POSZUKUJEMY INFORMACJI O BOGURODZICY. Konspekt lekcji w

1
POSZUKUJEMY INFORMACJI O BOGURODZICY. Konspekt lekcji w klasie III gimnazjum
przeprowadzonej w Czytelni Biblioteki Pedagogicznej w Ostrołęce
Edyta Dobek, Biblioteka Pedagogiczna w Ostrołęce
Opublikowano 26.02.2004
Cel ogólny: Kształcenie umiejętności wyszukiwania źródeł informacji
Cele operacyjne:
Po zajęciach uczeń potrafi:
•
•
•
•
•
wyszukać w katalogu rzeczowym albumy,
dobrać źródła informacji zgodnie z potrzebami,
posługiwać się encyklopediami i słownikami,
korzystać z indeksu zamieszczonego w książce naukowej,
porządkować odszukane informacje.
Metody zajęć:
•
•
prelekcja,
ćwiczenia.
Czas zajęć: 60 minut
Środki dydaktyczne:
•
•
•
•
słowniki i encyklopedie literackie oraz dotyczące języka polskiego,
wydawnictwa dotyczące historii języka polskiego i literatury polskiej,
albumy zawierające reprodukcje dzieł sztuki średniowiecznej,
katalogi księgozbioru podręcznego.
Tok zajęć
1. Przywitanie uczniów.
2. Poinformowanie o zasadach korzystania z Czytelni Biblioteki Pedagogicznej, o ofercie Biblioteki i
świadczonych usługach.
3. Przypomnienie uczniom, że w literaturze polskiej można znaleźć utwory, w których autorzy cytują
Bogurodzicę. Jeden z uczniów czyta głośno fragment "Krzyżaków" Henryka Sienkiewicza oraz
fragment "Kroniki" Jana Długosza.
4. Pokazanie uczniom jakie informacje na temat Bogurodzicy podają/zawierają różne wydawnictwa
encyklopedyczno-informacyjne. Zapoznanie się z informacjami nt. Bogurodzicy zawartymi np. w
"Encyklopedii staropolskiej" Zygmunta Glogera, "Encyklopedii powszechnej" Olgerbranda,
"Encyklopedii powszechnej" PWN, "Encyklopedii języka polskiego" pod red. Stanisława Urbańczyka.
5. Zapoznanie uczniów z klimatem epoki, w której powstała Bogurodzica. Przeglądanie albumów
zawierających średniowieczne reprodukcje.
6. Poszukiwanie przez uczniów albumów - ćwiczenia z katalogami. Podkreślenie, że jeśli znamy autora
książki, to korzystamy z katalogu alfabetycznego autorskiego, natomiast jeśli poszukujemy książek z
jakiejś dziedziny wiedzy, np. ze sztuki, wówczas posługujemy się katalogiem rzeczowym.
7. Rozdanie uczniom zestawów pytań oraz kompletów wydawnictw informacyjno-encyklopedycznych.
8. Po wypełnieniu kart pracy, kolejne zespoły uczniów głośno czytają odpowiedzi i zapoznają ze
zdobytymi informacjami koleżanek i kolegów.
2
9. Podziękowanie za uczestnictwo w zajęciach i zaproszenie do częstych odwiedzin Czytelni BP.
KARTY ĆWICZEŃ
I.
1. Wyjaśnij termin "melizmat".
2. W jakiej epoce literackiej powstała "Bogurodzica"?
3. Wyjaśnij termin cimelia.
II.
1. Wyjaśnij termin "ornament".
2. Kim był św. Wojciech, któremu przypisywano autorstwo "Bogurodzicy"? Podaj datę urodzin i śmierci.
3. Wyjaśnij termin kolofon.
III.
1. Wyjaśnij termin "paralelizm".
2. Odszukaj inne polskie zabytki literackie okresu średniowiecza.
3. Wyjaśnij termin "biblioman".
VI.
1. Wyjaśnij termin "archaizm".
2. Jakie rodzaje paralelizmu mogą występować w wierszu?
3. Wyjaśnij termin "manuskrypt".
V.
1. Wyjaśnij termin "kontakion".
2. W którym roku wydrukowano po raz pierwszy "Bogurodzicę"?
3. Wyjaśnij termin "inkaust".
VI.
1. Wyjaśnij termin chorał gregoriański.
2. W jakim dziele umieścił J. Łaski "Bogurodzicę" ?
3. Wyjaśnij termin "kodeks".
VII.
1. Wyjaśnij termin "kierlesz".
2. Komu przypisywał autorstwo "Bogurodzicy" J. Łaski.
3. Wyjaśnij termin "inkunabuł".
VIII.
1. Wyjaśnij termin "poezja meliczna".
2. Kto wydrukował "Bogurodzicę" po raz pierwszy?
3. Wyjaśnij termin "diariusz".
WYKORZYSTANE TEKSTY LITERACKIE
1.
"Bogurodzica"
Bogurodzica Dziewica, Bogiem sławiena Maryja,
U twego Syna Gospodzina Matko zwolena, Maryja
3
Zyszczy nam, spuści nam.
Kyrieleison.
Twego dzieła Krzciciela, Bożycze,
Usłysz glosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy:
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kyrieleison.
2.
Opis Jana Długosza
Pierwsze starcie
"Kiedy zaczęły rozbrzmiewać pobudki, cale wojsko królewskie zaśpiewało donośnym głosem ojczystą pieśń:
"Bogurodzicę", a potem wznosząc kopie rzuciło się do walki. Pierwsze jednak poszło do starcia wojsko
litewskie, na rozkaz księcia Aleksandra nie znoszącego żadnej zwłoki. Już podkanclerzy Królestwa Polskiego
Mikołaj, który zamierzał udać się z kapłanami i pisarzami do obozu królewskiego, wśród potoku łez zniknął z
oczu króla, kiedy jeden z pisarzy podszepnął mu, żeby się chwilkę zatrzymał i czekał na starcie się w walce
tak potężnych wojsk, bo to rzadkie, zaiste, widowisko, którego nigdy później nie miano oglądać."
Polska Jana Długosza. Pod red. Henryka Samsonowicza. Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
1984, s. 232
3.
Fragment "Krzyżaków" Henryka Sienkiewicza
Bitwa miała lada chwila rozpocząć się i rozpalić na całej linii, więc polskie chorągwie poczęły śpiewać starą
bojową pieśń św. Wojciecha. Sto tysięcy pokrytych żelazem głów i sto tysięcy par oczu podniosło się ku
niebu, a ze stu tysięcy piersi wyszedł jeden olbrzymi głos do grzmotu niebieskiego podobny:
Bogurodzica, dziewica,
Bogiem slawiena Maryja!
Twego syna gospodzina,
Matko zwolena, Maryja,
Zyszczy nam, spuści nam...
Kiryjelejzon!...
I wraz moc zstąpiła w ich kości, a serca stały się na śmierć gotowe. Była zaś taka niezmierna zwycięska siła w
tych głosach i w tej pieśni, jakby naprawdę grzmoty poczęły się roztaczać po niebie. Zadrżały kopie w rękach
rycerzy, zadrżały chorągwie i chorągiewki, zadrżało powietrze, zakolebały się gałęzie w boru, a zbudzone
echa leśne jęły odzywać się w głębinach i wołać, i jakby powtarzać jeziorom i łęgom, i całej ziemi jak długa i
szeroka:
Zyszczy nam, spuści nam.
Kiryjelejzon!...
A oni śpiewali dalej:
4
Twego dziela krzciciela, bożycze,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze,
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy,
A na świecie zbożny pobyt.
Po żywocie rajski przebyt.
Kiryjelejzon!
Echo powtórzyło w odpowiedzi: ,,Kiryjelejzooon!" - a tymczasem na prawym skrzydle wrzała już bitwa
zacięta i zbliżała się ku środkowi coraz bardziej.
Łoskot, kwik koni, krzyki okropne mężów mieszały się z pieśnią. Ale chwilami krzyki cichły, jakby tym tam
ludziom zbrakło tchu, i w jednej z takich przerw raz jeszcze można było dosłyszeć grzmiące glosy:
Adamie, ty Boży kmieciu.
Ty siedzisz u Boga w wiecu.
Domieściż twe dzieci,
Gdzie królują anieli!
Tam radość,
Tam miłość,
Tam widzenie Twórca, anielskie, bez końca...
Kiryjelejzon!
I znów runęło echo po boru: "Kiryjelejzooon!" Krzyki na prawym skrzydle wzmogły się jeszcze, lecz nikt nie
mógł ni widzieć, ni rozeznać, co się tam dzieje, albowiem mistrz Ulryk, który patrzył z góry na bitwę stoczył
w tej chwili pod wodzą Lichtensteina dwadzieścia chorągwi na Polaków.
A zaś do polskiego hufca "czelnego", w którym stali najprzedniejsi rycerze, przypadł jak grom Zyndram z
Maszkowic i ukazawszy ostrzem zbliżającą się chmurę Niemców zakrzyknął tak donośnie, że aż konie
poprzysiadały w pierwszym szeregu na zadach:
- W nich! Bij!
Więc rycerze pochyliwszy się na karki końskie i wyciągnąwszy przed się włócznie ruszyli.
Sienkiewicz Henryk: Krzyżacy. T. 2. Warszawa : Książka i Wiedza, 1989 s. 339-341.