Polacy o prawach człowieka

POLACY O PRAWACH CZLOWIEKA
•
Sposród przedstawionych praw czlowieka ponad polowa Polaków - 54% - za najwazniejsze
uznala prawo do zycia prywatnego. Na drugim miejscu w hierarchii waznosci znalazlo sie
prawo do wolnosci mysli, sumienia i wyznania, a na trzecim - prawo do ochrony zdrowia. Za
jedne z najwazniejszych praw uznano tez równosc kobiet i mezczyzn w rodzinie, prawo do
niezawislego i bezstronnego sadu oraz prawo do nauki.
•
Wiekszosc Polaków - prawie trzy piate - jest przekonanych, ze prawa czlowieka sa w
naszym kraju przestrzegane (58%), ale tylko co dziesiaty jest tego pewien (9%). Niewiele
ponad jedna trzecia (35%) naszego spoleczenstwa uwaza, ze sytuacja jest pod tym
wzgledem zróznicowana, gdyz jedne prawa czlowieka sa przestrzegane, a inne nie. Bardzo
niewielka czesc respondentów - co dwudziesty z nich (4%) - zdecydowanie twierdzi, ze
prawa czlowieka sa w Polsce lamane.
•
Polacy, których zdaniem w naszym kraju zdarzaja sie sytuacje naruszania praw czlowieka,
najczesciej wymieniaja w tym kontekscie prawa zwiazane z praca zawodowa, czyli prawo do
pracy, do godziwego wynagrodzenia, czy równosci kobiet i mezczyzn w tej dziedzinie (27%
wskazan). Poza tym, kolejno, wskazywano na naruszanie nastepujacych praw czlowieka:
prawa do sadu, praw indywidualnych kazdego czlowieka, takich jak np. prawo do godnosci,
równosci i ochrony prywatnosci, praw spolecznych mówiacych o dostepie do ochrony
zdrowia, oswiaty, opieki spolecznej, czy opieki nad rodzina.
•
Wiekszosc Polaków wie do kogo mozna zwrócic sie w sytuacji naruszania praw czlowieka 75% wskazuje na Rzecznika Praw Obywatelskich, ponad polowa na sady (56%) lub
organizacje miedzynarodowe zajmujacych sie ochrona praw czlowieka (55%). Niewiele
ponad jedna trzecia (35%) naszego spoleczenstwa uwaza, ze w takiej sytuacji mozna tez
zwrócic sie do policji, a jedna czwarta (24%) - do organizacji pozarzadowych.
•
Polowa polskiego spoleczenstwa uwaza, ze nie ma praw czlowieka szczególnie
odnoszacych sie do kobiet. Niemal jedna trzecia uwaza jednak, ze takie prawa istnieja i
wymienia przede wszystkim prawa kobiet zwiazane ze sfera zawodowa, ogólne (bez
wskazywania na prace lub rodzine) równouprawnienie kobiet i mezczyzn, oraz prawa
socjalne kobiet wychowujacych dzieci (np. do urlopów czy zasilków).
•
Polowa Polaków uwaza, ze prawa czlowieka w stosunku do kobiet nie sa w Polsce
naruszane, jedna trzecia dostrzega przejawy naruszania tych praw i wskazuje najczesciej na
prawa zwiazane z praca. Kolejno wymieniane byly: prawo do ochrony wobec przemocy w
rodzinie, prawo do aborcji, równouprawnienie kobiet i mezczyzn w rodzinie i poza nia, np. w
zyciu spoleczno-politycznym.
Warszawa, grudzien 1998 rok
OBOP Sp. z o.o., ul. Dereniowa 11, 02-776 Warszawa, tel. (0-22) 644 99 73, 648 20 44-46, fax 644 99 47, obop @obop.com.pl, www.obop.com.pl.
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystanie w innej formie danych, informacji
i opracowan zamieszczanych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania zródla.
50 lat temu Organizacja Narodów Zjednoczonych uchwalila Powszechna
Deklaracje
Praw
Czlowieka
- jeden z najwazniejszych dokumentów prawa
miedzynarodowego dotyczacych praw czlowieka. W jaki sposób dzisiaj, po 50 latach od
tego dnia, i w nowej rzeczywistosci spoleczno-politycznej naszego kraju, postrzegamy te
problematyke, jakie prawa czlowieka sa dla naszego spoleczenstwa najwazniejsze, jak
oceniamy ich przestrzeganie w Polsce, czy dostrzegamy jakies szczególne prawa
czlowieka odnoszace sie do kobiet. Odpowiedzi na te pytania przynosi sondaz Osrodka
Badania Opinii Publicznej1 przeprowadzony na zlecenie Osrodka Informacji Srodowisk
Kobiecych - OSKa.
NAJWAZNIEJSZE PRAWA CZLOWIEKA
Polacy w wiekszosci (60%) wiedza, ze Polska podpisala Powszechna Deklaracje
Praw Czlowieka, niewiele ponad jedna trzecia (36%) przyznaje, ze nie wie czy mialo to
miejsce, a tylko co dwudziesty ankietowany jest przekonany, ze Polska nie podpisala
tego dokumentu.
O podpisaniu przez Polske Powszechnej Deklaracji Praw Czlowieka ONZ wiedza
czesciej mezczyzni (68%) niz kobiety (53%), osoby pracujace zawodowo (70%) niz
niepracujace (52%), o pogladach centroprawicowych (77%) niz innych przekonaniach
politycznych.
Im wyzszy poziom wyksztalcenia (od 40% wsród osób z wyksztalceniem
podstawowym do 85% wsród osób z wyksztalceniem wyzszym) i wieksze miejsce
zamieszkania (od 52% wsród mieszkanców wsi do 71% wsród mieszkanców
najwiekszych miast), tym wiecej osób wie, ze Polska jest sygnatariuszem Powszechnej
Deklaracji Praw Czlowieka ONZ.
1
Badanie przeprowadzono w dniach 21 - 24.11.1998 r. na reprezentatywnej losowej próbie mieszkanców
Polski powyzej 15 roku zycia. Zrealizowano 1123 wywiady. Maksymalny blad statystyczny wynosi +/-3,0% przy
wiarygodnosci oszacowania równej 95%.
2
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
Powszechna Deklaracja Praw Czlowieka ONZ i inne dokumenty wymieniaja dluga
liste praw przyslugujacych czlowiekowi jako jednostce, czlonkowi rodziny i wspólnoty
panstwowej. Które z nich, jakie prawa czlowieka w spolecznym odczuciu sa
najwazniejsze?
Pytanie o najwazniejsze prawa czlowieka zawieralo liste wybranych praw, sposród
których respondenci mieli wskazac trzy, które ich zdaniem sa najwazniejsze.
Ponad polowa Polaków - 54% - za najwazniejsze uznala prawo do zycia
prywatnego. Na drugim miejscu w hierarchii waznosci znalazlo sie prawo do wolnosci
mysli, sumienia i wyznania - uzyskalo ono prawie polowe wskazan (47%), a na trzecim prawo do ochrony zdrowia, które za najwazniejsze prawo czlowieka uznaje co trzeci
Polak (32%). Niemal tyle samo osób (31%) uwaza, ze jednym z najwazniejszych praw
jest równosc kobiet i mezczyzn w rodzinie.
Powszechna Deklaracja Praw Czlowieka ONZ oraz inne dokumenty praw
i wolnosci czlowieka gwarantuja m. in.:
Prosze wskazac trzy prawa, które sa dla Pana(i) najwazniejsze.
prawo do zycia prywatnego
54
wolnosc mysli, sumienia i wyznania
47
prawo do ochrony zdrowia
32
równosc kobiet i mezczyzn w rodzinie
31
prawo do niezawislego i bezstronnego sadu
24
prawo do nauki
21
prawo do równego wynagrodzenia kobiet
i mezczyzn za prace jednakowej wartosci
12
prawo dziecka do zachowania swej tozsamosci
7
prawo do informacji o sprawach publicznych
4
inne
2
trudno powiedziec
5
(dane w %)
Jedna czwarta (24%) naszego spoleczenstwa wsród najwazniejszych praw
czlowieka wymienia prawo do niezawislego i bezstronnego sadu, a co piaty Polak
(21%) za najwazniejsze prawo czlowieka uznal prawo do nauki.
3
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
Pozostale, bardziej szczególowe prawa, znacznie rzadziej byly wskazywane jako
najwazniejsze - niewiele ponad jedna dziesiata respondentów wymienila prawo do
równego wynagrodzenia kobiet i mezczyzn za prace jednakowej wartosci, co czternasty
ankietowany wskazal na prawo do dziecka do zachowania swej tozsamosci, a zaledwie
co dwudziesty - prawo do informacji o sprawach publicznych.
Prawo do zycia prywatnego jest wymieniane jako jedno z najwazniejszych
stosunkowo czesciej przez najmlodszych respondentów (w wieku do 19 lat - 64% i
liczacych od 20 do 29 lat - 60%) niz przez starszych od nich (najrzadziej wskazywali je
ankietowani w wieku 30-39 lat - 48% i w wieku 60 lat i wiecej - 49%).
Prawo to jest szczególnie wazne takze dla osób z wyksztalceniem zasadniczym
zawodowym (64%) niz innych (stosunkowo najmniej wskazan odnotowano wsród
badanych z wyksztalceniem wyzszym - 43%).
Czesciej równiez na waznosc prawa do zycia prywatnego wskazywali mieszkancy
malych i duzych miast (odpowiednio - 59% i 61%) niz mieszkancy wsi i sredniej
wielkosci osrodków miejskich (odpowiednio - 50% i 51%).
Wolnosc mysli, sumienia i wyznania jest najwazniejszym prawem czlowieka w
przekonaniu nieznacznie czesciej kobiet (49%) niz mezczyzn (44%). Waznosc tego
prawa jest tez tym czesciej podkreslana, im wyzszy jest poziom wyksztalcenia
ankietowanych (od 37% wsród osób z wyksztalceniem podstawowym do 71% wsród
osób, które maja skonczone studia), wieksze miejsce zamieszkania (od 37% wsród
mieszkanców wsi do 55% wsród mieszkanców najwiekszych miast) i lepsza ocena
wlasnej sytuacji materialnej (od 44% w grupie respondentów, którzy oceniaja, ze
powodzi im sie zle do 48% wsród ankietowanych, którzy zadowoleni sa ze swoich
warunków materialnych).
Równiez poglady polityczne ksztaltuja postrzeganie waznosci prawa wolnosci
mysli, sumienia i wyznania. Osoby deklarujace przekonania centrolewicowe (59%) i
centroprawicowe (58%) czesciej niz osoby o bardziej zdecydowanych pogladach
wskazuja na to prawo jako najwazniejsze (45% wsród osób o pogladach lewicowych i
48% w grupie osób o prawicowych pogladach politycznych).
Prawo do ochrony zdrowia najczesciej wskazywane jest przez osoby najstarsze
i w wieku srednim (w grupie badanych w wieku 30-39 lat - 41%, w grupie osób w wieku
50-59 lat - 39% i w wieku 60 lat i wiecej - 37%).
4
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
Im nizszy poziom wyksztalcenia respondentów, tym czesciej uwazaja oni, ze prawo
do ochrony zdrowia jest najwazniejsze (od 21% wsród osób z wyksztalceniem wyzszym
do 35% w grupie respondentów z wyksztalceniem podstawowym).
Prawo do ochrony zdrowia jest tez wazniejsze dla mieszkanców srednich miast
(37%) niz pozostalych, a zwlaszcza mieszkanców najwiekszych osrodków miejskich
(27%).
Im gorsza ocena wlasnej sytuacji materialnej, tym czesciej prawo to wskazywane
jest jako najwazniejsze (od 30% wsród osób, którym powodzi sie dobrze do 34% w
grupie ankietowanych niezadowolonych ze swojej sytuacji materialnej).
PRZESTRZEGANIE PRAW CZLOWIEKA W POLSCE
Niemal wszyscy (94%) respondenci uwazaja, ze prawa czlowieka w Polsce
przysluguja wszystkim. Jak jednak jest z ich przestrzeganiem?
Wiekszosc Polaków - prawie trzy piate - jest przekonanych, ze prawa czlowieka sa
w naszym kraju przestrzegane (58%), ale tylko co dziesiaty jest tego pewien (9%),
pozostali natomiast sadza, ze prawa czlowieka sa raczej przestrzegane.
Niewiele ponad jedna trzecia (35%) naszego spoleczenstwa uwaza, ze sytuacja w
naszym kraju jest pod tym wzgledem zróznicowana, gdyz jedne prawa czlowieka sa
przestrzegane, a inne nie.
Bardzo
niewielka
czesc
respondentów
-
co
dwudziesty
ankietowany
zdecydowanie twierdzi, ze prawa czlowieka sa w Polsce lamane.
Czy, ogólnie biorac, prawa czlowieka sa, Pana(i) zdaniem, przestrzegane
w Polsce?
zdecydowanie tak
9
raczej tak
49
róznie bywa, jedne sa postrzegane, inne nie
35
zdecydowanie nie
4
trudno powiedziec
3
(dane w %)
5
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
Opinie, ze prawa czlowieka w Polsce sa przestrzegane czesciej podzielaja
mezczyzni (64%) niz kobiety (52%), osoby z wyksztalceniem zasadniczym zawodowym i
wyzszym (po 63%) niz ci, którzy maja wyksztalcenie podstawowe (59%) lub srednie
(52%). Im mniejsze miejsce zamieszkania, tym wiecej osób uwaza, ze w Polsce
przestrzega sie praw czlowieka (od 49% wsród mieszkanców najwiekszych miast do
61% wsród mieszkanców wsi).
O tym, ze niektóre z praw czlowieka sa przestrzegane, a inne nie, czesciej
przekonane sa kobiety (39%) niz mezczyzni (30%), osoby najmlodsze i w srednim wieku
(do 19 lat - 40% i w wieku 30-39 lat - 39%) niz pozostali (w zaleznosci od przedzialu
wiekowego - 31%-34%) oraz ankietowani z wyksztalceniem srednim (42%) niz osoby
posiadajace wyksztalcenie wyzsze (34%) czy podstawowe i zasadnicze zawodowe (po
30%).
Wszystkich respondentów, którzy sadza, ze prawa czlowieka bywaja w Polsce
naruszane, zapytano o to, jakie z tych praw sa najczesciej naruszane.
Najczesciej wymienianymi - przez 27% ankietowanych, których zdaniem nie
przestrzega sie w Polsce praw czlowieka - w tym kontekscie prawami czlowieka sa
prawa zwiazane ze sfera zawodowa, czyli prawo do pracy, do godziwego
wynagrodzenia, czy równosci kobiet i mezczyzn w tej dziedzinie.
Niewiele mniej - 22% respondentów - uwaza, ze naruszane sa prawa do sadu, czyli
do sprawiedliwego, niezawislego i bezstronnego sadu oraz szybkiego i sprawnego
rozpatrywania spraw. Niemal tyle samo badanych (20%) jest zdania, ze naruszane sa
prawa indywidualne kazdego czlowieka, takie jak np. prawo do godnosci, równosci i
ochrony prywatnosci.
Kolejno wymieniane byly prawa spoleczne mówiace o dostepie do ochrony
zdrowia, oswiaty, opieki spolecznej, czy opieki nad rodzina - o tym, ze sa one naruszane
przekonanych jest 17% respondentów.
6
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
Jakie prawa czlowieka sa najczesciej naruszane?2
n=472
prawa zwiazane ze sfera zawodowa: prawo do pracy, do
godziwego wynagrodzenia, równouprawnienie kobiet i mezczyzn
w dostepie do pracy, wynagrodzeniach i awansach
27
prawa zwiazane z sadownictwem: prawo do niezawislego,
bezstronnego, sprawiedliwego sadu, do szybkiego i sprawnego
rozpatrywania spraw
22
prawa indywidualne, osobowe: godnosc, równosc, ochrona
prywatnosci, ochrona danych osobowych, dobra osobiste
20
prawa spoleczne: prawo do nauki, oswiaty, ochrony zdrowia,
opieki spolecznej, opieki nad rodzina, równosc w dostepie do nich
17
prawa wolnosciowe: wolnosc mysli, sumienia, wyznania, slowa,
stowarzyszania sie
15
prawa rodzinne i zwiazane z plcia: równosc kobiet i mezczyzn
w rodzinie, decydowanie o posiadaniu dzieci
12
prawo do zycia
9
prawa okreslonych grup spolecznych: dzieci, emerytów, osób
uposledzonych, bezdomnych, rolników, itp.
7
ogólnie: prawa czlowieka, wszystkie
4
prawa publiczne: samorzadnosc, informacja o sprawach
publicznych
4
prawo do wlasnosci
4
okreslenia wskazujace na potrzebe zaostrzenia przepisów
karnych ze wzgledu na przestepczosc, zbyt male kary,
bezkarnosc przestepców
4
równosc kobiet i mezczyzn
3
prawo do decydowania o aborcji
2
prawo do szacunku ze strony panstwa i jego przedstawicieli urzedników
1
prawa mniejszosci: narodowych, seksualnych i innych
1
inne
2
trudno powiedziec, nie wiem
12
(dane w %)
Cechy spoleczno-demograficzne w nieznacznym stopniu ksztaltuja wyobrazenie o
prawach czlowieka naruszanych w Polsce. I tak np. mezczyzni (23%) czesciej niz kobiety
(17%) zwracaja uwage, ze naruszane sa prawa indywidualne, osobowe, oraz prawa
wolnosciowe (17% w porównaniu do 13%), kobiety natomiast nieznacznie czesciej niz
2
Wyniki nie sumuja sie do 100% poniewaz mozna bylo udzielic wiecej niz jednej odpowiedzi.
7
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
mezczyzni (14% w porównaniu do 10%) zwracaja uwage na to, ze naruszane sa prawa
kobiet i mezczyzn zwiazane z rodzina.
Im wyzszy poziom wyksztalcenia ankietowanych, tym wieksze przekonanie o tym,
ze naruszane sa prawa spoleczne (od 12% wsród osób z wyksztalceniem
podstawowym do 23% wsród osób z wyksztalceniem wyzszym), prawa zwiazane z
praca zawodowa (analogicznie - od 17% do 35%) i prawa wolnosciowe (od 11% do
19%). Osoby z wyksztalceniem srednim i wyzszym (po 28%) znacznie czesciej tez niz
respondenci z podstawowym i zasadniczym wyksztalceniem (po 17%) zwracaja uwage
na naruszanie praw czlowieka zwiazanych z sadownictwem. Ankietowani z
wyksztalceniem srednim czesciej niz pozostali uwazaja, ze lamane sa prawa zwiazane z
zyciem rodzinnym (18%) oraz prawa indywidualne (23%).
Wraz ze wzrostem miejsca zamieszkania zwieksza sie przekonanie o naruszaniu w
Polsce praw zwiazanych ze sfera zawodowa (od 23% wsród mieszkanców wsi do 39%
wsród mieszkanców najwiekszych miast), z sadownictwem (analogicznie - od 16% do
33%), praw spolecznych (od 11% do 22%) i praw zwiazanych z zyciem rodzinnym (od
8% do 17%).
Osoby pracujace zawodowo (31%) czesciej niz niepracujacy (23%) twierdza, ze
naruszane sa prawa czlowieka dotyczace pracy.
W sondazu zamieszczone bylo tez pytanie o to do kogo, do jakich instytucji mozna
sie zwrócic, gdy naruszane sa prawa czlowieka. Wiekszosc Polaków (75%) w takiej
sytuacji zwrócilaby sie do Rzecznika Praw Obywatelskich, ponad polowa - do sadów
(56%) lub organizacji miedzynarodowych zajmujacych sie ochrona praw czlowieka
(55%). Niewiele ponad jedna trzecia (35%) naszego spoleczenstwa uwaza, ze w
sytuacji nieprzestrzegania praw czlowieka mozna tez zwrócic sie do policji, a jedna
czwarta (24%) - do organizacji pozarzadowych. Tylko co ósmy (13%) ankietowany
wskazal w tym kontekscie na rzad.
8
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
Do jakich instytucji mozna sie zwrócic w przypadku naruszania praw
czlowieka?3
do Rzecznika Praw Obywatelskich
75
do sadów
56
do organizacji miedzynarodowej (np. Europejskiego
Trybunalu Praw Czlowieka, UE, ONZ)
55
do policji
35
do organizacji spolecznych / pozarzadowych
24
do rzadu
13
do innych
1
trudno powiedziec
4
(dane w %)
Rzecznik Praw Obywatelskich jako instytucja do której mozna zwrócic sie w
przypadku lamania praw czlowieka jest najczesciej wymieniany przez wszystkie grupy
spoleczno-demograficzne. Przekonanie o tym, ze do niego wlasnie mozna skierowac
taka sprawe wzrasta wraz z podnoszeniem sie poziomu wyksztalcenia (od 63% wsród
osób z wyksztalceniem podstawowym do 88% wsród ankietowanych z wyksztalceniem
wyzszym), zwiekszaniem sie wielkosci miejsca zamieszkania (od 68% wsród
mieszkanców wsi do 80% wsród mieszkanców srednich miast, osoby mieszkajace w
najwiekszych osrodkach miejskich sa tutaj wyjatkiem, 77% z nich wskazuje na instytucje
RPO) oraz lepsza ocena wlasnej sytuacji materialnej (od 71% wsród osób zle
oceniajacych wlasna sytuacje materialna do 77% wsród respondentów zadowolonych
ze swojej sytuacji materialnej). Czesciej tez na RPO wskazuja osoby pracujace
zawodowo (80%) niz niepracujace (71%).
Sad jako instytucja rozpatrujaca sprawy o naruszenie praw czlowieka wymieniany
jest stosunkowo czesciej przez kobiety (59%) niz mezczyzn (54%), osoby dobrze
sytuowane (61%) oraz respondentów o pogladach centrolewicowych (61%).
O tym, ze w przypadku naruszania praw czlowieka mozna zwrócic sie do
organizacji miedzynarodowych czesciej przekonani sa mezczyzni (60%) niz kobiety
(50%), osoby zadowolone z wlasnej sytuacji materialnej (59%) i ankietowani o
pogladach centroprawicowych (74%). Ponadto, opinia taka jest coraz czestsza, im
3
Wyniki nie sumuja sie do 100% poniewaz mozna bylo wskazac wiecej niz jedna odpowiedz.
9
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
wyzszy poziom wyksztalcenia (od 41% wsród osób z wyksztalceniem podstawowym do
79% wsród osób z wyksztalceniem wyzszym), wieksze miejsce zamieszkania (od 45%
wsród mieszkanców wsi do 71% wsród mieszkanców najwiekszych miast) oraz starszy
wiek, chociaz osoby najstarsze, powyzej 60 lat sa tutaj wyjatkiem (od 39% wsród osób
w wieku do 19 lat do 64% w grupie osób w wieku 50-59 lat, 48% wsród najstarszych).
Im mniejsze miejsce zamieszkania, tym wiecej osób jest zdania, ze w przypadku
naruszenia praw czlowieka mozna zwrócic sie do policji (od 25% wsród mieszkanców
najwiekszych miast do 37% wsród mieszkanców wsi). Policja czesciej jest tez
wymieniana przez osoby najmlodsze (do 19 lat - 42%, w wieku 20-29 lat - 40%),
respondentów z wyksztalceniem podstawowym (41%), ankietowanych zadowolonych z
wlasnej sytuacji materialnej (39%).
Organizacje pozarzadowe jako instytucje zajmujace sie naruszaniem praw
czlowieka sa najczesciej wymieniane przez osoby z wyzszym wyksztalceniem (23%) i
respondentów zadowolonych z wlasnej sytuacji materialnej (22%). Im wieksze miejsce
zamieszkania, tym czesciej ankietowani wskazuja na organizacje pozarzadowe (od
16% wsród mieszkanców wsi do 21% wsród mieszkanców najwiekszych miast).
PRAWA CZLOWIEKA SZCZEGÓLNIE DOTYCZACE KOBIET
Respondenci zostali tez poproszeni o opinie czy sa jakies prawa czlowieka
szczególnie dotyczace kobiet oraz czy prawa czlowieka w odniesieniu do kobiet sa
przestrzegane, a jezeli nie - to jakie sa naruszane.
Polowa Polaków uwaza, ze nie ma szczególnie odnoszacych sie do kobiet praw
czlowieka. Niemal jedna trzecia jednak uwaza, ze takie prawa istnieja. Co piaty
respondent nie ma na ten temat zdania.
Czy, Pana(i) zdaniem, sa jakies prawa czlowieka szczególnie dotyczace kobiet?
tak
32
nie
49
trudno powiedziec
19
(dane w %)
10
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
O tym, ze istnieja prawa czlowieka odnoszace sie szczególnie do kobiet, w takim
samym stopniu przekonani sa i mezczyzni (31%), i kobiety (32%). Odsetek osób
podzielajacych taka opinie wzrasta wraz z podnoszeniem sie poziomu wyksztalcenia
(od 22% wsród osób z wyksztalceniem podstawowym do 38% w grupie respondentów z
wyksztalceniem wyzszym) oraz zwiekszaniem sie miejscowosci zamieszkania, chociaz
mieszkancy najwiekszych miast stanowia wyjatek (od 27% wsród mieszkanców wsi do
40% wsród mieszkanców srednich miast, 30% - wsród mieszkanców najwiekszych
osrodków miejskich). Czesciej tez o istnieniu takich praw przekonane sa osoby
pracujace zawodowo (36%) niz niepracujace (28%).
Poglad przeciwny, ze nie ma praw czlowieka w szczególny sposób odnoszacych
sie do kobiet podzielaja czesciej mezczyzni (52%) niz kobiety (46%), osoby w wieku
srednim i najstarsze (w wieku 40-49 lat - 52% oraz 60 i wiecej lat - 54%) niz pozostali, a
szczególnie najmlodsi (po 48% wsród osób w wieku 30-39 lat i 50-59 lat, 43% w grupie
ankietowanych ponizej 19 roku zycia i 44% wsród badanych w wieku 20-29 lat).
Czesciej tez taka opinie podzielaja osoby deklarujace lewicowe poglady polityczne
(57%).
Mieszkancy wsi (51%) i najwiekszych miast (52%) czesciej niz mieszkancy malych
i srednich osrodków miejskich twierdza, ze nie ma praw czlowieka szczególnie
dotyczacych kobiet.
Im nizsze wyksztalcenie, tym czestsze przekonanie o braku szczególnych praw
czlowieka dotyczacych kobiet (od 47% wsród osób z wyksztalceniem wyzszym do 50%
w grupie osób z wyksztalceniem podstawowym i zasadniczym).
Osoby, których zdaniem istnieja prawa czlowieka szczególnie dotyczace kobiet,
najczesciej wymieniaja prawa kobiet zwiazane ze sfera zawodowa (24%), ogólne (bez
wskazywania na prace lub rodzine) równouprawnienie kobiet i mezczyzn (19%) oraz
prawa socjalne kobiet wychowujacych dzieci (do zasilków, urlopów, itp.) - 17%.
Prawa czlowieka szczególnie dotyczace kobiet4
4
Wyniki nie sumuja sie do 100% poniewaz mozna bylo udzielic kilku odpowiedzi.
11
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
n=356
prawo kobiet do pracy: dostep do pracy, równouprawnienie w pracy, równe
place, mozliwosc awansu, zakaz ciezkiej pracy dla kobiet
24
równouprawnienie kobiet i mezczyzn (ogólnie, bez wskazania na prace lub
rodzine), np. brak dyskryminacji kobiet, prawo do równego z mezczyznami
udzialu w zyciu spoleczno-politycznym
19
prawa socjalne kobiet wychowujacych dzieci: urlopy macierzynskie i
wychowawcze, zasilki, pomoc kobietom samotnie wychowujacym dzieci,
prawo do wychowywania dzieci
17
równosc kobiet i mezczyzn w rodzinie
12
prawo do decydowania o posiadaniu dzieci
10
prawo do aborcji
10
prawo do ochrony zdrowia kobiety, w tym tez do opieki zdrowotnej nad
kobietami w ciazy
9
prawo do pracy kobiet w okresie ciazy i macierzynstwa: mozliwosc pracy
w ogóle lub pracy lzejszej dla kobiet w ciazy, warunki BHP w pracy, praca na
zmiany, mozliwosc powrotu do pracy po urlopie wychowawczym
8
prawo do ochrony zycia poczetego
3
prawo do ochrony wobec przemocy w rodzinie
3
prawa emerytalne: krótszy staz pracy wymagany do emerytury,
wczesniejsze przejscie na emeryture
3
zachowania kurtuazyjne wobec kobiet
1
inne
3
trudno powiedziec
10
(dane w %)
Cechy spoleczno-demograficzne w nieznacznym stopniu róznicuja wyobrazenie o
prawach czlowieka szczególnie dotyczacych kobiet.
Opinie kobiet i mezczyzn róznia sie tylko w odniesieniu do praw zwiazanych z
praca zawodowa, które czesciej podkreslaja mezczyzni (27%) niz kobiety (21%) oraz
prawa równosci kobiet i mezczyzn w rodzinie, które z kolei czesciej jest wskazywane
przez kobiety (16%) niz mezczyzn (9%).
Prawa zwiazane z praca zawodowa jako szczególne prawa czlowieka odnoszace
sie do kobiet sa tym czesciej wymieniane, im wyzszy poziom wyksztalcenia
ankietowanych (od 17% wsród osób z wyksztalceniem podstawowym i zasadniczym
zawodowym do 30% w grupie osób z wyksztalceniem wyzszym). Podobna zaleznosc
wystepuje przy wskazywaniu prawa do decydowania o posiadaniu dzieci (od 5% wsród
12
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
osób z wyksztalceniem podstawowym do 18% wsród respondentów z wyksztalceniem
wyzszym).
Im gorsza ocena wlasnej sytuacji materialnej, tym czesciej szczególnym prawem
kobiet sa prawa socjalne kobiet wychowujacych dzieci (od 16% wsród osób
zadowolonych z wlasnej sytuacji materialnej do 19% w grupie respondentów, których
powodzi sie zle).
Respondenci zostali tez zapytani o to, czy w Polsce przestrzega sie praw
czlowieka w stosunku do kobiet, czy tez sa one naruszane.
Polowa naszego spoleczenstwa uwaza, ze prawa czlowieka w stosunku do kobiet
nie sa w Polsce naruszane, jedna trzecia dostrzega przejawy naruszania tych praw, a
jedna piata nie potrafi zajac w tej sprawie stanowiska.
Czy, Pana(i) zdaniem, w Polsce naruszane sa prawa czlowieka w stosunku do
kobiet?
tak
31
nie
50
trudno powiedziec
19
(dane w %)
O tym, ze w Polsce naruszane sa prawa czlowieka wobec kobiet nieznacznie
czesciej przekonane sa kobiety (34%) niz mezczyzni (28%), osoby z wyksztalceniem
srednim (42%) niz inni (23% wsród osób z wyksztalceniem podstawowym, 24% w
grupie osób z wyksztalceniem zasadniczym zawodowym i 36% wsród osób z
wyksztalceniem wyzszym), respondenci pracujacy zawodowo (35%) niz niepracujacy
(28%), osoby o pogladach lewicowych (41%) niz innych przekonaniach politycznych.
Im wieksze miejsce zamieszkania, tym czesciej mozna spotkac sie z opinia, ze
prawa czlowieka w odniesieniu do kobiet sa w naszym kraju naruszane (od 22% wsród
mieszkanców wsi do 41% wsród mieszkanców duzych miast).
O naruszaniu praw czlowieka wobec kobiet czesciej tez przekonani sa ci
ankietowani, którzy uwazaja, ze w ogóle w Polsce zdarzaja sie przypadki naruszania
praw czlowieka (50% wsród osób, których zdaniem jedne prawa czlowieka sa
13
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
naruszane, a inne nie, a 18% wsród osób przekonanych, ze w Polsce przestrzega sie
praw czlowieka).
Czesciej tez naruszanie praw czlowieka wobec kobiet dostrzegaja ci, którzy
uwazaja, ze istnieja takie prawa czlowieka, które szczególnie odnosza sie do kobiet
(53%) niz badani, wedlug których nie ma takich praw (19%).
Ankietowani, którzy sa zdania, ze w Polsce naruszane sa prawa czlowieka w
odniesieniu do kobiet, zostali poproszeni o wskazanie tych praw, które sa naruszane.
Najczesciej - przez 54% ankietowanych, którzy dostrzegaja naruszanie praw
czlowieka wobec kobiet - wymieniane byly prawa zwiazane z prawem do pracy,
wynagrodzenia, awansu, równouprawnienia w pracy kobiet i mezczyzn. Kolejno
wymieniane byly: prawo do ochrony przed przemoca w rodzinie (18%), prawo do aborcji
(16%), równouprawnienie kobiet i mezczyzn w rodzinie i poza nia, np. w zyciu
spoleczno-politycznym (po 9%).
Cechy spoleczno-demograficzne w nieznacznym stopniu ksztaltuja opinie o tym,
jakie prawa kobiet sa naruszane. W wiekszosci sa one potwierdzeniem wczesniej
wystepujacych zaleznosci.
Interesujace jest, ze na naruszanie praw czlowieka wobec kobiet w aspekcie pracy
oraz ochrony przed przemoca w rodzinie czesciej zwracaja uwage mezczyzni niz kobiety
(na naruszanie prawa kobiet w dziedzinie pracy zawodowej wskazuje 58% mezczyzn i
tylko 50% kobiet, a na naruszanie prawa kobiet do ochrony wobec przemocy w rodzinie
- 24% mezczyzn i 13% kobiet).
Im wyzsze wyksztalcenie, tym czesciej pojawia sie opinia o lamaniu praw kobiet do
pracy (od 39% w grupie osób z wyksztalceniem podstawowym do 71% wsród
respondentów z wyksztalceniem wyzszym) oraz prawa do aborcji, chociaz osoby z
wyzszym wyksztalceniem sa tutaj wyjatkiem (od 3% wsród osób z wyksztalceniem
podstawowym do 23% w grupie ankietowanych z wyksztalceniem srednim, 15% wsród
badanych, którzy maja wyzsze wyksztalcenie). Odwrotna z kolei tendencja wystepuje
przy opiniach o naruszaniu prawa kobiet do ochrony wobec przemocy w rodzinie: o tym,
ze prawo to jest naruszane przekonani sa przede wszystkim respondenci z
14
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
wyksztalceniem podstawowym (28%) i zasadniczym zawodowym (22%) niz ci, którzy
skonczyli szkoly srednie (12%) lub wyzsze (14%).
Im wieksze miejsce zamieszkania, tym czestsze przekonanie o naruszaniu prawa
kobiet do pracy (od 48% wsród mieszkanców wsi do 70% wsród mieszkanców
najwiekszych miast) i prawa kobiet do aborcji (od 8% wsród mieszkanców wsi do 21%
wsród mieszkanców najwiekszych miast). Natomiast na naruszanie prawa kobiet do
ochrony wobec przemocy w rodzinie zwracaja uwage czesciej mieszkancy wsi (22%),
malych (19%) i sredniej wielkosci (21%) miast niz respondenci zamieszkali w
najwiekszych miastach (4%).
Prawa czlowieka, które sa naruszane wobec kobiet5
n=351
prawo kobiet do pracy: dostep do pracy, równouprawnienie w pracy, równe
place, mozliwosc awansu, zakaz ciezkiej pracy dla kobiet
54
prawo do ochrony wobec przemocy w rodzinie
18
prawo do aborcji
16
równouprawnienie kobiet i mezczyzn (ogólnie, bez wskazania na prace lub
rodzine), np. brak dyskryminacji kobiet, prawo do równego z mezczyznami
udzialu w zyciu spoleczno-politycznym
9
równosc kobiet i mezczyzn w rodzinie
9
prawo do decydowania o posiadaniu dzieci
6
prawa socjalne kobiet wychowujacych dzieci: urlopy macierzynskie i
wychowawcze, zasilki, pomoc kobietom samotnie wychowujacym dzieci,
prawo do wychowywania dzieci
5
prawo do pracy kobiet w okresie ciazy i macierzynstwa: mozliwosc pracy
w ogóle lub pracy lzejszej dla kobiet w ciazy, warunki BHP w pracy, praca na
zmiany, mozliwosc powrotu do pracy po urlopie wychowawczym
4
kobiety powinny miec specjalne prawa z racji tego, ze sa kobietami:
powinny byc traktowane ulgowo, kobiety musza wykonywac takie same prace
jak mezczyzni
3
prawo do ochrony zdrowia kobiety, w tym tez do opieki zdrowotnej nad
kobietami w ciazy
1
prawo do ochrony zycia poczetego
1
zachowania kurtuazyjne wobec kobiet
1
prawa emerytalne: krótszy staz pracy wymagany do emerytury,
wczesniejsze przejscie na emeryture
0
inne
5
trudno powiedziec
4
5
Wyniki nie sumuja sie do 100% poniewaz mozna bylo udzielic kilku odpowiedzi.
15
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o. o. ”Polacy o prawach czlowieka”
21-24.11.98
(dane w %)
Podsumowujac, mozna powiedziec, ze Polacy dosc dobrze orientuja sie w
zagadnieniach praw czlowieka, wiedza o podpisaniu przez Polske podstawowego
dokumentu - Powszechnej Deklaracji Praw Czlowieka, przyslugujacych im prawach oraz
o tym, do kogo mozna sie zwrócic w sytuacji naruszania praw czlowieka. Wiekszosc z
nich uwaza takze, ze w Polsce prawa czlowieka sa przestrzegane. Percepcja praw
czlowieka jest scisle zwiazana z poziomem wyksztalcenia - im jest on wyzszy, tym
wieksza swiadomosc przyslugujacych praw i czestsze dostrzeganie przejawów ich
naruszania.
Osoby, których zdaniem prawa czlowieka sa naruszane, najczesciej sadza, ze
naruszane sa prawa zwiazane z praca zawodowa - prawo do pracy, do godziwego
wynagrodzenia i równouprawnienia kobiet i mezczyzn pod wzgledem dostepu do pracy,
wysokosci wynagrodzenia i mozliwosci awansu. Te same problemy wymieniane sa
równiez w kontekscie naruszania praw czlowieka wobec kobiet. Zagadnienia pracy
zawodowej sa jednym z najwiekszych problemów, jakie Polacy dostrzegaja w nowym
systemie spoleczno-politycznym, stad tez zapewne tak czesto pojawiaja sie one w
kontekscie praw czlowieka. Równiez pozostale przyklady naruszania praw czlowieka sa
odzwierciedleniem problemów, które dotykaja nasze spoleczenstwo.
16