
Tak
Tak
Tak
Nie
Tak
S
W
V Ac
S
W
V
Act
_
_
_
_
_
_
_
_
Tak
_
_
_
_
_
_
_
_
Nie
Nie
_
_
_
_
_
_
_
_
Tak
Tak
_
_
_
_
_
_
_
_
12
Opis metody, systemu kodowania danych i arkuszy obserwacyjnych za ( Description of method, coding system &
observational sheet) McKenzie TL. System for Observing Play
and Leisure Activity in Youth Description and Procedures Manual,
Department of Exercise and Nutritional Sciences, San Diego
State University.
-
-
-
-
_
DZIEWCZĘTA
STREFA
-
– 100 –
SOFIT i SOPLAY jako narzędzia badania aktywności fizycznej dzieci i młodzieży metodą obserwacji bezpośredniej
wydatek energetyczny uczniów w różnych porach
dnia. W zależności od stwierdzonego typu aktywności (sedentarne, spacerowanie, wysoka aktywność) wystarczy pomnożyć liczbę uczniów przez
stałe wartości wydatku energetycznego dla zidentyfikowanego rodzaju aktywności (0.051 kcal/kg/min,
0.096 kcal/kg/min, i 0.144 kcal/kg/min) i otrzyma się
globalny poziom wydatkowanej energii w konkretnym miejscu i czasie.
Obok przedstawiono przykładowy arkusz obserwacyjny dla systemu SOPLAY.
Przedstawione przykłady narzędzi badawczych,
opartych na obserwacji bezpośredniej są bardzo
dobrymi sposobami pomiaru szkolnej i pozaszkolnej
aktywności fizycznej uczniów. Scruggs, Beveridge
i Clocksin [15] podają, że ani metody oparte na pomiarze tętna, ani wykorzystanie akcelerometrów
nie mogą być alternatywą dla stosowania metody
obserwacji bezpośredniej, szczególnie w młodszych
kategoriach wiekowych. Należy jednak pamiętać,
że jej wykorzystanie w naszym kraju wymaga kilku
niezbędnych warunków. Pierwszym z nich jest adaptacja kulturowa, a więc przystosowanie narzędzia
badawczego do realiów społecznych, kulturowych
i instytucjonalnych funkcjonowania szkoły w Polsce. Kolejnym jest jej weryfikacja pod kątem trafności, rzetelności oraz normalizacja i standaryzacja,
które mogą okazać się odmienne od realiów amerykańskich. Ostatnim wreszcie zgoda autorów na
jej zastosowanie w Polsce.
Warto jednak podjąć próbę opracowania wystandaryzowanego narzędzia badawczego, opartego na metodzie obserwacji bezpośredniej.
Korzyści z jego zastosowania mogą być wielorakie.
Zainteresowani jego praktycznym wykorzystaniem
mogą bowiem być w równej mierze nauczyciele
wychowania fizycznego, w ramach ich własnego rozwoju zawodowego, dyrekcje szkół – w celu
optymalizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego jak wszystkie instytucje odpowiedzialne z mocy
prawa za nadzór pedagogiczny w szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych.
[1] Sleap M, Warburton P: Physical activity levels of 5-11year old children in England as determined by continuous
observation. Research Quarterly for Exercise and Sport,
1992; 63: 238-245.
[2] McKenzie T L, Sallis J F, Armstrong C A: Association between direct observation and accelerometer measures of
children’s physical activity during physical education and
recess. Medicine and Science in Sports and Exercise,
1994; 26 (5): Supplement 143.
[3] O’Hara NM, Baranowski T, Simons-Morton BG, Wilson
BS, Parcel GS: Validity of the observation of children’s
physical activity. Research Quarterly for Exercise and
Sport, 1989; 60: 42-47.
[4] Crocker PRE, EklundR, Kowalski KC: Children’s physical
activity and physical self-perceptions. Journal of Sports
Sciences, 2000; 18: 383-394.
[5] Milat AJ, Stubbs J, Engelhard S, Weston P, Giles-Corti B,
Fitzgerald S: Measuring physical activity in public open
space-an electronic device versus direct observation.
Australian & New Zeland Journal Public Health, 2002;
26(1): 50-1.
[6] Khokhar CP, Juyal R, Dhingra U, Dutta A, Osmany M,
Black RE et al: Validation of Methods of Measuring
Physical Activity Using Observer Software and Actiwatch in Young Children. Measuring Behavior 2005. 5th
International Conference on Methods and Techniques in
Behavioral Research, 2005, 168.
[7] Heath EM, Coleman KJ, Lensegray TL, Fallon JA: Comparison of the SOFIT and the BEST to determine activity level
during elementary physical education. Medicine and Science
in Sports and Exercise, 2002; 43 (5): Supplement 278.
[8] McKenzie TL: SOFIT System for Observing Fitness
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
-
-
-
-
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
-
– 101 –
Instruction Time – Overview and training manual. Department of Exercise and Nutritional Sciences San Diego
State University, 2002.
McKenzie TL: System for Observing Play and Leisure
Activity in Youth Description and Procedures Manual.
Department of Exercise and Nutritional Sciences, San
Diego State University, 2006.
Rowe PJ, Schuldheisz JM, Van der Mars H: Measuring
physical activity in physical education: Validation of the
SOFIT direct observation instrument for use with first to
eighth grade students; Pediatric Exercise Science, 1997;
9(2): 136-149.
Pope RP, Coleman KJ, Gonzalez BF, Heath EM: Validating SOFIT during physical education in a predominantly
Hispanic community. Medicine and Science in Sports and
Exercise, 2000; 32(5): Supplement 328.
McKenzie TL, Marshall SJ, Sallis JF, Conway TL: Leisure-time physical activity in school environments: An
observational study using SOPLAY. Preventive Medicine,
2000; 30: 70-77.
McKenzie TL, Sallis JF, Nader PR: SOFIT: System for
observing fitness instruction time. Journal of Teaching in
Physical Education, 1991; 11: 195-205.
Sallis JF, Conway TL, Prochaska JJ, McKenzie TL, Marshall S, Brown M: School environments are associated
with youth physical activity. American Journal of Public
Health, 2001; 91: 618-620.
Scruggs PW, Beveridge SK, Clocksin BD: Tri-Axial
Accelerometry and Heart Rate Telemetry: Relation and
Agreement With Behavioral Observation in Elementary
Physical Education. Measurement in Physical Education
and Exercise Science, 2005; 9(4): 203-218.